bào piáo zǐ yuē: fū xué zhě suǒ yǐ qīng chéng xìng lǐ, bǒ yáng āi huì, diāo duàn kuàng pú, lóng liàn tún dùn, qǐ dǎo cōng míng, shì rǎn zhì sù, chá wǎng zhī lái, bó shè quàn jiè, yǎng guān fǔ chá, yú shì hū zài, rén shì wáng dào, yú shì hū bèi. jìn kě yǐ wèi guó, tuì kě yǐ bǎo jǐ. shì yǐ shèng xián wǎng mò zī zī ér qín zhī, sù yè yǐ miǎn zhī, mìng jǐn rì zhōng ér shì, jī hán wēi kùn ér bù fèi. qǐ yǐ yǒu qiú yú dāng shì zāi? chéng lè zhī zì rán yě.
抱朴子曰:夫學者所以清澄性理,簸揚埃穢,雕鍛礦璞,礱煉屯鈍,啟導聰明,飾染質素,察往知來,博涉勸戒,仰觀俯察,於是乎在,人事王道,於是乎備。進可以為國,退可以保己。是以聖賢罔莫孜孜而勤之,夙夜以勉之,命盡日中而釋,饑寒危困而不廢。豈以有求於當世哉?誠樂之自然也。
fū zhuó xuē kè huà zhī báo jì, shè yù qí chéng zhī yì shì, yóu xū guàn xí, rán hòu néng shàn, kuàng hū rén lǐ zhī kuàng, dào dé zhī yuǎn, yīn yáng zhī biàn, guǐ shén zhī qíng, miǎn miǎo xuán ào, chéng nán shēng zhī. suī yún sè bái, fěi rǎn fú lì suī yún wèi gān, fěi hé fú měi. gù yáo huá bù zuó, zé yào yè zhī jǐng bù fā dān qīng bù zhì, zé chún gōu zhī jìn bù jiù. huǒ zé bù zuān bù shēng, bù shàn bù chì shuǐ zé bù jué bù liú, bù jī bù shēn. gù zhì suī zài wǒ, ér chéng zhī yóu bǐ yě. dēng làng fēng, mén chén jí, rán hòu zhī jǐng gǔ zhī àn ài yě pī qī jīng, wán bǎi shì, rán hòu jué miàn qiáng zhī zhì kùn yě.
夫斫削刻畫之薄伎,射御騎乘之易事,猶須慣習,然後能善,況乎人理之曠,道德之遠,陰陽之變,鬼神之情,緬邈玄奧,誠難生知。雖雲色白,匪染弗麗;雖雲味甘,匪和弗美。故瑤華不琢,則耀夜之景不發;丹青不治,則純鈎之勁不就。火則不鑽不生,不扇不熾;水則不決不流,不積不深。故質雖在我,而成之由彼也。登閬風,捫晨極,然後知井谷之暗隘也;披七經,玩百氏,然後覺面牆之至困也。
fū bù xué ér qiú zhī, yóu yuàn yú ér wú wǎng yān, xīn suī qín ér wú huò yǐ guǎng bó yǐ qióng lǐ, yóu xū fēng ér tuō yān, tǐ bù láo ér zhì yuǎn yǐ. fěn dài zhì zé xī shī yǐ jiā lì, ér sù liú yǐ cáng chǒu jīng shù shēn zé gāo cái zhě dòng dá, lǔ dùn zhě xǐng wù. wén zǐ gàn yún, ér bù kě míng tái xiè zhě, wèi jiā bān lún zhī jié gòu yě tiān rán shuǎng lǎng, ér bù kě wèi zhī jūn zǐ zhě, bù shí dà lún zhī zāng pǐ yě.
夫不學而求知,猶願魚而無網焉,心雖勤而無獲矣;廣博以窮理,猶須風而托焉,體不勞而致遠矣。粉黛至則西施以加麗,而宿瘤以藏丑;經術深則高才者洞達,鹵鈍者醒悟。文梓干雲,而不可名台榭者,未加班輪之結構也;天然爽朗,而不可謂之君子者,不識大倫之臧否也。
yù chāo qiān lǐ yú zhōng cháo, bì jiǎ zhuī yǐng zhī zú yù líng hóng bō ér xiá jì, bì yīn sōu jí zhī qì yù jiàn wú wài ér bù xià táng, bì yóu zhī hū zài jí yù cè yuān wēi ér bù yì shén, bì děi zhī hū míng shī. gù zhū lǜ suǒ yǐ gǎi sù sī, xùn huì suǒ yǐ yí méng bì. pī xuán yún ér yáng dà míng, zé wàn wù wú suǒ yǐn qí zhuàng yǐ shū zhú bó ér kǎo gǔ jīn, zé tiān dì wú suǒ cáng qí qíng yǐ. kuàng yú guǐ shén hū? ér kuàng yú rén shì hū? ní niè kě lìng qí jiān hū jīn yù, qū mù kě gōng zhī yǐ yīng shéng mò, bǎi shòu kě jiào zhī yǐ zhàn chén, chù shēng kě xí zhī yǐ jìn tuì, shěn lín kě dòng zhī yǐ shēng yīn, jī shí kě gǎn zhī yǐ jīng chéng, yòu kuàng hū hán wǔ cháng ér bǐng zuì líng zhě zāi!
欲超千里於終朝,必假追影之足;欲凌洪波而遐濟,必因艘楫之器;欲見無外而不下堂,必由之乎載籍;欲測淵微而不役神,必得之乎明師。故朱綠所以改素絲,訓誨所以移蒙蔽。披玄雲而揚大明,則萬物無所隱其狀矣;舒竹帛而考古今,則天地無所藏其情矣。況於鬼神乎?而況於人事乎?泥涅可令齊堅乎金玉,曲木可攻之以應繩墨,百獸可教之以戰陳,畜牲可習之以進退,沈鱗可動之以聲音,機石可感之以精誠,又況乎含五常而稟最靈者哉!
dī yǎng zhī sì, jiào zhī gōng yě zhì jī zhī qín, xí zhī xún yě. yǔ bǐ fán mǎ yě yīng, běn shí yī lèi, cǐ yǐ shì guì, bǐ yǐ zhì jiàn. yùn xíng lǎo ér wù chuò, bì hùn liú hū cāng hǎi yǐ chóng yī kuì ér fú xiū, bì jūn gāo hū jùn jí yǐ. dà chuān tāo yàng, zé qiú chī qún yóu rì jiù yuè jiāng, zé dé lì dào bèi. nǎi kě yǐ zhèng. mèng hū qiū dàn, hé tú jiě zhì hū kùn méng zāi!
低仰之駟,教之功也;鷙擊之禽,習之馴也。與彼凡馬野鷹,本實一類,此以飾貴,彼以質賤。運行潦而勿輟,必混流乎滄海矣;崇一簣而弗休,必鈞高乎峻極矣。大川滔瀁,則虬螭群游;日就月將,則德立道備。乃可以正。夢乎丘旦,何徒解桎乎困蒙哉!
xī zhòng yóu guān jī dài tún, huò ěr míng chán, zhàng jiàn ér wǔ, shèng chēng nán shān zhī jìn zhú, yù rèn jué qiáng zhī zì rán ní fù shàn yòu, rǎn yǐ dé jiào, suì chéng shēng táng zhī shēng, ér dēng sì kē zhī zhé. zi zhāng bǐ rén, ér zhuó jù xiōng huá, jiàn zì dào xùn, chéng huà míng rú, nǎi kàng lǐ yú wáng gōng, qǐ zhí miǎn yú yōng lòu!
昔仲由冠雞帶豘,靃珥鳴蟬,杖劍而舞,盛稱南山之勁竹,欲任掘強之自然;尼父善誘,染以德教,遂成升堂之生,而登四科之哲。子張鄙人,而灼聚凶猾,漸漬道訓,成化名儒,乃抗禮於王公,豈直免於庸陋!
yǐ shì xián rén bēi yù shì zhī shū hū, jí mǐn méi zhī wú chēng gǎn cháo wén zhī hóng xùn, wù tōng wēi zhī wú lèi jù jiāng luò zhī míng jiè, jué wǎng niàn zhī zuò kuáng bù bǎo shí yǐ zhōng rì, bù qì gōng yú cùn yīn jiàn shì chuān zhī miǎn zhì, dào guò xì zhī diàn sù gē yóu qíng zhī bù jí, sǔn rén jiān zhī mò wù xǐ yōu pín zhī xīn, qiǎn guǎng yuàn zhī huì, xī tián liè bó yì zhī yóu xì, jiǎo zhòu qǐn zuò shuì zhī xiè dài zhī tú sī zhī wú yì, suì zhèn cè yú shèng tú. xué yǐ jù zhī, wèn yǐ biàn zhī, jìn dé xiū yè, wēn gù zhī xīn.
以是賢人悲寓世之倏忽,疾泯沒之無稱;感朝聞之弘訓,悟通微之無類;懼將落之明戒,覺罔念之作狂;不飽食以終日,不棄功於寸陰;鑒逝川之勉志,悼過隙之電速;割游情之不急,損人間之末務;洗憂貧之心,遣廣願之穢,息畋獵博奕之遊戲,矯晝寢坐睡之懈怠;知徒思之無益,遂振策於聖途。學以聚之,問以辯之,進德修業,溫故知新。
fū zhōu gōng shàng shèng, ér rì dú bǎi piān. zhòng ní tiān zòng, ér wéi biān sān jué. mò dí dà xián, zài wén yíng chē. zhòng shū mìng shì, bù kuī yuán mén. ní kuān dài jīng yǐ yún chú, lù shēng jié pú yǐ xiě shū, huáng bà bào zhì gù yǐ shòu yè, níng zi qín sù yè yǐ bèi gōng, gù néng jiū lǎn dào ào, qióng cè wēi yán, guān wàn gǔ rú tóng rì, zhī bā huāng ruò lú tíng, kǎo qī yào zhī yíng xū, bù sān wǔ zhī biàn huà, shěn shèng shuāi zhī fāng lái, yàn shàn fǒu yú jì wǎng, liào xuán huáng yú zhǎng wò, zhēn wèi zhào yǐ rú chéng. gù néng shèng dé dà yè, guān yú dāng shì, qīng máng lìng wèn, bō yú wǎng jí yě.
夫周公上聖,而日讀百篇。仲尼天縱,而韋編三絕。墨翟大賢,載文盈車。仲舒命世,不窺園門。倪寬帶經以芸鉏,路生截蒲以寫書,黃霸抱桎梏以受業,甯子勤夙夜以倍功,故能究覽道奧,窮測微言,觀萬古如同日,知八荒若廬庭,考七耀之盈虛,步三五之變化,審盛衰之方來,驗善否於既往,料玄黃於掌握,甄未兆以如成。故能盛德大業,冠於當世,清芒令問,播於罔極也。
qiě fú wén shāng yáng ér jiè hào yàng, fǎng niǎo nǔ ér qià dōng sù, zī píng shí ér yán sè wèi, xùn tǔ gǒu ér shí fén yáng, pī líng bǎo ér zhī shān yǐn, yīn zhé zǔ ér shuō zhuān chē, zhān lí bì ér fēn yīn yáng zhī hòu, yóu dōng zhōng ér jué rùn yú zhī cuò, hé shén zhī yǒu? xué ér yǐ yǐ. fū tóng yáo yóu zhù shèng rén zhī ěr mù, qǐ kuàng fén suǒ zhī hóng bó zāi!
且夫聞商羊而戒浩瀁,訪鳥砮而洽東肅,諮萍實而言色味,訊土狗而識墳羊,披《靈寶》而知山隱,因折俎而說專車,瞻離畢而分陰陽之候,由冬螽而覺閏余之錯,何神之有?學而已矣。夫童謠猶助聖人之耳目,豈況《墳》《索》之弘博哉!
cái xìng yǒu yōu liè, sī lǐ yǒu xiū duǎn. huò yǒu sù zhī ér zǎo chéng, huò yǒu tí ěr ér hòu yù. fū sù wù shí xí zhě, jì lù zhī jiǎo yě chí jiě wǎn jué zhě, chún què zhī yì yě. bǐ suī xún fēi jué jǐng, zhǐ ér bù xíng, zé bù wǔ bù guò yān cǐ suī zhǐ chǐ yǐ jìn, wǎng ér bù chuò, zé shān zé kě yuè yān. míng àn zhī xué, qí yóu zī hū? gài shǎo zé zhì yī ér nán wàng, zhǎng zé shén fàng ér yì shī, gù xiū xué wù zǎo, jí qí jīng zhuān, xí yǔ xìng chéng, bù yì zì rán yě. ruò nǎi jué lún zhī qì, shèng nián yǒu gù, suī shī zhī yú yáng gǔ, ér shōu zhī yú yú yuān. fāng zhī liáng tián zhī wǎn bō, yù yú zuò suì zhī huāng wú yě. rì zhú zhī yù, sī yán dāng yǐ.
才性有優劣,思理有修短。或有夙知而早成,或有提耳而後喻。夫速悟時習者,驥騄之腳也;遲解晚覺者,鶉鵲之翼也。彼雖尋飛絕景,止而不行,則步武不過焉;此雖咫尺以進,往而不輟,則山澤可越焉。明暗之學,其猶茲乎?蓋少則志一而難忘,長則神放而易失,故修學務早,及其精專,習與性成,不異自然也。若乃絕倫之器,盛年有故,雖失之於暘谷,而收之於虞淵。方知良田之晚播,愈於座歲之荒蕪也。日燭之喻,斯言當矣。
shì dào duō nán, rú jiào lún sàng, wén wǔ zhī guǐ, jiāng suì diāo zhuì. huò shěn nì yú shēng sè zhī zhōng, huò qū chí yú jìng zhú zhī lù. gū pín ér jīng liù yì zhě, yǐ yóu xià zhī zī, ér yì dùn hū jiǔ quán zhī xià yīn fēng ér fù fèng yì zhě, yǐ nú yōng zhī zhì, yóu huí huáng hū xiá xiāo zhī biǎo. shě běn zhú mò zhě, wèi zhī qín xiū shù jǐ yōng jīng qiú jǐ zhě, wèi zhī lù shěn yū kuò. yú shì mò bù méng chén chù yǔ, dài shuāng lǚ bīng, huái huáng wò bái, tí qīng qiè féi, yǐ fù xié jìng zhī jìn yì, guī cháo zhǒng ér mù huò yǐ.
世道多難,儒教淪喪,文武之軌,將遂凋墜。或沈溺於聲色之中,或驅馳於競逐之路。孤貧而精六藝者,以游夏之資,而抑頓乎九泉之下;因風而附鳳翼者,以駑庸之質,猶回遑乎霞霄之表。捨本逐末者,謂之勤修庶幾;擁經求己者,謂之陸沈迂闊。於是莫不蒙塵觸雨,戴霜履冰,懷黃握白,提清挈肥,以赴邪徑之近易,規朝種而暮獲矣。
ruò nǎi xià wéi gāo zhěn, yóu shén jiǔ diǎn, jīng yì zé yǐn, wèi dào jū jìng, què hū jiàn bù bá zhī cāo, yáng qīng yú suì hán zhī hòu, bù kuí shì yǐ tóu jī, bù suí zhòng yǐ píng piào zhě, gài yì xiān yǐ. jí jí yú jìn qū, yì mèn yú fǒu zhì zhě, qǐ néng shě zhì yì sù dá zhī tōng tú, ér shǒu shén nán bì qióng zhī sāi lù hū? cǐ chuān shàng suǒ yǐ wú rén, zǐ jīn zhī suǒ wèi zuò. mǐn sú zhě suǒ yǐ tòng xīn ér zhǎng kǎi, yōu dào zhě suǒ yǐ hán bēi ér tuí sī yě.
若乃下帷高枕,游神九典,精義賾隱,味道居靜,確乎建不拔之操,揚青於歲寒之後,不揆世以投跡,不隨眾以萍漂者,蓋亦鮮矣。汲汲於進趨,悒悶於否滯者,豈能舍至易速達之通途,而守甚難必窮之塞路乎?此川上所以無人,《子衿》之所為作。憫俗者所以痛心而長慨,憂道者所以含悲而頹思也。
fū hán shǔ dài xiè, fǒu zhōng zé tài, wén wǔ dié guì, cháng rán zhī shù yě. jì qún kòu bì dí, zhōng xìng zài jīn, qī yào zūn dù, jiù bāng wéi xīn, zhèn tiān huì yǐ guǎng sào, gǔ jiǔ yáng zhī hóng lú, yùn dà jūn hū huáng jí, kāi xuán mó yǐ guǐ wù. táo yě shù lèi, jiàng chéng qiào xiù, dàng tài jī āi, gé xié fǎn zhèng. jí gān gē, tuó gōng shǐ, xìng bì yōng zhī xiáng xù, jí guó zi, xiū wén dé, fā jīn shēng, zhèn yù yīn. jiàng fēng yún yú qián chū, lǚ shù bó hū qiū yuán, lìng bào yì zhī fèng, fèn hé yú qīng xū xiàng lǐng zhī jùn, chěng jī yú qiān lǐ. shǐ fū hán zhāng yì yù, qióng lǎn qià wén zhě, shēn gōng fú shēng zhī tú, fā xuán xūn, dēng pú lún, tǔ jié qì, chén lì sù, xiǎn qí shēn, xíng qí dào, bǐ shèng shì dí táng yú zhī gāo guǐ, chí shēng píng zhī guǎng tú, xuán liú zhān yú jiǔ gāi, huì fēng bèi hū wú wài. wǔ xíng cuò ér sòng shēng zuò, hé qì qià ér jiā hé suì shēng, bù yì xiū zāi!
夫寒暑代謝,否終則泰,文武迭貴,常然之數也。冀群寇畢滌,中興在今,七耀遵度,舊邦惟新,振天彗以廣埽,鼓九陽之洪爐,運大鈞乎皇極,開玄模以軌物。陶冶庶類,匠成翹秀,盪汰積埃,革邪反正。戢干戈,橐弓矢,興辟雍之庠序,集國子,修文德,發金聲,振玉音。降風雲於潛初,旅束帛乎丘園,令抱翼之鳳,奮翮於清虛;項領之駿,騁跡於千里。使夫含章抑鬱,窮覽洽聞者,申公伏生之徒,發玄纁,登蒲輪,吐結氣,陳立素,顯其身,行其道,俾聖世迪唐虞之高軌,馳昇平之廣途,玄流沾於九垓,惠風被乎無外。五刑厝而頌聲作,和氣洽而嘉禾遂生,不亦休哉!
xī qín zhī èr shì, bù zhòng rú shù, shě xiān shèng zhī dào, xí xíng yù zhī fǎ. mín bù jiàn dé, wéi lù shì wén. gù huò ér bù zhī fǎn mí zhī lù, bài ér bù zhī zì jiù zhī fāng, suì duò zhuì yú yún xiāo zhī shàng, ér chì jiǔ fěn hū bù cè zhī xià. wéi zūn jí bēi, kě wú jiàn hū!
昔秦之二世,不重儒術,舍先聖之道,習刑獄之法。民不見德,唯戮是聞。故惑而不知反迷之路,敗而不知自救之方,遂墮墜於雲霄之上,而敕韭粉乎不測之下。惟尊及卑,可無鑒乎!