strong xùn méng dà yì shì jiào dú liú bó sòng děng strong
訓蒙大意示教讀劉伯頌等
1 gǔ zhī jiào zhě, jiào yǐ rén lún: hòu shì jì sòng cí zhāng zhī xí qǐ, ér xiān wáng zhī jiào wáng. jīn jiào tóng zǐ, wéi dāng yǐ xiào dì zhōng xìn lǐ yì lián chǐ wèi zhuān wù qí zāi péi hán yǎng zhī fāng, zé yí yòu zhī gē shī yǐ fā qí zhì yì, dǎo zhī xí lǐ yǐ sù qí wēi yí, fěng zhī dú shū yǐ kāi qí zhī jué. jīn rén wǎng wǎng yǐ gē shī xí lǐ wèi bù qiè shí wù, cǐ jiē mò sú yōng bǐ zhī jiàn, wū zú yǐ zhī gǔ rén lì jiào zhī yì zāi! dà dǐ tóng zǐ zhī qíng, lè xī yóu ér dàn jū jiǎn, rú cǎo mù zhī shǐ méng yá, shū chàng zhī zé tiáo dá, cuī náo zhī zé shuāi wěi. jīn jiào tóng zǐ bì shǐ qí qū xiàng gǔ wǔ, zhōng xīn xǐ yuè, zé qí jìn zì bù néng yǐ: pì zhī shí yǔ chūn fēng, zhān bèi huì mù, mò bù méng dòng fā yuè, zì rán rì zhǎng yuè huà: ruò bīng shuāng bō luò, zé shēng yì xiāo suǒ, rì jiù kū gǎo yǐ: gù fán yòu zhī gē shī zhě, fēi dàn fā qí zhì yì ér yǐ, yì suǒ yǐ xiè qí tiào hào hū xiào yú yǒng gē, xuān qí yōu yì jié zhì yú yīn jié yě: dǎo zhī xí lǐ zhě, fēi dàn sù qí wēi yí ér yǐ, yì suǒ yǐ zhōu xuán yī ràng ér dòng dàng qí xuè mài, bài qǐ qū shēn ér gù shù qí jīn hái yě: fěng zhī dú shū zhě, fēi dàn kāi qí zhī jué ér yǐ, yì suǒ yǐ shěn qián fǎn fù ér cún qí xīn, yì yáng fěng sòng yǐ xuān qí zhì yě: fán cǐ jiē suǒ yǐ shùn dǎo qí zhì yì, diào lǐ qí xìng qíng, qián xiāo qí bǐ lìn, mò huà qí cū wán, rì shǐ zhī jiàn yú lǐ yì ér bù kǔ qí nán, rén yú zhōng hé ér bù zhī qí gù, shì gài xiān wáng lì jiào zhī wēi yì yě ruò jìn shì zhī xùn méng zhì zhě, rì wéi dū yǐ jù dú kè fǎng, zé qí jiǎn shù ér bù zhī dǎo zhī yǐ lǐ, qiú qí cōng míng ér bù zhī yǎng zhī yǐ shàn, biān tà shéng fù, ruò dài jū qiú bǐ shì xué shě rú líng yù ér bù kěn rù, shì shī zhǎng rú kòu chóu ér bù yù jiàn, kuī bì yǎn fù yǐ suì qí xī yóu, shè zhà shì guǐ yǐ sì qí wán bǐ, tōu báo yōng liè, rì qū xià liú. shì gài qū zhī yú è ér qiú qí wèi shàn yě, hé kě dé hū! fán wú suǒ yǐ jiào, qí yì shí zài yú cǐ. kǒng shí sú bù chá, shì yǐ wèi yū, qiě wú yì jiāng qù, gù tè dīng níng yǐ gào. ěr zhū jiào dú qí wù tǐ wú yì, yǒng yǐ wèi xùn, wú zhé yīn shí sú zhī yán, jǐ fèi qí shéng mò, shù chéng méng yǐ yǎng zhèng zhī gōng yǐ, niàn zhī niàn zhī!
〔1〕古之教者,教以人倫:後世記誦詞章之習起,而先王之教亡。今教童子,惟當以孝弟忠信禮義廉恥為專務;其栽培涵養之方,則宜誘之歌詩以發其志意,導之習禮以肅其威儀,諷之讀書以開其知覺。今人往往以歌詩、習禮為不切時務,此皆末俗庸鄙之見,烏足以知古人立教之意哉!大抵童子之情,樂嬉遊而憚拘檢,如草木之始萌芽,舒暢之則條達,摧撓之則衰痿。今教童子必使其趨向鼓舞,中心喜悅,則其進自不能已:譬之時雨春風,沾被卉木,莫不萌動發越,自然日長月化:若冰霜剝落,則生意蕭索,日就枯槁矣:故凡誘之歌詩者,非但發其志意而已,亦所以泄其跳號呼嘯於詠歌,宣其幽抑結滯於音節也:導之習禮者,非但肅其威儀而已,亦所以周旋揖讓而動盪其血脈,拜起屈伸而固束其筋骸也:諷之讀書者,非但開其知覺而已,亦所以沈潛反覆而存其心,抑揚諷誦以宣其志也:凡此皆所以順導其志意,調理其性情,潛消其鄙吝,默化其粗頑,日使之漸於禮義而不苦其難,人於中和而不知其故,是蓋先王立教之微意也;若近世之訓蒙稚者,日惟督以句讀課仿,責其檢束而不知導之以禮,求其聰明而不知養之以善,鞭撻繩縛,若待拘囚;彼視學舍如囹獄而不肯入,視師長如寇讎而不欲見,窺避掩覆以遂其嬉遊,設詐飾詭以肆其頑鄙,偷薄庸劣,日趨下流。是蓋驅之於惡而求其為善也,何可得乎!凡吾所以教,其意實在於此。恐時俗不察,視以為迂,且吾亦將去,故特叮嚀以告。爾諸教讀其務體吾意,永以為訓,毋輒因時俗之言,妀廢其繩墨,庶成「蒙以養正」之功矣,念之念之!
strong jiào yuē strong
教約
2 měi rì qīng chén, zhū shēng cān yī bì, jiào dú yǐ cì piān xún zhū shēng: zài jiā suǒ yǐ ài qīn jìng wèi zhī xīn, dé wú xiè hū wèi néng zhēn qiè fǒu? wēn qīng dìng shěng zhī yí, dé wú kuī quē wèi néng shí jiàn fǒu? wǎng lái jiē qú bù qū lǐ jié, dé wú fàng dàng wèi néng jǐn chì fǒu? yī yīng yán xíng xīn shù, dé wú qī wàng fēi pì wèi néng zhōng xìn dǔ jìng fǒu? zhū tóng zǐ wù yào gè yǐ shí duì, yǒu zé gǎi zhī, wú zé jiā miǎn jiào dú fù suí shí jiù shì, qū jiā huì yù kāi fā, rán hòu gè tuì jiù xí yì yè.
〔2〕每日清晨,諸生參揖畢,教讀以次偏詢諸生:在家所以愛親敬畏之心,得無懈忽未能真切否?溫清定省之儀,得無虧缺未能實踐否?往來街衢步趨禮節,得無放蕩未能謹飭否?一應言行心術,得無欺妄非僻未能忠信篤敬否?諸童子務要各以實對,有則改之,無則加勉;教讀復隨時就事,曲加誨諭開發,然後各退就席肄業。
3 fán gē shī xū yào zhěng róng dìng qì, qīng lǎng qí shēng yīn, jūn shěn qí jié diào, wú zào ér jí, wú dàng ér xiāo, wú něi ér shè jiǔ zé jīng shén xuān chàng, xīn qì hé píng yǐ. měi xué liàng tóng shēng duō guǎ fēn wèi sì bān. měi rì lún yī bān gē shī, qí yú jiē jiù xí liǎn róng sù tīng měi wǔ rì zé zǒng sì bān dì gē yú běn xué. měi shuò wàng jí gè xué huì gē yú shū yuàn.
〔3〕凡歌詩須要整容定氣,清朗其聲音,均審其節調,毋躁而急,毋盪而囂,毋餒而懾;久則精神宣暢,心氣和平矣。每學量童生多寡分為四班。每日輪一班歌詩,其餘皆就席斂容肅聽;每五日則總四班遞歌於本學。每朔望集各學會歌於書院。
4 fán xí lǐ xū yào chéng xīn sù lǜ, shěn qí yí jié, dù qí róng zhǐ, wú hū ér duò, wú jǔ ér zuò, wú jìng ér yě, cóng róng ér bù shī zhī yū huǎn, xiū jǐn ér bù shī zhī jū jú. jiǔ zé lǐ mào xí shú, dé xìng jiān dìng yǐ. tóng shēng bān cì jiē rú gē shī. měi jiān yī rì zé lún yī bān xí lǐ, qí yú jiē jiù xí hān róng sù guān. xí lǐ zhī rì, miǎn qí kè fǎng. měi shí rì zé zǒng sì bān dì xí yú běn xué. měi shuò wàng zé jí gè xué huì xí yú shū yuàn.
〔4〕凡習禮需要澄心肅慮,審其儀節,度其容止,毋忽而惰,毋沮而怍,毋徑而野,從容而不失之迂緩,修謹而不失之拘局。久則禮貌習熟,德性堅定矣。童生班次皆如歌詩。每間一日則輪一班習禮,其餘皆就席歛容肅觀。習禮之日,免其課仿。每十日則總四班遞習於本學。每朔望則集各學會習於書院。
5 fán shòu shū bù zài tú duō, dàn guì jīng shú, liàng qí zī bǐng, néng èr bǎi zì zhě zhǐ kě ruá yǐ yī bǎi zì, cháng shǐ jīng shén lì liàng yǒu yú, zé wú yàn kǔ zhī huàn, ér yǒu zì dé zhī měi. fěng sòng zhī jì wù lìng zhuān xīn yī zhì, kǒu sòng xīn wéi, zì zì jù jù chóu yì fǎn fù, yì yáng qí yīn jié, kuān xū qí xīn yì, jiǔ zé yì lǐ jiā qià, cōng míng rì kāi yǐ.
〔5〕凡授書不在徒多,但貴精熟,量其資稟,能二百字者止可挼以一百字,常使精神力量有餘,則無厭苦之患,而有自得之美。諷誦之際;務令專心一志,口誦心惟,字字句句紬繹反覆,抑揚其音節,寬虛其心意,久則義禮浹洽,聰明日開矣。
6 měi rì gōng fū, xiān kǎo dé, cì bèi shū sòng shū, cì xí lǐ huò zuò kè fǎng, cì fù sòng shū jiǎng shū, cì gē shī. fán xí lǐ gē shī zhī shù, jiē suǒ yǐ cháng cún tóng zǐ zhī xīn, shǐ qí lè xí bù juàn, ér wú xiá jí yú xié pì. jiào zhě rú cǐ, zé zhī suǒ shī yǐ. suī rán, cǐ qí dà lüè yě shén ér míng zhī, zé cún hū qí rén.
〔6〕每日工夫,先考德,次背書誦書,次習禮或作課仿,次復誦書講書,次歌詩。凡習禮歌詩之數,皆所以常存童子之心,使其樂習不倦,而無瑕及於邪僻。教者如此,則知所施矣。雖然,此其大略也;神而明之,則存乎其人。