strong wǔ ān jūn hán yuān sǐ dù yóu lǚ bù wéi qiǎo jì guī yì rén strong
武安君含冤死杜郵 呂不韋巧計歸異人
huà shuō zhào xiào chéng wáng chū shí jiē dé zhào kuò jié bào, xīn zhōng dà xǐ, yǐ hòu wén zhào jūn kùn yú zhǎng píng, zhèng yù shāng liáng qiǎn bīng jiù yuán, hū bào: zhào kuò yǐ sǐ, zhào jūn sì shí yú wàn jǐn jiàng yú qín, bèi wǔ ān jūn yī yè kēng shā, zhǐ fàng èr bǎi sì shí rén hái zhào. zhào wáng dà jīng, qún chén wú bù sǒng jù. guó zhōng zǐ kū qí fù, fù kū qí zi, xiōng kū qí dì, dì kū qí xiōng, zǔ kū qí sūn, qī kū qí fū, yán jiē mǎn shì, hào tòng zhī shēng bù jué.
話說趙孝成王初時接得趙括捷報,心中大喜,已後聞趙軍困於長平,正欲商量遣兵救援,忽報:「趙括已死,趙軍四十餘萬盡降於秦,被武安君一夜坑殺,止放二百四十人還趙。」趙王大驚,群臣無不悚懼。國中子哭其父,父哭其子,兄哭其弟,弟哭其兄,祖哭其孫,妻哭其夫,沿街滿市,號痛之聲不絕。
wéi zhào kuò zhī mǔ bù kū, yuē: zì kuò wèi jiāng shí, lǎo qiè yǐ bù kàn zuò shēng rén yǐ. zhào wáng yǐ zhào mǔ yǒu qián yán, bù jiā zhū, fǎn cì sù bó yǐ wèi zhī. yòu shǐ rén xiè lián pō. zhào guó zhèng zài jīng huáng zhī jì, biān lì yòu bào dào: qín bīng gōng xià shàng dǎng, shí qī chéng jiē yǐ jiàng qín, jīn wǔ ān jūn qīn lǜ dà jūn qián jìn, shēng yán yù wéi hán dān.
惟趙括之母不哭,曰:「自括為將時,老妾已不看作生人矣。」趙王以趙母有前言,不加誅,反賜粟帛以慰之。又使人謝廉頗。趙國正在驚惶之際,邊吏又報道:「秦兵攻下上黨,十七城皆已降秦,今武安君親率大軍前進,聲言欲圍邯鄲。」
zhào wáng wèn qún chén: shuí néng zhǐ qín bīng zhě? qún chén mò yīng.
趙王問群臣:「誰能止秦兵者?」群臣莫應。
píng yuán jūn guī jiā, biàn wèn bīn kè, bīn kè yì wú yīng zhě. shì sū dài kè yú píng yuán jūn zhī suǒ, zì yán: dài ruò zhì xián yáng, bì néng zhǐ qín bīng bù gōng zhào. píng yuán jūn yán yú zhào wáng, zhào wáng dà chū jīn bì, zī zhī rù qín.
平原君歸家,遍問賓客,賓客亦無應者。適蘇代客於平原君之所,自言:「代若至咸陽,必能止秦兵不攻趙。」平原君言於趙王,趙王大出金幣,資之入秦。
sū dài wǎng jiàn yīng hóu fàn suī, suī yī zhī shàng zuò, wèn yuē: xiān shēng hé wèi ér lái?
蘇代往見應侯范睢,睢揖之上坐,問曰:「先生何為而來?」
sū dài yuē: wèi jūn ér lái.
蘇代曰:「為君而來。」
fàn suī yuē: hé yǐ jiào wǒ?
范睢曰:「何以教我?」
sū dài yuē: wǔ ān jūn yǐ shā mǎ fú zi hū?
蘇代曰:「武安君已殺馬服子乎?」
suī yīng yuē: rán.
睢應曰:「然。」
dài yuē: jīn qiě wéi hán dān hū?
代曰:「今且圍邯鄲乎?」
suī yòu yīng yuē: rán.
睢又應曰:「然。」
dài yuē: wǔ ān jūn yòng bīng rú shén, shēn wèi qín jiāng, suǒ shōu duó qī shí yú chéng, zhǎn shǒu jìn bǎi wàn, suī yī yǐn lǚ wàng zhī gōng, bù jiā yú cǐ. jīn yòu jǔ bīng ér wéi hán dān, zhào bì wáng yǐ zhào wáng, zé qín chéng dì yè qín chéng dì yè, zé wǔ ān jūn wèi zuǒ mìng zhī yuán chén, rú yī yǐn zhī yú shāng, lǚ wàng zhī yú zhōu. jūn suī sù guì, bù néng bù jū qí xià yě.
代曰:「武安君用兵如神,身為秦將,所收奪七十餘城,斬首近百萬,雖伊尹、呂望之功,不加於此。今又舉兵而圍邯鄲,趙必亡矣;趙亡,則秦成帝業;秦成帝業,則武安君為佐命之元臣,如伊尹之於商,呂望之於周。君雖素貴,不能不居其下也。」
fàn suī è rán qián xí yuē: rán zé rú hé?
范睢愕然前席曰:「然則如何?」
sū dài yuē: jūn bù rú xǔ hán zhào gē dì yǐ hé yú qín. fū gē dì yǐ wèi jūn gōng, ér yòu jiě wǔ ān jūn zhī bīng bǐng, jūn zhī wèi zé ān yú tài shān yǐ.
蘇代曰:「君不如許韓、趙割地以和於秦。夫割地以為君功,而又解武安君之兵柄,君之位則安於泰山矣。」
fàn suī dà xǐ. míng rì jí yán yú qín wáng yuē: qín bīng zài wài rì jiǔ, yǐ láo kǔ, yí xiū xī. bù rú shǐ rén yù hán zhào, shǐ gē dì yǐ qiú hé.
范睢大喜。明日即言於秦王曰:「秦兵在外日久,已勞苦,宜休息。不如使人諭韓、趙,使割地以求和。」
qín wáng yuē: wéi xiāng guó zì cái.
秦王曰:「惟相國自裁。」
yú shì fàn suī fù dà chū jīn bó, yǐ zèng sū dài zhī xíng, shǐ zhī wǎng shuō hán zhào. hán zhào èr wáng jù qín, jiē tīng dài jì. hán xǔ gē yuán yōng yī chéng, zhào xǔ gē liù chéng, gè qiǎn shǐ qiú hé yú qín. qín wáng chū xián hán zhǐ yī chéng tài shǎo, shǐ zhě yuē: shàng dǎng shí qī xiàn, jiē hán wù yě. qín wáng nǎi xiào ér shòu zhī, zhào wǔ ān jūn bān shī.
於是范睢復大出金帛,以贈蘇代之行,使之往說韓、趙。韓、趙二王懼秦,皆聽代計。韓許割垣雍一城,趙許割六城,各遣使求和於秦。秦王初嫌韓止一城太少,使者曰:「上黨十七縣,皆韓物也。」秦王乃笑而受之,召武安君班師。
bái qǐ lián zhàn jiē shèng, zhèng yù jìn wéi hán dān, hū wén bān shī zhī zhào, zhī chū yú yīng hóu zhī móu, nǎi dà hèn.
白起連戰皆勝,正欲進圍邯鄲,忽聞班師之詔,知出於應侯之謀,乃大恨。
zì cǐ bái qǐ yǔ fàn suī yǒu xì, bái qǐ xuān yán yú zhòng yuē: zì zhǎng píng zhī bài, hán dān chéng zhōng yī yè shí jīng, ruò chéng shèng wǎng gōng, bù guò yī yuè kě bá yǐ, xī hū yīng hóu bù zhī shí shì, zhǔ zhāng bān shī, shī cǐ jī huì.
自此白起與范睢有隙,白起宣言於眾曰:「自長平之敗,邯鄲城中一夜十驚,若乘勝往攻,不過一月可拔矣,惜乎應侯不知時勢,主張班師,失此機會。」
qín wáng wén zhī, dà huǐ yuē: qǐ jì zhī hán dān kě bá, hé bù zǎo zòu? nǎi fù shǐ qǐ wèi jiāng, yù shǐ fá zhào, bái qǐ shì yǒu bìng bù néng xíng, nǎi gǎi mìng dà jiāng wáng líng, líng lǜ jūn shí wàn fá zhào, wéi hán dān chéng. zhào wáng shǐ lián pō yù zhī, pō shè shǒu shén yán, fù yǐ jiā cái mù sǐ shì, shí shí yè zhuì chéng wǎng kǎn qín yíng, wáng líng bīng lǚ bài.
秦王聞之,大悔曰:「起既知邯鄲可拔,何不早奏?」乃復使起為將,欲使伐趙,白起適有病不能行,乃改命大將王陵,陵率軍十萬伐趙,圍邯鄲城。趙王使廉頗御之,頗設守甚嚴,復以家財募死士,時時夜縋城往砍秦營,王陵兵屢敗。
shí wǔ ān jūn bìng yǐ yù, qín wáng yù shǐ dài wáng líng, wǔ ān jūn zòu yuē: hán dān shí wèi yì gōng yě, qián zhě dà bài zhī hòu, bǎi xìng zhèn kǒng bù níng, yīn ér chéng zhī, bǐ shǒu zé bù gù, gōng zé wú lì, kě kè qī ér xià jīn èr suì yú yǐ, qí tòng yǐ dìng, yòu lián pō lǎo jiāng, fēi zhào kuò bǐ, zhū hóu jiàn qín zhī fāng hé yú zhào, ér fù gōng zhī, jiē yǐ qín wèi bù kě xìn, bì jiāng hé zòng' ér lái jiù, chén wèi jiàn qín zhī shèng yě. qín wáng qiáng zhī xíng, bái qǐ gù cí.
時武安君病已愈,秦王欲使代王陵,武安君奏曰:「邯鄲實未易攻也,前者大敗之後,百姓震恐不寧,因而乘之,彼守則不固,攻則無力,可剋期而下;今二歲余矣,其痛已定,又廉頗老將,非趙括比,諸侯見秦之方和於趙,而復攻之,皆以秦為不可信,必將『合縱'而來救,臣未見秦之勝也。」秦王強之行,白起固辭。
qín wáng fù shǐ yīng hóu wǎng qǐng, wǔ ān jūn nù yīng hóu qián zǔ qí gōng, suì chēng jí, qín wáng wèn yīng hóu yuē: wǔ ān jūn zhēn bìng hū? yīng hóu yuē: bìng zhī zhēn fǒu wèi kě zhī, rán bù kěn wèi jiāng, qí zhì yǐ jiān. qín wáng nù yuē: qǐ yǐ qín bié wú tā jiāng, bì xū bǐ yé? xī zhǎng píng zhī shèng, chū yòng bīng zhě wáng hé yě, hé hé jù bù rú qǐ? nǎi yì bīng shí wàn, mìng wáng hé wǎng dài wáng líng, wáng líng guī guó, miǎn qí guān.
秦王復使應侯往請,武安君怒應侯前阻其功,遂稱疾,秦王問應侯曰:「武安君真病乎?」應侯曰:「病之真否未可知,然不肯為將,其志已堅。」秦王怒曰:「起以秦別無他將,必須彼耶?昔長平之勝,初用兵者王齕也,齕何遽不如起?」乃益兵十萬,命王齕往代王陵,王陵歸國,免其官。
wáng hé wéi hán dān, wǔ yuè bù néng bá, wǔ ān jūn wén zhī, wèi qí kè yuē: wú gù yán hán dān wèi yì gōng, wáng bù tīng wú yán, jīn jìng rú hé? kè yǒu yǔ yīng hóu kè shàn zhě, xiè qí yǔ, yīng hóu yán yú qín wáng, bì yù shǐ wǔ ān jūn wèi jiāng, wǔ ān jūn suì wěi chēng bìng dǔ, qín wáng dà nù, xuē wǔ ān jūn jué shì, biǎn wèi shì wǔ, qiān yú yīn mì, lì kè chū xián yáng chéng zhōng, bù xǔ zàn tíng.
王齕圍邯鄲,五月不能拔,武安君聞之,謂其客曰:「吾固言邯鄲未易攻,王不聽吾言,今竟如何?」客有與應侯客善者,泄其語,應侯言於秦王,必欲使武安君為將,武安君遂偽稱病篤,秦王大怒,削武安君爵士,貶為士伍,遷於陰密,立刻出咸陽城中,不許暫停。
wǔ ān jūn tàn yuē: fàn lǐ yǒu yán, jiǎo tù sǐ, zǒu gǒu pēng.' wú wèi qín gōng xià zhū hóu qī shí yú chéng, gù dāng pēng yǐ. yú shì chū xián yáng xī mén, zhì yú dù yóu, zàn xiē, yǐ dài xíng lǐ.
武安君嘆曰:「范蠡有言,『狡兔死,走狗烹。'吾為秦攻下諸侯七十餘城,故當烹矣。」於是出咸陽西門,至於杜郵,暫歇,以待行李。
yīng hóu fù yán yú qín wáng yuē: bái qǐ zhī xíng, qí xīn yàng yàng bù fú, dà yǒu yuàn yán, qí tuō bìng fēi zhēn, kǒng shì tā guó wèi qín hài.
應侯復言於秦王曰:「白起之行,其心怏怏不服,大有怨言,其託病非真,恐適他國為秦害。」
qín wáng nǎi qiǎn shǐ cì yǐ lì jiàn, lìng zì cái, shǐ zhě zhì dù yóu, zhì qín wáng zhī mìng, wǔ ān jūn chí jiàn zài shǒu, tàn yuē: wǒ hé zuì yú tiān, ér zhì cǐ? liáng jiǔ yuē: wǒ gù dāng sǐ. zhǎng píng zhī yì, zhào zú sì shí yú wàn lái jiàng, wǒ xié zhà yī yè jǐn kēng zhī, bǐ chéng hé zuì? wǒ sǐ gù qí yí yǐ! nǎi zì jǐng ér sǐ, shí qín zhāo xiāng wáng zhī wǔ shí nián shí yī yuè, zhōu nǎn wáng zhī wǔ shí bā nián yě.
秦王乃遣使賜以利劍,令自裁,使者至杜郵,致秦王之命,武安君持劍在手,嘆曰:「我何罪於天,而至此?」良久曰:「我固當死。長平之役,趙卒四十餘萬來降,我挾詐一夜盡坑之,彼誠何罪?我死固其宜矣!」乃自剄而死,時秦昭襄王之五十年十一月,周赧王之五十八年也。
qín rén yǐ bái qǐ sǐ fēi qí zuì, wú bù lián zhī, wǎng wǎng wèi zhī lì cí. hòu zhì dà táng mò nián, yǒu tiān léi zhèn sǐ niú yī zhī, niú fù yǒu bái qǐ èr zì. lùn zhě wèi bái qǐ shā rén tài duō, gù shù bǎi nián hòu, shàng shòu chù shēng léi zhèn zhī bào. shā yè zhī zhòng rú cǐ, wèi jiāng zhě kě bù jiè zāi?
秦人以白起死非其罪,無不憐之,往往為之立祠。後至大唐末年,有天雷震死牛一隻,牛腹有「白起」二字。論者謂白起殺人太多,故數百年後,尚受畜生雷震之報。殺業之重如此,為將者可不戒哉?
qín wáng jì shā bái qǐ, fù fā jīng bīng wǔ wàn, lìng zhèng ān píng jiāng zhī, wǎng zhù wáng hé, bì gōng xià hán dān fāng yǐ.
秦王既殺白起,復發精兵五萬,令鄭安平將之,往助王齕,必攻下邯鄲方已。
zhào wáng wén qín yì bīng lái gōng, dà jù, qiǎn shǐ fēn lù qiú jiù yú zhū hóu.
趙王聞秦益兵來攻,大懼,遣使分路求救於諸侯。
píng yuán jūn zhào shèng yuē: wèi, wú yīn jiā, qiě sù shàn, qí jiù bì zhì chǔ dà ér yuǎn, fēi yǐ hé zòng' shuō zhī bù kě, wú dāng qīn wǎng. yú shì yuē qí mén xià shí kè, yù de wén wǔ bèi jù zhě èr shí rén tóng wǎng. sān qiān yú rén nèi, wén zhě bù wǔ, wǔ zhě bù wén, xuǎn lái xuǎn qù, zhǐ dé yī shí jiǔ rén, bù zú èr shí zhī shù, píng yuán jūn tàn yuē: shèng yǎng shì shù shí nián yú zī yǐ, dé shì zhī nán rú cǐ zāi? yǒu xià zuò kè yī rén, chū yán yuē: rú chén zhě, bù shí kě yǐ bèi shù hū? píng yuán jūn wèn qí xìng míng, duì yuē: chén xìng máo míng suì, dà liáng rén, kè jūn mén xià sān nián yǐ.
平原君趙勝曰:「魏,吾姻家,且素善,其救必至;楚大而遠,非以『合縱'說之不可,吾當親往。」於是約其門下食客,欲得文武備具者二十人同往。三千餘人內,文者不武,武者不文,選來選去,止得一十九人,不足二十之數,平原君嘆曰:「勝養士數十年於茲矣,得士之難如此哉?」有下坐客一人,出言曰:「如臣者,不識可以備數乎?」平原君問其姓名,對曰:「臣姓毛名遂,大梁人,客君門下三年矣。」
píng yuán jūn xiào yuē: fū xián shì chù shì, pì rú zhuī zhī chù yú náng zhōng, qí yǐng lì lù, jīn xiān shēng chù shèng mén xià sān nián, shèng wèi yǒu suǒ wén, shì xiān shēng yú wén wǔ yī wú suǒ zhǎng yě!
平原君笑曰:「夫賢士處世,譬如錐之處於囊中,其穎立露,今先生處勝門下三年,勝未有所聞,是先生於文武一無所長也!」
máo suì yuē: chén jīn rì fāng qǐng chù náng zhōng ěr. shǐ zǎo chù náng zhōng, jiāng tū rán jǐn tuō ér chū, qǐ tè lù yǐng ér yǐ zāi?
毛遂曰:「臣今日方請處囊中耳。使早處囊中,將突然盡脫而出,豈特露穎而已哉?」
píng yuán jūn yì qí yán, nǎi shǐ còu èr shí rén zhī shù, jí rì cí le zhào wáng, wàng chén dōu jìn fā.
平原君異其言,乃使湊二十人之數,即日辭了趙王,望陳都進發。
jì zhì, xiān tōng chūn shēn jūn huáng xiē, xiē sù yǔ píng yuán jūn yǒu jiāo, nǎi wèi zhī zhuǎn tōng yú chǔ kǎo liè wáng. píng yuán jūn lí míng rù cháo, xiāng jiàn lǐ bì, chǔ wáng yǔ píng yuán jūn zuò yú diàn shàng, máo suì yǔ shí jiǔ rén jù xù lì yú jiē xià.
既至,先通春申君黃歇,歇素與平原君有交,乃為之轉通於楚考烈王。平原君黎明入朝,相見禮畢,楚王與平原君坐於殿上,毛遂與十九人俱敘立於階下。
píng yuán jūn cóng róng yán jí hé zòng' què qín zhī shì. chǔ wáng yuē: hé zòng' zhī yuē, shǐ shì zhě zhào, hòu tīng zhāng yí yóu shuō, qí yuē bù jiān. xiān huái wáng wèi zòng yuē zhǎng', fá qín bù kè qí mǐn wáng fù wèi zòng yuē zhǎng', zhū hóu bèi zhī. zhì jīn liè guó yǐ zòng' wèi huì, cǐ shì rú tuán shā, wèi yì yán yě!
平原君從容言及『合縱'卻秦之事。楚王曰:「『合縱'之約,始事者趙,後聽張儀遊說,其約不堅。先懷王為『縱約長',伐秦不克;齊湣王復為『縱約長',諸侯背之。至今列國以『縱'為諱,此事如團沙,未易言也!」
píng yuán jūn yuē: zì sū qín chàng hé zòng' zhī yì, liù guó yuē wèi xiōng dì, méng yú huán shuǐ, qín bīng bù gǎn chū hán gǔ guān zhě shí wǔ nián. qí hòu, qí wèi shòu xī shǒu zhī qī, yù qí fá zhào huái wáng shòu zhāng yí zhī qī, yù qí fá qí, suǒ yǐ zòng yuē jiàn jiě. shǐ sān guó jiān shǒu huán shuǐ zhī shì, bù shòu qín qī, qín qí nài zhī hé zāi? qí mǐn wáng míng wèi hé zòng', shí yù jiān bìng, shì yǐ zhū hóu bèi zhī, qǐ hé zòng' zhī bù shàn zāi?
平原君曰:「自蘇秦倡『合縱'之議,六國約為兄弟,盟於洹水,秦兵不敢出函谷關者十五年。其後,齊、魏受犀首之欺,欲其伐趙;懷王受張儀之欺,欲其伐齊,所以縱約漸解。使三國堅守洹水之誓,不受秦欺,秦其奈之何哉?齊湣王名為『合縱',實欲兼併,是以諸侯背之,豈『合縱'之不善哉?」
chǔ wáng yuē: jīn rì zhī shì, qín qiáng ér liè guó jù ruò, dàn kě gè tú zì bǎo, ān néng xiāng wèi?
楚王曰:「今日之勢,秦強而列國俱弱,但可各圖自保,安能相為?」
píng yuán jūn yuē: qín suī qiáng, fēn zhì liù guó zé bù zú liù guó suī ruò, hé zhì qín zé yǒu yú. ruò gè tú zì bǎo, bù sī xiāng jiù, yī qiáng yī ruò, shèng fù yǐ fēn, kǒng qín shī zhī rì jìn yě!
平原君曰:「秦雖強,分制六國則不足;六國雖弱,合制秦則有餘。若各圖自保,不思相救,一強一弱,勝負已分,恐秦師之日進也!」
chǔ wáng yòu yuē: qín bīng yī chū ér bá shàng dǎng shí qī chéng, kēng zhào zú sì shí yú wàn, hé hán zhào èr guó zhī lì, bù néng dí yī wǔ ān jūn. jīn yòu jìn bī hán dān, chǔ guó pì yuǎn, néng jí yú shì hū?
楚王又曰:「秦兵一出而拔上黨十七城,坑趙卒四十餘萬,合韓、趙二國之力,不能敵一武安君。今又進逼邯鄲,楚國僻遠,能及於事乎?」
píng yuán jūn yuē: guǎ jūn rèn jiāng fēi rén, zhì yǒu zhǎng píng zhī shī. jīn wáng líng wáng hé èr shí yú wàn zhī zhòng, dùn yú hán dān zhī xià, xiān hòu nián yú, bù néng sǔn zhào zhī fēn háo, ruò jiù bīng yī jí, kě yǐ dà cuò qí fēng, cǐ shù nián zhī ān yě!
平原君曰:「寡君任將非人,致有長平之失。今王陵、王齕二十餘萬之眾,頓於邯鄲之下,先後年余,不能損趙之分毫,若救兵一集,可以大挫其鋒,此數年之安也!」
chǔ wáng yuē: qín xīn tōng hǎo yú chǔ, jūn yù guǎ rén hé zòng' jiù zhào, qín bì qiān nù yú chǔ, shì dài zhào ér shòu yuàn yǐ!
楚王曰:「秦新通好於楚,君欲寡人『合縱'救趙,秦必遷怒於楚,是代趙而受怨矣!」
píng yuán jūn yuē: qín zhī tōng hǎo yú chǔ zhě, yù zhuān shì yú sān jìn, sān jìn jì wáng, chǔ qí néng dú lì zāi?
平原君曰:「秦之通好於楚者,欲專事於三晉,三晉既亡,楚其能獨立哉?」
chǔ wáng zhōng yǒu wèi qín zhī xīn, chí yí bù jué.
楚王終有畏秦之心,遲疑不決。
máo suì zài jiē xià gù shì rì guǐ, yǐ dāng wǔ yǐ, nǎi àn jiàn lì jiē ér shàng, wèi píng yuán jūn yuē: zòng' zhī lì hài, liǎng yán kě jué, jīn zì rì chū rù cháo, rì zhōng ér yì yóu wèi dìng, hé yě?
毛遂在階下顧視日晷,已當午矣,乃按劍歷階而上,謂平原君曰:「『縱'之利害,兩言可決,今自日出入朝,日中而議猶未定,何也?」
chǔ wáng nù wèn yuē: bǐ hé rén? píng yuán jūn yuē: cǐ chén zhī kè máo suì. chǔ wáng yuē: guǎ rén yǔ rǔ jūn yì shì, kè hé dé duō yán. chì zhī shǐ qù.
楚王怒問曰:「彼何人?」平原君曰:「此臣之客毛遂。」楚王曰:「寡人與汝君議事,客何得多言。」叱之使去。
máo suì zǒu shàng jǐ bù, àn jiàn ér yán yuē: hé zòng' nǎi tiān xià dà shì, tiān xià rén jiē dé yì zhī, wú jūn zài qián, chì zhě hé yě!
毛遂走上幾步,按劍而言曰:「『合縱'乃天下大事,天下人皆得議之,吾君在前,叱者何也!」
chǔ wáng sè shāo shū, wèn yuē: kè yǒu hé yán?
楚王色稍舒,問曰:「客有何言?」
máo suì yuē: chǔ dì wǔ qiān yú lǐ, zì wǔ wén chēng wáng, zhì jīn xióng shì tiān xià, hào wèi méng zhǔ yī dàn qín rén jué qǐ, shù bài chǔ bīng, huái wáng qiú sǐ, bái qǐ xiǎo shù zi, yī zhàn zài zhàn, yān yǐng jǐn méi, bèi bī qiān dōu. cǐ bǎi shì zhī yuàn, sān chǐ tóng zǐ, yóu yǐ wèi xiū, dài wáng dú bù niàn hū? jīn rì hé zòng' zhī yì, wèi chǔ, fēi wèi zhào yě.
毛遂曰:「楚地五千餘里,自武文稱王,至今雄視天下,號為盟主;一旦秦人崛起,數敗楚兵,懷王囚死,白起小豎子,一戰再戰,鄢、郢盡沒,被逼遷都。此百世之怨,三尺童子,猶以為羞,大王獨不念乎?今日『合縱'之議,為楚,非為趙也。」
chǔ wáng yuē: wěi wěi.
楚王曰:「唯唯。」
suì yuē: dài wáng zhī yì yǐ jué hū?
遂曰:「大王之意已決乎?」
chǔ wáng yuē: guǎ rén yì yǐ jué yǐ.
楚王曰:「寡人意已決矣。」
máo suì hū zuǒ yòu, qǔ shà xuè pán zhì, guì jìn yú chǔ wáng zhī qián yuē: dài wáng wèi zòng yuē zhǎng', dāng xiān shà, cì zé wú jūn, cì zé chén máo suì.
毛遂呼左右,取歃血盤至,跪進於楚王之前曰:「大王為『縱約長',當先歃,次則吾君,次則臣毛遂。」
yú shì zòng yuē suì dìng, máo suì shà xuè bì, zuǒ shǒu chí pán, yòu shǒu zhāo shí jiǔ rén yuē: gōng děng yí gòng shà yú táng xià, gōng děng suǒ wèi yīn rén chéng shì' zhě yě!
於是縱約遂定,毛遂歃血畢,左手持盤,右手招十九人曰:「公等宜共歃於堂下,公等所謂『因人成事'者也!」
chǔ wáng jì xǔ hé zòng, jí mìng chūn shēn jūn jiāng bā wàn rén jiù zhào.
楚王既許「合縱」,即命春申君將八萬人救趙。
píng yuán jūn guī guó, tàn yuē: máo xiān shēng sān cùn zhī shé, qiáng yú bǎi wàn zhī shī. shèng yuè rén duō yǐ, nǎi jīn yú máo xiān shēng ér shī zhī. shèng zì jīn bù gǎn fù xiāng tiān xià shì yǐ! zì shì yǐ suì wèi shàng kè. zhèng shì:
平原君歸國,嘆曰:「毛先生三寸之舌,強於百萬之師。勝閱人多矣,乃今於毛先生而失之。勝自今不敢復相天下士矣!」自是以遂為上客。正是:
lǔ qiáng kōng dà suí rén zhuǎn, chèng chuí suī xiǎo yā qiān jīn.
櫓檣空大隨人轉,秤錘雖小壓千斤。
lì zhuī bù yǔ náng zhōng chù, wén wǔ fēn fēn shí jiǔ rén.
利錐不與囊中處,文武紛紛十九人。
shí wèi ān lí wáng qiǎn dà jiāng jìn bǐ shuài bīng shí wàn jiù zhào. qín wáng wén zhū hóu jiù zhì, qīn zhì hán dān dū zhàn, shǐ rén wèi wèi wáng yuē: qín gōng hán dān, dàn mù qiě xià yǐ. zhū hóu yǒu gǎn jiù zhě, bì yí bīng xiān jī zhī! wèi wáng dà jù, qiǎn shǐ zhě zhuī jí jìn bǐ jūn, jiè yǐ wù jìn. jìn bǐ nǎi tún yú yè xià. chūn shēn jūn yì jí tún bīng yú wǔ guān, guān wàng bù jìn. cǐ duàn shì quán qiě fàng guò.
時魏安釐王遣大將晉鄙帥兵十萬救趙。秦王聞諸侯救至,親至邯鄲督戰,使人謂魏王曰:「秦攻邯鄲,旦暮且下矣。諸侯有敢救者,必移兵先擊之!」魏王大懼,遣使者追及晉鄙軍,戒以勿進。晉鄙乃屯於鄴下。春申君亦即屯兵於武關,觀望不進。此段事權且放過。
què shuō qín wáng sūn yì rén, zì qín zhào huì miǎn chí zhī hòu, wèi zhì yú zhào.
卻說秦王孫異人,自秦、趙會澠池之後,為質於趙。
nà yì rén nǎi ān guó jūn zhī cì zǐ. ān guó jūn míng zhù, zì zi xī, zhāo xiāng wáng zhī tài zǐ yě. ān guó jūn yǒu zi èr shí yú rén, jiē zhū jī suǒ chū, fēi shì zi. suǒ chǒng chǔ fēi, hào wèi huá yáng fū rén, wèi yǒu zi. yì rén zhī mǔ yuē xià jī, wú chǒng yòu zǎo sǐ, gù yì rén zhì zhào, jiǔ bù tōng xìn. dāng wáng jiǎn fá zhào, zhào wáng qiān nù yú zhì zi, yù shā yì rén.
那異人乃安國君之次子。安國君名柱,字子傒,昭襄王之太子也。安國君有子二十餘人,皆諸姬所出,非適子。所寵楚妃,號為華陽夫人,未有子。異人之母曰夏姬,無寵又早死,故異人質趙,久不通信。當王翦伐趙,趙王遷怒於質子,欲殺異人。
píng yuán jūn jiàn yuē: yì rén wú chǒng, shā zhī hé yì? tú lìng qín rén jiè kǒu, jué tā rì tōng hé zhī lù. zhào wáng nù yóu wèi xī, nǎi ān zhì yì rén yú cóng tái, mìng dài fū gōng sūn gān wèi guǎn bàn, shǐ chū rù jiān shǒu, yòu xuē qí lǐn lù. yì rén chū wú jiān chē, yòng wú yú cái, zhōng rì yù yù ér yǐ.
平原君諫曰:「異人無寵,殺之何益?徒令秦人藉口,絕他日通和之路。」趙王怒猶未息,乃安置異人於叢台,命大夫公孫乾為館伴,使出入監守,又削其廩祿。異人出無兼車,用無餘財,終日鬱郁而已。
shí yǒu yáng dí rén xìng lǚ, míng bù wéi, fù zǐ wèi jiǎ, píng rì wǎng lái gè guó, fàn jiàn mài guì, jiā lěi qiān jīn. qí shí shì zài hán dān, ǒu yú tú zhōng wàng jiàn yì rén, shēng de miàn rú fù fěn, chún ruò tú zhū, suī zài luò mò zhī zhōng, bù shī guì jiè zhī qì. bù wéi àn àn chēng qí, zhǐ wèn páng rén yuē: cǐ hé rén yě? dá yuē: cǐ nǎi qín wáng tài zǐ ān guó jūn zhī zǐ, zhì yú zhào guó, yīn qín bīng lǚ cì fàn jìng, wǒ wáng jǐ yù shā zhī. jīn suī miǎn sǐ, jū liú cóng tái, zī yòng bù gěi, wú yì qióng rén.
時有陽翟人姓呂,名不韋,父子為賈,平日往來各國,販賤賣貴,家累千金。其時適在邯鄲,偶於途中望見異人,生得面如傅粉,唇若塗朱,雖在落寞之中,不失貴介之氣。不韋暗暗稱奇,指問旁人曰:「此何人也?」答曰:「此乃秦王太子安國君之子,質於趙國,因秦兵屢次犯境,我王幾欲殺之。今雖免死,拘留叢台,資用不給,無異窮人。」
bù wéi sī tàn yuē: cǐ qí huò kě jū yě! nǎi guī wèn qí fù yuē: gēng tián zhī lì jǐ bèi?
不韋私嘆曰:「此奇貨可居也!」乃歸問其父曰:「耕田之利幾倍?」
fù yuē: shí bèi.
父曰:「十倍。」
yòu wèn: fàn mài zhū yù zhī lì jǐ bèi?
又問:「販賣珠玉之利幾倍?」
fù yuē: bǎi bèi.
父曰:「百倍。」
yòu wèn: ruò fú lì yī rén wèi wáng, zhǎng wò shān hé, qí lì jǐ bèi?
又問:「若扶立一人為王,掌握山河,其利幾倍?」
fù xiào yuē: ān dé wáng ér lì zhī? qí lì qiān wàn bèi, bù kě jì yǐ!
父笑曰:「安得王而立之?其利千萬倍,不可計矣!」
bù wéi nǎi yǐ bǎi jīn jié jiāo gōng sūn gān, wǎng lái jiàn shú, yīn dé jiàn yì rén. yáng wèi bù zhī, wèn qí lái lì, gōng sūn gān yǐ shí gào.
不韋乃以百金結交公孫乾,往來漸熟,因得見異人。佯為不知,問其來歷,公孫乾以實告。
yī rì, gōng sūn gān zhì jiǔ qǐng lǚ bù wéi, bù wéi yuē: zuò jiān bié wú tā kè, jì shì qín guó wáng sūn zài cǐ, hé bù qǐng lái tóng zuò? gōng sūn gān cóng qí mìng, jí qǐng yì rén yǔ bù wéi xiāng jiàn, tóng xí yǐn jiǔ. zhì bàn hān, gōng sūn gān qǐ shēn rú cè, bù wéi dī shēng ér wèn yì rén yuē: qín wáng jīn lǎo yǐ. tài zǐ suǒ ài zhě huá yáng fū rén, ér fū rén wú zi. diàn xià xiōng dì èr shí yú rén, wèi yǒu zhuān chǒng, diàn xià hé bù yǐ cǐ shí qiú guī qín guó, shì huá yáng fū rén, qiú wèi zhī zǐ. tā rì yǒu lì chǔ zhī wàng!
一日,公孫乾置酒請呂不韋,不韋曰:「座間別無他客,既是秦國王孫在此,何不請來同坐?」公孫乾從其命,即請異人與不韋相見,同席飲酒。至半酣,公孫乾起身如廁,不韋低聲而問異人曰:「秦王今老矣。太子所愛者華陽夫人,而夫人無子。殿下兄弟二十餘人,未有專寵,殿下何不以此時求歸秦國,事華陽夫人,求為之子。他日有立儲之望!」
yì rén hán lèi duì yuē: mǒu qǐ wàng jí cǐ? dàn yán jí gù guó, xīn rú dāo cì, hèn wèi yǒu tuō shēn zhī jì ěr!
異人含淚對曰:「某豈望及此?但言及故國,心如刀刺,恨未有脫身之計耳!」
bù wéi yuē: mǒu jiā suī pín, qǐng yǐ qiān jīn wèi diàn xià xī yóu, wǎng shuō tài zǐ jí fū rén, jiù diàn xià hái cháo, rú hé?
不韋曰:「某家雖貧,請以千金為殿下西遊,往說太子及夫人,救殿下還朝,如何?」
yì rén yuē: ruò rú jūn yán, tǎng dé fù guì, yǔ jūn gòng zhī.
異人曰:「若如君言,倘得富貴,與君共之。」
yán fǔ bì, gōng sūn gān dào, wèn yuē: lǚ jūn hé yán?
言甫畢,公孫乾到,問曰:「呂君何言?」
bù wéi yuē: mǒu wèn wáng sūn yǐ qín zhōng zhī yù jià, wáng sūn cí wǒ yǐ bù zhī yě!
不韋曰:「某問王孫以秦中之玉價,王孫辭我以不知也!」
gōng sūn gān gèng bù yí huò, mìng jiǔ gèng zhuó, jǐn huān ér sàn.
公孫乾更不疑惑,命酒更酌,盡歡而散。
zì cǐ bù wéi yǔ yì rén shí cháng xiāng huì, suì yǐ wǔ bǎi jīn mì fù yì rén, shǐ zhī mǎi zhǔ zuǒ yòu, jié jiāo bīn kè. gōng sūn gān shàng xià jù shòu yì rén jīn bó, chuàn zuò yī jiā, bù fù yí jì.
自此不韋與異人時常相會,遂以五百金密付異人,使之買囑左右,結交賓客。公孫乾上下俱受異人金帛,串做一家,不復疑忌。
bù wéi fù yǐ wǔ bǎi jīn shì mǎi qí zhēn wán hǎo, bié le gōng sūn gān, jìng zhì xián yáng. tàn dé huá yáng fū rén yǒu zǐ, yì jià yú qín, xiān mǎi zhǔ qí jiā zuǒ yòu, tōng huà yú fū rén zhī zǐ, yán: wáng sūn yì rén zài zhào, sī niàn tài zǐ fū rén, yǒu xiào shùn zhī lǐ, tuō mǒu zhuǎn sòng, zhè xiē xiǎo zhī yí, yì shì wáng sūn fèng hòu yí niáng zhě! suì jiāng jīn zhū yī hán xiàn shàng.
不韋復以五百金市買奇珍玩好,別了公孫乾,竟至咸陽。探得華陽夫人有姊,亦嫁於秦,先買囑其家左右,通話於夫人之姊,言:「王孫異人在趙,思念太子夫人,有孝順之禮,托某轉送,這些小之儀,亦是王孫奉候姨娘者!」遂將金珠一函獻上。
zǐ dà xǐ, zì chū táng, yú lián nèi jiàn kè, wèi bù wéi yuē: cǐ suī wáng sūn měi yì, yǒu láo zūn kè yuǎn shè. jīn wáng sūn zài zhào, wèi shěn hái xiǎng gù tǔ fǒu?
姊大喜,自出堂,於簾內見客,謂不韋曰:「此雖王孫美意,有勞尊客遠涉。今王孫在趙,未審還想故土否?」
bù wéi dá yuē: mǒu yǔ wáng sūn gōng guǎn duì jū, yǒu shì qìng yǔ mǒu shuō, mǒu jǐn zhī qí xīn shì, rì yè sī niàn tài zǐ fū rén, yán zì yòu shī mǔ, fū rén biàn shì tā dí mǔ, yù de huí guó fèng yǎng, yǐ jǐn xiào dào!
不韋答曰:「某與王孫公館對居,有事罄與某說,某盡知其心事,日夜思念太子夫人,言自幼失母,夫人便是他嫡母,欲得回國奉養,以盡孝道!」
zǐ yuē: wáng sūn xiàng lái ān fǒu?
姊曰:「王孫向來安否?」
bù wéi yuē: yīn qín bīng lǚ cì fá zhào, zhào wáng měi měi yù jiāng wáng sūn lái zhǎn, xǐ de chén mín jǐn jiē bǎo zòu, xìng cún yī mìng, suǒ yǐ sī guī yù qiè!
不韋曰:「因秦兵屢次伐趙,趙王每每欲將王孫來斬,喜得臣民盡皆保奏,倖存一命,所以思歸愈切!」
zǐ yuē: chén mín hé gù bǎo tā?
姊曰:「臣民何故保他?」
bù wéi yuē: wáng sūn xián xiào wú bǐ, měi yù qín wáng tài zǐ jí fū rén shòu dàn, jí yuán dàn shuò wàng zhī chén, bì qīng zhāi mù yù, fén xiāng xī wàng bài zhù, zhào rén wú bù zhī zhī. yòu qiě hǎo xué zhòng xián, jiāo jié zhū hóu bīn kè, biàn yú tiān xià, tiān xià jiē chēng qí xián xiào, yǐ cǐ chén mín jǐn xíng bǎo zòu! bù wéi yán bì, yòu jiāng jīn yù bǎo wán, yuē zhí wǔ bǎi jīn, xiàn shàng yuē: wáng sūn bù dé guī shì tài zǐ fū rén, yǒu báo lǐ quán biǎo xiào shùn, xiāng qiú wáng qīn zhuǎn dá.
不韋曰:「王孫賢孝無比,每遇秦王太子及夫人壽誕,及元旦朔望之辰,必清齋沐浴,焚香西望拜祝,趙人無不知之。又且好學重賢,交結諸侯賓客,遍於天下,天下皆稱其賢孝,以此臣民盡行保奏!」不韋言畢,又將金玉寶玩,約值五百金,獻上曰:「王孫不得歸侍太子夫人,有薄禮權表孝順,相求王親轉達。」
zǐ mìng mén xià kè kuǎn dài bù wéi jiǔ shí, suì zì rù gào yú huá yáng fū rén. fū rén jiàn zhēn wán, yǐ wèi wáng sūn zhēn niàn wǒ. xīn zhōng shén xǐ. fū rén zǐ huí fù lǚ bù wéi, bù wéi yīn wèn zǐ yuē: fū rén yǒu zi jǐ rén?
姊命門下客款待不韋酒食,遂自入告於華陽夫人。夫人見珍玩,以為「王孫真念我。」心中甚喜。夫人姊回復呂不韋,不韋因問姊曰:「夫人有子幾人?」
zǐ yuē: wú yǒu.
姊曰:「無有。」
bù wéi yuē: wú wén yǐ sè shì rén zhě, sè shuāi ér ài chí'. jīn fū rén shì tài zǐ shén ài ér wú zi, jí cǐ shí yí zé zhū zi zhōng xián xiào zhě wèi zi, bǎi suì zhī hòu, suǒ lì zi wèi wáng, zhōng bù shī shì. bù rán, tā rì yī dàn sè shuāi ài chí, huǐ wú jí yǐ. jīn yì rén xián xiào, yòu zì fù yú fū rén, zì zhī zhōng nán bù dé lì, fū rén chéng bá yǐ wèi shì zi, fū rén bù shì shì yǒu chǒng yú qín hū? zǐ fù shù qí yán yú huá yáng fū rén, fū rén yuē: kè yán shì yě.
不韋曰:「吾聞『以色事人者,色衰而愛弛'。今夫人事太子甚愛而無子,及此時宜擇諸子中賢孝者為子,百歲之後,所立子為王,終不失勢。不然,他日一旦色衰愛弛,悔無及矣。今異人賢孝,又自附於夫人,自知中男不得立,夫人誠拔以為適子,夫人不世世有寵於秦乎?」姊複述其言於華陽夫人,夫人曰:「客言是也。」
yī yè, yǔ ān guó jūn yǐn zhèng huān, hū rán tì qì. tài zǐ guài ér wèn zhī, fū rén yuē: qiè xìng de chōng hòu gōng, bù xìng wú zi, jūn zhū zi zhōng wéi yì rén zuì xián, zhū hóu bīn kè lái wǎng, jù chēng yù zhī bù róng kǒu, ruò dé cǐ zi wèi sì, qiè shēn yǒu tuō. tài zǐ xǔ zhī.
一夜,與安國君飲正歡,忽然涕泣。太子怪而問之,夫人曰:「妾幸得充後宮,不幸無子,君諸子中惟異人最賢,諸侯賓客來往,俱稱譽之不容口,若得此子為嗣,妾身有托。」太子許之。
fū rén yuē: jūn jīn rì xǔ qiè, míng rì tīng tā jī zhī yán, yòu wàng zhī yǐ.
夫人曰:「君今日許妾,明日聽他姬之言,又忘之矣。」
tài zǐ yuē: fū rén tǎng bù xiāng xìn, yuàn kè fú wèi shì. nǎi qǔ yù fú, kè shì sì yì rén sì zì, ér zhōng pōu zhī, gè liú qí bàn, yǐ cǐ wèi xìn. fū rén yuē: yì rén zài zhào, hé yǐ guī zhī. tài zǐ yuē: dāng chéng jiān qǐng yú wáng yě.
太子曰:「夫人倘不相信,願刻符為誓。」乃取玉符,刻「適嗣異人」四字,而中剖之,各留其半,以此為信。夫人曰:「異人在趙,何以歸之。」太子曰:「當乘間請於王也。」
shí qín zhāo xiāng wáng fāng nù zhào, tài zǐ yán yú wáng, wáng bù tīng.
時秦昭襄王方怒趙,太子言於王,王不聽。
bù wéi zhī wáng hòu zhī dì yáng quán jūn fāng guì xìng, fù huì qí mén xià, qiú jiàn yáng quán jūn, shuō yuē: jūn zhī zuì zhì sǐ, jūn zhī zhī hū?
不韋知王后之弟陽泉君方貴幸,復賄其門下,求見陽泉君,說曰:「君之罪至死,君知之乎?」
yáng quán jūn dà jīng yuē: wú hé zuì?
陽泉君大驚曰:「吾何罪?」
bù wéi yuē: jūn zhī mén xià wú bù jū gāo guān, xiǎng hòu lù, jùn mǎ yíng yú wài jiù, měi nǚ chōng yú hòu tíng ér tài zǐ mén xià, wú fù guì dé shì zhě? wáng zhī chūn qiū gāo yǐ, yī dàn shān líng bēng, tài zǐ sì wèi, qí mén xià yuàn jūn bì shén, jūn zhī wēi wáng kě dài yě!
不韋曰:「君之門下無不居高官,享厚祿,駿馬盈於外廄,美女充於後庭;而太子門下,無富貴得勢者?王之春秋高矣,一旦山陵崩,太子嗣位,其門下怨君必甚,君之危亡可待也!」
yáng quán jūn yuē: wèi jīn zhī jì dāng rú hé.
陽泉君曰:「為今之計當如何。」
bù wéi yuē: bǐ rén yǒu jì, kě yǐ shǐ jūn shòu bǎi suì, ān yú tài shān, jūn yù wén fǒu?
不韋曰:「鄙人有計,可以使君壽百歲,安於泰山,君欲聞否?」
yáng quán jūn guì qǐng qí shuō.
陽泉君跪請其說。
bù wéi yuē: wáng nián gāo yǐ, ér zi xī yòu wú shì nán, jīn wáng sūn yì rén xián xiào wén yú zhū hóu, ér qì zài yú zhào, rì yè yǐn lǐng sī guī, jūn chéng qǐng wáng hòu yán yú qín wáng, ér guī yì rén, shǐ tài zǐ lì wèi shì zi. shì yì rén wú guó ér yǒu guó, tài zǐ zhī fū rén wú zi ér yǒu zi, tài zǐ yǔ wáng sūn zhī dé wáng hòu zhě, shì shì wú qióng, jūn zhī jué wèi kě zhǎng bǎo yě.
不韋曰:「王年高矣,而子傒又無適男,今王孫異人賢孝聞於諸侯,而棄在於趙,日夜引領思歸,君誠請王后言於秦王,而歸異人,使太子立為適子。是異人無國而有國,太子之夫人無子而有子,太子與王孫之德王后者,世世無窮,君之爵位可長保也。」
yáng quán jūn xià bài yuē: jǐn xiè jiào.
陽泉君下拜曰:「謹謝教。」
jí rì yǐ bù wéi zhī yán gào yú wáng hòu, wáng hòu yīn wèi qín wáng yán zhī, qín wáng yuē: qí zhào rén qǐng hé, wú dāng yíng cǐ zi guī guó ěr.
即日以不韋之言告於王后,王后因為秦王言之,秦王曰:「俟趙人請和,吾當迎此子歸國耳。」
tài zǐ zhào lǚ bù wéi wèn yuē: wú yù yíng yì rén guī qín wèi sì, fù wáng wèi zhǔn, xiān shēng yǒu hé miào cè?
太子召呂不韋問曰:「吾欲迎異人歸秦為嗣,父王未准,先生有何妙策?」
bù wéi kòu shǒu yuē: tài zǐ guǒ lì wáng sūn wèi sì, xiǎo rén bù xī qiān jīn jiā yè, lù zhào dāng quán, bì néng jiù huí.
不韋叩首曰:「太子果立王孫為嗣,小人不惜千金家業,賂趙當權,必能救回。」
tài zǐ yǔ fū rén jù dà xǐ, jiāng huáng jīn sān bǎi yì fù lǚ bù wéi, zhuǎn fù wáng sūn yì rén wèi jié kè zhī fèi. wáng hòu yì chū huáng jīn èr bǎi yì, zǒng fù bù wéi. fū rén yòu wèi yì rén zhì yī fú yī xiāng, yì zèng bù wéi huáng jīn gòng bǎi yì, yù bài bù wéi wèi yì rén tài fù, shǐ chuán yǔ yì rén: zhī zài dàn xī, kě wàng xiāng jiàn, bù bì yōu lǜ.
太子與夫人俱大喜,將黃金三百鎰付呂不韋,轉付王孫異人為結客之費。王后亦出黃金二百鎰,總付不韋。夫人又為異人製衣服一箱,亦贈不韋黃金共百鎰,預拜不韋為異人太傅,使傳語異人:「只在旦夕,可望相見,不必憂慮。」
bù wéi cí guī, huí zhì hán dān, xiān jiàn fù qīn, shuō le yī biàn. fù qīn dà xǐ.
不韋辭歸,回至邯鄲,先見父親,說了一遍。父親大喜。
cì rì, jí bèi lǐ yè jiàn gōng sūn gān, rán hòu jiàn wáng sūn yì rén, jiāng wáng hòu jí tài zǐ fū rén yī duàn shuō huà, xì xì xiáng shù, yòu jiāng huáng jīn wǔ bǎi yì jí yī fú xiàn shàng. yì rén dà xǐ, wèi bù wéi yuē: yī fú wǒ liú xià, huáng jīn fán xiān shēng shōu qù, tǎng yǒu yòng chù, dàn píng xiān shēng shǐ fèi, zhǐ yào jiù dé wǒ guī guó, gǎn ēn bù qiǎn.
次日,即備禮謁見公孫乾,然後見王孫異人,將王后及太子夫人一段說話,細細詳述,又將黃金五百鎰及衣服獻上。異人大喜,謂不韋曰:「衣服我留下,黃金煩先生收去,倘有用處,但憑先生使費,只要救得我歸國,感恩不淺。」
zài shuō bù wéi xiàng qǔ xià hán dān měi nǚ, hào wèi zhào jī, shàn yú gē wǔ, zhī qí huái shēn liǎng yuè, xīn shēng yī jì, xiǎng dào: wáng sūn yì rén huí guó, bì yǒu jì lì zhī fēn. ruò yǐ cǐ jī xiàn zhī, tǎng rán shēng de yī nán, shì wǒ dí xuè, cǐ nán chéng sì wèi wáng, yíng shì de tiān xià, biàn shì lǚ shì jiē dài, yě bù wǎng le wǒ pò jiā zuò xià zhè fān shēng yì.
再說不韋向取下邯鄲美女,號為趙姬,善於歌舞,知其懷娠兩月,心生一計,想道:「王孫異人回國,必有繼立之分。若以此姬獻之,倘然生得一男,是我嫡血,此男承嗣為王,嬴氏的天下,便是呂氏接代,也不枉了我破家做下這番生意。」
yīn qǐng yì rén hé gōng sūn gān lái jiā yǐn jiǔ, xí shàng zhēn xiū bǎi wèi, shēng gē liǎng xíng, zì bù bì shuō. jiǔ zhì bàn hān, bù wéi kāi yán: bēi rén xīn nà yī xiǎo jī, pō néng gē wǔ, yù lìng fèng quàn yī bēi, wù xián táng tū. jí mìng èr qīng yī yā huán, huàn zhào jī chū lái. bù wéi yuē: rǔ kě bài jiàn èr wèi guì rén. zhào jī qīng yí lián bù, zài qú shū shàng kòu le liǎng gè tóu. yì rén yǔ gōng sūn gān huāng máng zuō yī hái lǐ.
因請異人和公孫乾來家飲酒,席上珍饈百味,笙歌兩行,自不必說。酒至半酣,不韋開言:「卑人新納一小姬,頗能歌舞,欲令奉勸一杯,勿嫌唐突。」即命二青衣丫鬟,喚趙姬出來。不韋曰:「汝可拜見二位貴人。」趙姬輕移蓮步,在氍毹上叩了兩個頭。異人與公孫乾慌忙作揖還禮。
bù wéi lìng zhào jī shǒu pěng jīn zhī, xiàng qián wèi shòu.
不韋令趙姬手捧金卮,向前為壽。
bēi dào yì rén, yì rén tái tóu kàn shí, guǒ rán biāo zhì. zěn jiàn dé?
杯到異人,異人抬頭看時,果然標緻。怎見得?
yún bìn qīng tiāo chán cuì, é méi dàn sǎo chūn shān.
雲鬢輕挑蟬翠,蛾眉淡掃春山。
zhū chún diǎn yī kē yīng táo, hào chǐ pái liǎng xíng bái yù.
朱唇點一顆櫻桃,皓齒排兩行白玉。
wēi kāi xiào yè, shì bāo sì yù mèi yōu wáng
微開笑靨,似褒姒欲媚幽王;
huǎn dòng jīn lián, nǐ xī shī kān mí wú zhǔ.
緩動金蓮,擬西施堪迷吳主。
wàn zhǒng jiāo róng kàn bù jǐn, yī tuán yāo yě huà nán gōng.
萬種嬌容看不盡,一團妖冶畫難工。
zhào jī jìng jiǔ yǐ bì, shū kāi zhǎng xiù, jí zài qú shū shàng wǔ yī gè dà chuí shǒu xiǎo chuí shǒu, tǐ ruò yóu lóng, xiù rú sù ní, wǎn zhuǎn shì yǔ máo zhī cóng fēng, qīng yíng yǔ chén wù xiāng luàn, xǐ de gōng sūn gān hé yì rén mù luàn xīn mí, shén yáo hún dàng, kǒu zhōng zàn tàn bù yǐ. zhào jī wǔ bì, bù wéi mìng zài zhēn dà gōng fèng quàn, èr rén yī yǐn ér jǐn. zhào jī quàn jiǔ wán le, rù nèi qù qì.
趙姬敬酒已畢,舒開長袖,即在氍毹上舞一個大垂手小垂手,體若游龍,袖如素蜺,宛轉似羽毛之從風,輕盈與塵霧相亂,喜得公孫乾和異人目亂心迷,神搖魂盪,口中讚嘆不已。趙姬舞畢,不韋命再斟大觥奉勸,二人一飲而盡。趙姬勸酒完了,入內去訖。
bīn zhǔ fù hù xiāng chóu quàn, jǐn liàng jí huān.
賓主復互相酬勸,儘量極歡。
gōng sūn gān bù jué dà zuì, wò yú zuò xí zhī shàng.
公孫乾不覺大醉,臥於坐席之上。
yì rén xīn niàn zhào jī, jiè jiǔ zhuāng miàn, qǐng yú bù wéi yuē: niàn mǒu gū shēn zhì cǐ, kè guǎn jì liáo, yù yǔ gōng qiú dé cǐ jī wèi qī, zú mǎn píng shēng zhī yuàn, wèi zhī shēn jià jǐ hé, róng dāng fèng nà.
異人心念趙姬,借酒裝面,請於不韋曰:「念某孤身質此,客館寂寥,欲與公求得此姬為妻,足滿平生之願,未知身價幾何,容當奉納。」
bù wéi yáng nù yuē: wǒ hǎo yì xiāng qǐng, chū qī xiàn qiè, yǐ biǎo jìng yì. diàn xià suì yù duó wú suǒ ài, shì hé dào lǐ?
不韋佯怒曰:「我好意相請,出妻獻妾,以表敬意。殿下遂欲奪吾所愛,是何道理?」
yì rén jú jí wú dì, jí xià guì yuē: mǒu yǐ kè zhōng gū kǔ, wàng xiǎng yào xiān shēng gē ài. shí nǎi zuì hòu kuáng yán, xìng wù jiàn zuì.
異人跼蹐無地,即下跪曰:「某以客中孤苦,妄想要先生割愛。實乃醉後狂言,幸勿見罪。」
bù wéi huāng máng fú qǐ yuē: wú wèi diàn xià móu guī, qiān jīn jiā chǎn shàng qiě pò jǐn, quán wú lìn xī. jīn hé xī yī nǚ zǐ, dàn cǐ nǚ nián yòu hài xiū, kǒng qí bù cóng, bǐ ruò qíng yuàn, jí dāng fèng sòng, bèi pù chuáng fú xí zhī yì. yì rén zài bài chēng xiè, hòu gōng sūn gān jiǔ xǐng, yī tóng dēng chē ér qù.
不韋慌忙扶起曰:「吾為殿下謀歸,千金家產尚且破盡,全無吝惜。今何惜一女子,但此女年幼害羞,恐其不從,彼若情願,即當奉送,備鋪床拂席之役。」異人再拜稱謝,候公孫乾酒醒,一同登車而去。
qí yè, bù wéi xiàng zhào jī yán yuē: qín wáng sūn shí fēn ài nǐ, qiú nǐ wèi qī, nǐ yì ruò hé?
其夜,不韋向趙姬言曰:「秦王孫十分愛你,求你為妻,你意若何?」
zhào jī yuē: qiè jì yǐ shēn shì jūn, qiě yǒu shēn yǐ, nài hé qì zhī, shǐ shì tā xìng hū?
趙姬曰:「妾既以身事君,且有娠矣,奈何棄之,使事他姓乎?」
bù wéi mì gào yuē: rǔ suí wǒ zhōng shēn, bù guò yī jiǎ rén fù ěr. wáng sūn jiāng lái yǒu qín wáng zhī fēn, rǔ dé qí chǒng, bì wèi wáng hòu, tiān xìng fù zhōng shēng nán, jí wèi tài zǐ, wǒ yǔ nǐ biàn shì qín wáng zhī fù mǔ, fù guì jù wú qióng yǐ, rǔ kě niàn fū fù zhī qíng, qū cóng wú jì, bù kě xiè lòu.
不韋密告曰:「汝隨我終身,不過一賈人婦耳。王孫將來有秦王之分,汝得其寵,必為王后,天幸腹中生男,即為太子,我與你便是秦王之父母,富貴俱無窮矣,汝可念夫婦之情,曲從吾計,不可泄漏。」
zhào jī yuē: jūn zhī suǒ móu zhě dà, qiè gǎn bù fèng mìng, dàn fū qī ēn ài, hé rěn gē jué? yán qì lèi xià.
趙姬曰:「君之所謀者大,妾敢不奉命,但夫妻恩愛,何忍割絕?」言訖淚下。
bù wéi fǔ zhī yuē: rǔ ruò bù wàng cǐ qíng, yì rì dé le qín jiā tiān xià, réng wèi fū fù, yǒng bù xiāng lí, qǐ bù měi zāi? èr rén suì duì tiān shè shì, dāng yè tóng qǐn, ēn qíng bèi cháng, bù bì xì shù.
不韋撫之曰:「汝若不忘此情,異日得了秦家天下,仍為夫婦,永不相離,豈不美哉?」二人遂對天設誓,當夜同寢,恩情倍常,不必細述。
cì rì, bù wéi dào gōng sūn gān chù, xiè yè lái jiǎn màn zhī zuì. gōng sūn gān yuē: zhèng yù yǔ wáng sūn yī tóng zào fǔ, bài xiè gāo qíng, hé fǎn láo wǎng jià? shǎo qǐng, yì rén yì dào, bǐ cǐ jiāo xiè.
次日,不韋到公孫乾處,謝夜來簡慢之罪。公孫乾曰:「正欲與王孫一同造府,拜謝高情,何反勞枉駕?」少頃,異人亦到,彼此交謝。
bù wéi yuē: méng diàn xià bù xián xiǎo qiè chǒu lòu, qǔ shì jīn zhì, mǒu yǔ xiǎo qiè zài sān yán zhī, yǐ miǎn cóng zūn mìng yǐ. jīn rì liáng chén, jí dāng sòng zhì yù suǒ péi bàn.
不韋曰:「蒙殿下不嫌小妾醜陋,取侍巾櫛,某與小妾再三言之,已勉從尊命矣。今日良辰,即當送至寓所陪伴。」
yì rén yuē: xiān shēng gāo yì, fěn gǔ nán bào:
異人曰:「先生高義,粉骨難報:「
gōng sūn gān yuē: jì yǒu cǐ liáng yīn, mǒu dāng wèi méi. suì mìng zuǒ yòu bèi xià xǐ yán.
公孫乾曰:「既有此良姻,某當為媒。」遂命左右備下喜筵。
bù wéi cí qù, zhì wǎn, yǐ wēn chē zài zhào jī yǔ yì rén chéng qīn. rán wēng yǒu shī yún:
不韋辭去,至晚,以溫車載趙姬與異人成親。髯翁有詩云:
xīn huān jiù ài yī zhāo yí, huā zhú qióng tú dé yì shí.
新歡舊愛一朝移,花燭窮途得意時。
jǐn dào wáng sūn néng duó guó, shuí zhī àn zèng lǚ jiā ér?
盡道王孫能奪國,誰知暗贈呂家兒?
yì rén dé le zhào jī, rú yú shì shuǐ, ài juàn fēi cháng. yuē guò yī yuè yǒu yú, zhào jī suì xiàng yì rén yuē: qiè huò shì diàn xià, tiān xìng yǐ huái tāi yǐ. yì rén bù zhī lái lì, zhī dào zì jǐ xià zhǒng, yù jiā huān xǐ.
異人得了趙姬,如魚似水,愛眷非常。約過一月有餘,趙姬遂向異人曰:「妾獲侍殿下,天幸已懷胎矣。」異人不知來歷,只道自己下種,愈加歡喜。
nà zhào jī xiān yǒu le liǎng yuè shēn yùn, fāng jià yǔ yì rén, jià guò bā gè yuè, biàn shì shí yuè mǎn zú, dāng chǎn zhī qī, fù zhōng quán rán bù dòng, yīn huái zhe gè hùn yì tiān xià dí zhēn mìng dì wáng, suǒ yǐ bǐ cháng bù tóng, zhí dào shí èr gè yuè zhōu nián, fāng cái chǎn xià yī ér, chǎn shí hóng guāng mǎn shì, bǎi niǎo fēi xiáng, kàn nà yīng ér, shēng de fēng zhǔn zhǎng mù, fāng é zhòng tóng, kǒu zhōng hán yǒu shù chǐ, bèi xiàng yǒu lóng lín yī dā, tí shēng hóng dà, jiē shì jiē wén. qí rì, nǎi qín zhāo xiāng wáng sì shí bā nián zhēng yuè shuò dàn.
那趙姬先有了兩月身孕,方嫁與異人,嫁過八個月,便是十月滿足,當產之期,腹中全然不動,因懷著個混一天下的真命帝王,所以比常不同,直到十二個月周年,方才產下一兒,產時紅光滿室,百鳥飛翔,看那嬰兒,生得豐准長目,方額重瞳,口中含有數齒,背項有龍鱗一搭,啼聲洪大,街市皆聞。其日,乃秦昭襄王四十八年正月朔旦。
yì rén dà xǐ yuē: wú wén yīng yùn zhī zhǔ, bì yǒu yì zhēng, shì ér gǔ xiāng fēi fán, yòu qiě shēng yú zhēng yuè, yì rì bì wèi zhèng yú tiān xià. suì yòng zhào jī zhī xìng, míng yuē zhào zhèng, hòu lái zhèng sì wèi qín wáng, jiān bìng liù guó, jí qín shǐ huáng yě.
異人大喜曰:「吾聞應運之主,必有異征,是兒骨相非凡,又且生於正月,異日必為政於天下。」遂用趙姬之姓,名曰趙政,後來政嗣為秦王,兼併六國,即秦始皇也。
dāng shí lǚ bù wéi wén dé zhào jī shēng nán, àn àn zì xǐ.
當時呂不韋聞得趙姬生男,暗暗自喜。
zhì qín zhāo xiāng wáng wǔ shí nián, zhào zhèng yǐ zhǎng chéng sān suì yǐ. shí qín bīng wéi hán dān shén jí, bù wéi wèi yì rén yuē: zhào wáng tǎng fù qiān nù yú diàn xià, nài hé? bù rú táo bèn qín guó, kě yǐ zì tuō.
至秦昭襄王五十年,趙政已長成三歲矣。時秦兵圍邯鄲甚急,不韋謂異人曰:「趙王倘復遷怒於殿下,奈何?不如逃奔秦國,可以自脫。」
yì rén yuē: cǐ shì quán zhàng xiān shēng chóu huà.
異人曰:「此事全仗先生籌畫。」
bù wéi nǎi jǐn chū huáng jīn gòng liù bǎi jīn, yǐ sān bǎi jīn biàn lù nán mén shǒu chéng jiāng jūn, tuō yán yuē: mǒu jǔ jiā cóng yáng dí lái, xíng jiǎ yú cǐ, bù xìng qín kòu shēng fā, wéi chéng rì jiǔ, mǒu sī xiāng shén qiè, jīn jiāng suǒ cún zī běn, jǐn shù fēn sǎn gè wèi, zhǐ yào zuò gè fāng pián rén qíng, fàng wǒ yī jiā chū chéng, huí yáng dí qù, gǎn ēn bù qiǎn. shǒu jiāng xǔ zhī.
不韋乃盡出黃金共六百斤,以三百斤遍賂南門守城將軍,託言曰:「某舉家從陽翟來,行賈於此,不幸秦寇生發,圍城日久,某思鄉甚切,今將所存資本,盡數分散各位,只要做個方便人情,放我一家出城,回陽翟去,感恩不淺。」守將許之。
fù yǐ bǎi jīn xiàn yú gōng sūn gān, shù jǐ yù huí yáng dí zhī yì, fǎn yāng gōng sūn gān yǔ nán mén shǒu jiāng shuō gè fāng biàn. shǒu jiāng hé jūn zú dōu shòu le huì lù, luò de zuò gè shùn shuǐ rén qíng, bù wéi yù jiào yì rén jiāng zhào shì mǔ zǐ, mì jì yú mǔ jiā. shì rì, zhì jiǔ qǐng gōng sūn gān, shuō dào: mǒu zhī zài sān rì nèi chū chéng, tè jù yī bēi huà bié. xí jiān jiāng gōng sūn gān guàn dé làn zuì, zuǒ yòu jūn zú, jù dà jiǔ dà ròu, zì qí yǐn dàn, gè zì zuì bǎo ān mián.
復以百斤獻於公孫乾,述己欲回陽翟之意,反央公孫乾與南門守將說個方便。守將和軍卒都受了賄賂,落得做個順水人情,不韋預教異人將趙氏母子,密寄於母家。是日,置酒請公孫乾,說道:「某隻在三日內出城,特具一杯話別。」席間將公孫乾灌得爛醉,左右軍卒,俱大酒大肉,恣其飲啖,各自醉飽安眠。
zhì yè bàn, yì rén wēi fú hùn zài pú rén zhī zhōng, gēn suí bù wéi fù zǐ xíng zhì nán mén, shǒu jiāng bù zhī zhēn jiǎ, sī zì kāi yào, fàng tā chū chéng ér qù.
至夜半,異人微服混在僕人之中,跟隨不韋父子行至南門,守將不知真假,私自開鑰,放他出城而去。
lùn lái wáng hé dà yíng, zài yú xī mén, yīn nán mén shì zǒu yáng dí de dà lù, bù wéi yuán shuō hái xiāng, suǒ yǐ zhǐ tǎo nán mén, sān rén gòng pú cóng jié duì lián yè bēn zǒu, dǎ dà wān zhuǎn yù tóu qín jūn, zhì tiān míng, bèi qín guó yóu bīng huò zhù, bù wéi zhǐ yì rén yuē: cǐ qín guó wáng sūn, xiàng zhì yú zhào, jīn táo chū hán dān, lái bēn běn guó, rǔ bèi kě sù sù yǐn lù.
論來王齕大營,在於西門,因南門是走陽翟的大路,不韋原說還鄉,所以只討南門,三人共僕從結隊連夜奔走,打大彎轉欲投秦軍,至天明,被秦國游兵獲住,不韋指異人曰:「此秦國王孫,向質於趙,今逃出邯鄲,來奔本國,汝輩可速速引路。」
yóu bīng ràng mǎ pǐ yǔ sān rén qí zuò, yǐn zhì wáng hé dà yíng, wáng hé wèn míng lái lì, qǐng rù xiàng jiàn, jí jiāng yì guān yǔ yì rén gèng huàn, shè yàn guǎn dài. wáng hé yuē: dài wáng qīn zài cǐ dū zhàn, xíng gōng qù cǐ bù guò shí lǐ. nǎi bèi chē mǎ, zhuǎn sòng rù xíng gōng.
游兵讓馬匹與三人騎坐,引至王齕大營,王齕問明來歷,請入相見,即將衣冠與異人更換,設宴管待。王齕曰:「大王親在此督戰,行宮去此不過十里。」乃備車馬,轉送入行宮。
qín zhāo xiāng wáng jiàn le yì rén, bù shèng zhī xǐ, yuē: tài zǐ rì yè xiǎng rǔ, jīn tiān qiǎn wú sūn tuō yú hǔ kǒu yě, biàn kě xiān huí xián yáng, yǐ wèi fù mǔ zhī niàn.
秦昭襄王見了異人,不勝之喜,曰:「太子日夜想汝,今天遣吾孫脫於虎口也,便可先回咸陽,以慰父母之念。」
yì rén cí le qín wáng, yǔ bù wéi fù zǐ dēng chē, jìng zhì xián yáng. bù zhī fù zǐ xiāng jiàn rú hé? qiě kàn xià huí fēn jiě.
異人辭了秦王,與不韋父子登車,竟至咸陽。不知父子相見如何?且看下回分解。