tiān shuǐ zhào yuán, zǎo sàng fù mǔ, wèi yǒu qī shì. yán yòu jiān, yóu xué zhì yú qián táng, qiáo jū xī hú gé lǐng zhī shàng, qí cè jí sòng jiǎ qiū hè jiù zhái yě. yuán dú jū wú liáo, cháng rì wǎn xǐ yǐ mén wài, jiàn yī nǚ zǐ, cóng dōng lái, lǜ yī shuāng huán, nián kě shí wǔ liù, suī bù shèng zhuāng nóng shì, ér zī sè guò rén, yuán zhù mù jiǔ zhī. míng rì chū mén, yòu jiàn, rú cǐ fán shù dù, rì wǎn zhé lái. yuán xì wèn zhī yuē: jiā jū hé chù, mù mù lái cǐ? nǚ xiào ér bài yuē: ér jiā yǔ jūn wèi lín, jūn zì bù shí ěr. yuán shì tiāo zhī, nǚ xīn rán ér yīng, yīn suì liú sù, shén xiāng qīn nì. míng dàn, cí qù, yè zé fù lái. rú cǐ fán yuè yú, qíng ài shèn zhì. yuán wèn qí xìng shì jū zhǐ, nǚ yuē: jūn dàn dé měi fù ér yǐ, hé yòng qiáng zhī. wèn zhī bù yǐ, zé yuē: ér cháng yī lǜ, dàn hū wǒ wèi lǜ yī rén kě yǐ. zhōng bù gào yǐ jū zhǐ suǒ zài. yuán yì qí wèi jù shì qiè yìng, yè chū sī bēn, huò kǒng shì jī zhāng wén, gù bù kěn yán ěr, xìn zhī bù yí, chǒng niàn zhuǎn mì.
天水趙源,早喪父母,未有妻室。延祐間,遊學至於錢塘,僑居西湖葛嶺之上,其側即宋賈秋壑舊宅也。源獨居無聊,嘗日晚徙倚門外,見一女子,從東來,綠衣雙鬟,年可十五六,雖不盛妝濃飾,而姿色過人,源注目久之。明日出門,又見,如此凡數度,日晚輒來。源戲問之曰:「家居何處,暮暮來此?」女笑而拜曰:「兒家與君為鄰,君自不識耳。」源試挑之,女欣然而應,因遂留宿,甚相親昵。明旦,辭去,夜則復來。如此凡月余,情愛甚至。源問其姓氏居址,女曰:「君但得美婦而已,何用強知。」問之不已,則曰:「兒常衣綠,但呼我為綠衣人可矣。」終不告以居址所在。源意其為巨室妾媵,夜出私奔,或恐事跡彰聞,故不肯言耳,信之不疑,寵念轉密。
yī xī, yuán bèi jiǔ, xì zhǐ qí yī yuē: cǐ zhēn kě wèi lǜ xī yī xī, lǜ yī huáng shang zhě yě. nǚ yǒu cán sè, shù xī bù zhì. jí zài lái, yuán kòu zhī, nǎi yuē: běn yù xiāng yǔ xié lǎo, nài hé yǐ bì qiè dài zhī, lìng rén niǔ ní ér bù ān, gù shù rì bù gǎn shì jūn zhī cè. rán jūn yǐ zhī yǐ, jīn bù fù yǐn, qǐng dé bèi yán zhī. ér yǔ jūn, jiù xiāng shí yě, jīn fēi zhì qíng xiāng gǎn, mò néng jí cǐ. yuán wèn qí gù, nǚ cǎn rán yuē: dé wú xiāng nán hū? ér shí fēi jīn shì rén, yì fēi yǒu huò yú jūn zhě, gài míng shù dāng rán, sù yuán wèi jǐn ěr. yuán dà jīng yuē: yuàn wén qí xiáng. nǚ yuē: ér gù sòng qiū hè píng zhāng zhī shì nǚ yě. běn lín ān liáng jiā zǐ, shǎo shàn yì qí, nián shí wǔ, yǐ qí tóng rù shì, měi qiū hè cháo huí, yàn zuò bàn xián táng, bì zhào ér shì yì, bèi jiàn chǒng ài. shì shí jūn wèi qí jiā cāng tóu, zhí zhǔ jiān chá, měi yīn gōng jìn chá ōu, dé zhì hòu táng. jūn shí nián shào, měi zī róng, ér jiàn ér mù zhī, cháng yǐ xiù luó qián qiè, chéng àn tóu jūn. jūn yì yǐ dài mào zhī hé wèi zèng, bǐ cǐ suī gè yǒu yì, ér nèi wài yán mì, mò néng dé qí biàn. hòu wèi tóng bèi suǒ jué, chán yú qiū hè, suì yǔ jūn tóng cì sǐ yú xī hú duàn qiáo zhī xià. jūn jīn yǐ zài shì wèi rén, ér ér yóu zài guǐ lù, dé fēi mìng yú? yán qì, wū yàn qì xià. yuán yì wèi zhī dòng róng. jiǔ zhī, nǎi yuē: shěn ruò shì, zé wú yǔ rǔ nǎi zài shì yīn yuán yě, dāng gèng jiā qīn ài, yǐ cháng chóu xī zhī yuàn. zì shì suì liú sù yuán shě, bù fù gèng qù. yuán sù bù shàn yì, jiào zhī yì, jǐn chuán qí miào, fán píng rì yǐ qí chēng zhě, jiē bù néng dí yě.
一夕,源被酒,戲指其衣曰:「此真可謂『綠兮衣兮,綠衣黃裳者』也。」女有慚色,數夕不至。及再來,源叩之,乃曰:「本欲相與偕老,奈何以婢妾待之,令人忸怩而不安,故數日不敢侍君之側。然君已知矣,今不復隱,請得備言之。兒與君,舊相識也,今非至情相感,莫能及此。」源問其故,女慘然曰:「得無相難乎?兒實非今世人,亦非有禍於君者,蓋冥數當然,夙緣未盡耳。」源大驚曰:「願聞其詳。」女曰:「兒故宋秋壑平章之侍女也。本臨安良家子,少善弈棋,年十五,以棋童入侍,每秋壑朝回,宴坐半閒堂,必召兒侍弈,備見寵愛。是時君為其家蒼頭,職主煎茶,每因供進茶甌,得至後堂。君時年少,美姿容,兒見而慕之,嘗以繡羅錢篋,乘暗投君。君亦以玳瑁脂盒為贈,彼此雖各有意,而內外嚴密,莫能得其便。後為同輩所覺,讒於秋壑,遂與君同賜死於西湖斷橋之下。君今已再世為人,而兒猶在鬼籙,得非命歟?」言訖,嗚咽泣下。源亦為之動容。久之,乃曰:「審若是,則吾與汝乃再世因緣也,當更加親愛,以償疇昔之願。」自是遂留宿源舍,不復更去。源素不善奕,教之弈,盡傳其妙,凡平日以棋稱者,皆不能敵也。
měi shuō qiū hè jiù shì, qí suǒ mù jī zhě, lì lì shén xiáng. cháng yán: qiū hè yī rì yǐ lóu xián wàng, zhū jī jiē shì, shì èr rén wū jīn sù fú, chéng xiǎo zhōu yóu hú dēng àn. yī jī yuē: měi zāi, èr shào nián! qiū hè yuē: rǔ yuàn shì zhī yé? dāng lìng nà pìn. jī xiào ér wú yán. yú shí, lìng rén pěng yī hé, hū zhū jī zhì qián yuē: shì wèi mǒu jī nà pìn. qǐ shì zhī, zé jī zhī shǒu yě, zhū jī jiē zhàn lì ér tuì. yòu cháng fàn yán shù bǎi sōu zhì dū shì huò zhī. tài xué yǒu shī yuē:
每說秋壑舊事,其所目擊者,歷歷甚詳。嘗言:秋壑一日倚樓閒望,諸姬皆侍,適二人烏巾素服,乘小舟由湖登岸。一姬曰:「美哉,二少年!」秋壑曰:「汝願事之耶?當令納聘。」姬笑而無言。逾時,令人捧一盒,呼諸姬至前曰:「適為某姬納聘。」啟視之,則姬之首也,諸姬皆戰慄而退。又嘗販鹽數百艘至都市貨之。太學有詩曰:
zuó yè jiāng tóu yǒng bì bō, mǎn chuán dōu zài xiàng gōng cuó
昨夜江頭涌碧波,滿船都載相公鹺;
suī rán yào zuò diào gēng yòng, wèi bì diào gēng yòng xǔ duō!
雖然要作調羹用,未必調羹用許多!
qiū hè wén zhī, suì yǐ shì rén fù yù, lùn yǐ fěi bàng zuì. yòu cháng yú zhè xī xíng gōng tián fǎ, mín shòu qí kǔ, huò tí shī yú lù zuǒ yún:
秋壑聞之,遂以士人付獄,論以誹謗罪。又嘗於浙西行公田法,民受其苦,或題詩於路左云:
xiāng yáng lèi suì kùn gū chéng, huàn yǎng hú shān bù chū zhēng.
襄陽累歲困孤城,豢養湖山不出征。
bù shí yān hóu xíng shì dì, gōng tián wǎng zì hài cāng shēng.
不識咽喉形勢地,公田枉自害蒼生。
qiū hè jiàn zhī, bǔ dé, zāo yuǎn cuàn. yòu cháng zhāi yún shuǐ qiān rén, qí shù yǐ zú, mò yǒu yī dào shì, yī jū lán lǚ, zhì mén qiú zhāi. zhǔ zhě yǐ shù zú, bù kěn yǐn rù, dào shì jiān qiú bù qù, bù dé yǐ yú mén cè zhāi yān. zhāi bà, fù qí bō yú àn ér qù, zhòng xī lì jǔ zhī, bù dòng. qǐ yú qiū hè, zì wǎng jǔ zhī, nǎi yǒu shī èr jù yún: dé hǎo xiū shí biàn hǎo xiū, shōu huā jié zi zài zhāng zhōu. shǐ zhī zhēn xiān jiàng lín ér bù shí yě. rán zhōng bù yù zhāng zhōu zhī yì, jiē hū! shú zhī yǒu zhāng zhōu mù mián ān zhī è yě! yòu cháng yǒu shāo rén pō zhōu sū dī, shí fāng shèng shǔ, wò yú zhōu wěi, zhōng yè bù mèi, jiàn sān rén zhǎng bù yíng chǐ, jí yú shā jì, yī yuē: zhāng gōng zhì yǐ, rú zhī nài hé? yī yuē: jiǎ píng zhāng fēi rén zhě, jué bù xiāng shù! yī yuē: wǒ zé yǐ yǐ, gōng děng jí jiàn qí bài yě! xiāng yǔ kū rù shuǐ zhōng. cì rì, yú zhě zhāng gōng huò yī biē, jìng èr chǐ yú, nà zhī fǔ dì. bù sān nián ér huò zuò. gài wù yì xiān zhī, shù ér bù kě táo yě. yuán yuē: wú jīn rì yǔ rǔ xiāng yù, yì qǐ fēi shù hū? nǚ yuē: shì chéng bù wàng yǐ! yuán yuē: rǔ zhī jīng qì, néng jiǔ cún yú shì yé? nǚ yuē: shù zhì zé sàn yǐ. yuán yuē: rán zé hé shí? nǚ yuē: sān nián ěr. yuán gù wèi zhī xìn.
秋壑見之,捕得,遭遠竄。又嘗齋雲水千人,其數已足,末有一道士,衣裾襤褸,至門求齋。主者以數足,不肯引入,道士堅求不去,不得已於門側齋焉。齋罷,覆其缽於案而去,眾悉力舉之,不動。啟於秋壑,自往舉之,乃有詩二句云:「得好休時便好休,收花結子在漳州。」始知真仙降臨而不識也。然終不喻「漳州」之意,嗟乎!孰知有漳州木綿庵之厄也!又嘗有艄人泊舟蘇堤,時方盛暑,臥於舟尾,終夜不寐,見三人長不盈尺,集於沙際,一曰:「張公至矣,如之奈何?」一曰:「賈平章非仁者,決不相恕!」一曰:「我則已矣,公等及見其敗也!」相與哭入水中。次日,漁者張公獲一鱉,徑二尺余,納之府第。不三年而禍作。蓋物亦先知,數而不可逃也。源曰:「吾今日與汝相遇,抑豈非數乎?」女曰:「是誠不妄矣!」源曰:「汝之精氣,能久存於世耶?」女曰:「數至則散矣。」源曰:「然則何時?」女曰:「三年耳。」源固未之信。
jí qī, wò bìng bù qǐ. yuán wèi zhī yíng yī, nǚ bù yù, yuē: nǎng gù yǐ yǔ jūn yán yǐ, yīn yuán zhī qì, fū fù zhī qíng, jǐn yú cǐ yǐ. jí yǐ shǒu wò yuán bì, ér yǔ zhī jué yuē: ér yǐ yōu yīn zhī zhì, dé shì jūn zǐ, hé méng bù qì, zhōu xuán xǔ shí. wǎng zhě yī niàn zhī sī, jù xiàn bù cè zhī huò, rán ér hǎi kū shí làn, cǐ hèn nán xiāo, dì lǎo tiān huāng, cǐ qíng bù mǐn! jīn xìng de xù qián shēng zhī hǎo, jiàn wǎng shì zhī méng, sān zài yú zī, zhì yuàn yǐ zú, qǐng cóng cǐ cí, wú gèng yǐ wèi niàn yě! yán qì, miàn bì ér wò, hū zhī bù yīng yǐ. yuán dà shāng tòng, wèi zhì guān chèn ér liàn zhī. jiāng zàng, guài qí jiù shén qīng, qǐ ér shì zhī, wéi yī qīn chāi ěr zài ěr. nǎi xū zàng yú běi shān zhī lù. yuán gǎn qí qíng, bù fù zài qǔ, tóu líng yǐn sì chū jiā wèi sēng, zhōng qí shēn yún.
及期,臥病不起。源為之迎醫,女不欲,曰:「曩固已與君言矣,因緣之契,夫婦之情,盡於此矣。」即以手握源臂,而與之訣曰:「兒以幽陰之質,得事君子,荷蒙不棄,周旋許時。往者一念之私,俱陷不測之禍,然而海枯石爛,此恨難消,地老天荒,此情不泯!今幸得續前生之好,踐往世之盟,三載於茲,志願已足,請從此辭,毋更以為念也!」言訖,面壁而臥,呼之不應矣。源大傷慟,為治棺櫬而殮之。將葬,怪其柩甚輕,啟而視之,惟衣衾釵珥在耳。乃虛葬於北山之麓。源感其情,不復再娶,投靈隱寺出家為僧,終其身雲。