strong wú qǐ shā qī qiú jiāng zōu jì gǔ qín qǔ xiāng strong
吳起殺妻求將 騶忌鼓琴取相
huà shuō wú qǐ, wèi guó rén, shǎo jū lǐ zhōng, yǐ jī jiàn wú lài, wèi mǔ suǒ zé, qǐ zì niè qí bì chū xuè, yǔ mǔ shì yuē: qǐ jīn cí mǔ, yóu xué tā fāng, bù wèi qīng xiàng, yōng jié máo, chéng gāo chē, bù rù wèi chéng yǔ mǔ xiāng jiàn. mǔ qì ér liú zhī, qǐ jìng chū běi mén bù gù.
話說吳起,衛國人,少居里中,以擊劍無賴,為母所責,起自齧其臂出血,與母誓曰:「起今辭母,遊學他方,不為卿相,擁節旄,乘高車,不入衛城與母相見。」母泣而留之,起竟出北門不顧。
wǎng lǔ guó, shòu yè yú kǒng mén gāo dì céng cān, zhòu yán yè sòng, bù cí xīn kǔ. yǒu qí guó dài fū tián jū zhì lǔ, jiā qí hǎo xué, yǔ zhī tán lùn, yuān yuān bù jié, nǎi yǐ nǚ qī zhī. qǐ zài céng cān zhī mén suì yú, cān zhī qí jiā zhōng shàng yǒu lǎo mǔ, yī rì, wèn yuē: zi yóu xué liù zài, bù guī shěng jìn, rén zǐ zhī xīn ān hū? qǐ duì yuē: qǐ céng yǒu shì cí zài qián: bù wèi qīng xiàng, bù rù wèi chéng.' cān yuē: tā rén kě shì, mǔ ān kě shì yě? yóu shì xīn è qí rén.
往魯國,受業於孔門高弟曾參,晝研夜誦,不辭辛苦。有齊國大夫田居至魯,嘉其好學,與之談論,淵淵不竭,乃以女妻之。起在曾參之門歲余,參知其家中尚有老母,一日,問曰:「子遊學六載,不歸省覲,人子之心安乎?」起對曰:「起曾有誓詞在前:『不為卿相,不入衛城。'」參曰:「他人可誓,母安可誓也?」由是心惡其人。
wèi jǐ, wèi guó yǒu xìn zhì, yán qǐ mǔ yǐ sǐ, qǐ yǎng tiān sān hào, xuán jí shōu lèi, sòng dú rú gù. cān nù yuē: wú qǐ bù bēn mǔ sàng, wàng běn zhī rén. fū shuǐ wú běn zé jié, mù wú běn zé zhé, rén ér wú běn, néng lìng zhōng hū? qǐ fēi wú tú yǐ! mìng dì zǐ jué zhī, bù xǔ xiāng jiàn.
未幾,衛國有信至,言起母已死,起仰天三號,旋即收淚,誦讀如故。參怒曰:「吳起不奔母喪,忘本之人。夫水無本則竭,木無本則折,人而無本,能令終乎?起非吾徒矣!」命弟子絕之,不許相見。
qǐ suì qì rú xué bīng fǎ, sān nián xué chéng, qiú shì yú lǔ. lǔ xiàng gōng yí xiū cháng yǔ lùn bīng, zhī qí cái néng, yán yú mù gōng, rèn wèi dài fū, qǐ lù rù jì fēng, suì duō mǎi qiè bì, yǐ zì yú lè.
起遂棄儒學兵法,三年學成,求仕於魯。魯相公儀休常與論兵,知其才能,言於穆公,任為大夫,起祿入既豐,遂多買妾婢,以自娛樂。
shí qí xiāng guó tián hé móu cuàn qí guó, kǒng lǔ yǔ qí shì yīn, huò tǎo qí zuì, nǎi xiū ài líng zhī yuàn, xìng shī fá lǔ, yù yǐ wēi lì xié ér fú zhī, lǔ xiāng guó gōng yí xiū jìn yuē: yù què qí bīng, fēi wú qǐ bù kě. mù gōng kǒu suī dá yīng, zhōng bù kěn yòng, jí wén qí shī yǐ bá chéng yì, xiū fù qǐng yuē: chén yán wú qǐ kě yòng, jūn hé bù xíng? mù gōng yuē: wú gù zhī qǐ yǒu jiāng cái, rán qí suǒ qǔ nǎi tián zōng zhī nǚ, fū zhì ài mò rú fū qī, néng bǎo wú guān wàng zhī yì hū? wú shì yǐ chóu chú ér bù jué yě.
時齊相國田和謀篡其國,恐魯與齊世姻,或討其罪,乃修艾陵之怨,興師伐魯,欲以威力脅而服之,魯相國公儀休進曰:「欲卻齊兵,非吳起不可。」穆公口雖答應,終不肯用,及聞齊師已拔成邑,休復請曰:「臣言吳起可用,君何不行?」穆公曰:「吾固知起有將才,然其所娶乃田宗之女,夫至愛莫如夫妻,能保無觀望之意乎?吾是以躊躇而不決也。」
gōng yí xiū chū cháo, wú qǐ yǐ xiān zài xiāng fǔ hòu jiàn. wèn yuē: qí kòu yǐ shēn, zhǔ gōng yǐ dé liáng jiāng fǒu? jīn rì bú shì mǒu kuā kǒu zì jiàn, ruò yòng mǒu wèi jiāng, bì shǐ qí bīng zhǐ lún bù fǎn. gōng yí xiū yuē: wú yán zhī zài sān, zhǔ gōng yǐ zi hūn yú tián zōng, yǐ cǐ chí yí wèi jué. wú qǐ yuē: yù shì zhǔ gōng zhī yí, cǐ tè yì ěr.
公儀休出朝,吳起已先在相府候見。問曰:「齊寇已深,主公已得良將否?今日不是某誇口自薦,若用某為將,必使齊兵只輪不返。」公儀休曰:「吾言之再三,主公以子婚于田宗,以此持疑未決。」吳起曰:「欲釋主公之疑,此特易耳。」
nǎi guī jiā wèn qí qī tián shì yuē: rén zhī suǒ guì yǒu qī zhě, hé yě? tián shì yuē: yǒu wài yǒu nèi, jiā dào shǐ lì, suǒ guì yǒu qī, yǐ chéng jiā ěr. wú qǐ yuē: fū wèi wèi qīng xiàng, shí lù wàn zhōng, gōng chuí yú zhú bó, míng liú yú qiān gǔ, qí chéng jiā yě dà yǐ, qǐ fēi fù zhī suǒ wàng yú fū zhě hū? tián shì yuē: rán. qǐ yuē: wú yǒu qiú yú zi, zi dāng wèi wǒ chéng zhī. tián shì yuē: qiè fù rén, ān dé zhù jūn chéng qí gōng míng? qǐ yuē: jīn qí shī fá lǔ, lǔ hóu yù yòng wǒ wèi jiāng, yǐ wǒ qǔ yú tián zōng, yí ér bù yòng, chéng dé zi zhī tóu, yǐ yè jiàn lǔ hóu, zé lǔ hóu zhī yí shì, ér wú zhī gōng míng kě jiù yǐ! tián shì dà jīng, fāng yù kāi kǒu dá huà, qǐ bá jiàn yī huī, tián shì tóu yǐ luò dì. shǐ chén yǒu shī yún:
乃歸家問其妻田氏曰:「人之所貴有妻者,何也?」田氏曰:「有外有內,家道始立,所貴有妻,以成家耳。」吳起曰:「夫位為卿相,食祿萬鍾,功垂於竹帛,名留於千古,其成家也大矣,豈非婦之所望於夫者乎?」田氏曰:「然。」起曰:「吾有求於子,子當為我成之。」田氏曰:「妾婦人,安得助君成其功名?」起曰:「今齊師伐魯,魯侯欲用我為將,以我娶于田宗,疑而不用,誠得子之頭,以謁見魯侯,則魯侯之疑釋,而吾之功名可就矣!」田氏大驚,方欲開口答話,起拔劍一揮,田氏頭已落地。史臣有詩云:
yī yè fū qī bǎi yè ēn, wú gū rěn shǐ zuò yuān hún?
一夜夫妻百夜恩,無辜忍使作冤魂?
mǔ sàng bù gù rén lún jué, qī zǐ qū qū hé zú lùn!
母喪不顧人倫絕,妻子區區何足論!
yú shì yǐ bó guǒ tián shì tóu, wǎng jiàn mù gōng, zòu yuē: chén bào guó yǒu zhì, ér jūn yǐ qī gù jiàn yí, chén jīn zhǎn qī zhī tóu, yǐ míng chén zhī wèi lǔ bù wèi qí yě! mù gōng cǎn rán bù lè, yuē: jiāng jūn xiū yǐ! shǎo qǐng, gōng yí xiū rù jiàn, mù gōng wèi yuē: wú qǐ shā qī yǐ qiú jiāng, cǐ cán rěn zhī jí, qí xīn bù kě cè yě! gōng yí xiū yuē: qǐ bù ài qí qī, ér ài gōng míng, jūn ruò qì zhī bù yòng, bì fǎn ér wèi qí yǐ! mù gōng nǎi cóng xiū yán, jí bài wú qǐ wèi dà jiāng, shǐ xiè liǔ shēn xiáng fù zhī, lǜ bīng èr wàn, yǐ jù qí shī.
於是以帛裹田氏頭,往見穆公,奏曰:「臣報國有志,而君以妻故見疑,臣今斬妻之頭,以明臣之為魯不為齊也!」穆公慘然不樂,曰:「將軍休矣!」少頃,公儀休入見,穆公謂曰:「吳起殺妻以求將,此殘忍之極,其心不可測也!」公儀休曰:「起不愛其妻,而愛功名,君若棄之不用,必反而為齊矣!」穆公乃從休言,即拜吳起為大將,使泄柳、申詳副之,率兵二萬,以拒齊師。
qǐ shòu mìng zhī hòu, zài jūn zhōng yǔ shì zú tóng yī shí, wò bù shè xí, xíng bù qí chéng. jiàn shì zú guǒ liáng fù zhòng, fēn ér hé zhī yǒu zú bìng jū, qǐ qīn wèi diào yào, yǐ kǒu shǔn qí nóng xuè. shì zú gǎn qǐ zhī ēn, rú tóng fù zǐ, xián mó quán cā zhǎng, yuàn wèi yī zhàn.
起受命之後,在軍中與士卒同衣食,臥不設席,行不騎乘。見士卒裹糧負重,分而荷之;有卒病疽,起親為調藥,以口吮其膿血。士卒感起之恩,如同父子,咸摩拳擦掌,願為一戰。
què shuō tián hé yǐn dà jiāng tián jì duàn péng zhǎng qū ér rù, zhí fàn nán bǐ, wén wú qǐ wèi lǔ jiāng, xiào yuē: cǐ tián shì zhī xù, hào sè zhī tú, ān zhī jūn lǚ shì yé, lǔ guó hé bài, gù yòng cǐ rén yě! jí liǎng jūn duì lěi, bù jiàn wú qǐ tiāo zhàn, yīn shǐ rén chān qí zuò wèi. jiàn qǐ fāng yǔ jūn shì zhōng zhī zuì jiàn zhě, xí dì ér zuò, fēn gēng tóng shí. shǐ zhě hái bào, tián hé xiào yuē: jiāng zūn zé shì wèi, shì wèi zé zhàn lì, qǐ jǔ dòng rú cǐ, ān néng yòng zhòng, wú wú lǜ yǐ!
卻說田和引大將田忌、段朋長驅而入,直犯南鄙,聞吳起為魯將,笑曰:「此田氏之婿,好色之徒,安知軍旅事耶,魯國合敗,故用此人也!」及兩軍對壘,不見吳起挑戰,陰使人覘其作為。見起方與軍士中之最賤者,席地而坐,分羹同食。使者還報,田和笑曰:「將尊則士畏,士畏則戰力,起舉動如此,安能用眾,吾無慮矣!」
zài qiǎn ài jiāng zhāng chǒu, jiǎ chēng yuàn yǔ jiǎng hé, tè zhì lǔ jūn, tàn qǐ zhàn shǒu zhī yì, qǐ jiāng jīng ruì zhī shì cáng yú hòu jūn, xī yǐ lǎo ruò jiàn kè, miù wèi gōng jǐn, yán rù lǐ dài, chǒu yuē: jūn zhōng chuán wén jiāng jūn shā qī qiú jiāng, guǒ yǒu zhī hū? qǐ hú sù ér duì yuē: mǒu suī bù xiào, céng shòu xué yú shèng mén, ān gǎn wèi cǐ bù qíng zhī shì, wú qī zì yīn bìng wáng, yǔ jūn lǚ zhī mìng shì huì qí shí, jūn zhī suǒ wén, dài fēi qí shí. chǒu yuē: jiāng jūn ruò bù qì tián zōng zhī hǎo, yuàn yǔ jiāng jūn jié méng tōng hé. qǐ yuē: mǒu shū shēng, qǐ gǎn yǔ tián shì zhàn hū, ruò huò jié chéng, cǐ nǎi mǒu zhī zhì yuàn yě! qǐ liú zhāng chǒu yú jūn zhōng, huān yǐn sān rì, fāng cái qiǎn guī, jué bù tán jí bīng shì. lín xíng zài sān zhì yì, qiú qí shēn hǎo.
再遣愛將張丑,假稱願與講和,特至魯軍,探起戰守之意,起將精銳之士藏於後軍,悉以老弱見客,謬為恭謹,延入禮待,丑曰:「軍中傳聞將軍殺妻求將,果有之乎?」起觳觫而對曰:「某雖不肖,曾受學於聖門,安敢為此不情之事,吾妻自因病亡,與軍旅之命適會其時,君之所聞,殆非其實。」丑曰:「將軍若不棄田宗之好,願與將軍結盟通和。」起曰:「某書生,豈敢與田氏戰乎,若獲結成,此乃某之至願也!」起留張丑於軍中,歡飲三日,方才遣歸,絕不談及兵事。臨行再三致意,求其申好。
chǒu cí qù, qǐ jí àn diào bīng jiāng, fēn zuò sān lù, wěi qí hòu ér xíng.
醜辭去,起即暗調兵將,分作三路,尾其後而行。
tián hé dé zhāng chǒu huí bào, yǐ qǐ bīng jì ruò, yòu wú zhàn zhì, quán bù guà yì, hū rán yuán mén wài gǔ shēng dà zhèn, lǔ bīng tū rán shā zhì, tián hé dà jīng, mǎ bù jí jiǎ, chē bù jí jià, jūn zhōng dà luàn, tián jì yǐn bù jūn chū yíng, duàn péng jí lìng jūn shì zhěng dùn chē chéng jiē yīng, bù dī fáng xiè liǔ shēn xiáng èr jūn, fēn wèi zuǒ yòu, yī qí shā rù, chéng luàn jiā gōng, qí jūn dà bài, shā dé jiāng shī mǎn yě, zhí zhuī guò píng lù fāng huí.
田和得張丑回報,以起兵既弱,又無戰志,全不掛意,忽然轅門外鼓聲大振,魯兵突然殺至,田和大驚,馬不及甲,車不及駕,軍中大亂,田忌引步軍出迎,段朋急令軍士整頓車乘接應,不提防泄柳、申詳二軍,分為左右,一齊殺入,乘亂夾攻,齊軍大敗,殺得殭屍滿野,直追過平陸方回。
lǔ mù gōng dà yuè, jìn qǐ shàng qīng.
魯穆公大悅,進起上卿。
tián hé zé zhāng chǒu wù shì zhī zuì, chǒu yuē: mǒu suǒ jiàn rú cǐ, qǐ zhī qǐ zhī zhà móu zāi. tián hé nǎi tàn yuē: qǐ zhī yòng bīng, sūn wǔ ráng jū zhī liú yě, ruò zhōng wèi lǔ yòng, qí bì bù ān, wú yù qiǎn yī rén zhì lǔ, àn yǔ tōng hé, gè wú xiāng fàn, zi néng qù fǒu? chǒu yuē: yuàn shě mìng yī xíng, jiāng gōng zhé zuì. tián hé nǎi gòu qiú měi nǚ èr rén, jiā yǐ huáng jīn qiān yì, lìng zhāng chǒu zhà wèi jiǎ kè xié zhì lǔ, sī kuì wú qǐ, qǐ tān cái hào sè, jiàn jí shòu zhī, wèi chǒu yuē: zhì yì qí xiāng guó, shǐ qí bù qīn lǔ, lǔ hé gǎn jiā qí zāi? zhāng chǒu jì chū lǔ chéng, gù yì xiè qí shì yú xíng rén, suì fèi fèi yáng yáng, chuán shuō wú qǐ shòu huì tōng qí zhī shì. mù gōng yuē: wú gù zhī qǐ xīn bù kě cè yě! yù xuē qǐ jué jiū zuì.
田和責張丑誤事之罪,丑曰:「某所見如此,豈知起之詐謀哉。」田和乃嘆曰:「起之用兵,孫武、穰苴之流也,若終為魯用,齊必不安,吾欲遣一人至魯,暗與通和,各無相犯,子能去否?」丑曰:「願捨命一行,將功折罪。」田和乃購求美女二人,加以黃金千鎰,令張丑詐為賈客攜至魯,私饋吳起,起貪財好色,見即受之,謂丑曰:「致意齊相國,使齊不侵魯,魯何敢加齊哉?」張丑既出魯城,故意泄其事於行人,遂沸沸揚揚,傳說吳起受賄通齊之事。穆公曰:「吾固知起心不可測也!」欲削起爵究罪。
qǐ wén ér jù, qì jiā táo bèn wèi guó, zhǔ yú dí huáng zhī jiā. shì wén hóu yǔ huáng móu jí shǒu xī hé zhī rén, huáng suì jiàn wú qǐ kě yòng, wén hóu zhào qǐ jiàn zhī, wèi qǐ yuē: wén jiāng jūn wèi lǔ jiāng yǒu gōng, hé yǐ jiàn rǔ bì yì? qǐ duì yuē: lǔ hóu tīng xìn chán yán, xìn rèn bù zhōng, gù chén táo sǐ yú cǐ. mù jūn hóu zhé jié xià shì, háo jié guī xīn, yuàn zhí biān mǎ qián, tǎng méng qū shǐ, suī gān nǎo tú dì, yì wú suǒ hèn.
起聞而懼,棄家逃奔魏國,主於翟璜之家。適文侯與璜謀及守西河之人,璜遂薦吳起可用,文侯召起見之,謂起曰:「聞將軍為魯將有功,何以見辱敝邑?」起對曰:「魯侯聽信讒言,信任不終,故臣逃死於此。慕君侯折節下士,豪傑歸心,願執鞭馬前,倘蒙驅使,雖肝腦塗地,亦無所恨。」
wén hóu nǎi bài qǐ wèi xī hé shǒu, qǐ zhì xī hé, xiū chéng zhì chí, liàn bīng xùn wǔ, qí ài xù shì zú, yī rú wèi lǔ jiāng zhī shí, zhú chéng yǐ jù qín, míng yuē wú chéng.
文侯乃拜起為西河守,起至西河,修城治池,練兵訓武,其愛恤士卒,一如為魯將之時,築城以拒秦,名曰吳城。
shí qín huì gōng hōng, tài zǐ míng chū zǐ sì wèi.
時秦惠公薨,太子名出子嗣位。
huì gōng nǎi jiǎn gōng zhī zǐ, jiǎn gōng nǎi líng gōng zhī jì fù, fāng líng gōng zhī hōng, qí zi shī xí nián yòu, qún chén nǎi fèng jiǎn gōng ér lì zhī, zhì shì sān chuán, jí yú chū zi, ér shī xí nián zhǎng, wèi dà chén yuē: guó, wú fù zhī guó yě, wú hé zuì ér jiàn fèi? dà chén wú cí yǐ duì, nǎi xiāng yǔ shā chū zi ér lì shī xí, shì wèi xiàn gōng. wú qǐ chéng qín guó duō shì zhī rì, xìng bīng xí qín, qǔ hé xī wǔ chéng, hán zhào jiē lái chēng hè.
惠公乃簡公之子,簡公乃靈公之季父,方靈公之薨,其子師隰年幼,群臣乃奉簡公而立之,至是三傳,及於出子,而師隰年長,謂大臣曰:「國,吾父之國也,吾何罪而見廢?」大臣無辭以對,乃相與殺出子而立師隰,是為獻公。吳起乘秦國多事之日,興兵襲秦,取河西五城,韓、趙皆來稱賀。
wén hóu yǐ dí huáng jiàn xián yǒu gōng, yù bài wèi xiāng guó, fǎng yú lǐ kè. kè yuē: bù rú wèi chéng, wén hóu diǎn tóu.
文侯以翟璜薦賢有功,欲拜為相國,訪於李克。克曰:「不如魏成,」文侯點頭。
kè chū cháo, dí huáng yíng ér wèn yuē: wén zhǔ gōng yù bo xiāng, qǔ jué yú zi, jīn yǐ dìng hū, hé rén yě? kè yuē: yǐ dìng wèi chéng. dí huáng fèn rán yuē: jūn yù fá zhōng shān, wú jìn lè yáng jūn yōu yè, wú jìn xī mén bào jūn yōu xī hé, wú jìn wú qǐ. wú hé yǐ bù ruò wèi chéng zāi? lǐ kè yuē: chéng suǒ jǔ bo zi xià tián zǐ fāng duàn gàn mù, fēi shī jí yǒu. zi suǒ jìn zhě, jūn jiē chén zhī. chéng shí lù qiān zhōng, shén jiǔ zài wài, yǐ dài xián shì zǐ lù shí jiē yǐ zì shàn. zǐ ān dé bǐ yú wèi chéng zāi? huáng zài bài yuē: bǐ rén shī yán, qǐng shì mén xià wèi dì zǐ. zì cǐ wèi guó jiāng xiāng de rén, biān bǐ ān jí, sān jìn zhī zhōng, wéi wèi zuì qiáng.
克出朝,翟璜迎而問曰:「聞主公欲卜相,取決於子,今已定乎,何人也?」克曰:「已定魏成。」翟璜忿然曰:「君欲伐中山,吾進樂羊;君憂鄴,吾進西門豹;君憂西河,吾進吳起。吾何以不若魏成哉?」李克曰:「成所舉卜子夏、田子方、段干木,非師即友。子所進者,君皆臣之。成食祿千鍾,什九在外,以待賢士;子祿食皆以自贍。子安得比於魏成哉?」璜再拜曰:「鄙人失言,請侍門下為弟子。」自此魏國將相得人,邊鄙安集,三晉之中,惟魏最強。
qí xiāng guó tián hé jiàn wèi zhī qiáng, yòu wén hóu xián míng zhòng yú tiān xià, nǎi shēn jié wèi hǎo, suì qiān qí jūn kāng gōng dài yú hǎi shàng, yǐ yī chéng gěi qí shí, yú jiē zì qǔ. shǐ rén yú wèi wén hóu chù, qiú qí zhuǎn qǐng yú zhōu, yù yuán sān jìn zhī lì, liè yú zhū hóu.
齊相國田和見魏之強,又文侯賢名重於天下,乃深結魏好,遂遷其君康公貸於海上,以一城給其食,余皆自取。使人於魏文侯處,求其轉請於周,欲援三晉之例,列於諸侯。
zhōu wēi liè wáng yǐ bēng, zǐ ān wáng míng jiāo lì, shì yù wēi ruò, shí nǎi ān wáng zhī shí sān nián, suì cóng wén hóu zhī qǐng, cì tián hé wèi qí hóu, shì wèi tián tài gōng. zì chén gōng zǐ wán bēn qí, shì qí huán gōng wèi dài fū, fán chuán shí shì, zhì hé ér dài qí yǒu guó, jiāng shì zhī sì suì jué, bù zài huà xià.
周威烈王已崩,子安王名驕立,勢愈微弱,時乃安王之十三年,遂從文侯之請,賜田和為齊侯,是為田太公。自陳公子完奔齊,事齊桓公為大夫,凡傳十世,至和而代齊有國,姜氏之祀遂絕,不在話下。
shí sān jìn jiē yǐ zé xiāng de rén wèi shàng, yú shì xiāng guó zhī quán zuì zhòng. zhào xiàng gōng zhòng lián, hán xiāng xiá lèi.
時三晉皆以擇相得人為尚,於是相國之權最重。趙相公仲連,韓相俠累。
jiù zhōng dān shuō xiá lèi wēi shí, yǔ pú yáng rén yán zhòng zi míng suì, wèi bā bài zhī jiāo. lèi pín ér suì fù, zī qí rì yòng, fù yǐ qiān jīn zhù qí yóu fèi. xiá lèi yīn cǐ dé dá yú hán, wèi zhì xiāng guó.
就中單說俠累微時,與濮陽人嚴仲子名遂,為八拜之交。累貧而遂富,資其日用,復以千金助其游費。俠累因此得達於韓,位至相國。
xiá lèi jì zhí zhèng, pō zhe wēi zhòng, mén jué sī yè. yán suì zhì hán, yè lèi jì qí yǐn jìn, hòu yuè yú bù dé jiàn.
俠累既執政,頗著威重,門絕私謁。嚴遂至韓,謁累冀其引進,候月余不得見。
suì zì yǐ jiā cái lù jūn zuǒ yòu, dé jiàn liè hóu, liè hóu dà xǐ, yù guì zhòng zhī, xiá lèi fù yú liè hóu qián yán yán suì zhī duǎn, zǔ qí jìn yòng. yán suì wén zhī dà hèn, suì qù hán, biàn yóu liè guó, yù qiú yǒng shì cì shā xiá lèi, yǐ xuě qí hèn.
遂自以家財賂君左右,得見烈侯,烈侯大喜,欲貴重之,俠累復於烈侯前言嚴遂之短,阻其進用。嚴遂聞之大恨,遂去韓,遍游列國,欲求勇士刺殺俠累,以雪其恨。
xíng zhì qí guó, jiàn tú niú sì zhōng, yī rén jǔ jù fǔ kǎn niú, fǔ xià zhī chù, jīn gǔ lì jiě, ér quán bù fèi lì, shì qí fǔ, kě zhòng sān shí yú jīn, yán suì yì zhī, xì kàn qí rén, shēn zhǎng bā chǐ, huán yǎn qiú xū, quán gǔ tè sǒng, shēng yīn bù shì qí rén, suì yāo yǔ xiāng jiàn, wèn qí xìng míng lái lì, dá yuē: mǒu xìng niè míng zhèng, wèi rén yě, jiā zài zhǐ zhī shēn jǐng lǐ, yīn jiàn xìng cū zhí, dé zuì xiāng lǐ, yí lǎo mǔ jí zǐ, bì jū cǐ dì, tú niú yǐ gōng zhāo xī. yì xún yán suì xìng zì, suì gào zhī, cōng cōng bié qù.
行至齊國,見屠牛肆中,一人舉巨斧砍牛,斧下之處,筋骨立解,而全不費力,視其斧,可重三十餘斤,嚴遂異之,細看其人,身長八尺,環眼虬須,顴骨特聳,聲音不似齊人,遂邀與相見,問其姓名來歷,答曰:「某姓聶名政,魏人也,家在軹之深井裡,因賤性粗直,得罪鄉里,移老母及姊,避居此地,屠牛以供朝夕。」亦詢嚴遂姓字,遂告之,匆匆別去。
cì zǎo, yán suì jù yì guān wǎng bài, yāo zhì jiǔ sì, jù bīn zhǔ zhī lǐ, jiǔ zhì sān zhuó, suì chū huáng jīn bǎi yì wèi zèng, zhèng guài qí hòu, suì yuē: wén zi yǒu lǎo mǔ zài táng, gù sī jìn bù tiǎn, dài wú zi wèi yī rì zhī yǎng ěr.
次早,嚴遂具衣冠往拜,邀至酒肆,具賓主之禮,酒至三酌,遂出黃金百鎰為贈,政怪其厚,遂曰:「聞子有老母在堂,故私進不腆,代吾子為一日之養耳。」
niè zhèng yuē: zhòng zi wèi lǎo mǔ móu yǎng, bì yǒu yòng zhèng zhī chù, ruò bù míng yán, jué bù gǎn shòu! yán suì jiāng xiá lèi fù ēn zhī shì, bèi xì shuō zhī, jīn yù rú cǐ nèn bān, niè zhèng yuē: xī zhuān zhū yǒu yán: lǎo mǔ zài, cǐ shēn wèi gǎn xǔ rén.' zhòng zi bié qiú yǒng shì, mǒu bù gǎn xū zūn cì. suì yuē: mǒu mù jūn zhī gāo yì, yuàn jié xiōng dì zhī hǎo, qǐ gǎn duó ruò yǎng mǔ zhī xiào, ér qiú suì qí sī zāi. niè zhèng bèi qiáng bù guò, zhǐ de shòu zhī, yǐ qí bàn jià qí zǐ yīng, yú jīn rì jù féi gān fèng mǔ.
聶政曰:「仲子為老母謀養,必有用政之處,若不明言,決不敢受!」嚴遂將俠累負恩之事,備細說知,今欲如此恁般,聶政曰:「昔專諸有言:『老母在,此身未敢許人。'仲子別求勇士,某不敢虛尊賜。」遂曰:「某慕君之高義,願結兄弟之好,豈敢奪若養母之孝,而求遂其私哉。」聶政被強不過,只得受之,以其半嫁其姊罃,余金日具肥甘奉母。
suì yú, lǎo mǔ bìng zú, yán suì fù wǎng kū diào, dài wèi zhì sàng, sàng zàng jì bì. niè zhèng yuē: jīn rì zhī shēn, nǎi zú xià zhī shēn yě, wéi suǒ yòng zhī, bù fù zì xī! zhòng zi nǎi wèn bào chóu zhī cè, yù wèi jù chē qí zhuàng shì, zhèng yuē: xiāng guó zhì guì, chū rù bīng wèi, zhòng shèng wú bǐ, dāng yǐ qí qǔ, bù kě yǐ lì shèng yě. yuàn dé lì bǐ shǒu huái zhī, sì xì tú shì, jīn rì bié zhòng zi qián xíng, gèng bù xiāng jiàn, zhòng zi yì wù wèn wú shì.
歲余,老母病卒,嚴遂復往哭吊,代為治喪,喪葬既畢。聶政曰:「今日之身,乃足下之身也,惟所用之,不復自惜!」仲子乃問報仇之策,欲為具車騎壯士,政曰:「相國至貴,出入兵衛,眾盛無比,當以奇取,不可以力勝也。願得利匕首懷之,伺隙圖事,今日別仲子前行,更不相見,仲子亦勿問吾事。」
zhèng zhì hán, sù yú jiāo wài, jìng xī sān rì, zǎo qǐ rù chéng, zhí xiá lèi zì cháo zhōng chū, gāo chē sì mǎ, jiǎ shì zhí gē, qián hòu yōng wèi, qí xíng rú fēi, zhèng wěi zhì xiāng fǔ, lèi xià chē, fù zuò fǔ jué shì, zì dà mén zhì yú táng jiē, jiē yǒu bīng zhàng, zhèng yáo wàng táng shàng, lèi zhòng xí píng àn ér zuò, zuǒ yòu chí dié bǐng jué zhě shén zhòng, é qǐng, shì bì jiāng tuì, zhèng chéng qí xiè, kǒu chēng, yǒu jí shì gào xiāng guó. cóng mén wài rǎng bì zhí qū, jiǎ shì dǎng zhī zhě, jiē zòng héng diān zhì, zhèng qiǎng zhì gōng zuò, chōu bǐ shǒu yǐ cì xiá lèi, lèi jīng qǐ, wèi jí lí xí, zhōng xīn ér sǐ, táng shàng dà luàn, gòng hū, yǒu zéi! bì mén lái qín niè zhèng, zhèng jī shā shù rén, dù bù néng zì tuō, kǒng rén shí zhī, jí yǐ bǐ shǒu zì xuē qí miàn, jué chū shuāng yǎn, hái zì cì qí hóu ér sǐ.
政至韓,宿於郊外,靜息三日,早起入城,值俠累自朝中出,高車駟馬,甲士執戈,前後擁衛,其行如飛,政尾至相府,累下車,復坐府決事,自大門至於堂階,皆有兵仗,政遙望堂上,累重席憑案而坐,左右持牒稟決者甚眾,俄頃,事畢將退,政乘其懈,口稱,」有急事告相國。」從門外攘臂直趨,甲士擋之者,皆縱橫顛躓,政搶至公座,抽匕首以刺俠累,累驚起,未及離席,中心而死,堂上大亂,共呼,」有賊!」閉門來擒聶政,政擊殺數人,度不能自脫,恐人識之,急以匕首自削其面,抉出雙眼,還自刺其喉而死。
zǎo yǒu rén bào zhī hán liè hóu, liè hóu wèn: zéi hé rén? zhòng mò néng shí, nǎi bào qí shī yú shì zhōng, xuán qiān jīn zhī shǎng, gòu rén gào shǒu, yù de zéi rén xìng míng lái lì, wèi xiāng guó bào chóu, rú cǐ qī rì, xíng rén wǎng lái rú yǐ, jué wú shí zhě, cǐ shì zhí chuán zhì wèi guó zhǐ yì, niè zǐ wén zhī, jí tòng kū yuē: bì wú dì yě! biàn yǐ sù bó guǒ tóu, jìng zhì hán guó, jiàn zhèng héng shī shì shàng, fǔ ér kū zhī, shén āi, shì lì jū ér wèn yuē: rǔ yú sǐ zhě hé rén yě. fù rén yuē: sǐ zhě wèi wú dì niè zhèng, qiè nǎi qí zǐ yě, niè zhèng jū zhǐ zhī shēn jǐng lǐ, yǐ yǒng wén, bǐ zhī cì xiāng guó zuì zhòng, kǒng lěi jí jiàn qiè, gù jué mù pò miàn yǐ zì huì qí míng, qiè nài hé xù yī shēn zhī sǐ, rěn shǐ wú dì zhōng mǐn méi yú rén shì hū.
早有人報知韓烈侯,烈侯問:「賊何人?」眾莫能識,乃暴其屍於市中,懸千金之賞,購人告首,欲得賊人姓名來歷,為相國報仇,如此七日,行人往來如蟻,絕無識者,此事直傳至魏國軹邑,聶姊聞之,即痛哭曰:「必吾弟也!」便以素帛裹頭,竟至韓國,見政橫屍市上,撫而哭之,甚哀,市吏拘而問曰:「汝於死者何人也。」婦人曰:「死者為吾弟聶政,妾乃其姊也,聶政居軹之深井裡,以勇聞,彼知刺相國罪重,恐累及賤妾,故抉目破面以自晦其名,妾奈何恤一身之死,忍使吾弟終泯沒於人世乎。」
shì lì yuē: sǐ zhě jì shì rǔ dì, bì zhī zuò zéi zhī gù, hé rén zhǔ shǐ, rǔ ruò míng yán, wú qǐng yú zhǔ shàng, dài rǔ yī sǐ.
市吏曰:「死者既是汝弟,必知作賊之故,何人主使,汝若明言,吾請於主上,貸汝一死。」
yuē: qiè rú ài sǐ, bù zhì cǐ yǐ, wú dì bù xī shēn qū, zhū qiān shèng zhī guó xiāng, dài rén bào chóu, qiè bù yán qí míng, shì méi wú dì zhī míng yě qiè fù xiè qí gù, shì yòu méi wú dì zhī yì yě! suì chù shì zhōng jǐng tíng shí zhù ér sǐ, shì lì bào zhī hán liè hóu, liè hóu tàn xī, lìng shōu zàng zhī. yǐ hán shān jiān wèi xiāng guó, dài xiá lèi zhī rèn.
曰:「妾如愛死,不至此矣,吾弟不惜身軀,誅千乘之國相,代人報仇,妾不言其名,是沒吾弟之名也;妾復泄其故,是又沒吾弟之義也!」遂觸市中井亭石柱而死,市吏報知韓烈侯,烈侯嘆息,令收葬之。以韓山堅為相國,代俠累之任。
liè hóu chuán zi wén hóu, wén hóu chuán āi hóu.
烈侯傳子文侯,文侯傳哀侯。
hán shān jiān sù yǔ āi hóu bù mù, chéng jiān shì āi hóu, zhū dà chén gòng zhū shā shān jiān, ér lì āi hóu zi ruò shān, shì wèi yì hóu.
韓山堅素與哀侯不睦,乘間弒哀侯,諸大臣共誅殺山堅,而立哀侯子若山,是為懿侯。
yì hóu zi zhāo hóu, yòng shēn bù hài wèi xiāng, bù hài jīng yú xíng míng zhī xué, guó yǐ dà zhì, cǐ shì hòu huà.
懿侯子昭侯,用申不害為相,不害精於刑名之學,國以大治,此是後話。
zài shuō zhōu ān wáng shí wǔ nián, wèi wén hóu sī bìng dǔ, zhào tài zǐ jī yú zhōng shān.
再說周安王十五年,魏文侯斯病篤,召太子擊於中山。
zhào wén wèi tài zǐ lí le zhōng shān, nǎi yǐn bīng xí ér qǔ zhī, zì cǐ wèi yǔ zhào yǒu xì.
趙聞魏太子離了中山,乃引兵襲而取之,自此魏與趙有隙。
tài zǐ jī guī, wèi wén hóu yǐ hōng, nǎi zhǔ sàng sì wèi, shì wèi wǔ hòu, bài tián wén wèi xiāng guó.
太子擊歸,魏文侯已薨,乃主喪嗣位,是為武侯,拜田文為相國。
wú qǐ zì xī hé rù cháo, zì yǐ gōng dà, mǎn wàng bài xiāng, nǎi wén yǐ xiāng tián wén, fèn rán bù yuè, cháo tuì, yù tián wén yú mén, yíng ér wèi yuē: zi zhī qǐ zhī gōng hū. jīn rì qǐng yǔ zi lùn zhī. tián wén gǒng shǒu yuē: yuàn wén.
吳起自西河入朝,自以功大,滿望拜相,乃聞已相田文,忿然不悅,朝退,遇田文於門,迎而謂曰:「子知起之功乎。今日請與子論之。」田文拱手曰:「願聞。」
qǐ yuē: jiāng sān jūn zhī zhòng, shǐ shì zú wén gǔ ér wàng sǐ, wèi guó lì gōng, zi shú yǔ qǐ? wén yuē: bù rú.
起曰:「將三軍之眾,使士卒聞鼓而忘死,為國立功,子孰與起?」文曰:「不如。」
qǐ yuē: zhì bǎi guān, qīn wàn mín, shǐ fǔ kù chōng shí, zi shú yǔ qǐ? wén yuē: bù rú.
起曰:「治百官,親萬民,使府庫充實,子孰與起?」文曰:「不如。」
qǐ yòu yuē: shǒu xī hé ér qín bīng bù gǎn dōng fàn, hán zhào bīn fú, zi shú yǔ qǐ? wén yòu yuē: bù rú.
起又曰:「守西河而秦兵不敢東犯,韓、趙賓服,子孰與起?」文又曰:「不如。」
qǐ yuē: cǐ sān zhě, zi jiē chū wǒ zhī xià, ér wèi jiā wú shàng, hé yě? wén yuē: mǒu dāo qiè shàng wèi, chéng rán kě kuì, rán jīn rì xīn jūn sì tǒng, zhǔ shǎo guó yí, bǎi xìng bù qīn, dà chén wèi fù, mǒu tè yǐ xiān shì xūn jiù, chéng fá fèi fǔ, huò zhě fēi lùn gōng zhī rì yě.
起曰:「此三者,子皆出我之下,而位加吾上,何也?」文曰:「某叨竊上位,誠然可愧,然今日新君嗣統,主少國疑,百姓不親,大臣未附,某特以先世勛舊,承乏肺腑,或者非論功之日也。」
wú qǐ fǔ shǒu chén sī, liáng jiǔ yuē: zi yán yì shì, rán cǐ wèi zhōng dāng shǔ wǒ. yǒu nèi shì wén èr rén lùn gōng zhī yǔ, chuán bào wǔ hòu, wǔ hòu yí wú qǐ yǒu yuàn wàng zhī xīn, suì liú qǐ bù qiǎn, yù lìng zé rén wèi xī hé shǒu. wú qǐ jù jiàn zhū yú wǔ hòu, chū bēn chǔ guó.
吳起俯首沉思,良久曰:「子言亦是,然此位終當屬我。」有內侍聞二人論功之語,傳報武侯,武侯疑吳起有怨望之心,遂留起不遣,欲另擇人為西河守。吳起懼見誅於武侯,出奔楚國。
chǔ dào wáng xióng yí sù wén wú qǐ zhī cái, yī jiàn jí yǐ xiāng yìn shòu zhī.
楚悼王熊疑素聞吳起之才,一見即以相印授之。
qǐ gǎn ēn wú yǐ, kǎi rán yǐ fù guó qiáng bīng zì rèn, nǎi qǐng yú dào wáng yuē: chǔ guó dì fāng shù qiān lǐ, dài jiǎ bǎi yú wàn, gù yí xióng yā zhū hóu, shì wèi méng zhǔ. suǒ yǐ bù néng jiā yú liè guó zhě, yǎng bīng zhī dào shī yě. fū yǎng bīng zhī dào, xiān fù qí cái, hòu yòng qí lì. jīn bù jí zhī guān, bù mǎn cháo shǔ shū yuǎn zhī zú, mí fèi gōng lǐn. ér zhàn shì jǐn shí shēng dǒu zhī yú, yù shǐ juān qū xùn guó, bù yì nán hū? dài wáng chéng tīng chén jì, tài rǒng guān, chì shū zú, jǐn chǔ lǐn lù, yǐ dài gǎn zhàn zhī shì, rú shì ér guó wēi bù zhèn, zé chén qǐng fú wàng yán zhī zhū!
起感恩無已,慨然以富國強兵自任,乃請於悼王曰:「楚國地方數千里,帶甲百餘萬,固宜雄壓諸侯,世為盟主。所以不能加於列國者,養兵之道失也。夫養兵之道,先阜其財,後用其力。今不急之官,布滿朝署;疏遠之族,糜費公廩。而戰士僅食升斗之餘,欲使捐軀殉國,不亦難乎?大王誠聽臣計,汰冗官,斥疏族,盡儲廩祿,以待敢戰之士,如是而國威不振,則臣請伏妄言之誅!」
dào wáng cóng qí jì, qún chén duō wèi qǐ yán bù kě yòng, dào wáng bù tīng. yú shì shǐ wú qǐ xiáng dìng guān zhì, fán xuē qù rǒng guān shù bǎi yuán, dà chén zǐ dì bù dé yín yuán qiè lù. yòu gōng zú wǔ shì yǐ shàng zhě, lìng zì shí qí lì, bǐ yú biān máng wǔ shì yǐ xià, zhuó qí yuǎn jìn, yǐ cì cái zhī. suǒ shěng guó fù shù wàn, xuǎn guó zhōng jīng ruì zhī shì, zhāo xī xùn liàn, yuè qí cái qì, yǐ shàng xià qí lǐn shí, yǒu jiā hòu zhì shù bèi zhě, shì zú mò bù jìng quàn, chǔ suì yǐ bīng qiáng, xióng shì tiān xià. sān jìn qí qín xián wèi zhī, zhōng dào wáng zhī shì, bù gǎn jiā bīng.
悼王從其計,群臣多謂起言不可用,悼王不聽。於是使吳起詳定官制,凡削去冗官數百員,大臣子弟不得夤緣竊祿。又公族五世以上者,令自食其力,比於編氓;五世以下,酌其遠近,以次裁之。所省國賦數萬,選國中精銳之士,朝夕訓練,閱其材器,以上下其廩食,有加厚至數倍者,士卒莫不競勸,楚遂以兵強,雄視天下。三晉、齊、秦咸畏之,終悼王之世,不敢加兵。
jí dào wáng hōng, wèi jí bìn liǎn, chǔ guì qī dà chén zǐ dì shī lù zhě, chéng sàng zuò luàn, yù shā wú qǐ. qǐ bēn rù gōng qǐn, zhòng chí gōng shǐ zhuī zhī, qǐ zhī lì bù néng dí, bào wáng shī ér fú, zhòng zǎn jiàn shè qǐ, lián wáng shī yě zhōng le shù jiàn, qǐ dà jiào yuē: mǒu sǐ bù zú xī, zhū chén xián hèn yú wáng, lù jí qí shī, dà nì bù dào, qǐ néng táo chǔ guó zhī fǎ zāi! yán bì ér jué, zhòng wén wú qǐ zhī yán, jù ér sàn zǒu.
及悼王薨,未及殯斂,楚貴戚大臣子弟失祿者,乘喪作亂,欲殺吳起。起奔入宮寢,眾持弓矢追之,起知力不能敵,抱王屍而伏,眾攢箭射起,連王屍也中了數箭,起大叫曰:「某死不足惜,諸臣銜恨於王,僇及其屍,大逆不道,豈能逃楚國之法哉!」言畢而絕,眾聞吳起之言,懼而散走。
tài zǐ xióng zāng sì wèi, shì wèi sù wáng.
太子熊臧嗣位,是為肅王。
yuè yú, zhuī lǐ shè shī zhī zuì, shǐ qí dì xióng liáng fū lǜ bīng, shōu wèi dí zhě cì dì zhū zhī, fán miè qī shí yú jiā. rán wēng yǒu shī tàn yún:
月余,追理射屍之罪,使其弟熊良夫率兵,收為敵者次第誅之,凡滅七十餘家。髯翁有詩嘆云:
mǎn wàng zhōng shēn zuò dà chén, shā qī pàn mǔ jué rén lún.
滿望終身作大臣,殺妻叛母絕人倫。
shuí zhī lǔ wèi chéng liú shuǐ, dào dǐ shēn qū sàng chǔ rén!
誰知魯魏成流水,到底身軀喪楚人!
yòu yǒu yī shī, shuō wú qǐ fú wáng shī yǐ qiú bào qí chóu, sǐ shàng yǒu yú zhì yě. shī yún:
又有一詩,說吳起伏王屍以求報其仇,死尚有餘智也。詩云:
wèi guó wàng shēn sǐ bù cí, qiǎo jiāng zéi shǐ jí wáng shī.
為國忘身死不辭,巧將賊矢集王屍。
suī rán wáng fǎ yīng zhū miè, bù bào gōng chóu què bào sī.
雖然王法應誅滅,不報公仇卻報私。
huà fēn liǎng tóu, què shuō tián hé zì wèi qí hóu, fán èr nián ér hōng, hé chuán zǐ wǔ, wǔ chuán zi yīn qí, dāng yīn qí zhī lì, nǎi zhōu ān wáng zhī èr shí sān nián yě. yīn qí zì shì guó fù bīng qiáng, jiàn wú yuè jù chēng wáng, shǐ mìng wǎng lái, jù yòng wáng hào, bù gān wèi xià, jiàn chēng qí wáng, shì wèi qí wēi wáng. wèi hóu wén qí chēng wáng, yuē: wèi hé yǐ bù rú qí? yú shì yì chēng wèi wáng, jí mèng zǐ suǒ jiàn liáng huì wáng yě.
話分兩頭,卻說田和自為齊侯,凡二年而薨,和傳子午,午傳子因齊,當因齊之立,乃周安王之二十三年也。因齊自恃國富兵強,見吳、越俱稱王,使命往來,俱用王號,不甘為下,僭稱齊王,是為齊威王。魏侯聞齊稱王,曰:「魏何以不如齊?」於是亦稱魏王,即孟子所見梁惠王也。
zài shuō qí wēi wáng jì lì, rì shì jiǔ sè, tīng yīn lè, bù xiū guó zhèng. jiǔ nián zhī jiān, hán wèi lǔ zhào xī qǐ bīng lái fá, biān jiāng lǚ bài.
再說齊威王既立,日事酒色,聽音樂,不修國政。九年之間,韓、魏、魯、趙悉起兵來伐,邊將屢敗。
hū yī rì, yǒu yī shì rén, kòu hūn qiú jiàn, zì chēng: xìng zōu míng jì, běn guó rén, zhī qín, wén wáng hǎo yīn, tè lái qiú jiàn. wēi wáng zhào ér jiàn zhī, cì zhī zuò, shǐ zuǒ yòu zhì jǐ, jìn qín yú qián, jì fǔ xián ér bù dàn, wēi wáng wèn yuē: wén xiān shēng shàn qín, guǎ rén yuàn wén zhì yīn, jīn fǔ xián ér bù dàn, qǐ qín bù jiā hū, yì yǒu bù zú yú guǎ rén yé? zōu jì shě qín, zhèng róng ér duì yuē: chén suǒ zhī zhě, qín lǐ yě, ruò fú sī tóng zhī shēng, lè gōng zhī shì, chén suī zhī zhī, bù zú yǐ rǔ wáng zhī tīng yě.
忽一日,有一士人,叩閽求見,自稱:「姓騶名忌,本國人,知琴,聞王好音,特來求見。」威王召而見之,賜之坐,使左右置幾,進琴於前,忌撫弦而不彈,威王問曰:「聞先生善琴,寡人願聞至音,今撫弦而不彈,豈琴不佳乎,抑有不足於寡人耶?」騶忌舍琴,正容而對曰:「臣所知者,琴理也,若夫絲桐之聲,樂工之事,臣雖知之,不足以辱王之聽也。」
wēi wáng yuē: qín lǐ rú hé, kě dé wén hū?
威王曰:「琴理如何,可得聞乎?」
zōu jì duì yuē: qín zhě, jìn yě, suǒ yǐ jìn zhǐ yín xié, shǐ guī yú zhèng. xī fú xī zuò qín, zhǎng sān chǐ liù cùn liù fēn, xiàng sān bǎi liù shí liù rì yě guǎng liù cùn, xiàng liù hé yě qián guǎng hòu xiá, xiàng zūn bēi yě shàng yuán xià fāng, fǎ tiān dì yě wǔ xián, xiàng wǔ xíng yě dà xián wèi jūn, xiǎo xián wèi chén. qí yīn yǐ huǎn jí wèi qīng zhuó: zhuó zhě kuān ér bù chí, jūn dào yě qīng zhě lián ér bù luàn, chén dào yě. yī xián wèi gōng, cì xián wèi shāng, cì wèi jiǎo, cì wèi zhēng, cì wèi yǔ. wén wáng wǔ wáng gè jiā yī xián, wén xián wèi shǎo gōng, wǔ xián wèi shǎo shāng, yǐ hé jūn chén zhī ēn yě. jūn chén xiāng de, zhèng lìng hé xié, zhì guó zhī dào, bù guò rú cǐ.
騶忌對曰:「琴者,禁也,所以禁止淫邪,使歸於正。昔伏羲作琴,長三尺六寸六分,象三百六十六日也;廣六寸,象六合也;前廣後狹,象尊卑也;上圓下方,法天地也;五弦,象五行也;大弦為君,小弦為臣。其音以緩急為清濁:濁者寬而不弛,君道也;清者廉而不亂,臣道也。一弦為宮,次弦為商,次為角,次為徵,次為羽。文王、武王各加一弦,文弦為少宮,武弦為少商,以合君臣之恩也。君臣相得,政令和諧,治國之道,不過如此。」
wēi wáng yuē: shàn zāi, xiān shēng jì zhī qín lǐ, bì shěn qín yīn, yuàn xiān shēng shì yī dàn zhī. zōu jì duì yuē: chén yǐ qín wèi shì, zé shěn yú wèi qín dài wáng yǐ guó wèi shì, qǐ bù shěn yú wèi guó zāi? jīn dài wáng fǔ guó ér bù zhì, hé yì chén zhī fǔ qín ér bù dàn hū? chén fǔ qín ér bù dàn, wú yǐ chàng dài wáng zhī yì dài wáng fǔ guó ér bù zhì, kǒng wú yǐ chàng wàn mín zhī yì yě!
威王曰:「善哉,先生既知琴理,必審琴音,願先生試一彈之。」騶忌對曰:「臣以琴為事,則審於為琴;大王以國為事,豈不審於為國哉?今大王撫國而不治,何異臣之撫琴而不彈乎?臣撫琴而不彈,無以暢大王之意;大王撫國而不治,恐無以暢萬民之意也!」
wēi wáng è rán yuē: xiān shēng yǐ qín jiàn guǎ rén, guǎ rén wén mìng yǐ! suì liú zhī yòu shì.
威王愕然曰:「先生以琴諫寡人,寡人聞命矣!」遂留之右室。
míng rì, mù yù ér zhào zhī, yǔ zhī tán lùn guó shì, zōu jì quàn wēi wáng jié yǐn yuǎn sè, hé míng shí, bié zhōng nìng, xī mín jiào zhàn, jīng yíng bà wáng zhī yè. wēi wáng dà yuè, jí bài zōu jì wèi xiāng guó.
明日,沐浴而召之,與之談論國事,騶忌勸威王節飲遠色,核名實,別忠佞,息民教戰,經營霸王之業。威王大悅,即拜騶忌為相國。
shí yǒu biàn shì chún yú kūn, jiàn zōu jì tuò shǒu qǔ xiāng yìn, xīn zhōng bù fú, lǜ qí tú wǎng jiàn zōu jì. jì jiē zhī shén gōng, kūn yǒu ào sè, zhí rù jù shàng zuò, wèi jì yuē: kūn yǒu yú zhì, yuàn chén yú xiāng guó zhī qián, bù shí kě fǒu? jì yuē: yuàn wén.
時有辯士淳于髡,見騶忌唾手取相印,心中不服,率其徒往見騶忌。忌接之甚恭,髡有傲色,直入踞上坐,謂忌曰:「髡有愚志,願陳於相國之前,不識可否?」忌曰:「願聞。」
chún yú kūn yuē: zi bù lí mǔ, fù bù lí fū. jì yuē: jǐn shòu jiào, bù gǎn yuǎn yú jūn cè.
淳于髡曰:「子不離母,婦不離夫。」忌曰:「謹受教,不敢遠於君側。」
kūn yòu yuē: jí mù wèi lún, tú yǐ zhū zhī, zhì huá yě tóu yú fāng kǒng zé bù néng yùn zhuǎn. jì yuē: jǐn shòu jiào, bù gǎn bù shùn rén qíng.
髡又曰:「棘木為輪,塗以豬脂,至滑也;投於方孔則不能運轉。」忌曰:「謹受教,不敢不順人情。」
kūn yòu yuē: gōng gàn suī jiāo, yǒu shí ér jiě zhòng liú fù hǎi, zì rán ér hé. jì yuē: jǐn shòu jiào, bù gǎn bù qīn fù yú wàn mín.
髡又曰:「弓干雖膠,有時而解;眾流赴海,自然而合。」忌曰:「謹受教,不敢不親附於萬民。」
kūn yòu yuē: hú qiú suī bì, bù kě bǔ yǐ huáng gǒu zhī pí. jì yuē: jǐn shòu jiào, qǐng xuǎn zé xián zhě, wú zá bù xiào yú qí jiān.
髡又曰:「狐裘雖敝,不可補以黃狗之皮。」忌曰:「謹受教,請選擇賢者,毋雜不肖於其間。」
kūn yòu yuē: fú gǔ bù jiào fēn cùn, bù néng chéng chē qín sè bù jiào huǎn jí, bù néng chéng lǜ. jì yuē: jǐn shòu jiào, qǐng xiū fǎ lìng ér dū jiān lì.
髡又曰:「輻轂不較分寸,不能成車;琴瑟不較緩急,不能成律。」忌曰:「謹受教,請修法令而督奸吏。」
chún yú kūn mò rán, zài bài ér tuì.
淳于髡默然,再拜而退。
jì chū mén, qí tú yuē: fū zǐ shǐ jiàn xiāng guó, hé qí jù, jīn zài bài ér tuì, yòu hé qū yě? chún yú kūn yuē: wú shì yǐ wēi yán fán wǔ, xiāng guó suí kǒu ér yīng, xī jiě wú yì, cǐ chéng rén cái, wú suǒ bù jí. yú shì yóu shuō zhī shì, wén zōu jì zhī míng, wú gǎn rù qí zhě.
既出門,其徒曰:「夫子始見相國,何其倨,今再拜而退,又何屈也?」淳于髡曰:「吾示以微言凡五,相國隨口而應,悉解吾意,此誠人才,吾所不及。」於是遊說之士,聞騶忌之名,無敢入齊者。
zōu jì yì yòng chún yú kūn zhī yán, jǐn xīn tú zhì, cháng fǎng wèn: yì shǒu zhōng shuí xián shuí bù xiào? tóng cháo zhī rén, wú bù jí kǒu chēng ā dài fū zhī xián, ér biǎn jí mò dài fū zhě. jì shù yú wēi wáng, wēi wáng yú bù yì zhōng, shí shí wèn jí zuǒ yòu, suǒ duì dà lüè xiāng tóng, nǎi yīn shǐ rén wǎng chá èr yì zhì zhuàng, cóng shí huí bào, yīn jiàng zhǐ zhào ā jí mò èr shǒu rù cháo.
騶忌亦用淳于髡之言,盡心圖治,常訪問:「邑守中誰賢誰不肖?」同朝之人,無不極口稱阿大夫之賢,而貶即墨大夫者。忌述於威王,威王於不意中,時時問及左右,所對大略相同,乃陰使人往察二邑治狀,從實回報,因降旨召阿、即墨二守入朝。
jí mò dài fū xiān dào, cháo jiàn wēi wáng, bìng wú yī yán fā fàng, zuǒ yòu jiē jīng yà, bù jiě qí gù. wèi jǐ, ā yì dài fū yì dào, wēi wáng dà jí qún chén, yù xíng shǎng fá, zuǒ yòu sī xīn chuǎi duó, dōu dào: ā dài fū jīn fān bì yǒu zhòng shǎng, jí mò dài fū huò shì dào yǐ! zhòng wén wǔ cháo jiàn shì bì, wēi wáng zhào jí mò dài fū zhì qián, wèi yuē: zì zi zhī guān jí mò yě, huǐ yán rì zhì, wú shǐ rén shì jí mò, tián yě kāi pì, rén mín fù ráo, guān wú liú shì, dōng fāng yǐ níng, yáo zi zhuān yì zhì yì, bù kěn mèi wú zuǒ yòu, gù méng huǐ ěr, zi chéng xián lìng. nǎi jiā fēng wàn jiā zhī yì, yòu zhào ā dài fū wèi yuē: zì zi shǒu ā, yù yán rì zhì, wú shǐ rén shì ā, tián yě huāng wú, rén mín dòng něi. xī rì zhào bīng jìn jìng, zi bù wǎng jiù, dàn yǐ hòu bì jīng jīn huì wú zuǒ yòu, yǐ qiú měi yù, shǒu zhī bù xiào, wú guò yú rǔ. ā dài fū dùn shǒu xiè zuì, yuàn gǎi guò, wēi wáng bù tīng, hū lì shì shǐ jù dǐng huò. xū yú, huǒ měng tāng fèi, fù ā dài fū tóu dǐng zhōng, fù zhào zuǒ yòu píng xī cháng yù ā dài fū huǐ jí mò zhě, fán shù shí rén, zé zhī yuē: rǔ zài guǎ rén zuǒ yòu, guǎ rén yǐ ěr mù jì rǔ, nǎi sī shòu huì lù, diān dǎo shì fēi, yǐ qī guǎ rén, yǒu chén rú cǐ, yào tā hé yòng. kě jù jiù pēng. zhòng jiē qì bài āi qiú, wēi wáng nù yóu wèi xī, zé qí píng rì yóu suǒ qīn xìn zhě shí yú rén, cì dì pēng zhī, zhòng jiē gǔ lì. yǒu shī wèi zhèng:
即墨大夫先到,朝見威王,並無一言發放,左右皆驚訝,不解其故。未幾,阿邑大夫亦到,威王大集群臣,欲行賞罰,左右私心揣度,都道:「阿大夫今番必有重賞,即墨大夫禍事到矣!」眾文武朝見事畢,威王召即墨大夫至前,謂曰:「自子之官即墨也,毀言日至,吾使人視即墨,田野開闢,人民富饒,官無留事,東方以寧,繇子專意治邑,不肯媚吾左右,故蒙毀耳,子誠賢令。」乃加封萬家之邑,又召阿大夫謂曰:「自子守阿,譽言日至,吾使人視阿,田野荒蕪,人民凍餒。昔日趙兵近境,子不往救,但以厚幣精金賄吾左右,以求美譽,守之不肖,無過於汝。」阿大夫頓首謝罪,願改過,威王不聽,呼力士使具鼎鑊。須臾,火猛湯沸,縛阿大夫投鼎中,復召左右平昔常譽阿大夫毀即墨者,凡數十人,責之曰:「汝在寡人左右,寡人以耳目寄汝,乃私受賄賂,顛倒是非,以欺寡人,有臣如此,要他何用。可俱就烹。」眾皆泣拜哀求,威王怒猶未息,擇其平日尤所親信者十餘人,次第烹之,眾皆股慄。有詩為證:
quán guī zuǒ yòu zhǔ rén yī, huǐ yù yáo lái dǎo shì fēi.
權歸左右主人依,毀譽繇來倒是非。
shuí shì pēng ā fēng jí mò, jìng jiāng gōng dào sòng qí wēi.
誰似烹阿封即墨,竟將公道頌齊威。
yú shì xuǎn xián cái gǎi yì jùn shǒu. shǐ tán zi cuàn shǒu nán chéng yǐ jù chǔ, tián xī shǒu gāo táng yǐ jù zhào, qián fū shǒu xú zhōu yǐ jù yàn, zhǒng shǒu wèi sī kòu, tián jì wèi sī mǎ, guó nèi dà zhì, zhū hóu wèi fú. wēi wáng yǐ xià pī fēng zōu jì, yuē: chéng guǎ rén zhī zhì zhě, wú zi yě. hào yuē chéng hóu, zōu jì xiè ēn bì, fù zòu yuē: xī qí huán jìn wén, wǔ bà zhōng wèi zuì shèng, suǒ yǐ rán zhě, yǐ zūn zhōu wèi míng yě, jīn zhōu shì suī shuāi, jiǔ dǐng yóu zài, dài wáng hé bù rú zhōu, xíng cháo jìn zhī lǐ, yīn jiǎ wáng chǒng, yǐ lín zhū hóu, huán wén zhī yè, bù zú dào yǐ! wēi wáng yuē: guǎ rén yǐ jiàn hào wèi wáng, jīn yǐ wáng cháo wáng, kě hū? zōu jì duì yuē: fū chēng wáng zhě, suǒ yǐ xióng zhǎng hū zhū hóu, fēi suǒ yǐ yā tiān zǐ yě ruò cháo wáng zhī jì, zàn chēng qí hóu. tiān zǐ bì xǐ dài wáng zhī qiān dé, ér chǒng mìng yǒu jiā yǐ!
於是選賢才改易郡守。使檀子篡守南城以拒楚,田肹守高唐以拒趙,黔夫守徐州以拒燕,種首為司寇,田忌為司馬,國內大治,諸侯畏服。威王以下邳封騶忌,曰:「成寡人之志者,吾子也。」號曰成侯,騶忌謝恩畢,復奏曰:「昔齊桓、晉文,五霸中為最盛,所以然者,以尊周為名也,今周室雖衰,九鼎猶在,大王何不如周,行朝覲之禮,因假王寵,以臨諸侯,桓、文之業,不足道矣!」威王曰:「寡人已僭號為王,今以王朝王,可乎?」騶忌對曰:「夫稱王者,所以雄長乎諸侯,非所以壓天子也;若朝王之際,暫稱齊侯。天子必喜大王之謙德,而寵命有加矣!」
wēi wáng dà yuè, jí mìng jià wǎng chéng zhōu, cháo jiàn tiān zǐ, shí zhōu liè wáng zhī liù nián. wáng shì wēi ruò, zhū hóu jiǔ bù xíng cháo lǐ, dú yǒu qí hóu lái cháo, shàng xià jiē gǔ wǔ xiāng qìng, liè wáng dà sōu bǎo cáng wèi zèng, wēi wáng zì zhōu fǎn qí, yí lù sòng shēng zài dào, jiē chēng qí xián.
威王大悅,即命駕往成周,朝見天子,時周烈王之六年。王室微弱,諸侯久不行朝禮,獨有齊侯來朝,上下皆鼓舞相慶,烈王大搜寶藏為贈,威王自周返齊,一路頌聲載道,皆稱其賢。
qiě shuō dāng shí tiān xià, dà guó fán qī, qí chǔ wèi zhào hán yàn qín. nà qī guó dì guǎng bīng qiáng, dà lüè xiāng děng. yú guó rú yuè, suī zé chēng wáng, rì jiù shuāi ruò zhì yú sòng lǔ wèi zhèng, yì bù zú dào yǐ.
且說當時天下,大國凡七,齊、楚、魏、趙、韓、燕、秦。那七國地廣兵強,大略相等。余國如越,雖則稱王,日就衰弱;至於宋、魯、衛、鄭,益不足道矣。
zì qí wēi wáng chēng bà, chǔ wèi hán zhào yàn wǔ guó jiē wèi qí xià, huì jù zhī jiān, tuī wèi méng zhǔ. wéi qín pì zài xī róng, zhōng guó bìn qì, bù yǔ tōng hǎo.
自齊威王稱霸,楚、魏、韓、趙、燕五國皆為齊下,會聚之間,推為盟主。惟秦僻在西戎,中國擯棄,不與通好。
qín xiàn gōng zhī shì, shàng tiān yù jīn sān rì, zhōu tài shǐ dān sī tàn yuē: qín zhī dì, zhōu suǒ fēn yě, fēn wǔ bǎi yú suì dāng fù hé, yǒu bà wáng zhī jūn chū yān, yǐ jīn dé wáng tiān xià. jīn yǔ jīn yú qín, dài qí ruì hū? jí xiàn gōng hōng, zi xiào gōng dài lì, yǐ bù dé liè yú zhōng guó wèi chǐ, yú shì xià lìng zhāo xián, lìng yuē: bīn kè qún chén, yǒu néng chū qí jì qiáng qín zhě, shòu yǐ zūn guān, fēng zhī dà yì. bù zhī yǒu shèn xián chén yīng mù ér lái? qiě tīng xià huí fēn jiě.
秦獻公之世,上天雨金三日,周太史儋私嘆曰:「秦之地,周所分也,分五百餘歲當複合,有霸王之君出焉,以金德王天下。今雨金於秦,殆其瑞乎?」及獻公薨,子孝公代立,以不得列於中國為恥,於是下令招賢,令曰:「賓客群臣,有能出奇計強秦者,授以尊官,封之大邑。」不知有甚賢臣應募而來?且聽下回分解。