xuān hé qī nián dōng, jīn rén bài méng, fēn bīng liǎng dào rù kòu. qí yī yǐ róng zi wò lí bù wéi shuài, kòu yān shān, guō yào shī pàn, yān shān zhū jùn jiē xiàn, suì fàn hé běi. qí yī yǐ guó xiāng zhān hǎn wèi shuài, kòu hé dōng, lǐ shī běn pàn, xīn dài shī shǒu, suì wéi tài yuán. biān bào cù zhì, cháo tíng zhèn jù, bù fù yì zhàn shǒu, wéi rì móu bì dí zhī jì. rán qí shì shàng mì, wài tíng wèi wén yě.
宣和七年冬,金人敗盟,分兵兩道入寇。其一以戎子斡離不為帥,寇燕山,郭藥師叛,燕山諸郡皆陷,遂犯河北。其一以國相粘罕為帥,寇河東,李師本叛,忻、代失守,遂圍太原。邊報猝至,朝廷震懼,不複議戰守,惟日謀避狄之計。然其事尚秘,外廷未聞也。
zhì shí èr yuè zhōng xún, wén zéi mǎ bī jìn, shǐ qiǎn lǐ yè jiè jǐ shì zhōng fèng shǐ jiǎng hé, jiàng zhào zuì yǐ, zhào tiān xià qín wáng zhī shī, qiě mìng huáng tài zǐ wèi kāi fēng mù. zǎi zhí rì jù dōu táng, máng rán wú cè, wéi qiǎn jiā shǔ sàn zhī sì fāng, yì zhì dōng nán shǒu chén, jù zhōu jí yùn bǎo huò, wèi dōng xià jì. yú shì bì dí zhī móu, wài tíng shǐ wén. yú shí wéi tài cháng sì shǎo qīng, sù yǔ jǐ shì zhōng wú mǐn hòu shàn. yè guò qí jiā, wèi mǐn yuē:" shì jí yǐ, jiàn mù zhī yì, qǐ fēi yù wěi yǐ liú shǒu zhī rèn hū dōng gōng gōng jiǎn zhī dé, wén yú tiān xià, yǐ shǒu zōng shè, shì yě. ér jiàn yǐ wéi mù, fēi yě. jù dào chāng jué rú cǐ, zōng shè bù shǒu, zhōng yuán qiě wú rén zhǒng, zì fēi chuán yǐ wèi hào, shǐ zhāo lái tiān xià háo jié, yǔ zhī gòng shǒu, hé yǐ kè jì gōng cóng guān, yǐ xiàn nà lùn sī wèi zhí, hé bù yǐ fēi shí qǐng duì, wèi shàng jí yán zhī shǐ yán bù hé yì, bù guò yī sǐ, sǐ yǒu qīng yú hóng máo zhě, cǐ qí shí yě." mǐn yuē:" jiān guó, kě hū" yú yuē:" bù kě. táng sù zōng líng wǔ zhī shì, dāng shí bù jiàn wèi hào bù zú yǐ fù bāng jiā, ér jiàn hào zhī yì bù chū yú míng huáng, hòu shì xī zhī. shàng cōng míng rén cí, tǎng gǎn gōng yán, wàn yī néng xíng cǐ, jīn rén qiě jiāng huǐ huò tuì shī, zōng shè dǐ níng, qǐ tú dū chéng zhī rén huò ān, tiān xià zhī rén jiē jiāng shòu cì, fēi fā yǒng měng guǎng dà cí bēi zhī xīn, wàng shēn xùn guó zhě, shú néng rèn cǐ" mǐn yì rì qiú duì, jù dào suǒ yǐ. qiě yuē:" bì xià néng yòng chén yán, zé zōng shè líng zhǎng, shèng shòu wú jiāng." shàng yuē:" hé yǐ yán zhī" mǐn yuē:" shén xiāo wàn shòu gōng suǒ wèi cháng shēng dà dì jūn zhě, bì xià shì yě. bì yǒu qīng huá dì jūn yǐ zhù zhī, qí zhào yǐ jiàn yú cǐ." shàng gǎn wù, tàn xī. yīn yán:" lǐ gāng zhī lùn, gài yǔ chén tóng." yǒu zhǐ zhào yú fù dōu táng bǐng yì, qì, suí zǎi zhí zhì wén zì kù, zhǐ hòu yǐn duì, shí èr shí sān rì yě. qí rì, yú huái suǒ lùn zhù zhá zi, dài duì wén zì kù. shàng yù yù huá gé, xiān zhào zǎi zhí wú mǐn děng duì, zhì rì bū shí, nèi chán zhī yì yǐ jué. cuī wú mǐn yǔ mén xià shì láng cǎo chuán wèi zhào, bǎi guān bān chéng gǒng diàn xià, xuān shì zhào zhǐ, yú bù fù de duì. shì xī, mìng huáng tài zǐ rù jū jìn zhōng, fù yǐ yù páo. huáng tài zǐ fǔ fú gǎn tì, lì cí, yīn dé jí. zhào dōng gōng guān gěng nán zhòng shì yī yào, zhì yè bàn fāng sū. yì rì, yòu gù cí, bù cóng. nǎi jí dà wèi, yù chéng gǒng diàn jiàn zǎi zhí bǎi guān. shí rì yǒu wǔ sè, xié ěr chì huáng sè, yǒu zhòng rì xiāng mó dàng jiǔ zhī. nǎi zūn dào jūn huáng dì yuē tài shàng huáng dì, jū lóng dé gōng, dào jūn tài shàng huáng hòu jū xié jǐng yuán. yǐ lǐ bāng yàn wèi lóng dé gōng shǐ, cài yōu wú mǐn fù zhī, jiē fèng dào jūn tài shàng huáng dì zhǐ yě. dà shè tiān xià, hàn lín xué shì wáng xiào dí shí cǎo shè shū, ér bù zhe shàng zì dōng gōng chuán wèi zhī yì, zhì sì fāng yí. shì lùn fēi zhī. zhào yǒu sī tǎo lùn suǒ yǐ chóng fèng dào jūn tài shàng huáng dì zhě, yú shí yóu zài tài cháng, tiáo jù yǐ wén. zhào qiǎn jié dù shǐ liáng fāng píng jiāng qí qī qiān shǒu jùn zhōu, bù jūn dōu zhǐ huī shǐ hé guàn jiāng bīng èr wàn è hé jīn, tàn bào lǔ qí jiàn bī gù yě. èr shí bā rì, yǒu zhǐ zhào duì yán hé diàn. shàng yíng wèi yuē:" qīng qǐng lùn shuǐ zhāng shū, zhèn zài dōng gōng jiàn zhī, zhì jīn yóu néng sòng. yì cháng wèi fù shī, yǒu qiū lái yī fèng xiàng nán fēi zhī jù." yú xù xiè qì, yīn zòu yuē:" bì xià yǎng dé dōng gōng, shí yǒu yú nián, gōng jiǎn rì wén, hǎi nèi zhǔ wàng. dào jūn tài shàng huáng dì guān tiān yì shùn rén xīn, wèi zōng shè jì, chuán wèi bì xià. shòu shòu zhī jì, càn rán míng bái, xià shì yǒu táng wèi bù zú dào yě. yuàn zhì tiān xià zhī yǎng, jí suǒ yǐ chóng fèng zhě, yǐ zhāo shèng xiào. jīn jīn kòu xiān shēng suī ruò kě wèi, rán wén yǒu nèi chán zhī jǔ, shì bì xiāo suō qǐng hé, hòu yǒu suǒ yāo qiú yú cháo tíng. chén qiè liào zhī, dà gài yǒu wǔ: yù chēng zūn hào, yī yě yù de guī cháo rén, èr yě yù zēng suì bì, sān yě yù qiú kào shī zhī wù, sì yě yù gē jiāng tǔ, wǔ yě. yù chēng zūn hào, rú qì dān gù shì, dāng fǎ yǐ dà shì xiǎo zhī yì, bù zú xī. yù de guī cháo rén, dāng jǐn yǐ yǔ zhī, yǐ zhāo shì dà xìn, bù zú xī. yù zēng suì bì, dāng gào yǐ jiù yuē, yǐ yān shān yún zhōng guī zhōng guó, gù suì bì zēng yú dà liáo zhě liǎng bèi, jīn jì bèi yuē zì qǔ zhī, zé suì bì dāng jiǎn, guó jiā dūn shì hé hǎo, bù xiào huò cái, gū rú yuán shù kě yě. yù qiú kào shī zhī wù, dāng liàng lì yǐ yǔ. zhì yú jiāng tǔ, zé zǔ zōng zhī dì, zǐ sūn dāng yǐ sǐ shǒu, bù kě yǐ chǐ cùn yú rén. yuàn bì xià liú shén yú cǐ shù zhě, zhí zhī zhī jiān, wú wéi fú yì suǒ yáo, kě wú hòu jiān." bìng chén suǒ yǐ yù dí gù shǒu zhī cè. shàng jiē jiā nà. yì rì, yǒu zhǐ chú bīng bù shì láng, rì xià gòng zhí.
至十二月中旬,聞賊馬逼近,始遣李鄴借給事中奉使講和,降詔罪已,召天下勤王之師,且命皇太子為開封牧。宰執日聚都堂,茫然無策,惟遣家屬散之四方,易置東南守臣,具舟楫運寶貨,為東下計。於是避狄之謀,外廷始聞。余時為太常寺少卿,素與給事中吳敏厚善。夜過其家,謂敏曰:「事急矣,建牧之議,豈非欲委以留守之任乎東宮恭儉之德,聞於天下,以守宗社,是也。而建以為牧,非也。巨盜猖獗如此,宗社不守,中原且無人種,自非傳以位號,使招來天下豪傑,與之共守,何以克濟公從官,以獻納論思為職,曷不以非時請對,為上極言之使言不合意,不過一死,死有輕於鴻毛者,此其時也。」敏曰:「監國,可乎」余曰:「不可。唐肅宗靈武之事,當時不建位號不足以復邦家,而建號之議不出於明皇,後世惜之。上聰明仁慈,倘感公言,萬一能行此,金人且將悔禍退師,宗社底寧,豈徒都城之人獲安,天下之人皆將受賜,非發勇猛廣大慈悲之心,忘身殉國者,孰能任此」敏翌日求對,具道所以。且曰:「陛下能用臣言,則宗社靈長,聖壽無疆。」上曰:「何以言之」敏曰:「神霄萬壽宮所謂長生大帝君者,陛下是也。必有青華帝君以助之,其兆已見於此。」上感悟,嘆息。因言:「李綱之論,蓋與臣同。」有旨召余赴都堂稟議,訖,隨宰執至文字庫,只候引對,實二十三日也。其日,余懷所論著札子,待對文字庫。上御玉華閣,先召宰執吳敏等對,至日晡時,內禪之議已決。催吳敏與門下侍郎草傳位詔,百官班乘拱殿下,宣示詔旨,余不復得對。是夕,命皇太子入居禁中,覆以御袍。皇太子俯伏感涕,力辭,因得疾。召東宮官耿南仲視醫藥,至夜半方蘇。翌日,又固辭,不從。乃即大位,御乘拱殿見宰執、百官。時日有五色,挾珥赤黃色,有重日相摩盪久之。乃尊道君皇帝曰太上皇帝,居龍德宮,道君太上皇后居擷景園。以李邦彥為龍德宮使,蔡攸、吳敏副之,皆奉道君太上皇帝旨也。大赦天下,翰林學士王孝迪實草赦書,而不著上自東宮傳位之意,致四方疑。士論非之。詔有司討論所以崇奉道君太上皇帝者,余時猶在太常,條具以聞。詔遣節度使梁方平將騎七千守濬州,步軍都指揮使何灌將兵二萬扼河津,探報虜騎漸逼故也。二十八日,有旨召對延和殿。上迎謂曰:「卿頃論水章疏,朕在東宮見之,至今猶能誦。憶嘗為賦詩,有秋來一鳳向南飛之句。」余敘謝訖,因奏曰:「陛下養德東宮,十有餘年,恭儉日聞,海內屬望。道君太上皇帝觀天意、順人心,為宗社計,傳位陛下。授受之際,燦然明白,下視有唐為不足道也。願致天下之養,極所以崇奉者,以昭聖孝。今金寇先聲雖若可畏,然聞有內禪之舉,勢必銷縮請和,厚有所邀求於朝廷。臣竊料之,大概有五:欲稱尊號,一也;欲得歸朝人,二也;欲增歲幣,三也;欲求犒師之物,四也;欲割疆土,五也。欲稱尊號,如契丹故事,當法以大事小之義,不足惜。欲得歸朝人,當盡以與之,以昭示大信,不足惜。欲增歲幣,當告以舊約,以燕山雲中歸中國,故歲幣增於大遼者兩倍,今既背約自取之,則歲幣當減,國家敦示和好,不校貨財,姑如原數可也。欲求犒師之物,當量力以與。至於疆土,則祖宗之地,子孫當以死守,不可以尺寸與人。願陛下留神於此數者,執之之堅,無為浮議所搖,可無後艱。」並陳所以禦敵固守之策。上皆嘉納。翌日,有旨除兵部侍郎,日下供職。
jìng kāng yuán nián zhēng yuè yī rì, shàng yù míng táng, shòu wén wǔ cháo hè, tuì yì lóng dé gōng, cháo hè dào jūn tài shàng huáng dì. bǎi guān bān yú mén wài, zǎi zhí jìn jiàn.
靖康元年正月一日,上御明堂,受文武朝賀,退詣龍德宮,朝賀道君太上皇帝。百官班於門外,宰執進見。
sān rì, yǒu zhǐ yǐ wú mǐn wèi xíng yíng fù shǐ, yǐ yú wèi cān móu guān, tuán jié jūn mǎ yú diàn qián. yòu yǐ cài yōu wèi gōng xiè xíng gōng shǐ, yǔ wén cuì zhōng fù zhī, yǐ zhì dào jūn tài shàng huáng dì dōng xìng zhī jù. gài wò lí bù zhī bīng jù, jùn zhōu bù shǒu, liáng fāng píng zhàn nǜ, shāo qiáo ér dùn, hé guàn jūn mǎ wàng fēng kuì sàn, zéi suì dù hé, shì rì wén bào gù yě. yè lòu èr gǔ, dào jūn tài shàng huáng dì chū tōng jīn mén dōng xià, dào jūn tài shàng huáng hòu jí huáng zǐ dì jī děng xiāng xù yǐ xíng, shì cóng bǎi guān wǎng wǎng qián dùn. shì shí, cóng guān yǐ biān shì qiú jiàn zhě, jiē fēi shí cì duì.
三日,有旨以吳敏為行營副使,以余為參謀官,團結軍馬於殿前。又以蔡攸為恭謝行宮使,宇文粹中副之,以治道君太上皇帝東幸之具。蓋斡離不之兵距,濬州不守,梁方平戰衄,燒橋而遁,何灌軍馬望風潰散,賊遂渡河,是日聞報故也。夜漏二鼓,道君太上皇帝出通津門東下,道君太上皇后及皇子、帝姬等相續以行,侍從、百官往往潛遁。是時,從官以邊事求見者,皆非時賜對。
sì rì, yú dài duì, bān yú yán hé diàn xià. wén zǎi zhí zòu shì, yì yù fèng luán yú chū shòu xiāng dèng jiān. yú qióng sī zhī, yǐ wéi bù kě. shì yù zhī dōng hé mén shì zhū xiào zhuāng yú diàn tíng jiān, yǔ zhī yuē:" yǒu jí shì, yù yǔ zǎi zhí tíng biàn, gōng néng zòu qǔ zhǐ hū" xiào zhuāng yuē:" zǎi zhí zòu shì wèi tuì, ér cóng guān qiú duì, qián cǐ wú lì." yú yuē:" cǐ hé shí ér yòng lì yé!" xiào zhuāng xǔ nuò, jí jù zòu dé zhǐ yǐn duì. yú bài qì shēng diàn, lì yú zhí zhèng zhī mò. zì qǐ zòu yuē:" wén zhū dào lù, zǎi zhí yù fèng bì xià chū shòu, yǐ bì dí. guǒ yǒu zhī, zōng shè wēi yǐ. qiě dào jūn tài shàng huáng dì yǐ zōng shè zhī gù, chuán wèi bì xià, jīn shě zhī ér qù, kě hū" shàng mò rán. tài zǎi bái shí zhōng yuē:" dū chéng qǐ kě yǐ shǒu." yú yuē:" tiān xià chéng chí, qǐ fù yǒu rú dū chéng zhě qiě zōng miào shè jì bǎi guān wàn mín suǒ zài, shě cǐ yù hé zhī ruò néng jī lì jiàng shì, wèi ān mín xīn, yǔ zhī gù shǒu, qǐ yǒu bù kě shǒu zhī lǐ." yǔ wèi jì, yǒu nèi shì lǐng jīng chéng suǒ chén liáng bì zì nèi diàn chū, zòu yuē:" jīng chéng lóu lǔ, chuàng xiū bǎi wèi jí yī èr. yòu chéng dōng fán jiā gāng yí dài, háo hé qiǎn xiá, jué nán bǎo shǒu. yuàn bì xià xiáng yì zhī." shàng gù yú yuē:" qīng kě tóng cài mào liáng bì wǎng shì, zhèn yú cǐ qí qīng." yú jì bèi zhǐ, tóng mào liáng bì jí yì xīn chéng dōng bì, biàn guān chéng háo. huí zòu yán hé diàn, chē jià yóu wèi xìng yě. shàng gù wèn:" rú hé" mào duì yǐ wéi bù kě shǒu. yú yuē:" chéng jiān qiě gāo, lóu lǔ chéng wèi bèi, rán bù bì lóu lǔ yì kě shǒu. háo hé wéi fán jiā gāng yí dài yǐ jìn dì bù xǔ kāi záo, chéng wèi qiǎn xiá, rán yǐ jīng bīng qiáng nǔ zhàn jù, kě yǐ wú yú." shàng gù zǎi zhí yuē:" cè jiāng ān chū" zǎi zhí jiē mò rán. yú jìn yuē:" jīn rì zhī jì, mò ruò zhěng chì jūn mǎ, yáng shēng chū zhàn, gù jié mín xīn, xiāng yǔ jiān shǒu, yǐ dài qín wáng zhī shī." shàng yuē:" shuí kě jiāng zhě" yú yuē:" cháo tíng píng rì yǐ gāo jué hòu lù xù yǎng dà chén, gài jiāng yòng zhī yú yǒu shì zhī rì. jīn bái shí zhōng lǐ bāng yàn děng, shū shēng wèi bì zhī bīng, rán jí qí wèi hào, kòng yù jiàng shì, yǐ kàng dí fēng, nǎi qí zhí yě." shí zhōng nù shén, lì shēng yuē:" lǐ gāng mò néng jiāng bīng chū zhàn fǒu" yú yuē:" bì xià bù yǐ chén wèi yōng nuò, tǎng shǐ zhì bīng, yuàn yǐ sǐ bào. dì rén wēi guān bēi, kǒng bù zú yǐ zhèn fú shì zú." shàng gù zǎi zhí yuē:" zhí zhèng yǒu hé quē" zhào yě duì yuē:" shàng shū yòu chéng quē." shí yǔ wén cuì zhōng suí dào jūn dōng xìng gù yě. shàng yuē:" lǐ gāng chú yòu chéng." miàn cì páo dài bìng hù. yú zhì xiè, qiě xù yǐ shí fāng jiān nán bù gǎn cí zhī yì. chē jià xìng, jìn shàn, cì zǎi zhí shí yú chóng zhèng mén wài wǔ, zài zhào duì yú fú níng diàn, qù liú zhī jì wèi jué gù yě. zǎi zhí yóu yǐ qù jì quàn shàng. yǒu zhǐ mìng yú liú shǒu lǐ zhuō fù zhī. yú wèi shàng lì chén suǒ yǐ bù kě qù zhě, qiě yán táng míng huáng wén tóng guān shī shǒu, jí shí xìng shǔ, zōng shè cháo tíng suì yú zéi shǒu, lǚ nián rán hòu jǐn néng fù zhī, fàn zǔ yǔ wèi qí shī zài yú bù néng jiān shǒu yǐ dài qín wáng zhī shī. jīn bì xià chū jí dà wèi, zhōng wài xīn dài, sì fāng zhī bīng bù rì yún jí, lǔ qí bì bù néng jiǔ liú. shě cǐ ér qù, rú lóng tuō yú yuān, chē jià cháo fā ér dū chéng xī luàn. suī chén děng liú, hé bǔ yú shì zōng shè cháo tíng qiě jiāng wèi qiū xū, yuàn bì xià shěn sī zhī. shàng yì pō huí. ér nèi shì wáng xiào jié cóng bàng zòu yuē:" zhōng gōng guó gōng yǐ xíng, bì xià qǐ kě liú cǐ" shàng sè biàn, jiàng yù tà. qì yuē:" qīng děng wú liú zhèn, zhèn jiāng qīn wǎng shǎn xī, qǐ bīng yǐ fù dū chéng, jué bù kě liú cǐ." yú qì bài, fǔ fú shàng qián, yǐ sǐ yāo zhī. huì yàn yuè èr wáng zhì, yì yǐ gù shǒu wéi rán, shàng yì shāo dìng. jí qǔ zhǐ yù shū" kě huí" èr zì, yòng bǎo, bǐ zhōng shǐ zhuī huán zhōng gōng guó gōng. yīn gù yú yuē:" qīng liú zhèn, zhì bīng yù kòu zhuān yǐ wěi qīng, bù lìng shāo yǒu shū yú." yú huáng kǒng, zài bài shòu mìng. yǔ lǐ zhuō tóng chū zhì shì. shì xī, sù yú shàng shū shěng, ér zǎi zhí sù yú nèi dōng mén sī. zhōng gōng guó gōng zhī xíng yǐ yuǎn, shì xī wèi hái. zhōng yè, shàng qiǎn zhōng shǐ, lìng zǎi zhí gōng jūn lìng zhuàng. jí dàn, jué xíng.
四日,余待對,班於延和殿下。聞宰執奏事,議欲奉鑾輿出狩襄鄧間。余窮思之,以為不可。適遇知東闔門事朱孝莊於殿廷間,語之曰:「有急事,欲與宰執廷辨,公能奏取旨乎」孝莊曰:「宰執奏事未退,而從官求對,前此無例。」余曰:「此何時而用例耶!」孝莊許諾,即具奏得旨引對。余拜訖升殿,立於執政之末。自啟奏曰:「聞諸道路,宰執欲奉陛下出狩,以避狄。果有之,宗社危矣。且道君太上皇帝以宗社之故,傳位陛下,今舍之而去,可乎」上默然。太宰白時中曰:「都城豈可以守。」余曰:「天下城池,豈復有如都城者且宗廟、社稷、百官、萬民所在,舍此欲何之若能激勵將士,慰安民心,與之固守,豈有不可守之理。」語未既,有內侍領京城所陳良弼自內殿出,奏曰:「京城樓櫓,創修百未及一二。又城東樊家岡一帶,濠河淺狹,決難保守。願陛下詳議之。」上顧余曰:「卿可同蔡楙、良弼往視,朕於此俟卿。」余既被旨,同楙、良弼亟詣新城東壁,遍觀城濠。回奏延和殿,車駕猶未興也。上顧問:「如何」楙對以為不可守。余曰:「城堅且高,樓櫓誠未備,然不必樓櫓亦可守。濠河惟樊家岡一帶以禁地不許開鑿,誠為淺狹,然以精兵強弩占據,可以無虞。」上顧宰執曰:「策將安出」宰執皆默然。余進曰:「今日之計,莫若整飭軍馬,揚聲出戰,固結民心,相與堅守,以待勤王之師。」上曰:「誰可將者」余曰:「朝廷平日以高爵、厚祿畜養大臣,蓋將用之於有事之日。今白時中、李邦彥等,書生未必知兵,然藉其位號,控馭將士,以抗敵鋒,乃其職也。」時中怒甚,厲聲曰:「李綱莫能將兵出戰否」余曰:「陛下不以臣為庸懦,倘使治兵,願以死報。第人微官卑,恐不足以鎮服士卒。」上顧宰執曰:「執政有何闕」趙野對曰:「尚書右丞闕。」時宇文粹中隨道君東幸故也。上曰:「李綱除右丞。」面賜袍帶並笏。余致謝,且敘以時方艱難不敢辭之意。車駕興,進膳,賜宰執食於崇政門外廡,再召對於福寧殿,去留之計未決故也。宰執猶以去計勸上。有旨命餘留守、李梲副之。余為上力陳所以不可去者,且言唐明皇聞潼關失守,即時幸蜀,宗社、朝廷碎於賊手,屢年然後僅能復之,范祖禹謂其失在於不能堅守以待勤王之師。今陛下初即大位,中外欣戴,四方之兵不日雲集,虜騎必不能久留。舍此而去,如龍脫於淵,車駕朝發而都城夕亂。雖臣等留,何補於事宗社、朝廷且將為邱墟,願陛下審思之。上意頗回。而內侍王孝竭從傍奏曰:「中宮、國公已行,陛下豈可留此」上色變,降御榻。泣曰:「卿等毋留朕,朕將親往陝西,起兵以復都城,決不可留此。」余泣拜,俯伏上前, 以死邀之。會燕、越二王至,亦以固守為然,上意稍定。即取紙御書「可回」二字,用寶,俾中使追還中宮、國公。因顧余曰:「卿留朕,治兵禦寇專以委卿,不令稍有疏虞。」余惶恐,再拜受命。與李梲同出治事。是夕,宿於尚書省,而宰執宿於內東門司。中宮、國公之行已遠,是夕未還。中夜,上遣中使,令宰執供軍令狀。詰旦,決行。
wǔ rì, yú zì shàng shū shěng qū cháo, dào lù fēn fēn, fù chuán yǒu nán shòu zhī shì, tài miào shén zhǔ yǐ chū, yù tài cháng sì yǐ. zhì xiáng xī diàn, zé jìn wèi jiē yǐ huàn jiǎ, shèng yú fú yù jiē yǐ chén liè, liù gōng fú bèi jiē jiāng shēng chē yǐ. yú huáng jù wú cè, yīn lì shēng wèi jìn wèi yuē:" ěr děng yuàn yǐ sǐ shǒu zōng shè hū yuàn hù cóng yǐ xún xìng hū" jìn wèi jiē hū yuē:" yuán yǐ sǐ shǒu zōng shè! bù jū cǐ, jiāng ān zhī" yú yīn lā diàn shuài wáng zōng chǔ děng rù jiàn, yuē:" bì xià zuó jǐ xǔ chén liú, jīn fù jiè xíng, hé yě qiě liù jūn zhī qíng jǐ biàn, bǐ yǒu fù mǔ qī zǐ jiē zài dū chéng, qǐ kěn shě qù wàn yī zhōng tú sàn guī, bì xià shú yǔ wèi wèi. qiě lǔ qí jǐ bī, bǐ zhī shèng yú zhī qù wèi yuǎn, yǐ jiàn mǎ jí zhuī, hé yǐ yù zhī" shàng gǎn wù, shǐ mìng chuò xíng. yú wèi zǎi zhí yuē:" shàng yì yǐ dìng, gǎn yǒu yì yì zhě, zhǎn!" yīn chū xiáng xī diàn, chuán zhǐ xuān shì, jìn wèi jiē bài fú hū wàn suì, qí shēng zhèn dì. fù rù quàn shàng yù lóu yǐ jiàn jiàng shì, shàng kě zhī. jià dēng xuān dé mén, zǎi zhí bǎi guān jiàng shì bān lóu qián qǐ jū, shàng lín lán gān jiǔ zhī, fù jiàng bù niǎn, láo wèn jiàng shì. yú yǔ wú mǐn zhuàn shù shí yǔ, xù jīn rén fàn shùn yù wēi zōng shè, jué cè gù shǒu gè lìng miǎn lì zhī yì, bǐ gé mén guān xuān dú. měi dú yī jù, jiàng shì shēng nuò. xū yú, liù jūn jiē gǎn qì liú tì. yú shì gù shǒu zhī yì shǐ jué. shì rì, yǐ yú wèi qīn zhēng xíng yíng shǐ, mǎ jūn tài wèi cáo méng fù zhī. bái shí zhōng bà xiāng, yǐ lǐ bāng yàn wèi tài zǎi, zhāng bāng chāng wèi shǎo zǎi, wú mǐn zhī shū mì yuàn shì, zhào yě wèi mén xià shì láng. wáng xiào dí, bāng yàn zhī yīn jiā, gù jiàn zhī. gěng nán zhòng chū chéng yǐ lèi rì, shàng qiǎn shǐ zhuī huán zhī, yǐ dōng gōng guān, gù yǒu shì mìng. qīn zhēng xíng yíng shǐ, zhì sī yú dà chéng fǔ, pì cān móu guān, shū xiě jī yí jù dāng gōng shì, guǎn jù dāng wén zì, zhǔn bèi chāi qiǎn tǒng zhì, tǒng lǐng jiàng lǐng, zhǔn bèi chāi shǐ děng. zé wén wǔ guān chù zhī, lì fáng hù fáng bīng fáng gōng fáng xuǎn sān xǐng rén lì chù zhī. shàng cì yín juàn qián gè yī bǎi wàn guàn pǐ liǎng, wén chén zì cháo qǐng dài fū yǐ xià, wǔ chén zì wǔ gōng dài fū yǐ xià, jí jiàng xiào guān gào xuān tiē sān qiān yú dào, yī qiè xǔ yǐ pián yí cóng shì. zì chē jià yù lóu zhī hòu, fāng zhì dū chéng sì bì shǒu jù. yǐ bǎi bù fǎ fēn bīng bèi yù, měi bì yòng zhèng bīng èr qiān yú rén, ér bǎo jiǎ jū mín xiāng jūn zhī shǔ bù yǔ yān. xiū lóu lǔ guà zhān mù ān pào zuò shè nǔ chuáng yùn zhuān shí shī liáo jù chuí lèi mù bèi huǒ yóu, fán fáng shǒu zhī jù, wú bù bèi. sì bì gè yǒu cóng guān zōng shì wǔ chén wèi tí jǔ guān, zhū mén jiē yǒu zhōng guì rén dà xiǎo shǐ chén. yòu tuán jié mǎ bù jūn sì wàn rén, wèi qián hòu zuǒ yòu zhōng jūn. bā qiān rén yǒu tǒng zhì, tǒng lǐng jiàng lǐng bīng bù duì jiāng děng, rì yì xí zhī. yǐ qián jūn jū dōng shuǐ mén wài, hù yán fēng cāng, cāng yǒu sù dòu sì shí wàn dàn. qí hòu, qín wáng zhī shī jí chéng wài zhě, lài zhī yǐ jì. yǐ hòu jūn jū dōng mén wài, zhàn fán jiā gāng, shǐ zéi qí bù gǎn jìn. ér zuǒ yòu zhōng jūn jū chéng zhōng, yǐ bèi huǎn jí.
五日,余自尚書省趨朝,道路紛紛,復傳有南狩之事,太廟神主已出,寓太常寺矣。至祥曦殿,則禁衛皆已擐甲,乘輿服御皆已陳列,六宮袱被皆將升車矣。余惶遽無策,因厲聲謂禁衛曰:「爾等願以死守宗社乎願扈從以巡幸乎」禁衛皆呼曰:「原以死守宗社!不居此,將安之」余因拉殿帥王宗楚等入見,曰:「陛下昨己許臣留,今復戒行,何也且六軍之情己變,彼有父母妻子皆在都城,豈肯捨去萬一中途散歸,陛下孰與為衛。且虜騎己逼,彼知乘輿之去未遠,以健馬疾追,何以御之」上感悟,始命輟行。余謂宰執曰:「上意已定,敢有異議者,斬!」因出祥曦殿,傳旨宣示,禁衛皆拜伏呼萬歲,其聲震地。復入勸上御樓以見將士,上可之。駕登宣德門,宰執、百官、將士班樓前起居,上臨闌干久之,復降步輦,勞問將士。余與吳敏撰數十語,敘金人犯順、欲危宗社,決策固守、各令勉勵之意,俾閣門官宣讀。每讀一句,將士聲諾。須臾,六軍皆感泣流涕。於是固守之議始決。是日,以余為親征行營使,馬軍太尉曹曚副之。白時中罷相,以李邦彥為太宰,張邦昌為少宰,吳敏知樞密院事,趙野為門下侍郎。王孝迪,邦彥之姻家,故薦之。耿南仲出城已累日,上遣使追還之,以東宮官,故有是命。親征行營使,置司於大晟府,辟參謀官,書寫機宜;句當公事,管句當文字,準備差遣;統制,統領將領,準備差使等。擇文武官處之,吏房、戶房、兵房、工房選三省人吏處之。上賜銀、絹、錢各一百萬貫匹兩,文臣自朝請大夫以下,武臣自武功大夫以下,及將校官告、宣帖三千餘道,一切許以便宜從事。自車駕御樓之後,方治都城四壁守具。以百步法分兵備御,每壁用正兵二千餘人,而保甲、居民、廂軍之屬不與焉。修樓櫓、掛氈幕、安炮坐、設弩床、運磚石、施燎炬、垂檑木、備火油,凡防守之具,無不備。四壁各有從官、宗室、武臣為提舉官,諸門皆有中貴人、大小使臣。又團結馬步軍四萬人,為前、後、左、右、中軍。八千人有統制,統領將領、兵步、隊將等,日肄習之。以前軍居東水門外,護延豐倉,倉有粟、豆四十萬石。其後,勤王之師集城外者,賴之以濟。以後軍居東門外,占樊家岡,使賊騎不敢近。而左、右、中軍居城中,以備緩急。
zì wǔ rì zhì bā rì, zhì fáng shǒu zhī jù cū bì, ér zéi mǎ yǐ dǐ chéng xià, zhài yú móu tuó gāng. móu tuó gāng zhě, jīng chéng wài xī běi yú dì yě. gāng shì yǐn lín rú shā qì, rán sān miàn jù shuǐ, qián zhěn wù zé bēi, jí zī shēng mǎ jiān zhī suǒ, chú dòu shān jī. yì shí guō yào shī lái zhāo, dào jūn mìng dǎ qiú yú qí jiān, gù zhī kě yǐ wéi zhài dì. jīn rén bīng zhì, jìng qū qí suǒ, shí yào shī dǎo zhī. rén wèi yào shī zhōng yú guó jiā, yǔ jīn rén zhàn ǒu bù lì ér cóng zhī, wú fú xìn yě. shì xī, jīn rén gōng xī shuǐ mén, yǐ dà chuán shù shí zhǐ shùn biàn liú xiāng jì ér xià. yú lín chéng hàn yù, mù gǎn sǐ shì èr qiān rén, liè bù guǎi zǐ nǔ chéng xià. dà chuán zhì, jí yǐ zhǎng gōu zhāi jiù àn, tóu shí suì zhī. yòu yú zhōng liú ān pái chā mù, jí yùn cài jīng jiā shān shí dié mén dào jiān, jiù shuǐ zhōng zhǎn huò bǎi yú rén. zì chū yè fáng shǒu dá dàn, shǐ bǎo wú yú. rù duì chéng gǒng diàn. fāng zòu shì jiān, chuán bào zéi gōng suān zǎo mén fēng qiū mén yí dài shén jí, shàng mìng yú wǎng dū jiàng shì hàn yù. yú lǜ chéng shàng shì zú bù zú yòng, jí gào shàng, qǐ jìn wèi bān zhí shàn shè shǒu qiān rén yǐ cóng, shàng qiǎn yù yào lú duān tóng háng, chuán zhǐ rú suǒ qǐ. zì jìn zhōng rú xīn chéng suān zǎo mén, jǐ èr shí lǐ. xíng jiā dào wěi xiàng zhōng, wéi kǒng zéi zhī yǐ dēng chéng yě. dǐ mén, zéi fāng dù háo, yǐ yún tī gōng chéng. yú mìng bān zhí chéng chéng shè zhī, jiē yìng xián ér dǎo. yú shí zuò suān zǎo mén xià, yǒu zì mén shàng zhì rén tóu xià zhě, zhì liù qī bù yǐ. xún zhī, yún: zhǎn huò jiān xì. bǐ rèn, jí jiē hàn rén shǒu jí yě. gài rǎo rǎng zhōng bīng zú wàng xíng shā lù, bǔ huò shù rén, jí zhǎn yǐ xùn. yīn shǐ hào lìng: rú huò jiān xì, bǔ rén qīn zhí chū tóu, yàn shí tuī shǎng, zhé shā zhě zhǎn! zì shì nǎi zhǐ. yú yǔ guān shǔ shù rén, dēng chéng dū zhàn, jī lì jiàng shì, rén jiē jiǎ yǒng, jìn zhě yǐ chuáng zi nǔ zuò pào jí zhī. ér jīn zéi yǒu chéng fá dù háo ér nì zhě, yǒu dēng tī ér zhuì zhě, yǒu zhōng shǐ shí ér bó zhě, shén zhòng. yòu mù zhuàng shì shù bǎi rén, zhuì chéng ér xià, shāo yún tī shù shí zuò, zhǎn huò shǒu shí yú jí, jiē ěr yǒu jīn huán.
自五日至八日,治防守之具粗畢,而賊馬已抵城下,寨於牟駝岡。牟駝岡者,京城外西北隅地也。岡勢隱轔如沙磧,然三面據水,前枕霧澤陂,即孳生馬監之所,芻豆山積。異時郭藥師來朝,道君命打球於其間,故知可以為寨地。金人兵至,徑趨其所,實藥師導之。人謂藥師忠於國家,與金人戰偶不利而從之,吾弗信也。是夕,金人攻西水門,以大船數十隻順汴流相繼而下。余臨城捍禦,募敢死士二千人,列布拐子弩城下。大船至,即以長鈎摘就岸,投石碎之。又於中流安排扠木,及運蔡京家山石疊門道間,就水中斬獲百餘人。自初夜防守達旦,始保無虞。入對乘拱殿。方奏事間,傳報賊攻酸棗門、封邱門一帶甚急,上命余往督將士捍禦。余慮城上士卒不足用,即告上,乞禁衛班直善射手千人以從,上遣御藥盧端同行,傳旨如所乞。自禁中如新城酸棗門,幾二十里。行夾道委巷中,惟恐賊之已登城也。抵門,賊方渡濠,以雲梯攻城。余命班直乘城射之,皆應弦而倒。余時坐酸棗門下,有自門上擲人頭下者, 至六七不已。詢之,云:斬獲奸細。俾認,即皆漢人首級也。蓋擾攘中兵卒妄行殺戮,捕獲數人,即斬以徇。因使號令:如獲奸細,捕人親執出頭,驗實推賞,輒殺者斬!自是乃止。余與官屬數人,登城督戰,激勵將士,人皆賈勇,近者以床子弩、座炮及之。而金賊有乘筏渡濠而溺者,有登梯而墜者,有中矢石而踣者,甚眾。又募壯士數百人,縋城而下,燒雲梯數十座,斬獲首十餘級,皆耳有金環。
shì rì, zéi gōng chén qiáo fēng qiū wèi zhōu děng mén, ér suān zǎo mén yóu jí. lǔ jiàn jí yú chéng shàng rú wèi máo, shì zú yì yǒu zhòng shāng zhě, jiē hòu shǎng zhī. shàng qiǎn zhōng shǐ láo wèn, jiàng yù bǐ bāo yù, gěi nèi kù jiǔ yín wǎn cǎi juàn děng yǐ bān, jiàng shì rén jiē huān hū. zì mǎo zhì wèi shēn jiān, shā zéi shù qiān. zéi zhī shǒu chéng yǒu bèi, bù kě yǐ gōng, nǎi tuì shī. yīn qiǎn shǐ suí lǐ yè qǐng hé, dǐ chéng xià yǐ hūn hēi yǐ, jiān yù rù chéng. yú chuán lìng: gǎn zhé kāi mén zhě zhǎn! jìng hòu nǎi rù, shí chū shí rì yě. shàng yù chóng zhèng diàn, zǎi zhí qǐ jū qì, shēng diàn zòu shì. yǐn shǐ rù duì, chū wò lí bù shū jìn chéng, dào suǒ yǐ jǔ shī zhōng guó zhī yì. wén shàng nèi chán, yuàn fù jiǎng hé, qǐ qiǎn dà chén fù jūn qián, yì suǒ yǐ hé zhě. shàng gù zǎi zhí, wèi yǒu duì zhě. yú yīn qǐng xíng, shàng bù xǔ, yuē:" qīng fāng zhì bīng, bù kě." mìng lǐ zhuō fèng shǐ, zhèng wàng zhī gāo shì zé fù zhī. yú liú shēn wèn suǒ yǐ bù qiǎn zhī zhǐ, shàng yuē:" qīng xìng gāng, bù kě yǐ wǎng." yú duì yuē:" jīn lǔ shì fāng ruì, wú dà bīng wèi jí, bù kě yǐ bù hé. rán suǒ yǐ hé zhě, dé cè zé zhōng guó zhī shì suì ān, bù rán huò huàn mò yǐ. zōng shè ān wēi, zài cǐ yī jǔ! chén jù lǐ zhuō róu nuò, kǒng wù guó shì yě." yīn wèi shàng fǎn fù jù dào suǒ yǐ bù kě gē dì, jí guò xǔ jīn bó zhī yì. yǐ wèi jīn dí zhī xìng tān lán wú yàn, yòu yǒu yàn rén jiǎo kuài, yǐ wéi zhī móu, bì qiě zhāng dà shēng shì, guò yǒu yāo qiú, yǐ kuī zhōng guó. rú cháo tíng bù wéi zhī dòng, cuò zhì hé yí, bǐ dāng jí liǎn ér tuì rú cháo tíng zhèn jù, suǒ qiú yī qiè yǔ zhī, bǐ zhī zhōng guó wú rén, yì sì jì yú, yōu wèi yǐ yě. xiān dìng rán hòu néng yīng, ān wēi zhī jī, yuàn bì xià shěn dìng zhī. shàng pō yǐ wéi rán. yú tuì, xún lì chéng zhōng, yīn qǐ zǎi zhí fēn tí jǔ sì bì, shàng mìng cài mào fēn tí jǔ jīng chéng sì bì shǒu yù shǐ. ér lǐ zhuō shì rì zhì jīn rén jūn zhōng, guǒ rǔ mìng. wò lí bù zhě, nán xiàng zuò. zhuō wàng zhī děng, běi miàn zài bài, xī xíng ér qián. wò lí bù qiǎn yàn rén wáng ruì, chuán dào yǔ yán, wèi dū chéng pò zài qǐng kè, suǒ yǐ liǎn bīng bù gōng zhě, tú yǐ shàng gù, cún zhào shì zōng miào, ēn mò dà yān. jīn yì hé, xū kào shī zhī wù: jīn wǔ bǎi wàn liǎng, yín wǔ qiān wàn liǎng, juàn cǎi gè yī bǎi wàn pǐ, mǎ tuó lǘ luó zhī shǔ gè yǐ wàn jì. zūn qí guó zhǔ wèi bó fù. fán yàn yún zhī rén zài hàn zhě, xī guī zhī. gē tài yuán zhōng shān hé jiān sān zhèn zhī dì. yòu yǐ qīn wáng zǎi xiàng wèi zhì, nǎi tuì shī. chū shì mù yī zhǐ, fù zhuō děng dá cháo tíng. zhuō wěi wěi, bù néng cuò yī cí. jīn rén xiào zhī, yuē:" cǐ nǎi yī fù rén nǚ zǐ ěr." zì shì yǒu qīng cháo tíng xīn.
是日,賊攻陳橋、封邱、衛州等門,而酸棗門尤急。虜箭集於城上如蝟毛,士卒亦有中傷者,皆厚賞之。上遣中使勞問,降御筆褒諭,給內庫酒、銀碗、彩絹等以頒,將士人皆歡呼。自卯至未申間,殺賊數千。賊知守城有備,不可以攻,乃退師。因遣使隨李鄴請和,抵城下已昏黑矣,堅欲入城。余傳令:敢輒開門者斬!竟候乃入,實初十日也。上御崇政殿,宰執起居訖,升殿奏事。引使入對,出斡離不書進呈,道所以舉師中國之意。聞上內禪,願復講和,乞遣大臣赴軍前,議所以和者。上顧宰執,未有對者。余因請行,上不許,曰:「卿方治兵,不可。」命李梲奉使,鄭望之、高世則副之。餘留身問所以不遣之旨,上曰:「卿性剛,不可以往。」余對曰:「今虜勢方銳,吾大兵未集,不可以不和。然所以和者,得策則中國之勢遂安,不然禍患末已。宗社安危,在此一舉!臣懼李梲柔懦,恐誤國事也。」因為上反覆具道所以不可割地,及過許金帛之意。以謂金狄之性貪婪無厭,又有燕人狡獪,以為之謀,必且張大聲勢,過有邀求,以窺中國。如朝廷不為之動,措置合宜,彼當戢斂而退;如朝廷震懼,所求一切與之,彼知中國無人,益肆覬覦,憂未已也。先定然後能應,安危之機,願陛下審定之。上頗以為然。余退,巡歷城中,因乞宰執分提舉四壁,上命蔡楙分提舉京城四壁守御使。而李梲是日至金人軍中,果辱命。斡離不者,南向坐。梲、望之等,北面再拜,膝行而前。斡離不遣燕人王汭,傳道語言,謂都城破在頃刻,所以斂兵不攻者,徒以上故,存趙氏宗廟,恩莫大焉。今議和,須犒師之物:金五百萬兩,銀五千萬兩,絹、彩各一百萬匹,馬、駝、驢、騾之屬各以萬計。尊其國主為伯父。凡燕雲之人在漢者,悉歸之。割太原、中山、河間三鎮之地。又以親王、宰相為質,乃退師。出事目一紙,付梲等達朝廷。梲唯唯,不能措一詞。金人笑之,曰:「此乃一婦人女子爾。」自是有輕朝廷心。
shí yī rì, zhuō zhì zì jīn rén jūn qián, zǎi zhí tóng duì yú chóng zhèng diàn, jìn chéng jīn rén suǒ xū shì mù, qiě dào qí yǔ. zǎi zhí zhèn kǒng, yù rú qí shù, xī xǔ zhī. yú yǐn qián yì lì zhēng, yǐ wèi zūn chēng jí guī cháo guān rú qí suǒ yù, gù wú hài. kào shī jīn bì, suǒ suǒ tài duō, suī jié tiān xià bù zú yǐ chōng qí shù, kuàng dū chéng hū dāng liàng yǔ zhī. tài yuán hé jiān zhōng shān, guó jiā píng bì, hào wèi sān zhèn, qí shí shí yú jùn dì, táng luò xiǎn zǔ jiē zài yān. gē zhī, hé yǐ lì guó yòu bǎo sāi, yì shùn xī sān zǔ líng qǐn suǒ zài, zǐ sūn nài hé yú rén. zhì yú qiǎn zhì, jí zǎi xiàng dāng wǎng, qīn wáng bù dàng wǎng. wèi jīn rì jì, mò ruò zé shǐ, yǔ zhī wǎng fǎn shú yì, dào suǒ yǐ kě bù kě zhě. jīn bì zhī shù, lìng yǒu sī kuài jì suǒ yǒu, lù xù jù bào. sù liú shù rì, dà bīng sì jí, bǐ yǐ gū jūn rù zhòng dì, shì bù néng jiǔ liú, suī suǒ de bù mǎn yì, bì qiú sù guī. rán hòu yǔ zhī méng, yǐ zhòng bīng wèi chū zhī, bǐ qiě bù gǎn qīng shì zhōng guó, qí hé kě jiǔ yě. zǎi zhí jiē bù yǐ wéi rán. fāng wèi dū chéng pò zài dàn xī, gān nǎo qiě tú dì, shàng hé sān zhèn zhī yǒu ér jīn bì zhī shù, yòu bù zú jiào yě. shàng wèi qún yì suǒ huò, mò rán wú suǒ zhǔ. fán zhēng yú liǎng shí, wú yī rén zhù yú yán zhě. yú zì dù lì bù néng shèng zhòng shuō, yīn zài bài qiú qù, yuē:" bì xià zhuó chén, zì shù liáo bù shù rì yǔ dà zhèng, chén yì shòu zhī ér bù cí zhě, tú yǐ yì lùn huò yǒu bǔ wàn fēn zhī yī. jīn yǔ zǎi zhí yì yì, bù néng yǒu suǒ bǔ, yuàn hái shù liáo yǐ ān yú fēn." wèi yù yuē:" bù xū rú cǐ, qīng dì chū zhì bīng, yì gù chéng shǒu, kǒng jīn rén kuǎn wǒ, cǐ xú yì kě yě." yú bèi zhǐ, bù dé bù chū, fù qián jìn yuē:" jīn rén suǒ xū, zǎi zhí yù yī qiè xǔ zhī, bù guò yù tuō yī shí zhī huò, bù zhī tā rì fù zhī hé rén, néng wéi bì xià le cǐ. yuàn gèng shěn chǔ, hòu huǐ kǒng wú suǒ jí." yīn chū, zhì chéng běi bì fù huí, shàng jì kě yǐ lì zhēng. ér shì shū yǐ xíng yǐ, suǒ qiú xī jiē yǔ zhī. jīn shàng huáng dì, fāng zài kāng dǐ, bǐ tóng shǎo zǎi zhāng bāng chāng, wèi zhì yú jīn rén jūn zhōng, jǐ wú kě nài hé. zé wèi liú sān zhèn zhào shū, jiè shū lì yǐ zhé fā zhě zhǎn! shù jī qí sì fāng qín wáng zhī shī jí, yǐ wéi hòu tú. ér zǎi zhí póu jù jīn yín, zì shèng yú fú yù zōng miào gōng jù liù gōng guān fǔ qì mǐn jiē jié qǔ zhī, fù suǒ zhī yú chén shù zhī jiā, jīn jǐn jí sān shí wàn liǎng, yín jǐn jí bā bǎi wàn liǎng. yì rì, duì yú fú níng diàn. zǎi zhí yǐ jīn yín zhī shù shǎo, huáng kǒng zài bài xiè zuì. yú dú bù xiè. yú shì, xiào dí jiàn yì, yù jǐn kuò zài jīng guān lì jūn mín jīn yín, yǐ kào dà jīn jūn suǒ yí, duō jiē zhǎng bǎng yú tōng qú, lì xiàn bǐ xī shū zhī guān. xiàn mǎn bù shū zhě, zhǎn zhī. xǔ nú bì jí qīn shǔ rén děng jí zhū sè rén gào, yǐ bàn shǎng zhī. dū chéng dà rǎo. xiàn jì mǎn, dé jīn èr shí yú wàn liǎng yín sì bǎi yú wàn liǎng, ér mín jiān cáng xù wèi zhī yī kōng. yú yīn duì yú fú níng diàn, zòu shàng yuē:" sōu kuò jīn yín xiàn mǎn, mín lì yǐ jié, fù xǔ gào jié, kǒng shēng nèi biàn. wài yǒu dà dí, ér mín xīn nèi biàn, bù kě bù lǜ." shàng yuē:" qīng kě wǎng shōu bǎng, wú dé gào jié." yú yīn xún chéng guò bǎng suǒ, lìng chuán shèng zhǐ shōu bǎng, guī xíng yíng sī, yí dié xiào dí zhào huì. rén qíng nǎi ān.
十一日,梲至自金人軍前,宰執同對於崇政殿,進呈金人所須事目,且道其語。宰執震恐,欲如其數,悉許之。余引前議力爭,以謂尊稱及歸朝官如其所欲,固無害。犒師金幣,所索太多,雖竭天下不足以充其數,況都城乎當量與之。太原、河間、中山,國家屏蔽,號為三鎮,其實十餘郡地,塘濼險阻皆在焉。割之,何以立國又保塞,翼、順、僖三祖陵寢所在,子孫奈何與人。至於遣質,即宰相當往,親王不當往。為今日計,莫若擇使,與之往返熟議,道所以可不可者。金幣之數,令有司會計所有,陸續具報。宿留數日,大兵四集,彼以孤軍入重地,勢不能久留,雖所得不滿意,必求速歸。然後與之盟,以重兵衛出之,彼且不敢輕視中國,其和可久也。宰執皆不以為然。方謂都城破在旦夕,肝腦且塗地,尚何三鎮之有而金幣之數,又不足較也。上為群議所惑,默然無所主。凡爭逾兩時,無一人助余言者。余自度力不能勝眾說,因再拜求去,曰:「陛下擢臣,自庶僚不數日與大政,臣亦受之而不辭者,徒以議論或有補萬分之一。今與宰執異議,不能有所補,願還庶僚以安愚分。」慰諭曰:「不須如此,卿第出治兵,益固城守,恐金人款我,此徐議可也。」余被旨,不得不出,復前進曰:「金人所須,宰執欲一切許之,不過欲脫一時之禍,不知他日付之何人,能為陛下了此。願更審處,後悔恐無所及。」因出,至城北壁復回,尚冀可以力爭。而誓書已行矣,所求悉皆與之。今上皇帝,方在康邸,俾同少宰張邦昌,為質於金人軍中,己無可奈何。則為留三鎮詔書,戒書吏以輒發者斬!庶幾俟四方勤王之師集,以為後圖。而宰執裒聚金銀,自乘輿服御、宗廟供具、六宮、官府器皿皆竭取之,復索之於臣庶之家,金僅及三十萬兩,銀僅及八百萬兩。翌日,對於福寧殿。宰執以金銀之數少,惶恐再拜謝罪。余獨不謝。於是,孝迪建議,欲盡括在京官吏、軍民金銀,以犒大金軍所遺,多揭長榜於通衢,立限俾悉輸之官。限滿不輸者,斬之。許奴婢及親屬人等及諸色人告,以半賞之。都城大擾。限既滿,得金二十餘萬兩、銀四百餘萬兩,而民間藏蓄為之一空。余因對於福寧殿,奏上曰:「搜括金銀限滿,民力已竭,復許告訐,恐生內變。外有大敵,而民心內變,不可不慮。」上曰:「卿可往收榜,毋得告訐。」余因巡城過榜所,令傳聖旨收榜,歸行營司,移牒孝迪照會。人情乃安。
zì shí wǔ rì, sì fāng qín wáng zhī shī, jiàn yǒu zhì zhě shù wàn rén. nǎi yú sì bì zhì tǒng zhì zhī guān zhāo jí zhī, gěi chú liáng, shòu qì xiè, tà zhài dì, tuán duì wǔ, jiē xíng yíng zhǔ zhī. zhòu yè jié lì, wú shǎo xiū xī.
自十五日,四方勤王之師,漸有至者數萬人。乃於四壁置統制之官招集之,給芻糧,授器械,踏寨地,團隊伍,皆行營主之。晝夜竭力,無少休息。
zhì shí qī bā rì jiān, tǒng zhì guān mǎ zhōng yǐ jīng xī mù bīng zhì, yù jīn rén yú zhèng zhōu nán mén wài, chéng shì jī zhī, shā huò shén zhòng. yú shì jīn rén shǐ jù, yóu qí bù gǎn páng chū, ér zì jīng shī chéng yǐ nán, mín shǐ huò diàn jū yǐ.
至十七八日間,統制官馬忠以京西募兵至,遇金人於鄭州南門外,乘勢擊之,殺獲甚眾。於是金人始懼,游騎不敢旁出,而自京師城以南,民始獲奠居矣。
èr shí rì, jìng nán jūn jié dù shǐ zhǒng shī dào chéng xuān shǐ yáo píng zhòng yǐ jīng yuán qín fèng lù bīng zhì. yú zòu shàng yuē:" qín wáng zhī shī, jí zhě jiàn zhòng. bīng jiā jì fēn, jié zhì guī yī, nǎi kè yǒu jì. yuàn lìng shī dào píng zhòng děng, tīng chén jié zhì." shàng jiàng yù bǐ yuē:" shī dào lǎo ér zhī bīng, zhí wèi yǐ gāo, yǔ qīng tóng guān, tì cáo méng kě yě." gài shang yì yù yǐ shī dào wèi qīn zhēng xíng yíng fù shǐ. yú qiè tàn shàng cái chǔ zhī dāng, ér zǎi zhí jiān yǒu mì jiàn bái yǐ wéi bù kě zhě, shàng rù qí yán. yú shì bié zhì xuān fǔ sī, yǐ shī dào qiān shū shū mì yuàn shì, chōng hé běi hé dōng jīng jī xuān fǔ shǐ, yǐ píng zhòng wèi xuān fǔ sī dū tǒng zhì, yīng xī bīng jí sì fāng qín wáng zhī shī, bìng lì xuān fǔ sī. yòu bō qián hòu jūn zhī zài chéng wài zhě shǔ zhī. ér xíng yíng sī suǒ tǒng zhě, dú zuǒ yòu zhōng jūn ér yǐ. shàng lǚ shēn chì liǎng sī, bù dé qīn wěn. jié zhì jì fēn, bù xiāng tǒng yī. xuān fǔ suǒ yù xíng zhě, tuō yǐ jī mì bù fù guān bào. yú qiè yōu zhī. zì jīn rén yì hé, shì shū jì xíng zhī hòu, cháo tíng rì yùn jīn bó zhī shǔ shū qí jūn zhōng, míng guǒ zhēn shàn yù yùn zhī xiǎng, guān gài luò yì xiāng wàng. shàng yòu chū yù fǔ zhū yù wán hǎo bǎo dài ān lēi yǐ yí zhī, pǐn shù shén zhòng, qí jià bù kě shèng jì. yú měi zhēng, yǐ wèi cǐ bù zú yǐ wéi dé, shì suǒ yǐ qǐ róng xīn. suī shàng gōng jiǎn, shì zhū yù rú fèn tǔ, rán róng zhī shēng xīn, hé yàn zhī yǒu. zhòng fāng chēng měi shàng dé, bù yǐ yú yán wéi rán. jīn rén yì sì, xū suǒ wú suǒ jì dàn, zhì qiú jì lè zhēn qín xún xiàng zhī lèi, mí bù cóng zhī. jí qín wáng zhī shī jì jí, xī bīng jiàng shuài rì zhì, shàng yì fāng zhuàng. yòu wén jīn rén lǔ lüè chéng běi, tú lù rú gù, ér chéng wài hòu fēi wáng zǐ dì jī fén mù zǎn bìn fā jué dài jìn, shǐ hè rán yǒu yòng bīng zhī yì.
二十日,靜難軍節度使种師道、承宣使姚平仲以涇原、秦鳳路兵至。余奏上曰:「勤王之師,集者漸眾。兵家忌分,節制歸一,乃克有濟。願令師道、平仲等,聽臣節制。」上降御筆曰:「師道老而知兵,職位已高,與卿同官,替曹曚可也。」蓋上意欲以師道為親征行營副使。余竊嘆上裁處之當,而宰執間有密建白以為不可者,上入其言。於是別置宣撫司,以師道簽書樞密院事,充河北、河東、京畿宣撫使,以平仲為宣撫司都統制,應西兵及四方勤王之師,並隸宣撫司。又撥前、後軍之在城外者屬之。而行營司所統者,獨左、右、中軍而已。上屢申飭兩司,不得侵紊。節制既分,不相統一。宣撫所欲行者,托以機密不復關報。余竊憂之。自金人議和,誓書既行之後,朝廷日運金帛之屬輸其軍中,名果、珍膳、御醞之餉,冠蓋絡繹相望。上又出御府珠玉、玩好、寶帶、鞍勒以遺之,品數甚眾,其價不可勝計。余每爭,以謂此不足以為德,適所以啟戎心。雖上恭儉,視珠玉如糞土,然戎之生心,何厭之有。眾方稱美上德,不以余言為然。金人益肆,須索無所忌憚,至求妓樂、珍禽、馴象之類,靡不從之。及勤王之師既集,西兵將帥日至,上意方壯。又聞金人擄掠城北,屠戮如故,而城外后妃、王子、帝姬墳墓攢殯發掘殆盡,始赫然有用兵之意。
yú zàn shàng yuē:" yì yú qiān zhī shàng liù, chēng lì yòng xíng shī, zhēng yì guó. shī zhī shàng liù, chēng kāi guó chéng jiā, xiǎo rén wù yòng. gài qiān zhī jí, fēi lì yòng xíng shī, bù zú yǐ jì gōng shī zhī chéng, fēi jiè yòng xiǎo rén, bù zú yǐ bǎo zhì. jīn bì xià zhī yú jīn rén, qū yǐ jiǎng hǎo, qí qiān jí yǐ. ér jīn rén tān lán wú yàn, xiōng bèi yù shén, qí shì fēi yòng shī bù kě. rán gōng chéng zhī hòu, yuàn bì xià yǐ yòng xiǎo rén wéi jiè ér yǐ, shǐ jīn rén yǒu suǒ chéng chuàng, bù gǎn yǒu kuī zhōng guó zhī xīn, dāng shù shí nián wú yí dí zhī huò. bù rán, yī rì zòng dí, shù shì zhī yōu huàn wèi ài yě."
余贊上曰:「《易》于謙之上六,稱利用行師,征邑國。師之上六,稱開國承家,小人勿用。蓋謙之極,非利用行師,不足以濟功;師之成,非戒用小人,不足以保治。今陛下之於金人,屈已講好,其謙極矣。而金人貪婪無厭,凶悖愈甚,其勢非用師不可。然功成之後,願陛下以用小人為戒而已,使金人有所懲創,不敢有窺中國之心,當數十年無夷狄之禍。不然,一日縱敵,數世之憂患未艾也。」
èr shí qī rì, yú yǔ lǐ bāng yàn wú mǐn zhǒng shī dào yáo píng zhòng zhé yàn zhì tóng duì yú fú níng diàn, yì suǒ yǐ yòng bīng zhě. yú zòu shàng yuē:" jīn rén zhī bīng, zhāng dà qí shì, rán tàn dé qí shí, bù guò liù wàn rén, yòu dà bàn jiē qì dān bó hǎi zá zhǒng, qí jīng bīng bù guò sān wàn rén. wú qín wáng zhī shī jí chéng xià zhě èr shí yú wàn, gù yǐ shù bèi zhī yǐ. bǐ yǐ gū jūn rù zhòng dì, zhèng yóu hǔ bào zì tóu yú kǎn jǐng zhōng, dāng yǐ jì qǔ zhī, bù kě yǐ jiǎo yī dàn zhī lì. wèi jīn zhī jì, mò ruò è hé jīn, jué liáng dào, jìn chāo lüè, fēn bīng yǐ fù jī běi zhū yì, qí bǐ yóu qí chū zé jī zhī, yǐ zhòng bīng lín zéi yíng, jiān bì wù zhàn, rú zhōu yà fū suǒ yǐ kùn qī guó zhě. qí qí chú liáng fá, rén mǎ pí, rán hòu yǐ jiàng shuài xí qí shì shū, fù sān zhèn, zòng qí guī, bàn dù ér hòu jī zhī, cǐ bì shèng zhī jì yě." shàng yì shēn yǐ wéi rán, zhòng yì yì yǔn. qī jí fēn qiǎn bīng, yǐ èr yuè liù rì jǔ shì, gài yīn yáng jiā yán shì rì lì xíng shī, ér yáo píng zhòng zhī shī yì jiāng zhì gù yě.
二十七日,余與李邦彥、吳敏、种師道、姚平仲、折彥質同對於福寧殿,議所以用兵者。余奏上曰:「金人之兵,張大其勢,然探得其實,不過六萬人,又大半皆契丹、渤海雜種,其精兵不過三萬人。吾勤王之師集城下者二十餘萬,固已數倍之矣。彼以孤軍入重地,正猶虎豹自投於檻阱中,當以計取之,不可以角一旦之力。為今之計,莫若扼河津,絕糧道,禁抄掠,分兵以復畿北諸邑,俟彼游騎出則擊之,以重兵臨賊營,堅壁勿戰,如周亞夫所以困七國者。俟其芻糧乏,人馬疲,然後以將帥檄其誓書,復三鎮,縱其歸,半渡而後擊之,此必勝之計也。」上意深以為然,眾議亦允。期即分遣兵,以二月六日舉事,蓋陰陽家言是日利行師,而姚平仲之師亦將至故也。
yuē yǐ dìng, ér yáo píng zhòng zhě, gǔ zhī zǐ, lǚ lì zhàn gōng, zài dào jūn cháo wèi tóng guàn suǒ yì, wèi cháng cháo jiàn. zhì shì, shàng yǐ xiāo yǒng, lǚ zhào jiàn nèi diàn, cì yǔ shén hòu, xǔ yǐ gōng chéng yǒu máo tǔ jié chéng zhī shǎng. píng zhòng wǔ rén, zhì de qì mǎn yǒng ér guǎ móu, wèi dà gōng kě zì yǒu zhī. xiān qī yú èr yuè yī yè, qīn lǜ bù qí wàn rén yǐ jié jīn rén zhī zhài, yù shēng qín suǒ wèi wò lí bù zhě, qǔ jīn shàng huáng dì yǐ guī. zhǒng shī dào sù chéng zhōng, fú zhī yě. yú shí yǐ jí gěi jiǎ, wò xíng yíng sī.
約已定,而姚平仲者,古之子,屢立戰功,在道君朝為童貫所抑,未嘗朝見。至是,上以驍勇,屢召見內殿,賜予甚厚,許以功成有茅土、節鋮之賞。平仲武人,志得氣滿、勇而寡謀,謂大功可自有之。先期於二月一夜,親率步騎萬人以劫金人之寨,欲生擒所謂斡離不者,取今上皇帝以歸。种師道宿城中,弗知也。余時以疾給假,臥行營司。
yè bàn, shàng qiǎn zhōng shǐ jiàng qīn bǐ yuē:" píng zhòng yǐ jǔ shì, jué chéng dà gōng, qīng kě jiāng xíng yíng sī bīng chū fēng qiū, wèi zhī yīng." yú jù zhá zi, cí yǐ jí, qiě fēi sù yuē, bīng bù yù bèi. sī xū zhī jiān, zhōng shǐ sān zhì, zé yǐ jūn lìng, bù dé yǐ lì jí huì zuǒ yòu zhōng jūn jiàng shì. jí dàn chū fēng qiū mén, lè bīng bān jīng guǎn tiān sì jiān, fēn shǐ zhū jiàng jiě fàn qióng wáng shī gǔ děng wéi. lǔ qí chū mò, áo zhàn yú mù tiān pō, suǒ huò shén zhòng. fù fàn zhōng jūn, yú shì lǜ jiàng shì, yǐ shén bì gōng shè què zhī.
夜半,上遣中使降親筆曰:「平仲已舉事,決成大功,卿可將行營司兵出封邱,為之應。」余具札子,辭以疾,且非素約,兵不預備。斯須之間,中使三至,責以軍令,不得已力疾會左、右、中軍將士。詰旦出封邱門,勒兵班荊館、天駟監,分使諸將解范瓊、王師古等圍。虜騎出沒,鏖戰於幕天坡,所獲甚眾。復犯中軍,余視率將士,以神臂弓射卻之。
shì yè, sù yú chéng wài. ér píng zhòng zhě, qián yī xī jié zhài wèi lǔ suǒ jué, shā shāng xiāng dāng, suǒ zhé bù guò qiān yú rén, jì bù dé suǒ yù, kǒng yǐ wéi jié zhì wèi zhǒng shī dào suǒ zhū, jí dùn qù. ér zǎi zhí tái jiàn hōng rán, wèi xī bīng qín wáng zhī shī jí qīn zhēng xíng yíng sī bīng, wèi jīn rén suǒ jiān, wú fù cún zhě. shàng zhèn kǒng, yǒu zhào bù dé jìn bīng. ér wò lí bù qiǎn shǐ, yǐ wèi tè jiàng shuài suǒ wéi, bù chū shàng yì, qǐng zài hé. zǎi xiàng lǐ bāng yàn yú shàng qián yǔ shǐ rén yuē:" yòng bīng nǎi dà chén lǐ gāng yǔ yáo píng zhòng jié gòu, fēi cháo tíng yì." qiān yì yù fù yú yǐ yǔ zhī, ér shǐ rén fǎn yǐ wéi bù kě. suì bà shàng shū yòu chéng qīn zhēng xíng yíng shǐ, yǐ cài mào dài zhī. yīn fèi xíng yíng shǐ sī. shàng yǐ shǒu yù shǐ zǒng bīng shì, ér zhǒng shī dào yì bà xuān fǔ shǐ. yú shì shí dé zhǐ bīng zhào, zhī shì qiě biàn, jí zhèn lǚ yǐ rù chéng, yì chóng zhèng diàn qiú duì. jì zhì diàn mén, wén bà mìng, nǎi bù guǒ tuì, yù shì yuàn dài zuì, shí chū sān rì yě.
是夜,宿於城外。而平仲者,前一夕劫寨為虜所覺,殺傷相當,所折不過千餘人,既不得所欲,恐以違節制為种師道所誅,即遁去。而宰執、台諫哄然,謂西兵勤王之師及親征行營司兵,為金人所殲,無復存者。上震恐,有詔不得進兵。而斡離不遣使,以謂特將帥所為,不出上意,請再和。宰相李邦彥於上前語使人曰:「用兵乃大臣李綱與姚平仲結構,非朝廷意。」僉議欲縛余以與之,而使人反以為不可。遂罷尚書右丞、親征行營使,以蔡楙代之。因廢行營使司。上以守御使總兵事,而种師道亦罷宣撫使。余是時得止兵詔,知事且變,即振旅以入城,詣崇政殿求對。既至殿門,聞罷命,乃不果退,浴室院待罪,時初三日也。
cài mào kuài jì xíng yíng sī suǒ shī, cái bǎi yú rén, ér xī bīng jí qín wáng zhī shī zhé shāng qiān yú rén, wài bìng rú gù, nǎi zhī cháo tíng qián suǒ wén zhī fēi.
蔡楙會計行營司所失,才百餘人,而西兵及勤王之師折傷千餘人,外並如故,乃知朝廷前所聞之非。
shì xī, shàng jiàng qīn bǐ wèi láo, xī jī bái jīn mín qián wǔ bǎi guàn liǎng, qiě lìng wú mǐn xuān yù qiě jiāng fù yòng zhī yì. yú gǎn qì xiè ēn, guī tián lú. ér yǒu chū wǔ rì shì mín fú quē zhī shì. chū, tài xué shēng chén dōng yǔ shū shēng qiān yú rén, shì rì yì quē shàng shū, míng yú jí shī dào zhī wú zuì, bù dàng bà. jūn mín wén zhī, bù qī ér jí zhě shù qiān wàn rén, tián sāi chí dào jiē xiàng, hū shēng zhèn dì, yú dēng wén gǔ yú dōng huá mén, jī pò zhī. shàng qiǎn wú mǐn gěng nán zhòng wèi yù zhū shēng, bǐ zhī tuì. wèi jūn mín suǒ yōng, bù de xíng, bì yù jiàn yú jí shī dào nǎi qù. bù dé bào, zé shā shāng nèi shì èr shí yú rén yòu gòu lì zǎi zhí lǐ bāng yàn cài mào wáng xiào dí zhào yě děng, yù ōu jī zhī, jiē sàn zǒu, cáng nì. yú shì, shàng qiǎn zhōng shǐ zhào yú jí shī dào rù duì.
是夕,上降親筆慰勞,錫齎白金、緡錢五百貫兩,且令吳敏宣諭且將復用之意。余感泣謝恩,歸田廬。而有初五日士民伏闕之事。初,太學生陳東與書生千餘人,是日詣闕上書,明余及師道之無罪,不當罷。軍民聞之,不期而集者數千萬人,填塞馳道、街巷,呼聲震地,舁登聞鼓於東華門,擊破之。上遣吳敏、耿南仲慰諭諸生,俾之退。為軍民所擁,不得行,必欲見余及師道乃去。不得報,則殺傷內侍二十餘人;又詬詈宰執李邦彥、蔡楙、王孝迪、趙野等,欲毆擊之,皆散走,藏匿。於是,上遣中使召余及師道入對。
yú wén mìng, huáng kǒng gù cí, bù gǎn xíng. ér xuān zhào zhě luò yì ér zhì, zhōng shǐ pò cù, bù dé yǐ shàng mǎ chū yù shì yuàn, yóu dōng mén jiē dǐ chí dào, qū dōng huá mén. jūn mín yōng jī, jǐ bù kě jìn, xuān zhào zhōng shǐ zhū gǒng zhī fù wèi zhòng suǒ shā, gài nù qí chuán zhǐ zhī huǎn yě. rù jiàn shàng yú fú níng diàn gé zǐ zhōng, yú qì bài qǐng sǐ, shàng yì qì. yǒu zhǐ fù shàng shū yòu chéng, chōng jīng chéng sì bì shǒu yù shǐ. yú gù cí, shàng bù yǔn, bǐ chū dōng huá mén zhì yòu yè mén yí dài, ān fǔ jūn mín. yú bǐng shàng zhǐ xuān yù, nǎi shāo sàn qù. zài duì yú fú níng diàn, shàng mìng yú fù jié zhì qín wáng zhī shī, xiān fàng qiǎn bīng mín, gài bù fù yǒu yòng bīng yì yě. xiān shì, suǒ liú sān zhèn zhào shū, yú jì bà, nǎi qiǎn yǔ wén xū zhōng jī yì jīn rén, jūn zhōng fù chà zāng yǔ qín huì wèi gē dì.
余聞命,惶恐固辭,不敢行。而宣召者絡繹而至,中使迫促,不得已上馬出浴室院,由東門街抵馳道,趨東華門。軍民壅積,幾不可進,宣召中使朱拱之復為眾所殺,蓋怒其傳旨之緩也。入見上於福寧殿閣子中,余泣拜請死,上亦泣。有旨復尚書右丞,充京城四壁守御使。余固辭,上不允,俾出東華門至右掖門一帶,安撫軍民。余稟上旨宣諭,乃稍散去。再對於福寧殿,上命余復節制勤王之師,先放遣兵民,蓋不復有用兵意也。先是,所留三鎮詔書,余既罷,乃遣宇文虛中齎詣金人,軍中復差臧禹、秦檜為割地。
shì xī, sù yú xián fēng mén, yǐ jīn rén jìn bīng mén wài, zhì gōng jù gù. xiān shì, cài mào hào lìng jiàng shì, jīn rén jìn chéng bù dé zhé shī fàng, yǒu yǐn pào jí fā chuáng zi nǔ zhě, jiē zhàng zhī, jiàng shì fèn nù. yú jì dēng chéng, lìng shī fàng, yǒu yǐn pào zì biàn, néng zhōng zéi zhě, hòu shǎng. yè, fā pī lì pào yǐ jī, zéi jūn jiē jīng hū.
是夕,宿於咸豐門,以金人進兵門外,治攻具故。先是,蔡楙號令將士,金人近城不得輒施放,有引炮及發床子弩者,皆杖之,將士憤怒。余既登城,令施放,有引炮自便,能中賊者,厚賞。夜,發霹靂炮以擊,賊軍皆驚呼。
yì rì, báo chéng, shè què zhī, nǎi tuì. yǒu gào liáng fāng píng yù wèi zéi nèi yìng zhě, yú zhào zhì zhàng zhōng, zhí zhī yǐ fù yù shǐ tái tuī zhì. fán nèi shì zhī shǒu chéng zhě, jiē bà. jīng shī fú làng bù chěng zhī tú, chéng mín shā shāng nèi shì, rǎo rǎng zhōng jié lüè nèi shì shí yú jiā, qǔ qí jīn bó, ér yǐ suǒ cáng qì jiǎ gōng jiàn fù guān sī nà, zì yǐ wéi gōng, fán qiān yú rén. dū chéng jù zài yǒu biàn, yú mìng xī jí shǒu yù shǐ sī, yǐ cì nà qì, tuī qí chàng zhě, jiāng shǎng zhī. zì yán qí xìng míng fán èr shí yú rén, shěn wèn dé shí, xī jiē zhǎn zhī, yú zhě zhú qù. shì rì, bìng zhǎn shā shāng bù jiàng duì jiāng zhě, yì èr shí yú rén, rán hòu mín qíng ān jí, jiān guǐ bù zuò.
翌日,薄城,射卻之,乃退。有告梁方平欲為賊內應者,余召至帳中,執之以付御史台推治。凡內侍之守城者,皆罷。京師浮浪不逞之徒,乘民殺傷內侍,擾攘中劫掠內侍十餘家,取其金帛,而以所藏器甲、弓劍赴官司納,自以為功,凡千餘人。都城懼再有變,余命悉集守御使司,以次納訖,推其倡者,將賞之。自言其姓名凡二十餘人,審問得實,悉皆斬之,余者逐去。是日,並斬殺傷部將、隊將者,亦二十餘人,然後民情安戢,奸宄不作。
chū, zéi mǎ jì dǐ chéng xià, yú zhòu yè xún shì, yǒu dào nà ǎo yī lǐng zhě, yǒu qiáng qǔ fù rén juàn yī pǐ zhě, yǒu wàng yǐ píng mín wèi jiān xì ér zhuó shāng zhě, jiē jí zhǎn yǐ xùn. gù wài yǒu qiáng dí yuè yú, rì jiān suī qiè dào wú yǒu yě. dū chéng sù duō huǒ, yì wú zuò zhě. zhì shì, nǎi shǐ fēn rǎo, shù rì tán yā, rán hòu dìng.
初,賊馬既抵城下,余晝夜巡視,有盜衲襖一領者,有強取婦人絹一匹者,有妄以平民為奸細而斫傷者,皆即斬以徇。故外有強敵月余,日間雖竊盜無有也。都城素多火,亦無作者。至是,乃始紛擾,數日彈壓,然後定。
jīn rén qǐng yǐ yuè wáng dài kāng wáng wèi zhì. shàng yǐ yuè wáng shū fù, bù kě qiǎn, nǎi qiǎn sù wáng jí fù mǎ dū wèi jiǎ chéng yǐ xíng.
金人請以越王代康王為質。上以越王叔父,不可遣,乃遣肅王及駙馬都尉賈成以行。
kāng wáng dé guī, shàng xǐ, cì yǔ liáng hòu. kāng wáng sù yǒu dǎn qì lǚ lì, shàn shè, jū jīn rén jūn zhōng jǐ yuè, yáo píng zhòng jié zhài zhī xī, tián rán wú suǒ jīng bù. jí guī, guó rén jiē xǐ, zhēng chū guān zhī. jīn rén zì píng zhòng jié zhài jí fēng qiū mén jiē zhàn zhī hòu, pō yǒu jù yì, jì dé sān zhèn zhī zhào jí sù wáng wèi zhì, jí bù qí jīn bì zú shù, qiǎn shǐ gào cí. shàng cì yàn yú jūn zhōng.
康王得歸,上喜,賜予良厚。康王素有膽氣、膂力,善射,居金人軍中幾月,姚平仲劫寨之夕,恬然無所驚怖。及歸,國人皆喜,爭出觀之。金人自平仲劫寨及封邱門接戰之後,頗有懼意,既得三鎮之詔及肅王為質,即不俟金幣足數,遣使告辭。上賜燕於軍中。
chū shí rì, suì tuì shī.
初十日,遂退師。
shí èr rì, sì shè tiān xià.
十二日,肆赦天下。
shí sān rì, zǎi zhí duì yán hé diàn.
十三日,宰執對延和殿。
yú zòu shàng yuē: chán yuān zhī yì, suī yǔ dà liáo méng yuē ér tuì, yóu qiǎn zhòng bīng hù sòng zhī, gài kǒng qí wú suǒ jì dàn, sì xíng lǔ lüè gù yě. jīn rén tuì shī, jīn sān rì yǐ, chū wèi qí yǐ chuán fá dù hé, tàn wén nǎi xì qiáo jì shī, yī rì ér bì. hé qiǎn dà bīng yòng chán yuān gù shì, hù sòng zhī. zǎi zhí jiē yǐ wéi tài zǎo, yú gù qǐng zhī, shàng yǐ yú yán wéi rán, kě qí qǐng. shì rì, fēn qiǎn jiàng shì, yǐ bīng shí yú wàn shù dào bìng jìn, qiě jiè zhū jiàng: dù biàn lì kě jī, jí jī zhī, jīn rén hòu zài ér guī, zī zhòng jì zhòng, qū lǔ fù nǚ bù kě shèng jì, qì jiāo shén, jī zhī jué yǒu kě shèng zhī lǐ. jiàng shì yǒng yuè yǐ xíng.
余奏上曰:澶淵之役,雖與大遼盟約而退,猶遣重兵護送之,蓋恐其無所忌憚,肆行擄掠故也。金人退師,今三日矣,初謂其以船筏渡河,探聞乃係橋濟師,一日而畢。盍遣大兵用澶淵故事,護送之。宰執皆以為太早,余固請之,上以余言為然,可其請。是日,分遣將士,以兵十餘萬數道並進,且戒諸將:度便利可擊,即擊之,金人厚載而歸,輜重既眾,驅虜婦女不可勝計,氣驕甚,擊之決有可勝之理。將士踴躍以行。
shí sì rì, yǐ wú mǐn wèi shǎo zǎi, yú zhī shū mì yuàn shì, xú chù rén zhōng shū shì láng, gěng nán zhòng zuǒ chéng, lǐ zhuō yòu chéng. chū, lǐ bāng yàn cài mào wáng xiào dí zhào yě jì wèi guó rén suǒ chì zhú, jiē cáng nì bù gǎn fù chū, shàng zhāng qǐ bà, shàng chū wèi xǔ. zhì shì, bāng yàn bà xiāng, chú guān wén diàn xué shì zhōng tài yī gōng shǐ mào bà yòu chéng, chú zī zhèng diàn xué shì tí jǔ bó zhōu míng dào gōng, gù yǒu shì mìng.
十四日,以吳敏為少宰,余知樞密院事,徐處仁中書侍郎,耿南仲左丞,李梲右丞。初,李邦彥、蔡楙、王孝迪、趙野既為國人所斥逐,皆藏匿不敢復出,上章乞罷,上初未許。至是,邦彥罷相,除觀文殿學士、中太一宮使;楙罷右丞,除資政殿學士、提舉亳州明道宮,故有是命。
shí wǔ rì, qiān shū shū mì yuàn shì táng kè gòng zhí. chū, kè yǐ yán kāng diàn xué shì zhī háng zhōu, lǐ bāng yàn jiàn yòng zhī, zhì shì shǐ dào quē yě.
十五日,簽書樞密院事唐恪供職。初,恪以延康殿學士知杭州,李邦彥薦用之,至是始到闕也。
shí qī rì, zé zhōu zòu: dà jīn guó xiāng zhān hǎn bīng cì gāo píng xiàn. chū, zhān hǎn jì pò xīn dài, guān chá shǐ zhé kě qiú yǐ lín fǔ bīng chéng xuān shǐ liú guāng shì yǐ fū yán bīng yuán hé dōng, jiē wèi suǒ bài. suì wéi tài yuán. qǐng zhī yuè yú, bù néng xià. ér píng yáng fǔ yì jūn pàn. yì jūn zhě, tóng guàn zhāng xiào chún suǒ zhāo yún zhōng rén yě, fēn bù hé dōng zhū jùn, píng rì yǎng shàn, xù jī wèi zhī yī kōng. jí jīn rén rù kòu, xiào chún yǐ yì jūn wǔ wàn rén shǒu shí lǐng guān. jì pàn yǐ cóng jīn rén yǐ. zhì shì, zhū jùn wǎng wǎng shā lù, huò zhú chū zhī, ér píng yáng fǔ zhě pò chéng pàn qù, gōng xiàn wēi shèng jūn. suì yǐn jīn rén rù nán běi guān, xiàn lóng dé fǔ, suì cì gāo píng.
十七日,澤州奏:大金國相粘罕兵次高平縣。初,粘罕既破忻、代,觀察使折可求以麟府兵、承宣使劉光世以鄜延兵援河東,皆為所敗。遂圍太原。頃之月余,不能下。而平陽府義軍叛。義軍者,童貫、張孝純所招雲中人也,分布河東諸郡,平日養贍,蓄積為之一空。及金人入寇,孝純以義軍五萬人守石嶺關。既叛以從金人矣。至是,諸郡往往殺戮,或逐出之,而平陽府者破城叛去,攻陷威勝軍。遂引金人入南北關,陷隆德府,遂次高平。
cháo tíng zhèn jù, kǒng qí fù dù hé ér nán. zǎi zhí jiù yú jǐn qiǎn chéng xià bīng yǐ zhuī wò lí bù zhī shī, jiāng wú yǐ zhī wú. yú yuē: wò lí bù zhī shī jì tuì, zì dāng qiǎn dà bīng hù sòng, chū bù yú zhān hǎn zhī lái yě. zhān hǎn zhī shī suī lái, wén jì hé, yì dāng zì tuì, bì wú fù dù hé zhī lǐ. yòu tài xíng láng chē zhī xiǎn, yǐ qiǎn tǒng zhì guān hǎo huái jiāng bīng sān wàn tún hé yáng, kòng è xiǎn dào, jué wú tā lǜ. ér zhí zhèng zhōng yǒu mì qǐ shàng zhě. yú shì, yù qián yǐ jīn zì pái xī zhuī huán zhū jiàng zhī bīng. zhū jiàng zhī bīng jí wò lí bù zhī shī yú xíng zhào jiān, xiāng qù èr shí yú lǐ, jīn rén wén dà bīng qiě zhì, mò cè duō guǎ, jù shén, qí xíng shén sù. ér zhū jiàng dé zhào, jí hái. yú wén, zhī shàng qián lì zhēng, dé zhǐ fù qiǎn, ér zhū jiàng zhī hái yǐ wǔ chéng yǐ. suī fù zài qiǎn, yóu yǔ jīn rén xiāng jí yú hū tuó hé, rán jiàng shì zhī cháo tíng zhī lùn èr sān, xī jiě tǐ, bù fù yǒu yāo jī zhī yì, dì yáo hù zhī ér yǐ. yú shì, jīn rén fù páng chū chāo lüè, jí shēn qí ēn jì jiān, qí qù shū huǎn. ér zhān hǎn zhī bīng wén yǐ hé, guǒ tuì, rú yú yán. nǎi mìng zhǒng shī dào wèi hé běi hé dōng xuān fǔ shǐ, zhù huá zhōu. ér yǐ yáo gǔ wèi zhì zhì shǐ, zǒng bīng yǐ yuán tài yuán. yǐ zhǒng shī zhōng wèi zhì zhì fù shǐ, zǒng bīng yǐ yuán zhōng shān hé jiān zhū jùn. shí cháo tíng qiān yì yǐ sān zhèn wèi guǒ bù kě gē, yǒu rú bīng mín wèi guó jiā jiān shǒu bù xià, jí qiǎn shǐ zài yì, yǐ zū fù guī zhī, qiú bǎo zǔ zōng zhī dì gù yě. yǒu zhǐ yǔ wén xū zhōng bà qiān shū shū mì yuàn shì, chú zī zhèng diàn dà xué shì zhī qīng zhōu. lǐ shuì bà zuǒ chéng, chú zī zhèng diàn xué shì yǔ gōng guàn. yǐ hàn lín xué shì hé wéi yòu chéng, xǔ hàn wèi tóng zhī shū mì yuàn shì, zhōng shū shì láng xú chù rén gòng zhí.
朝廷震懼,恐其復渡河而南。宰執咎余盡遣城下兵以追斡離不之師,將無以支吾。余曰:斡離不之師既退,自當遣大兵護送,初不虞粘罕之來也。粘罕之師雖來,聞既和,亦當自退,必無復渡河之理。又太行琅車之險,已遣統制官郝懷將兵三萬屯河陽,控扼險道,決無他慮。而執政中有密啟上者。於是,御前以金字牌悉追還諸將之兵。諸將之兵及斡離不之師於邢趙間,相去二十餘里,金人聞大兵且至,莫測多寡,懼甚,其行甚速。而諸將得詔,即還。余聞,之上前力爭,得旨復遣,而諸將之還已五程矣。雖復再遣,猶與金人相及於滹沲河,然將士知朝廷之論二三,悉解體,不復有邀擊之意,第遙護之而已。於是,金人復旁出抄掠,及深、祁、恩、冀間,其去殊緩。而粘罕之兵聞已和,果退,如余言。乃命种師道為河北、河東宣撫使,駐滑州。而以姚古為制置使,總兵以援太原。以种師中為制置副使,總兵以援中山、河間諸郡。時朝廷僉議以三鎮為果不可割,有如兵民為國家堅守不下,即遣使再議,以租賦歸之,求保祖宗之地故也。有旨宇文虛中罷簽書樞密院事,除資政殿大學士、知青州。李稅罷左丞,除資政殿學士、予宮觀。以翰林學士何為右丞,許翰為同知樞密院事,中書侍郎徐處仁供職。
chū, chù rén yǐ guān wén diàn dà xué shì zhī dà míng fǔ, shàng wén qí lǎo chéng yǒu shì wàng, fāng yǐ yǐ wéi xiāng, gù yǐ zhōng shū shì láng zhào zhī. zhì shì, dào quē gòng zhí wèi xún rì, suì bài tài zǎi, shí sān yuè chū jiān yě. zhào yǐ dào jūn tài shàng huáng dì huí luán, yì suǒ yǐ fèng yíng zhě. yǐ mén xià shì láng zhào yě wèi fèng yíng shǐ. chū, dào jūn zhēng yuè sān rì yè chū tōng jīn mén chéng zhōu yǐ xíng, dú cài yōu jí nèi shì shù rén hù cóng. yóu yǐ zhōu xíng wéi huǎn, zé chéng jiān yú yòu yǐ wéi huǎn, zé yú àn cè dé bān yùn zhuān wǎ chuán chéng zài. jī shén, yú zhōu rén chù dé chuī bǐng yī méi, fēn shí zhī. shì yè, xíng shù bǎi lǐ. dǐ nán dōu, shǐ guǎn yú zhōu zhái, dé yì pī zhī shǔ, shì jùn luó chéng zhī. zhì fú lí, shǐ dēng guān zhōu. jí sì shàng, shǎo qì, yǔ wén cuì zhōng tóng guàn gāo qiú zhī tú shǐ zhì. tóng guàn yǐ shèng jié bīng sān qiān hù cóng dù hé, yǐ rú wéi yáng. gāo qiú yǐ jìn wèi sān qiān liú sì shàng, kòng è huái jīn. jì dǐ huái yáng, fù lǎo yāo chē jià, bù kě dù jiāng, ér dào jūn jué yì nán xìng, suì rú zhèn jiāng. dào jūn tài shàng huáng hòu jū wéi yáng, huáng zǐ dì jī jiē liú yù yán lù zhōu xiàn, wén zéi tuì, duō xiān guī zhě.
初,處仁以觀文殿大學士知大名府,上聞其老成有士望,方倚以為相,故以中書侍郎召之。至是,到闕供職未旬日,遂拜太宰,時三月初間也。詔以道君太上皇帝迴鑾,議所以奉迎者。以門下侍郎趙野為奉迎使。初,道君正月三日夜出通津門乘舟以行,獨蔡攸及內侍數人扈從。猶以舟行為緩,則乘肩輿;又以為緩,則於岸側得搬運磚瓦船乘載。飢甚,於舟人處得炊餅一枚,分食之。是夜,行數百里。抵南都,始館於州宅,得衣被之屬,市駿騾乘之。至符離,始登官舟。及泗上,少憩,宇文粹中、童貫、高俅之徒始至。童貫以勝捷兵三千扈從渡河,以如維揚。高俅以禁衛三千留泗上,控扼淮津。既抵淮揚,父老邀車駕,不可渡江,而道君決意南幸,遂如鎮江。道君太上皇后居維揚,皇子、帝姬皆流寓沿路州縣,聞賊退,多先歸者。
chū, gōng xiè xíng gōng suǒ yǐ dū chéng wéi bì, zhǐ jué dōng nán dì jiǎo, yòu zhǐ dōng nán qín wáng zhī shī, yòu lìng gāng yùn yú suǒ zài xiè nà. sì zhōu guān lì yǐ wén, cháo tíng bù yǐ wéi rán. dào lù jí jí, qiě yán yǒu tā. gù ér tài xué shēng chén dōng shàng shū, qǐ zhū" liù zéi", wèi cài jīng cài yōu tóng guàn zhū miǎn gāo qiú lú zōng yuán. yú shì, yì qiǎn niè shān wèi fā yùn shǐ, mì tú zhī. shān qǐng zhào shū jí kāi fēng fǔ shǐ chén shù shí rén yǐ xíng. yú yīn zòu shì fú níng diàn, liú shēn zòu shàng yuē:" cǐ shù rén zhě, zuì è gù bù kě shù, rán niè shān zhī xíng, kǒng cháo tíng bù dàng rú cǐ cuò zhì. xī sù zōng yù fā lǐ lín fǔ mù, lǐ mì jiàn, wèi qí rú míng huáng hé sù zōng bào mì jǐng qì yuē: sī bù jí cǐ. shǐ shān zhī suǒ tú guǒ chéng, jīng dòng dào jūn, cǐ yōu zài bì xià suǒ tú bù chéng, wéi shù rén suǒ jué, wàn yī xié dào jūn yú dōng nán, qiú jiàn nán yī dào, bì xià hé yǐ chù zhī" shàng gǎn wù, yuē:" nài hé" yú duì yuē:" bù ruò bà niè shān zhī xíng, xiǎn zhé tóng guàn děng, qǐ dào jūn qù cǐ shù rén zhě, zǎo huí luán yú, kě yǐ bù láo ér shì dìng." shàng yǐ wéi rán. shān nǎi bù guǒ xíng, ér tóng guàn děng jiē xiāng jì qù. dào jūn hái cì nán dōu, pái huái bù jìn, yù yì bó zhōu shàng qīng gōng shāo xiāng, jí qǔ biàn dào rú xī dōu, shàng yǐ wéi yōu. yòu měi yuè shū zhì, bì jí cháo tíng gǎi gé zhèng shì. yòu pī: dào jūn tài shàng huáng hòu dāng jū jìn zhōng, chū rù zhèng yáng mén. yú shì, xuān chuán yǒu chuí lián zhī shì. yòu pī: wú mǐn lǐ gāng, lìng yī rén lái. mò xiǎo shèng yì, jiē yán shì qiě bù cè. yú zòu shàng yuē:" suǒ yǐ yù chén jí wú mǐn lái zhě, wú tā, yù zhī cháo tíng shì ěr. wú mǐn bù kě qù bì xià zuǒ yòu, chén yuàn qù fèng yíng, rú méng dào jūn cì duì, chén qiě tiáo chén zì wéi chéng yǐ lái shì yí, yǐ jiě shì liǎng gōng zhī yí, jué wú tā lǜ." shàng chū bù xǔ, yú lì qǐng zhī, nǎi tīng. shàng lìng yú jī yù qián shū dá dào jūn, qiě cì xíng gōng guān shǔ chá yào yín hé yǒu chà, yǐ shí qī rì lí guó mén.
初,恭謝行宮所以都城圍閉,止絕東南遞角,又止東南勤王之師,又令綱運於所在卸納。泗州官吏以聞,朝廷不以為然。道路藉藉,且言有他。故而太學生陳東上書,乞誅「六賊」,謂蔡京、蔡攸、童貫、朱勔、高俅、盧宗原。於是,議遣聶山為發運使,密圖之。山請詔書及開封府使臣數十人以行。余因奏事福寧殿,留身奏上曰:「此數人者,罪惡固不可恕,然聶山之行,恐朝廷不當如此措置。昔肅宗欲發李林甫墓,李泌諫,謂其如明皇何肅宗抱泌頸泣曰:思不及此。使山之所圖果成,驚動道君,此憂在陛下;所圖不成,為數人所覺,萬一挾道君於東南,求劍南一道,陛下何以處之」上感悟,曰:「奈何」余對曰:「不若罷聶山之行,顯謫童貫等,乞道君去此數人者,早迴鑾輿,可以不勞而事定。」上以為然。山乃不果行,而童貫等皆相繼去。道君還次南都,徘徊不進,欲詣亳州上清宮燒香,及取便道如西都,上以為憂。又每月書至,必及朝廷改革政事。又批:道君太上皇后當居禁中,出入正陽門。於是,喧傳有垂簾之事。又批:吳敏、李綱,令一人來。莫曉聖意,皆言事且不測。余奏上曰:「所以欲臣及吳敏來者,無他,欲知朝廷事耳。吳敏不可去陛下左右,臣願去奉迎,如蒙道君賜對,臣且條陳自圍城以來事宜,以解釋兩宮之疑,決無他慮。」上初不許,餘力請之,乃聽。上令余齎御前書達道君,且賜行宮官屬茶、藥、銀合有差,以十七日離國門。
shí bā rì, zǎo cì chén liú xiàn, yù dào jūn tài shàng huáng hòu chuán. yú jù bǎng zi, bài yè dào zuǒ. dào jūn tài shàng huáng hòu yǐ zhōu, lìng nèi shì yáng xiū chuán jiào zhǐ láo wèn. yú fù zòu yuē:" bì cí rì yǒu suǒ de shèng zhǐ, lìng jù zòu zhī, qǐ yī zhào yě lì, wò qián zòu shì." fù chuán jiào zhǐ yǔn. yú suì dēng zhōu, rù wò zhōng lián qián bài. qì, jù dào huáng shàng shèng xiào sī mù, qiě xù fāng jiān wēi zhōng méng shàng zhuó rèn gǎn jī zhī yì. dào jūn tài shàng huáng hòu qīn jiā jiǎng yù, yú zài bài xiè, qì, dào jūn tài shàng huáng hòu yuē:" cháo tíng yù lìng yú hé chǔ jū zhǐ" yú duì yuē:" cháo tíng jiàn yǐ xié jǐng yuán wèi níng dé guān, fèng dào jūn tài shàng huáng hòu, gài zūn bǐng dào jūn tài shàng huáng dì shí èr yuè èr shí sān rì shèng zhǐ zhǐ huī." dào jūn tài shàng huáng hòu yuē:" yǐ de lìng zhǐ jū jìn zhōng." yú duì yuē:" yǐ huáng dì shèng xiào, diàn xià shèng cí, mǔ zǐ zhī qíng qǐ fù yǒu jiàn dàn jī zhī sān cóng zhī yì, dào jūn tài shàng huáng dì jū lóng dé gōng, ér diàn xià jū jìn zhōng, yú diǎn lǐ yǒu suǒ wèi ān. cháo tíng tǎo lùn, dàn yù hé yú diǎn lǐ, yǐ wèi tiān xià zhī wàng. liǎng gōng ān, zé tiān xià ān yǐ." dào jūn tài shàng huáng hòu yuē:" cháo tíng xū shì hé yí fāng dé." yīn fàn jí tā shì. yú bài cí dēng àn, yīn hū nèi shì yáng xiū lǐ qiú děng sān rén, zuò wò cì, yǔ zài dào qián yǔ. sān rén zhě, jù dāng yě, yǐ yú yán wéi rán, rù bái zhī. fù chuán jiào zhǐ yuē:" xiàng gōng suǒ lùn shén yǒu lǐ, dàn jì jū níng dé gōng, hòu yù yí dào lóng dé gōng shén yù qián shāo xiāng, kě hū" yú duì yuē:" dào jūn tài shàng huáng hòu jì jū níng dé gōng, huáng dì zì dāng shí yì shěng wèn, wàn yī yù zàn dào jìn zhōng, qǐ yǒu bù kě zhī lǐ." yīn qiǎn cì xiāng chá jiǔ shí děng qián wǔ bǎi guàn, gěi sàn suí háng shǐ chén cóng rén. yú yǐ qián yǔ jù zhā zi zòu zhī, qiě yún:" dào jūn tài shàng huáng hòu yǐ yǒu xǔ jū níng dé gōng yì, yuàn yī qiè bù xū shì yǐ yí zǔ, yǐ zhāo shèng xiào." ér dào jūn tài shàng huáng hòu rù guó mén rì, niè shān qǐng yǐ jìn wèi hù xuān dé mén, dào lù xuān rán, shí zhě xiào zhī. èr shí rì, dǐ nán dōu, dé zhǐ èr shí yī rì yǐn duì.
十八日,早次陳留縣,遇道君太上皇后船。余具榜子,拜謁道左。道君太上皇后艤舟,令內侍楊修傳教旨勞問。余附奏曰:「陛辭日有所得聖旨,令具奏知,乞依趙野例,幄前奏事。」復傳教旨允。余遂登舟,入幄中簾前拜。訖,具道皇上聖孝思慕,且敘方艱危中蒙上擢任感激之意。道君太上皇后親加獎諭,余再拜謝,訖,道君太上皇后曰:「朝廷欲令於何處居止」余對曰:「朝廷見以擷景園為寧德官,奉道君太上皇后,蓋遵稟道君太上皇帝十二月二十三日聖旨指揮。」道君太上皇后曰:「已得令旨居禁中。」余對曰:「以皇帝聖孝,殿下聖慈,母子之情豈復有間但稽之三從之義,道君太上皇帝居龍德宮,而殿下居禁中,於典禮有所未安。朝廷討論,但欲合於典禮,以慰天下之望。兩宮安,則天下安矣。」道君太上皇后曰:「朝廷須是合宜方得。」因泛及他事。余拜辭登岸,因呼內侍楊修、李俅等三人,坐幄次,與再道前語。三人者,巨璫也,以余言為然,入白之。復傳教旨曰:「相公所論甚有理,但既居寧德宮,後欲一到龍德宮神御前燒香,可乎」余對曰:「道君太上皇后既居寧德宮,皇帝自當時詣省問,萬一欲暫到禁中,豈有不可之理。」因遣賜香茶、酒食等錢五百貫,給散隨行使臣、從人。余以前語具劄子奏知,且云:「道君太上皇后已有許居寧德宮意,願一切不須示以疑阻,以昭聖孝。」而道君太上皇后入國門日,聶山請以禁衛護宣德門,道路喧然,識者笑之。二十日,抵南都,得旨二十一日引對。
shì rì, dào jūn yù wò diàn, yú qǐ jū qì, shēng diàn zòu shì. jù dào shàng shèng xiào sī mù, yù yǐ tiān xià yǎng zhī yì. dào jūn qì shù háng xià, yuē:" huáng dì rén xiào, tiān xià suǒ zhī." qiě jiǎng yù yuē:" dū chéng shǒu yù, zōng shè zài ān, xiàng gōng zhī lì wèi duō." yú zài bài xiè qì, yīn chū zhā zi èr zhǐ jìn chéng. qí yī, qǐ dào jūn zǎo huí luán, bù xū yì bó shè xī dōu, yǐ wèi tiān xià zhī wàng. qí yī, zì xù sù méng dào jūn jiào yù, zhuó yòng yú guó jiā jiān wēi zhī zhōng, dé xiào quǎn mǎ zhī lì, yù qǐ shēn guī tián lú zhī yì. dào jūn wèi láo zài sì, yīn yuē:" xiàng gōng qǐng wèi shǐ guān, yuán hé shì qù" yú duì yuē:" chén zuó rèn zuǒ shǐ, dé shì qīng guāng zhě jǐ yī nián, yǐ kuáng wàng lùn liè dū chéng shuǐ zāi, fù méng ēn kuān fǔ yuè zhī zhū, qì jīn gǎn dài." dào jūn yuē:" dāng shí zǎi zhí zhōng yǒu bù xǐ gōng zhě." yú kuì xiè, yīn zòu yuē:" chén zuó lùn shuǐ zāi, shí ǒu yǒu suǒ jiàn, zì gǔ suī wú dào zhī guó, shuǐ yóu bù mào qí chéng guō. tiān dì zhī biàn, gè yǐ lèi yīng, zhèng wèi jīn rì bīng gé gōng guó zhī zhào. dà dǐ zāi yì biàn gù, pì yóu yī rén zhī shēn, bìng zài wǔ zàng zé fā yú shēng sè, xíng yú mài xī, shàn yī zhě néng zhī zhī, fēi yǒu wù shǐ zhī rán, qì zhī xiān zhì zhě ěr. suǒ yǐ shèng rén guān biàn yú tiān dì, ér xiū qí zài wǒ zhě, gù néng zhì zhì bǎo bāng, ér wú wēi luàn zhī yōu yě." dào jūn yǐ wéi rán. yīn xún lǔ qí gōng wéi dū chéng shǒu yù cì dì. yú yǐ shí duì. fù yuē:" zéi jì tuì shī, fāng dù hé shí, hé bù yāo jī" yú yuē:" cháo tíng yǐ sù dǐ zài jīn rén jūn zhōng, gù bù xǔ." dào jūn yuē:" wèi zōng shè jì, qǐ kě fù lùn cǐ." yú yú shì qiè tàn dào jūn tiān dù zhī bù kě jí yě. yǔ jì jiā qià, dào jūn yīn xún yù xíng gōng zhǐ dì jiǎo děng sān shì, zhī yuán dū chéng yǐ shòu wéi, kǒng wéi rén dé zhī xíng gōng suǒ zài, fēi yǒu tā yě. yú duì yuē:" fāng jiān wēi zhōng liǎng gōng gé jué, bǐ cǐ bù xiāng zhī, suī cháo tíng yīng fù xíng gōng shì, yì bù róng wú bù zhì zhě, zài shèng dù zhào zhī ér yǐ." dào jūn yīn xún cháo tíng jìn shì, rú zhuī zèng sī mǎ guāng jí huǐ chāi jiā chéng děng, fán sān shí yú shì. yú zhú yī jiě shì, wèi zhuī zèng sī mǎ guāng zhèng yù de mín xīn, huǐ chāi jiā chéng zhǐ yù fáng jiān xì zhī lèi. yīn zòu yuē:" huáng shàng rén xiào xiǎo xīn, wéi kǒng yī yǒu bù dàng dào jūn yì zhě, měi dé yù pī jié wèn, zhé yōu jù bù jìn shàn. chén qiè pì zhī rén jiā, zūn zhǎng chū ér yǐ jiā shì fù zhī zǐ dì, ǒu yù qiáng dào jié lüè, xū dāng suí yí cuò zhì. jí zūn zhǎng jiāng guī, zǐ dì bù dé bù kǒng. wèi zūn zhǎng zhě, zhèng dāng yǐ qí néng bǎo tián yuán dà jì wèi láo zhī, bù dàng wèn qí xì gù. jīn huáng dì chuán wèi zhī chū, bì xià xún xìng, shì dàng dà dí rù kòu, wèi zōng shè jì, zhèng shì bù dé bù xiǎo yǒu biàn gé. jīn zōng shè wú yú sì fāng yǐ níng bì xià huí luán, chén yǐ wèi yí yǒu yǐ dà wèi huáng dì zhī xīn zhě, qí tā xì gù, yī qiē wù wèn kě yě." dào jūn gǎn wù, yuē:" gōng yán jí shì. zhèn zhī yuán xìng kuài wèn, hòu jí biàn wú shì." yīn nèi chū yù dài jīn yú dài gǔ xiàng jiǎn cì yú. yuē:" xíng gōng rén dé gōng lái, jiē xǐ. yǐ cǐ wèi qí yì, biàn kě pèi fú." yú gù cí, bù yǔn, yīn fú zhī, yǐ xiè ér tuì. èr shí èr rì, hù cóng dào jūn yì hóng qìng gōng shāo xiāng. chū, yú cì gǒng zhōu, jiàn fèng yíng dào jūn jìn wèi bǎo niǎn yí wù děng liú bù jìn, yīn yǐ pián yí zuò fèng shèng zhǐ lìng qū nán dōu. zhì shì, dào jūn shāo xiāng, jìn wèi bǎo niǎn yí wù děng shì zhì nán dōu, shì shù jiā dào sǒng guān. dé zhǐ lái zǎo cí, qì, xiān hái quē. cì jiǔ shí xiāng chá děng.
是日,道君御幄殿,余起居訖,升殿奏事。具道上聖孝思慕,欲以天下養之意。道君泣數行下,曰:「皇帝仁孝,天下所知。」且獎諭曰:「都城守御,宗社再安,相公之力為多。」余再拜謝訖,因出劄子二紙進呈。其一,乞道君早迴鑾,不須詣亳社、西都,以慰天下之望。其一,自敘素蒙道君教育,擢用於國家艱危之中,得效犬馬之力,欲乞身歸田廬之意。道君慰勞再四,因曰:「相公頃為史官,緣何事去」余對曰:「臣昨任左史,得侍清光者幾一年,以狂妄論列都城水災,復蒙恩寬斧鉞之誅,迄今感戴。」道君曰:「當時宰執中有不喜公者。」余愧謝,因奏曰:「臣昨論水災,實偶有所見,自古雖無道之國,水猶不冒其城郭。天地之變,各以類應,正為今日兵革攻國之兆。大抵災異變故,譬猶一人之身,病在五臟則發於聲色,形於脈息,善醫者能知之,非有物使之然,氣之先至者爾。所以聖人觀變於天地,而修其在我者,故能制治保邦,而無危亂之憂也。」道君以為然。因詢虜騎攻圍都城守御次第。余以實對。復曰:「賊既退師,方渡河時,何不邀擊」余曰:「朝廷以肅邸在金人軍中,故不許。」道君曰:「為宗社計,豈可復論此。」余於是竊嘆道君天度之不可及也。語既浹洽,道君因詢諭行宮止遞角等三事,只緣都城已受圍,恐為人得知行宮所在,非有他也。余對曰:「方艱危中兩宮隔絕,彼此不相知,雖朝廷應副行宮事,亦不容無不至者,在聖度照之而已。」道君因詢朝廷近事,如追贈司馬光及毀拆夾城等,凡三十餘事。余逐一解釋,謂追贈司馬光正欲得民心,毀拆夾城止欲防奸細之類。因奏曰:「皇上仁孝小心,惟恐一有不當道君意者,每得御批詰問,輒憂懼不進膳。臣竊譬之人家,尊長出而以家事付之子弟,偶遇強盜劫掠,須當隨宜措置。及尊長將歸,子弟不得不恐。為尊長者,正當以其能保田園大計慰勞之,不當問其細故。今皇帝傳位之初,陛下巡幸,適當大敵入寇,為宗社計,政事不得不小有變革。今宗社無虞、四方以寧、陛下迴鑾,臣以謂宜有以大慰皇帝之心者,其他細故,一切勿問可也。」道君感悟,曰:「公言極是。朕只緣性快問,後即便無事。」因內出玉帶、金魚袋、古象簡賜余。曰:「行宮人得公來,皆喜。以此慰其意,便可佩服。」余固辭,不允,因服之,以謝而退。二十二日,扈從道君詣鴻慶宮燒香。初,余次拱州,見奉迎道君禁衛、寶輦、儀物等留不進,因以便宜作奉聖旨令趨南都。至是,道君燒香,禁衛、寶輦、儀物等適至南都,士庶夾道聳觀。得旨來早辭,訖,先還闕。賜酒食、香茶等。
èr shí sān rì, cí, zài duì yú wò, dào jūn chū qīng cí gǎo yī zhǐ, bǐ xuān shì zǎi zhí bǎi guān, nǎi dào jūn chū chuán wèi, zòu tiān suǒ zuò zhě. dào jūn xuān yù yuē:" běn yù wǎng bó zhōu tài qīng gōng, yǐ dào lù zǔ shuǐ bù guǒ. yòu yù jū xī luò, yǐ huáng dì kěn qǐng zhī qín, yǐ gèng zhǐ huī, gèng bù jiè xíng. gōng xiān guī, dá cǐ yì, wèi ān huáng dì." yīn xiù chū shū fù yú, réng xuān yù yuē:" gōng fǔ zhù huáng dì, hàn chéng shǒu zōng shè yǒu dà gōng, ruò néng tiáo hé fù zǐ jiān, shǐ wú yí zǔ, dāng shū qīng shǐ, chuí míng wàn shì." yú gǎn qì, zài bài shòu mìng. cí qì, jí xiān jù zhá zi, yǐ suǒ de dào jūn shèng yǔ zòu zhī. shàng pī dá yuē:" lǎn qīng lái zòu, zhī zòu duì zhī yǔ, zhōng yì huàn rán, zhèn shén jiā zhī."
二十三日,辭,再對於幄,道君出青詞稿一紙,俾宣示宰執、百官,乃道君初傳位,奏天所作者。道君宣諭曰:「本欲往亳州太清宮,以道路阻水不果。又欲居西洛,以皇帝懇請之勤,已更指揮,更不戒行。公先歸,達此意,慰安皇帝。」因袖出書付余,仍宣諭曰:「公輔助皇帝,捍城、守宗社有大功,若能調和父子間,使無疑阻,當書青史,垂名萬世。」余感泣,再拜受命。辭訖,即先具札子,以所得道君聖語奏知。上批答曰:「覽卿來奏,知奏對之語,忠義煥然,朕甚嘉之。」
èr shí wǔ rì, hái dǐ què xià, duì yú chuí gǒng diàn. jìn chéng dào jūn yù shū, jù dào suǒ yǐ wèn dá yǔ. shàng jiā láo jiǔ zhī. yǐ dào jūn tài shàng huáng dì suǒ cì yù dài yá jiǎn yín juàn děng jù zhá zi jìn nà, yǒu zhǐ bù yǔn.
二十五日,還抵闕下,對於垂拱殿。進呈道君御書,具道所以問答語。上嘉勞久之。以道君太上皇帝所賜玉帶、牙簡、銀、絹等具札子進納,有旨不允。
èr shí qī rì, zǎi zhí zòu shì yán hé diàn, jìn chéng chē jià chū jiāo yì zī fú sì yíng fèng dào jūn yí zhù. gěng nán zhòng jiàn yì, yù jǐn píng dào jūn zuǒ yòu nèi shì, chū bǎng gōng mén, gǎn liú zhě zhǎn. xiān qiǎn rén sōu suǒ, rán hòu chē jià jìn jiàn. yú yǐ wéi bù ruò zhǐ yī cháng fǎ, bù bì rú cǐ, shì zhī yǐ yí. bì yù guò wèi zhī fáng, kǒng què yǒu bù kě fáng zhě. nán zhòng yuē:" huò zhī zhě, yí zhī yě. gǔ rén yú yí yǒu suǒ bù miǎn." yú yuē:" gǔ rén suī bù miǎn yú yí, rán guì yú yǒu suǒ jué duàn, gù shū yǒu jī yí, yì yuē: yǐ duàn tiān xià zhī yí. tǎng yí qíng bù jiě, rú suǒ wèi qiè fǔ zhě, zé wéi huàn bù xì." nán zhòng fēn fēn bù yǐ. yú zòu yuē:" tiān xià zhī lǐ, chéng yǔ yí, míng yǔ àn ér yǐ. chéng zé míng, míng zé yù chéng, zì chéng yǔ míng tuī zhī, kě yǐ zhì yú yáo shùn. yí zé àn, àn zé yù yí, zì yí yǔ àn tuī zhī, qí huàn zhì yú yǒu bù kě shèng yán zhě. gěng nán zhòng dāng yǐ yáo shùn zhī dào fǔ bì xià, ér qí rén àn ér duō yí, suǒ yán bù zú shēn cǎi." shàng xiào zhī, ér nán zhòng fú rán nù shén. jì tuì, zài zhào duì yú ruì sī diàn. cì chá qì, nán zhòng hū qǐ zòu yuē:" chén shì yù zuǒ sī jiàn chén gōng fǔ yú duì bān zhōng, gōng fǔ nǎi èr yuè wǔ rì wèi lǐ gāng jié gòu shì mín fú quē zhě, qǐ kě chù jiàn zhí qǐ sòng yù shǐ tái gēn zhì." shàng jí zǎi xiàng jiē è rán. yú zòu yuē:" chén shì yǔ nán zhòng biàn lùn yú yán hé diàn, shí wèi guó shì, fēi yǒu sī yì. ér nán zhòng xián chén zhī yán, gù yǒu cǐ zòu. fú quē zhī shì, bì xià sù suǒ jiàn chá, chén bù gǎn fù yǒu suǒ biàn, dàn chén yǐ fēi cái, mào chù shū fǔ, yǎng hé tè dá zhī zhī, wèi néng yǒu suǒ bǔ bào, qū qū sù zhì, yù qí zéi qí chū jiāng, dào jūn luán yú hái quē, rán hòu qiú guī tián lú, chén zhī yuàn yě. jīn nán zhòng zhī yán ruò cǐ, chén qǐ gǎn liú. yuàn yǐ gōng fǔ shì sòng yǒu sī, chén dé qǐ shēn dài zuì." shàng xiào yuē:" shì shù yǐ yì wàn jì, rú hé jié gòu zhèn suǒ dòng zhī, qīng bù xū rú cǐ." nán zhòng yóu bù yǐ. yú zài bài cí shàng, ér chū jū qǐ shèng yuàn, bù fù guī fǔ. rù zhā zi qiú qù, zhāng fán shí yú shàng. shàng jiē pī dá: fēng hái, bù yǔn. chà yù yào xuān yā zào cháo, jí yā fù shū mì yuàn zhì shì. fù jí shí shàng mǎ.
二十七日,宰執奏事延和殿,進呈車駕出郊詣資福寺迎奉道君儀注。耿南仲建議,欲盡屏道君左右內侍,出榜宮門,敢留者斬。先遣人搜索,然後車駕進見。余以為不若止依常法,不必如此,示之以疑。必欲過為之防,恐卻有不可防者。南仲曰:「或之者,疑之也。古人於疑有所不免。」余曰:「古人雖不免於疑,然貴於有所決斷,故《書》有稽疑,《易》曰:以斷天下之疑。倘疑情不解,如所謂竊斧者,則為患不細。」南仲紛紛不已。余奏曰:「天下之理,誠與疑,明與暗而已。誠則明,明則愈誠,自誠與明推之,可以至於堯舜。疑則暗,暗則愈疑,自疑與暗推之,其患至於有不可勝言者。耿南仲當以堯舜之道輔陛下,而其人暗而多疑,所言不足深采。」上笑之,而南仲怫然怒甚。既退,再召對於睿思殿。賜茶訖,南仲忽起奏曰:「臣適遇左司諫陳公輔於對班中,公輔乃二月五日為李綱結構士民伏闕者,豈可處諫職乞送御史台根治。」上及宰相皆愕然。余奏曰:「臣適與南仲辨論於延和殿,實為國事,非有私意。而南仲銜臣之言,故有此奏。伏闕之事,陛下素所鑑察,臣不敢復有所辨,但臣以非材,冒處樞輔,仰荷特達之知,未能有所補報,區區素志,欲俟賊騎出疆,道君鑾輿還闕,然後求歸田廬,臣之願也。今南仲之言若此,臣豈敢留。願以公輔事送有司,臣得乞身待罪。」上笑曰:「士庶以億萬計,如何結構朕所洞知,卿不須如此。」南仲猶不已。余再拜辭上,而出居啟聖院,不復歸府。入劄子求去,章凡十餘上。上皆批答:封還,不允。差御藥宣押造朝,及押赴樞密院治事。復即時上馬。
sì yuè shuò, chē jià yì níng dé gōng, fù qiǎn yù yào xuān yā hù cóng. dào jūn tài shàng huáng dì yǐ sān yuè rù guó mén, yú yǐ shǒu yù shǐ zhí shì, yíng bài yú xīn dōng mén nèi. dào jūn yú niǎn shàng gù yī.
四月朔,車駕詣寧德宮,復遣御藥宣押扈從。道君太上皇帝以三月入國門,余以守御使職事,迎拜於新東門內。道君於輦上顧揖。
yì rì, hù cóng cháo yú lóng dé gōng. qì, fù shàng zhāng kěn qǐng, qiú bà zhī shū mì yuàn shì. shàng jiàng shǒu zhào shù bǎi yán, bù yǔn, fù lìng xú chù rén wú mǐn yù zhǐ. yòu zhào zhì nèi diàn, miàn jiā wèi yù. qiě yuē:" zéi mǎ fāng tuì, zhèng lài qīng xié jì jiān nán, jīn jù yù shě zhèn hé zhī qián shì bù zú jiè huái, yí wèi zhèn shǎo liú." cí yì kěn cè, yú bù dé yǐ, zài bài, shòu mìng jiù zhí. tā rì, liú shēn zòu shàng yuē: jīn rén tuì shī, gē jiāo sān zhèn, guān lì jūn mín bù kěn xiàn méi yí dí, qí shì bì wèi cháo tíng jiān shǒu, tiān shí jìn rè, ér lǔ yǒu zī zhòng zhī lèi, bì bù néng jiǔ liú, dāng jí chū jiāng. chén kǒng qiū gāo mǎ féi, lǔ bì zài zhì, yǐ zé qián yuē. jí jīn yí chì wǔ bèi biān fáng, wù shì qí bù lái, dāng shì wú yǒu yǐ dài zhī. yú shì wèi shàng tiáo jù suǒ yǐ bèi biān yù dí zhě, fán bā shì. qí yī, wèi táng zhī fān zhèn suǒ yǐ gǒng jīng shī, gù suī lǚ yǒu biàn gù, zú lài qí lì. ér jí qí bì yě, yǒu wěi dà bù diào zhī huàn. zǔ zōng jiàn zhī, xiāo fān zhèn zhī quán, bà shì xí zhī zhì, shī yú chéng píng biān bèi wú shì zé kě, zài jīn rì zé shǒu zú yǐ hàn tóu mù. wèi jīn zhī jì, mò ruò yǐ tài yuán zhēn dìng zhōng shān hé jiān jiàn wèi fān zhèn, zé zhèn shuài fù zhī, xǔ zhī shì xí, shōu zū fù yǐ yǎng jiàng shì, xí zhàn zhèn, xiāng wèi chún chǐ yǐ hàn jīn rén, kě wú shēn rù zhī huàn. yòu cāng zhōu yǔ yíng píng xiāng zhí, gé huáng hé xià liú jí xiǎo hǎi, qí shì yì yǐ qīn fàn, yí fēn bīn dì dé bó, jiàn héng hǎi jūn yī dào, rú zhū zhèn zhī zhì. zé dì dū yǒu fān lí zhī gù yǐ. qí èr, wèi zì xī fēng yǐ lái, jí hé běi bǎo jiǎ fán wǔ shí yú wàn, hé dōng bǎo jiǎ fán èr shí yú wàn. bǐ nián yǐ lái, bù fù yuè xí, yòu jīng yān shān yún zhōng zhī yì, diào fā kē lǜ, táo wáng liú yí, sàn wèi dào zéi, jīn suǒ cún zhě yóu jí qí bàn. yí zhuān qiǎn shǐ tuán jié xùn liàn, lìng rén zhì qì jiǎ, guān wèi shōu zhǎng, yòng yìn gěi zhī. juān miǎn zū shuì, yǐ cháng qí zhí. wǔ yì jīng zhě, cì dì qiān bǔ, huò yǐ guān jī quàn zhī. bǐ jì zì bǎo xiāng lǐ qīn qī fén mù, bì wú táo yì. yòu píng shí wú yǎng bīng zhī fèi, yǒu shì wú diào fā zhī láo, cǐ zuì cè zhī dé zhě. qí sān, wèi zǔ zōng yǐ lái, yǎng mǎ yú jiān mù, zé shǎn xī hé dōng hé běi měi shuǐ cǎo gāo liáng zhī dì chǔ zhī, fán sān shí liù suǒ. bǐ nián fèi bà dài jìn, ér gèng gěi dì mù mǎ, mín jiàn zá yǎng yǐ chōng guān shǐ, lì xū wén yǐ sè zé, ér mǎ wú fù yǒu shàn zhě. yòu qū zhī yān shān, xī wèi dí rén suǒ de. jīn zhū jūn quē mǎ zhě dà bàn. yí fù zǔ zōng jiān mù zhī zhì, quán shí zhī yí, kuò tiān xià mǎ, liàng gěi qí zhí. zé bù shù yuè jiān, tiān xià zhī mǎ kě jù yě. qí sì, wèi hé běi táng luò dōng jù hǎi xī dǐ guǎng xìn ān sù, shēn bù kě yǐ shè, qiǎn bù kě yǐ xíng zhōu, suǒ yǐ xiàn gé hú qí, wèi xiǎn gù zhī dì. ér bǐ nián yǐ lái, yū ní gān hé, bù fù kāi jùn, guān sī lì yú dào tián, wǎng wǎng xiè qù jī shuǐ, dī fáng chí huài. yòu zì ān sù guǎng xìn yǐ dǐ xī shān, dì xíng dī xià chǔ, kě yì zēng guǎng qí gāo. yǎng chù, jí kāi gàn háo jí xiàn mǎ kēng zhī lèi. yí zhuān qiǎn shǐ yǐ dū zhì zhī. qí wǔ, wèi hé běi hé dōng zhōu xiàn chéng chí, lèi duō kuì yí yīn sāi, yí biàn xíng xiū zhì. ér jìn jīng sì fǔ jùn zhū yì, jiē dāng zhù chéng, chuàng zhì lóu lǔ zhī shǔ, shǐ guān lì bīng mín yǒu suǒ shì ér ān. wàn yī yǒu zéi qí shēn rù, lǔ lüě wú suǒ de, kě yǐ zuò kùn. qí liù, wèi hé běi hé dōng zhōu xiàn, jīng zéi mǎ cán pò róu jiàn qù chù, yí yōu miǎn zū fù, yǐ zhèn xù zhī. wǎng nián fāng là rǎo zhè dōng, yóu miǎn sān nián, jīn sān zhèn zhī mín wèi cháo tíng gù shǒu, ān kě bù yì suǒ yǐ dà wèi qí xīn zhě. qí qī, wèi hé běi hé dōng zhū zhōu, zuì yǐ chǔ zhì dí mǎi liáng cǎo wèi jí wù, yí fù zǔ zōng jiā tái liáng cǎo chāo fǎ, yī qiè yǐ jiàn mín zǒu shāng gǔ ér shí sāi xià, shǐ yán biān zhū jùn jī xù fēng yǎn, zé lǔ bù gǎn dòng yǐ. qí bā, wèi shǎn xī jiě yán wú zhǔ hǎi zhī láo, ér gěi biān fèi zú, mín shí qí lì bù zī, yīn xíng dōng nán yán fǎ. yǐ jiě yán dì fēn, yì shǎn xī biān, yì pín. yuàn fù zǔ zōng jiù zhì, yǐ wèi guān shǎn bīng mín zhī xīn. shàng bǐ zǎi zhí tóng yì, ér qí jiān suǒ lùn yì tóng, suī jiàn héng hǎi jūn yī dào, yǐ ān fǔ shǐ zǒng zhī, ér fān zhèn zhī yì qǐn. suī wěi tí jǔ guān xún jiù zhì jiào yuè, shàng hù bǎo jiǎ sān fēn zhī yī, ér qiǎn shǐ jìn xíng tuán jié xùn liàn zhì qì jiǎ zhī yì bù xíng. suī wěi yán biān zēng xiū táng luò chéng chí, ér fǔ jìn jī yì yǐ jiàng zhǐ huī, xuán jí bà zhǐ. suī wěi zhū lù xiāng shì jiān mù, ér bù fù kuò mǎ. suī miǎn hé běi hé dōng zū shuì, ér zhǐ jí yī nián. suī jiā tái liáng cǎo chāo, ér tiē yǐ sì fēn xiāng yào. suī fù jiě yán, ér dì fēn bù rú jiù zhì. yú lì zhēng zhī, bù néng dé. dà dǐ zì zéi mǎ jì tuì, dào jūn hái gōng zhī hòu, cháo tíng tián rán, suì yǐ wéi wú shì. fāng jiàn yì lì dōng gōng kāi jiǎng yán chì wáng ān shí zhì chūn qiū bó shì, ér tái jiàn suǒ lùn, bù guò zhǐ zhāi jīng fǔ zhī dǎng, xíng qiǎn dài jìn wú xū rì. fáng biān yù kòu zhī cè, fǎn zhì ér bù wèn. yú qiè yōu zhī. wéi bīng shì shū mì yuàn kě yǐ zhuān xíng, nǎi yǔ xǔ hàn tiáo jù diào fā fáng qiū zhī bīng, dà gài yǒu wǔ: yī yuē xì jiāng bīng, èr yuē bù xì jiāng bīng, sān yuē tǔ bīng, sì yuē mín bīng, wǔ yuē bǎo jiǎ. xì jiāng bīng, chú yǐ qǐ fā wài, jiàn zài zhě shí jiāng. jiāng yǐ èr qiān rén wéi lǜ, bù guò sān wàn rén. mín bīng, gōng jiàn shè dāo nǔ shǒu zhī lèi shì yě, bù guò yī wàn rén. bǎo jiǎ, chú hé běi hé dōng, qǐ yú shǎn xī bù guò sān wàn rén, bìng jiàn zài hé běi hé dōng, tōng wèi èr shí wàn, yǐ kòng zhì yào hài zhī dì. jiàng shì dé zhǐ bān xíng, rán hòu guān sān xǐng, qí jiān yóu yǒu yǐ wéi bù xū rú cǐ zhě. yòu qǐ xiáng zhǐ: zài jīng xǔ jiān chá yù shǐ yǐ shàng, zài wài jiān sī jùn shǒu shuài chén, gè jiàn cái wǔ zhì lüè dà xiǎo shǐ chén, shū mì yuàn jí jì xìng míng, liàng cái lù yòng. shàng cóng zhī. yòu jiàn yì yǐ wèi zài jīng bù jūn shí yú wàn, lì yú sān yá, jìn nián bù fù jiào yuè, shì zú jiāo duò. huǎn jí yòng zhī, xuán chà jiàng zuǒ tǒng lǐng, bīng jiāng bù xiāng shí, nán yǐ zé chéng gōng. qǐ zì shū mì yuàn xuǎn chà dà xiǎo shǐ chén, fēn sì bì jiào yuè, yīn lēi chéng bù wǔ, yǐ bèi huǎn jí. shàng chū kě zhī, yǐ ér diàn shuài wáng zōng chǔ děng yǐ wéi qīn wěn, fēi zǔ zōng zhì, zhào bà zhī, yú rán hòu qiè tàn shì zhī nán chéng yě. shǎo zǎi wú mǐn jiàn yì, yù zhì xiáng yì sī jiǎn xiáng zǔ zōng fǎ zhì jí jìn nián bì zhèng, dāng gǎi gé zhě, cì dì shī xíng. zhào yǐ xú chù rén wú mǐn jí yú wèi tí jǔ guān. mìng jì xíng, wèi nán zhòng jǔ zhǐ. mǐn gài qù, bù guǒ. yú zòu shàng yuē:" bì xià jí dà wèi yú guó jiā jiān nán zhī shí, yí yī xīn zhèng shì yǐ wèi tiān xià zhī wàng. ér cháo tíng wán kài, yī rì fù yī rì, wèi wén yǒu suǒ biàn gé, jìn yù zhì sī tǎo lùn, xún fù bà zhī. jīn biān shì fāng shū, diào dù bù gěi, qián rì jué lù mào làn dù bāng cái zhě yí shāo cái yì zhī, yǐ zú guó yòng, cǐ zhèng shì suǒ yí xiān zhě." shàng yǐ wéi rán, wěi yú tiáo jù yǐ wén. yú zòu shàng sān shí yú shì, wèi rú jié dù shǐ zhì yáo cì shǐ, zǔ zōng běn yǐ dài xūn chén, gù fèng gěi tè hòu. dāng shí yuán shù shǎo, jīn jiē yǐ qī lǐ ēn zé dé zhī. chú biān gōng wài, yí xī huàn shòu huán wèi guān, yǐ yì qí làn. yòu sān xǐng táng lì, zǔ zōng zhuǎn guān shí zhǐ yǐ zhèng láng, chóng guān jiān shǐ xǔ zhuǎn zhì zhōng fèng dài fū. jīn yí fù zǔ zōng zhī zhì, yú jiē lèi cǐ. shàng shēn rán zhī, jiàng fù sān xǐng. yǐ ér jiē bǎng tōng qú yuē: zhī shū mì yuàn shì lǐ gāng chén qǐng cái jiǎn xià xiàng. yòu bǎng dōng huá mén yuē: shǒu yù shǐ sī gěi zhū jūn xiè jiǎ qián duō guǎ bù jūn. yù qián tè zài xíng zhī gěi, ér shǒu yù shǐ sī chū wèi cháng gěi xiè jiǎ qián yě. yú wén zhī jīng hài, xú xún suǒ yǐ, nǎi zhí zhèng jiān yǒu mì bái shàng, yǐ yú dé dū chéng jūn mín zhī xīn, yǐ cǐ lí jiàn zhī. yú shǐ yōu jù, bù zhī sǐ suǒ yǐ. fāng yù qǐ bà, huì shǒu yù shǐ sī bǔ jìn wǔ fù wèi èr rén, jù zhuàng zòu zhī, shàng pī chū yǒu: wéi pì zuò fú, wéi pì zuò wēi, dà chén zhuān quán, jìn bù kě zhǎng zhī yǔ. yú huáng jù, yú shàng qián biàn míng. yuē: shǐ qīn zhēng xíng yíng jí shǒu yù shǐ sī, dé zhǐ yī qiè yǐ pián yí xíng shì, gěi kōng míng wén wǔ gào chì tiē děng sān qiān yú dào. zì zhì sī yǐ lái, yòng guò sān shí yī ér yǐ. cǐ èr rén zhě, nǎi jī yù qián là shū zhì tài yuán, dāng shí yuē yǐ dé huí bào, jí yǔ bǔ shòu, gù jīn yǐ kōng míng tiě bǔ qì zòu wén, nǎi zūn shàng zhǐ, fēi zhuān quán yě. qiě xù gū wēi zhī zōng, wéi rén suǒ zhòng shāng zhě fēi yī, yuàn bà zhí rèn, qǐ hái gǔ guī tián lǐ. shàng wēn yán wèi yù, yǐ wèi ǒu pī jí cǐ, fēi yǒu tā yì. yú tuì jū dìng lì yuàn, rù zhá zi dài zuì qǐ qù. zhāng shí yú shàng, shàng xī pī dá bù yǔn, qiǎn shǐ yā rù. yú bù de qǐng, jí jìng chū tōng jīn mén, yù dōng xià. shàng qiǎn zhōng shǐ xuān yā, wǎn zhōu rù chéng, luò yì yú dào, jì fù suǒ fǔ mén.
翌日,扈從朝於龍德宮。訖,復上章懇請,求罷知樞密院事。上降手詔數百言,不允,復令徐處仁、吳敏諭旨。又詔至內殿,面加慰諭。且曰:「賊馬方退,正賴卿協濟艱難,今遽欲舍朕何之前事不足介懷,宜為朕少留。」辭意懇惻,余不得已,再拜,受命就職。他日,留身奏上曰:金人退師,割交三鎮,官吏、軍民不肯陷沒夷狄,其勢必為朝廷堅守,天時浸熱,而虜有輜重之累,必不能久留,當即出疆。臣恐秋高馬肥,虜必再至,以責前約。及今宜飭武備邊防,勿恃其不來,當恃吾有以待之。於是為上條具所以備邊禦敵者,凡八事。其一,謂唐之藩鎮所以拱京師,故雖屢有變故,卒賴其力。而及其弊也,有尾大不掉之患。祖宗鑒之,銷藩鎮之權,罷世襲之制,施於承平邊備無事則可,在今日則手足以捍頭目。為今之計,莫若以太原、真定、中山、河間建為藩鎮,擇鎮帥付之,許之世襲,收租賦以養將士,習戰陣,相為唇齒以捍金人,可無深入之患。又滄州與營平相直,隔黃河下流及小海,其勢易以侵犯,宜分濱、棣、德、博,建橫海軍一道,如諸鎮之制。則帝都有藩籬之固矣。其二,謂自熙豐以來,籍河北保甲凡五十餘萬,河東保甲凡二十餘萬。比年以來,不複閱習,又經燕山、雲中之役,調發科率,逃亡流移,散為盜賊,今所存者猶及其半。宜專遣使團結訓練,令人置器甲,官為收掌,用印給之。蠲免租稅, 以償其值。武藝精者,次第遷補,或以官激勸之。彼既自保鄉里、親戚、墳墓,必無逃逸。又平時無養兵之費,有事無調發之勞,此最策之得者。其三,謂祖宗以來,養馬於監牧,擇陝西、河東、河北美水草高涼之地處之,凡三十六所。比年廢罷殆盡,而更給地牧馬,民間雜養以充官使,吏虛文以塞責,而馬無復有善者。又驅之燕山,悉為敵人所得。今諸軍闕馬者大半。宜復祖宗監牧之制,權時之宜,括天下馬,量給其值。則不數月間,天下之馬可具也。其四,謂河北塘濼東距海西抵廣信、安肅,深不可以涉,淺不可以行舟,所以限隔胡騎,為險固之地。而比年以來,淤泥乾涸,不復開濬,官司利於稻田,往往泄去積水,堤防弛壞。又自安肅、廣信以抵西山,地形低下處,可益增廣其高。仰處,即開干濠及陷馬坑之類。宜專遣使以督治之。其五,謂河北、河東州縣城池,類多潰圯堙塞,宜遍行修治。而近京四輔郡諸邑,皆當築城,創置樓櫓之屬,使官吏、兵民有所恃而安。萬一有賊騎深入,虜掠無所得,可以坐困。其六,謂河北、河東州縣,經賊馬殘破蹂踐去處,宜優免租賦,以賑恤之。往年方臘擾浙東,猶免三年,今三鎮之民為朝廷固守,安可不議所以大慰其心者。其七,謂河北、河東諸州,最以儲峙、糴買糧草為急務,宜復祖宗加抬糧草鈔法,一切以見緡走商賈而實塞下,使沿邊諸郡積蓄豐衍,則虜不敢動矣。其八,謂陝西解鹽無煮海之勞,而給邊費足,民食其利不貲,因行東南鹽法。以解鹽地分,益陝西邊,益貧。願復祖宗舊制,以慰關、陝兵民之心。上俾宰執同議,而其間所論異同,雖建橫海軍一道,以安撫使總之,而藩鎮之議寢。雖委提舉官循舊制教閱,上戶保甲三分之一,而遣使盡行團結、訓練、置器甲之議不行。雖委沿邊增修塘濼、城池,而輔近畿邑已降指揮,旋即罷止。雖委諸路相視監牧,而不復括馬。雖免河北、河東租稅,而止及一年。雖加抬糧草鈔,而貼以四分香藥。雖復解鹽,而地分不如舊制。餘力爭之,不能得。大抵自賊馬既退,道君還宮之後,朝廷恬然,遂以為無事。方建議立東宮、開講筵、斥王安石、置《春秋》博士,而台諫所論,不過指摘京、黼之黨,行遣殆盡無虛日。防邊禦寇之策,反置而不問。余竊憂之。惟兵事樞密院可以專行,乃與許翰條具調發防秋之兵,大概有五:一曰系將兵,二曰不系將兵,三曰土兵,四曰民兵,五曰保甲。系將兵,除已起發外,見在者十將。將以二千人為率,不過三萬人。民兵,弓箭社、刀弩手之類是也,不過一萬人。保甲,除河北、河東,起於陝西不過三萬人,並見在河北、河東,通為二十萬,以控制要害之地。將士得旨頒行,然後關三省,其間猶有以為不須如此者。又乞降旨:在京許監察御史以上,在外監司、郡守、帥臣,各薦材武智略大小使臣,樞密院籍記姓名,量材錄用。上從之。又建議以謂在京步軍十餘萬,隸於三衙,近年不復教閱,士卒驕惰。緩急用之,旋差將佐統領,兵將不相識,難以責成功。乞自樞密院選差大小使臣,分四壁教閱,因勒成步伍,以備緩急。上初可之,已而殿帥王宗楚等以為侵紊,非祖宗制,詔罷之,余然後竊嘆事之難成也。少宰吳敏建議,欲置詳議司檢詳祖宗法制及近年弊政,當改革者,次第施行。詔以徐處仁、吳敏及余為提舉官。命既行,為南仲沮止。敏丐去,不果。余奏上曰:「陛下即大位於國家艱難之時,宜一新政事以慰天下之望。而朝廷玩愒,一日復一日,未聞有所變革,近欲置司討論,尋復罷之。今邊事方疏,調度不給,前日爵祿冒濫、蠹邦財者宜稍裁抑之,以足國用,此政事所宜先者。」上以為然,委余條具以聞。余奏上三十餘事,謂如節度使至窯刺史,祖宗本以待勛臣,故俸給特厚。當時員數少,今皆以戚里恩澤得之。除邊功外,宜悉換授環衛官,以抑其濫。又三省堂吏,祖宗轉官時止以正郎,崇、觀間始許轉至中奉大夫。今宜復祖宗之制,余皆類此。上深然之,降付三省。已而揭榜通衢曰:知樞密院事李綱陳請裁減下項。又榜東華門曰:守御使司給諸軍卸甲錢多寡不均。御前特再行支給,而守御使司初未嘗給卸甲錢也。余聞之驚駭,徐詢所以,乃執政間有密白上,以余得都城軍民之心,以此離間之。余始憂懼,不知死所矣。方欲乞罷,會守御使司補進武副尉二人,具狀奏知,上批出有:惟闢作福,惟闢作威,大臣專權,浸不可長之語。余惶懼,於上前辯明。曰:始親征行營及守御使司,得旨一切以便宜行事,給空名文武告、敕、帖等三千餘道。自置司以來,用過三十一而已。此二人者,乃齎御前蠟書至太原,當時約以得回報,即與補授,故今以空名帖補訖奏聞,乃遵上旨,非專權也。且敘孤危之蹤,為人所中傷者非一,願罷職任,乞骸骨歸田裡。上溫顏慰諭,以謂偶批及此,非有他意。余退居定力院,入札子待罪乞去。章十餘上,上悉批答不允,遣使押入。余不得請,即徑出通津門,欲東下。上遣中使宣押,挽舟入城,絡繹於道,既復鎖府門。
yú yì rì jiàn shàng, yuē:" rén zhǔ zhī yòng rén, yí zé dāng wù rèn, rèn zé dāng wù yí. ér dà chén yǐ dào shì jūn, bù kě zé zhǐ. jīn bì xià huò yú rén yán, yú chén bù dé wú yí, yòu bù lìng chén dé qù, bù zhī cǐ hé yě" shàng ān wèi jiǔ zhī. yú zì cǐ duō zài gào, rì yù qù ér wèi dé. huì zhǒng shī zhōng mò yú jūn qián, zhǒng shī dào yǐ bìng gào guī, zhí zhèng yǒu mì jiàn yì yǐ yú wèi xuān fǔ shǐ dài shī dào zhě. chū, wò lí bù zhī shī hái dǐ zhōng shān hé jiān, liǎng zhèn bīng mín yǐ sǐ gù shǒu, bù kěn xià. sù wáng zhāng bāng chāng jí gē dì shǐ děng chí zhì chéng xià shuō yù, tóu yǐ shǐ shí nǎi tuì, yán biān zhū jùn yì rán. ér zhǒng shī dào jìn bīng bī zhī, jīn rén chū jìng, liǎng zhèn wú yú. zhān hǎn zhī shī zhì tài yuán chéng xià, yì jiān bì gù shǒu, zhān hǎn tún bīng wéi zhī, xī pò zhū xiàn, wèi suǒ chéng fǎ yǐ kùn tài yuán. suǒ chéng fǎ zhě, yú chéng wài shǐ shí bù jí zhī dì zhù lěi huán rào, fēn rén fáng shǒu, nèi wài bù xiāng tōng. ér yáo gǔ jìn shī fù lóng dé fǔ wēi shèng jūn, è nán běi guān, lèi chū bīng yóu jǐng xíng dào yǔ shī zhōng jī jiǎo yìng yuán tài yuán. shī zhōng jìn cì píng dìng, chéng shèng fù shòu yáng yú cì zhū xiàn, bù shè bèi, yǒu qīng jīn rén zhī yì. yòu zī zhòng kào shǎng zhī wù, xī liú zhēn dìng, bù yǐ cóng xíng. jīn rén chéng jiàn tū zhū jūn, yǐ shén bì gōng shè què zhī. yù shǎng shè zhě, ér suí háng yín wǎn zhǐ shí shù méi, kù lì gào bù zú ér bà. yú shì shì jiē fèn nù, xiāng yǔ sàn qù. shī zhōng wèi liú shǐ suǒ zhōng, sǐ zhī. qí yú jiàng shì, tuì bǎo píng dìng jūn. ér shī dào zhù huá zhōu, fù yǐ lǎo bìng gài bà. shàng nà jiàn yì zhě zhī shuō, jué yì yòng yú xuān fǔ liǎng lù, dū jiàng shì jiě wéi.
余翌日見上,曰:「人主之用人,疑則當勿任,任則當勿疑。而大臣以道事君,不可則止。今陛下惑於人言,於臣不得無疑,又不令臣得去,不知此何也」上安慰久之。余自此多在告,日欲去而未得。會种師中歿於軍前,种師道以病告歸,執政有密建議以余為宣撫使代師道者。初,斡離不之師還抵中山、河間,兩鎮兵民以死固守,不肯下。肅王、張邦昌及割地使等馳至城下說諭,投以矢石乃退,沿邊諸郡亦然。而种師道進兵逼之,金人出境,兩鎮無虞。粘罕之師至太原城下,亦堅壁固守,粘罕屯兵圍之,悉破諸縣,為鎖城法以困太原。鎖城法者,於城外矢石不及之地築壘環繞,分人防守,內外不相通。而姚古進師復隆德府、威勝軍,扼南北關,累出兵由井陘道與師中犄角應援太原。師中進次平定,乘勝復壽陽、榆次諸縣,不設備,有輕金人之意。又輜重、犒賞之物,悉留真定,不以從行。金人乘間突諸軍,以神臂弓射卻之。欲賞射者,而隨行銀碗只十數枚,庫吏告不足而罷。於是士皆憤怒,相與散去。師中為流矢所中,死之。其餘將士,退保平定軍。而師道駐滑州,復以老病丐罷。上納建議者之說,決意用余宣撫兩路,督將士解圍。
yī rì, zhào duì ruì sī diàn, yù yǐ yù qiǎn xíng zhě. yú zài bài lì cí, zì yán shū shēng bù zhī bīng, zài wéi chéng zhōng bù dé yǐ wèi bì xià liào lǐ bīng shì, shí fēi suǒ zhǎng. jīn shǐ wèi dà shuài, kǒng bù shèng qí rèn, qiě wù guó shì, bù zú yǐ sè zé. shàng bù xǔ, jí jīn shàng shū shěng shū chì lìng, miàn shòu. yú zòu yuē:" jí shǐ chén bù liàng lì wèi bì xià xíng, yì xū zé rì shòu chì, jīn bài dà jiàng rú hū xiǎo ér, kě hū" shàng nǎi xǔ bié zé rì shòu chì. yú tuì jí yí jí zài gào, rù zhā zi qǐ zhì shì, lì chén suǒ yǐ bù kě wèi dà shuài. qiě yún: cǐ bì yǒu jiàn yì bù róng chén yú cháo zhě. zhāng shí yú shàng, xī pī dá bù yǔn, qiě dū lìng shòu mìng. yú shì tái chén yú yīng qiú jiàn guān chén gōng fǔ xiāng jì shàng yán yú bù dàng qù cháo tíng, shàng jiē yǐ wéi wèi dà chén yóu shuì, chì qù zhī, nǎi wú gǎn yán zhě. huò wèi yú yuē:" gōng zhī shàng suǒ yǐ qiǎn xíng zhī yì hū cǐ fēi wéi biān shì, nǎi yù yuán cǐ yǐ qù gōng, zé dōu rén wú cí ěr. gōng jiān wò bù qǐ, chán zhě yì dé yǐ xíng qí shuō, shàng dàn nù, jiāng yǒu dù yóu zhī cì, nài hé." yú gǎn qí yán, qǐ shòu mìng, shàng lù péi dù chuán yǐ cì. yú rù zhá zi, jù dào wú yuán jì yǐ qū qū huái cài zhī dì kàng táng shì, yǔ jīn rén qiáng ruò gù bù xiāng móu, ér chén céng bù zú yǐ wàng péi dù wàn fēn zhī yī, yǐ dù kuàng chén, shí wèi fēi lún. qiě yán zhū gě liàng chū shī biǎo wèi" qīn xián chén yuǎn xiǎo rén, cǐ xiān hàn zhī suǒ yǐ xīng lóng yě qīn xiǎo rén yuǎn xián chén, cǐ hòu hàn zhī suǒ yǐ qīng tuí yě." fū jūn zǐ xiǎo rén, yú yòng bīng zhī jiān ruò bù xiāng jí, ér liàng shēn yǐ wéi yán zhě, chéng yǐ kòu rǎng wài huàn, yǒu kě sǎo chú zhī lǐ ér xiǎo rén zài cháo dù hài běn gēn, jìn zhǎng nán qù, qí huàn yǒu bù kě shèng yán zhě. shì yǐ jí fǔ zàn zhōu wáng yǐ běi fá, bì yǒu xiào yǒu zhī zhāng chōng. péi xiāng zàn táng wáng yǐ dōng tǎo, bì qù jiān xié zhī yuán zhěn. yòng néng chéng gōng, kūn yào tú shǐ. jūn zǐ xiǎo rén zhī bù liǎng lì, cóng gǔ yǐ rán. chén qiè guān bì xià sì wèi zhī chū, shì zāo jīn rén rù kòu, xiāo gàn yōu qín lì jīng tú zhì, sī shuā qián chǐ, suī gǔ dì wáng qín jiǎn zhī dé, wú yǐ yuǎn guò. rán jūn zǐ xiǎo rén shàng yóu hùn xiáo yú cháo, xī é chéng fēng, shū wèi tuì chù. wèi yí liú shén zhào chá, zài yú rǎng zhú róng dí zhī xiān. cháo tíng jì zhèng, jūn zǐ dào cháng, zé suǒ yǐ hàn yù wài huàn zhě yǒu bù nán yě. jīn qǔ péi dù lùn yuán zhěn wèi hóng jiǎn zhāng shū, jié qí yào yǔ, zhé chén tiān tīng. shàng yōu zhào chǒng dá. xuān fǔ sī dé bīng èr wàn rén, ér quē mǎ. yú bái shàng yuē:" róng shì yǐ mǎ wèi xiān, jīn fá mǎ rú cǐ, wú yǐ duó zhāng jūn róng. xī tiān bǎo mò fēng cháng qīng chū shī, yōu jì rén guān zhī, jiàn qí jūn róng bù zhěng, jiē pàn qù. jīn chén chū shī, ān zhī wú kuī chān zhě suǒ xì guó tǐ, fēi xì gù yě. shì pò yǐ, qǐng kuò dū chéng mǎ, gěi jià shǎng zhī, kě de shù qiān pǐ." shàng yǐ wéi rán, lìng tiáo jù yǐ wén. jì ér bǎng yú kāi fēng fǔ yuē: xuān fǔ sī kuò mǎ, shì shǔ sāo rǎo, kě gèng bù shī xíng. qí yì yǔ qián bǎng tóng, yú qiè tàn xī ér yǐ. yǐ èr wàn rén fēn wéi wǔ jūn, shí jié shèng jūn pàn yú hé běi, qiǎn zuǒ jūn wǎng zhāo fǔ zhī, yòu qiǎn yòu jūn shǔ liú gé, shí liú gé chú xuān fǔ fù shǐ, nǎi táng kè suǒ jiàn, yú chū bù zhī yě. yòu yǐ jiě qián wèi zhì zhì fù shǐ dài yáo gǔ. yǐ zhé yàn zhì wèi hé dōng jù dāng gōng shì, yǔ qián zhì bīng yú lóng dé fǔ. xuān fǔ sī bīng fán wàn èr qiān rén, yú qǐng yín juàn qián yú cháo tíng, gè bǎi wàn, cái dé èr shí wàn. qī yǐ liù yuè èr shí rì qǐ xíng, ér shù shì jiē wèi bàn jí, qǐ liàng zhǎn xíng qī. shàng pī yuē: qiān yán bù xíng, qǐ fēi jù mìng yú huáng jù, rù zhā zi biàn suǒ yǐ wèi kě xíng zhě. qiě yuē: bì xià qián yǐ chén wèi zhuān quán, jīn yǐ chén wèi jù mìng, fāng qiǎn dà shuài jiě chóng wéi, ér yǐ zhuān quán jù mìng zhī rén wéi zhī, wú nǎi bù kě hū yuàn bìng bà shū guǎn zhī rèn, zé xìn chén wěi zhī, dé qǐ hái gǔ. yīn yǐ shàng shū yòu chéng zhī shū mì yuàn shì xuān fǔ shǐ gào chì jiǎo nà. shàng fēng hái, qiǎn shǐ qū zhào shù sì.
一日,召對睿思殿,諭以欲遣行者。余再拜力辭,自言書生不知兵,在圍城中不得已為陛下料理兵事,實非所長。今使為大帥,恐不勝其任,且誤國事,不足以塞責。上不許,即今尚書省書敕令,面授。余奏曰:「藉使臣不量力為陛下行,亦須擇日受敕,今拜大將如呼小兒,可乎」上乃許別擇日受敕。余退即移疾在告,入劄子乞致仕,力陳所以不可為大帥。且云:此必有建議不容臣於朝者。章十餘上,悉批答不允,且督令受命。於是台臣余應求、諫官陳公輔相繼上言余不當去朝廷,上皆以為為大臣遊說,斥去之,乃無敢言者。或謂余曰:「公知上所以遣行之意乎此非為邊事,乃欲緣此以去公,則都人無辭耳。公堅臥不起,讒者益得以行其說,上旦怒,將有杜郵之賜,奈何。」余感其言,起受命,上錄《裴度傳》以賜。余入札子,具道吳元濟以區區淮蔡之地抗唐室,與金人強弱固不相侔,而臣曾不足以望裴度萬分之一,以度況臣,實謂非倫。且言諸葛亮《出師表》謂「親賢臣、遠小人,此先漢之所以興隆也;親小人、遠賢臣,此後漢之所以傾頹也。」夫君子、小人,於用兵之間若不相及,而亮深以為言者,誠以寇攘外患,有可掃除之理;而小人在朝蠹害本根,浸長難去,其患有不可勝言者。是以吉甫贊周王以北伐,必有孝友之張沖。裴相贊唐王以東討,必去奸邪之元稹。用能成功,焜耀圖史。君子、小人之不兩立,從古已然。臣竊觀陛下嗣位之初,適遭金人入寇,宵旰憂勤、厲精圖治,思刷前恥,雖古帝王勤儉之德,無以遠過。然君子、小人尚猶混淆於朝,翕訛成風,殊未退黜。謂宜留神照察,在於攘逐戎狄之先。朝廷既正,君子道長,則所以捍禦外患者有不難也。今取裴度論元稹、魏洪簡章疏,節其要語,輒塵天聽。上優詔寵答。宣撫司得兵二萬人,而闕馬。余白上曰:「戎事以馬為先,今乏馬如此,無以奪張軍容。昔天寶末封常清出師,幽薊人觀之,見其軍容不整,皆叛去。今臣出師,安知無窺覘者所系國體,非細故也。事迫矣,請括都城馬,給價賞之,可得數千匹。」上以為然,令條具以聞。既而膀於開封府曰:宣撫司括馬,事屬騷擾,可更不施行。其意與前榜同,余竊嘆息而已。以二萬人分為五軍,時捷勝軍叛於河北,遣左軍往招撫之,又遣右軍屬劉韐,時劉韐除宣撫副使,乃唐恪所薦,余初不知也。又以解潛為制置副使代姚古。以折彥質為河東句當公事,與潛治兵於隆德府。宣撫司兵凡萬二千人,余請銀、絹、錢於朝廷,各百萬,才得二十萬。期以六月二十日啟行,而庶事皆未辦集,乞量展行期。上批曰:遷延不行,豈非拒命余惶懼,入劄子辨所以未可行者。且曰:陛下前以臣為專權,今以臣為拒命,方遣大帥解重圍,而以專權、拒命之人為之,無乃不可乎願並罷樞管之任,擇信臣委之,得乞骸骨。因以尚書右丞、知樞密院事、宣撫使告敕繳納。上封還,遣使趨召數四。
yú rù jiàn shàng, jù dào suǒ yǐ wéi rén zhòng shāng, zhì shàng tīng bù néng wú huò zhě, zhǐ yǐ èr yuè wǔ rì shì shù fú quē shì. jīn fèng mìng chū shǐ, wú yuán fù wàng qīng guāng. shàng jīng yuē:" qīng zhǐ wèi zhèn xún biān, biàn kě hái quē." yú zòu yuē:" chén zhī xíng, wú yǒu fù huán zhī lǐ. xī fàn zhòng yān zì cān zhī zhèng shì chū ān fǔ xī biān, guò zhèng zhōu jiàn lǚ yí jiǎn, yǔ zàn chū zhī yì. yí jiǎn yuē:' cān zhèng qǐ fù kě hái.' qí hòu guǒ rán. jīn chén yǐ yú zhí bù róng yú cháo, shǐ chén jì xíng zhī hòu, wú jǔ nán wú bàng chán wú qián liáng bù zú zhī huàn, zé jìn ér sǐ dí, chén zhī yuàn yě. wàn yī yǒu zhāo tíng zhí yì bù jiān, chén zì dù bù néng yǒu suǒ wéi, jí xū gào bì xià qiú dài bà qù, bì xià yì yí chá chén gū zhōng, yǐ quán jūn chén zhī yì." shàng pō gǎn dòng, nǎi yǐ èr shí wǔ rì jiè xíng qián qī, yàn yú zǐ chén diàn, yòu cì yù yán yú qióng lín yuàn, suǒ yǐ cì láo shén wò. yú kào jūn qì, hào lìng jiàng shì, zhǎn pí jiàng jiāo ān jié yǐ xùn. chū, ān jié lì yáo gǔ zhàng xià, zài wēi shèng jūn xū chuán zéi mǎ qiě zhì, ān jié gǔ shàn zuì qíng, quàn yáo gǔ tuì shī. zhì lóng dé, yòu quàn dùn qù. yú shì liǎng jùn zhī rén jiē jīng rǎo zǒu sàn, ér chū wú zéi mǎ. zhì shì, cóng yáo gǔ hái quē, yú zhào zhǎn zhī, rén jiē yǐ wéi dāng. yì rì, jìn shī, yǐ qī yuè chū dǐ hé yáng. rù zhā zi yǐ jī yì sì shuǐ guān xī dōu hé yáng xíng shèng zhī dì, chéng bì tuí yí, dāng jí xiū zhì. jīn suī wǎn, rán bìng lì wèi zhī, shàng kě jí yě. yòu yīn wàng bài zhū líng, jù zòu yuē: chén zǒng shī dào chū gǒng luò, wàng bài zhū líng qǐn, shān rán liú tì. gōng wéi zǔ zōng chuàng yè shǒu chéng chuí èr bǎi nián, shèng shèng chuán shòu, yǐ zhì bì xià. shì dīng jiān nán zhī qiū, róng dí nèi qīn, zhōng guó shì ruò, cǐ chéng bì xià cháng dǎn sī bào lì jīng qiú zhì zhī rì. yuàn shēn kǎo zǔ zōng zhī fǎ, yī yī tuī xíng zhī, jìn jūn zǐ tuì xiǎo rén, wú yǐ lì kǒu shàn piǎn yán wèi zú xìn, wú yǐ xiǎo yǒu cái wèi wén jūn zǐ zhī dà dào wèi zú shǐ, yì gù bāng běn, yǐ tú zhōng xīng. shàng yǐ wèi ān jiǔ miào zhī líng, xià yǐ wéi yì zhào cāng shēng zhī suǒ yī lài. tiān xià xìng shèn! chū, yú bì cí rì wèi shàng dào táng kè niè shān zhī wéi rén, bì xià rèn xìn zhī dǔ, qiě wù guó, gù yú cǐ shēn yán zhī. shàng pī dá yǒu" míng jì yú huái" zhī yǔ. liú hé yáng shí yú rì, xùn liàn shì zú, xiū zhěng qì jiǎ zhī shǔ, jìn cì huái zhōu. zì chū shī hòu, jìn shì zú bù dé rǎo mín, yǒu gǎn duó fù rén chāi zi zhě, lì zhǎn yǐ xùn. shí yí qì wù, jué chūn qíng pèi. táo wáng bǔ huò zhě, jiē zhǎn. yǐ gù jūn lǜ pō sù, wú gǎn fàn zhě. cháng yǐ wèi bù bù shèng chē, jīn rén yǐ tiě qí bēn chōng, fēi chē bù néng zhì zhī. yǒu zhāng xíng zhōng zhě, xiàn zhàn chē zhì dù, liǎng gān shuāng lún, qián shī pí lí, qiāng rèn yùn zhuàn qīng jié. měi chē yòng jiǎ shì èr shí wǔ rén, zhí gōng nú qiāng pí zhī shǔ yǐ fǔ yì zhī, jié zhèn yǐ xíng, tiě qí yù zhī jiē tuì dùn. zào qiān yú liǎng, rì yì xí zhī, qí fáng qiū zhī bīng jí, yǐ móu dà jǔ. ér cháo tíng jiàng zhǐ, fán zhào shū suǒ qǐ zhī bīng xī bà jiǎn zhī. yú shàng shū lì zhēng, qí dà lüè yuē: chén zuó dài zuì shū fǔ, fú méng bì xià wěi lìng cuò zhì fáng qiū zhī bīng, chén yì yǐ wéi zhōng guó jūn zhèng bù xiū, jǐ sān shí nián yǐ, quē é bù bǔ zhě guò bàn, qí jiàn cún zhě jiē kuì sàn zhī yú, bù xí zhàn zhèn, gù lìng jīn rén dé yǐ kuī sì. jì xiàn yān shān, cháng qū zhōng yuán, suì fàn jī diān. lái wú fān lí zhī gù, qù wú yāo jī zhī wēi, miào táng shī cè, shǐ zhī gē sān zhèn zhì qīn wáng jié qǔ jīn bó yǐ yì wàn jì, qū lǔ shì nǚ, tú lù liáng mín bù kě shèng shǔ. shì shū zhī yán, suǒ bù rěn wén. cǐ chéng zōng miào zhī xiū, ér bì xià cháng dǎn sī bào zhě yě. jīn hé běi zhī kòu suī tuì, ér zhōng shān hé jiān zhī dì bù gē, zéi mǎ chū mò, bìng biān zhū jùn zhài zhà xiāng lián, bīng bù shǎo xiū. tài yuán zhī wéi wèi jiě, ér hé dōng zhī shì wēi shén. páng jìn xiàn zhèn, wèi zéi bīng zhī suǒ zhàn jù. qiū gāo mǎ féi, lǔ qí píng líng, jué xū shēn rù, yǐ zé sān zhèn zhī yuē jí jīn bó zhī yú shù. tǎng fēi qǐ tiān xià zhī bīng, jù tiān xià zhī lì, jiě wéi tài yuán fáng yù hé běi, zé bì fù yǒu jīn chūn zhī jǐng. zōng shè ān wēi, dài wèi kě zhī. gù chén zhé bù zì kuí, wèi bì xià cuò huà jiàng zhào shū yǐ tuán jié zhū lù fáng qiū zhī bīng, dà yuē bù guò shí yú wàn rén, ér yù fēn bù nán běi□□□ bà děng èr shí yú jùn, zhōng shān hé jiān zhēn dìng dà míng héng hǎi wǔ shuài fǔ, fù lǐ shí yú zhōu jūn, yán hé yí dài, kòng è dì fēn, yì wèi wáng shì, dī fáng hǎi dào. qí shén jí zhě, jiě wéi tài yuán, shōu fù xīn dài, yǐ hàn jīn rén xià rén lián bīng rù kòu. bù zhī cǐ shí shù wàn rén zhī zhòng yī yī jiē dào, guǒ néng zú yòng, ér wú zéi mǎ dù hé zhī jǐng hū jīn chén bèi mìng chū shǐ, qù qīng guāng zhī rì wèi jǐ, cháo tíng yǐ jǐn gǎi qián rì zhào shū, diào bīng fáng qiū zhī jì jì bà, dòng dīng yòu bà, gōng nǔ yòu bà, shì bīng yòu bà, sì chuān fú jiàn guǎng dōng lù jiāng bīng yòu bà, jīng hú nán běi lù xì jiāng bù xì jiāng bīng, ér jīng xī zhōu jùn yòu jiē tè miǎn qǐ fā. shì qián rì zhào shū suǒ tuán jié zhī bīng, bà qù dà bàn, jīn rén jù bīng, liǎng lù rù kòu, jiāng hé yǐ zhī wú, ér cháo tíng hé shì. bù liú yì yú cǐ, chén qiè sī zhī, yǐ bīng wèi bù xū qǐ zhě, dà gài yǒu wǔ: chuān guǎng fú jiàn jīng hú zhī dì yuǎn, yī yě. qián liáng kào shǎng zhī fèi duō, èr yě. hé běi kòu tuì, tiān xià yǐ wú shì, sān yě. tài yuán zhī wéi, zéi mǎ bù duō, bù gōng zì jiě, sì yě. tàn bào yǒu lín yá gāo lí zhī shī, jīn rén qiān zhì, kě bì bù shēn rù, wǔ yě. ruò yǐ chuān guǎng fú jiàn jīng hú zhī dì yuǎn, zé zhào shū zhī xià yǐ sì yuè, qī tiān xià bīng yǐ qī yuè, dāng shí guān bào sān xǐng, hé bù jí zhǐ jīn yǐ qī yuè, yuǎn fāng zhī bīng jiē yǐ zài dào, rú fù yuē huí, shì fù dǎo jīn chūn qín wáng zhī shī yuē huí zhī bì yě. yī suì liǎng qǐ tiān xià zhī bīng, zhōng dào ér liǎng zhǐ zhī, tiān xià wèi hé chén kǒng cháo tíng zì cǐ bù fù néng qǔ xìn sì fāng, ér jiàng shì jiě tǐ yǐ. guó zhī dà shì zài róng, zōng shè ān wēi suǒ xì, ér qiě xíng qiě zhǐ, yǒu tóng ér xì. chén qiè tòng zhī! ruò yǐ wèi qián liáng kào shǎng duō, zé jīn chūn wú bīng hàn kòu, zhì lìng wù guó, tǔ dì bǎo huò rén mín jiē wèi suǒ qǔ, jīn xī xiǎo fèi ér bù wéi zhī bèi, chén kǒng hòu lái suǒ qǔ yòu bù zhǐ yú qián rì yě. kuàng yuán jiàng zhǐ huī, fáng qiū zhī bīng gè lìng jī liáng yǐ xíng, zé qián liáng kào shǎng zhī fá zì fēi suǒ huàn, miào táng bù shēn sī zōng shè dà jì, ér xī xiǎo fèi, chén qiè suǒ bù qǔ yě. ruò yǐ hé běi kòu tuì, tiān xià wú shì, zé biān jùn rì bào jīn rén jù bīng, shēng yán mǒu yuè rù kòu, dāng qǔ mǒu dì. qiáng dí lín jìng, fēi hé fēi zhàn, zhāo xī kǒng lì, jù qí fù lái. tiān xià guǒ wú shì hū jiǎ yì wèi cuò huǒ jī xīn zhī xià ér zuò qí shàng, huǒ wèi jí rán yīn wèi zhī ān, yǐ jīn rì guān zhī, hé zhǐ yú huǒ wèi jí rán, dài chǔ yú liè yàn zhī páng, ér yán xiào zì ruò yě. ruò yǐ wèi tài yuán zhī wéi zéi mǎ bù duō, bù gōng zì jiě, zé zì chūn cú qiū, gōng shǒu bàn nián, céng bù néng dé qí shí shù. yáo zhǒng èr shuài, yǐ shí wàn zhī shī, yī rì jiē kuì, bǐ wèi cháng yǒu suǒ shāng nǜ. bù zhī hé yǐ bì qí bīng zhī bù duō, yǐ wéi kě yǐ bù gōng ér zì jiě zhě chén yǐ wèi fēi yú zé wū. zhì lín yá gāo lí qiān zhì zhī bào, lǐ huò yǒu zhī, rán bù kě shì bǐ zhī bù lái, dāng shì wǒ zhī yǒu bèi. zé tún bīng jù liáng, zhèng jīn rì zhī xiān wù, bù kě hū yě. jīn hé běi hé dōng zhōu jùn rì gào wēi jí, qǐ bīng jiē yǐ sān wǔ wàn wèi yán, ér bàn nián yǐ lái, wèi yǒu yī rén yī qí kě yǐ fù qí qiú zhě. fáng qiū zhī bīng fǔ jí, yòu jiē qiǎn bà, bù zhī cǐ hé lǐ yě ruò bì yǐ wèi bù xū dòng tiān xià zhī bīng, ér zì kě wú shì, zé chén chéng bù zú yǐ rèn cǐ zé, bì xià hú bù qiǎn jiàn yì zhī rén dài chén, zuò zhì kāng píng, ér zhòng wèi cǐ rǎo rǎo yě. chú fàn shì xióng suǒ tǒng hú běi bīng wén yǐ zhì xiāng táng jiān, chén yǐ zuò fèng shèng zhǐ lìng jí sù fā fù xuān fǔ sī wài, suǒ yǒu yú lù qǐ yī yuán jiàng zhào shū qǐ fā, shù jī bù wù guó shì. wèi bào, jiān zài jù zòu yuē: jìn jiàng zhǐ huī, jiǎn bà fáng qiū zhī bīng, chén suǒ yǐ shēn xī cǐ shì zhě, yī zé hé běi fáng qiū quē rén, kǒng yǒu shū yú yī zé yī suì zhī jiān, zài lìng qǐ bīng, yòu zài zhǐ zhī, kǒng wú yǐ shì sì fāng dà xìn. fáng qiū zhī jì, chén qián zòu lùn zhī yǐ xiáng, qǐng wèi bì xià gèng lùn bù kě shī xìn zhī yì. xī zhōu wèi quǎn róng suǒ qīn, cháng yǐ fēng huǒ zhào zhū hóu bīng. kǒng zhū hóu zhī wèi bì zhì yě, jǔ fēng yǐ shì zhī, zhū hóu zhī bīng dà jí, zhī qí shì yǐ, jiē nù ér guī. qí hòu, zhēn jǔ fēng, wú fù zhì zhě, qù dōng jīn rén jiāng fàn quē, zhào qǐ qín wáng zhī shī, yuǎn fāng zhī bīng yǒng yuè fù nàn, zhì zhōng tú ér kòu yǐ hé, yǒu zhào zhǐ zhī, jiē fèn wǎn ér fǎn. jīn yǐ fáng qiū zhī dí, yòu qǐ tiān xià zhī bīng, liáng fēi huò yǐ, yuǎn fāng zhī bīng lǜ jiē jiù dào, yòu fù yuē huí, jiàng shì zú wǔ níng bù jiě tǐ. fū yǐ jūn fǎ lēi zhū lù qǐ bīng, ér yǐ cùn zhǐ bà zhī, kǒng hòu shí yǒu suǒ hào zhào, wú fù yīng zhě yǐ. jìng bù bào. shàng rì yǐ yù pī cù jiě tài yuán zhī wéi, yú shì xuān fǔ shǐ liú gé zhì zhì fù shǐ jiě qián chá fǎng shǐ zhāng hào jù dāng gōng shì zhé yàn zhì dū tǒng zhì wáng yuān zhé kě qiú děng céng yì yú lóng dé fǔ, qī yǐ qī yuè èr shí qī rì zhū lù jìn bīng, píng dìng jūn liáo zhōu liǎng lù, liú gé wáng yuān zhǔ zhī wēi shèng jūn lù, jiě qián zhé yàn zhì zhǔ zhī fén zhōu lù, zhāng hào zhé kě qiú zhǔ zhī. ér xuān fǔ fù shǐ zhì zhì fù shǐ chá fǎng shǐ jù dāng gōng shì, jiē chéng shòu yù qián chǔ fèn, shì dé zhuān dá, jìn tuì zì rú. xuān fǔ sī zì yǒu jié zhì zhī míng, tè wén jù ěr. yú zòu shàng yǐ jié zhì bù zhuān, kǒng wù guó shì. suī jiàng zhǐ huī yuē shù, ér chéng shòu zhuān dá zì ruò yě. zhì qī chū shī, jiě qián yǔ zéi xiāng yù yú nán běi guān, zhuǎn zhàn sì rì shā shāng xiāng dāng, jīn rén zēng bīng, qián jūn lì bù néng shèng ér kuì. píng dìng fén liáo zhī shī, jiē dòu liú bù jìn. qí hòu, zhāng hào yòu wéi jié zhì, yòng tǒng zhì guān zhāng sī zhèng fù wén shuǐ xiàn, yǐ ér fù wèi zéi suǒ duó. yú jí wèi shàng lùn jié zhì bù zhuān zhī bì, yòu fēn lù jìn bīng, zéi yǐ quán lì zhì wú gū jūn, bù ruò hé dà bīng yóu yí lù jìn. huì fàn shì xióng yǐ hú nán bīng zhì, jí jiàn wèi xuān fǔ pàn guān, fāng yù huì hé, qīn lǜ shī yǐ tǎo zéi, ér cháo yì biàn yǐ. chū, zéi qí jì chū jìng, jí qiǎn wáng yún cáo méng shǐ jīn rén jūn zhōng, yì yǐ sān zhèn bīng mín bù kěn gē, yuàn yǐ zū fù dài gē dì zhī yuē, zhì shì qiǎn huí, yǒu xǔ yì. qí shí yǐ kuǎn wǒ shī, fēi chéng yán yě. cháo tíng xìn zhī, gěng nán zhòng táng kè yóu zhǔ qí yì, yì wèi fēi guī zū fù, zé gē dì yǐ lù zhī, hé yì kě yǐ jué chéng. nǎi zhào xuān fǔ sī bù dé qīng yì jìn bīng, ér yì hé zhī shǐ fēn rán yú dào lù yǐ. jì ér xú chù rén wú mǐn bà xiāng, ér xiāng táng kè xǔ hàn bà tóng zhī shū mì yuàn shì, ér jìn yòng niè shān chén guò tíng lǐ huí děng. wú mǐn fù yǐ nèi chán shì, yán zhě wèi chéng cài yōu mì zhǐ, jí chū chú mén xià shì láng yì cài yōu jiǎo zhì wèi zhī, zé shòu sàn guān ān zhì fú zhōu. yú qiè tàn yuē: shì wú kě wèi zhě yǐ! yīn rù zhā zi, zòu zhuàng qǐ bà.
余入見上,具道所以為人中傷,致上聽不能無惑者,只以二月五日士庶伏闕事。今奉命出使,無緣復望清光。上驚曰:「卿只為朕巡邊,便可還闕。」余奏曰:「臣之行,無有復還之理。昔范仲淹自參知政事出安撫西邊,過鄭州見呂夷簡,語暫出之意。夷簡曰:『參政豈復可還。』其後果然。今臣以愚直不容於朝,使臣既行之後,無沮難、無謗讒、無錢糧不足之患,則進而死敵,臣之願也。萬一有朝廷執議不堅,臣自度不能有所為,即須告陛下求代罷去,陛下亦宜察臣孤忠,以全君臣之義。」上頗感動,乃以二十五日戒行前期,燕於紫宸殿,又賜御筵於瓊林苑,所以賜勞甚渥。余犒軍訖,號令將士,斬裨將焦安節以徇。初,安節隸姚古帳下,在威勝軍虛傳賊馬且至,安節鼓扇罪情,勸姚古退師。至隆德,又勸遁去。於是兩郡之人皆驚擾走散,而初無賊馬。至是,從姚古還闕,余召斬之,人皆以為當。翌日,進師,以七月初抵河陽。入劄子以畿邑汜水關、西都、河陽形勝之地,城壁頹圯,當亟修治。今雖晚,然併力為之,尚可及也。又因望拜諸陵,具奏曰:臣總師道出鞏、洛,望拜諸陵寢,潸然流涕。恭惟祖宗創業守成垂二百年,聖聖傳授,以至陛下。適丁艱難之秋,戎狄內侵,中國勢弱,此誠陛下嘗膽思報、厲精求治之日。願深考祖宗之法,一一推行之,進君子、退小人,無以利口善諞言為足信,無以小有才未聞君子之大道為足使,益固邦本,以圖中興。上以慰安九廟之靈,下以為億兆蒼生之所依賴。天下幸甚!初,余陛辭日為上道唐恪、聶山之為人,陛下任信之篤,且誤國,故於此申言之。上批答有「銘記於懷」之語。留河陽十餘日,訓練士卒,修整器甲之屬,進次懷州。自出師後,禁士卒不得擾民,有趕奪婦人釵子者,立斬以徇。拾遺棄物,決春黥配。逃亡捕獲者,皆斬。以故軍律頗肅,無敢犯者。嘗以謂步不勝車,金人以鐵騎奔沖,非車不能制之。有張行中者,獻戰車制度,兩竿雙輪,前施皮籬,槍刃運轉輕捷。每車用甲士二十五人,執弓駑、槍脾之屬以輔翼之,結陣以行,鐵騎遇之皆退遁。造千餘兩,日肄習之,俟防秋之兵集,以謀大舉。而朝廷降旨,凡詔書所起之兵悉罷減之。余上疏力爭,其大略曰:臣昨待罪樞府,伏蒙陛下委令措置防秋之兵,臣意以為中國軍政不修,幾三十年矣,闕額不補者過半,其見存者皆潰散之餘,不習戰陣,故令金人得以窺伺。既陷燕山,長驅中原,遂犯畿甸。來無藩籬之固,去無邀擊之威,廟堂失策,使之割三鎮、質親王、劫取金帛以億萬計,驅虜士女,屠戮良民不可勝數。《誓書》之言,所不忍聞。此誠宗廟之羞,而陛下嘗膽思報者也。今河北之寇雖退,而中山、河間之地不割,賊馬出沒,並邊諸郡寨柵相連,兵不少休。太原之圍未解,而河東之勢危甚。旁近縣鎮,為賊兵之所占據。秋高馬肥,虜騎憑陵,決須深入,以責三鎮之約及金帛之餘數。倘非起天下之兵,聚天下之力,解圍太原、防禦河北,則必復有今春之警。宗社安危,殆未可知。故臣輒不自揆,為陛下措畫降詔書以團結諸路防秋之兵,大約不過十餘萬人,而欲分布南北□□□霸等二十餘郡,中山、河間、真定、大名、橫海五帥府,腹里十餘州軍,沿河一帶,控扼地分,翊衛王室,提防海道。其甚急者,解圍太原,收復忻、代,以捍金人、夏人連兵入寇。不知此十數萬人之眾一一皆到,果能足用,而無賊馬渡河之警乎今臣被命出使,去清光之日未幾,朝廷已盡改前日詔書,調兵防秋之計既罷,峒丁又罷,弓弩又罷,士兵又罷,四川、福建、廣東路將兵又罷,荊湖南北路系將、不系將兵,而京西州郡又皆特免起發。是前日詔書所團結之兵,罷去大半,金人聚兵,兩路入寇,將何以支吾,而朝廷何恃。不留意於此,臣竊思之,以兵為不須起者,大概有五:川、廣、福建、荊湖之地遠,一也。錢糧犒賞之費多,二也。河北寇退,天下已無事,三也。太原之圍,賊馬不多,不攻自解,四也。探報有林牙、高麗之師,金人牽制,可必不深入,五也。若以川、廣、福建、荊湖之地遠,則詔書之下以四月, 期天下兵以七月,當時關報三省,何不即止今已七月,遠方之兵皆已在道,如復約回,是復蹈今春勤王之師約回之弊也。一歲兩起天下之兵,中道而兩止之,天下謂何臣恐朝廷自此不復能取信四方,而將士解體矣。國之大事在戎,宗社安危所系,而且行且止,有同兒戲。臣竊痛之!若以謂錢糧犒賞多,則今春無兵捍寇,致令誤國,土地、寶貨、人民皆為所取,今惜小費而不為之備,臣恐後來所取又不止於前日也。況原降指揮,防秋之兵各令齎糧以行,則錢糧犒賞之乏自非所患,廟堂不深思宗社大計,而惜小費,臣竊所不取也。若以河北寇退,天下無事,則邊郡日報金人聚兵,聲言某月入寇,當取某地。強敵臨境,非和非戰,朝夕恐栗,懼其復來。天下果無事乎賈誼謂厝火積薪之下而坐其上,火未及然因謂之安,以今日觀之,何止於火未及然,殆處於烈焰之旁,而言笑自若也。若以謂太原之圍賊馬不多,不攻自解,則自春徂秋,攻守半年,曾不能得其實數。姚、種二帥,以十萬之師,一日皆潰,彼未嘗有所傷衄。不知何以必其兵之不多,以為可以不攻而自解者臣以謂非愚則誣。至林牙、高麗牽制之報,理或有之,然不可恃彼之不來,當恃我之有備。則屯兵聚糧,正今日之先務,不可忽也。今河北、河東州郡日告危急,乞兵皆以三五萬為言,而半年以來,未有一人一騎可以副其求者。防秋之兵甫集,又皆遣罷,不知此何理也若必以謂不須動天下之兵,而自可無事,則臣誠不足以任此責,陛下胡不遣建議之人代臣,坐致康平,而重為此擾擾也。除范世雄所統湖北兵聞已至襄唐間,臣已作奉聖旨令疾速發赴宣撫司外,所有餘路乞依原降詔書起發,庶幾不誤國事。未報,間再具奏曰:近降指揮,減罷防秋之兵,臣所以深惜此事者,一則河北防秋闕人,恐有疏虞;一則一歲之間,再令起兵,又再止之,恐無以示四方大信。防秋之計,臣前奏論之已詳,請為陛下更論不可失信之意。昔周為犬戎所侵,常以烽火召諸侯兵。恐諸侯之未必至也,舉烽以試之,諸侯之兵大集,知其試已,皆怒而歸。其後,真舉烽,無復至者,去冬金人將犯闕,詔起勤王之師,遠方之兵踴躍赴難,至中途而寇已和,有詔止之,皆憤惋而返。今以防秋之敵,又起天下之兵,良非獲已,遠方之兵率皆就道,又復約回,將士卒伍寧不解體。夫以軍法勒諸路起兵,而以寸紙罷之,恐後時有所號召,無復應者矣。竟不報。上日以御批促解太原之圍,於是宣撫使劉韐、制置副使解潛、察訪使張灝、句當公事折彥質、都統制王淵、折可求等曾議於隆德府,期以七月二十七日諸路進兵,平定軍遼州兩路,劉韐、王淵主之;威勝軍路,解潛、折彥質主之;汾州路,張灝、折可求主之。而宣撫副使、制置副使、察訪使、句當公事,皆承受御前處分,事得專達,進退自如。宣撫司自有節制之名,特文具爾。余奏上以節制不專,恐誤國事。雖降指揮約束,而承受專達自若也。至期出師,解潛與賊相遇於南北關,轉戰四日殺傷相當,金人增兵,潛軍力不能勝而潰。平定、汾遼之師,皆逗留不進。其後,張灝又違節制,用統制官張思正復文水縣,已而復為賊所奪。余亟為上論節制不專之弊,又分路進兵,賊以全力制吾孤軍,不若合大兵由一路進。會范世雄以湖南兵至,即薦為宣撫判官,方欲會合,親率師以討賊,而朝議變矣。初,賊騎既出境,即遣王雲、曹曚使金人軍中,議以三鎮兵民不肯割,願以租賦代割地之約,至是遣回,有許意。其實以款我師,非誠言也。朝廷信之,耿南仲、唐恪尤主其議,意謂非歸租賦,則割地以賂之,和議可以決成。乃詔宣撫司不得輕易進兵,而議和之使紛然於道路矣。既而徐處仁、吳敏罷相,而相唐恪;許翰罷同知樞密院事,而進用聶山、陳過庭、李回等。吳敏復以內禪事,言者謂承蔡攸密旨,及初除門下侍郎亦蔡攸矯制為之,責授散官安置涪州。余竊嘆曰:事無可為者矣!因入劄子,奏狀乞罷。
chū, táng kè móu chū yú yú wài, zé chù rén hàn mǐn kě yǐ jì qù zhī, shù rén zhě qù, zé yú yì bù néng liú yě. zhì shì, jiē rú qí cè. zhāng shù shàng, yóu jiàng zhào pī dá bù yǔn. yú jù zòu lì dào suǒ yǐ cái néng bù shèng rèn zhě, qiě dé hūn kuì zhī jí, bù bà jué wù guó shì, bìng xù nǎng rì tà qián zhī yǔ. yú shì, shàng mìng zhǒng shī dào yǐ tóng zhī shū mì yuàn shì xún biān, jiāo gē xuān fǔ sī zhí shì, zhào yú fù quē, qiě bǐ yán hé xún shì fáng shǒu zhī jù. yú lián shàng zhāng qǐ bà zhī shū mì yuàn shì, shǒu běn guān zhì shì. xíng zhì fēng qiū xiàn, dé shàng shū shěng zhā zi, yǒu zhǐ chú guān wén diàn xué shì zhī yáng zhōu, shí jiǔ yuè chū yě. yú jù zòu cí miǎn, bù gǎn dāng. qiě shàng shū yán suǒ yǐ lì gài bà zhě, fēi ài shēn qiè dí zhī gù, tè shì yǒu bù kě wèi zhě, nán yǐ xū shòu qí zé. shǐ xuān fǔ sī dé bīng ruò gān, jīn tún zhù mǒu chù, jiē bù céng yòng. shǐ cháo tíng yīng fù yín juàn qián ruò gān, yòu yù qián jiàng dào ruò gān, chú zhī guān bīng shí qián bìng kào shǎng wài, jīn jiē chūn liú huái zhōu, jí zài jīng jiàng cì, kù jù yǒu jí kě kǎo àn yě. chén jì bà qù, kǒng bù zhī zhě wèi chén sàng shī fèi cái, wéi bì xià qiǎn shǐ hé shí. suī chén yǐ bù cái qǐ bà, yuàn yì zé jiàng shuài, fǔ yù shì zú, yǔ zhī hàn dí. jīn rén jiǎo kuài, móu lǜ bù qiǎn, hé yì wèi kě zhuān shì, yī shī shì zú xīn, wú yǔ yù wǔ, zé tiān xià zhī shì qù yǐ. chén zì cǐ bù fù yǔ guó lùn, gǎn mào sǐ yǐ wén. jì ér guǒ yǒu yán yú zhuān zhǔ zhàn yì sàng shī fèi cái zhě, yòu zhǐ yán shí zuì. yú shì suì luò zhí gōng guàn, zé shòu bǎo jìng jūn jié dù fù shǐ, jiàn chāng jūn ān zhì. yòu yǐ yú shàng shū biàn lùn, wèi tuì yǒu hòu yán yǐ huò zhòng tīng, zài zhé níng jiāng yòng shě. jìn tuì zhě, shì zhī cháng, cǐ bù zú dào. dàn guó jiā jiān nán, zōng shè wēi jí, fú chí tiān xià zhī shì zhuǎn wēi wéi ān jǐ chéng, ér wèi yōng nuò chán tè zhě huài zhī, wèi kě xī yě. dài tiān wèi huǐ huò, shēng líng wèi yǒu xiū xī zhī qī, mìng yùn zhī xíng zì yǒu shù yě. bù rán, hé yǐ ruò cǐ yú zì jiàn chāng jiǎ dào cháng shā yǐ qū chuān shǎn, shì jīng nán wèi kòu zéi suǒ jù, dào gěng, shǎo liú. shí dū chéng fù wèi lǔ qí gōng wéi, cháo tíng bù tōng hào zhě lěi yuè, duān yōu duō xiá, tàn qiè zhōng qǔ zì shàng lóng fēi yú zāo yù yǐ lái, bèi shòu yù bǐ nèi pī, jí biǎo zhā zhāng zòu děng, mìng bǐ lì biān cì zhī, yīn xù qí shī shè qù jiù běn mò, dà gài ruò cǐ, shù jī chuán xìn yú hòu shì.
初,唐恪謀出余於外,則處仁、翰、敏可以計去之,數人者去,則余亦不能留也。至是,皆如其策。章數上,猶降詔批答不允。余具奏力道所以材能不勝任者,且得昏憒之疾,不罷決誤國事,並敘曩日榻前之語。於是,上命种師道以同知樞密院事巡邊,交割宣撫司職事,召余赴闕,且俾沿河巡視防守之具。余連上章乞罷知樞密院事,守本官致仕。行至封邱縣,得尚書省劄子,有旨除觀文殿學士、知揚州,時九月初也。余具奏辭免,不敢當。且上疏言所以力丐罷者,非愛身怯敵之故,特事有不可為者,難以虛受其責。始宣撫司得兵若干,今屯駐某處,皆不曾用。始朝廷應副銀、絹、錢若干,又御前降到若干,除支官兵食錢並犒賞外,今皆椿留懷州,及在京降賜,庫具有籍可考按也。臣既罷去,恐不知者謂臣喪師費財,惟陛下遣使核實。雖臣以不才乞罷,願益擇將帥,撫馭士卒,與之捍敵。金人狡獪,謀慮不淺,和議未可專恃,一失士卒心,無與禦侮,則天下之勢去矣。臣自此不復與國論,敢冒死以聞。既而果有言余專主戰議、喪師費財者,又指言十罪。於是遂落職宮觀,責授保靜軍節度副使,建昌軍安置。又以余上疏辯論,謂退有後言以惑眾聽,再謫寧江用舍。進退者,士之常,此不足道。但國家艱難,宗社危急,扶持天下之勢轉危為安幾成,而為庸懦讒慝者壞之,為可惜也。殆天未悔禍,生靈未有休息之期,命運之行自有數也。不然,何以若此余自建昌假道長沙以趨川陝,適荊南為寇賊所據,道梗,少留。時都城復為虜騎攻圍,朝廷不通耗者累月,端憂多暇,探篋中取自上龍飛余遭遇以來,被受御筆內批,及表、劄、章、奏等,命筆吏編次之,因敘其施設、去就本末,大概若此,庶幾傳信於後世。
shí jìng kāng èr nián suì cì dīng wèi èr yuè èr shí wǔ rì, cháng shā cáo tīng cuì ǎi táng lù.
時靖康二年歲次丁未二月二十五日,長沙漕廳翠藹堂錄。