strong xú ài yǐn yán strong
徐爱引言
xiān shēng yú dà xué gé wù zhū shuō, xī yǐ jiù běn wèi zhèng, gài xiān rú suǒ wèi wù běn zhě yě. ài shǐ wén ér hài, jì ér yí, yǐ ér dān jīng jié sī. cān hù cuò zōng, yǐ zhì yú xiān shēng, rán hòu zhī xiān shēng zhī shuō, ruò shuǐ zhī hán, ruò huǒ zhī rè, duàn duàn hū bǎi shì yǐ qí shèng rén ér bù huò zhě yě. xiān shēng míng ruì tiān shòu, rán hé lè tǎn yì, bù shì biān fú. rén jiàn qí shǎo shí háo mài bù jī, yòu cháng fàn làn yú cí zhāng, chū rù èr shì zhī xué. zhòu wén shì shuō, jiē mù yǐ wéi lì yì hào qí, màn bù xǐng jiū. bù zhī xiān shēng jū yí sān zài, chù kùn yǎng jìng jīng yī zhī gōng, gù yǐ chāo rù shèng yù, cuì rán dà zhōng zhì zhèng zhī guī yǐ. ài zhāo xī zhì mén xià, dàn jiàn xiān shēng zhī dào, jí zhī ruò yì, ér yǎng zhī yù gāo. jiàn zhī ruò cū, ér tàn zhī yù jīng. jiù zhī ruò jìn, ér zào zhī yù yì wú qióng. shí yú nián lái, jìng wèi néng kuī qí fān lí. shì zhī jūn zǐ, huò yǔ xiān shēng jǐn jiāo yī miàn, huò yóu wèi wén qí qìng kài, huò xiān huái hū yì fèn jī zhī xīn, ér yuǎn yù yú lì tán zhī jiān chuán wén zhī shuō, yì duàn xuán dù. rú zhī hé qí kě de yě? cóng yóu zhī shì, wén xiān shēng zhī jiào, wǎng wǎng dé yī ér yí èr. jiàn qí pìn mǔ lí huáng, ér qì qí suǒ wèi qiān lǐ zhě. gù ài bèi lù píng rì zhī suǒ wén, sī yǐ shì fū tóng zhì, xiāng yǔ kǎo zhèng zhī. shù wú fù xiān shēng zhī jiào yún. mén rén xú ài shū.
先生于大学格物诸说,悉以旧本为正,盖先儒所谓误本者也。爱始闻而骇,既而疑,已而殚精竭思。参互错综,以质于先生,然后知先生之说,若水之寒,若火之热,断断乎百世以俟圣人而不惑者也。先生明睿天授,然和乐坦易,不事边幅。人见其少时豪迈不羁,又尝泛滥于词章,出入二氏之学。骤闻是说,皆目以为立异好奇,漫不省究。不知先生居夷三载,处困养静精一之功,固已超入圣域,粹然大中至正之归矣。爱朝夕炙门下,但见先生之道,即之若易,而仰之愈高。见之若粗,而探之愈精。就之若近,而造之愈益无穷。十余年来,竟未能窥其藩篱。世之君子,或与先生仅交一面,或犹未闻其謦欬,或先怀忽易愤激之心,而远欲于立谈之间、传闻之说,臆断悬度。如之何其可得也?从游之士,闻先生之教,往往得一而遗二。见其牝牡骊黄,而弃其所谓千里者。故爱备录平日之所闻,私以示夫同志,相与考正之。庶无负先生之教云。门人徐爱书。
strong mén rén xú ài lù strong
门人徐爱录
1 ài wèn:"' zài qīn mín', zhū zǐ wèi dàng zuò xīn mín. hòu zhāng' zuò xīn mín' zhī wén shì yì yǒu jù. xiān shēng yǐ wéi yí cóng jiù běn' zuò qīn mín', yì yǒu suǒ jù fǒu"? xiān shēng yuē:"' zuò xīn mín' zhī' xīn', shì zì xīn zhī mín, yǔ' zài xīn mín' zhī' xīn' bù tóng. cǐ qǐ zú wèi jù?' zuò' zì què yǔ' qīn' zì xiāng duì. rán fēi' qīn' zì yì. xià miàn zhì guó píng tiān xià chǔ, jiē yú' xīn' zì wú fā míng. rú yún' jūn zǐ xián qí xián ér qīn qí qīn. xiǎo rén lè qí lè ér lì qí lì'.' rú bǎo chì zǐ'.' mín zhī suǒ hǎo hǎo zhī. mín zhī suǒ è è zhī. cǐ zhī wèi mín zhī fù mǔ zhī lèi'. jiē shì' qīn' zì yì.' qīn mín' yóu mèng zǐ' qīn qīn rén mín' zhī wèi. qīn zhī jí rén zhī yě. bǎi xìng bù qīn, shùn shǐ qì wèi sī tú, jìng fū wǔ jiào, suǒ yǐ qīn zhī yě. yáo diǎn' kè míng jùn dé' biàn shì' míng míng dé'.' yǐ qīn jiǔ zú', zhì' píng zhāng xié hé', biàn shì' qīn mín', biàn shì' míng míng dé yú tiān xià'. yòu rú kǒng zǐ yán' xiū jǐ yǐ ān bǎi xìng'.' xiū jǐ' biàn shì' míng míng dé'.' ān bǎi xìng' biàn shì' qīn mín'. shuō qīn mín biàn shì jiān jiào yǎng yì. shuō xīn mín biàn jué piān le".
〔1〕爱问:“‘在亲民’,朱子谓当作新民。后章‘作新民’之文似亦有据。先生以为宜从旧本‘作亲民’,亦有所据否”?先生曰:“‘作新民’之‘新’,是自新之民,与‘在新民’之‘新’不同。此岂足为据?‘作’字却与‘亲’字相对。然非‘亲’字义。下面治国平天下处,皆于‘新’字无发明。如云‘君子贤其贤而亲其亲。小人乐其乐而利其利’。‘如保赤子’。‘民之所好好之。民之所恶恶之。此之谓民之父母之类’。皆是‘亲’字意。‘亲民’犹孟子‘亲亲仁民’之谓。亲之即仁之也。百姓不亲,舜使契为司徒,敬敷五教,所以亲之也。尧典‘克明峻德’便是‘明明德’。‘以亲九族’,至‘平章协和’,便是‘亲民’,便是‘明明德于天下’。又如孔子言‘修己以安百姓’。‘修己’便是‘明明德’。‘安百姓’便是‘亲民’。说亲民便是兼教养意。说新民便觉偏了”。
2 ài wèn:"' zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng', zhū zǐ yǐ wéi' shì shì wù wù jiē yǒu dìng lǐ', shì yǔ xiān shēng zhī shuō xiāng lì". xiān shēng yuē:" yú shì shì wù wù shàng qiú zhì shàn, què shì yì wài yě. zhì shàn shì xīn zhī běn tǐ. zhǐ shì míng míng dé dào zhì jīng zhì yī chù biàn shì. rán yì wèi cháng lí què shì wù. běn zhù suǒ wèi' jǐn fū tiān lǐ zhī jí, ér wú yī háo rén yù zhī sī' zhě, dé zhī".
〔2〕爱问:“‘知止而后有定’,朱子以为‘事事物物皆有定理’,似与先生之说相戾”。先生曰:“于事事物物上求至善,却是义外也。至善是心之本体。只是明明德到至精至一处便是。然亦未尝离却事物。本注所谓‘尽夫天理之极,而无一毫人欲之私’者,得之”。
3 ài wèn:" zhì shàn zhǐ qiú zhū xīn. kǒng yú tiān xià shì lǐ, yǒu bù néng jǐn". xiān shēng yuē:" xīn jí lǐ yě. tiān xià yòu yǒu xīn wài zhī shì, xīn wài zhī lǐ hū"? ài yuē:" rú shì fù zhī xiào, shì jūn zhī zhōng, jiāo yǒu zhī xìn, zhì mín zhī rén, qí jiān yǒu xǔ duō lǐ zài. kǒng yì bù kě bù chá". xiān shēng tàn yuē:" cǐ shuō zhī bì jiǔ yǐ. qǐ yī yǔ suǒ néng wù? jīn gū jiù suǒ wèn zhě yán zhī. qiě rú shì fù, bù chéng qù fù shàng qiú gè xiào de lǐ. shì jūn, bù chéng qù jūn shàng qiú gè zhōng de lǐ jiāo yǒu zhì mín, bù chéng qù yǒu shàng mín shàng qiú gè xìn yǔ rén de lǐ. dōu zhī zài cǐ xīn. xīn jí lǐ yě. cǐ xīn wú sī yù zhī bì, jí shì tiān lǐ. bù xū wài miàn tiān yī fēn. yǐ cǐ chún hū tiān lǐ zhī xīn, fā zhī shì fù biàn shì xiào. fā zhī shì jūn biàn shì zhōng. fā zhī jiāo yǒu zhì mín biàn shì xìn yǔ rén. zhī zài cǐ xīn qù sī yù cún tiān lǐ shàng yòng gōng biàn shì". ài yuē:" wén xiān shēng rú cǐ shuō, ài yǐ jué yǒu xǐng wù chù. dàn jiù shuō chán yú xiōng zhōng, shàng yǒu wèi tuō rán zhě. rú shì fù yī shì, qí jiān wēn qìng dìng shěng zhī lèi, yǒu xǔ duō jié mù. bù zhī yì xū jiǎng qiú fǒu"? xiān shēng yuē:" rú hé bù jiǎng qiú? zhǐ shì yǒu gè tóu nǎo. zhǐ shì jiù cǐ xīn qù rén yù cún tiān lǐ shàng jiǎng qiú. jiù rú qiú dōng wēn, yě zhǐ shì yào jǐn cǐ xīn zhī xiào, kǒng pà yǒu yī háo rén yù jiàn zá. jiǎng qiú xià qīng, yě zhǐ shì yào jǐn cǐ xīn zhī xiào, kǒng pà yǒu yī háo rén yù jiàn zá. zhǐ shì jiǎng qiú dé cǐ xīn. cǐ xīn ruò wú rén yù, chún shì tiān lǐ, shì gè chéng yú xiào qīn de xīn, dōng shí zì rán sī liang fù mǔ de hán, biàn zì yāo qiú gè wēn de dào lǐ. xià shí zì rán sī liang fù mǔ de rè, biàn zì yāo qiú gè qīng de dào lǐ. zhè dōu shì nà chéng xiào de xīn fā chū lái de tiáo jiàn. què shì xū yǒu zhè chéng xiào de xīn, rán hòu yǒu zhè tiáo jiàn fā chū lái. pì zhī shù mù, zhè chéng xiào de xīn biàn shì gēn. xǔ duō tiáo jiàn biàn zhī yè. xū xiān yǒu gēn, rán hòu yǒu zhī yè. bú shì xiān xún le zhī yè, rán hòu qù zhǒng gēn. lǐ jì yán' xiào zǐ zhī yǒu shēn ài zhě, bì yǒu hé qì. yǒu hé qì zhě, bì yǒu yú sè. yǒu yú sè zhě, bì yǒu wǎn róng'. xū shì yǒu gè shēn ài zuò gēn, biàn zì rán rú cǐ".
〔3〕爱问:“至善只求诸心。恐于天下事理,有不能尽”。先生曰:“心即理也。天下又有心外之事,心外之理乎”?爱曰:“如事父之孝,事君之忠,交友之信,治民之仁,其间有许多理在。恐亦不可不察”。先生叹曰:“此说之蔽久矣。岂一语所能悟?今姑就所问者言之。且如事父,不成去父上求个孝的理。事君,不成去君上求个忠的理;交友治民,不成去友上民上求个信与仁的理。都只在此心。心即理也。此心无私欲之蔽,即是天理。不须外面添一分。以此纯乎天理之心,发之事父便是孝。发之事君便是忠。发之交友治民便是信与仁。只在此心去私欲存天理上用功便是”。爱曰:“闻先生如此说,爱已觉有省悟处。但旧说缠于胸中,尚有未脱然者。如事父一事,其间温凊定省之类,有许多节目。不知亦须讲求否”?先生曰:“如何不讲求?只是有个头脑。只是就此心去人欲存天理上讲求。就如求冬温,也只是要尽此心之孝,恐怕有一毫人欲间杂。讲求夏清,也只是要尽此心之孝,恐怕有一毫人欲间杂。只是讲求得此心。此心若无人欲,纯是天理,是个诚于孝亲的心,冬时自然思量父母的寒,便自要求个温的道理。夏时自然思量父母的热,便自要求个清的道理。这都是那诚孝的心发出来的条件。却是须有这诚孝的心,然后有这条件发出来。譬之树木,这诚孝的心便是根。许多条件便枝叶。须先有根,然后有枝叶。不是先寻了枝叶,然后去种根。礼记言‘孝子之有深爱者,必有和气。有和气者,必有愉色。有愉色者,必有婉容’。须是有个深爱做根,便自然如此”。
4 zhèng cháo shuò wèn:" zhì shàn yì xū yǒu cóng shì wù shàng qiú zhě", xiān shēng yuē:" zhì shàn zhǐ shì cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí biàn shì. gèng yú shì wù shàng zěn shēng qiú? qiě shì shuō jǐ jiàn kàn". cháo shuò yuē:" qiě rú shì qīn, rú hé ér wèi wēn qīng zhī jié, rú hé ér wèi fèng yǎng zhī yí, xū qiú gè shì dāng, fāng shì zhì shàn. suǒ yǐ yǒu xué wèn sī biàn zhī gōng". xiān shēng yuē:" ruò zhǐ shì wēn qīng zhī jié, fèng yǎng zhī yí, kě yī rì èr rì jiǎng zhī ér jǐn. yòng dé shén xué wèn sī biàn? wéi yú wēn qīng shí, yě zhǐ yào cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí. fèng yǎng shí, yě zhǐ yào cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí. cǐ zé fēi yǒu xué wèn sī biàn zhī gōng, jiāng bù miǎn yú háo lí qiān lǐ zhī móu. suǒ yǐ suī zài shèng rén, yóu jiā jīng yī zhī xùn. ruò zhǐ shì nèi xiē yí jié qiú dé shì dāng, biàn wèi zhì shàn, jí rú jīn bàn xì zǐ bàn dé xǔ duō wēn qīng fèng yǎng dé yí jié shì dāng, yì kě wèi zhī zhì shàn yǐ". ài yú shì rì yòu yǒu shěng.
〔4〕郑朝朔问:“至善亦须有从事物上求者”,先生曰:“至善只是此心纯乎天理之极便是。更于事物上怎生求?且试说几件看”。朝朔曰:“且如事亲,如何而为温清之节,如何而为奉养之宜,须求个是当,方是至善。所以有学问思辨之功”。先生曰:“若只是温清之节,奉养之宜,可一日二日讲之而尽。用得甚学问思辨?惟于温清时,也只要此心纯乎天理之极。奉养时,也只要此心纯乎天理之极。此则非有学问思辨之功,将不免于毫厘千里之缪。所以虽在圣人,犹加精一之训。若只是那些仪节求得是当,便谓至善,即如今扮戏子扮得许多温清奉养得仪节是当,亦可谓之至善矣”。爱于是日又有省。
5 ài yīn wèi huì xiān shēng zhī xíng hé yī zhī xùn, yǔ zōng xián wéi xián wǎng fù biàn lùn, wèi néng jué. yǐ wèn yú xiān shēng. xiān shēng yuē:" shì jǔ kàn". ài yuē:" rú jīn rén jǐn yǒu zhī dé fù dāng xiào, xiōng dāng dì zhě, què bù néng xiào, bù néng dì. biàn shì zhī yǔ xíng fēn míng shì liǎng jiàn". xiān shēng yuē:" cǐ yǐ bèi sī yù gé duàn, bú shì zhī xíng de běn tǐ le. wèi yǒu zhī ér bù xíng zhě. zhī ér bù xíng, zhǐ shì wèi zhī shèng xián jiào rén zhī xíng, zhèng shì yào fù nà běn tǐ. bú shì zhe nǐ zhǐ nèn de biàn bà. gù dà xué zhǐ gè zhēn zhī xíng yú rén kàn, shuō' rú hǎo hào sè',' rú è è chòu'. jiàn hào sè shǔ zhī, hǎo hào sè shǔ xíng. zhī jiàn nà hào sè shí, yǐ zì hào le. bú shì jiàn le hòu, yòu lì gè xīn qù hǎo. wén è chòu shǔ zhī, è è chòu shǔ xíng. zhǐ wén nà è chòu shí, yǐ zì è le. bú shì wén le hòu, bié lì gè xīn qù è. rú bí sāi rén suī jiàn è chòu zài qián, bí zhōng bù céng wén de, biàn yì bù shèn è. yì zhǐ shì bù céng zhī chòu. jiù rú chēng mǒu rén zhī xiào, mǒu rén zhī dì. bì shì qí rén yǐ céng xíng xiào xíng dì, fāng kě chēng tā zhī xiào zhī tì. bù chéng zhǐ shì xiǎo de shuō xiē xiào dì de huà, biàn kě chēng wéi zhī xiào dì. yòu rú zhī tòng, bì yǐ zì tòng le, fāng zhī tòng. zhī hán, bì yǐ zì hán le. zhī jī, bì yǐ zì jī le. zhī xíng rú hé fēn de kāi? cǐ biàn shì zhī xíng de běn tǐ, bù céng yǒu sī yì gé duàn de. shèng rén jiào rén, bì yào shì rú cǐ, fāng kě wèi zhī zhī. bù rán, zhǐ shì bù céng zhī. cǐ què shì hé děng jǐn qiè zhuó shí de gōng fū. rú jīn kǔ kǔ dìng yào shuō zhī xíng zuò liǎng gè, shì shèn me yì? mǒu yào shuō zuò yí gè, shì shén me yì? ruò bù zhī lì yán zōng zhǐ. zhǐ guǎn shuō yí gè liǎng gè, yì yǒu shèn yòng"? ài yuē:" gǔ rén shuō zhī xíng zuò liǎng gè, yì shì yào rén jiàn gè fēn xiǎo yī xíng zuò zhī de gōng fū, yī xíng zuò xíng de gōng fū, jí gōng fū shǐ yǒu xià luò". xiān shēng yuē" cǐ què shī le gǔ rén zōng zhǐ yě. mǒu cháng shuō zhī shì xíng de zhǔ yì. xíng shì zhī de gōng fū. zhī shì xíng zhī shǐ. xíng shì zhī zhī chéng. ruò huì de shí, zhǐ shuō yí gè zhī, yǐ zì yǒu xíng zài. zhǐ shuō yí gè xíng, yǐ zì yǒu zhī zài. gǔ rén suǒ yǐ jì shuō yí gè zhī, yòu shuō yí gè xíng zhě, zhǐ wèi shì jiān yǒu yī zhǒng rén, měng měng dǒng dǒng de rèn yì qù zuò, quán bù jiě sī wéi xǐng chá. yě zhǐ shì gè míng xíng wàng zuò. suǒ yǐ bì shuō gè zhī, fāng cái xíng dé shì. yòu yǒu yī zhǒng rén, máng máng dàng dàng, xuán kōng qù sī suǒ. quán bù kěn zhuó shí gōng xíng. yě zhǐ shì gè chuāi mō yǐng xiǎng. suǒ yǐ bì shuō yí gè xíng, fāng cái zhī dé zhēn. cǐ shì gǔ rén bù dé yǐ, bǔ piān jiù bì de shuō huà. ruò jiàn de zhè gè yì shí, jí yī yán ér zú. jīn rén què jiù jiāng zhī xíng fēn zuò liǎng jiàn qù zuò. yǐ wéi bì xiān zhī liǎo, rán hòu néng xíng. wǒ rú jīn qiě qù jiǎng xí tǎo lùn zuò zhī de gōng fū. dài zhī dé zhēn le, fāng qù zuò xíng de gōng fū. gù suì zhōng shēn bù xíng, yì suì zhōng shēn bù zhī. cǐ bú shì xiǎo bìng tòng, qí lái yǐ fēi yī rì yǐ. mǒu jīn shuō gè zhī xíng hé yī, zhèng shì duì bìng de yào. yòu bú shì mǒu záo kōng dù zhuàn. zhī xíng běn tǐ, yuán shì rú cǐ. jīn ruò zhī dé zōng zhǐ shí, jí shuō liǎng gè yì bù fáng. yì zhǐ shì yí gè. ruò bú huì zōng zhǐ, biàn shuō yí gè, yì jì dé shén shì? zhǐ shì xián shuō huà".
〔5〕爱因未会先生知行合一之训,与宗贤惟贤往复辩论,未能决。以问于先生。先生曰:“试举看”。爱曰:“如今人尽有知得父当孝,兄当弟者,却不能孝,不能弟。便是知与行分明是两件”。先生曰:“此已被私欲隔断,不是知行的本体了。未有知而不行者。知而不行,只是未知圣贤教人知行,正是要复那本体。不是着你只恁的便罢。故大学指个真知行与人看,说‘如好好色’,‘如恶恶臭’。见好色属知,好好色属行。只见那好色时,已自好了。不是见了后,又立个心去好。闻恶臭属知,恶恶臭属行。只闻那恶臭时,已自恶了。不是闻了后,别立个心去恶。如鼻塞人虽见恶臭在前,鼻中不曾闻得,便亦不甚恶。亦只是不曾知臭。就如称某人知孝,某人知弟。必是其人已曾行孝行弟,方可称他知孝知悌。不成只是晓得说些孝弟的话,便可称为知孝弟。又如知痛,必已自痛了,方知痛。知寒,必已自寒了。知饥,必已自饥了。知行如何分得开?此便是知行的本体,不曾有私意隔断的。圣人教人,必要是如此,方可谓之知。不然,只是不曾知。此却是何等紧切着实的工夫。如今苦苦定要说知行做两个,是甚么意?某要说做一个,是什么意?若不知立言宗旨。只管说一个两个,亦有甚用”?爱曰:“古人说知行做两个,亦是要人见个分晓一行做知的功夫,一行做行的功夫,即功夫始有下落”。先生曰“此却失了古人宗旨也。某尝说知是行的主意。行是知的功夫。知是行之始。行是知之成。若会得时,只说一个知,已自有行在。只说一个行,已自有知在。古人所以既说一个知,又说一个行者,只为世间有一种人,懵懵懂懂的任意去做,全不解思惟省察。也只是个冥行妄作。所以必说个知,方才行得是。又有一种人,茫茫荡荡,悬空去思索。全不肯着实躬行。也只是个揣摸影响。所以必说一个行,方才知得真。此是古人不得已,补偏救弊的说话。若见得这个意时,即一言而足。今人却就将知行分作两件去做。以为必先知了,然后能行。我如今且去讲习讨论做知的工夫。待知得真了,方去做行的工夫。故遂终身不行,亦遂终身不知。此不是小病痛,其来已非一日矣。某今说个知行合一,正是对病的药。又不是某凿空杜撰。知行本体,原是如此。今若知得宗旨时,即说两个亦不妨。亦只是一个。若不会宗旨,便说一个,亦济得甚事?只是闲说话”。
6 ài wèn:" zuó wén xiān shēng zhǐ zhì shàn zhī jiào, yǐ jué gōng fū yǒu yòng lì chù. dàn yǔ sòng zǐ gé wù zhī xùn sī zhī zhōng bù néng hé". xiān shēng yuē:" gé wù shì zhǐ zhì shàn zhī gōng. jì zhī zhì shàn, jí zhī gé wù yǐ". ài yuē" zuó yǐ xiān shēng zhī jiào, tuī zhī gé wù zhī shuō, shì yì jiàn de dà lüè. dàn zhū zǐ zhī xùn, qí yú shū zhī' jīng yī', lún yǔ zhī' bó yuē', mèng zǐ zhī' jìn xīn zhī xìng', jiē yǒu suǒ zhèng jù. yǐ shì wèi néng shì rán". xiān shēng yuē:" zi xià dǔ xìn shèng rén. zēng zǐ fǎn qiú zhū jǐ. dǔ xìn gù yì shì, rán bù rú fǎn qiú zhī qiè. jīn jì bù dé yú xīn, ān kě niǔ yú jiù wén, bù qiú shì dāng? jiù rú zhū zǐ yì zūn xìn chéng zǐ. zhì qí bù dé yú xīn chù, yì hé cháng jì cóng? jīng yī bó yuē jìn xīn, běn zì yǔ wú shuō wěn hé, zhū zǐ gé wù zhī xùn, wèi miǎn qiān hé fù huì. fēi qí běn zhǐ. jīng shì yī zhī gōng, bó shì yuē zhī gōng. yuē rén jì míng zhī xíng hé yī zhī shuō, cǐ kě yī yán ér yù. jìn xīn zhī xìng zhī tiān, shì shēng zhī ān xíng shì. cún xīn yǎng xìng shì tiān, shì xué zhī lì xíng shì.' yāo shòu bù èr, xiū shēn yǐ qí', shì kùn zhī miǎn xíng shì. zhū zǐ cuò xùn gé wù. zhǐ wèi dào kàn le cǐ yì, yǐ jìn xīn zhī xìng wèi wù gé zhī zhì, yào chū xué biàn qù zuò shēng zhī ān xíng shì. rú hé zuò dé"? ài wèn:" jìn xīn zhī xìng, hé yǐ wéi shēng zhī ān xíng"? xiān shēng yuē:" xìng shì xīn zhī tǐ. tiān shì xìng zhī yuán. jìn xīn jí shì jìn xìng.' wéi tiān xià zhì chéng wèi néng jǐn qí xìng, zhī tiān dì zhī huà yù', cún xīn zhě, xīn yǒu wèi jǐn yě. zhī tiān rú zhī zhōu zhī xiàn zhī zhī, shì zì jǐ fēn shàng shì. jǐ yǔ tiān wèi shì tiān rú zi zhī shì fù, chén zhī shì jūn. xū shì gōng jìng fèng chéng, rán hòu néng wú shī. shàng yǔ tiān wèi èr. cǐ biàn shì shèng xián zhī bié. zhì yú yāo shòu bù èr qí xīn, nǎi shì jiào xué zhě yī xīn wéi shàn. bù kě yǐ qióng tōng yāo shòu zhī gù, biàn bǎ wéi shàn de xīn biàn dòng le. zhǐ qù xiū shēn yǐ qí mìng, jiàn de qióng tōng shòu yāo, yǒu gè mìng zài. wǒ yì bù bì yǐ cǐ dòng xīn. shì tiān suī yǔ tiān wèi èr, yǐ zì jiàn de gè tiān zài miàn qián. qí mìng, biàn shì wèi zēng jiàn miàn, zài cǐ děng hòu xiāng sì. cǐ biàn shì chū xué lì xīn zhī shǐ, yǒu gè kùn miǎn de yì zài. jīn què dǎo zuò le, suǒ yǐ shǐ xué zhě wú xià shǒu chù". ài yuē:" zuó wén xiān shēng zhī jiào. yì yǐng yǐng jiàn de gōng fū xū shì rú cǐ. jīn wén cǐ shuō, yì wú kě yí. ài zuó xiǎo sī, gé wù de' wù' zì, jí shì' shì' zì. jiē cóng xīn shàng shuō". xiān shēng yuē:" rán. shēn zhī zhǔ zǎi biàn shì xīn. xīn zhī suǒ fā biàn shì yì. yì zhī běn tǐ biàn shì zhī. yì zhī suǒ zài biàn shì wù. rú yì zài yú shì qīn, jí shì qīn biàn shì yī wù. yì zài yú shì jūn, jí shì jūn biàn shì yī wù. yì zài yú rén mín ài wù, jí rén mín ài wù biàn shì yī wù. yì zài yú shì tīng yán dòng, jí shì tīng yán dòng biàn shì yī wù. suǒ yǐ mǒu shuō wú xīn wài zhī lǐ, wú xīn wài zhī wù. zhōng yōng yán' bù chéng wú wù', dà xué' míng míng dé' zhī gōng, zhǐ shì gè chéng yì. chéng yì zhī gōng, zhǐ shì gè gé wù.
〔6〕爱问:“昨闻先生止至善之教,已觉功夫有用力处。但与宋子格物之训思之终不能合”。先生曰:“格物是止至善之功。既知至善,即知格物矣”。爱曰“昨以先生之教,推之格物之说,似亦见得大略。但朱子之训,其于书之‘精一’,论语之‘博约’,孟子之‘尽心知性’,皆有所证据。以是未能释然”。先生曰:“子夏笃信圣人。曾子反求诸己。笃信固亦是,然不如反求之切。今既不得于心,安可狃于旧闻,不求是当?就如朱子亦尊信程子。至其不得于心处,亦何尝茍从?精一博约尽心,本自与吾说吻合,朱子格物之训,未免牵合附会。非其本旨。精是一之功,博是约之功。曰仁既明知行合一之说,此可一言而喻。尽心知性知天,是生知安行事。存心养性事天,是学知利行事。‘夭寿不贰,修身以俟’,是困知勉行事。朱子错训格物。只为倒看了此意,以尽心知性为物格知至,要初学便去做生知安行事。如何做得”?爱问:“尽心知性,何以为生知安行”?先生曰:“性是心之体。天是性之原。尽心即是尽性。‘惟天下至诚为能尽其性,知天地之化育’,存心者,心有未尽也。知天如知州知县之知,是自己分上事。己与天为事天如子之事父,臣之事君。须是恭敬奉承,然后能无失。尚与天为二。此便是圣贤之别。至于夭寿不贰其心,乃是教学者一心为善。不可以穷通夭寿之故,便把为善的心变动了。只去修身以俟命,见得穷通寿夭,有个命在。我亦不必以此动心。事天虽与天为二,已自见得个天在面前。俟命,便是未曾见面,在此等候相似。此便是初学立心之始,有个困勉的意在。今却倒做了,所以使学者无下手处”。爱曰:“昨闻先生之教。亦影影见得功夫须是如此。今闻此说,益无可疑。爱昨晓思,格物的‘物’字,即是‘事’字。皆从心上说”。先生曰:“然。身之主宰便是心。心之所发便是意。意之本体便是知。意之所在便是物。如意在于事亲,即事亲便是一物。意在于事君,即事君便是一物。意在于仁民爱物,即仁民爱物便是一物。意在于视听言动,即视听言动便是一物。所以某说无心外之理,无心外之物。中庸言‘不诚无物’,大学‘明明德’之功,只是个诚意。诚意之功,只是个格物。
7 xiān shēng yòu yuē:"' gé wù' rú mèng zǐ' dà rén gé jūn xīn' zhī' gé'. shì qù qí xīn zhī bù zhèng, yǐ quán qí běn tǐ zhī zhèng. dàn yì niàn suǒ zài, jí yào qù qí bù zhèng, yǐ quán qí zhèng. jí wú shí wú chǔ bú shì cún tiān lǐ. jí shì qióng lǐ. tiān lǐ jí shì míng dé. qióng lǐ jí shì míng míng dé".
〔7〕先生又曰:“‘格物’如孟子‘大人格君心’之‘格’。是去其心之不正,以全其本体之正。但意念所在,即要去其不正,以全其正。即无时无处不是存天理。即是穷理。天理即是明德。穷理即是明明德”。
8 yòu yuē:" zhī shì xīn zhī běn tǐ. xīn zì rán huì zhī. jiàn fù zì rán zhī xiào, jiàn xiōng zì rán zhī dì, jiàn rú zǐ rù jǐng, zì rán zhī cè yǐn. cǐ biàn shì liáng zhī. bù jiǎ wài qiú. ruò liáng zhī zhī fā, gèng wú sī yì zhàng ài. jí suǒ wèi' chōng qí cè yǐn zhī xīn. ér rén bù kě shèng yòng yǐ'. rán zài cháng rén bù néng wú sī yì zhàng ài. suǒ yǐ xū yòng zhì zhī gé wù zhī gōng, shèng sī fù lǐ. jí xīn zhī liáng zhī gèng wú zhàng ài, dé yǐ chōng sè liú xíng. biàn shì zhì qí zhī. zhī zhì zé yì chéng".
〔8〕又曰:“知是心之本体。心自然会知。见父自然知孝,见兄自然知弟,见孺子入井,自然知恻隐。此便是良知。不假外求。若良知之发,更无私意障碍。即所谓‘充其恻隐之心。而仁不可胜用矣’。然在常人不能无私意障碍。所以须用致知格物之功,胜私复理。即心之良知更无障碍,得以充塞流行。便是致其知。知致则意诚”。
9 ài wèn:" xiān shēng yǐ bó wén wèi yuē lǐ gōng fū. shēn sī zhī wèi néng dé, lüè qǐng kāi shì. qǐng kāi shì" xiān shēng yuē:' lǐ' zì jí shì' lǐ' zì. lǐ zhī fā jiàn kě jiàn zhě wèi zhī wén. wén zhī yǐn wēi bù kě jiàn zhě wèi zhī lǐ. zhǐ shì yī wù. yuē lǐ zhǐ shì yào cǐ xīn chún shì yí gè tiān lǐ. yào cǐ xīn chún shì tiān lǐ, xū jiù lǐ zhī fā jiàn chù yòng gōng. rú fā jiàn yú shì qīn shí, jiù zài shì qīn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú shì jūn shí, jiù zài shì jūn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú chù fù guì pín jiàn shí, jiù zài chù fù guì pín jiàn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú chù huàn nàn yí dí shí, jiù zài chù huàn nàn yí dí shàng xué cún cǐ tiān lǐ. zhì yú zuò zhǐ yǔ mò, wú chǔ bù rán. suí tā fā jiàn chù, jí jiù nà shàng miàn xué gè cún tiān lǐ. zhè biàn shì bó xué zhī yú wén, biàn shì yuē lǐ de gōng fū. bó wén jí shì wéi jīng. yuē lǐ jí shì wéi yī.
〔9〕爱问:“先生以博文为约礼功夫。深思之未能得,略请开示。请开示”先生曰:‘礼’字即是‘理’字。理之发见可见者谓之文。文之隐微不可见者谓之理。只是一物。约礼只是要此心纯是一个天理。要此心纯是天理,须就理之发见处用功。如发见于事亲时,就在事亲上学存此天理。发见于事君时,就在事君上学存此天理。发见于处富贵贫贱时,就在处富贵贫贱上学存此天理。发见于处患难夷狄时,就在处患难夷狄上学存此天理。至于作止语默,无处不然。随他发见处,即就那上面学个存天理。这便是博学之于文,便是约礼的功夫。博文即是惟精。约礼即是惟一。
10 ài wèn:"' dào xīn cháng wèi yī shēn zhī zhǔ, ér rén xīn měi tīng mìng'. yǐ xiān shēng jīng yī zhī xùn tuī zhī, cǐ yǔ shì yǒu bì" xiān shēng yuē:" rán. xīn yī yě. wèi zá yú rén wèi zhī dào xīn. zá yǐ rén wěi wèi zhī rén xīn, rén xīn zhī dé qí zhèng zhě jí dào xīn. dào xīn zhī shǐ qí zhèng zhě jí rén xīn. chū fēi yǒu èr xīn yě. chéng zǐ wèi rén xīn jí rén yù, dào xīn jí tiān lǐ. yǔ ruò fēn xī, ér yì shí dé zhī. jīn yuē' dào xīn wéi zhǔ, ér rén xīn tīng mìng', shì èr xīn yě. tiān lǐ rén yù bù bìng lì. ān yǒu tiān lǐ wéi zhǔ, rén yù yòu cóng ér tīng mìng zhě"?
〔10〕爱问:“‘道心常为一身之主,而人心每听命’。以先生精一之训推之,此语似有弊”先生曰:“然。心一也。未杂于人谓之道心。杂以人伪谓之人心,人心之得其正者即道心。道心之矢其正者即人心。初非有二心也。程子谓人心即人欲,道心即天理。语若分析,而意实得之。今曰‘道心为主,而人心听命’,是二心也。天理人欲不并立。安有天理为主,人欲又从而听命者”?
11 ài wèn wén zhōng zǐ hán tuì zhī. xiān shēng yuē:" tuì zhī wén rén zhī xióng ěr. wén zhōng zǐ rú yě. hòu rén tú yǐ wén cí zhī gù, tuī zūn tuì zhī. qí shí tuì zhī qù wén zhōng zǐ yuǎn shén". ài wèn hé yǐ yǒu nǐ jīng zhī shī. xiān shēng yuē:" nǐ jīng kǒng wèi kě jǐn fēi. qiě shuō hòu shì rú zhě zhù shù zhī yì yǔ nǐ jīng rú hé"? ài yuē:" shì rú zhù shù, jìn míng zhī yì bù wú. rán qī yǐ míng dào. nǐ jīng chún ruò wéi míng". xiān shēng yuē:" zhù shù yǐ míng dào, yì hé suǒ xiào fǎ"? yuē:" kǒng zǐ shān shù liù jīng, yǐ míng dào yě". xiān shēng yuē:" rán zé nǐ jīng dú fēi xiào fǎ kǒng zǐ hū"? ài yuē:" zhù shù jí yú dào yǒu suǒ fā míng. nǐ jīng shì tú nǐ qí jī. kǒng yú dào wú bǔ". xiān shēng yuē:" zi yǐ míng dào zhě shǐ qí fǎn pǔ hái chún, ér jiàn zhū xíng shì zhī shí hū? yì jiāng měi qí yán cí, ér tú yǐ náo náo yú shì yě? tiān xià zhī dà luàn, yóu xū wén shèng ér shí xíng shuāi yě. shǐ dào míng yú tiān xià, zé liù jīng bù bì shù. shān shù liù jīng, kǒng zǐ bù dé yǐ yě. zì fú xī huà guà, zhì yú wén wáng zhōu gōng. qí jiān yán yì rú lián shān guī cáng zhī shǔ. fēn fēn jí jí, bù zhī qí jǐ. yì dào dà luàn. kǒng zǐ yǐ tiān xià hǎo wén zhī fēng rì shèng, zhī qí shuō zhī jiāng wú jì jí, yú shì qǔ wén wáng zhōu gōng zhī shuō ér zàn zhī. yǐ wéi wéi cǐ wèi dé qí zōng. yú shì fēn fēn zhī shuō jǐn fèi. ér tiān xià zhī yán yì zhě shǐ yī. shū shī lǐ yuè chūn qiū jiē rán. shū zì diǎn mó yǐ hòu, shī zì èr nán yǐ jiàng, rú jiǔ qiū bā suǒ, yī qiè yín wa yì dàng zhī cí, gài bù zhī qí jǐ qiān bǎi piān. lǐ yuè zhī míng wù dù shù, zhì shì yì bù kě shèng qióng. kǒng zǐ jiē shān xuē ér shù zhèng zhī, rán hòu qí shuō shǐ fèi. rú shū shī lǐ yuè zhōng, kǒng zǐ hé cháng jiā yī yǔ? jīn zhī lǐ jì zhū shuō, jiē hòu rú fù huì ér chéng. yǐ fēi kǒng zǐ zhī jiù. zhì yú chūn qiū, suī chēng kǒng zǐ zuò zhī, qí shí jiē lǔ shǐ jiù wén. suǒ wèi bǐ zhě, bǐ qí jiù. suǒ wèi xuē zhě, xuē qí fán. shì yǒu jiǎn wú zēng. kǒng zǐ shù liù jīng, jù fán wén zhī luàn tiān xià. wéi jiǎn zhī ér bù dé. shǐ tiān xià wù qù qí wén, yǐ qiú qí shí. fēi yǐ wén jiào zhī yě. chūn qiū yǐ hòu, fán wén yì shèng, tiān xià yì luàn. shǐ huáng fén shū dé zuì, shì chū yú sī yì. yòu bù hé fén liù jīng. ruò dāng shí zhì zài míng dào, qí zhū fǎn jīng pàn lǐ zhī shuō, xī qǔ ér fén zhī, yì zhèng àn hé shān shù zhī yì. zì qín hàn yǐ jiàng, wén yòu rì shèng. ruò yù jǐn qù zhī, duàn bù néng qù. zhǐ yí qǔ fǎ kǒng zǐ. lù qí jìn shì zhě ér biǎo zhāng zhī. zé qí zhū guài bèi zhī shuō, yì yí jiàn jiàn zì fèi. bù zhī wén zhōng zǐ dāng shí nǐ jīng zhī yì rú hé. mǒu qiè shēn yǒu qǔ yú qí shì. yǐ wéi shèng rén fù qǐ, bù néng yì yě. tiān xià suǒ yǐ bù zhì, zhǐ yīn wén shèng shí shuāi. rù chū jǐ jiàn. xīn qí xiāng gāo, yǐ xuàn sú qǔ yù. tú yǐ luàn tiān xià zhī cōng míng, tú tiān xià zhī ěr mù. shǐ tiān xià mí rán zhēng wù xiū shì wén cí, yǐ qiú zhī yú shì. ér bù fù zhī yǒu dūn běn shàng shí, fǎn pǔ hái chún zhī xíng. shì jiē zhù shù zhě yǒu yǐ qǐ zhī". ài yuē:" zhù shù yì yǒu bù kě quē zhě. rú chūn qiū yī jīng, ruò wú zuǒ zhuàn, kǒng yì nán xiǎo". xiān shēng yuē:" chūn qiū bì dài chuán ér hòu míng, shì xiē hòu mí yǔ yǐ. shèng rén hé kǔ wèi cǐ jiān shēn yǐn huì zhī cí? zuǒ zhuàn duō shì lǔ shǐ jiù wén. ruò chūn qiū xū cǐ ér hòu míng, kǒng zǐ hé bì xuē zhī"? ài yuē:" yī chuān yì yún:' chuán shì àn, jīng shì duàn'. rú shū shì mǒu jūn, fá mǒu guó. ruò bù míng qí shì, kǒng yì nán duàn". xiān shēng yuē:" yī chuān cǐ yán, kǒng yì shì xiāng yán shì rú zhī shuō. wèi dé shèng rén zuò jīng zhī yì. rú shū shì jūn, jí shì jūn biàn shì zuì. hé bì gèng wèn qí shì jūn zhī xiáng. zhēng fá dāng zì tiān zǐ chū. shū fá guó, jí fá guó biàn shì zuì. hé bì gèng wèn qí fá guó zhī xiáng? shèng rén shù liù jīng, zhǐ shì yào zhèng rén xīn. zhǐ shì yào cún tiān lǐ, qù rén yù. yú cún tiān lǐ qù rén yù zhī shì, zé cháng yán zhī. huò yīn rén qǐng wèn, gè suí fèn liàng ér shuō. yì bù kěn duō dào. kǒng rén zhuān qiú zhī yán yǔ. gù yuē' yǔ yù wú yán'. ruò shì yī qiè zòng rén yù miè tiān lǐ de shì, yòu ān kěn xiáng yǐ shì rén? shì zhǎng luàn dǎo jiān yě. gù mèng zǐ yún:' zhòng ní zhī mén, wú dào huán wén zhī shì zhě. shì yǐ hòu shì wú chuán yān'. cǐ biàn shì kǒng mén jiā fǎ. shì rú zhǐ jiǎng dé yí gè bó zhě de xué wèn. suǒ yǐ yào zhī dé xǔ duō yīn móu guǐ jì. chún shì yī piàn gōng lì de xīn. yǔ shèng rén zuò jīng de yì sī zhèng xiāng fǎn. rú hé sī liang dé tōng"? yīn tàn yuē:" cǐ fēi dá tiān dé zhě wèi yì yǔ yán cǐ yě" yòu yuē:" kǒng zǐ yún:' wú yóu jí shǐ zhī quē wén yě'. mèng zǐ yún:' jǐn xìn shū, bù rú wú shū. wú yú wǔ chéng qǔ èr sān cè ér yǐ'. kǒng zǐ shān shū, yú táng yú xià sì wǔ bǎi nián jiān, bù guò shù piān. qǐ gèng wú yī shì, ér suǒ shù zhǐ cǐ? shèng rén zhī yì kě zhī yǐ. shèng rén zhǐ shì yào shān qù fán wén, hòu rú què zhǐ yào tiān shàng". ài yuē:" shèng rén zuò jīng, zhǐ shì yào qù rén yù, cún tiān lǐ. rú wǔ bó yǐ xià shì, shèng rén bù yù xiáng yǐ shì rén. zé chéng rán yǐ. zhì rú yáo shùn yǐ qián shì, rú hé lüè bù shǎo jiàn"? xiān shēng yuē:" xī huáng zhī shì, qí shì kuò shū, chuán zhī zhě xiān yǐ. cǐ yì kě yǐ xiǎng jiàn. qí shí quán shì chún páng pǔ sù, lüè wú wén cǎi de qì xiàng. cǐ biàn shì tài gǔ zhī zhì. fēi hòu shì kě jí". ài yuē:" rú sān fén zhī lèi, yì yǒu chuán zhě. kǒng zǐ hé yǐ shān zhī"? xiān shēng yuē:" zòng yǒu chuán zhě, yì yú shì biàn jiàn fēi suǒ yí. fēng qì yì kāi, wén cǎi rì shèng. zhì yú zhōu mò, suī yù biàn yǐ xià shāng zhī sú, yǐ bù kě wǎn. kuàng táng yú hū? yòu kuàng xī huáng zhī shì hū? rán qí zhì bù tóng, qí dào zé èr, kǒng zǐ yú yáo shùn, zé zǔ shù zhī. yú wén wǔ, zé xiàn zhāng zhī. wén wǔ zhī fǎ, jí shì yáo shùn zhī dào. dàn yīn shí zhì zhì. qí shè shī zhèng lìng, yǐ zì bù tóng. jí xià shāng shì yè, shī zhī yú zhōu, yǐ yǒu bù hé. gù zhōu gōng sī jiān sān wáng. qí yǒu bù hé, yǎng ér sī zhī, yè yǐ jì rì. kuàng tài gǔ zhī zhì, qǐ fù néng xíng? sī gù shèng rén zhī suǒ kě lüè yě". yòu yuē:" zhuān shì wú wéi, bù néng rú sān wáng zhī yīn shí zhì zhì, ér bì yù xíng yǐ tài gǔ zhī sú, jí shì fó lǎo de xué shù. yīn shí zhì zhì, bù néng rú sān wáng zhī yī běn yú dào, ér yǐ gōng lì zhī xīn xíng zhī, jí shì bó zhě yǐ xià shì yè. hòu shì rú zhě xǔ duō jiǎng lái jiǎng qù, zhǐ shì jiǎng dé gè bó shù".
〔11〕爱问文中子韩退之。先生曰:“退之文人之雄耳。文中子儒也。后人徒以文词之故,推尊退之。其实退之去文中子远甚”。爱问何以有拟经之失。先生曰:“拟经恐未可尽非。且说后世儒者著述之意与拟经如何”?爱曰:“世儒著述,近名之意不无。然期以明道。拟经纯若为名”。先生曰:“著述以明道,亦何所效法”?曰:“孔子删述六经,以明道也”。先生曰:“然则拟经独非效法孔子乎”?爱曰:“著述即于道有所发明。拟经似徒拟其迹。恐于道无补”。先生曰:“子以明道者使其反朴还淳,而见诸行事之实乎?抑将美其言辞,而徒以譊譊于世也?天下之大乱,由虚文胜而实行衰也。使道明于天下,则六经不必述。删述六经,孔子不得已也。自伏羲画卦,至于文王周公。其间言易、如连山归藏之属。纷纷籍籍,不知其几。易道大乱。孔子以天下好文之风日盛,知其说之将无纪极,于是取文王周公之说而赞之。以为惟此为得其宗。于是纷纷之说尽废。而天下之言易者始一。书诗礼乐春秋皆然。书自典谟以后,诗自二南以降,如九丘八索,一切淫哇逸荡之词,盖不知其几千百篇。礼乐之名物度数,至是亦不可胜穷。孔子皆删削而述正之,然后其说始废。如书诗礼乐中,孔子何尝加一语?今之礼记诸说,皆后儒附会而成。已非孔子之旧。至于春秋,虽称孔子作之,其实皆鲁史旧文。所谓笔者,笔其旧。所谓削者,削其繁。是有减无增。孔子述六经,惧繁文之乱天下。惟简之而不得。使天下务去其文,以求其实。非以文教之也。春秋以后,繁文益盛,天下益乱。始皇焚书得罪,是出于私意。又不合焚六经。若当时志在明道,其诸反经叛理之说,悉取而焚之,亦正暗合删述之意。自秦汉以降,文又日盛。若欲尽去之,断不能去。只宜取法孔子。录其近是者而表章之。则其诸怪悖之说,亦宜渐渐自废。不知文中子当时拟经之意如何。某切深有取于其事。以为圣人复起,不能易也。天下所以不治,只因文盛实衰。入出己见。新奇相高,以眩俗取誉。徒以乱天下之聪明,涂天下之耳目。使天下靡然争务修饰文词,以求知于世。而不复知有敦本尚实,反朴还淳之行。是皆著述者有以启之”。爱曰:“著述亦有不可缺者。如春秋一经,若无左传,恐亦难晓”。先生曰:“春秋必待传而后明,是歇后谜语矣。圣人何苦为此艰深隐晦之词?左传多是鲁史旧文。若春秋须此而后明,孔子何必削之”?爱曰:“伊川亦云:‘传是案,经是断’。如书弒某君,伐某国。若不明其事,恐亦难断”。先生曰:“伊川此言,恐亦是相沿世儒之说。未得圣人作经之意。如书弒君,即弒君便是罪。何必更问其弒君之详。征伐当自天子出。书伐国,即伐国便是罪。何必更问其伐国之详?圣人述六经,只是要正人心。只是要存天理,去人欲。于存天理去人欲之事,则尝言之。或因人请问,各随分量而说。亦不肯多道。恐人专求之言语。故曰‘予欲无言’。若是一切纵人欲灭天理的事,又安肯详以示人?是长乱导奸也。故孟子云:‘仲尼之门,无道桓文之事者。是以后世无传焉’。此便是孔门家法。世儒只讲得一个伯者的学问。所以要知得许多阴谋诡计。纯是一片功利的心。与圣人作经的意思正相反。如何思量得通”?因叹曰:“此非达天德者未易与言此也”又曰:“孔子云:‘吾犹及史之阙文也’。孟子云:‘尽信书,不如无书。吾于武成取二三策而已’。孔子删书,于唐虞夏四五百年间,不过数篇。岂更无一事,而所述止此?圣人之意可知矣。圣人只是要删去繁文,后儒却只要添上”。爱曰:“圣人作经,只是要去人欲,存天理。如五伯以下事,圣人不欲详以示人。则诚然矣。至如尧舜以前事,如何略不少见”?先生曰:“羲黄之世,其事阔疏,传之者鲜矣。此亦可以想见。其时全是淳庞朴素,略无文采的气象。此便是太古之治。非后世可及”。爱曰:“如三坟之类,亦有传者。孔子何以删之”?先生曰:“纵有传者,亦于世变渐非所宜。风气益开,文采日胜。至于周末,虽欲变以夏商之俗,已不可挽。况唐虞乎?又况羲黄之世乎?然其治不同,其道则二,孔子于尧舜,则祖述之。于文武,则宪章之。文武之法,即是尧舜之道。但因时致治。其设施政令,已自不同。即夏商事业,施之于周,已有不合。故周公思兼三王。其有不合,仰而思之,夜以继日。况太古之治,岂复能行?斯固圣人之所可略也”。又曰:“专事无为,不能如三王之因时致治,而必欲行以太古之俗,即是佛老的学术。因时致治,不能如三王之一本于道,而以功利之心行之,即是伯者以下事业。后世儒者许多讲来讲去,只是讲得个伯术”。
12 yòu yuē:" táng yú yǐ shàng zhī zhì, hòu shì bù kě fù yě. lüè zhī kě yě. sān dài yǐ xià zhī zhì, hòu shì bù kě fǎ yě. xuē zhī kě yě. wéi sān dài zhī zhì kě xíng. rán ér shì zhī lùn sān dài zhě, bù míng qí běn, ér tú shì qí mò. zé yì bù kě fù yǐ".
〔12〕又曰:“唐虞以上之治,后世不可复也。略之可也。三代以下之治,后世不可法也。削之可也。惟三代之治可行。然而世之论三代者,不明其本,而徒事其末。则亦不可复矣”。
13 ài yuē:" xiān rú lùn liù jīng, yǐ chūn qiū wèi shǐ. shǐ zhuān jì shì. kǒng yǔ wǔ jīng shì tǐ zhōng huò shāo yì". xiān shēng yuē:" yǐ shì yán wèi zhī shǐ. yǐ dào yán wèi zhī jīng. shì jí dào. dào jí shì. chūn qiū yì jīng. wǔ jīng yì shǐ. yì shì bāo xī shì zhī shǐ. shū shì yáo shùn yǐ xià shǐ. lǐ yuè shì sān dài shǐ. qí shì tóng. qí dào tóng. ān yǒu suǒ wèi yì"?
〔13〕爱曰:“先儒论六经,以春秋为史。史专记事。恐与五经事体终或稍异”。先生曰:“以事言谓之史。以道言谓之经。事即道。道即事。春秋亦经。五经亦史。易是包牺氏之史。书是尧舜以下史。礼乐是三代史。其事同。其道同。安有所谓异”?
14 yòu yuē:" wǔ jīng yì zhǐ shì shǐ. shǐ yǐ míng shàn è, shì xùn jiè. shàn kě wèi xùn zhě, tè cún qí jī yǐ shì fǎ. è kě wèi jiè zhě, cún qí jiè ér xuē qí shì, yǐ dù jiān". ài yuē:" cún qí jī yǐ shì fǎ, yì shì cún tiān lǐ zhī běn rán. xuē qí shì yǐ dù jiān, yì shì è rén yù yú jiāng méng fǒu"? xiān shēng yuē:" shèng rén zuò jīng, gù wú fēi shì cǐ yì. rán yòu bù bì ní zhe wén jù". ài yòu wèn:" è kě wèi jiè zhě, cún qí jiè ér xuē qí shì, yǐ dù jiān. hé dú yú shī ér bù shān zhèng wèi? xiān rú wèi' è zhě kě yǐ chéng chuàng rén zhī yì zhì'. rán fǒu"? xiān shēng yuē:" shī fēi kǒng mén zhī jiù běn yǐ. kǒng zǐ yún:' fàng zhèng shēng, zhèng shēng yín'. yòu yuē:' è zhèng shēng zhī luàn yǎ yuè yě'.' zhèng wèi zhī yīn, wáng guó zhī yīn yě'. cǐ shì kǒng mén jiā fǎ. kǒng zǐ suǒ dìng sān bǎi piān, jiē suǒ wèi yǎ yuè. jiē kě zòu zhī jiāo miào, zòu zhī xiāng dǎng. jiē suǒ yǐ zī chàng hé píng, hán yǒng dé xìng. yí fēng yì sú, ān dé yǒu cǐ? shì zhǎng yín dǎo jiān yǐ. cǐ bì qín huǒ zhī hòu, shì rú fù huì, yǐ zú sān bǎi piān zhī shù. gài yín yì zhī cí, shì sú duō suǒ xǐ chuán. rú jīn lǘ xiàng jiē rán. è zhě kě yǐ chéng chuàng rén zhī yì zhì. shì qiú qí shuō ér bù dé, cóng ér wèi zhī cí".
〔14〕又曰:“五经亦只是史。史以明善恶,示训戒。善可为训者,特存其迹以示法。恶可为戒者,存其戒而削其事,以杜奸”。爱曰:“存其《迹》以示法,亦是存天理之本然。削其事以杜奸,亦是遏人欲于将萌否”?先生曰:“圣人作经,固无非是此意。然又不必泥着文句”。爱又问:“恶可为戒者,存其戒而削其事,以杜奸。何独于诗而不删郑、卫?先儒谓‘恶者可以惩创人之逸志’。然否”?先生曰:“诗非孔门之旧本矣。孔子云:‘放郑声,郑声淫’。又曰:‘恶郑声之乱雅乐也’。‘郑卫之音,亡国之音也’。此是孔门家法。孔子所定三百篇,皆所谓雅乐。皆可奏之郊庙,奏之乡党。皆所以资畅和平,涵泳德性。移风易俗,安得有此?是长淫导奸矣。此必秦火之后,世儒附会,以足三百篇之数。盖淫泆之词,世俗多所喜传。如今闾巷皆然。恶者可以惩创人之逸志。是求其说而不得,从而为之辞”。
xú ài bá ài yīn jiù shuō gǔ mò, shǐ wén xiān shēng zhī jiào, shí shì hài è bù dìng, wú rù tóu chù. qí hòu wén zhī jì jiǔ, jiàn zhī fǎn shēn shí jiàn. rán hòu shǐ xìn xiān shēng zhī xué, wèi kǒng mén dí chuán. shě shì jiē bàng qī xiǎo jìng, duàn gǎng jué hé yǐ. rú shuō gé wù shì chéng yì de gōng fū. míng shàn shì chéng shēn de gōng fū. qióng lǐ shì jìn xìng de gōng fū. dào wèn xué shì zūn dé xìng de gōng fū. bó wén shì yuē lǐ de gōng fū. wéi jīng shì wéi yī de gōng fū. zhū rú cǐ lèi, shǐ jiē luò luò nàn hé. qí hòu sī zhī jì jiǔ, bù jué shǒu wǔ zú dǎo.
【徐爱跋】爱因旧说汩没,始闻先生之教,实是骇愕不定,无入头处。其后闻之既久,渐知反身实践。然后始信先生之学,为孔门嫡传。舍是皆傍蹊小径,断港绝河矣。如说格物是诚意的工夫。明善是诚身的工夫。穷理是尽性的工夫。道问学是尊德性的工夫。博文是约礼的工夫。惟精是惟一的工夫。诸如此类,始皆落落难合。其后思之既久,不觉手舞足蹈。