strong fū chāi wéi jiàn shì yuè gōu jiàn jié lì shì wú strong
夫差違諫釋越 勾踐竭力事吳
huà shuō yuè dài fū wén zhǒng méng wú wáng fū chāi xǔ qí xíng chéng, huí bào yuè wáng, yán: wú wáng yǐ bān shī yǐ, qiǎn dài fū wáng sūn xióng suí chén dào cǐ, cuī cù qǐ chéng, tài zǎi tún bīng jiāng shàng, zhuān hòu wǒ wáng guò jiāng! yuè wáng gōu jiàn bù jué shuāng yǎn liú lèi, wén zhǒng yuē: wǔ yuè zhī qī pò yǐ, wáng yí sù guī, liào lǐ guó shì, bù bì wèi wú yì zhī bēi!
話說越大夫文種蒙吳王夫差許其行成,回報越王,言:「吳王已班師矣,遣大夫王孫雄隨臣到此,催促起程,太宰屯兵江上,專候我王過江!」越王勾踐不覺雙眼流淚,文種曰:「五月之期迫矣,王宜速歸,料理國事,不必為無益之悲!」
yuè wáng nǎi shōu lèi, huí zhì yuè dōu, jiàn shì jǐng rú gù, dīng zhuàng xiāo rán, shén yǒu cán sè, liú wáng sūn xióng yú guǎn yì, shōu shí kù cáng bǎo wù, zhuāng chéng chē liàng, yòu kuò guó zhōng nǚ zǐ sān bǎi sān shí rén, yǐ sān bǎi rén sòng wú wáng, sān shí rén sòng tài zǎi, shí shàng wèi yǒu xíng dòng zhī rì, wáng sūn xióng lián lián cuī cù, gōu jiàn qì wèi qún chén yuē: gū chéng xiān rén yú xù, jīng jīng yè yè, bù gǎn dài huāng, jīn fū jiāo yī bài, suì zhì guó wáng jiā pò, qiān lǐ ér zuò fú qiú, cǐ xíng yǒu qù rì, wú guī rì yǐ! qún chén mò bù huī tì, wén zhǒng jìn yuē: xī zhě tāng qiú yú xià tái, wén wáng xì yú yǒu lǐ, yī jǔ ér chéng wáng qí huán gōng bēn jǔ, jìn wén gōng bēn dí, yī jǔ ér chéng bó. fū jiān kǔ zhī jìng, tiān zhī suǒ yǐ kāi wáng bó yě, wáng shàn chéng tiān yì, zì yǒu xìng qī, hé bì guò shāng, yǐ zì sǔn qí zhì hū?
越王乃收淚,回至越都,見市井如故,丁壯蕭然,甚有慚色,留王孫雄於館驛,收拾庫藏寶物,裝成車輛,又括國中女子三百三十人,以三百人送吳王,三十人送太宰,時尚未有行動之日,王孫雄連連催促,勾踐泣謂群臣曰:「孤承先人餘緒,兢兢業業,不敢怠荒,今夫椒一敗,遂至國亡家破,千里而作俘囚,此行有去日,無歸日矣!」群臣莫不揮涕,文種進曰:「昔者湯囚於夏台,文王繫於羑里,一舉而成王;齊桓公奔莒,晉文公奔翟,一舉而成伯。夫艱苦之境,天之所以開王伯也,王善承天意,自有興期,何必過傷,以自損其志乎?」
gōu jiàn yú shì jí rì jì sì zōng miào, wáng sūn xióng xiān xíng yī rì, gōu jiàn yǔ fū rén suí hòu jìn fā, qún chén jiē sòng zhì zhè jiāng zhī shàng. fàn lǐ jù zhōu yú gù líng, yíng jiē yuè wáng, lín shuǐ zǔ dào, wén zhǒng jǔ shāng wáng qián, zhù yuē: huáng tiān yòu zhù, qián chén hòu yáng, huò wèi dé gēn, yōu wèi fú táng, wēi rén zhě miè, fú cóng zhě chāng, wáng suī yān zhì, qí hòu wú yāng, jūn chén shēng lí, gǎn dòng shàng huáng, zhòng fū āi bēi, mò bù gǎn shāng, chén qǐng jiàn pú, xíng jiǔ èr shāng!
勾踐於是即日祭祀宗廟,王孫雄先行一日,勾踐與夫人隨後進發,群臣皆送至浙江之上。范蠡具舟於固陵,迎接越王,臨水祖道,文種舉觴王前,祝曰:「皇天祐助,前沉後揚,禍為德根,憂為福堂,威人者滅,服從者昌,王雖淹滯,其後無殃,君臣生離,感動上皇,眾夫哀悲,莫不感傷,臣請薦脯,行酒二觴!」
gōu jiàn yǎng tiān tàn xī, jǔ bēi chuí tì, mò wú suǒ yán. fàn lǐ jìn yuē: chén wén, jū bù yōu zhě zhì bù guǎng, xíng bù chóu zhě sī bù yuǎn', gǔ zhī shèng xián, jiē yù kùn è zhī nán, méng bù shè zhī chǐ, qǐ dú jūn wáng zāi?
勾踐仰天嘆息,舉杯垂涕,默無所言。范蠡進曰:「臣聞,『居不幽者志不廣,形不愁者思不遠',古之聖賢,皆遇困厄之難,蒙不赦之恥,豈獨君王哉?」
gōu jiàn yuē: xī yáo rèn shùn yǔ ér tiān xià zhì, suī yǒu hóng shuǐ, bù wèi rén hài. guǎ rén jīn jiāng qù yuè rù wú, yǐ guó shǔ zhū dài fū, dài fū hé yǐ wèi guǎ rén zhī wàng hū?
勾踐曰:「昔堯任舜、禹而天下治,雖有洪水,不為人害。寡人今將去越入吳,以國屬諸大夫,大夫何以慰寡人之望乎?」
fàn lǐ wèi tóng liè yuē: wú wén, zhǔ yōu chén rǔ, zhǔ rǔ chén sǐ', jīn zhǔ shàng yǒu qù guó zhī yōu, chén wú zhī rǔ, yǐ wú zhè dōng zhī shì, qǐ wú yī èr háo jié, yǔ zhǔ shàng fèn yōu rǔ zhě hū?
范蠡謂同列曰:「吾聞,『主憂臣辱,主辱臣死',今主上有去國之憂,臣吳之辱,以吾浙東之士,豈無一二豪傑,與主上分憂辱者乎?」
yú shì zhū dài fū qí shēng yuē: shuí fēi chén zǐ, wéi wáng suǒ mìng!
於是諸大夫齊聲曰:「誰非臣子,惟王所命!」
gōu jiàn yuē: zhū dài fū bù qì guǎ rén, yuàn gè yán ěr zhì, shuí kě cóng nán, shuí kě shǒu guó?
勾踐曰:「諸大夫不棄寡人,願各言爾志,誰可從難,誰可守國?」
wén zhǒng yuē: sì jìng zhī nèi, bǎi xìng zhī shì, lí bù rú chén yǔ jūn zhōu xuán, lín jī yīng biàn, chén bù rú lí!
文種曰:「四境之內,百姓之事,蠡不如臣;與君周旋,臨機應變,臣不如蠡!」
fàn lǐ yuē: wén zhǒng zì chù yǐ shěn, zhǔ gōng yǐ guó shì wěi zhī, kě shǐ gēng zhàn zú bèi, bǎi xìng qīn mù. zhì yú fǔ wēi zhǔ, rěn gòu rǔ, wǎng ér bì fǎn, yǔ jūn fù chóu zhě, chén bù gǎn cí.
范蠡曰:「文種自處已審,主公以國事委之,可使耕戰足備,百姓親睦。至於輔危主,忍垢辱,往而必反,與君復仇者,臣不敢辭。」
yú shì zhū dài fū yǐ cì zì shù, tài zǎi kǔ chéng yuē: fā jūn zhī lìng, míng jūn zhī dé, tǒng fán lǐ jù, shǐ mín zhī fēn, chén zhī shì yě!
於是諸大夫以次自述,太宰苦成曰:「發君之令,明君之德,統煩理劇,使民知分,臣之事也!」
xíng rén yè yōng yuē: tōng shǐ zhū hóu, jiě fēn shì yí, chū bù rǔ mìng, rù bù bèi yóu, chén zhī shì yě!
行人曳庸曰:「通使諸侯,解紛釋疑,出不辱命,入不被尤,臣之事也!」
sī zhí hào jìn yuē: jūn fēi chén jiàn, jǔ guò jué yí, zhí xīn bù náo, bù ā qīn qī, chén zhī shì yě!
司直皓進曰:「君非臣諫,舉過決疑,直心不撓,不阿親戚,臣之事也!」
sī mǎ zhū jī yǐng yuē: wàng dí shè zhèn, fēi shǐ yáng bīng, tān jìn bù tuì, liú xiě pāng pāng, chén zhī shì yě!
司馬諸稽郢曰:「望敵設陣,飛矢揚兵,貪進不退,流血滂滂,臣之事也!」
sī nóng gāo rú yuē: gōng qīn fǔ mín, diào sǐ cún jí, shí bù èr wèi, xù chén chǔ xīn, chén zhī shì yě!
司農皋如曰:「躬親撫民,吊死存疾,食不二味,蓄陳儲新,臣之事也!」
tài shǐ jì ní yuē: hòu tiān chá dì, jì lì yīn yáng, fú jiàn zhī jí, yāo chū zhī xiōng, chén zhī shì yě!
太史計倪曰:「候天察地,紀曆陰陽,福見知吉,妖出知凶,臣之事也!」
gōu jiàn yuē: gū suī rù yú běi guó, wèi wú qióng lǔ, zhū dài fū huái dé bào shù, gè xiǎn suǒ zhǎng, yǐ bǎo shè jì, gū hé yōu yān? nǎi liú zhòng dài fū shǒu guó, dú yǔ fàn lǐ xié xíng, jūn chén bié yú jiāng kǒu, wú bù liú tì. gōu jiàn yǎng tiān tàn yuē: sǐ zhě, rén zhī suǒ wèi, ruò gū zhī wén sǐ, xiōng zhōng jué wú chù tì. suì dēng chuán jìng qù, sòng zhě jiē kū bài yú jiāng àn xià, yuè wáng zhōng bù fǎn gù, yǒu shī wèi zhèng:
勾踐曰:「孤雖入於北國,為吳窮虜,諸大夫懷德抱術,各顯所長,以保社稷,孤何憂焉?」乃留眾大夫守國,獨與范蠡偕行,君臣別於江口,無不流涕。勾踐仰天嘆曰:「死者,人之所畏,若孤之聞死,胸中絕無怵惕。」遂登船徑去,送者皆哭拜於江岸下,越王終不返顧,有詩為證:
xié yáng shān wài piàn fān kāi, fēng juǎn chūn tāo dòng dì huí.
斜陽山外片帆開,風卷春濤動地回。
jīn rì yī zūn shā jì bié, hé shí zhòng jiàn dù jiāng lái?
今日一樽沙際別,何時重見渡江來?
yuè fū rén nǎi jù xián ér kū, jiàn wū què zhuó jiāng zhǔ zhī xiā, fēi qù fù lái, yì shén xián shì, yīn kū ér gē zhī, yuē:
越夫人乃據舷而哭,見烏鵲啄江渚之蝦,飛去復來,意甚閒適,因哭而歌之,曰:
yǎng fēi niǎo xī wū yuān, líng xuán xū xī piān piān
仰飛鳥兮烏鳶,凌玄虛兮翩翩;
jí zhōu zhǔ xī yōu zì, fèn jiàn hé xī yún jiān
集洲渚兮優恣,奮健翮兮雲間;
zhuó sù xiā xī yǐn shuǐ, rèn jué xìng xī wǎng hái.
啄素蝦兮飲水,任厥性兮往還。
qiè wú zuì xī fù dì, yǒu hé gū xī qiǎn tiān?
妾無罪兮負地,有何辜兮譴天?
fēng piāo piāo xī xī wǎng, zhī zài fǎn xī hé nián?
風飄飄兮西往,知再返兮何年?
xīn chuò chuò xī ruò gē, lèi xuàn xuàn xī shuāng xuán!
心輟輟兮若割,淚泫泫兮雙懸!
yuè wáng wén fū rén yuàn gē, xīn zhōng nèi tòng, qiáng xiào yǐ wèi fū rén zhī xīn yuē: gū zhī liù hé bèi yǐ, gāo fēi yǒu rì, fù hé yōu zāi!
越王聞夫人怨歌,心中內慟,強笑以慰夫人之心曰:「孤之六翮備矣,高飛有日,復何憂哉!」
yuè wáng jì rù wú jiè, xiān qiǎn fàn lǐ jiàn tài zǎi bó pǐ yú wú shān, fù yǐ jīn bó nǚ zǐ xiàn zhī, pǐ wèn yuē: wén dài fū hé yǐ bù zhì? lí yuē: wèi wú zhǔ shǒu guó, bù dé xié lái yě! pǐ suì suí fàn lǐ lái jiàn yuè wáng, yuè wáng shēn xiè qí fù bì zhī dé, pǐ yī lì dān chéng, xǔ yǐ fǎn guó, yuè wáng zhī xīn shāo ān.
越王既入吳界,先遣范蠡見太宰伯嚭於吳山,復以金帛女子獻之,嚭問曰:「文大夫何以不至?」蠡曰:「為吾主守國,不得偕來也!」嚭遂隨范蠡來見越王,越王深謝其覆庇之德,嚭一力擔承,許以返國,越王之心稍安。
bó pǐ yǐn jūn yā sòng yuè wáng zhì yú wú xià, yǐn rù jiàn wú wáng, gōu jiàn ròu tǎn fú yú jiē xià, fū rén yì suí zhī, fàn lǐ jiāng bǎo wù nǚ zǐ, kāi dān chéng xiàn yú xià, yuè wáng zài bài qǐ shǒu yuē: dōng hǎi yì chén gōu jiàn, bù zì liàng lì, dé zuì biān jìng, dài wáng shè qí shēn gū, shǐ zhí jī zhǒu, chéng méng hòu ēn, dé bǎo xū yú zhī mìng, bù shèng gǎn dài, gōu jiàn jǐn kòu shǒu dùn shǒu. fū chāi yuē: guǎ rén ruò niàn xiān jūn zhī chóu, zi jīn rì wú shēng lǐ. gōu jiàn fù kòu shǒu yuē: chén shí dāng sǐ, wéi dài wáng lián zhī.
伯嚭引軍押送越王至於吳下,引入見吳王,勾踐肉袒伏於階下,夫人亦隨之,范蠡將寶物女子,開單呈獻於下,越王再拜稽首曰:「東海役臣勾踐,不自量力,得罪邊境,大王赦其深辜,使執箕帚,誠蒙厚恩,得保須臾之命,不勝感戴,勾踐謹叩首頓首。」夫差曰:「寡人若念先君之仇,子今日無生理。」勾踐復叩首曰:「臣實當死,惟大王憐之。」
shí zi xū zài páng, mù ruò biāo huǒ, shēng rú léi tíng, nǎi jìn yuē: fū fēi niǎo zài qīng yún zhī shàng, shàng yù wān gōng ér shè zhī, kuàng jìn jí yú tíng wǔ hū. gōu jiàn wèi rén jī xiǎn, jīn wèi fǔ zhōng zhī yú, mìng zhì páo rén, gù zhōu cí lìng sè, yǐ qiú miǎn xíng zhū, yī dàn shāo dé zhì, rú fàng hǔ yú shān, zòng jīng yú hǎi, bù fù kě zhì yǐ.
時子胥在旁,目若熛火,聲如雷霆,乃進曰:「夫飛鳥在青雲之上,尚欲彎弓而射之,況近集於庭廡乎。勾踐為人機險,今為釜中之魚,命制庖人,故謅詞令色,以求免刑誅,一旦稍得志,如放虎於山,縱鯨於海,不復可制矣。」
fū chāi yuē: gū wén zhū jiàng shā fú, huò jí sān shì. gū fēi ài yuè ér bù zhū, kǒng jiàn jiù yú tiān ěr. tài zǎi pǐ yuē: zi xū míng yú yī shí zhī jì, bù zhī ān guó zhī dào, wú wáng chéng rén zhě zhī yán yě. zi xū jiàn wú wáng xìn bó pǐ zhī nìng yán, bù yòng qí jiàn, fèn fèn ér tuì.
夫差曰:「孤聞誅降殺服,禍及三世。孤非愛越而不誅,恐見咎於天耳。」太宰嚭曰:「子胥明於一時之計,不知安國之道,吾王誠仁者之言也。」子胥見吳王信伯嚭之佞言,不用其諫,憤憤而退。
fū chāi shòu yuè gòng xiàn zhī wù, shǐ wáng sūn xióng yú hé lǘ mù cè, zhú yī shí shì, jiāng gōu jiàn fū fù biǎn rù qí zhōng, qù qí yì guān, péng shǒu gòu yī, zhí yǎng mǎ zhī shì, bó pǐ sī kuì shí wù, jǐn bù zhì yú jī è, wú wáng měi jià chē chū yóu, gōu jiàn zhí mǎ zòu bù xíng chē qián, wú rén jiē zhǐ yuē: cǐ yuè wáng yě! gōu jiàn dī shǒu ér yǐ, yǒu shī wèi zhèng:
夫差受越貢獻之物,使王孫雄於闔閭墓側,築一石室,將勾踐夫婦貶入其中,去其衣冠,蓬首垢衣,執養馬之事,伯嚭私饋食物,僅不至於飢餓,吳王每駕車出遊,勾踐執馬楱步行車前,吳人皆指曰:「此越王也!」勾踐低首而已,有詩為證:
kān tàn yīng xióng zhí kǎn kě, píng shēng yì qì jǐn xiāo mó.
堪嘆英雄值坎坷,平生意氣盡銷磨。
hún lí gù yuàn guī yīng shǎo, hèn mǎn zhǎng jiāng lèi zhuǎn duō.
魂離故苑歸應少,恨滿長江淚轉多。
gōu jiàn zài shí shì èr yuè, fàn lǐ zhāo xī shì cè, cùn bù bù lí.
勾踐在石室二月,范蠡朝夕侍側,寸步不離。
hū yī rì, fū chāi zhào gōu jiàn rù jiàn, gōu jiàn guì fú yú qián, fàn lǐ lì yú hòu, fū chāi wèi fàn lǐ yuē: guǎ rén wén: zhé fù bù jià pò wáng zhī jiā, míng xián bù guān miè jué zhī guó', jīn gōu jiàn wú dào, guó yǐ jiāng wáng, zi jūn chén bìng wèi nú pú, jī qiú yī shì, qǐ bù bǐ hū? guǎ rén yù shè zi zhī zuì, zi néng gǎi guò zì xīn, qì yuè guī wú, guǎ rén bì dāng zhòng yòng, qù yōu huàn ér qǔ fù guì, zi yì hé rú?
忽一日,夫差召勾踐入見,勾踐跪伏於前,范蠡立於後,夫差謂范蠡曰:「寡人聞:『哲婦不嫁破亡之家,名賢不官滅絕之國',今勾踐無道,國已將亡,子君臣並為奴僕,羈囚一室,豈不鄙乎?寡人慾赦子之罪,子能改過自新,棄越歸吳,寡人必當重用,去憂患而取富貴,子意何如?」
shí yuè wáng fú dì liú tì, wéi kǒng fàn lǐ zhī cóng wú yě.
時越王伏地流涕,惟恐范蠡之從吳也。
zhǐ jiàn fàn lǐ qǐ shǒu ér duì yuē: chén wén: wáng guó zhī chén, bù gǎn yǔ zhèng bài jūn zhī jiāng, bù gǎn yǔ yǒng.' chén zài yuè bù zhōng bù xìn, bù néng fǔ yuè wáng wèi shàn, zhì dé zuì yú dài wáng, xìng dài wáng bù jí jiā zhū, dé jūn chén xiāng bǎo, rù bèi sǎo chú, chū gěi qū zǒu. chén yuàn zú yǐ, shàng gǎn wàng fù guì zāi?
只見范蠡稽首而對曰:「臣聞:『亡國之臣,不敢語政;敗軍之將,不敢語勇。'臣在越不忠不信,不能輔越王為善,致得罪於大王,幸大王不即加誅,得君臣相保,入備掃除,出給趨走。臣願足矣,尚敢望富貴哉?」
fū chāi yuē: zi jì bù yí qí zhì, kě réng guī shí shì.
夫差曰:「子既不移其志,可仍歸石室。」
lí yuē: jǐn rú jūn mìng.
蠡曰:「謹如君命。」
fū chāi qǐ, rù gōng zhōng, gōu jiàn yǔ fàn lǐ qū rù shí shì, yuè wáng fú dú bí, zhe qiáo tóu, zhuó cuò yǎng mǎ fū rén yī wú yuán zhī shang, shī zuǒ guān zhī rú, jí shuǐ chú fèn sǎ sǎo fàn lǐ shí xīn chuī cuàn, miàn mù kū gǎo. fū chāi shí shǐ rén kuī zhī, jiàn qí jūn chén lì zuò, jué wú jǐ wēi yuàn hèn zhī sè, zhōng yè yì wú chóu tàn zhī shēng, yǐ cǐ wèi qí wú zhì sī xiāng, zhì zhī dù wài.
夫差起,入宮中,勾踐與范蠡趨入石室,越王服犢鼻,著樵頭,斫銼養馬;夫人衣無緣之裳,施左關之襦,汲水除糞灑掃;范蠡拾薪炊爨,面目枯槁。夫差時使人窺之,見其君臣力作,絕無幾微怨恨之色,終夜亦無愁嘆之聲,以此謂其無志思鄉,置之度外。
yī rì, fū chāi dēng gū sū tái, wàng jiàn yuè wáng jí fū rén duān zuò yú mǎ fèn zhī páng, fàn lǐ cāo zòu ér lì yú zuǒ, jūn chén zhī lǐ cún, fū fù zhī yí jù, fū chāi gù wèi tài zǎi pǐ yuē: bǐ yuè wáng bù guò xiǎo guó zhī jūn, fàn lǐ bù guò yī jiè zhī shì, suī zài qióng è zhī dì, bù shī jūn chén zhī lǐ, guǎ rén xīn shén jìng zhī. bó pǐ duì yuē: bù wéi kě jìng, yì kě lián yě. fū chāi yuē: chéng rú tài zǎi zhī yán, guǎ rén mù bù rěn jiàn, tǎng bǐ huǐ guò zì xīn, yì kě shè hū? pǐ duì yuē: chén wén wú dé bù fù', dài wáng yǐ shèng wáng zhī xīn, āi gū qióng zhī shì, jiā ēn yú yuè, yuè qǐ wú hòu bào? yuàn dài wáng jué yì. fū chāi yuē: kě mìng tài shǐ zé jí rì, shè yuè wáng guī guó. bó pǐ mì qiǎn jiā rén yǐ wǔ gǔ tóu shí shì, jiāng xǐ xìn bào zhī gōu jiàn.
一日,夫差登姑蘇台,望見越王及夫人端坐於馬糞之旁,范蠡操楱而立於左,君臣之禮存,夫婦之儀具,夫差顧謂太宰嚭曰:「彼越王不過小國之君,范蠡不過一介之士,雖在窮厄之地,不失君臣之禮,寡人心甚敬之。」伯嚭對曰:「不惟可敬,亦可憐也。」夫差曰:「誠如太宰之言,寡人目不忍見,倘彼悔過自新,亦可赦乎?」嚭對曰:「臣聞『無德不復',大王以聖王之心,哀孤窮之士,加恩于越,越豈無厚報?願大王決意。」夫差曰:「可命太史擇吉日,赦越王歸國。」伯嚭密遣家人以五鼓投石室,將喜信報知勾踐。
gōu jiàn dà xǐ, gào yú fàn lǐ, lí yuē: qǐng wèi wáng zhàn zhī, jīn rì wù yín, yǐ mǎo shí wén xìn, wù wèi qiú rì, ér mǎo fù kè wù, qí yáo yuē, tiān wǎng sì zhāng, wàn wù jǐn shāng, xiáng fǎn wèi yāng.' suī yǒu xìn, bù zú xǐ yě. gōu jiàn wén yán, xǐ biàn wèi yōu.
勾踐大喜,告於范蠡,蠡曰:「請為王占之,今日戊寅,以卯時聞信,戊為囚日,而卯復克戊,其繇曰,『天網四張,萬物盡傷,祥反為殃。'雖有信,不足喜也。」勾踐聞言,喜變為憂。
què shuō zi xū wén wú wáng jiāng shè yuè wáng, jí rù jiàn yuē: xī jié qiú tāng ér bù zhū, zhòu qiú wén wáng ér bù shā, tiān dào hái fǎn, huò zhuǎn chéng fú, gù jié wèi tāng suǒ fàng, shāng wèi zhōu suǒ miè. jīn dài wáng jì qiú yuè jūn, ér bù xíng zhū, chéng kǒng xià yīn zhī huàn zhì yǐ! fū chāi yīn zǐ xū zhī yán, fù yǒu shā yuè wáng zhī yì, shǐ rén zhào zhī, bó pǐ fù xiān bào gōu jiàn, gōu jiàn dà jīng, yòu gào yú fàn lǐ. lí yuē: wáng wù jù yě, wú wáng qiú wáng yǐ sān nián yǐ, bǐ bù rěn yú sān nián, ér néng rěn yú yī rì hū? qù bì wú yàng. gōu jiàn yuē: guǎ rén suǒ yǐ yǐn rěn bù sǐ zhě, quán lài dài fū zhī cè ěr. nǎi rù chéng lái jiàn wú wáng.
卻說子胥聞吳王將赦越王,急入見曰:「昔桀囚湯而不誅,紂囚文王而不殺,天道還反,禍轉成福,故桀為湯所放,商為周所滅。今大王既囚越君,而不行誅,誠恐夏、殷之患至矣!」夫差因子胥之言,復有殺越王之意,使人召之,伯嚭復先報勾踐,勾踐大驚,又告於范蠡。蠡曰:「王勿懼也,吳王囚王已三年矣,彼不忍於三年,而能忍於一日乎?去必無恙。」勾踐曰:「寡人所以隱忍不死者,全賴大夫之策耳。」乃入城來見吳王。
hòu zhī sān rì, wú wáng bìng bù shì cháo, bó pǐ cóng gōng zhōng chū, fèng wú wáng zhī mìng, shǐ gōu jiàn fù guī shí shì. gōu jiàn guài wèn qí gù, bó pǐ yuē: wáng huò zi xū zhī yán, yù jiā zhū lù, suǒ yǐ xiāng zhào. shì wáng gǎn hán jí bù néng qǐ, mǒu rù gōng wèn jí, yīn yán: ráng zāi yí zuò fú shì, jīn yuè wáng pú fú dài zhū yú què xià, yuàn kǔ zhī qì, shàng gàn yú tiān, wáng yí bǎo zhòng, qiě quán fàng hái shí shì, dài jí yù ér tú zhī! wáng tīng mǒu zhī yán, gù qiǎn jūn chū chéng ěr. gōu jiàn gǎn xiè bù yǐ.
候之三日,吳王並不視朝,伯嚭從宮中出,奉吳王之命,使勾踐復歸石室。勾踐怪問其故,伯嚭曰:「王惑子胥之言,欲加誅戮,所以相召。適王感寒疾不能起,某入宮問疾,因言:『禳災宜作福事,今越王匍匐待誅於闕下,怨苦之氣,上干於天,王宜保重,且權放還石室,待疾愈而圖之!」王聽某之言,故遣君出城耳。」勾踐感謝不已。
gōu jiàn jū shí shì, hū yòu sān yuè, wén wú wáng bìng shàng wèi yù, shǐ fàn lǐ bo qí jí xiōng, lí bù guà yǐ chéng, duì yuē: wú wáng bù sǐ, zhì jǐ sì rì dāng jiǎn, rén shēn rì bì quán yù, yuàn dài wáng qǐng qiú wèn jí, tǎng dé rù jiàn, yīn qiú qí fèn ér cháng zhī, guān qí yán sè, zài bài chēng hè, yán bìng qǐ zhī qī, zhì qī ruò yù, bì rán xīn gǎn dài wáng, ér shè kě wàng yǐ.
勾踐居石室,忽又三月,聞吳王病尚未愈,使范蠡卜其吉凶,蠡布卦已成,對曰:「吳王不死,至己巳日當減,壬申日必全愈,願大王請求問疾,倘得入見,因求其糞而嘗之,觀其顏色,再拜稱賀,言病起之期,至期若愈,必然心感大王,而赦可望矣。」
gōu jiàn chuí lèi yán yuē: gū suī bù xiào, yì céng nán miàn wèi jūn, nài hé hán wū rěn rǔ, wèi rén cháng xiè biàn hū?
勾踐垂淚言曰:「孤雖不肖,亦曾南面為君,奈何含污忍辱,為人嘗泄便乎?」
lí duì yuē: xī zhòu qiú xī bó yú yǒu lǐ, shā qí zi bó yì kǎo, pēng ér xiǎng zhī, xī bó rěn tòng ér shí zi ròu. fū yù chéng dà shì zhě, bù jīn xì xíng, wú wáng yǒu fù rén zhī rén, ér wú zhàng fū zhī jué, yǐ yù shè yuè, hū yòu zhōng biàn, bù rú cǐ hé yǐ qǔ qí lián hū? gōu jiàn jí rì tóu tài zǎi fǔ zhōng, jiàn bó pǐ yuē: rén chén zhī dào, zhǔ jí zé chén yōu, jīn wén zhǔ gōng bào kē bù chōu, gōu jiàn xīn gū shī wàng, qǐn shí bù ān, yuàn cóng tài zǎi wèn jí, yǐ shēn chén zǐ zhī qíng.
蠡對曰:「昔紂囚西伯於羑里,殺其子伯邑考,烹而餉之,西伯忍痛而食子肉。夫欲成大事者,不矜細行,吳王有婦人之仁,而無丈夫之決,已欲赦越,忽又中變,不如此何以取其憐乎?」勾踐即日投太宰府中,見伯嚭曰:「人臣之道,主疾則臣憂,今聞主公抱疴不瘳,勾踐心孤失望,寢食不安,願從太宰問疾,以伸臣子之情。」
pǐ yuē: jūn yǒu cǐ měi yì, gǎn bù zhuǎn dá. bó pǐ rù jiàn wú wáng, qū dào gōu jiàn xiāng niàn zhī qíng, yuàn rù wèn jí, fū chāi zài chén kùn zhī zhōng, lián qí yì ér xǔ zhī.
嚭曰:「君有此美意,敢不轉達。」伯嚭入見吳王,曲道勾踐相念之情,願入問疾,夫差在沉困之中,憐其意而許之。
pǐ yǐn gōu jiàn rù yú qǐn shì, fū chāi qiáng mù shì yuē: gōu jiàn yì lái jiàn gū yé? gōu jiàn kòu shǒu zòu yuē, qiú chén wén lóng tǐ shī diào, rú cuī gān fèi, yù yī wàng yán sè ér wú yóu yě. yán wèi bì, fū chāi jué fù zhǎng yù biàn, huī shǐ chū, gōu jiàn yuē: chén zài dōng hǎi, céng shì yī shī, guān rén xiè biàn, néng zhī jí zhī chài jù. nǎi gǒng lì yú hù xià, shì rén jiāng yú tǒng jìn chuáng, fú fū chāi biàn qì, jiāng chū hù wài, gōu jiàn jiē kāi tǒng gài, shǒu qǔ qí fèn, guì ér cháng zhī, zuǒ yòu jiē yǎn bí.
嚭引勾踐入於寢室,夫差強目視曰:「勾踐亦來見孤耶?」勾踐叩首奏曰,「囚臣聞龍體失調,如摧肝肺,欲一望顏色而無由也。」言未畢,夫差覺腹漲欲便,麾使出,勾踐曰:「臣在東海,曾事醫師,觀人泄便,能知疾之瘥劇。」乃拱立於戶下,侍人將餘桶近床,扶夫差便訖,將出戶外,勾踐揭開桶蓋,手取其糞,跪而嘗之,左右皆掩鼻。
gōu jiàn fù rù kòu shǒu yuē: qiú chén gǎn zài bài jìng hè dài wáng, wáng zhī jí, zhì jǐ sì rì yǒu chōu, jiāo sān yuè rén shēn quán yù yǐ. fū chāi yuē: hé yǐ zhī zhī? gōu jiàn yuē: chén wén yú yī shī: fū fèn zhě, gǔ wèi yě, shùn shí qì zé shēng, nì shí qì zé sǐ.' jīn qiú chén qiè cháng dài wáng zhī fèn, wèi kǔ qiě suān, zhèng yīng chūn xià fā shēng zhī qì, shì yǐ zhī zhī. fū chāi dà yuè yuē: rén zāi, gōu jiàn yě! chén zǐ zhī shì jūn fù, shú kěn cháng fèn ér jué jí zhě!
勾踐復入叩首曰:「囚臣敢再拜敬賀大王,王之疾,至己巳日有瘳,交三月壬申全愈矣。」夫差曰:「何以知之?」勾踐曰:「臣聞於醫師:『夫糞者,谷味也,順時氣則生,逆時氣則死。'今囚臣竊嘗大王之糞,味苦且酸,正應春夏發生之氣,是以知之。」夫差大悅曰:「仁哉,勾踐也!臣子之事君父,孰肯嚐糞而決疾者!」
shí tài zǎi pǐ zài páng, fū chāi wèn yuē: rǔ néng hū? pǐ yáo shǒu yuē: chén suī shén ài dài wáng, rán cǐ shì yì bù néng. fū chāi yuē: bù dàn tài zǎi, suī wú tài zǐ yì bù néng yě. jí mìng gōu jiàn lí qí shí shì, jiù biàn qī zhǐ. dài gū jí chōu, jí dāng qiǎn yī hái guó. gōu jiàn zài bài xiè ēn ér chū, zì cǐ jiù jū mín shě, zhí mù yǎng zhī shì rú gù, fū chāi bìng guǒ jiàn yù, rú gōu jiàn suǒ kè zhī qī.
時太宰嚭在旁,夫差問曰:「汝能乎?」嚭搖首曰:「臣雖甚愛大王,然此事亦不能。」夫差曰:「不但太宰,雖吾太子亦不能也。」即命勾踐離其石室,就便棲止。待孤疾瘳,即當遣伊還國。」勾踐再拜謝恩而出,自此僦居民舍,執牧養之事如故,夫差病果漸愈,如勾踐所刻之期。
xīn niàn qí zhōng, jì chū cháo, mìng zhì jiǔ yú wén tái zhī shàng, zhào gōu jiàn fù yàn, gōu jiàn yáng wèi bù zhī, réng qián qiú fú ér lái, fū chāi wén zhī, jí lìng mù yù, gǎi huàn yì guān, gōu jiàn zài sān cí xiè, fāng cái fèng mìng, gēng yī rù yè, zài bài qǐ shǒu, fū chāi huāng máng fú qǐ, jí chū lìng yuē: yuè wáng rén dé zhī rén, yān kě jiǔ rǔ? guǎ rén jiāng shì qí qiú yì, miǎn zuì fàng hái, jīn rì wèi yuè wáng shè běi miàn zhī zuò, qún chén yǐ kè lǐ shì zhī. nǎi yī ràng shǐ jiù kè zuò, zhū dài fū jiē liè zuò yú páng.
心念其忠,既出朝,命置酒於文台之上,召勾踐赴宴,勾踐佯為不知,仍前囚服而來,夫差聞之,即令沐浴,改換衣冠,勾踐再三辭謝,方才奉命,更衣入謁,再拜稽首,夫差慌忙扶起,即出令曰:「越王仁德之人,焉可久辱?寡人將釋其囚役,免罪放還,今日為越王設北面之坐,群臣以客禮事之。」乃揖讓使就客坐,諸大夫皆列坐於旁。
zi xū jiàn wú wáng wàng chóu dài dí, xīn zhōng bù fèn, bù kěn rù zuò, fú yī ér chū, bó pǐ jìn yuē: dài wáng yǐ rén zhě zhī xīn, shè rén zhě zhī guò, chén wén: tóng shēng xiāng hè, tóng qì xiāng qiú.' jīn rì zhī zuò, rén zhě yí liú, bù rén zhě yí qù. xiāng guó gāng yǒng zhī fū, qí bù zuò, dài zì cán hū? fū chāi xiào yuē: tài zǎi zhī yán dāng yǐ!
子胥見吳王忘仇待敵,心中不忿,不肯入坐,拂衣而出,伯嚭進曰:「大王以仁者之心,赦仁者之過,臣聞:『同聲相和,同氣相求。'今日之坐,仁者宜留,不仁者宜去。相國剛勇之夫,其不坐,殆自慚乎?」夫差笑曰:「太宰之言當矣!」
jiǔ sān xíng, fàn lǐ yǔ yuè wáng jù qǐ jìn shāng, wèi wú wáng shòu, kǒu zhì zhù cí yuē:
酒三行,范蠡與越王俱起進觴,為吳王壽,口致祝辭曰:
huáng wáng zài shàng, ēn bō yáng chūn,
皇王在上,恩播陽春,
qí rén mò bǐ, qí dé rì xīn.
其仁莫比,其德日新。
wū hū xiū zāi, chuán dé wú jí,
於乎休哉,傳德無極,
yán shòu wàn suì, zhǎng bǎo wú guó.
延壽萬歲,長保吳國。
sì hǎi xián chéng, zhū hóu bīn fú,
四海咸承,諸侯賓服,
shāng jiǔ jì shēng, yǒng shòu wàn fú.
觴酒既升,永受萬福。
wú wáng dà yuè, shì rì jǐn zuì fāng xiū, mìng wáng sūn xióng sòng gōu jiàn yú kè guǎn, sān rì zhī nèi, gū dāng sòng ěr guī guó.
吳王大悅,是日盡醉方休,命王孫雄送勾踐於客館,「三日之內,孤當送爾歸國。」
zhì cì zǎo, zi xū rù jiàn wú wáng yuē: zuó rì dài wáng yǐ kè lǐ dài chóu rén, guǒ hé jiàn yě? gōu jiàn nèi huái hǔ láng zhī xīn, wài shì wēn gōng zhī mào, dài wáng ài xū yú zhī yú, bù lǜ hòu rì zhī huàn, qì zhōng zhí ér tīng chán yán, nì xiǎo rén ér yǎng dà chóu. pì rú zòng máo yú lú tàn zhī shàng, ér xìng qí bù jiāo tóu luǎn yú qiān jūn zhī xià, ér wàng qí bì quán, qǐ kě dé yé?
至次早,子胥入見吳王曰:「昨日大王以客禮待仇人,果何見也?勾踐內懷虎狼之心,外飾溫恭之貌,大王愛須臾之諛,不慮後日之患,棄忠直而聽讒言,溺小仁而養大仇。譬如縱毛於爐炭之上,而幸其不焦;投卵於千鈞之下,而望其必全,豈可得耶?」
wú wáng fú rán yuē: guǎ rén wò jí sān yuè, xiāng guó bìng wú yī hǎo yán xiāng wèi, shì xiāng guó zhī bù zhōng yě bù jìn yī hǎo wù xiāng sòng, shì xiāng guó zhī bù rén yě. wèi rén chén bù rén bù zhōng, yào tā hé yòng? yuè wáng qì qí guó jiā, qiān lǐ lái guī guǎ rén, xiàn qí huò cái, shēn wèi nú bì, shì qí zhōng yě guǎ rén yǒu jí, qīn wèi cháng fèn, lüè wú yuàn hèn zhī xīn, shì qí rén yě. guǎ rén ruò xùn xiāng guó sī yì, zhū cǐ shàn shì, huáng tiān bì bù yòu guǎ rén yǐ!
吳王怫然曰:「寡人臥疾三月,相國並無一好言相慰,是相國之不忠也;不進一好物相送,是相國之不仁也。為人臣不仁不忠,要他何用?越王棄其國家,千里來歸寡人,獻其貨財,身為奴婢,是其忠也;寡人有疾,親為嚐糞,略無怨恨之心,是其仁也。寡人若徇相國私意,誅此善士,皇天必不佑寡人矣!」
zi xū yuē: wáng hé yán zhī xiāng fǎn yě? fū hǔ bēi qí shì, jiāng yǒu jī yě lí suō qí shēn, jiāng yǒu qǔ yě. yuè wáng rù chén yú wú, yuàn hèn zài xīn, dài wáng hé dé zhī zhī? qí xià cháng dài wáng zhī fèn, shí shàng shí dài wáng zhī xīn. wáng ruò bù chá, zhōng qí jiān móu, wú bì wèi qín yǐ!
子胥曰:「王何言之相反也?夫虎卑其勢,將有擊也;狸縮其身,將有取也。越王入臣於吳,怨恨在心,大王何得知之?其下嘗大王之糞,實上食大王之心。王若不察,中其奸謀,吳必為擒矣!」
wú wáng yuē: xiāng guó zhì zhī wù yán, guǎ rén yì yǐ jué!
吳王曰:「相國置之勿言,寡人意已決!」
zi xū zhī bù kě jiàn, suì yù yù ér tuì.
子胥知不可諫,遂鬱郁而退。
zhì dì sān rì, wú wáng fù mìng zhì jiǔ yú shé mén zhī wài, qīn sòng yuè wáng chū chéng, qún chén jiē pěng shāng jiàn xíng, wéi zi xū bù zhì, fū chāi wèi gōu jiàn yuē: guǎ rén shè jūn fǎn guó, jūn dāng niàn wú zhī ēn, wù jì wú zhī yuàn.
至第三日,吳王復命置酒於蛇門之外,親送越王出城,群臣皆捧觴餞行,惟子胥不至,夫差謂勾踐曰:「寡人赦君返國,君當念吳之恩,勿記吳之怨。」
gōu jiàn qǐ shǒu yuē: dài wáng āi chén gū qióng, shǐ de shēng hái gù guó, dāng shēng shēng shì shì, jié lì bào xiào, cāng tiān zài shàng, shí jiàn chén xīn, rú ruò fù wú, huáng tiān bù yòu! fū chāi yuē: jūn zǐ yī yán wèi dìng, jūn qí suì xíng, miǎn zhī, miǎn zhī! gōu jiàn zài bài guì fú, liú tì mǎn miàn, yǒu yī liàn bù shě zhī zhuàng, fū chāi qīn fú gōu jiàn dēng chē, fàn lǐ zhí yù, fū rén yì zài bài xiè ēn, yī tóng shēng niǎn, wàng nán ér qù. shí zhōu jìng wáng èr shí jiǔ nián shì yě. shǐ chén yǒu shī yún:
勾踐稽首曰:「大王哀臣孤窮,使得生還故國,當生生世世,竭力報效,蒼天在上,實鑒臣心,如若負吳,皇天不佑!」夫差曰:「君子一言為定,君其遂行,勉之,勉之!」勾踐再拜跪伏,流涕滿面,有依戀不舍之狀,夫差親扶勾踐登車,范蠡執御,夫人亦再拜謝恩,一同升輦,望南而去。時周敬王二十九年事也。史臣有詩云:
yuè wáng yǐ zuò fǔ zhōng yú, qǐ liào cán shēng chū huì jī.
越王已作釜中魚,豈料殘生出會稽。
kě xiào fū chāi wú yuǎn lǜ, fàng kāi luó wǎng zòng jīng ní.
可笑夫差無遠慮,放開羅網縱鯨鯢。
gōu jiàn huí zhì zhè jiāng zhī shàng, wàng jiàn gé jiāng shān chuān zhòng xiù, tiān dì zài qīng, nǎi tàn yuē: gū zì yì yǒng cí wàn mín, wěi gǔ yì yù, qǐ qī fù dé fǎn guó ér fèng sì hū? yán bà, yǔ fū rén xiāng xiàng ér qì, zuǒ yòu jiē gǎn dòng liú lèi. wén zhǒng zǎo zhī yuè wáng jiāng zhì, lǜ shǒu guó qún chén, chéng zhōng bǎi xìng, bài yíng yú zhè shuǐ zhī shàng, huān shēng dòng dì.
勾踐回至浙江之上,望見隔江山川重秀,天地再清,乃嘆曰:「孤自意永辭萬民,委骨異域,豈期復得返國而奉祀乎?」言罷,與夫人相向而泣,左右皆感動流淚。文種早知越王將至,率守國群臣,城中百姓,拜迎於浙水之上,歡聲動地。
gōu jiàn mìng fàn lǐ bo rì dào guó, lí qū zhǐ yuē: yì zāi, wáng zhī zé rì yě, wú rú lái rì zuì jí, wáng yí jí qū yǐ yīng zhī. yú shì cè mǎ fēi yú, xīng yè hái dōu, gào miào lín cháo, dōu bù bì xù.
勾踐命范蠡卜日到國,蠡屈指曰:「異哉,王之擇日也,無如來日最吉,王宜疾趨以應之。」於是策馬飛輿,星夜還都,告廟臨朝,都不必敘。
gōu jiàn xīn niàn huì jī zhī chǐ, yù lì chéng yú huì jī, qiān dōu yú cǐ, yǐ zì jǐng tì, nǎi zhuān wěi qí shì yú fàn lǐ.
勾踐心念會稽之恥,欲立城於會稽,遷都於此,以自警惕,乃專委其事於范蠡。
lí nǎi guān tiān wén, chá dì lǐ, guī zào xīn chéng, bāo huì jī shān yú nèi. xī běi lì fēi yì lóu yú wò lóng shān, yǐ xiàng tiān mén dōng nán fú lòu shí dòu, yǐ xiàng dì hù. wài guō zhōu wéi, dú quē xī běi, yáng yán yǐ chén fú yú wú, bù gǎn yōng sè gòng xiàn zhī dào, shí yīn tú jìn qǔ zhī biàn. chéng jì chéng, hū rán chéng zhōng yǒng chū yī shān, zhōu wéi shù lǐ, qí xiàng rú guī, tiān shēng cǎo mù shèng mào. yǒu rén rèn dé cǐ shān, nǎi láng yá dōng wǔ shān, bù zhī hé gù, yī xī fēi zhì.
蠡乃觀天文,察地理,規造新城,包會稽山於內。西北立飛翼樓於臥龍山,以象天門;東南伏漏石竇,以象地戶。外郭周圍,獨缺西北,揚言「已臣服於吳,不敢壅塞貢獻之道」,實陰圖進取之便。城既成,忽然城中湧出一山,周圍數里,其象如龜,天生草木盛茂。有人認得此山,乃琅琊東武山,不知何故,一夕飛至。
fàn lǐ zòu yuē: chén zhī zhú chéng, shàng yīng tiān xiàng, gù tiān jiàng kūn lún', yǐ qǐ yuè zhī bó yě! yuè wáng dà xǐ, nǎi míng qí shān yuē guài shān, yì yuē fēi lái shān, yì yuē guī shān. yú shān diān lì líng tái, jiàn sān céng lóu, yǐ wàng líng wù, zhì dù jù bèi, gōu jiàn zì zhū jì qiān ér jū zhī, wèi fàn lǐ yuē: gū shí bù dé, yǐ zhì shī guó wáng jiā, shēn wèi nú lì, gǒu fēi xiāng guó jí zhū dài fū zàn zhù, yān yǒu jīn rì?
范蠡奏曰:「臣之築城,上應天象,故天降『崑崙',以啟越之伯也!」越王大喜,乃名其山曰怪山,亦曰飛來山,亦曰龜山。於山巔立靈台,建三層樓,以望靈物,制度俱備,勾踐自諸暨遷而居之,謂范蠡曰:「孤實不德,以至失國亡家,身為奴隸,苟非相國及諸大夫贊助,焉有今日?」
lí yuē: cǐ nǎi dài wáng zhī fú, fēi chén děng zhī gōng yě, dàn yuàn dài wáng shí shí wù wàng shí shì zhī kǔ, zé yuè guó kě xìng, ér wú chóu kě bào yǐ. gōu jiàn yuē: jìng shòu jiào!
蠡曰:「此乃大王之福,非臣等之功也,但願大王時時勿忘石室之苦,則越國可興,而吳仇可報矣。」勾踐曰:「敬受教!」
yú shì yǐ wén zhǒng zhì guó zhèng, yǐ fàn lǐ zhì jūn lǚ, zūn xián lǐ shì, jìng lǎo xù pín, bǎi xìng dà yuè.
於是以文種治國政,以范蠡治軍旅,尊賢禮士,敬老恤貧,百姓大悅。
yuè wáng zì cháng fèn zhī hòu, cháng huàn kǒu chòu, fàn lǐ zhī chéng běi yǒu shān, chū shū cài yī zhǒng, qí míng yuē jí, kě shí, ér wēi yǒu qì xī, nǎi shǐ rén cǎi jí, jǔ cháo shí zhī, yǐ luàn qí qì, hòu rén yīn míng qí shān yuē jí shān.
越王自嚐糞之後,常患口臭,范蠡知城北有山,出蔬菜一種,其名曰蕺,可食,而微有氣息,乃使人采蕺,舉朝食之,以亂其氣,後人因名其山曰蕺山。
gōu jiàn pò yù fù chóu, nǎi kǔ shēn láo xīn, yè yǐ jì rì. mù juàn yù hé, zé gōng zhī yǐ liǎo zú hán yù suō, zé zì zhī yǐ shuǐ. dōng cháng bào bīng, xià hái wò huǒ, lèi xīn ér wò, bù yòng chuáng rù. yòu xuán dǎn yú zuò wò zhī suǒ, yǐn shí qǐ jū, bì qǔ ér cháng zhī, zhōng yè qián qì, qì ér fù xiào. huì jī èr zì, bù jué yú kǒu.
勾踐迫欲復仇,乃苦身勞心,夜以繼日。目倦欲合,則攻之以蓼;足寒欲縮,則漬之以水。冬常抱冰,夏還握火,累薪而臥,不用床褥。又懸膽於坐臥之所,飲食起居,必取而嘗之,中夜潛泣,泣而復嘯。會稽二字,不絕於口。
yǐ sàng bài zhī yú, shēng chǐ kuī jiǎn, nǎi zhe lìng shǐ zhuàng zhě wù qǔ lǎo qī, lǎo zhě wù qǔ shǎo fù, nǚ zǐ shí qī bù jià, nán zǐ èr shí bù qǔ, qí fù mǔ jù yǒu zuì. yùn fù jiāng chǎn, gào yú guān, shǐ yī shǒu zhī, shēng nán cì yǐ hú jiǔ yī quǎn, shēng nǚ cì yǐ hú jiǔ yī tún. shēng zǐ sān rén, guān yǎng qí èr, shēng zǐ èr rén, guān yǎng qí yī. yǒu sǐ zhě, qīn wèi kū diào, měi chū yóu, bì zài fàn yǔ gēng yú hòu chē. yù tóng zǐ, bì bù ér chuài zhī, wèn qí xìng míng yù gēng shí, gōng shēn bǐng lěi. fū rén zì zhī, yǔ mín jiān tóng qí láo kǔ, qī nián bù shōu mín shuì, shí bù jiā ròu, yī bù zhòng cǎi.
以喪敗之餘,生齒虧減,乃著令使壯者勿娶老妻,老者勿娶少婦,女子十七不嫁,男子二十不娶,其父母俱有罪。孕婦將產,告於官,使醫守之,生男賜以壺酒一犬,生女賜以壺酒一豚。生子三人,官養其二,生子二人,官養其一。有死者,親為哭吊,每出遊,必載飯與羹於後車。遇童子,必餔而啜之,問其姓名;遇耕時,躬身秉耒。夫人自織,與民間同其勞苦,七年不收民稅,食不加肉,衣不重采。
wéi wèn hòu zhī shǐ, wú yī yuè bù zhì yú wú. fù shǐ nán nǚ rù shān cǎi gé, zuò huáng sī xì bù, yù xiàn wú wáng, shàng wèi jí jìn, wú wáng jiā gōu jiàn zhī shùn, shǐ rén zēng qí fēng, yú shì dōng zhì jù yǒng, xī zhì zuì lǐ, nán zhì gū miè, běi zhì píng yuán, zòng héng bā bǎi yú lǐ, jǐn wèi yuè rǎng. gōu jiàn nǎi zhì gé bù shí wàn pǐ, gān mì bǎi tán, hú pí wǔ shuāng, jìn zhú shí sōu, yǐ dá fēng dì zhī lǐ., fū chāi dà yuè, cì yuè wáng yǔ máo zhī shì.
惟問候之使,無一月不至於吳。復使男女入山采葛,作黃絲細布,欲獻吳王,尚未及進,吳王嘉勾踐之順,使人增其封,於是東至句甬,西至槜李,南至姑蔑,北至平原,縱橫八百餘里,盡為越壤。勾踐乃治葛布十萬匹,甘蜜百壇,狐皮五雙,晉竹十艘,以答封地之禮。,夫差大悅,賜越王羽毛之飾。
zi xū wén zhī, chēng jí bù cháo.
子胥聞之,稱疾不朝。
fū chāi jiàn yuè yǐ chén fú bù èr, suì shēn xìn bó pǐ zhī yán. yī rì, wèn bó pǐ yuē: jīn rì sì jìng wú shì, guǎ rén yù guǎng gōng shì yǐ zì yú, hé dì xiāng yí. pǐ zòu yuē: wú dōu zhī xià, chóng tái shèng jìng, mò ruò gū sū, rán qián wáng suǒ zhú, bù zú yǐ dāng jù lǎn, wáng bù ruò zhòng jiāng cǐ tái gǎi jiàn, lìng qí gāo kě wàng bǎi lǐ, kuān kě róng liù qiān rén, jù gē tóng wǔ nǚ yú shàng, kě yǐ jí rén jiān zhī lè yǐ. fū chāi rán zhī, nǎi xuán shǎng gòu qiú dà mù. wén zhǒng wén zhī, jìn yú yuè wáng yuē: chén wén, gāo fēi zhī niǎo, sǐ yú měi shí shēn quán zhī yú, sǐ yú fāng ěr.' jīn wáng zhì zài bào wú, bì xiān tóu qí suǒ hào, rán hòu dé zhì qí mìng.
夫差見越已臣服不貳,遂深信伯嚭之言。一日,問伯嚭曰:「今日四境無事,寡人慾廣宮室以自娛,何地相宜。」嚭奏曰:「吳都之下,崇台勝境,莫若姑蘇,然前王所築,不足以當巨覽,王不若重將此台改建,令其高可望百里,寬可容六千人,聚歌童舞女於上,可以極人間之樂矣。」夫差然之,乃懸賞購求大木。文種聞之,進于越王曰:「臣聞,『高飛之鳥,死於美食;深泉之魚,死於芳餌。'今王志在報吳,必先投其所好,然後得制其命。」
gōu jiàn yuē: suī dé qí suǒ hǎo, qǐ suì néng zhì qí mìng hū?
勾踐曰:「雖得其所好,豈遂能制其命乎?」
wén zhǒng duì yuē: chén suǒ yǐ pò wú zhě yǒu qī shù: yī yuē juān huò bì, yǐ yuè qí jūn chén èr yuē guì dí sù gǎo, yǐ xū qí jī jù sān yuē yí měi nǚ, yǐ huò qí xīn zhì sì yuē yí zhī qiǎo gōng liáng cái, shǐ zuò gōng shì, yǐ qìng qí cái wǔ yuē yí zhī yú chén, yǐ luàn qí móu liù yuē qiáng qí jiàn chén shǐ zì shā, yǐ ruò qí fǔ qī yuē jī cái liàn bīng, yǐ chéng qí bì.
文種對曰:「臣所以破吳者有七術:一曰捐貨幣,以悅其君臣;二曰貴糴粟槁,以虛其積聚;三曰遺美女,以惑其心志;四曰遺之巧工良材,使作宮室,以罄其財;五曰遺之諛臣,以亂其謀;六曰強其諫臣使自殺,以弱其輔;七曰積財練兵,以承其弊。」
gōu jiàn yuē: shàn zāi. jīn rì xiān xíng hé shù?
勾踐曰:「善哉。今日先行何術?」
wén zhǒng duì yuē: jīn wú wáng fāng gǎi zhú gū sū tái, yí xuǎn míng shān shén cái, fèng ér xiàn zhī. yuè wáng nǎi shǐ mù gōng sān qiān yú rén, rù shān fá mù, jīng nián wú suǒ de.
文種對曰:「今吳王方改築姑蘇台,宜選名山神材,奉而獻之。」越王乃使木工三千餘人,入山伐木,經年無所得。
gōng rén sī guī, jiē yǒu yuàn wàng zhī xīn, nǎi gē mù kè zhī yín yuē: cháo cǎi mù, mù cǎi mù, zhāo zhāo mù mù rù shān qǔ, qióng yán jué hè tú wǎng fù, tiān bù shēng xī dì bù yù, mù kè hé gū xī, shòu cǐ láo kù? měi shēn yè zhǎng gē, wén zhě qī jué.
工人思歸,皆有怨望之心,乃歌《木客之吟》曰:「朝采木,暮采木,朝朝暮暮入山曲,窮岩絕壑徒往復,天不生兮地不育,木客何辜兮,受此勞酷?」每深夜長歌,聞者淒絕。
hū yī yè, tiān shēng shén mù yī shuāng, dà èr shí wéi, zhǎng wǔ shí xún, zài shān zhī yáng zhě yuē zǐ, zài shān zhī yīn zhě yuē nán, mù gōng jīng dǔ, yǐ wèi mù wèi jīng jiàn, bēn gào yuè wáng. qún chén jiē hè yuē: cǐ dài wáng jīng chéng gé tiān, gù tiān shēng shén mù, yǐ wèi wáng zhōng yě.
忽一夜,天生神木一雙,大二十圍,長五十尋,在山之陽者曰梓,在山之陰者曰楠,木工驚睹,以為目未經見,奔告越王。群臣皆賀曰:「此大王精誠格天,故天生神木,以慰王衷也。」
gōu jiàn dà xǐ, qīn wǎng shè jì ér hòu fá zhī, jiā yǐ zuó xuē mó lóng, yòng dān qīng cuò huà wèi wǔ cǎi lóng shé zhī wén, shǐ wén zhǒng fú jiāng ér zhì, xiàn yú wú wáng yuē: dōng hǎi jiàn chén gōu jiàn, lài dài wáng zhī lì, qiè wèi xiǎo diàn, ǒu dé jù cái, bù gǎn zì yòng, gǎn yīn xià lì xiàn yú zuǒ yòu. fū chāi jiàn mù cái yì cháng, bù shèng jīng xǐ.
勾踐大喜,親往設祭而後伐之,加以琢削磨礱,用丹青錯畫為五采龍蛇之文,使文種浮江而至,獻於吳王曰:「東海賤臣勾踐,賴大王之力,竊為小殿,偶得巨材,不敢自用,敢因下吏獻於左右。」夫差見木材異常,不勝驚喜。
zi xū jiàn yuē: xī jié qǐ líng tái, zhòu qǐ lù tái, qióng jié mín lì, suì zhì miè wáng. gōu jiàn yù hài wú, gù xiàn cǐ mù, wáng wù shòu zhī. fū chāi yuē: gōu jiàn dé cǐ liáng cái, bù zì yòng ér xiàn yú guǎ rén, nǎi qí hǎo yì, nài hé nì zhī? suì bù tīng. nǎi jiāng cǐ mù jiàn gū sū zhī tái.
子胥諫曰:「昔桀起靈台,紂起鹿台,窮竭民力,遂致滅亡。勾踐欲害吳,故獻此木,王勿受之。」夫差曰:「勾踐得此良材,不自用而獻於寡人,乃其好意,奈何逆之?」遂不聽。乃將此木建姑蘇之台。
sān nián jù cái, wǔ nián fāng chéng, gāo sān bǎi zhàng, guǎng bā shí sì zhàng, dēng tái wàng chè èr bǎi lǐ, jiù yǒu jiǔ qǔ jìng yǐ dēng shān, zhì shì gèng guǎng zhī. bǎi xìng zhòu yè bìng zuò, sǐ yú pí láo zhě, bù kě shèng shù. yǒu liáng bó lóng shī wèi zhèng:
三年聚材,五年方成,高三百丈,廣八十四丈,登台望徹二百里,舊有九曲徑以登山,至是更廣之。百姓晝夜並作,死於疲勞者,不可勝數。有梁伯龍詩為證:
qiān rèn gāo tái miàn tài hú, cháo zhōng mù gǔ yàn gū sū.
千仞高台面太湖,朝鐘暮鼓宴姑蘇。
wēi xíng hǎi wài sān qiān lǐ, bà zhàn jiāng nán dì yī dōu.
威行海外三千里,霸占江南第一都。
yuè wáng wén zhī, wèi wén zhǒng yuē: zi suǒ yún yí zhī qiǎo jiàng liáng cái, shǐ zuò gōng shì, yǐ jǐn qí cái.' cǐ jì yǐ xíng, jīn chóng tái zhī shàng, bì miào xuǎn gē wǔ yǐ chōng zhī, fēi yǒu jué sè, bù zú chǐ qí xīn zhì, zi qí wèi guǎ rén móu zhī! wén zhǒng duì yuē: xìng wáng zhī shù, dìng yú shàng tiān, jì shēng shén mù, hé huàn wú měi nǚ, dàn sōu qiú mín jiān, kǒng jīng dòng rén xīn, chén yǒu yī jì, kě yuè guó zhōng zhī nǚ zǐ, wéi wáng suǒ zé. bù zhī wén zhǒng shuō chū shén jì? qiě kàn xià huí fēn jiě.
越王聞之,謂文種曰:「子所云『遺之巧匠良材,使作宮室,以盡其財。'此計已行,今崇台之上,必妙選歌舞以充之,非有絕色,不足侈其心志,子其為寡人謀之!」文種對曰:「興亡之數,定於上天,既生神木,何患無美女,但搜求民間,恐驚動人心,臣有一計,可閱國中之女子,惟王所擇。」不知文種說出甚計?且看下回分解。