huò wèn rú dào zhī xiān hòu. bào piáo zi dá yuē: dào zhě, rú zhī běn yě rú zhě, dào zhī mò yě. xiān yǐ wèi yīn yáng zhī shù, zhòng yú jì huì, shǐ rén jū wèi ér rú zhě bó ér guǎ yào, láo ér shǎo gōng mò zhě jiǎn ér nán zūn, bù kě biàn xún fǎ zhě yán ér shǎo ēn, shāng pò rén yì. wéi dào jiā zhī jiào, shǐ rén jīng shén zhuān yī, dòng hé wú xíng, bāo rú mò zhī shàn, zǒng míng fǎ zhī yào, yǔ shí qiān yí, yīng wù biàn huà, zhǐ yuē ér yì míng, shì shǎo ér gōng duō, wù zài quán dà zōng zhī pǔ, shǒu zhēn zhèng zhī yuán zhě yě. ér bān gù yǐ shǐ qiān xiān huáng lǎo ér hòu liù jīng, wèi qiān wèi miù. fū qiān zhī qià wén, páng zōng yōu yǐn, shā tài shì wù zhī zāng pǐ, hé shí gǔ rén zhī xié zhèng. qí píng lùn yě, shí yuán běn yú zì rán, qí bāo biǎn yě, jiē zhǔn de hū zhì lǐ. bù xū měi, bù yǐn è, bù léi tóng yǐ ǒu sú. liú xiàng mìng shì tōng rén, wèi wèi shí lù ér bān gù zhī suǒ lùn, wèi kě jù yě. gù chéng chún rú, bù jiù dào yì, wán qí suǒ xí, nán yǐ zhé zhōng. fū suǒ wèi dào, qǐ wéi yǎng shēng zhī shì ér yǐ hū? yì yuē: lì tiān zhī dào, yuē yīn yǔ yáng lì dì zhī dào, yuē róu yǔ gāng lì rén zhī dào, yuē rén yǔ yì. yòu yuē: yì yǒu shèng rén zhī dào sì yān, gǒu fēi qí rén, dào bù xū xíng. yòu yú zhì shì lóng píng, zé wèi zhī yǒu dào, wēi guó luàn zhǔ, zé wèi zhī wú dào. yòu zuò ér lùn dào, wèi zhī sān gōng, guó zhī yǒu dào, pín jiàn zhě chǐ yān. fán yán dào zhě, shàng zì èr yí, xià dǎi wàn wù, mò bù yóu zhī. dàn huáng lǎo zhí qí běn, rú mò zhì qí mò ěr. jīn shì zhī jǔ yǒu dào zhě, gài bó tōng hū gǔ jīn, néng yǎng guān fǔ chá, lì biàn shè wēi, dá xìng wáng zhī yùn, míng zhì luàn zhī tǐ, xīn wú suǒ huò, wèn wú bù duì zhě, hé bì xiū zhǎng shēng zhī fǎ, mù sōng qiáo zhī wǔ zhě zāi? ér guǎn kuī zhū shēng, yì duàn gǔ shuō, wén yǒu jū shān lín zhī jiān, zōng bó yáng zhī yè zhě, zé huǐ ér xiào zhī yuē, bǐ xiǎo dào ěr, bù zú suàn yě. jiē hū! suǒ wèi bào yíng zhú yú huán dǔ zhī nèi zhě, bù jiàn tiān guāng zhī kūn làn lǚ yóu xiā yú jī shuǐ zhī zhōng zhě, bù shí sì hǎi zhī hào hàn zhòng jiāng hé zhī shēn, ér bù zhī tǔ zhī zhě kūn lún yě zhēn shǔ jì zhī shōu, ér bù jué xiù zhī zhě fēng rǎng yě. jīn gǒu zhī tuī chóng rú shù, ér bù zhī chéng zhī zhě yóu dào. dào yě zhě, suǒ yǐ táo yě bǎi shì, fàn zhù èr yí, bāo tāi wàn lèi, yùn niàng yí lún zhě yě. shì jiān qiǎn jìn zhě zhòng, ér shēn yuǎn zhě shǎo, shǎo bù shèng zhòng, yóu lái jiǔ yǐ. shì yǐ shǐ qiān suī zhǎng ér bù jiàn yù, bān gù suī duǎn ér bù jiàn dàn. rán wù yǐ shǎo zhě wèi guì, duō zhě wèi jiàn, zhì yú rén shì, qǐ dú bù rán? gù lí huò mí yuán, ér zhī yīng bù shì zhǐ jí bèi yě, ér xún mù jiān xiù shā lì wú liàng, ér zhū bì shén xiān hóng sǔn tún fēi, ér luán fèng hǎn chū huī yì yíng sǒu, ér qiú lóng xī dí bān shēng duō dǎng, gù qí yí yě. fū dào zhě, nèi yǐ zhì shēn, wài yǐ wèi guó, néng lìng qī zhèng zūn dù, èr qì gào hé, sì shí bù shī hán yù zhī jié, fēng yǔ bù wèi bào wù zhī zāi, yù zhú biǎo shēng píng zhī zhēng, chéng lǐ zhāng dé qià zhī fú, fén lún hóng ní qǐn qí yāo, tuí yún shāng yáng jí qí yì, jǐng yào gāo zhào, jiā hé bì suì, yì lì bù liú, huò luàn bù zuò, chán lěi bù shè, gān gē bù yòng, bù yì ér dāng, bù yuē ér xìn, bù jié ér gù, bù móu ér chéng, bù shǎng ér quàn, bù fá ér sù, bù qiú ér dé, bù jīn ér zhǐ, chù shàng ér rén bù yǐ wèi zhòng, jū qián ér rén bù yǐ wèi huàn, hào wèi fā ér fēng yí, lìng wèi shī ér sú yì, cǐ gài dào zhī zhì shì yě. gù dào zhī xìng yě, zé sān wǔ chuí gǒng ér yǒu yú yān. dào zhī shuāi yě, zé shū dài chí wù ér bù zú yān. fū wéi yǒu yú, gù wú wèi ér huà měi. fū wéi bù zú, gù xíng yán ér jiān fán. lí shù yuàn yú xià, huáng líng nù yú shàng. huò hóng bō héng liú, huò kàng yáng chì dì, huò shān gǔ yì tǐ, huò dōng léi xià xuě, huò liú xiě piào lǔ, jī shī zhú jīng, huò kēng jiàng wàn jì, xī hái yì zǐ, chéng yù gāo ér chōng yù qiǎo, chí yù shēn ér tī yù miào, fǎ lìng míng ér dào zéi duō, méng yuē shù ér pàn luàn shén, yóu fēng bō hài ér yú biē rǎo yú yuān, xiān luó mì ér yǔ qín zào yú zé, chái láng zhòng ér zǒu shòu jù yú lín, cuàn huǒ měng ér xiǎo xiān mí yú dǐng yě. jūn chén yì wèi zhě yǒu yǐ, fù zǐ tuī rèn zhě yǒu yǐ, rán hòu zhōng yì zhì míng yú wēi guó, xiào zǐ shōu yù yú bài jiā. jí yì qǐ ér wū yī guì yǐ, dào dé sàng ér rú mò zhòng yǐ. yóu cǐ guān zhī, rú dào zhī xiān hòu, kě dé dìng yǐ.
或問儒道之先後。抱朴子答曰:「道者,儒之本也;儒者,道之末也。先以為陰陽之術,眾於忌諱,使人拘畏;而儒者博而寡要,勞而少功;墨者儉而難遵,不可遍循;法者嚴而少恩,傷破仁義。唯道家之教,使人精神專一,動合無形,包儒墨之善,總名法之要,與時遷移,應物變化,指約而易明,事少而功多,務在全大宗之朴,守真正之源者也。而班固以史遷先黃老而後六經,謂遷為謬。夫遷之洽聞,旁綜幽隱,沙汰事物之臧否,覈實古人之邪正。其評論也,實原本於自然,其褒貶也,皆準的乎至理。不虛美,不隱惡,不雷同以偶俗。劉向命世通人,謂為實錄;而班固之所論,未可據也。固誠純儒,不究道意,玩其所習,難以折中。夫所謂道,豈唯養生之事而已乎?易曰:立天之道,曰陰與陽;立地之道,曰柔與剛;立人之道,曰仁與義。又曰:易有聖人之道四焉,苟非其人,道不虛行。又於治世隆平,則謂之有道,危國亂主,則謂之無道。又坐而論道,謂之三公,國之有道,貧賤者恥焉。凡言道者,上自二儀,下逮萬物,莫不由之。但黃老執其本,儒墨治其末耳。今世之舉有道者,蓋博通乎古今,能仰觀俯察,歷變涉微,達興亡之運,明治亂之體,心無所惑,問無不對者,何必修長生之法,慕松喬之武者哉?而管窺諸生,臆斷瞽說,聞有居山林之間,宗伯陽之業者,則毀而笑之曰,彼小道耳,不足算也。嗟乎!所謂抱螢燭於環堵之內者,不見天光之焜爛;侶鮋鰕於跡水之中者,不識四海之浩汗;重江河之深,而不知吐之者崑崙也;珍黍稷之收,而不覺秀之者豐壤也。今苟知推崇儒術,而不知成之者由道。道也者,所以陶冶百氏,范鑄二儀,胞胎萬類,醞釀彝倫者也。世間淺近者眾,而深遠者少,少不勝眾,由來久矣。是以史遷雖長而不見譽,班固雖短而不見彈。然物以少者為貴,多者為賤,至於人事,豈獨不然?故藜藿彌原,而芝英不世;枳棘被野,而尋木間秀;沙礫無量,而珠璧甚鮮;鴻隼屯飛,而鸞鳳罕出;虺蜴盈藪,而虬龍希覿;班生多黨,固其宜也。夫道者,內以治身,外以為國,能令七政遵度,二氣告和,四時不失寒燠之節,風雨不為暴物之災,玉燭表昇平之徵,澄醴彰德洽之符,焚輪虹霓寢其祅,穨雲商羊戢其翼,景耀高照,嘉禾畢遂,疫癘不流,禍亂不作,巉壘不設,干戈不用,不議而當,不約而信,不結而固,不謀而成,不賞而勸,不罰而肅,不求而得,不禁而止,處上而人不以為重,居前而人不以為患,號未發而風移,令未施而俗易,此蓋道之治世也。故道之興也,則三五垂拱而有餘焉。道之衰也,則叔代馳騖而不足焉。夫唯有餘,故無為而化美。夫唯不足,故刑嚴而奸繁。黎庶怨於下,皇靈怒於上。或洪波橫流,或亢陽赤地,或山谷易體,或冬雷夏雪,或流血漂櫓,積屍築京,或坑降萬計,析骸易子,城愈高而沖愈巧,池愈深而梯愈妙,法令明而盜賊多,盟約數而叛亂甚,猶風波駭而魚鱉擾於淵,纖羅密而羽禽躁於澤,豺狼眾而走獸劇於林,爨火猛而小鮮糜於鼎也。君臣易位者有矣,父子推刃者有矣,然後忠義制名於危國,孝子收譽於敗家。疾疫起而巫醫貴矣,道德喪而儒墨重矣。由此觀之,儒道之先後,可得定矣。」
huò wèn yuē: xī chì sōng zǐ wáng qiáo qín gāo lǎo shì péng zǔ wù chéng yù huá jiē zhēn rén, xī shì yú shì, bù biàn xiá dùn, ér zhōng shì yǐ lái, wèi dào zhī shì, mò bù piāo rán jué jī yōu yǐn, hé yě? bào piáo zi dá yuē: nǎng gǔ chún pǔ, qiǎo wěi wèi méng, qí xìn dào zhě, zé qín ér xué zhī, qí bù xìn zhě, zé hēi rán ér yǐ. bàng huǐ zhī yán, bù tǔ hū kǒu, zhōng shāng zhī xīn, bù cún hū xiōng yě. shì yǐ zhēn rén xú xú yú mín jiān, bù cù cù yú dēng xiá ěr. mò sú tōu báo, diāo wěi mí shēn, xuán dàn zhī huà fèi, ér xié sú zhī dǎng fán, jì bù xìn dào, hǎo wèi shàn huǐ, wèi zhēn zhèng wèi yāo é, yǐ shén xiān wèi dàn wàng, huò yuē huò zhòng, huò yuē luàn qún, shì yǐ shàng shì chǐ jū qí zhōng yě. xī zhī dá rén, dù jiàn fáng wēi, sè sī ér shì, yè bù dài dàn, dǔ jǐ ér zuò, bù qí zhōng rì. gù zhào hài míng dú, ér zhòng ní xuán zhěn, lǐ jiǔ bù shè, ér mù shēng xīng xíng, bǐ zhòng wǒ guǎ, huá yuán qù zhī. kuàng hū míng zhé, yè shàng běn yì, yǒu hé liàn zhī dāng zhù qí jiān zāi? fū yuān jié chí lù, zé jiāo lóng bù yóu, cháo qīng luǎn shí, zé fèng huáng bù jí, jū yán yú shì, ér xiáng ōu bù xià, fán huì chūn jiǎn, ér zhī míng bù xiù, shì sú chǒu zhèng, màn rǔ jiāng zhēn, bǐ yǒu dào zhě, ān dé bù chāo rán zhèn chì hū fēng yún zhī biǎo, ér fān ěr cáng guǐ yú xuán mò zhī jì hū? shān lín zhī zhōng fēi yǒu dào yě, ér wèi dào zhě bì rù shān lín, chéng yù yuǎn bǐ xīng shān, ér jí cǐ qīng jìng yě. fū rù jiǔ shì yǐ jīng sī, cún zhēn yī yǐ zhāo shén zhě, jì bù xǐ xuān huá ér hé wū huì, ér hé jīn dān zhī dà yào, jīn jiǎn bā shí zhī fēi jīng zhě, yóu jì lì kǒu zhī yú rén, fán sú zhī wén jiàn, míng líng wèi zhī bù jiàng, xiān yào wèi zhī bù chéng, fēi xiǎo jìn yě, zhǐ yú rén zhōng, huò yǒu qiǎn jiàn huǐ zhī yǒu sī, jiā zhī zuì fú, huò yǒu qīn jiù zhī wǎng lái, qiān zhī yǐ qìng diào, mò ruò yōu yǐn yī qiè, miǎn yú rú cǐ zhī chòu shǔ yǐ. bǐ zhī miǎo ěr dú wǎng, dé yì sōng xiù, qǐ bù yǒu yǐ hū? huò yún: shàng shì dé dào yú sān jūn, zhōng shì dé dào yú dū shì, xià shì dé dào yú shān lín, cǐ jiē wèi xiān yào yǐ chéng, wèi yù shēng tiān, suī zài sān jūn, ér fēng rèn bù néng shāng, suī zài dū shì, ér rén huò bù néng jiā, ér xià shì wèi jí yú cǐ, gù zhǐ shān lín ěr. bù wèi rén zhī zài shàng pǐn zhě, chū xué dào dāng zhǐ yú sān jūn dū shì zhī zhōng ér de yě, rán zé huáng lǎo kě yǐ zhì jīn bù qù yě.
或問曰:「昔赤松子王喬琴高老氏彭祖務成郁華皆真人,悉仕於世,不便遐遁,而中世以來,為道之士,莫不飄然絕跡幽隱,何也?」抱朴子答曰:「曩古純樸,巧偽未萌,其信道者,則勤而學之,其不信者,則嘿然而已。謗毀之言,不吐乎口,中傷之心,不存乎胸也。是以真人徐徐於民間,不促促於登遐耳。末俗偷薄,雕偽彌深,玄淡之化廢,而邪俗之黨繁,既不信道,好為訕毀,謂真正為妖訛,以神仙為誕妄,或曰惑眾,或曰亂群,是以上士恥居其中也。昔之達人,杜漸防微,色斯而逝,夜不待旦,睹幾而作,不俟終日。故趙害鳴犢,而仲尼旋軫,醴酒不設,而穆生星行,彼眾我寡,華元去之。況乎明哲,業尚本異,有何戀之當住其間哉?夫淵竭池漉,則蛟龍不游,巢傾卵拾,則鳳凰不集,居言於室,而翔鷗不下,凡卉春翦,而芝蓂不秀,世俗丑正,慢辱將臻,彼有道者,安得不超然振翅乎風雲之表,而翻爾藏軌於玄漠之際乎?山林之中非有道也,而為道者必入山林,誠欲遠彼腥膻,而即此清淨也。夫入九室以精思,存真一以招神者,既不喜諠譁而合污穢,而合金丹之大藥,釒柬八石之飛精者,尤忌利口之愚人,凡俗之聞見,明靈為之不降,仙藥為之不成,非小禁也,止於人中,或有淺見毀之有司,加之罪福,或有親舊之往來,牽之以慶弔,莫若幽隱一切,免於如此之臭鼠矣。彼之邈爾獨往,得意嵩岫,豈不有以乎?或云:上士得道於三軍,中士得道於都市,下士得道於山林,此皆為仙藥已成,未欲昇天,雖在三軍,而鋒刃不能傷,雖在都市,而人禍不能加,而下士未及於此,故止山林耳。不謂人之在上品者,初學道當止於三軍都市之中而得也,然則黃老可以至今不去也。」
huò wèn yuē: dào zhī wèi yuán běn, rú zhī wèi mò liú, jì wén mìng yǐ, jīn zhī xiǎo yì, xī hé shì hū? bào piáo zǐ yuē: fū shēng jiàng fǔ yǎng zhī jiào, pán xuán sān qiān zhī yí, gōng shǒu jìn qù zhī shù, qīng shēn zhòng yì zhī jié, huān yōu lǐ lè zhī shì, jīng shì jì sú zhī lüè, rú zhě zhī suǒ wù yě. wài wù qì zhì, dí dàng jī biàn, wàng fù yì guì, dù è quàn jǔ, bù xù hū qióng, bù róng hū dá, bù qī hū huǐ, bù yuè hū yù, dào jiā zhī yè yě. rú zhě jì sì yǐ qí fú, ér dào zhě lǚ zhèng yǐ ráng xié. rú zhě suǒ ài zhě shì lì yě, dào jiā suǒ bǎo zhě wú yù yě. rú zhě jí jí yú míng lì, ér dào jiā bào yī yǐ dú shàn. rú zhě suǒ jiǎng zhě, xiāng yán zhī bù lǐng yě. dào jiā suǒ xí zhě, qiǎn qíng zhī jiào jiè yě. fū dào zhě, qí wèi yě, shàn zì xiū yǐ chéng wù qí jū yě, shàn qǔ rén suǒ bù zhēng qí zhì yě, shàn jué huò yú wèi qǐ qí shī yě, shàn jì wù ér bù dé qí dòng yě, shàn guān mín yǐ yòng xīn qí jìng yě, shàn jū shèn ér wú mèn. cǐ suǒ yǐ wèi bǎi jiā zhī jūn zhǎng, rén yì zhī zǔ zōng yě, xiǎo yì zhī lǐ, qí jiào rú cǐ, shǒu wěi wū lóng, wèi zhī biàn yě.
或問曰:「道之為源本,儒之為末流,既聞命矣,今之小異,悉何事乎?」抱朴子曰:「夫升降俯仰之教,盤旋三千之儀,攻守進趣之術,輕身重義之節,歡憂禮樂之事,經世濟俗之略,儒者之所務也。外物棄智,滌盪機變,忘富逸貴,杜遏勸沮,不恤乎窮,不榮乎達,不戚乎毀,不悅乎譽,道家之業也。儒者祭祀以祈福,而道者履正以禳邪。儒者所愛者勢利也,道家所寶者無欲也。儒者汲汲於名利,而道家抱一以獨善。儒者所講者,相研之簿領也。道家所習者,遣情之教戒也。夫道者,其為也,善自修以成務;其居也,善取人所不爭;其治也,善絕禍於未起;其施也,善濟物而不德;其動也,善觀民以用心;其靜也,善居慎而無悶。此所以為百家之君長,仁義之祖宗也,小異之理,其較如此,首尾汙隆,未之變也。」
huò yuē: rú zhě, zhōu kǒng yě, qí jí zé liù jīng yě, gài zhì shì cún zhèng zhī suǒ yóu yě, lì shēn jǔ dòng zhī zhǔn shéng yě, qí yòng yuǎn ér yè guì, qí shì dà ér cí měi, yǒu guó yǒu jiā bù yì zhī zhì yě. wèi dào zhī shì, bù yíng lǐ jiào, bù gù dà lún, lǚ hú háo yú cǎo zé zhī zhōng, ǒu yuán náo yú lín lù zhī xián, kuí rán liú bìn, yǔ mù shí wèi lín, cǐ yì dōng zǒu zhī mí, wàng kuí zhī gān yě. bào piáo zi dá yuē: chī huá chěng yàn, zhì zhí suǒ bù shàng, gōng méng jiù huò, chóu xī zhī suǒ yàn, chéng bù yù fù yǔ zi jiào wù lǐ zhī shàn fǒu, xiào dé shī yú jī wěn yǐ. rán guān rú zǐ zhī zhuì jǐng, fēi rén zhě zhī yì, shì gǔ rén zhī chù zhù, fēi jiān ài zhī wèi yé? yòu chén gěng gài, cū kàng yī yú. fū tǐ dào yǐ jiàng wù, bǎo dé yǐ zhǎng shēng zhě, huáng lǎo shì yě. huáng dì néng zhì shì zhì tài píng, ér yòu shēng xiān, zé wèi kě wèi zhī hòu yú yáo shùn yě. lǎo zi jì jiān zōng lǐ jiào, ér yòu jiǔ shì, zé wèi kě wèi zhī wèi jiǎn zhōu kǒng yě. gù zhòng ní yǒu qiè bǐ zhī tàn, wèi wén yǒu cī huǐ zhī cí, ér mò shì yōng mín, bù dé qí mén, xiū rú mò ér huǐ dào jiā, hé yì zi sūn ér mà lì zǔ kǎo zāi? shì bù shí qí suǒ zì lái, yì yǐ shèn yǐ. fū zhū rú zhī shǒu, bù zú yǐ qīng sōng huá jiāo jiǎo zhī jìng, bù zú yǐ cè cāng hǎi měi jiàn fán sú shǒu zhū zhī rú, yíng yíng suǒ xí, bù bó dá lǐ, gào wán lìng yín, chóng shì è yán, wū jié dào jiā, shuō zāo pò zhī zǐ, zé ruò dǔ jùn mǎ zhī guò xì yě, shè jīng shén zhī yuān, zé lún nì ér zì shī yě. yóu chì yàn zhī huī duǎn chì, yǐ líng yáng hóu zhī bō, yóu cāng yíng zhī lì nú zhì, yǐ shè xù yuán zhī jùn, fēi qí suǒ kān, dī zú sù kùn. rán ér lóu lóu shǒu yú jú ài, cōng bù jīng kuàng, míng bù chè lí, ér yù qǐ zhǒng yǐ bāo sān guāng, gǔ fù yǐ fèn léi líng, bù yì bì hū? gài dēng xuán jī zhī miǎo miǎo, zé zhī jǐng gǔ zhī zhì bēi, dǔ dà míng zhī lì tiān, nǎi zhī jiāo jīn zhī kě lòu. wú fēi shēng ér zhī zhī, yòu fēi shǎo ér xìn zhī, shǐ zhě méng méng, yì rú zi ěr, jì guān ào mì zhī hóng xiū, ér hèn lí kùn zhī bù zǎo yě. wǔ jīng zhī shì, zhù shuō bǐng lù, chū xué zhī tú, yóu kě bù jiě. qǐ kuàng jīn jiǎn yù zhá, shén xiān zhī jīng, zhì yào zhī yán, yòu duō bù shū. dēng tán shà xuè, nǎi chuán kǒu jué, gǒu fēi qí rén, suī liè dì lián chéng, jīn bì mǎn táng, bù wàng yǐ shì zhī. fū zhǐ shēn guī yuǎn, suī dé qí shū ér bù shī shòu, yóu yǎng bù jiàn shǒu, fǔ bù zhī gēn, qǐ wú zi suǒ xiáng xī zāi? fū dé xiān zhě, huò shēng tài qīng, huò xiáng zǐ xiāo, huò zào xuán zhōu, huò qī bǎn tóng, tīng jūn tiān zhī lè, xiǎng jiǔ zhī zhī zhuàn, chū xié sōng xiàn yú dào jǐng zhī biǎo, rù yàn cháng yáng yú yáo fáng zhī zhōng, hé wèi dāng lǚ hú háo ér ǒu yuán yòu hū? suǒ wèi bù zhī ér zuò yě. fū dào yě zhě, xiāo yáo hóng ní, áo xiáng dān xiāo, hóng yá liù xū, wéi yì suǒ zào. kuí rán liú bìn, wèi wèi qī yě. xī tú jù chù, suī bèi zǎo xiù, lùn qí wèi lè, shú yǔ yì lín zhī lí qún yǐ dú wǎng, jí guāng chè ǒu ér duō fú zāi?
或曰:「儒者,周孔也,其籍則六經也,蓋治世存正之所由也,立身舉動之準繩也,其用遠而業貴,其事大而辭美,有國有家不易之制也。為道之士,不營禮教,不顧大倫,侶狐貉於草澤之中,偶猿猱於林麓之閒,魁然流擯,與木石為鄰,此亦東走之迷,忘葵之甘也。」抱朴子答曰:「摛華騁艷,質直所不尚,攻蒙救惑,疇昔之所饜,誠不欲復與子較物理之善否,校得失於機吻矣。然觀孺子之墜井,非仁者之意,視瞽人之觸柱,非兼愛之謂耶?又陳梗概,粗抗一隅。夫體道以匠物,寶德以長生者,黃老是也。黃帝能治世致太平,而又昇仙,則未可謂之後於堯舜也。老子既兼綜禮教,而又久視,則未可謂之為減周孔也。故仲尼有竊比之嘆,未聞有疵毀之辭,而末世庸民,不得其門,修儒墨而毀道家,何異子孫而罵詈祖考哉?是不識其所自來,亦已甚矣。夫侏儒之手,不足以傾嵩華;焦僥之脛,不足以測滄海;每見凡俗守株之儒,營營所習,不博達理,告頑令嚚,崇飾惡言,誣詰道家,說糟粕之滓,則若睹駿馬之過隙也,涉精神之淵,則淪溺而自失也。猶斥鷃之揮短翅,以凌陽侯之波,猶蒼蠅之力駑質,以涉昫猿之峻,非其所堪,袛足速困。然而嘍嘍守於局隘,聰不經曠,明不徹離,而欲企踵以包三光,鼓腹以奮雷靈,不亦蔽乎?蓋登旋璣之眇邈,則知井谷之至卑,睹大明之麗天,乃知鷦金之可陋。吾非生而知之,又非少而信之,始者蒙蒙,亦如子耳,既觀奧秘之宏修,而恨離困之不早也。五經之事,注說炳露,初學之徒,猶可不解。豈況金簡玉札,神仙之經,至要之言,又多不書。登壇歃血,乃傳口訣,苟非其人,雖裂地連城,金璧滿堂,不妄以示之。夫指深歸遠,雖得其書而不師受,猶仰不見首,俯不知跟,豈吾子所詳悉哉?夫得仙者,或昇太清,或翔紫霄,或造玄洲,或棲板桐,聽鈞天之樂,享九芝之饌,出攜松羨於倒景之表,入宴常陽於瑤房之中,曷為當侶狐貉而偶猿狖乎?所謂不知而作也。夫道也者,逍遙虹霓,翱翔丹霄,鴻崖六虛,唯意所造。魁然流擯,未為戚也。犧腯聚處,雖被藻繡,論其為樂,孰與逸麟之離群以獨往,吉光坼偶而多福哉?」