strong shuō sì guó lè yì miè qí qū huǒ niú tián dān pò yàn strong
說四國樂毅滅齊 驅火牛田單破燕
huà shuō yàn zhāo wáng zì jí wèi zhī hòu, rì yè yǐ bào qí xuě chǐ wèi shì, diào sǐ wèn gū, yǔ shì zú tóng gān kǔ, zūn lǐ xián shì, sì fāng háo jié, guī zhě rú shì. yǒu zhào rén lè yì, nǎi lè yáng zhī sūn, zì yòu hǎo jiǎng bīng fǎ. dāng chū lè yáng fēng yú líng shòu, zi sūn suì jiā yān. zhào zhǔ fù shā qiū zhī luàn, lè yì qiè jiā qù líng shòu, bēn dà liáng, shì wèi zhāo wáng, bù shèn xìn yòng wén yàn wáng zhú huáng jīn tái, zhāo zhì tiān xià xián shì, yù wǎng tóu zhī, nǎi móu chū shǐ yú yàn, jiàn yàn zhāo wáng. shuō yǐ bīng fǎ, yàn wáng zhī qí xián, dài yǐ kè lǐ, lè yì qiān ràng bù gǎn dāng, yàn wáng yuē: xiān shēng shēng yú zhào, shì yú wèi, zài yàn gù dāng wèi kè. lè yì yuē: chén zhī shì wèi, yǐ bì luàn yě, dài wáng ruò bù qì wēi mò, qǐng wěi zhì wèi yàn chén. yàn wáng dà xǐ, jí bài yì wèi yà qīng, wèi yú jù xīn zhū rén zhī shàng, lè yì xī zhào qí zōng zú jū yàn, wèi yàn rén.
話說燕昭王自即位之後,日夜以報齊雪恥為事,吊死問孤,與士卒同甘苦,尊禮賢士,四方豪傑,歸者如市。有趙人樂毅,乃樂羊之孫,自幼好講兵法。當初樂羊封於靈壽,子孫遂家焉。趙主父沙邱之亂,樂毅挈家去靈壽,奔大梁,事魏昭王,不甚信用;聞燕王築黃金台,招致天下賢士,欲往投之,乃謀出使於燕,見燕昭王。說以兵法,燕王知其賢,待以客禮,樂毅謙讓不敢當,燕王曰:「先生生於趙,仕於魏,在燕固當為客。」樂毅曰:「臣之仕魏,以避亂也,大王若不棄微末,請委質為燕臣。」燕王大喜,即拜毅為亞卿,位於劇辛諸人之上,樂毅悉召其宗族居燕,為燕人。
qí shí qí guó qiáng shèng, qīn fá zhū hóu. zhāo wáng shēn zì tāo huì, yǎng bīng xù mín, dài shí ér dòng. jí mǐn wáng zhú mèng cháng jūn, zì xíng kuáng bào, bǎi xìng fú kān ér yàn guó xiū yǎng duō nián, guó fù mín chóu, shì zú lè zhàn.
其時齊國強盛,侵伐諸侯。昭王深自韜晦,養兵恤民,待時而動。及湣王逐孟嘗君,恣行狂暴,百姓弗堪;而燕國休養多年,國富民稠,士卒樂戰。
yú shì zhāo wáng jìn lè yì ér wèn yuē: guǎ rén xián xiān rén zhī hèn, èr shí bā nián yú zī yǐ. cháng kǒng yī dàn kè xiān zhāo lù, bù jí zhuān tuán rèn yú qí wáng zhī fù, yǐ bào guó chǐ, zhōng yè tòng xīn. jīn qí wáng jiāo bào zì shì, zhōng wài lí xīn, cǐ tiān wáng zhī shí, guǎ rén yù qǐ qīng guó zhī bīng, yǔ qí zhēng yī dàn zhī mìng, xiān shēng hé yǐ jiào zhī?
於是昭王進樂毅而問曰:「寡人銜先人之恨,二十八年於茲矣。常恐一旦溘先朝露,不及專剸刃於齊王之腹,以報國恥,終夜痛心。今齊王驕暴自恃,中外離心,此天亡之時,寡人慾起傾國之兵,與齊爭一旦之命,先生何以教之?」
lè yì duì yuē: qí guó dì dà rén zhòng, shì zú xí zhàn, wèi kě dú gōng yě, wáng bì yù fá zhī, bì yǔ tiān xià gòng tú zhī, jīn yàn zhī bǐ lín, mò mì yú zhào, wáng yí shǒu yǔ zhào hé, zé hán bì cóng ér mèng cháng jūn xiāng wèi, fāng hèn qí, yí wú bù tīng., rú shì, ér qí kě gōng yě!
樂毅對曰:「齊國地大人眾,士卒習戰,未可獨攻也,王必欲伐之,必與天下共圖之,今燕之比鄰,莫密於趙,王宜首與趙合,則韓必從;而孟嘗君相魏,方恨齊,宜無不聽。,如是,而齊可攻也!」
yàn wáng yuē: shàn.
燕王曰:「善。」
nǎi jù fú jié, shǐ lè yì wǎng shuō zhào guó.
乃具符節,使樂毅往說趙國。
píng yuán jūn zhào shèng wèi yán yú huì wén wáng, wáng xǔ zhī.
平原君趙勝為言於惠文王,王許之。
shì qín guó shǐ zhě zài zhào, lè yì bìng shuō qín shǐ zhě yǐ fá qí zhī lì, shǐ zhě hái bào qín wáng, qín wáng jì qí zhī shèng, jù zhū hóu bèi qín ér shì qí, yú shì fù qiǎn shǐ zhě bào zhào, yuàn gòng fá qí zhī yì jù xīn wǎng shuō wèi wáng, jiàn mèng cháng jūn, mèng cháng jūn guǒ zhǔ fā bīng, fù wèi yuē hán yǔ gòng shì, jù yǔ dìng qī.
適秦國使者在趙,樂毅並說秦使者以伐齊之利,使者還報秦王,秦王忌齊之盛,懼諸侯背秦而事齊,於是復遣使者報趙,願共伐齊之役;劇辛往說魏王,見孟嘗君,孟嘗君果主發兵,復為約韓與共事,俱與訂期。
yú shì yàn wáng xī qǐ guó zhōng jīng ruì, shǐ lè yì jiāng zhī, qín jiāng bái qǐ zhào jiāng lián pō hán jiāng bào yuān wèi jiāng jìn bǐ gè lǜ yī jūn, rú qī ér zhì, yú shì yàn wáng mìng lè yì bìng hù wǔ guó zhī bīng, hào wèi lè shàng jiāng jūn, hào hào dàng dàng, shā bēn qí guó. qí mǐn wáng zì jiāng zhōng jūn, yǔ dà jiāng hán niè yíng zhàn yú jì shuǐ zhī xī.
於是燕王悉起國中精銳,使樂毅將之,秦將白起、趙將廉頗、韓將暴鳶、魏將晉鄙各率一軍,如期而至,於是燕王命樂毅並護五國之兵,號為樂上將軍,浩浩蕩蕩,殺奔齊國。齊湣王自將中軍,與大將韓聶迎戰於濟水之西。
lè yì shēn xiān shì zú, sì guó bīng jiāng wú bù jiǎ yǒng zhēng fèn, shā dé qí bīng shī héng yuán yě, liú xiě chéng qú. hán niè bèi lè yì zhī dì lè chéng suǒ shā, zhū jūn chéng shèng zhú běi, mǐn wáng dà bài, bēn huí lín zī, lián yè shǐ rén qiú jiù yú chǔ. xǔ jǐn gē huái běi zhī dì wèi lù, yī miàn jiǎn diǎn jūn mín, dēng chéng shè shǒu. qín wèi hán zhào chéng shèng, gè zì fēn lù shōu qǔ biān chéng, dú lè yì zì yǐn yàn jūn, zhǎng qū shēn rù, suǒ guò xuān yù wēi dé, qí chéng jiē wàng fēng ér kuì, shì rú pò zhú, dà jūn zhí bī lín zī.
樂毅身先士卒,四國兵將無不賈勇爭奮,殺得齊兵屍橫原野,流血成渠。韓聶被樂毅之弟樂乘所殺,諸軍乘勝逐北,湣王大敗,奔回臨淄,連夜使人求救於楚。許盡割淮北之地為賂,一面檢點軍民,登城設守。秦、魏、韓、趙乘勝,各自分路收取邊城,獨樂毅自引燕軍,長驅深入,所過宣諭威德,齊城皆望風而潰,勢如破竹,大軍直逼臨淄。
mǐn wáng dà jù, suì yǔ wén wǔ shù shí rén, qián kāi běi mén ér dùn. xíng zhì wèi guó, wèi jūn jiāo yíng chēng chén, jì rù chéng, ràng zhèng diàn yǐ jū zhī, gōng jù shén jìng, mǐn wáng jiāo ào, dài wèi jūn bù yǐ lǐ, wèi zhū chén yì bù néng píng, yè wǎng lüè qí zī zhòng, mǐn wáng nù, yù qí wèi jūn lái jiàn, zé yǐ bǔ dào. wèi jūn shì rì jìng bù cháo jiàn, yì bù fù gěi lǐn xì. mǐn wáng shén kuì, hòu zhì rì zè è shén, kǒng wèi jūn tú jǐ, yǔ yí wéi shù rén lián yè táo qù. cóng chén shī zhǔ, yī shí jiē sì sàn bēn zǒu.
湣王大懼,遂與文武數十人,潛開北門而遁。行至衛國,衛君郊迎稱臣,既入城,讓正殿以居之,供具甚敬,湣王驕傲,待衛君不以禮,衛諸臣意不能平,夜往掠其輜重,湣王怒,欲俟衛君來見,責以捕盜。衛君是日竟不朝見,亦不復給廩餼。湣王甚愧,候至日昃餓甚,恐衛君圖己,與夷維數人連夜逃去。從臣失主,一時皆四散奔走。
mǐn wáng bù yī rì, táo zhì lǔ guān, guān lì bào zhī lǔ jūn, lǔ jūn qiǎn shǐ zhě chū yíng, yí wéi wèi yuē: lǔ hé yǐ dài wú jūn? duì yuē: jiāng yǐ shí tài láo dài zi zhī jūn. yí wéi yuē: wú jūn, tiān zǐ yě tiān zǐ xún shòu, zhū hóu pì gōng, zhāo xī qīn shì shàn yú táng xià, tiān zǐ shí yǐ, nǎi tuì ér tīng cháo, qǐ zhǐ shí láo zhī fèng ér yǐ! shǐ zhě huí fù lǔ jūn, lǔ jūn dà nù, bì guān bù nà.
湣王不一日,逃至魯關,關吏報知魯君,魯君遣使者出迎,夷維謂曰:「魯何以待吾君?」對曰:「將以十太牢待子之君。」夷維曰:「吾君,天子也;天子巡狩,諸侯辟宮,朝夕親視膳於堂下,天子食已,乃退而聽朝,豈止十牢之奉而已!」使者回復魯君,魯君大怒,閉關不納。
fù zhì zōu, zhí zōu jūn fāng sǐ, mǐn wáng yù rù xíng diào, yí wéi wèi zōu rén yuē: tiān zǐ xià diào, zhǔ rén bì bèi qí bìn guān, lì xī jiē, běi miàn ér kū, tiān zǐ nǎi yú zuò jiē shàng, nán miàn ér diào zhī. zōu rén yuē: wú guó xiǎo, bù gǎn fán tiān zǐ xià diào. yì jù zhī bù shòu.
復至鄒,值鄒君方死,湣王欲入行吊,夷維謂鄒人曰:「天子下吊,主人必背其殯棺,立西階,北面而哭,天子乃於阼階上,南面而吊之。」鄒人曰:「吾國小,不敢煩天子下吊。」亦拒之不受。
mǐn wáng jì qióng, yí wéi yuē: wén jǔ zhōu shàng wán, hé bù wǎng? nǎi bēn jǔ zhōu, qiān bīng chéng shǒu, yǐ jù yàn jūn.
湣王計窮,夷維曰:「聞莒州尚完,何不往?」乃奔莒州,僉兵城守,以拒燕軍。
lè yì suì pò lín zī, jǐn shōu qǔ qí zhī cái wù jì qì, bìng chá jiù rì yàn guó zhòng qì qián bèi qí lüè zhě, dà chē zhuāng zài, jù guī yàn guó. yàn zhāo wáng dà yuè, qīn zhì jì shàng, dà kào sān jūn, fēng lè yì yú chāng guó, hào chāng guó jūn. yàn zhāo wáng fǎn guó, dú liú lè yì yú qí, yǐ shōu qí zhī yú chéng.
樂毅遂破臨淄,盡收取齊之財物祭器,並查舊日燕國重器前被齊掠者,大車裝載,俱歸燕國。燕昭王大悅,親至濟上,大犒三軍,封樂毅於昌國,號昌國君。燕昭王返國,獨留樂毅於齊,以收齊之餘城。
qí zhī zōng rén yǒu tián dān zhě, yǒu zhì shù, zhī bīng, mǐn wáng bù néng yòng, jǐn wèi lín zī shì chuán. yàn wáng rù lín zī, chéng zhōng zhī rén fēn fēn táo cuàn, tián dān yǔ tóng zōng táo nán yú ān píng, jǐn jié qù qí chē zhóu zhī tóu, lüè yǔ gǔ píng, ér yǐ tiě yè guǒ zhóu, wù lìng jiān gù, rén jiē xiào zhī, wèi jǐ, yàn bīng lái gōng ān píng, chéng pò, ān píng rén fù zhēng cuàn, chéng chē zhě ái jǐ, duō yīn zhóu tóu xiāng chù, bù néng jí qū huò zhóu zhé chē fù, jiē wèi yàn bīng suǒ huò. wéi tián shì yī zōng, yǐ tiě lóng jiān gù, qiě bù ài, jìng dé tuō, bēn jí mò qù qì.
齊之宗人有田單者,有智術,知兵,湣王不能用,僅為臨淄市椽。燕王入臨淄,城中之人紛紛逃竄,田單與同宗逃難於安平,盡截去其車軸之頭,略與轂平,而以鐵葉裹軸,務令堅固,人皆笑之,未幾,燕兵來攻安平,城破,安平人復爭竄,乘車者捱擠,多因軸頭相觸,不能疾驅;或軸折車覆,皆為燕兵所獲。惟田氏一宗,以鐵籠堅固,且不礙,竟得脫,奔即墨去訖。
lè yì fēn bīng lüè dì, zhì yú huà yì, wén gù tài fù wáng zhú jiā zài huà yì, chuán lìng jūn zhōng, huán huà yì sān shí lǐ bù xǔ rù fàn, shǐ rén yǐ jīn bì pìn zhú, yù jiàn yú yàn wáng, zhú cí lǎo bìng, bù kěn wǎng, shǐ zhě yuē: shàng jiāng jūn yǒu lìng: tài fù lái, jí yòng wèi jiāng, fēng yǐ wàn jiā zhī yì bù xíng, qiě yǐn bīng tú yì.' zhú yǎng tiān tàn yuē: zhōng chén bù shì èr jūn, liè nǚ bù gēng èr fū.' qí wáng shū chì zhōng jiàn, gù wú tuì ér gēng yú yě jīn guó pò jūn wáng, wú bù néng cún, ér yòu jié wú yǐ bīng, wú yǔ qí bù yì ér cún, bù ruò quán yì ér wáng! suì zì xuán qí tóu yú shù shàng, jǔ shēn yī fèn, jǐng jué ér sǐ. lè yì wén zhī tàn xī, mìng hòu zàng zhī, biǎo qí mù yuē: qí zhōng chén wáng zhú zhī mù.
樂毅分兵略地,至於畫邑,聞故太傅王蠋家在畫邑,傳令軍中,環畫邑三十里不許入犯,使人以金幣聘蠋,欲薦於燕王,蠋辭老病,不肯往,使者曰:「上將軍有令:『太傅來,即用為將,封以萬家之邑;不行,且引兵屠邑。'」蠋仰天嘆曰:「『忠臣不事二君,烈女不更二夫。'齊王疏斥忠諫,故吾退而耕於野;今國破君亡,吾不能存,而又劫吾以兵,吾與其不義而存,不若全義而亡!」遂自懸其頭於樹上,舉身一奮,頸絕而死。樂毅聞之嘆息,命厚葬之,表其墓曰:「齊忠臣王蠋之墓。」
lè yì chū bīng liù gè yuè, suǒ gōng xià qí dì gòng qī shí yú chéng, jiē biān wèi yàn zhī jùn xiàn, wéi jǔ zhōu yǔ jí mò jiān shǒu bù xià.
樂毅出兵六個月,所攻下齊地共七十餘城,皆編為燕之郡縣,惟莒州與即墨堅守不下。
yì nǎi xiū bīng xiǎng shì, chú qí bào lìng, kuān qí fù yì, yòu wèi qí huán gōng guǎn yí wú lì cí shè jì, fǎng qiú yì mín. qí mín dà yuè, lè yì zhī yì, yǐ wèi qí zhǐ èr chéng, zài zhǎng wò zhī zhōng, zhōng bù néng chéng dà shì, qiě yù yǐ ēn jié zhī, shǐ qí zì jiàng, gù bù jí qí bīng lì. cǐ zhōu nǎn wáng sān shí yī nián shì yě.
毅乃休兵享士,除其暴令,寬其賦役,又為齊桓公、管夷吾立祠設祭,訪求逸民。齊民大悅,樂毅之意,以為齊止二城,在掌握之中,終不能成大事,且欲以恩結之,使其自降,故不極其兵力。此周赧王三十一年事也。
què shuō chǔ qǐng xiāng wáng jiàn qí shǐ zhě lái qǐng jiù bīng, xǔ jǐn gē huái běi zhī dì. nǎi mìng dà jiāng nào chǐ, lǜ bīng èr shí wàn, yǐ jiù qí wèi míng, wǎng qí shòu dì, wèi nào chǐ yuē: qí wáng jí ér qiú wǒ, qīng wǎng bǐ kě xiāng jī ér xíng, wéi yǒu lì yú chǔ, kě yǐ pián yí cóng shì. nào chǐ xiè ēn ér chū, lǜ bīng cóng qí mǐn wáng yú jǔ zhōu.
卻說楚頃襄王見齊使者來請救兵,許盡割淮北之地。乃命大將淖齒,率兵二十萬,以救齊為名,往齊受地,謂淖齒曰:「齊王急而求我,卿往彼可相機而行,惟有利於楚,可以便宜從事。」淖齒謝恩而出,率兵從齊湣王於莒州。
mǐn wáng dé nào chǐ, lì yǐ wèi xiāng guó, dà quán jiē guī yú chǐ. chǐ jiàn yàn bīng shì shèng, kǒng jiù qí wú gōng, huò zuì èr guó, nǎi mì qiǎn shǐ sī tōng lè yì, yù shì qí wáng, yǔ yàn zhōng fēn qí guó, shǐ yàn rén lì jǐ wèi wáng, lè yì huí bào yuē: jiāng jūn zhū wú dào, yǐ zì lì gōng míng, huán wén zhī yè, bù zú dào yě, suǒ qǐng wéi mìng. nào chǐ dà yuè.
湣王德淖齒,立以為相國,大權皆歸於齒。齒見燕兵勢盛,恐救齊無功,獲罪二國,乃密遣使私通樂毅,欲弒齊王,與燕中分齊國,使燕人立己為王,樂毅回報曰:「將軍誅無道,以自立功名,桓、文之業,不足道也,所請惟命。」淖齒大悅。
nǎi dà chén bīng yú gǔ lǐ, qǐng mǐn wáng yuè bīng, mǐn wáng jì zhì, suì zhí ér shù qí zuì yuē: qí yǒu wáng zhēng sān, yǔ xuè zhě, tiān yǐ gào yě dì chè zhě, dì yǐ gào yě yǒu rén dāng què ér kū, rén yǐ gào yě. wáng bù zhī shěng jiè, lù zhōng fèi xián, xī wàng fēi fèn, jīn quán qí jǐn shī, ér tōu shēng yú yī chéng, shàng yù hé wèi? mǐn wáng fǔ shǒu bù néng dá.
乃大陳兵於鼓裡,請湣王閱兵,湣王既至,遂執而數其罪曰:「齊有亡征三,雨血者,天以告也;地坼者,地以告也;有人當闕而哭,人以告也。王不知省戒,戮忠廢賢,希望非分,今全齊盡失,而偷生於一城,尚欲何為?」湣王俯首不能答。
yí wéi yōng wáng ér kū, nào chǐ xiān shā yí wéi, nǎi shēng zhuó wáng jīn, xuán yú wū liáng zhī shàng, sān rì ér hòu qì jué. mǐn wáng zhī dé huò, yì cǎn yǐ zāi!
夷維擁王而哭,淖齒先殺夷維,乃生擢王筋,懸於屋樑之上,三日而後氣絕。湣王之得禍,亦慘矣哉!
nào chǐ huí jǔ zhōu, yù mì wáng shì zǐ shā zhī, bù dé, chǐ nǎi wèi biǎo zòu yàn wáng, zì chén qí gōng, shǐ rén sòng yú lè yì, qiú qí zhuǎn dá, shì shí jǔ zhōu yǔ lín zī, yīn zì xiāng tōng, wǎng lái wú jìn.
淖齒回莒州,欲覓王世子殺之,不得,齒乃為表奏燕王,自陳其功,使人送於樂毅,求其轉達,是時莒州與臨淄,陰自相通,往來無禁。
què shuō qí dài fū wáng sūn jiǎ, nián shí èr suì, sàng fù, zhǐ yǒu lǎo mǔ. mǐn wáng lián ér guān zhī.
卻說齊大夫王孫賈,年十二歲,喪父,止有老母。湣王憐而官之。
mǐn wáng chū bēn, jiǎ yì cóng xíng, zài wèi xiāng shī, bù zhī mǐn wáng xià chù, suì qián zì guī jiā, qí lǎo mǔ jiàn zhī, wèn yuē: qí wáng hé zài? jiǎ duì yuē: ér cóng wáng yú wèi, wáng zhōng yè táo chū, yǐ bù zhī suǒ zhī yǐ. lǎo mǔ nù yuē: rǔ cháo qù ér wǎn huí, zé wú yǐ mén ér wàng rǔ mù chū ér bù hái, zé wú yǐ lǘ ér wàng. jūn zhī wàng chén, hé yì mǔ zhī wàng zǐ? rǔ wèi qí wáng zhī chén, wáng hūn yè chū zǒu, rǔ bù zhī qí chù, shàng hé guī hū? jiǎ dà kuì, fù cí lǎo mǔ, zōng jī qí wáng.
湣王出奔,賈亦從行,在衛相失,不知湣王下處,遂潛自歸家,其老母見之,問曰:「齊王何在?」賈對曰:「兒從王於衛,王中夜逃出,已不知所之矣。」老母怒曰:「汝朝去而晚回,則吾倚門而望;汝暮出而不還,則吾倚閭而望。君之望臣,何異母之望子?汝為齊王之臣,王昏夜出走,汝不知其處,尚何歸乎?」賈大愧,復辭老母,蹤跡齊王。
wén qí zài jǔ zhōu, qū wǎng cóng zhī, bǐ zhì jǔ zhōu, zhī qí wáng yǐ wèi nào chǐ suǒ shā, jiǎ nǎi tǎn qí zuǒ jiān, hū yú shì zhōng yuē: nào chǐ xiāng qí ér shì qí jūn, wèi chén bù zhōng. yǒu yuàn yǔ wú zhū tǎo qí zuì zhě, yī wú zuǒ tǎn.
聞其在莒州,趨往從之,比至莒州,知齊王已為淖齒所殺,賈乃袒其左肩,呼於市中曰:「淖齒相齊而弒其君,為臣不忠。有願與吾誅討其罪者,依吾左袒。」
shì rén xiāng gù yuē: cǐ rén nián yòu, shàng yǒu zhōng yì zhī xīn, wú děng hǎo yì zhě, jiē dāng cóng zhī. yī shí zuǒ tǎn zhě, sì bǎi yú rén.
市人相顧曰:「此人年幼,尚有忠義之心,吾等好義者,皆當從之。」一時左袒者,四百餘人。
shí chǔ bīng suī zhòng, jiē fēn tún yú chéng wài. nào chǐ jū qí wáng zhī gōng, fāng hān yǐn, shǐ fù rén zòu lè wèi huān, bīng shì shù bǎi rén, liè yú gōng wài. wáng sūn jiǎ lǜ lǐng sì bǎi rén, duó bīng shì qì zhàng, shā rù gōng zhōng, qín nào chǐ duò wèi ròu jiàng, yīn bì chéng jiān shǒu. chǔ bīng wú zhǔ, yī bàn táo sàn, yī bàn tóu xiáng yú yàn guó.
時楚兵雖眾,皆分屯於城外。淖齒居齊王之宮,方酣飲,使婦人奏樂為歡,兵士數百人,列於宮外。王孫賈率領四百人,奪兵士器仗,殺入宮中,擒淖齒剁為肉醬,因閉城堅守。楚兵無主,一半逃散,一半投降於燕國。
zài shuō qí shì zǐ fǎ zhāng, wén qí wáng yù biàn, jí gēng yī wèi qióng hàn, zì chēng lín zī rén wáng lì, táo nán wú guī, tóu tài shǐ jiǎo jiā wèi yōng gōng, yǔ zhī guàn yuán, lì zuò xīn kǔ, wú rén zhī qí wèi guì jiè zhě. tài shǐ jiǎo yǒu nǚ, nián jí jī, ǒu yóu yuán zhōng, jiàn fǎ zhāng zhī mào, dà jīng yuē: cǐ fēi cháng rén, hé yǐ qū rǔ yú cǐ? shǐ shì nǚ kòu qí lái lì, fǎ zhāng jù huò, jiān bù kěn tǔ, tài shǐ nǚ yuē: bái lóng yú fú, wèi ér zì yǐn yì rì fù guì, bù kě yán yě! shí shí shǐ shì nǚ gěi qí yī shí, jiǔ yì qīn jìn, fǎ zhāng yīn sī lù qí jī yú tài shǐ nǚ, nǚ suì yǔ dìng fū fù zhī yuē, yīn ér sī tōng, jǔ jiā jù bù zhī yě.
再說齊世子法章,聞齊王遇變,急更衣為窮漢,自稱臨淄人王立,逃難無歸,投太史敫家為傭工,與之灌園,力作辛苦,無人知其為貴介者。太史敫有女,年及笄,偶遊園中,見法章之貌,大驚曰:「此非常人,何以屈辱於此?」使侍女叩其來歷,法章懼禍,堅不肯吐,太史女曰:「白龍魚服,畏而自隱;異日富貴,不可言也!」時時使侍女給其衣食,久益親近,法章因私露其跡於太史女,女遂與訂夫婦之約,因而私通,舉家俱不知也。
shí jí mò shǒu chén bìng sǐ, jūn zhōng wú zhǔ, yù zé zhī bīng zhě, tuī dài wèi jiāng, ér nán qí rén, yǒu rén zhī tián dān tiě lóng dé quán zhī shì, yán qí cái kě jiāng, nǎi gòng yōng lì wèi jiāng jūn, tián dān shēn cāo bǎn chā, yǔ shì zú tóng cāo zuò, zōng zú qī qiè jiē biān yú háng wǔ zhī jiān, chéng zhōng rén wèi ér ài zhī.
時即墨守臣病死,軍中無主,欲擇知兵者,推戴為將,而難其人,有人知田單鐵籠得全之事,言其才可將,乃共擁立為將軍,田單身操版鍤,與士卒同操作,宗族妻妾皆編於行伍之間,城中人畏而愛之。
zài shuō qí zhū chén sì sàn bēn táo, wén wáng zhú sǐ jié zhī shì, tàn yuē: bǐ yǐ gào lǎo, shàng huái zhōng yì zhī xīn, wǒ bèi jiàn lì qí cháo, zuò shì jūn wáng guó pò, bù tú huī fù, qǐ dé wèi rén? nǎi gòng zǒu jǔ zhōu, tóu wáng sūn jiǎ, xiāng yǔ fǎng qiú shì zǐ. suì yú, fǎ zhāng zhī qí chéng, nǎi chū zì yán yuē: wǒ shí shì zǐ fǎ zhāng yě. tài shǐ jiǎo bào zhī wáng sūn jiǎ, nǎi jù fǎ jià yíng zhī jí wèi, shì wèi xiāng wáng. gào yú jí mò, xiāng yuē wèi jī jiǎo, yǐ jù yàn bīng.
再說齊諸臣四散奔逃,聞王蠋死節之事,嘆曰:「彼已告老,尚懷忠義之心,我輩見立齊朝,坐視君亡國破,不圖恢復,豈得為人?」乃共走莒州,投王孫賈,相與訪求世子。歲余,法章知其誠,乃出自言曰:「我實世子法章也。」太史敫報知王孫賈,乃具法駕迎之即位,是為襄王。告於即墨,相約為犄角,以拒燕兵。
lè yì wéi zhī sān nián bù kè, nǎi jiě wéi tuì jiǔ lǐ, jiàn lì jūn lěi, lìng yuē: chéng zhōng mín yǒu chū qiáo cǎi zhě, tīng zhī bù xǔ qín ná, qí yǒu kùn fá jī è zhě shí zhī, hán zhě yī zhī. yù shǐ gǎn ēn yuè fù, bù zài huà xià.
樂毅圍之三年不克,乃解圍退九里,建立軍壘,令曰:「城中民有出樵採者,聽之不許擒拿,其有睏乏飢餓者食之,寒者衣之。」欲使感恩悅附,不在話下。
qiě shuō yàn dài fū qí jié pō yǒu yǒng lì, yì xǐ tán bīng, yǔ tài zǐ lè zī xiāng shàn. jì dé bīng quán, wèi tài zǐ yuē: qí wáng yǐ sǐ, chéng zhī bù bá zhě, wéi jǔ yǔ jí mò ěr, lè yì néng yú liù yuè jiān, xià qí qī shí yú chéng, hé nán yú èr yì? suǒ yǐ bù kěn jí bá zhě, yǐ qí rén wèi fù, yù xú yǐ ēn wēi jié qí, bù jiǔ dāng zì lì wèi qí wáng yǐ! tài zǐ lè zī shù qí yán yú zhāo wáng, zhāo wáng nù yuē: wú xiān wáng zhī chóu, fēi chāng guó jūn bù néng bào, jí shǐ zhēn yù wáng qí, yú gōng qǐ bù dāng yé? nǎi chī lè zī èr shí, qiǎn shǐ chí jié zhì lín zī, jí bài lè yì wèi qí wáng, yì gǎn qì, yǐ sǐ zì shì, bù shòu mìng, zhāo wáng yuē: wú gù zhī yì zhī běn xīn, jué bù fù guǎ rén yě.
且說燕大夫騎劫頗有勇力,亦喜談兵,與太子樂資相善。覬得兵權,謂太子曰:「齊王已死,城之不拔者,惟莒與即墨耳,樂毅能於六月間,下齊七十餘城,何難於二邑?所以不肯即拔者,以齊人未附,欲徐以恩威結齊,不久當自立為齊王矣!」太子樂資述其言於昭王,昭王怒曰:「吾先王之仇,非昌國君不能報,即使真欲王齊,於功豈不當耶?」乃笞樂資二十,遣使持節至臨淄,即拜樂毅為齊王,毅感泣,以死自誓,不受命,昭王曰:「吾固知毅之本心,決不負寡人也。」
zhāo wáng hǎo shén xiān zhī shù, shǐ fāng shì liàn jīn shí wèi shén dān fú zhī, jiǔ ér nèi rè fā bìng, suì hōng, tài zǐ lè zī sì wèi, shì wèi huì wáng.
昭王好神仙之術,使方士煉金石為神丹服之,久而內熱發病,遂薨,太子樂資嗣位,是為惠王。
tián dān měi shǐ xì zuò rù yàn kuī chān shì qíng, wén qí jié móu dài lè yì, jí yàn tài zǐ bèi chī zhī shì, tàn yuē: qí zhī huī fù, qí zài yàn hòu wáng hū? jí yàn huì wáng lì, tián dān shǐ rén xuān yán yú yàn guó yuē: lè yì jiǔ yù wáng qí, yǐ shòu yàn xiān wáng hòu ēn bù rěn bèi, gù huǎn gōng èr chéng, yǐ dài qí shì, jīn xīn wáng jí wèi, qiě yǔ jí mò lián hé, qí rén suǒ jù, wéi kǒng tā jiāng lái, zé jí mò cán yǐ! yàn huì wáng jiǔ yí lè yì, jí wén liú yán yǔ qí jié zhī yán xiāng hé, yīn xìn wèi rán, nǎi shǐ qí jié wǎng dài lè yì, ér zhào yì guī guó, yì kǒng jiàn zhū, yuē: wǒ zhào rén yě. suì qì qí jiā, xī bēn zhào guó. zhào wáng fēng lè yì yú guān jīn, hào wàng zhū jūn, qí jié jì dài jiāng, jǐn gǎi lè yì zhī lìng, yàn jūn jù fèn yuàn bù fú.
田單每使細作入燕窺覘事情,聞騎劫謀代樂毅,及燕太子被笞之事,嘆曰:「齊之恢復,其在燕後王乎?」及燕惠王立,田單使人宣言於燕國曰:「樂毅久欲王齊,以受燕先王厚恩不忍背,故緩攻二城,以待其事,今新王即位,且與即墨連和,齊人所懼,惟恐他將來,則即墨殘矣!」燕惠王久疑樂毅,及聞流言與騎劫之言相合,因信為然,乃使騎劫往代樂毅,而召毅歸國,毅恐見誅,曰:「我趙人也。」遂棄其家,西奔趙國。趙王封樂毅於觀津,號望諸君,騎劫既代將,盡改樂毅之令,燕軍俱憤怨不服。
qí jié zhù lěi sān rì, jí lǜ shī wǎng gōng jí mò, wéi qí chéng shù zā, chéng zhōng shè shǒu yù jiān. tián dān chén qǐ wèi chéng zhōng rén yuē: wú yè lái mèng jiàn shàng dì gào wǒ yún: qí dāng fù xìng, yàn dāng jí bài, bù rì dāng yǒu shén rén wèi wǒ jūn shī, zhàn wú bù kè. yǒu yī xiǎo zú wù qí yì, qū jìn dān qián, dī yǔ yuē: chén kě yǐ wèi shī fǒu? yán bì, jí jí zǒu, tián dān jí qǐ chí zhī, wèi rén yuē: wú mèng zhōng suǒ jiàn shén rén, jí cǐ shì yě. nǎi wèi xiǎo zú yì yì guān, zhì zhī mù zhōng shàng zuò, běi miàn ér shī shì zhī.
騎劫住壘三日,即率師往攻即墨,圍其城數匝,城中設守愈堅。田單晨起謂城中人曰:「吾夜來夢見上帝告我云:齊當復興,燕當即敗,不日當有神人為我軍師,戰無不克。」有一小卒悟其意,趨近單前,低語曰:「臣可以為師否?」言畢,即疾走,田單急起持之,謂人曰:「吾夢中所見神人,即此是也。」乃為小卒易衣冠,置之幕中上坐,北面而師事之。
xiǎo zú yuē: chén shí wú néng.
小卒曰:「臣實無能。」
tián dān yuē: zi wù yán. yīn hào wèi shén shī. měi chū yī yuē shù, bì bǐng mìng yú shén shī ér xíng, wèi chéng zhōng rén yuē: shén shī yǒu lìng, fán shí zhě bì xiān jì qí xiān zǔ yú tíng, dāng dé zǔ zōng yīn lì xiāng zhù.' chéng zhōng rén cóng qí jiào, fēi niǎo jiàn tíng zhōng jì pǐn, xī xiáng wǔ xià shí, rú cǐ zǎo mù èr cì.
田單曰:「子勿言。」因號為「神師」。每出一約束,必稟命於神師而行,謂城中人曰:「神師有令,『凡食者必先祭其先祖於庭,當得祖宗陰力相助。'」城中人從其教,飛鳥見庭中祭品,悉翔舞下食,如此早暮二次。
yàn jūn wàng jiàn, yǐ wèi guài yì, wén yǒu shén jūn xià jiào, yīn xiāng yǔ chuán shuō, wèi qí dé tiān zhù, bù kě dí, dí zhī wéi tiān, jiē wú zhàn xīn.
燕軍望見,以為怪異,聞有神君下教,因相與傳說,謂齊得天助,不可敵,敵之違天,皆無戰心。
dān fù shǐ rén yáng lè yì zhī duǎn yuē: chāng guó jūn tài cí, dé qí rén bù shā, gù chéng zhōng bù pà, ruò yì qí bí ér zhì zhī qián xíng, jí mò rén kǔ sǐ yǐ! qí jié xìn zhī, jiāng jiàng zú jǐn yì qí bí, chéng zhōng rén jiàn jiàng zhě gē bí, dà jù, xiāng jiè jiān shǒu, wéi kǒng wèi yàn rén suǒ de.
單復使人揚樂毅之短曰:「昌國君太慈,得齊人不殺,故城中不怕,若劓其鼻而置之前行,即墨人苦死矣!」騎劫信之,將降卒盡劓其鼻,城中人見降者割鼻,大懼,相戒堅守,惟恐為燕人所得。
tián dān yòu yáng yán: chéng zhōng rén jiā fén mù jiē zài chéng wài, tǎng bèi yàn rén fā jué, nài hé? qí jié yòu shǐ bīng zú jǐn jué chéng wài fén mù, shāo sǐ rén, bào hái gǔ, jí mò rén cóng chéng shàng wàng jiàn, jiē tì qì, yù shí yàn rén zhī ròu, xiāng shuài lái jūn mén, qǐng chū yī zhàn, yǐ bào zǔ zōng zhī chóu.
田單又揚言:「城中人家墳墓皆在城外,倘被燕人發掘,奈何?」騎劫又使兵卒盡掘城外墳墓,燒死人,暴骸骨,即墨人從城上望見,皆涕泣,欲食燕人之肉,相率來軍門,請出一戰,以報祖宗之仇。
tián dān zhī shì zú kě yòng, nǎi jīng xuǎn qiáng zhuàng zhě wǔ qiān rén, cáng nì yú mín jiān, qí yú lǎo ruò tóng fù nǚ lún liú shǒu chéng. qiǎn shǐ sòng kuǎn yú yàn jūn, yán: chéng zhōng shí jǐn, jiāng yǐ mǒu rì chū jiàng. qí jié wèi zhū jiāng yuē: wǒ bǐ lè yì hé rú? zhū jiāng jiē yuē: shèng yì duō bèi. jūn zhōng xī yǒng yuè hū: wàn suì!
田單知士卒可用,乃精選強壯者五千人,藏匿於民間,其餘老弱同婦女輪流守城。遣使送款於燕軍,言:「城中食盡,將以某日出降。」騎劫謂諸將曰:「我比樂毅何如?」諸將皆曰:「勝毅多倍。」軍中悉踴躍呼:「萬歲!」
tián dān yòu shōu mín jiān jīn dé qiān yì, shǐ fù jiā sī yí yàn jiāng, zhǔ yǐ chéng xià zhī rì, qiú bǎo jiā xiǎo. yàn jiāng dà xǐ, shòu qí jīn, gè fù xiǎo qí, shǐ chā yú mén shàng, yǐ wèi jì rèn. quán bù zhǔn bèi, dāi dāi de zhǐ děng tián dān chū jiàng.
田單又收民間金得千鎰,使富家私遺燕將,囑以城下之日,求保家小。燕將大喜,受其金,各付小旗,使插於門上,以為記認。全不準備,呆呆的只等田單出降。
dān nǎi shǐ rén shōu qǔ chéng zhōng niú gòng qiān yú tóu, zhì wèi jiàng zēng zhī yī, huà yǐ wǔ sè lóng wén, pī yú niú tǐ, jiāng lì rèn shù yú niú jiǎo, yòu jiāng má wěi guàn xià gào yóu, shù yú niú wěi, tuō hòu rú jù zhǒu, yú yuē jiàng qián yī rì, ān pái tíng dāng, zhòng rén jiē bù jiě qí yì.
單乃使人收取城中牛共千餘頭,制為絳繒之衣,畫以五色龍文,披於牛體,將利刃束於牛角,又將麻葦灌下膏油,束於牛尾,拖後如巨帚,於約降前一日,安排停當,眾人皆不解其意。
tián dān chuí niú jù jiǔ, hòu zhì rì luò huáng hūn, zhào wǔ qiān zhuàng zú bǎo shí, yǐ wǔ sè tú miàn, gè zhí lì qì, gēn suí niú hòu, shǐ bǎi xìng záo chéng wèi xué, fán shù shí chù, qū niú cóng xué zhōng chū, yòng huǒ shāo qí wěi zhǒu, huǒ rè jiàn pò niú wěi, niú nù zhí bèn yàn yíng, wǔ qiān zhuàng zú xián méi suí zhī, yàn jūn xìn wèi lái rì shòu xiáng rù chéng, fāng yè jiē ān qǐn, hū wén chí zhòu zhī shēng, cóng mèng zhōng jīng qǐ, nà zhǒu jù qiān yú, guāng míng zhào yào, rú tóng bái rì, wàng zhī jiē lóng wén wǔ cǎi, tū bēn qián lái, jiǎo rèn suǒ chù, wú bù sǐ shāng, jūn zhōng rǎo luàn, nà yī huǒ zhuàng zú, bù yán bù yǔ, dà dāo kuò fǔ, féng rén biàn kǎn, suī zhǐ wǔ qiān gè rén, huāng luàn zhī zhōng, qià xiàng jǐ wàn yì bān. kuàng qiě xiàng lái tīng shuō shén shī xià jiào, jīn rì shén tóu guǐ liǎn, bù zhī hé wù? tián dān yòu qīn lǜ chéng zhōng rén gǔ zào ér lái, lǎo ruò fù nǚ jiē jī tóng qì wèi shēng, zhèn tiān dòng dì, yī fā dǎn dōu xià pò le, jiǎo dōu xià ruǎn le, nà gè hái gǎn xiāng chí, zhēn gè rén rén táo cuàn, gè gè bēn máng, zì xiāng róu tà, sǐ zhě bù jì qí shù. qí jié chéng chē luò huāng ér zǒu, zhèng yù tián dān, yī jǐ cì sǐ. yàn jūn dà bài. cǐ zhōu nǎn wáng sān shí liù nián shì yě. shǐ guān yǒu shī yún:
田單椎牛具酒,候至日落黃昏,召五千壯卒飽食,以五色塗面,各執利器,跟隨牛後,使百姓鑿城為穴,凡數十處,驅牛從穴中出,用火燒其尾帚,火熱漸迫牛尾,牛怒直奔燕營,五千壯卒銜枚隨之,燕軍信為來日受降入城,方夜皆安寢,忽聞馳驟之聲,從夢中驚起,那帚炬千餘,光明照耀,如同白日,望之皆龍文五采,突奔前來,角刃所觸,無不死傷,軍中擾亂,那一夥壯卒,不言不語,大刀闊斧,逢人便砍,雖只五千個人,慌亂之中,恰象幾萬一般。況且向來聽說神師下教,今日神頭鬼臉,不知何物?田單又親率城中人鼓譟而來,老弱婦女皆擊銅器為聲,震天動地,一發膽都嚇破了,腳都嚇軟了,那個還敢相持,真箇人人逃竄,個個奔忙,自相蹂踏,死者不計其數。騎劫乘車落荒而走,正遇田單,一戟刺死。燕軍大敗。此周赧王三十六年事也。史官有詩云:
huǒ niú qí jì gǔ jīn wú, bì jìng jī chéng qí jié yú.
火牛奇計古今無,畢竟機乘騎劫愚。
jiǎ shǐ jīn tái bù yì jiāng, yàn qí shèng fù jìng hé rú?
假使金台不易將,燕齊勝負竟何如?
tián dān zhěng dùn duì wǔ, chéng shì zhuī zhú, zhàn wú bù kè, suǒ guò chéng yì, wén qí bīng dé shèng, yàn jiāng yǐ sǐ, jǐn jiē pàn yàn ér guī qí, tián dān bīng shì rì shèng, lüě dì zhí bī hé shàng, dǐ qí běi jiè, yàn suǒ xià qī shí yú chéng, fù guī yú qí.
田單整頓隊伍,乘勢追逐,戰無不克,所過城邑,聞齊兵得勝,燕將已死,盡皆叛燕而歸齊,田單兵勢日盛,掠地直逼河上,抵齊北界,燕所下七十餘城,復歸於齊。
zhòng jūn jiāng yǐ tián dān gōng dà, yù fèng wèi wáng, tián dān yuē: tài zǐ fǎ zhāng zì zài jǔ zhōu, wú shū zú, ān gǎn zì lì? yú shì yíng fǎ zhāng yú jǔ, wáng sūn jiǎ wèi fǎ zhāng yù chē, zhì yú lín zī, shōu zàng mǐn wáng, zé rì gào miào lín cháo.
眾軍將以田單功大,欲奉為王,田單曰:「太子法章自在莒州,吾疏族,安敢自立?」於是迎法章於莒,王孫賈為法章御車,至於臨淄,收葬湣王,擇日告廟臨朝。
xiāng wáng wèi tián dān yuē: qí guó wēi ér fù ān, wáng ér fù cún, jiē shū fù zhī gōng yě, shū fù zhī míng shǐ yú ān píng, jīn fēng shū fù wèi ān píng jūn, shí yì wàn hù. wáng sūn jiǎ bài jué yà qīng. yíng tài shǐ nǚ wèi hòu, shì wèi jūn wáng hòu, nà shí tài shǐ jiǎo fāng zhī qí nǚ xiān yǐ shēn xǔ fǎ zhāng, nù yuē: rǔ bù qǔ méi ér zì jià, fēi wú zhǒng yě! zhōng shēn shì bù fù xiāng jiàn, qí xiāng wáng shǐ rén yì qí guān lù, jiē bù shòu, wéi jūn wáng hòu suì shí qiǎn rén hòu shěng, wèi cháng quē lǐ, cǐ shì hòu huà.
襄王謂田單曰:「齊國危而復安,亡而復存,皆叔父之功也,叔父知名始於安平,今封叔父為安平君,食邑萬戶。」王孫賈拜爵亞卿。迎太史女為後,是為君王后,那時太史敫方知其女先以身許法章,怒曰:「汝不取媒而自嫁,非吾種也!」終身誓不復相見,齊襄王使人益其官祿,皆不受,惟君王后歲時遣人候省,未嘗缺禮,此是後話。
shí mèng cháng jūn zài wèi, ràng xiāng yìn yú gōng zǐ wú jì, wèi fēng wú jì wèi xìn líng jūn, mèng cháng jūn tuì jū yú xuē, bǐ yú zhū hóu, yǔ píng yuán jūn xìn líng jūn xiāng shàn, qí xiāng wáng wèi zhī, fù qiǎn shǐ yíng wèi xiāng guó, mèng cháng jūn bù jiù. yú shì yǔ zhī lián hé tōng hǎo, mèng cháng jūn wǎng lái yú qí wèi zhī jiān. qí hòu, mèng cháng jūn sǐ, wú zi, zhū gōng zǐ zhēng lì, qí, wèi gòng miè xuē, fēn qí dì.
時孟嘗君在魏,讓相印於公子無忌,魏封無忌為信陵君,孟嘗君退居於薛,比於諸侯,與平原君、信陵君相善,齊襄王畏之,復遣使迎為相國,孟嘗君不就。於是與之連和通好,孟嘗君往來於齊、魏之間。其後,孟嘗君死,無子,諸公子爭立,齊,魏共滅薛,分其地。
zài shuō yàn huì wáng zì qí jié bīng bài, fāng zhī lè yì zhī xián, huǐ zhī wú jí, shǐ rén yí yì shū xiè guò, yù zhāo yì hái guó, yì dá shū bù kěn guī, yàn wáng kǒng zhào yòng lè yì yǐ tú yàn, nǎi fù yǐ yì zi lè jiān xí fēng chāng guó jūn, yì cóng dì lè chéng wèi jiāng jūn, bìng guì zhòng zhī, yì suì hé yàn zhào zhī hǎo, wǎng lái qí jiān, èr guó jiē yǐ yì wèi kè qīng, yì zhōng yú zhào.
再說燕惠王自騎劫兵敗,方知樂毅之賢,悔之無及,使人遺毅書謝過,欲招毅還國,毅答書不肯歸,燕王恐趙用樂毅以圖燕,乃復以毅子樂間襲封昌國君,毅從弟樂乘為將軍,並貴重之,毅遂合燕、趙之好,往來其間,二國皆以毅為客卿,毅終於趙。
shí lián pō wèi zhào dà jiāng, yǒu yǒng shàn yòng bīng, zhū hóu jiē dàn zhī, qín bīng lǚ qīn zhào jìng, lài lián pō lì jù, bù néng shēn rù, qín nǎi yǔ zhào tōng hǎo. bù zhī hòu shì rú hé? qiě kàn xià huí fēn jiě.
時廉頗為趙大將,有勇善用兵,諸侯皆憚之,秦兵屢侵趙境,賴廉頗力拒,不能深入,秦乃與趙通好。不知後事如何?且看下回分解。