fū sān huáng wú yán, huà liú sì hǎi, gù tiān xià wú suǒ guī gōng. fú xī nǚ wā shén nóng, chēng sān huáng yě. dì zhě tǐ tiān zé dì, yǒu yán yǒu lìng, ér tiān xià tài píng. jūn chén ràng gōng, sì hǎi huà xíng, bǎi xìng bù zhī qí suǒ yǐ rán. gù shǐ chén bù yòng lǐ shǎng gōng, měi ér wú hài.
夫三皇無言,化流四海,故天下無所歸功。(伏羲、女媧、神農,稱三皇也。)帝者體天則地,有言有令,而天下太平。君臣讓功,四海化行,百姓不知其所以然。故使臣不用禮賞功,美而無害。
huáng dì zhě, shùn tiān dì zhī jì, shí bō bǎi gǔ, qín xīn lì ěr mù, jié yòng shuǐ huǒ shí wù, yǒu tǔ dé zhī ruì, gù hào huáng dì zhuān xū zhě, yǎng cái yǐ rèn dì, zài shí yǐ xiàng tiān, yī guǐ shén yǐ zhì yì, zhì qì yǐ jiào huà, jié chéng yǐ jì sì, dòng jìng zhī wù, dà xiǎo zhī shén, rì yuè suǒ zhào, mò bù dǐ lì gāo xīn zhě, qǔ dì zhī cái ér jié yòng zhī, fǔ jiào wàn rén ér lì huì zhī, lì rì yuè ér yíng sòng zhī, míng guǐ shén ér jìng shì zhī, qí sè yù yù, qí dé yí yí dì yáo zhě, qí rén rú tiān, qí zhì rú shén, jiù zhī rú rì, wàng zhī rú yún, fù ér bù jiāo, guì ér bù shū yú shùn zhě, shàn wú wēi ér bù zháo, è wú yǐn ér bù zhāng, rèn zì rán yǐ zhū shǎng, wěi qún xīn ér jiù zhì.
(黃帝者,順天地之紀,時播百穀,勤心力耳目,節用水火時物,有土德之瑞,故號黃帝;顓頊者,養材以任地,載時以象天,依鬼神以制義,治氣以教化,潔誠以祭祀,動靜之物,大小之神,日月所照,莫不砥礪;高辛者,取地之財而節用之,撫教萬人而利誨之,曆日月而迎送之,明鬼神而敬事之,其色鬱郁,其德嶷嶷;帝堯者,其仁如天,其智如神,就之如日,望之如雲,富而不驕,貴而不舒;虞舜者,善無微而不着,惡無隱而不彰,任自然以誅賞,委群心而就制。
gù néng zào yù hū wú wèi, yùn dào yú zhì hé, bǎi xìng rì yòng ér bù zhī, hé dé ér ruò zì yǒu zhě, cǐ wǔ dì zhī dé yě.
故能造御乎無為,運道於至和,百姓日用而不知,合德而若自有者,此五帝之德也。)
wáng zhě zhì rén yǐ dào, jiàng xīn fú zhì.
王者制人以道,降心服志。
yì yuē: hán xìn yún: xiàng wáng suǒ guò wú bù cán miè, bǎi xìng bù qīn, tè jié yú wēi, qiáng fú ěr. míng suī wèi bà, shí shī tiān xià xīn. gù yuē: qí qiáng yì ruò.
(議曰:韓信云:「項王所過無不殘滅,百姓不親,特劫於威,強服耳。名雖為霸,實失天下心。故曰:其強易弱。」
zhū gé liàng yuē: jīng zhōu zhī rén, fù cāo zhě, bī bīng shì ěr, fēi xīn fú. jīn jiāng jūn chéng mìng měng jiāng yǔ jīng zhōu xié guī tóng lì, pò cāo jūn bì yǐ. yóu cǐ yán zhī, rén xīn bù fú, qí shì yì pò. gù wáng zhě zhī dào, jiàng xīn fú zhì yě.
諸葛亮曰:「荊州之人,附操者,逼兵勢耳,非心服。今將軍誠命猛將與荊州協規同力,破操軍必矣。」由此言之,人心不服,其勢易破。故王者之道,降心服志也。)
shè jǔ bèi shuāi, yǒu chá chá zhī zhèng bīng jiǎ zhī bèi, ér wú zhēng zhàn xuè rèn zhī yòng, tiān xià tài píng, jūn wú yí yú chén, chén wú yí yú zhǔ, guó dìng zhǔ ān, chén yǐ yì tuì, yì néng měi ér wú hài.
設矩備衰,有察察之政、兵甲之備,而無爭戰血刃之用,天下太平,君無疑於臣,臣無疑於主,國定主安,臣以義退,亦能美而無害。
xī sān dài míng wáng, qǐ jiàn hóng qī, wén zhì shū zhì, ér lìng míng yī zhì. gù yuē: xià rén shàng zhōng, zhōng zhī bì yě pǔ, jiù pǔ mò ruò jìng, yīn rén gé ér xiū yān jìng zhī bì yě guǐ, jiù guǐ mò ruò wén, zhōu rén jiǎo ér biàn yān wén zhī bì yě báo, zé yòu fǎn zhī yú zhōng. sān dài xiāng xún, rú shuǐ jì huǒ. suǒ wèi suí shí zhī yí jiù bì zhī shù, cǐ sān wáng zhī dé yě.
(昔三代明王,啟建洪期,文質殊制,而令名一致。故曰:夏人尚忠,忠之弊也朴,救朴莫若敬,殷人革而修焉;敬之弊也鬼,救鬼莫若文,周人矯而變焉;文之弊也薄,則又反之於忠。三代相循,如水濟火。所謂隨時之宜、救弊之術,此三王之德也。)
bà zhǔ zhì shì yǐ quán, jié shì yǐ xìn, shǐ shì yǐ shǎng. xìn shuāi shì shū, shǎng huǐ shì bù wèi yòng.
霸主制士以權,結士以信,使士以賞。信衰士疏,賞毀士不為用。
zuǒ chuán yuē: chǔ wéi sòng, sòng rú jìn gào jí. xiān zhěn yuē: bào shī jiù huàn, qǔ wēi dìng bà, yú shì hū zài yǐ. hú yǎn yuē: chǔ shǐ dé cáo ér xīn hūn yú wèi, ruò fá cáo wèi, chǔ bì jiù zhī, zé qí sòng miǎn yǐ. yú shì hū sōu yú bèi lú, zuò sān jūn, móu yuán shuài, shǐ qiè hú jiāng zhōng jūn. jìn hóu shǐ rù ér jiào qí mín. èr nián, yù yòng zhī, zi fàn yuē: mín wèi zhī yì, wèi ān qí jū. yú shì hū chū dìng xiāng wáng, rù wù lì mín, mín huái shēng yǐ. jiāng yòng zhī, zi fàn yuē: rén wèi zhī xìn, wèi xuān qí yòng. yú shì hū fá yuán yǐ shì zhī xìn. mín yì zī zhě, bù qiú fēng yān, míng zhēng qí cí. gōng yuē: kě yǐ hū? zi fàn yuē: mín wèi zhī lǐ, wèi shēng qí gōng. yú shì hū dà sōu yǐ shì zhī lǐ, zuò zhí zhì yǐ zhèng qí guān, rén tīng bù huò ér hòu yòng zhī. chū gǔ shù, shì sòng wéi, yī zhàn ér bà, wén zhī jiào yě. cǐ wǔ bà dé yě.
(《左傳》曰:「楚圍宋,宋如晉告急。先軫曰:『報施救患,取威定霸,於是乎在矣。狐偃曰:『楚始得曹而新婚於衛,若伐曹、衛,楚必救之,則齊、宋免矣。』於是乎搜於被廬,作三軍,謀元帥,使郄縠將中軍。晉侯始入而教其民。二年,欲用之,子犯曰:『民未知義,未安其居。』於是乎出定襄王,入務利民,民懷生矣。將用之,子犯曰:『人未知信,未宣其用。』於是乎伐原以示之信。民易資者,不求豐焉,明徵其辭。公曰:『可矣乎?』子犯曰:『民未知禮,未生其恭。』於是乎大搜以示之禮,作執秩以正其官,人聽不惑而後用之。出谷戍,釋宋圍,一戰而霸,文之教也。」此五霸德也。)
gù yuē: lǐ guó zhī běn, xíng yǔ dé yě. èr zhě xiāng xū ér xíng, xiāng dài ér chéng yě. tiān yǐ yīn yáng chéng suì, rén yǐ xíng dé chéng zhì, gù suī shèng rén wèi zhèng, bù néng piān yòng yě. gù rèn dé duō, yòng xíng shǎo zhě, wǔ dì yě xíng dé xiāng bàn zhě, sān wáng yě zhàng xíng duō, rèn dé shǎo zhě, wǔ bà yě chún yòng xíng, qiáng ér wáng zhě, qín yě.
故曰:理國之本,刑與德也。二者相須而行,相待而成也。天以陰陽成歲,人以刑德成治,故雖聖人為政,不能偏用也。故任德多,用刑少者,五帝也;刑德相半者,三王也;仗刑多,任德少者,五霸也;純用刑,強而亡者,秦也。
yì yuē: gǔ zhī lǐ zhě, qí zhèng yǒu sān: wáng zhě zhī zhèng huà zhī, bà zhě zhī zhèng wēi zhī, qiáng guó zhī zhèng xié zhī. gù huà zhī bù biàn ér hòu wēi zhī, wēi zhī bù biàn ér hòu xié zhī, xié zhī bù biàn ér hòu xíng zhī. gù zhì yú xíng, zé fēi wáng zhě zhī suǒ guì yǐ. gù yú nán yún: bǐ qín huáng zhě, qì rén yì ér yòng wēi lì, cǐ kě yǐ tūn bìng, ér bù kě yǐ shǒu chéng. cǐ rèn xíng zhī bì yě.
(議曰:古之理者,其政有三:王者之政化之,霸者之政威之,強國之政脅之。故化之不變而後威之,威之不變而後脅之,脅之不變而後刑之。故至於刑,則非王者之所貴矣。故虞南云:「彼秦皇者,棄仁義而用威力,此可以吞併,而不可以守成。此任刑之弊也。)
huò yuē: wáng bà zhī dào, jì wén mìng yǐ. gǎn wèn gāo guāng èr dì, jiē bá qǐ lǒng mǔ, shān yí huò nán, suì kāi wáng yè. gāo zǔ huō dá yǐ dà dù, guāng wǔ jǐn xì yú tiáo mù, míng shàn qí měi, lóng fēi fèng xiáng, gù néng bō luàn bì rén, zhěng sī tú tàn. rán bǐ dà dé, fāng tiān wēi, shú wèi yōu liè hū?
或曰:「王霸之道,既聞命矣。敢問高、光二帝,皆拔起壟畝,芟夷禍難,遂開王業。高祖豁達以大度,光武謹細於條目,名擅其美,龍飛鳳翔,故能撥亂庇人,拯斯塗炭。然比大德,方天威,孰為優劣乎?」
cáo zhí yuē: xī hàn zhī chū xìng, gāo zǔ yīn bào qín ér qǐ, suì zhū qiáng chǔ, guāng yǒu tiān xià, gōng qí tāng wǔ, yè liú hòu sì, dì wáng zhī yuán xūn, rén jūn zhī shèng shì yě. rán ér míng bù chún dé, xíng bù chún dào, shēn méi zhī hòu, bēng wáng zhī jì, guǒ lìng xiōng fù sì kù nüè zhī xīn, bì qiè bèi rén zhì zhī xíng. zhào wáng yōu qiú, huò yāng gǔ ròu, zhū lǚ zhuān quán, shè jì jǐ yí, fán cǐ zhū shì, qǐ fēi gāo zǔ guǎ jì qiǎn lǜ yǐ zhì sī zāi? rán qí xiāo jiāng huà chén, jiē gǔ jīn zhī suǒ xiān, yǒu lì dài zhī xī dǔ, bǐ néng rèn qí cái ér yòng zhī, tīng qí yán ér chá zhī, gù jiān tiān xià ér yǒu dì wèi yě. shì zǔ tǐ gàn líng zhī xiū dé, bǐng zhēn hé zhī chún jīng, dǎo huáng zhōng zhī miào lǐ, tāo yà shèng zhī yì cái, qí wèi dé yě, cōng dá ér duō shí, rén zhì ér míng shù, zhòng shèn ér zhōu mì, lè shī ér ài rén. zhí yáng jiǔ wú wàng zhī shì, zāo yán jīng è huì zhī yùn, yīn ěr léi fā, hè rán shén jǔ, fèn wǔ lüè yǐ rǎng bào, xìng yì bīng yǐ sǎo cán, jūn wèi chū yú nán jīng, mǎng yǐ bì yú xī dōu. ěr nǎi miào shèng ér hòu dòng zhòng, jì dìng ér hòu xíng shī, gù gōng wú bù xiàn zhī lěi, zhàn wú bēn běi zhī zú. xuān rén yǐ hé zhòng, mài dé yǐ lái yuǎn, gù dòu róng wén shēng ér yǐng fù, mǎ yuán yī jiàn ér tàn xī. dūn mù jiǔ zú, yǒu táng yú zhī chēng gāo shàng chún pǔ, yǒu xī huáng zhī sù qiān xū nà xià, yǒu tǔ wò zhī láo liú xīn shù shì, yǒu rì zè zhī qín. shì yǐ jì gōng zé yè shū, bǐ lóng zé shì yì, jīng dé zé mí jiàn, yán xíng zé wú huì, liàng shì zé shì wēi, lùn fǔ zé chén ruò, zú néng wò gàn tú zhī xiū zhēng, lì bù kān zhī xiá jī, jīn shí míng qí xiū liè, shī shū zài qí yì xūn. gù yuē: guāng wǔ qí yōu yě.
曹植曰:「昔漢之初興,高祖因暴秦而起,遂誅強楚,光有天下,功齊湯武,業流後嗣,帝王之元勛,人君之盛事也。然而名不純德,行不純道,身沒之後,崩亡之際,果令凶婦肆酷虐之心,嬖妾被人彘之刑。趙王幽囚,禍殃骨肉,諸呂專權,社稷幾移,凡此諸事,豈非高祖寡計淺慮以致斯哉?然其梟將畫臣,皆古今之所鮮,有歷代之希睹,彼能任其才而用之,聽其言而察之,故兼天下而有帝位也。世祖體干靈之休德,稟貞和之純精,蹈黃中之妙理,韜亞聖之懿才,其為德也,聰達而多識,仁智而明恕,重慎而周密,樂施而愛人。值陽九無妄之世,遭炎精厄會之運,殷爾雷發,赫然神舉,奮武略以攘暴,興義兵以掃殘,軍未出於南京,莽已斃於西都。爾乃廟勝而後動眾,計定而後行師,故攻無不陷之壘,戰無奔北之卒。宣仁以和眾,邁德以來遠,故竇融聞聲而影附,馬援一見而嘆息。敦睦九族,有唐虞之稱;高尚純樸,有羲皇之素;謙虛納下,有吐握之勞;留心庶事,有日昃之勤。是以計功則業殊,比隆則事異,旌德則靡僭,言行則無穢,量事則勢微,論輔則臣弱,卒能握干圖之休徵,立不刊之遐跡,金石銘其休烈,詩書載其懿勛。」故曰:光武其優也。
xún yuè yuē: gāo zǔ qǐ yú bù yī zhī zhōng, fèn jiàn ér qǔ tiān xià, bù yóu táng yú zhī chán, bù jiē tāng wǔ zhī shì, lóng xìng hǔ biàn, lǜ cóng fēng yún, zhēng luàn fá bào, kuò qīng dì yǔ, bā zài zhī jiān, hǎi nèi kè dìng, suì hé tiān qú, dēng jiàn huáng jí, shàng gǔ yǐ lái, shū jí suǒ zài, wèi cháng yǒu yě. fēi xióng jùn zhī cái, kuān míng zhī lüè, lì shù suǒ shòu, shén qí suǒ xiāng, ān néng zhì gōng rú cǐ? fén yú duàn shé, yì wù tóng fú, qǐ fēi jīng líng zhī gǎn zāi?
(荀悅曰:「高祖起於布衣之中,奮劍而取天下,不由唐虞之禪,不階湯武之士,龍興虎變,率從風雲,征亂伐暴,廓清帝宇,八載之間,海內克定,遂荷天衢,登建皇極,上古以來,書籍所載,未嘗有也。非雄俊之才,寬明之略,歷數所授,神祇所相,安能致功如此?焚魚斷蛇,異物同符,豈非精靈之感哉?」
shū yuē: tiān gōng rén qí dài zhī. yì yuē: tāng wǔ gé mìng, shùn hū tiān ér yīng hū rén. sī zhī wèi yǐ.
《書》曰:「天工人其代之。」《易》曰:「湯武革命,順乎天而應乎人。」斯之謂矣。
xià zhèng zhōng, zhōng zhī bì yě pǔ, gù yīn chéng zhī yǐ jìng. jìng zhī bì guǐ, gù zhōu chéng zhī yǐ wén. wén zhī bì báo, jiù báo mò ruò zhōng. sān wáng zhī dào, zhōu ér fù shǐ. zhōu qín zhī jiān, kě wèi wén bì qín bù gǎi, fǎn kù xíng. hàn chéng qí bì, dé tiān tǒng yǐ.
夏政忠,忠之弊也朴,故殷承之以敬。敬之弊鬼,故周承之以文。文之弊薄,救薄莫若忠。三王之道,周而復始。周秦之間,可謂文弊;秦不改,反酷刑。漢承其弊,得天統矣。
kǒng róng yuē: zhōu wǔ cóng hòu jì yǐ lái zhì qí shēn, xiāng chéng jī shí wǔ shì, dàn yǒu yú niǎo zhī ruì. zhì rú gāo zǔ, yī shēn xiū dé, ruì yǒu sì wǔ, bái shé fēn, shén mǔ kū, xī rù guān, wǔ xīng jù. yòu wǔ wáng fá zhòu, zhǎn ér xiāo zhī. gāo zǔ rù qín, shè zi yīng ér qiǎn zhī. shì qí kuān yù, yòu bù rú gāo zǔ.
孔融曰:「周武從后稷以來至其身,相承積十五世,但有魚鳥之瑞。至如高祖,一身修德,瑞有四五,白蛇分,神母哭,西入關,五星聚。又武王伐紂,斬而梟之。高祖入秦,赦子嬰而遣之。是其寬裕,又不如高祖。」
yú nán yuē: dì zhě yǔ shī chù, wáng zhě yǔ yǒu chù, bà zhě yǔ chén chù. hàn zǔ zhī chén, sān jié shì yě guāng wǔ zhī zuǒ, èr shí bā jiāng shì yě. qǐ dé yǐ dèng yǔ wú hàn pǐ yú zhāng liáng hán xìn zhě hū? rán hàn zǔ gōng chén, jiē yǐ qiáng shèng zhū miè guāng wǔ zuǒ mìng, xī yòng yōu zhì ān quán, jūn chén zhī jì, liáng kě chēng yě. jué zhǎng bǔ duǎn, yì qí cì yān.
虞南曰:「帝者與師處,王者與友處,霸者與臣處。漢祖之臣,三傑是也;光武之佐,二十八將是也。豈得以鄧禹、吳漢匹於張良、韓信者乎?然漢祖功臣,皆以強盛誅滅;光武佐命,悉用優秩安全,君臣之際,良可稱也。絕長補短,抑其次焉。」
yóu cǐ yán zhī, fū hàn gāo kè píng qín xiàng, kāi chuàng hàn yè, yì guān lǐ lè, chuí zhī hòu dài, suī wèi jiē wáng dào, bà dé zhī shèng yě.
由此言之,夫漢高克平秦、項,開創漢業,衣冠禮樂,垂之後代,雖未階王道,霸德之盛也。)
huò yuē: bān gù chēng: zhōu yún chéng kāng, hàn yán wén jǐng, sī yán dāng hū?
或曰:「班固稱:周雲成康,漢言文景,斯言當乎?」
yú nán yuē: chéng kāng chéng wén wǔ yí jī, yǐ zhōu zhào wèi xiāng, huà dǔ hòu zhī máng, yīn jī rén zhī dé, jí fēng yǎn cǎo, wèi zú wèi yù. zhì rú hàn zǔ kāi jī, rì bù xiá gěi, wáng yíng zhī bì, yóu yǒu cún zhě. tài zōng tǐ zī rén shù, shì zūn xuán mò, dí qín xiàng zhī kù liè, fǎn xuān hào zhī chún fēng, jǐ zhì xíng cuò. sī wèi nán yǐ! ruò shǐ bù nì xīn yuán zhī shuō, wú qǔ dèng tōng zhī mèng, lǐn lǐn hū! shù jǐ jìn yú wáng dào. jǐng dì zhī nǐ zhōu kāng, zé shàng yǒu cán dé.
虞南曰:「成康承文武遺蹟,以周、召為相,化篤厚之氓,因積仁之德,疾風偃草,未足為喻。至如漢祖開基,日不暇給,亡嬴之弊,猶有存者。太宗體茲仁恕,式遵玄默,滌秦、項之酷烈,反軒、昊之淳風,幾致刑措。斯為難矣!若使不溺新垣之說,無取鄧通之夢,懍懍乎!庶幾近於王道。景帝之擬周康,則尚有慚德。」
hàn wén zàn yuē: wén dì jí wèi, èr shí sān nián, gōng shì yuán yòu, chē qí fú yù, wú suǒ zēng yì. yǒu bù biàn, zhé chí yǐ lì rén. nán yuè wèi tuó, zì lì wèi dì, zhào guì tuó xiōng dì, yǐ dé huái zhī, tuó suì chēng chén. yǔ xiōng nú jié qīn, ér bèi yuē rù dào lìng biān bèi shǒu, bù fā bīng shēn rù, è fán bǎi xìng. wú wáng zhà bìng bù cháo, cì yǐ jī zhàng, qún chén jiàn shuō suī qiè, cháng jiǎ jiè nà yòng yān. zhāng wǔ děng shòu lù jīn qián, jué jiā shǎng cì, yǐ kuì qí xīn. zhuān wù yǐ dé huà rén, shì yǐ hǎi nèi yīn fù, xìng yú lǐ yì, duàn yù shù bǎi, jǐ zhì xíng cuò. wū hū! rén zāi!
(《漢文贊》曰:「文帝即位,二十三年,宮室園囿,車騎服御,無所增益。有不便,輒弛以利人。南越尉佗,自立為帝,召貴佗兄弟,以德懷之,佗遂稱臣。與匈奴結親,而背約入盜;令邊備守,不發兵深入,惡煩百姓。吳王詐病不朝,賜以機杖,群臣諫說雖切,常假借納用焉。張武等受賂金錢,覺加賞賜,以愧其心。專務以德化人,是以海內殷富,興於禮義,斷獄數百,幾致刑措。嗚呼!仁哉!」
huò wèn fù zǐ yuē: hàn tài zōng chú ròu xíng, kě wèi rén hū? duì yuē: pǐ fū zhī rén yě. fū wáng tiān xià zhě, dà yǒu jì zhě yě, fēi xiǎo bù rěn zhī wèi. yóu cǐ yán zhī, bān gù yǐ tài zōng wèi rén, bù zài chú ròu xíng yǐ. jǐng dì zàn yuē: kǒng zǐ chēng: sī rén yě, sān dài zhī suǒ yǐ zhí dào ér xíng. xìn zāi! zhōu qín zhī bì, wǎng mì wén jùn, ér jiān guǐ bù shèng. hàn xìng, sǎo chú kē fán, yǔ rén xiū xī. zhì yú xiào wén, jiā zhī yǐ gōng jiǎn. xiào jǐng zūn yè, wǔ liù shí zài zhī jiān, zhì yú yí fēng yì sú, lí rén chún hòu. zhōu yún chéng kāng, hàn yán wén jǐng, měi yǐ zāi! cǐ wáng dào yě.
或問傅子曰:「漢太宗除肉刑,可謂仁乎?」對曰:「匹夫之仁也。夫王天下者,大有濟者也,非小不忍之謂。由此言之,班固以太宗為仁,不在除肉刑矣。』《景帝贊》曰:『孔子稱:「斯人也,三代之所以直道而行。」信哉!周秦之弊,罔密文峻,而奸宄不勝。漢興,掃除苛煩,與人休息。至於孝文,加之以恭儉。孝景遵業,五六十載之間,至於移風易俗,黎人醇厚。周雲成康,漢言文景,美矣哉!』此王道也。」)
huò yuē: hàn wǔ dì xióng cái dà lüè, kě fāng qián dài hé zhǔ?
或曰:「漢武帝雄才大略,可方前代何主?」
yú nán yuē: hàn wǔ chéng liù shì zhī yè, hǎi nèi yīn fù. yòu yǒu gāo rén zhī zī, gù néng zǒng lǎn yīng xióng, jià yù háo jié, nèi xìng lǐ lè, wài kāi biān jìng, zhì dù xiàn zhāng, huàn rán kě shù. fāng yú shǐ huáng, zé wèi yōu yǐ. zhì yú jiāo shē bào nüè, kě yǐ xiāng yà, bìng gōng yǒu yú ér dé bù zú.
虞南曰:「漢武承六世之業,海內殷富。又有高人之資,故能總攬英雄,駕御豪傑,內興禮樂,外開邊境,制度憲章,煥然可述。方於始皇,則為優矣。至於驕奢暴虐,可以相亞,並功有餘而德不足。」
wǔ dì zàn yuē: hàn chéng bǎi wáng zhī bì, gāo zǔ bō luàn fǎn zhèng, wén jǐng wù zài yǎng rén, zhì yú jī gǔ lǐ wén zhī shì, yóu duō què yān. xiào wǔ chū lì, zhuō rán bà chù bǎi jiā, biǎo zhāng liù jīng, suì chóu zī hǎi nèi, jǔ qí jùn mào, yǔ zhī lì gōng. xìng tài xué, xiū jiāo sì, gǎi zhēng shuò, dìng lì shù, xié yīn lǜ, zuò shī lè, jiàn fēng chán, lǐ bǎi shén, shào zhōu hòu, hào lìng wén zhāng, huàn yān kě shù. hòu sì dé zūn hóng yè, ér yǒu sān dài zhī fēng. rú wǔ dì zhī xióng cái dà lüè, bù gǎi wén jǐng zhī gōng jiǎn, yǐ qí sī rén, suī shī shū suǒ chēng, hé yǒu jiā yān?
《武帝贊》曰:「漢承百王之弊,高祖撥亂反正,文景務在養人,至於稽古禮文之事,猶多闕焉。孝武初立,卓然罷黜百家,表章六經,遂疇咨海內,舉其俊茂,與之立功。興太學,修郊祀,改正朔,定歷數,協音律,作詩樂,建封禪,禮百神,紹周后,號令文章,煥焉可述。後嗣得遵洪業,而有三代之風。如武帝之雄材大略,不改文景之恭儉,以齊斯人,雖《詩》、《書》所稱,何有加焉?」
tuī cǐ ér yán zhī, bǐ hàn wǔ qín huáng, jiē lì gōng zhī jūn, fēi shǒu chéng zhī zhǔ yě.
(推此而言之,彼漢武秦皇,皆立功之君,非守成之主也。)
xī zhōu chéng yǐ rú zǐ jì tǒng, ér yǒu guǎn cài sì guó zhī biàn hàn zhāo yòu nián jí wèi, yì yǒu yàn gài shàng guān nì luàn zhī móu. chéng wáng bù yí zhōu gōng, hàn zhāo wěi rèn huò guāng, èr zhǔ shú wèi xiān hòu?
昔周成以孺子繼統,而有管、蔡四國之變;漢昭幼年即位,亦有燕、蓋、上官逆亂之謀。成王不疑周公,漢昭委任霍光,二主孰為先後?
wèi wén dì yuē: zhōu chéng wáng tǐ shèng kǎo zhī xiū qì, bǐng xián bǐ zhī tāi huì, zhōu zhào wèi bǎo fù, lǚ wàng wèi tài shī. kǒu néng yán zé xíng rén chēng cí, zú néng lǚ zé xiāng zhě dǎo yí. mù yàn wēi róng zhī měi, ěr bǎo dé yì zhī shēng, suǒ wèi shěn zì xuán liú, ér mù yù qīng fēng yǐ. yóu yǒu jiù huǐ, líng èr shū zhī bàng, shǐ zhōu gōng dōng qiān, huáng tiān hè nù, xiǎn míng jué jiù, rán hòu nǎi wù. bù liàng zhōu gōng zhī shèng dé, ér xìn jīn téng zhī jiào yán, qǐ bù àn zāi? fū hàn zhāo fù fēi wǔ wáng, mǔ fēi yì jiāng, yǎng wéi gài zhǔ, xiāng zé jié guāng. bǎo wú rén xiào zhī zhì, zuǒ wú lóng píng zhī zhì, suǒ wèi shēng yú shēn gōng zhī zhōng, zhǎng yú fù rén zhī shǒu. rán ér dé yǔ xìng chéng, xíng yǔ lǐ bìng, zài nián èr qī, zǎo zhī sù dá, fā yàn shū zhī zhà, liàng huò guāng zhī chéng. qǐ jiāng qǐ jīn téng, xìn guó shǐ, ér hòu nǎi wù zāi? shǐ chéng zhāo jūn nián ér lì, yì shì ér huà, mào chén ér zhì, huàn lè ér gē, zé hàn bù dú shǎo, zhōu bù dú duō yě.
魏文帝曰:「周成王體聖考之休氣,稟賢妣之胎誨,周、召為保傅,呂望為太師。口能言則行人稱辭,足能履則相者導儀。目厭威容之美,耳飽德義之聲,所謂沈漬玄流,而沐浴清風矣。猶有咎悔,聆二叔之謗,使周公東遷,皇天赫怒,顯明厥咎,然後乃寤。不亮周公之聖德,而信《金滕》之教言,豈不暗哉?夫漢昭父非武王,母非邑姜,養惟蓋主,相則桀、光。保無仁孝之質,佐無隆平之治,所謂生於深宮之中,長於婦人之手。然而德與性成,行與禮並,在年二七,早知夙達,發燕書之詐,亮霍光之誠。豈將啟《金滕》,信國史,而後乃寤哉?使成、昭鈞年而立,易世而化,貿臣而治,換樂而歌,則漢不獨少,周不獨多也。」
dà jiāng jūn huò guāng jí shàng guān jié bǐng zhèng, jié hài guāng chǒng, yù zhū zhī, nǎi zhà wèi dì xiōng yàn dàn shàng shū, chēng guāng xíng shàng lín chēng bì děng shì. dì bù xìn.
(大將軍霍光及上官桀秉政,桀害光寵,欲誅之,乃詐為帝兄燕旦上書,稱光行上林稱蹕等事。帝不信。)
huò yuē: hàn xuān dì zhèng shì míng chá, qí guāng wǔ zhī chóu yú?
或曰:「漢宣帝政事明察,其光武之儔歟?」
yú nán yuē: hàn xuān dì qǐ zì lǘ yán, zhī rén jí kǔ, shì yǐ liú xīn tīng zhèng, zhuó yòng xián liáng, yuán qí xún míng zé shí, jùn fǎ yán lìng, gài liú chū yú shēn hán yě. gǔ yǔ yún: tú wáng bù chéng, bì yóu zú bà tú bà bù chéng, bì jiāng rú hé? guāng wǔ rén yì, tú wáng zhī jūn yě xuān dì xíng míng, tú bà zhī zhǔ yě. jīn yǐ xiāng bèi, kǒng fēi qí chóu.
虞南曰:「漢宣帝起自閭閻,知人疾苦,是以留心聽政,擢用賢良,原其循名責實,峻法嚴令,蓋流出於申、韓也。古語云:圖王不成,弊猶足霸;圖霸不成,弊將如何?光武仁義,圖王之君也;宣帝刑名,圖霸之主也。今以相輩,恐非其儔。」
yì yuē: yuán dì zhī wèi tài zǐ, cháng jiàn xuān dì, yǐ wèi chí fǎ tài yán. dì zuò sè yuē: wǒ hàn jiā yǐ bà wáng zhī dào zá zhī, nài hé chún rèn dé huà, yòng hài zhèng hū? suī yǐ cǐ yán zhī, zhī qí dù liàng bù yuǎn, rán kuān měng zhī zhì yǒu zì lái yǐ. xī gāo zǔ rù qín, yuē fǎ sān zhāng, qín rén dà yuè. cǐ yán huǎn xíng zhī měi yě. guō jiā shuō cáo gōng yún: hàn mò zhèng shī yú kuān. shào yǐ kuān jì, gù bù shè gōng jiū zhī yǐ měng, ér shàng xià zhī zhì. cǐ yán yán xíng zhī dāng yě. gù chuán yuē: zhèng kuān zé rén màn, màn zé jiū zhī yǐ měng měng zé rén cán, cán zé shī zhī yǐ kuān. kuān yǐ jì měng, měng yǐ jì kuān, zhèng shì yǐ hé. shū yuē: xíng fá shì qīng shì zhòng. zhōu lǐ yuē: xíng xīn guó yòng qīng diǎn, xíng luàn guó yòng zhòng diǎn, xíng píng guó yòng zhōng diǎn.
(議曰:元帝之為太子,嘗諫宣帝,以為持法太嚴。帝作色曰:「我漢家以霸王之道雜之,奈何純任德化,用害政乎?」雖以此言之,知其度量不遠,然寬猛之制有自來矣。昔高祖入秦,約法三章,秦人大悅。此言緩刑之美也。郭嘉說曹公云:「漢末政失於寬。紹以寬濟,故不攝;公糾之以猛,而上下知制。」此言嚴刑之當也。故《傳》曰:「政寬則人慢,慢則糾之以猛;猛則人殘,殘則施之以寬。寬以濟猛,猛以濟寬,政是以和。」《書》曰:「刑罰世輕世重。」《周禮》曰:「刑新國用輕典,刑亂國用重典,刑平國用中典。」
yóu cǐ guān zhī, dàn wèn shí dài hé rú ěr! yán xíng è zú xiǎo zāi!
由此觀之,但問時代何如耳!嚴刑惡足小哉!)
huò yuē: hàn yuán dì cái yì wēn yǎ, qí shǒu wén zhī liáng zhǔ hū?
或曰:「漢元帝才藝溫雅,其守文之良主乎?」
yú nán yuē: fū rén jūn zhī cái, zài hu wén dé wǔ gōng ér yǐ. wén zé jīng tiān wěi dì, cí lìng diǎn cè wǔ zé jìn bào jí bīng, ān rén hé zhòng. cǐ nán miàn zhī hóng tú yě. zhì yú gǔ sè chuī xiāo, hé shēng dù qǔ, sī nǎi líng guān zhī zhí, qǐ tiān zǐ zhī suǒ wù hū?
虞南曰:「夫人君之才,在乎文德武功而已。文則經天緯地,詞令典策;武則禁暴戢兵,安人和眾。此南面之宏圖也。至於鼓瑟吹簫,和聲度曲,斯乃伶官之職,豈天子之所務乎?」
yì yuē: yuán dì duō cái yì, shàn gǔ sè qín, suī rú cǐ, fēi shàn zhī shàn yě. hé zé? xú gàn zhōng lùn yuē: fū xiáng xiǎo shì ér lüè dà dào, chá jìn wù ér àn yuǎn shù, zì gǔ jí jīn, wèi yǒu rú cǐ ér bù luàn yě, wèi yǒu rú cǐ ér bù wáng yě. suǒ wèi xiáng xiǎo shì chá jìn wù zhě, wèi ěr cōng yú sī zhú gē yáo zhī hé, mù míng yú diāo zhuó cǎi sè zhī zhāng, kǒu gěi yú biàn huì qiè duì zhī cí, xīn tōng yú duǎn yán xiǎo shuō zhī wén, shǒu xí yú shè yù shū shù zhī qiǎo yě. suǒ wèi yuǎn shù dà dào zhě, wèi rén zú yǐ fù dào qún shēng, huì zú yǐ fǔ yǎng bǎi xìng, míng zú yǐ zhào jiàn sì fāng, zhì zú yǐ tǒng lǐ wàn wù, quán zú yǐ yīng biàn wú duān, yì zú yǐ fù shēng cái yòng, wēi zú yǐ jìn è jiān fēi, wǔ zú yǐ píng dìng huò luàn, xiáng yú tīng shòu ér shěn yú guān rén, dá yú fèi xìng zhī yuán, tōng yú ān wēi zhī fēn. rú cǐ, zé jūn dào bì yǐ.
(議曰:元帝多才藝,善鼓瑟琴,雖如此,非善之善也。何則?徐幹《中論》曰:「夫詳小事而略大道,察近物而暗遠數,自古及今,未有如此而不亂也,未有如此而不亡也。所謂『詳小事、察近物』者,謂耳聰於絲竹歌謠之和,目明於雕琢彩色之章,口給於辯惠切對之詞,心通於短言小說之文,手習於射御書數之巧也。所謂『遠數、大道』者,謂仁足以覆燾群生,惠足以撫養百姓,明足以照見四方,智足以統理萬物,權足以應變無端,義足以阜生財用,威足以禁遏奸非,武足以平定禍亂,詳於聽受而審於官人,達於廢興之原,通於安危之分。如此,則君道畢矣。」
xī lǔ zhuāng duō jì yì, shī rén cì zhī lǔ zhāo měi róng yí, yǒu chū bēn zhī huò. yóu shì yán zhī, shǐ rén zhǔ shì rú lí lóu tīng rú shī kuàng shè rú yí yì shū rú shǐ zhòu, kě wèi shàn yú yǒu sī zhī zhí, hé yì yú lǐ hū!
昔魯莊多伎藝,詩人刺之;魯昭美容儀,有出奔之禍。由是言之,使人主視如離婁、聽如師曠、射如夷羿、書如史籀,可謂善於有司之職,何益於理乎!
kuāng héng jiàn yuán dì gǎi zhèng shū yuē: shòu mìng zhī wáng, wù zài chuàng yè chuí tǒng, chuán zhī wú qióng. jì tǐ zhī jūn, bì cún yú chéng xuān xiān wáng zhī dé ér bāo dà qí gōng. jīn bì xià shèng dé tiān fù, zi ài hǎi nèi, rán yīn yáng wèi hé, jiān xíng wèi jìn zhě, dài yì lùn zhě wèi pī yáng xiān dì zhī shèng gōng, zhēng yán zhì dù bù kě yòng. chén qiè hèn guó jiā shì lè chéng zhī yè, ér xū wèi cǐ fēn fēn yě. yuàn bì xià xiáng lǎn tǒng yè zhī shì, cǐ shǒu wén yě.
匡衡《諫元帝改政書》曰:「受命之王,務在創業垂統,傳之無窮。繼體之君,必存於承宣先王之德而褒大其功。今陛下聖德天覆,子愛海內,然陰陽未和,奸邢未禁者,殆議論者未丕揚先帝之盛功,爭言制度不可用。臣竊恨國家釋樂成之業,而虛為此紛紛也。願陛下詳覽統業之事,此守文也。」)
huò yuē: guān wěi xīn wáng mǎng, qiān gōng lǐ ràng, qǐ fēi yī dài zhī míng shì hū? zhì zuò xiāng jū zūn, jiāo yín bào nüè, hé xiān hòu xiāng bèi shén hū?
或曰:「觀偽新王莽,謙恭禮讓,豈非一代之名士乎?至作相居尊,驕淫暴虐,何先後相背甚乎?」
yú nán yuē: wáng mǎng tiān zī cǎn kù, zhà wěi rén yě. wèi dá zhī qián, xùn míng qiú yù dé zhì zhī hòu, jīn néng ào wù. chì qíng jì jǐn, ér běn zhì cún yān. bì jiàn zì gāo, zú bù gǎi wù, hǎi nèi yuān kù, wèi guāng wǔ zhī qū chú yān.
虞南曰:「王莽天姿慘酷,詐偽人也。未達之前,徇名求譽;得志之後,矜能傲物。飭情既盡,而本質存焉。愎諫自高,卒不改寤,海內冤酷,為光武之驅除焉。」
bān gù yuē: wáng mǎng shǐ qǐ wài qī, zhé jié lì xíng, yǐ yào míng yù. āi chéng zhī jì, qín láo guó jiā, zhí dào ér xíng, dòng jiàn chēng shù, qǐ suǒ wèi zài guó bì wén, zài jiā bì wén, sè qǔ rén ér xíng wéi zhě yé? mǎng jì fēi rén, ér yǒu xié nìng zhī cái, yòu chéng sì fù shì yè zhī quán, zāo hàn zhōng wēi, guó tǒng sān jué, ér tài hòu shòu kǎo, wèi zhī zōng zhǔ, gù dé sì qí jiān tè, yǐ chéng cuàn duó zhī huò. tuī cǐ yán zhī, yì yǒu tiān shí, fēi rén lì suǒ zhì. jí qí qiè wèi nán miàn, chù fēi suǒ jù, diān fù zhī shì, xiǎn yú jié zhòu, ér mǎng yàn rán, zì wèi huáng yú fù chū yě. nǎi jīn qí wēi zhà, tāo tiān nüè rén, shì yǐ hǎi nèi xiāo rán, sàng qí lè shēng zhī xīn, nèi wài yuàn hèn, yuǎn jìn jù fèi, chéng chí bù shǒu, zhī tǐ fēn liè, suì lìng tiān xià chéng yì wèi xū, zì shū chuán suǒ zài, luàn chén zéi zi, wú dào zhī rén, wèi yǒu rú mǎng zhī shèn zhě yě. zǐ sè wā shēng, yú fēn rùn wèi, wèi shèng wáng zhī qū chú yún.
(班固曰:「王莽始起外戚,折節力行,以要名譽。哀成之際,勤勞國家,直道而行,動見稱述,豈所謂『在國必聞,在家必聞,色取仁而行違』者耶?莽既非仁,而有邪佞之材,又承四父世業之權,遭漢中微,國統三絕,而太后壽考,為之宗主,故得肆其奸慝,以成篡奪之禍。推此言之,亦有天時,非人力所致。及其竊位南面,處非所據,顛覆之勢,險於桀、紂,而莽晏然,自謂黃、虞復出也。乃矜其威詐,滔天虐人,是以海內囂然,喪其樂生之心,內外怨恨,遠近俱廢,城池不守,肢體分裂,遂令天下城邑為墟,自《書》、《傳》所載,亂臣賊子,無道之人,未有如莽之甚者也。紫色蛙聲,余分潤位,為聖王之驅除雲。」
wú wáng sūn quán lùn lǚ méng yuē: zǐ míng shǎo shí, gū wèi bù cí jù yì, guǒ gǎn yǒu dǎn ér yǐ. zhǎng dà xué wèn kāi yì, chóu lüè qí zhì, kě yǐ cì yú gōng jǐn, tú qǔ guān yǔ, shèng yú zi jìng. zi jìng dá gū shū yún: dì wáng zhī qǐ, jiē zài yǒu qū chú. yǔ bù zú jì. cǐ zi jìng nèi bù néng bàn, ér wài wèi dà yán ěr. gū yì shù zhī, bù gǒu zé yě. cǐ qū chú zhī yì yě.
吳王孫權論呂蒙曰:「子明少時,孤謂不辭劇易,果敢有膽而已。長大學問開益,籌略奇至,可以次於公瑾,圖取關羽,勝於子敬。子敬答孤書云:『帝王之起,皆在有驅除。羽不足忌。』此子敬內不能辦,而外為大言耳。孤亦恕之,不苟責也。」此驅除之意也。)
xià shào kāng hàn guāng wǔ jiē zhōng xìng zhī jūn, shú zhě wèi zuì?
夏少康、漢光武皆中興之君,孰者為最?
yú nán yuē: cǐ èr dì jiē xìng fù xiān xù, guāng qǐ wáng yè, qí míng zé tóng, qí shí zé yì. hé zhě? guāng wǔ zhī shì, jí sī luàn zhī mín, zhū cán zéi zhī mǎng, qǔ luàn wǔ wáng, wèi gōng chà yì. zhì rú shào kāng, zé xià shì zhī miè yǐ èr dài yǐ yì jí hán zhuó. miǎo rán yí tǐ, shēn zài tāi yùn, mǔ shì táo wáng, shēng yú tā guó. bù jí guò tíng zhī xùn, céng wú qiáng jìn zhī qīn, zāo lí luàn zhī nán, bì shēn fēi suǒ, ér néng qí qū yú sàng luàn zhī jiān, suì chéng pèi tiān zhī yè, zhōng xìng zhī jūn, sī wèi chēng shǒu.
虞南曰:「此二帝皆興復先緒,光啟王業,其名則同,其實則異。何者?光武之世,藉思亂之民,誅殘賊之莽,取亂侮亡,為功差易。至如少康,則夏氏之滅已二代矣(羿及寒浞)。藐然遺體,身在胎孕,母氏逃亡,生於他國。不及過庭之訓,曾無強近之親,遭離亂之難,庇身非所,而能崎嶇於喪亂之間,遂成配天之業,中興之君,斯為稱首。」
wèi gāo guì xiāng gōng wèn xún yǐ yuē: yǒu xià jì shuāi, hòu xiāng tiǎn miè, shào kāng shōu jí xià zhòng, fù yǔ zhī jī. gāo zǔ bá qǐ lǒng mǔ, shān yí qín xiàng. kǎo qí gōng dé, shuí wèi xiān hòu?
(魏高貴鄉公問荀顗曰:「有夏既衰,後相殄滅,少康收輯夏眾,復禹之績。高祖拔起壟畝,芟夷秦、項。考其功德,誰為先後?」
yǐ duì yuē: zào zhī yǔ yīn, nán yì bù tóng. shào kāng gōng dé suī měi, yóu wèi zhōng xìng, hàn shì zǔ tóng liú kě yě. zhì rú gāo zǔ, chén děng yǐ wèi yōu. shàng yuē: shào kāng xiān yú miè wáng zhī hòu, jiàng wèi zhū hóu zhī lì, néng bù qí dé ér zhào yǒu qí móu, zú miè guò gē, fù yǔ zhī jī, sì xià pèi tiān, bù shī jiù wù, fēi zhì dé hóng rén, qǐ néng jì sī xūn hū? hàn zǔ yīn tǔ bēng zhī shì, shōu yī shí zhī quán, wèi rén zǐ zé shù wēi qí qīn, wèi rén jūn zé qiú xì xián xiāng, wèi rén fù zé bù néng wèi qí zi, shēn méi zhī hòu, shè jì jǐ qīng. ruò yǔ shào kāng yì shí ér chù, huò wèi néng fù dà yǔ zhī jī yě. tuī cǐ yán zhī, yí gāo xià kāng ér xià hàn zǔ yǐ.
顗對曰:「造之與因,難易不同。少康功德雖美,猶為中興,漢世祖同流可也。至如高祖,臣等以為優。」上曰:「少康先於滅亡之後,降為諸侯之隸,能布其德而兆有其謀,卒滅過戈,復禹之績,祀夏配天,不失舊物,非至德宏仁,豈能濟斯勛乎?漢祖因土崩之勢,收一時之權,為人子則數危其親,為人君則囚系賢相,為人父則不能衛其子,身沒之後,社稷幾傾。若與少康易時而處,或未能復大禹之績也。」推此言之,宜高夏康而下漢祖矣。)
hòu hàn shuāi luàn, yóu yú huán líng èr zhǔ, xiōng dé shuí zé wèi shén?
後漢衰亂,由於桓、靈二主,凶德誰則為甚?
yú nán yuē: huán dì hè rán fèn nù, zhū miè liáng jì, yǒu gāng duàn zhī jié yān, rán yān rén shàn mìng, dǎng gù shì qǐ, zhōng píng luàn jiē, shǐ yú huán dì? gǔ yǔ yuē: tiān xià áo áo, xīn zhǔ zhī zī yě. líng dì chéng pí mín zhī hòu, yì wèi shàn zhèng lí shù qīng ěr, xián jì zhōng xìng. ér dì xí bǐ fù chē, dú yú qián bèi, qīng fù zōng shè. zhí dì zhī yóu, tiān nián yàn shì, wèi xìng duō yǐ.
虞南曰:「桓帝赫然奮怒,誅滅梁冀,有剛斷之節焉,然閹人擅命,黨錮事起,中平亂階,始於桓帝?古語曰:『天下嗷嗷,新主之資也。』靈帝承疲民之後,易為善政;黎庶傾耳,咸冀中興。而帝襲彼覆車,毒逾前輩,傾覆宗社。職帝之由,天年厭世,為幸多矣。」
yì yuē: huán dì wèn shì zhōng yuán yán yuē: zhèn rú hé zhǔ yě? duì yuē: hàn zhōng zhǔ. hé zhě? shàng shū lìng chén fān rèn shì zé lǐ, zhōng cháng shì huáng mén yù zhèng zé luàn. shì yǐ zhī bì xià kě yǔ wèi shàn, kě yǔ wèi fēi. cǐ zhōng zhǔ zhī wèi yě.
(議曰:桓帝問侍中爰延曰:「朕如何主也?」對曰:「漢中主。」「何者?」「尚書令陳蕃任事則理,中常侍黃門豫政則亂。是以知陛下可與為善,可與為非。此中主之謂也。」
yú nán yuē: fū mǐn jiāng chū fā, qí yuán kě yǐ làn shāng. jí qí yuǎn yě, fāng zhōu ér hòu néng jì. yuán dì zhī shí, ér rèn hóng gōng shí xiǎn jì yú huán líng, jiā yǐ dān chāo zhāng ràng jì yì yí lún, suì qīng zōng guó. qí suǒ yóu lái zhě jiàn yǐ. gù yuē: yíng yíng bù miè, yán yán nài hé? yán shèn qí shǐ yě. wū hū! bǎi dài zhī hòu, qí jiàn zhī zāi!
虞南曰:「夫泯江初發,其源可以濫觴。及其遠也,方舟而後能濟。元帝之時,而任宏恭、石顯;暨於桓、靈,加以單超、張讓;既斁彝倫,遂傾宗國。其所由來者漸矣。故曰:『熒熒不滅,炎炎奈何?』言慎其始也。嗚呼!百代之後,其鑒之哉!」
gǔ yǔ yuē: hán zhě yì wèi yī, jī zhě yì wèi shí. cháo cuò yuē: fū guó fù qiáng ér lín guó luàn zhě, dì wáng zhī zī.
古語曰:「寒者易為衣,飢者易為食。」晁錯曰:「夫國富強而鄰國亂者,帝王之資。」
yóu cǐ yán zhī, shì zhī hūn luàn zhī jūn, jiāng yǐ kāi shèng dé yǐ.
由此言之,是知昏亂之君,將以開聖德矣。)
zì yán jīng bù jìng, yǔ xiàn fēn bēng, cáo mèng dé xié tiān zǐ ér lìng zhū hóu, liú xuán dé píng shǔ hàn zhī zǔ, sūn zhòng móu fù jiāng huái zhī gù, sān fēn tiān xià, dǐng zú ér lì, jiē zhào kāi wáng yè, guāng qǐ bà tú. sān fāng zhī jūn, shú yǒu yōu liè?
自炎精不競,宇縣分崩,曹孟德挾天子而令諸侯,劉玄德憑蜀漢之阻,孫仲謀負江淮之固,三分天下,鼎足而立,皆肇開王業,光啟霸圖。三方之君,孰有優劣?
yú nán yuē: cáo gōng bīng jī zhì suàn, dài nán yǔ dí, gù néng zhào jī kāi jī, jū zhōng zuò xiāng, shí yǒu yīng xióng zhī cái yǐ! rán jué guǐ bù cháng, xióng cāi duō jì, zhì yú shā fú hòu, zhèn xún yù, zhū kǒng róng, lù cuī yǎn, lóu shēng bì yú yī yán, huán shào láo yú xià bài. qì dé rèn xíng, qí nüè yǐ shèn, zuò lùn xī bó, shí fēi qí rén. xǔ shào suǒ wèi zhì shì zhī néng chén, luàn shì zhī jiān xióng, sī yán wèi dāng.
虞南曰:「曹公兵機智算,殆難與敵,故能肇跡開基,居中作相,實有英雄之才矣!然譎詭不常,雄猜多忌,至於殺伏後,鴆荀彧,誅孔融,戮崔琰,婁生斃於一言,桓劭勞於下拜。棄德任刑,其虐已甚,坐論西伯,實非其人。許邵所謂『治世之能臣,亂世之奸雄』,斯言為當。」
liú gōng dài liú zhāng yǐ bīn lǐ, wěi zhū gé ér bù yí, rén jūn zhī dé, yú sī wèi měi. bǐ kǒng míng zhě, mìng shì zhī qí cái, yī lǚ zhī chóu pǐ. chén zhǔ tóng xīn, yú shuǐ wèi pì, dàn yǐ guó xiǎo bīng ruò, dòu jué yī yú, zhī duì èr fāng, kàng héng shàng guó. ruò shǐ yǔ cáo gōng yì dì ér chù, chěng qí zhǎng suàn, sì guān zhāng zhī wǔ, jǐn zhū gé zhī wén, zé bà wáng zhī yè chéng yǐ.
「劉公待劉璋以賓禮,委諸葛而不疑,人君之德,於斯為美。彼孔明者,命世之奇才,伊、呂之儔匹。臣主同心,魚水為譬,但以國小兵弱,斗絕一隅,支對二方,抗衡上國。若使與曹公易地而處,騁其長算,肆關、張之武,盡諸葛之文,則霸王之業成矣。」
sūn zhǔ yīn jué xiōng zhī zī, yòng qián cháo zhī zuǒ, jiè yǐ tiān xiǎn, jǐn dé zì cún, bǐ yú èr rén, lǐ fú néng dǎi.
「孫主因厥兄之資,用前朝之佐,介以天險,僅得自存,比於二人,理弗能逮。」
chén shòu yún: liú bèi jī quán gàn lüè, bù dǎi wèi wǔ, suǒ yǐ jī yǔ yì xiá. zhāng fǔ yuē: hé wèi qí rán? fū bō luàn zhī zhǔ, dāng xiān yǐ shōu xiāng huò jiāng wèi běn, yī shēn shàn zhàn, bù zú shì yě. zhū gé kǒng míng dá lǐ zhī biàn, dài wáng zuǒ zhī cái, xuán dé wú qiáng shèng zhī shì ér lìng wěi zhì guān hóu zhāng fēi jiē rén jié yě, fú ér shǐ zhī. fū míng àn bù xiāng wèi yòng, néng fǒu bù xiāng wèi shǐ. wǔ dì suī chù ān qiáng, bù wèi zhī yòng yě, kuàng zài wēi jí zhī jiān hū? ruò lìng xuán dé jù yǒu zhōng zhōu, jiāng yǔ zhōu shì bǐ lóng, qǐ tú èr jié ér yǐ.
(陳壽云:「劉備機權幹略,不逮魏武,所以基宇亦狹。」張輔曰:「何為其然?夫撥亂之主,當先以收相獲將為本,一身善戰,不足恃也。諸葛孔明達禮知變,殆王佐之才,玄德無強盛之勢而令委質;關侯、張飛皆人傑也,服而使之。夫明暗不相為用,能否不相為使。武帝雖處安強,不為之用也,況在危急之間乎?若令玄德據有中州,將與周室比隆,豈徒二傑而已。」
wèi dì wèn wú shǐ zhào zī yuē: wú wáng hé děng zhǔ yě? zī duì yuē: cōng míng rén zhì xióng lüè zhī zhǔ yě. dì wèn qí zhuàng, zī yuē: nà lǔ sù yú fán pǐn, shì qí cōng yě bá lǚ méng yú xíng zhèn, shì qí míng yě huò yú jìn ér bù hài, shì qí rén yě qǔ jīng zhōu bīng bù xuè rèn, shì qí zhì yě jù sān zhōu hǔ shì tiān xià, shì qí xióng yě qū shēn yú bì xià, shì qí lüè yě.
魏帝問吳使趙咨曰:「吳王何等主也?」咨對曰:「聰、明、仁、智、雄、略之主也。」帝問其狀,咨曰:「納魯肅於凡品,是其聰也;拔呂蒙於行陣,是其明也;獲于禁而不害,是其仁也;取荊州兵不血刃,是其智也;據三州虎視天下,是其雄也;屈身於陛下,是其略也。」
sūn cè chuāng shén, hū dì quán yuē: jǔ jiāng dōng zhī zhòng, jué jī yú liǎng zhèn zhī jiān, yǔ tiān xià zhēng héng, qīng bù rú wǒ jǔ xián rèn néng, gè jǐn qí cái, yǐ bǎo jiāng dōng, wǒ bù rú qīng.
孫策瘡甚,呼弟權曰:「舉江東之眾,決機於兩陣之間,與天下爭衡,卿不如我;舉賢任能,各盡其才,以保江東,我不如卿。」
chén shòu yún: sūn quán qū shēn rěn rǔ, rèn cái shàng jì, yǒu gōu jiàn zhī qí. rén zhī jié yě. gù néng zì shàn jiāng biǎo, chéng dǐng zhì zhī yè yě.
陳壽云:「孫權屈身忍辱,任才尚計,有勾踐之奇。人之傑也。故能自擅江表,成鼎峙之業也。」)
jìn xuān dì xióng móu miào suàn, zhū gé liàng guān shì qí cái, shuí wèi yōu liè?
晉宣帝雄謀妙算,諸葛亮冠世奇才,誰為優劣?
yú nán yuē: xuān dì qǐ zì shū shēng, cān zuǒ dì yè, jì shì wēi nán, kè qīng wáng dào, wén wǔ zhī lüè, shí yǒu kě chēng, ér duō zhàng yīn móu, fú yóu rén yì, cāi rěn guǐ fú, yíng zhū jīn bào. zhì rú shì miù yán yú lǐ shèng, wěi jū yù yú hé yàn, kuì xīn fù lǐ, jūn zǐ bù wèi. yǐ cǐ wěi qíng, xíng zhī wàn wù, ruò shǐ lì jūn shì dí, jù huì zhōng yuán, yǐ zhòng dá zhī jiān móu, dāng kǒng míng zhī jié zhì, kǒng fēi chóu yě.
虞南曰:「宣帝起自書生,參佐帝業,濟世危難,克清王道,文武之略,實有可稱,而多仗陰謀,弗由仁義,猜忍詭伏,盈諸襟抱。至如示謬言於李勝,委鞫獄於何晏,愧心負理,君子不為。以此偽情,行之萬物,若使力均勢敵,俱會中原,以仲達之奸謀,當孔明之節制,恐非儔也。」
wú zhāng yǎn mò jì lùn zhū gé liàng sī mǎ xuān wáng èr xiāng yōu liè yuē: hàn cháo qīng bà, tiān xià fēn bēng, èr gōng bìng zāo zhí jì huì, tuō shēn míng zhǔ. kǒng míng qǐ shǔ hàn zhī dì, dǎo yī zhōu zhī shàng, fāng zhī dà guó, gài yǒu jiǔ fēn zhī yī yě. tí bù zú shù wàn, zhǎng qū qí shān, kǎi rán yǒu yǐn mǎ hé luò zhī zhì zhòng dá jù tiān xià shí bèi zhī dì, zhàng jiān bìng zhī zhòng, jù láo chéng, yōng jīng ruì, wú qín dí zhī yì, wù zì bǎo ér yǐ. shǐ bǐ kǒng míng ruò cǐ ér bù wáng, zé liáng yōng bù jiě jiǎ, zhōng guó bù shì ān, shèng fù zhī shì yì yǐ jué yǐ. fāng zhī sī mǎ, bù yì yōu hū?
(吳張儼《默記》論諸葛亮、司馬宣王二相優劣曰:「漢朝傾霸,天下分崩,二公並遭值際會,託身明主。孔明起蜀漢之地,蹈一州之上,方之大國,蓋有九分之一也。提步卒數萬,長驅祁山,慨然有飲馬河洛之志;仲達據天下十倍之地,仗兼併之眾,據牢城,擁精銳,無擒敵之意,務自保而已。使彼孔明若此而不亡,則涼、雍不解甲,中國不釋鞍,勝負之勢亦已決矣。方之司馬,不亦優乎?」)
huò yuē: jìn jǐng wén, xiōng dì shú xián?
或曰:「晉景、文,兄弟孰賢?」
wèi míng dì bēng, lì yǎng zi qí wáng fāng, yí zhào shǐ cáo shuǎng yǔ sī mǎ xuān wáng fǔ zhèng. xuān wáng zhū shuǎng, zì zhuān zhèng. xuān wáng hōng, zi jǐng wáng míng shī zì zi yuán, dài lì fǔ zhèng, fèi qí wáng fāng, lì gāo guì xiāng gōng. jǐng wáng hōng, dì wén wáng míng zhāo zì zi shàng, yòu dài lì fǔ zhèng, shā gāo guì xiāng gōng, lì chén liú wáng. hòu chén liú wáng yǐ wèi chán jìn, wǔ dì míng yán zì ān shì, jí wèi píng wú, tiān xià yī tǒng. jí zǐ huì dì lì, tiān xià dà luàn, wǔ hú rù zhōng yuán yǐ.
(魏明帝崩,立養子齊王芳,遺詔使曹爽與司馬宣王輔政。宣王誅爽,自專政。宣王薨,子景王名師、字子元,代立輔政,廢齊王芳,立高貴鄉公。景王薨,弟文王名昭、字子上,又代立輔政,殺高貴鄉公,立陳留王。後陳留王以魏禪晉,武帝名炎、字安世,即位平吳,天下一統。及子惠帝立,天下大亂,五胡入中原矣。)
yú nán yuē: hé yàn chēng: wéi shēn yě, gù néng tōng tiān xià zhī zhì, xià hóu tài chū shì yě wéi jǐ yě, gù néng chéng tiān xià zhī wù, sī mǎ zi yuán shì yě. gù zhī wáng zuǒ zhī cái, zhe yú zǎo rì. jí zhū shuǎng zhī jì, zhì lüè yǐ xuān, qīn jiǎn chēng bīng, quán jūn dú kè, cǐ zú jiàn qí yīng tú yě. suī dào shèng sān fēn, ér zhōng shēn běi miàn, wēi míng zhèn zhǔ ér chén jié bù kuī, hóu fú guī quán, yú sī wèi měi. tài zǔ sì xìng, kè níng huò luàn, nán dìng huái hǎi, xī píng yōng shǔ, yì bù yú shí, jué gōng wèi zhòng. jí gāo guì zuǎn lì, cōng míng sù zhì, bù néng jié zhōng xié zàn, nǐ jī yī zhōu, suì nǎi wěi bàng shì yàn, wěi zuì chéng jì, zì yí nì jié, zhōng xiǎng è míng, sī yán zhī diàn, bù kě mó yě.
虞南曰:「何晏稱:『唯深也,故能通天下之志,夏侯太初是也;唯幾也,故能成天下之務,司馬子元是也。』故知王佐之才,着於早日。及誅爽之際,智略已宣,欽、儉稱兵,全軍獨克,此足見其英圖也。雖道盛三分,而終身北面,威名振主而臣節不虧,侯服歸全,於斯為美。太祖嗣興,克寧禍亂,南定淮海,西平庸蜀,役不逾時,厥功為重。及高貴纂歷,聰明夙智,不能竭忠協贊,擬跡伊周,遂乃偽謗士彥,委罪成濟,自貽逆節,終享惡名,斯言之玷,不可磨也。」
gàn bǎo jìn zǒng lùn yuē: xī hàn xuān dì yǐ xióng cái shuò liàng, yīng yùn ér shì. zhí wèi tài zǔ chuàng yè zhī chū, chóu huà jūn guó, jiā móu lǚ zhōng, suì fú yú zhěn, qū chí sān shì. xìng shēn zǔ, yǒu chéng fǔ, ér néng kuān chuò yǐ róng nà, xíng rèn shù yǐ yù wù, ér zhī rén shàn cǎi bá. gù néng xī qín mèng dá, dōng jǔ gōng sūn yuān, nèi yí cáo shuǎng, wài xí wáng líng, lǚ jù zhū gé liàng jié zhì zhī bīng, ér dōng zhī wú rén fǔ chē zhī shì. yú shì bǎi xìng yǔ néng, dà xiàng shǐ gòu yǐ. shì zōng chéng jī, tài zǔ jì yè, xuán fēng luàn nèi, qīn dàn kòu wài, qián móu suī mì, ér zài jī bì zhào huái pǔ zài rǎo, ér xǔ luò bù zhèn, xián chù yì tú, yòng guāng qián liè. rán hòu tuī gǔ zhōng dèng, zhǎng qū yōng shǔ. sān guān diàn sǎo, liú chán rù chén. tiān fú rén shì, yú shì xìn yǐ.
(干寶《晉總論》曰:「昔漢宣帝以雄才碩量,應運而仕。值魏太祖創業之初,籌畫軍國,嘉謀屢中,遂服輿軫,驅馳三世。性深阻,有城府,而能寬綽以容納,行任數以御物,而知人、善采拔。故能西擒孟達,東舉公孫淵,內夷曹爽,外襲王陵,屢拒諸葛亮節制之兵,而東支吳人輔車之勢。於是百姓與能,大象始構矣。世宗承基,太祖繼業,玄、豐亂內,欽、誕寇外,潛謀雖密,而在機必兆;淮、浦再擾,而許、洛不震,咸黜異圖,用光前烈。然後推轂鍾、鄧,長驅庸蜀。三關電掃,劉禪入臣。天符人事,於是信矣。
shǐ dāng fēi cháng zhī lǐ, zhōng shòu bèi wù zhī xī. zhì yú shì zǔ, suì xiǎng huáng jí, rén yǐ hòu xià, jiǎn yǐ jié yòng, hé ér bù chí, kuān ér néng duàn. gù rén yǒng wéi xīn, sì hǎi yuè quàn yǐ. fàn zhōu sān xiá, jiè mǎ guì yáng, yì bù èr shí, jiāng xiāng lái tóng. yí wú shǔ zhī lěi yuán, tōng èr fāng zhī xiǎn sāi. tài kāng zhī zhōng, tiān xià shū tóng wén, chē tóng guǐ. suī tài píng wèi qià, yì zú yǐ míng. lì fèng qí fǎ, rén lè qí shēng, bǎi dài zhī yī shí yě. wǔ huáng jì bēng, shān líng wèi gān, ér yáng jùn bèi zhū, mǔ hòu fèi chù, cháo shì jiù chén, yí miè zhě shù shí zú. xún yǐ èr gōng chǔ wáng zhī biàn, zōng zi wú wéi chéng zhī zhù, ér è bó shí shěn zhī xì suì gòu. shī yǐn wú jù zhān zhī guì, ér diān zhuì lù rǔ zhī huò rì yǒu. fāng yuè wú jūn shí zhī zhèn, guān mén wú jié cǎo zhī gù. lǐ chén shí bīng, qīng zhī yú jīng yáng liú yuān wáng mí, náo zhī yú qīng jì. èr shí yú nián ér hé luò wèi xū, róng jié chēng zhì, èr dì shī zūn, shān lín wú suǒ. hé zāi? shù lì shī quán, tuō fù fēi cái, sì wéi bù zhāng, ér gǒu qiě zhī zhèng duō yě. gù guān ruǎn jí zhī xíng ér jué lǐ jiào bēng chí zhī suǒ yóu, chá yǔ chún jiǎ chōng zhī shì ér jiàn shī yǐn zhī duō pì, sī guō qīn zhī móu ér wù róng dí zhī yǒu xìn, hé fù xián zhī zòu qián shén zhī lùn ér dǔ chǒng lù zhī zhāng. mín fēng guó shì rú cǐ, suī yǐ zhōng yōng zhī cái, shǒu wén zhī zhǔ zhì zhī, xīn yǒu bì jiàn zhī yú jì sì, jì zhá bì děi zhī yú lè shēng, fàn xiè bì wèi zhī qǐng sǐ, jiǎ yì bì wèi zhī tòng kū, yòu kuàng wǒ huì dì yǐ dàng dàng zhī dé lín zhī zāi? chún yào zhī liè wèi yú, gù dà mìng zhòng jí yú zhōng zōng yuán huáng dì yě.
始當非常之禮,終受備物之錫。至於世祖,遂享皇極,仁以厚下,儉以節用,和而不弛,寬而能斷。故人詠維新,四海悅勸矣。泛舟三峽,介馬桂陽,役不二時,江湘來同。夷吳、蜀之壘垣,通二方之險塞。太康之中,天下書同文,車同軌。雖太平未洽,亦足以明。吏奉其法,人樂其生,百代之一時也。武皇既崩,山陵未乾,而楊駿被誅,母后廢黜,朝士舊臣,夷滅者數十族。尋以二公、楚王之變,宗子無維城之助,而閼伯實沈之隙歲構。師尹無具瞻之貴,而顛墜戮辱之禍日有。方岳無鈞石之鎮,關門無結草之固。李辰、石冰,傾之於荊、揚;劉淵、王彌,撓之於青、冀。二十餘年而河、洛為墟,戎、羯稱制,二帝失尊,山林無所。何哉?樹立失權,託附非才,四維不張,而苟且之政多也。故觀阮籍之行而覺禮教崩弛之所由,察庾純、賈充之事而見師尹之多僻,思郭欽之謀而悟戎狄之有釁,核傅咸之奏、錢神之論而睹寵賂之彰。民風國勢如此,雖以中庸之才,守文之主治之,辛有必見之於祭祀,季札必得之於樂聲,范燮必為之請死,賈誼必為之痛哭,又況我惠帝以蕩蕩之德臨之哉?淳耀之烈未渝,故大命重集於中宗元皇帝也。」)
dōng jìn zì yuán dì yǐ xià, hé zhǔ wèi xián?
東晉自元帝以下,何主為賢?
yú nán yuē: jìn zì qiān dōu jiāng zuǒ, qiáng chén shàn mìng, chuí gǒng nán miàn, zhèng fēi jǐ chū. wáng dūn yǐ pán shí zhī zōng, jū shàng liú zhī yào, fù cái jīn dì, zhì huái wèn dǐng, fēi sù zǔ zhī míng duàn, wáng dǎo zhī zhōng chéng, zé jìn zuò qí yí yú wáng shì yǐ. ruò shǐ jiàng nián yǒng jiǔ, zhàng rèn qún xián, yīn chán jiàn zhī yí lí, chéng liú shí zhī shuāi yùn, zé kè fù zhōng yuán, bù nán tú yě.
虞南曰:「晉自遷都江左,強臣擅命,垂拱南面,政非己出。王敦以盤石之宗,居上流之要,負才矜地,志懷問鼎,非肅祖之明斷,王導之忠誠,則晉祚其移於王氏矣。若使降年永久,仗任群賢,因瀍、澗之遺黎,乘劉、石之衰運,則克復中原,不難圖也。」
yuán dì zhí tiān xià bēng lí, chuàng lì jiāng zuǒ, hòu sù zǔ jí wèi, dà jiāng jūn wáng dūn wēi zhèn nèi wài, jiāng móu wèi nì. dì yǔ wáng dǎo wēn jiào děng jué jì zhēng dūn. dūn bài sǐ yě.
(元帝值天下崩離,創立江左,後肅祖即位,大將軍王敦威震內外,將謀為逆。帝與王導、溫嶠等決計征敦。敦敗死也。)
huò yuē: wěi chǔ huán xuán yǒu qí cái yuǎn lüè, ér suì zhì miè wáng, hé yě?
或曰:「偽楚桓玄有奇才遠略,而遂至滅亡,何也?」
huán xuán zì jìng dào, fù wēn. dà sī mǎ xuán bó zōng shù yì, yǐ xióng háo zì chù. jìn ān dì yǐ wèi chéng xiàng, fēng chǔ wáng, suì chán wèi.
(桓玄字敬道,父溫。大司馬玄博綜術藝,以雄豪自處。晉安帝以為丞相,封楚王,遂禪位。)
yú nán yuē: fū rén jūn zhī liàng, bì xū jǐ yīng wù, fù zài tóng yú tiān dì, xìn shì nǐ yú xuān hán, rán hòu wàn xìng lè tuī ér bù yàn yě. bǐ huán xuán zhě, gài yǒu fú jiǎo zhī xiǎo zhì, ér wú hán hóng zhī dà dé, zhí jìn mò shuāi luàn, wēi bù dǎi xià, gù xuán dé sì qí zhǎo yá, yǐ jiǎo xìng zhī yú, ér féng shén wǔ zhī yùn, zhì yú yí miè, gù qí yí yě.
虞南曰:「夫人君之量,必虛己應物,覆載同於天地,信誓擬於暄寒,然後萬姓樂推而不厭也。彼桓玄者,蓋有浮狡之小智,而無含宏之大德,值晉末衰亂,威不逮下,故玄得肆其爪牙,以僥倖之餘,而逢神武之運,至於夷滅,固其宜也。」
yù zǐ yuē: fā zhèng shī lìng, wèi tiān xià fú zhě, wèi zhī dào. shàng xià xiāng qīn, wèi zhī hé. mín bù qiú ér dé suǒ yù, wèi zhī xìn. chú tiān xià zhī hài, wèi zhī rén. rén yǔ xìn, hé yǔ dào, dì zhī wáng qì yě.
(鬻子曰:「發政施令,為天下福者,謂之道。上下相親,謂之和。民不求而得所欲,謂之信。除天下之害,謂之仁。仁與信,和與道,帝之王器也。」
yóu cǐ yán zhī, háo xióng xiǎo zhì, hé yì yú lè tuī zāi?
由此言之,豪雄小智,何益於樂推哉?)
sòng zǔ zhū miè huán xuán, zài xìng jìn shì, liáng dài péi zi yě yōu zhī yú xuān wǔ, qí shì yún hé?
宋祖誅滅桓玄,再興晉室,梁代裴子野優之於宣武,其事云何?
yú nán yuē: wèi wǔ, cáo téng zhī sūn, lèi yè róng xiǎn, zhuó yīng hàn shì, sān shí yú nián. jí dǒng zhuō zhī luàn, nǎi yǔ shān dōng jù qǐ, zhū miè yuán xiōng, céng fēi jǐ lì. jìn xuān lì rèn qīng xiàng, wèi jí tái dǐng, wò tiān xià zhī tú, jū jì ān zhī shì, fèng míng zhào ér zhū nì jié, jiàn líng wèi pì, wèi zú yù yě. sòng zǔ yǐ pǐ fū tí jiàn, shǒu chuàng dà yè. xún yuè zhī jiān, zhòng ān jìn dǐng, jū bàn zhōu zhī dì, qū yī jùn zhī zú, zhǎn qiào zòng yú yōng shǔ, qín yáo shào yú xiáo hán, kè mù róng chāo yú qīng bù, xiāo lú xún yú lǐng wài. róng qí suǒ zhǐ, wú wǎng bù jié. guān qí huō dá, zé hàn zǔ zhī fēng zhì shèng xiōng jīn, zé guāng wǔ zhī pǐ. xī qí zuò duǎn, zhì wèi kě liàng! cǐ wèi yōu yǐ.
虞南曰:「魏武,曹騰之孫,累葉榮顯,濯纓漢室,三十餘年。及董卓之亂,乃與山東俱起,誅滅元兇,曾非己力。晉宣歷任卿相,位極台鼎,握天下之圖,居既安之勢,奉明詔而誅逆節,建瓴為譬,未足喻也。宋祖以匹夫提劍,首創大業。旬月之間,重安晉鼎,居半州之地,驅一郡之卒,斬譙縱於庸蜀,禽姚紹於崤函,克慕容超於青部,梟盧循於嶺外。戎旗所指,無往不捷。觀其豁達,則漢祖之風;制勝胸襟,則光武之匹。惜其祚短,志未可量!此為優矣。」
fěi zi yě yuē: sòng wǔ huáng dì, qí jī duō yú wèi wǔ, dà dé hòu yú jìn xuān. bá zú xíng jiān, què sūn ēn yǐ jù zhī zhòng fèn bì jīng yǐng, sǎo huán xuán pán shí zhī zōng, fāng guǐ zhǎng qū zé sān qí wú jiān lěi, huí gē nèi fù zé wǔ lǐng mí yú yāo, mìng sūn jì gāo yú jù hǎi zhī shàng ér fān yú xí juǎn, zhuó zhū líng shí yú bǎi fū zhī xià ér yōng shǔ lái wáng, qiāng hú wèi wēi, fǎn wèi biǎo lǐ, dǒng lǜ hǔ lǚ, yǐ shì zhōng yuán. rán hòu qǐng hū shàng dì, bù zhòu qián wáng, guāng yǒu dì tú, wèi zhī yì qǔ zhě yě.
(斐子野曰:「宋武皇帝,奇蹟多於魏武,大德厚於晉宣。拔足行間,卻孫恩蟻聚之眾;奮臂荊、郢,掃桓玄盤石之宗,方軌長驅則三齊無堅壘,回戈內赴則五嶺靡余妖,命孫季高於巨海之上而番隅席捲,擢朱齡石於百夫之下而庸蜀來王,羌胡畏威,反為表里,董率虎旅,以事中原。然後請呼上帝,步驟前王,光有帝圖,謂之義取者也。」
yòu yuē: huán jìng dào yǒu wén wǔ qí cái, zhì xuě yú chǐ, jiǎo dòng lí luàn zhī zhōng, yǎn yǒu tiān xià ér bù xuè rèn, jì ér xiào mìng liù hé, guī mó jìn qǔ, wèi jí yú nián, zuò dào shè jì, zì yǐ míng gāo hàn zǔ, shì jié wèi jìn, sī zhuān qí chǐ, yǐ jì gōng jǐ. ruò wáng mì huán qiān yǐ rén wàng zhèn lǐng, zhōng wáng suī xiè hùn yǐ hòu jìn xiāng guāng huī, qún cóng xiōng dì, fāng zhōu lián jùn, mín hài qí sù ér fú qí qiáng, wú yì wàng yǐ. gāo zǔ yú shí, zhū fāng zhī yī pǐ fū yě, wú qiān bǎi zhī zhòng, jiū hé tóng méng, diàn jī èr zhōu, wèi jí bàn xún, dàng qīng jīng yì, hào lìng qún hòu, zhǎng qū jiāng hàn, tuī wáng chǔ yú fěi xì, yuán shuāi jìn yú yǐ tuí, zì xuān yuán yǐ lái, yòng bīng zhī jí, wèi shǐ yǒu yě. zì fēi xióng lüè bù shì, tiān mìng dǐ zhǐ, yān néng ruò cǐ zhě hū? yú shì rén zhī yōu jì, ér wáng jī xìng yǐ.
又曰:「桓敬道有文武奇才,志雪余恥,狡動離亂之中,奄有天下而不血刃,既而嘯命六合,規模進取,未及逾年,坐盜社稷,自以名高漢祖,事捷魏晉,思專其侈,以冀恭己。若王謐、桓謙以人望鎮領,衷王綏、謝混以後進相光輝,群從兄弟,方州連郡,民駭其速而服其強,無異望矣。高祖於時,朱方之一匹夫也,無千百之眾,糾合同盟,電擊二州,未及半旬,盪清京邑,號令群後,長驅江漢,推亡楚於匪隙,援衰晉於已頹,自軒轅以來,用兵之疾,未始有也。自非雄略不世,天命底止,焉能若此者乎?於是人知攸暨,而王跡興矣。」)
sòng xiào wǔ míng dì, èr rén shú xián?
宋孝武、明帝,二人孰賢?
yú nán yuē: èr dì cán rěn zhī xìng, yì tǐ tóng xīn. zhū lù xián liáng, gē jiǎn zhī yè, nèi wú píng bó zhī xiāng, wài què jìn zhèng zhī qīn, yǐ sī dà bǎo, wěi zhī hūn zhì, gù shǐ qí shì chéng xìn, zǎi zhì tiān xià, wèi yú suì rěn, suì yí guī yù. jiān téng suī gù, shì wèi dà dào zhī zī. bǎi lǜ tóng shī, kě wèi zhǎng tàn. dǐng shè qīng lún, fēi bù xìng yě.
虞南曰:「二帝殘忍之性,異體同心。誅僇賢良,割剪枝葉,內無平、勃之相,外闕晉、鄭之親,以斯大寶,委之昏稚,故使齊氏乘釁,宰制天下,未逾歲稔,遂移龜玉。緘滕雖固,適為大盜之資。百慮同失,可為長嘆。鼎社傾淪,非不幸也。」
xiào wǔ míng jùn, wén dì dì sān zi, wèi jiāng zhōu cì shǐ. dì shào jì shì nì dì, yǔ yán jùn yú jiāng zhōu qǐ yì zhēng shào, píng zhī. míng dì míng yù, wén dì dì shí bā zǐ, jí wèi, jǐn shā xiào wǔ zhū zi, wù wèi diāo shì, tiān xià sāo rán, bēng, zi yù lì, wú dào, xiāo dào chéng shā zhī.
(孝武名駿,文帝第三子,為江州刺史。弟劭既弒逆帝,與顏竣於江州起義征劭,平之。明帝名彧,文帝第十八子,即位,盡殺孝武諸子,務為雕飾,天下騷然,崩,子昱立,無道,蕭道成殺之。)
qí jiàn yuán yǒng míng zhī jiān, hào wèi zhì shì, chéng yǒu zhī hū?
齊建元、永明之間,號為治世,誠有之乎?
yú nán yuē: qí gāo chuàng yè zhī zhǔ, zhī jià sè zhī jiān nán, qiě lì shēn jiǎn sù, wù cún jiǎn yuē. wǔ dì zé liú yì hòu tíng, diāo shì guò dù, rán néng wěi rèn wáng jiǎn, xiàn zhāng yōu chū, lǐ lè zhī shèng, xián chēng yǒng míng. zǎi xiàng dé rén, yú sī wèi měi.
虞南曰:「齊高創業之主,知稼穡之艱難,且立身儉素,務存簡約。武帝則留意後庭,雕飾過度,然能委任王儉,憲章攸出,禮樂之盛,咸稱永明。宰相得人,於斯為美。」
yì yuē: zi wèi líng gōng zhī wú dào, kāng zǐ yuē: fū rú shì, yuán wèi bù sàng? kǒng zǐ yuē: zhòng shū yǔ zhì bīn kè, zhù tuó zhì zōng miào, wáng sūn jiǎ zhì jūn lǚ. fū rú shì, yuán wèi sàng? cǐ yán wěi rèn yǒu dé zhī měi yě.
(議曰:子衛靈公之無道,康子曰:「夫如是,爰為不喪?」孔子曰:「仲叔圉治賓客,祝駝治宗廟,王孫賈治軍旅。夫如是,爰為喪?」此言委任有德之美也。
tián dān xiāng qí, guò zī shuǐ, yǒu lǎo rén shè zī ér hán. tián dān jiě qiú ér yī zhī. xiāng wáng è zhī, yuē: tián dān zhī hòu shī, jiāng yù yǐ qǔ wǒ guó hū? bù zǎo tú, kǒng hòu zhī. cǐ yán wěi rèn yǒu dé zhī è yě.
田單相齊,過淄水,有老人涉淄而寒。田單解裘而衣之。襄王惡之,曰:「田單之厚施,將欲以取我國乎?不早圖,恐後之。」此言委任有德之惡也。
gù qí hóu è chén shì hòu dé, yàn zǐ wèi qí hóu yuē: zài lǐ, jiā shī bù jí guó, dài fū bù shōu gōng lì, kě yǐ zhǐ zhī. qí xiāng è tián dān hòu shī, guàn zhū zhě wèi xiāng wáng yuē: wáng bù rú jiā dān zhī shàn, lìng yuē: guǎ rén yōu rén zhī jī yě, dān shōu ér shí zhī guǎ zhī yōu rén zhī hán yě, dān jiě qiú ér yī zhī. chēng guǎ rén zhī yì. dān yǒu shì shàn ér wáng jiā zhī, dān zhī shàn, yì wáng zhī shàn yě. hòu lǐ lǘ xiāng yǔ yǔ yuē: dān zhī ài rén, nǎi wáng zhī jiào yě.
故齊侯惡陳氏厚德,晏子謂齊侯曰:「在禮,家施不及國,大夫不收公利,可以止之。」齊襄惡田單厚施,貫珠者謂襄王曰:「王不如嘉單之善,令曰:『寡人憂人之飢也,單收而食之;寡之憂人之寒也,單解裘而衣之。稱寡人之意。』單有是善而王嘉之,單之善,亦王之善也。」后里閭相與語曰:「單之愛人,乃王之教也。」
fū shōu chén xià zhī quán, yí rú yàn zǐ jí guàn zhū zhě.
夫收臣下之權,宜如晏子及貫珠者。
xī hàn zǔ jí shén, lǚ hòu wèn wèi xiāng, yuē: cáo cān kě. wèn qí cì, yuē: wáng líng kě. rán shǎo hān, chén píng kě yǐ zhù zhī. chén píng zhì yǒu yú, rán nán dú rèn. zhōu bó hòu zhòng shǎo wén, rán ān liú shì zhě, bì bó yě. kě lìng wèi tài wèi.
昔漢祖疾甚,呂后問為相,曰:「曹參可。」問其次,曰:「王陵可。然少憨,陳平可以助之。陳平智有餘,然難獨任。周勃厚重少文,然安劉氏者,必勃也。可令為太尉。」
sòng gāo zǔ dà jiàn, jiè tài zǐ yuē: tán dào jì suī yǒu gàn lüè ér wú yuǎn zhì, xú xiàn zhī fù liàng dāng wú yì tú, xiè huì cháng cóng zhēng fá, pō shí jī biàn, ruò yǒu tóng yì, bì cǐ rén yě, kě yǐ huì jī chù zhī.
宋高祖大漸,戒太子曰:「檀道濟雖有幹略而無遠志,徐羨之、傅亮當無異圖,謝晦常從征伐,頗識機變,若有同異,必此人也,可以會稽處之。」
fū rèn xián yòng néng, yí rú hàn gāo jí sòng zǔ yǐ.
夫任賢用能,宜如漢高及宋祖矣。)
sòng qí èr dài, fèi zhǔ yǒu wǔ, bìng jiāo yín kuáng bào, qián hòu rú yī. huò shēn bèi zéi shā, huò qīng zhuì zōng shè. qǐ jué xìng wán xiōng, zì yí fēi mìng, jiāng tiān zhī suǒ qì, yòng wáng dà yè hū?
宋、齊二代,廢主有五,並驕淫狂暴,前後如一。或身被賊殺,或傾墜宗社。豈厥性頑凶,自貽非命,將天之所棄,用亡大業乎?
yú nán yuē: fū shàng zhì xià yú, tè bǐng yì qì zhōng yōng zhī cái, jiē yóu xùn xí. zì sòng qí yǐ lái, dōng gōng shī fù, bèi yuán ér yǐ. guì jiàn lǐ gé, guī xiàn wú yóu, duō yǐ wèi shēng, hǎn yóu dé jìn. cǐ wǔ jūn zhě, bǐng fán yōng zhī xìng, wú zhōu zhào zhī shī, yuǎn yì yǒu zhī zhēn guī, xiá xiāo rén zhī jìn xí, yǐ sī xià zhì, shēng ér chǔ yán, fù guó wáng shēn, lǐ shù rán yě.
虞南曰:「夫上智下愚,特稟異氣;中庸之才,皆由訓習。自宋、齊以來,東宮師傅,備員而已。貴賤禮隔,規獻無由,多以位升,罕由德進。此五君者,稟凡庸之性,無周、召之師,遠益友之箴規,狎宵人之近習,以斯下質,生而楚言,覆國亡身,理數然也。」
yì yuē: jiǎ shēng yún: xī chéng wáng yòu, zài qiǎng bǎo zhī zhōng, zhào gōng wèi tài bǎo, zhōu gōng wèi tài fù, tài gōng wèi tài shī. bǎo, bǎo qí shēn tǐ fù, fù zhī dé yì shī, dǎo zhī jiào xùn. cǐ sān gōng zhī zhí yě. yòu zhì sān shǎo, yuē shǎo fù shǎo bǎo shǎo shī, shì yǔ tài zǐ yàn zhě yě. gù nǎi hái bào yǒu shí, sān gōng sān shǎo gù míng xiào rén yì lǐ yǐ dǎo xí zhī, zhú qù xié rén, bù shǐ jiàn è xíng xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě yǐ yì wèi zhī, shǐ yǔ tài zǐ jū chù. gù tài zǐ nǎi shēng ér jiàn zhèng shì wén zhèng yán xíng zhèng dào. zuǒ yòu qián hòu, jiē zhèng rén yě.
(議曰:賈生云:「昔成王幼,在襁褓之中,召公為太保,周公為太傅,太公為太師。保,保其身體;傅,傅之德義;師,導之教訓。此三公之職也。又置三少,曰少傅、少保、少師,是與太子晏者也。故乃孩抱有識,三公、三少固明孝、仁、義、禮以導習之,逐去邪人,不使見惡行;選天下之端士、孝悌、博聞、有道術者以翼衛之,使與太子居處。故太子乃生而見正事、聞正言、行正道。左右前後,皆正人也。
fū xí yǔ zhèng rén jū, bù néng wú zhèng, yóu shēng zhǎng qí dì, bù néng bù qí yán yě xí yǔ bù zhèng rén jū, yóu shēng zhǎng chǔ dì, bù néng bù chǔ yán yě. qín shǐ zhào gāo fù hú hài ér jiào zhī yù, suǒ xí zhě fēi zhǎn yì rén zé yí rén zhī sān zú yě. gù hú hài jīn rì jí wèi, míng rì shè rén. zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng, shēn jì zhě wèi zhī yāo yán, shì shā rén ruò yì cǎo jiān rán. qǐ hú hài zhī xìng è zāi? bǐ qí suǒ yǐ dǎo zhī zhě fēi qí lǐ yě.
夫習與正人居,不能無正,猶生長齊地,不能不齊言也;習與不正人居,猶生長楚地,不能不楚言也。秦使趙高傅胡亥而教之獄,所習者非斬劓人則夷人之三族也。故胡亥今日即位,明日射人。忠諫者謂之誹謗,深計者謂之妖言,視殺人若刈草菅然。豈胡亥之性惡哉?彼其所以導之者非其理也。」
jìn huì dì tài zǐ yù yǒu zuì, yán zuǎn shàng shū jiàn yuē: chén fú niàn yù zhǎng yǎng shēn gōng, chén lún fù guì, shòu ráo xiān dì, fù mǔ jiāo zhī. měi jiàn xuǎn shī fù, xià zhì jùn lì, lǜ qǔ gāo liáng jī zhōng dǐng shí zhī jiā, xī yǒu hán mén rú sù, rú wèi wǎn zhōu wén xǐ mǎ shè rén, yì wú jí àn zhèng zhuāng zhī bǐ, suì shǐ bù jiàn shì jūn fù zhī dào. gǔ lǐ, tài zǐ yǐ shì lǐ yǔ guó rén chǐ, yù lìng zhī jiàn, rán hòu nǎi guì. zì qǐng dōng gōng yì wēi, tài shèng suǒ yǐ zhì bài, fēi dàn dōng gōng. zhū wáng shī yǒu wén xué, yì qǔ háo zú lì néng dé zhě, qǐ yǒu qiē cuō, néng xiāng zhǎng yì? jīn shì yán yǔ bèi nì, shòu zuì zhī rì, bù shī zǐ dào, shàng kě zhòng xuǎn shī fù. zhì yóu tán wén xué, jiē xuǎn hán zhǎng gū huàn yǐ xué xíng zì lì zhě, jí shè lǚ jiān nán míng xíng sù lì zhě, shǐ yǔ yóu chù. jué guì qī zǐ dì qīng báo bīn kè, dàn dào gǔ jīn xiào zǐ cí qīn zhōng chén shì jūn, jí sī qiān gǎi guò, jiē wén shàn dào, shù jǐ kě quán.
晉惠帝太子遹有罪,閻纂上書諫曰:「臣伏念遹長養深宮,沉淪富貴,受饒先帝,父母驕之。每見選師傅,下至郡吏,率取膏粱擊鐘鼎食之家,希有寒門儒素,如衛綰、周文;洗馬舍人,亦無汲黯、鄭莊之比,遂使不見事君父之道。古禮,太子以士禮與國人齒,欲令知賤,然後乃貴。自頃東宮亦微,太盛所以致敗,非但東宮。諸王師友、文學,亦取豪族力能得者,豈有切磋,能相長益?今適言語悖逆,受罪之日,不失子道,尚可重選師傅。置游談文學,皆選寒長孤宦、以學行自立者,及涉履艱難、名行素立者,使與游處。絕貴戚子弟、輕薄賓客,但道古今孝子慈親、忠臣事君,及思愆改過,皆聞善道,庶幾可全。」
yóu cǐ guān zhī, gù zhī tài zǐ zhě, xuǎn zuǒ yòu, bǐ yù jiào zhī, zuì jí yě.
由此觀之,故知太子者,選左右,俾喻教之,最急也。)
liáng yuán dì cōng míng cái xué, kè píng huò luàn, ér zú zhì qīng fù. hé yě? yuán dì, liáng wǔ dì dì qī zǐ, míng yì, wèi jīng zhōu cì shǐ. pò hóu jǐng, dōu jīng zhōu, wèi xī wèi wàn niǔ yú jǐn lái fá, zhí dì hài zhī.
梁元帝聰明才學,克平禍亂,而卒致傾覆。何也?(元帝,梁武帝第七子,名繹,為荊州刺史。破侯景,都荊州,為西魏萬紐于謹來伐,執帝害之。)
yú nán yuē: liáng yuán cōng míng jì yì, cái jiān wén wǔ, zhàng shùn fá nì, kè xuě jiā yuān, chéng gōng suì shì, yǒu zú chēng zhě. dàn guó nán zhī hòu, shāng yí wèi fù, xìn qiáng kòu zhī gān yán, xí biǎn xīn yú huái chǔ fān, píng zōng zhī zì wèi chóu dí, gū yuǎn xuán pì, mò yǔ tóng yōu, shēn wáng zuò miè, shēng rén tú tàn, jǔ yān yǐng ér qì zhī, liáng kě xī yě.
虞南曰:「梁元聰明伎藝,才兼文武,仗順伐逆,克雪家冤,成功遂事,有足稱者。但國難之後,傷夷未復,信強寇之甘言,襲褊心於懷楚蕃,屏宗支自為仇敵,孤遠懸僻,莫與同憂,身亡祚滅,生人塗炭,舉鄢、郢而棄之,良可惜也。」
yì yuē: huái nán zǐ yún: fū rén zhì, cái zhī měi zhě yě. suǒ wèi rén zhě, ài rén yě suǒ wèi zhì zhě, zhī rén yě. ài rén zé wú nüè xíng, zhī rén zé wú luàn zhèng. cǐ sān dài suǒ yǐ chāng yě. zhì bó yǒu wǔ guò rén zhī cái, ér bù miǎn yú shēn sǐ rén shǒu zhě, bù ài rén yě qí wáng jiàn yǒu sān guò rén zhī qiǎo, ér shēn lǔ qín zhě, bù zhī xián yě. gù rén mò dà yú ài rén, zhì mò dà yú zhī rén. èr zhě bù lì, suī chá huì jié qiǎo, bù miǎn yú luàn yǐ.
(議曰:《淮南子》云:「夫仁智,才之美者也。所謂仁者,愛人也;所謂智者,知人也。愛人則無虐刑,知人則無亂政。此三代所以昌也。智伯有五過人之才,而不免於身死人手者,不愛人也;齊王建有三過人之巧,而身虜秦者,不知賢也。故仁莫大於愛人,智莫大於知人。二者不立,雖察慧捷巧,不免於亂矣。」
huò yuē: zhōu wǔ zhī xióng cái wǔ lüè, shēn xiān shì zú, ruò tiān jiǎ zhī nián, jǐn qí bīng suàn, bì néng píng yǔ nèi, wèi yī dài zhī míng zhǔ hū?
或曰:「周武之雄才武略,身先士卒,若天假之年,盡其兵算,必能平宇內,為一代之明主乎?」
yú nán yuē: zhōu wǔ xiāo yǒng guǒ yì, yǒu chū rén zhī lüè, guān qí bēi gōng lì shì, fǎ lìng yán míng, suī gōu jiàn ráng jū, wú wén yú tiān xià. cǐ měng jiāng zhī rèn, fēi rén jūn zhī dù liàng yě.
虞南曰:「周武驍勇果毅,有出人之略,觀其卑躬厲士,法令嚴明,雖勾踐、穰苴,無聞於天下。此猛將之任,非人君之度量也。」
yóu cǐ guān zhī, fū bō luàn zhī zhǔ, dāng xiān yǐ shōu xiāng huò jiāng wèi běn, yī shēn shàn zhàn, bù zú shì yě. gù liú xiàng yuē: zhī rén zhě, wáng dào yě zhī shì zhě, chén dào yě. jì yì shàn zhàn, hé yì zāi?
由此觀之,夫撥亂之主,當先以收相獲將為本,一身善戰,不足恃也。故劉向曰:「知人者,王道也;知事者,臣道也。伎藝善戰,何益哉?」)
hòu qí wén xuān dì, kuáng bèi zhī jī, jié zhòu zhī suǒ bù wèi, ér guó fù rén fēng, bù zhì yú luàn wáng. hé yě? xuān dì míng yáng, hòu qí gāo huān dì èr zi, shòu hòu wèi chán yě.
後齊文宣帝,狂悖之跡,桀、紂之所不為,而國富人豐,不至於亂亡。何也?(宣帝名洋,後齊高歡第二子,受後魏禪也。)
yú nán yuē: xī qí huán shē yín wáng lǐ, rén lún suǒ qì, jiǎ liù hé yú zhòng fù, suì bó zhū hóu. xuān wǔ dì bǐ rěn rěn nüè, gǔ jīn wú bǐ, wěi wàn jī yú zūn yàn, bǎo quán zōng guó, yǐ qí rèn yòng dé cái, suǒ yǐ shè jì yóu cún zhě yě.
虞南曰:「昔齊桓奢淫亡禮,人倫所棄,假六翮於仲父,遂伯諸侯。宣武帝鄙稔忍虐,古今無比,委萬機於遵彥,保全宗國,以其任用得才,所以社稷猶存者也。」
yì yuē: yīn yǒu sān rén, tài kāng yǒu wǔ dì, yì jiē xián zhě, ér guó wèi xū, hé zāi?
(議曰:殷有三仁,太康有五弟,亦皆賢者,而國為墟,何哉?
yù zǐ yuē: jūn zǐ yǔ rén zhī móu yě, néng bì yòng dào, ér bù néng bì jiàn shòu yě néng bì zhōng, ér bù néng bì jiàn rù yě néng bì xìn, ér bù néng bì jiàn xìn yě. gù yú gōng bù yòng gōng zhī qí móu, miè yú jìn chóu yóu bù tīng chì zhāng zhī yán, wáng yú zhì shì. tiān xià zhī guó, mò bù yǒu zhōng chén móu shì, dàn zài yòng yǔ bù yòng ěr. gǒu wèi bù yòng, fǎn yí jūn bàng, xián rén jūn zǐ, ān néng jiù bài luàn hū?
鬻子曰:「君子與人之謀也,能必用道,而不能必見受也;能必忠,而不能必見入也;能必信,而不能必見信也。故虞公不用宮之奇謀,滅於晉;仇由不聽赤章之言,亡於智氏。天下之國,莫不有忠臣謀士,但在用與不用耳。苟為不用,反貽君謗,賢人君子,安能救敗亂乎?」)
chén wǔ dì qǐ zì cǎo lái, xìng chuàng dì yè, jìn dài yǐ lái, kě fāng hé zhǔ?
陳武帝起自草萊,興創帝業,近代以來,可方何主?
yú nán yuē: wǔ dì yǐ qí cái yuǎn lüè, huái kuāng fù zhī zhì, lóng yuè hǎi yú, bào biàn lǐng biǎo, sǎo zhòng fēn yú jiàng què, fù dì zuò yú zǐ wēi. xī kàng zhōu shī, běi yí qí kòu, hóng móu zhǎng suàn, dòng wú yí cè, shí kāi jī zhī lìng zhǔ, bō luàn zhī xióng cái. bǐ sòng zǔ zé bù jí, fāng qí gāo zé yōu yǐ.
虞南曰:「武帝以奇才遠略,懷匡復之志,龍躍海嵎,豹變嶺表,掃重氛於絳闕,復帝座於紫微。西抗周師,北夷齊寇,宏謀長算,動無遺策,實開基之令主,撥亂之雄才。比宋祖則不及,方齊高則優矣。」
suí wén dì qǐ zì bù yī, guāng yǒu shén qì. xī dìng yōng shǔ, nán píng jiāng biǎo, bǐ yú jìn wǔ, kě wèi chóu hū?
隋文帝起自布衣,光有神器。西定庸蜀,南平江表,比於晉武,可為儔乎?
yú nán yuē: suí wén yīn wài qī zhī zhòng, zhōu shì zhī wēi, fù tú zuò zǎi, suì yīng bǎo mìng. liú xīn zhèng zhì, wù cóng ēn zé, gù néng suī fǔ xīn jiù, jī níng xiá ěr, wén wǔ zhì zhì, jiē yǒu kě guān. jí kè dìng jiāng huái, xián tóng shū guǐ, lǜ tǔ lí xiàn, qǐ zhù tài píng. zì jīn líng miè hòu, wáng xīn shē tài, suī wēi jiā sì hǎi, ér qíng duò wàn jī, jīng bì tián yú nèi fǔ, wú jī mǎn yú xià shì. rén shòu diāo shì, shì jiāng qīng gōng, wàn xìng lì dān, zhōng mín chǎn jié. jiā yǐ cāi jì xīn qǐ, wū gǔ shì xìng, lù ài zi zhī fēi, lí shàng xiàng zhī mǔ māo guǐ shì qǐ, qín wáng fēi jí pú shè yáng sù mǔ, jiē zuò yān.. gāng wéi yǐ wěn, lǐ jiào sī wáng, pìn jī chén xiǎng, huáng zhī jiǎo jué, fèi chù bù gū, shù lì suǒ ài fèi tài zǐ yǒng wèi shù rén, lì jìn wáng guǎng yě.. gōng chén liáng zuǒ, zhū jiǎn wú yí. jì nián zhī shī, duō yú jìn wǔ, shí shì bù yǒng, qǐ tiān wáng hū?
虞南曰:「隋文因外戚之重,周室之微,負圖作宰,遂膺寶命。留心政治,務從恩澤,故能綏撫新舊,緝寧遐邇,文武制置,皆有可觀。及克定江淮,咸同書軌,率土黎獻,企佇太平。自金陵滅後,王心奢汰,雖威加四海,而情墮萬機,荊璧填於內府,吳姬滿於下室。仁壽雕飾,事將傾宮,萬姓力殫,中民產竭。加以猜忌心起,巫蠱事興,戮愛子之妃,離上相之母(貓鬼事起,秦王妃及僕射楊素母,皆坐焉。)。綱維已紊,禮教斯亡,牝雞晨響,皇枝剿絕,廢黜不辜,樹立所愛(廢太子勇為庶人,立晉王廣也。)。功臣良佐,誅剪無遺。季年之失,多於晉武,十世不永,豈天亡乎?」
yì yuē: hàn gāo zǔ yù yǐ zhào wáng rú yì yì tài zǐ, shū sūn tōng jiàn yuē: xī jìn xiàn gōng yǐ lí jī gù, fèi tài zǐ, lì xī qí, jìn guó luàn zhě shù shí nián, wèi tiān xià xiào. qín yǐ bù zǎo dìng fú sū, lìng zhào gāo dé yǐ zhà lì hú hài, zì shǐ miè sì. cǐ bì xià suǒ qīn jiàn. jīn bì xià bì yù fèi dí ér lì shǎo, chén yuàn xiān fú zhū, yǐ jǐng xuè wū dì. dì yuē: wú zhí xì ěr. tōng yuē: tài zǐ nǎi tiān xià běn, běn zhī yī yáo, tiān xià zhèn dòng. nài hé yǐ tiān xià xì? nǎi tīng zhī.
(議曰:漢高祖欲以趙王如意易太子,叔孫通諫曰:「昔晉獻公以驪姬故,廢太子,立奚齊,晉國亂者數十年,為天下笑。秦以不早定扶蘇,令趙高得以詐立胡亥,自使滅祀。此陛下所親見。今陛下必欲廢嫡而立少,臣願先伏誅,以頸血污地。」帝曰:「吾直戲耳。」通曰:「太子乃天下本,本之一搖,天下震動。奈何以天下戲?」乃聽之。
yuán shào ài shǎo zǐ shàng, nǎi yǐ tài zǐ tán jì xiōng hòu. jǔ shòu jiàn yuē: shì chēng wàn rén zhú tù, yī rén huò zhī, tān zhě xī zhǐ, fēn dìng gù yě. qiě nián jūn yǐ xián, dé jūn yǐ zhǎng, shàng gǔ zhī zhì yě. yuàn shàng wéi xiān dài chéng bài zhī jiè, xià sī zhú tù fēn dìng zhī yì. ruò qí bù gǎi, huò shǐ cǐ yǐ. shào bù cóng, hòu guǒ gòu xì.
袁紹愛少子尚,乃以太子譚繼兄後。沮授諫曰:「世稱萬人逐兔,一人獲之,貪者悉止,分定故也。且年均以賢,德均以長,上古之制也。願上惟先代成敗之誡,下思逐兔分定之義。若其不改,禍始此矣。」紹不從,後果構隙。
gù yuē: lì dí zǐ zhě, bù shǐ shù niè yí yān. yí zé dòng, liǎng zé zhēng. zi liǎng wèi zhě, jiā bì luàn zi liǎng wèi, ér jiā bù luàn zhě, qīn yóu zài yě. shì qīn bù luàn, shī qīn bì luàn. yǒu zhǐ zāi.
故曰:立嫡子者,不使庶孽疑焉。疑則動,兩則爭。子兩位者,家必亂;子兩位,而家不亂者,親猶在也。恃親不亂,失親必亂。有旨哉。)
huò yuē: wáng bà zhī lüè, qǐng shì sī yǔ yǐ. gǎn wèn mò ér zuò shì, jí gǎi zhēng shuò, yì fú sè, yǐ biàn rén zhī ěr mù, qí shì xī xiàng?
或曰:「王霸之略,請事斯語矣。敢問歿而作諡,及改正朔,易服色,以變人之耳目,其事奚象?」
duì yuē: gǔ zhī lì shì zhě, jiāng yǐ jiè fū hòu dài, suí xíng shòu míng, jūn qīn wú yǐn. jīn zhī chén zǐ bù lùn míng shí, wù zài zūn chóng, sī fēng tì yě jiǔ yǐ.
對曰:「古之立諡者,將以戒夫後代,隨行受名,君親無隱。今之臣子不論名實,務在尊崇,斯風替也久矣。」
xī jì kāng zi wèn wǔ dì zhī dé yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: tiān yǒu wǔ xíng, mù huǒ jīn shuǐ jí tǔ. fēn shí huà yù, yǐ chéng wù. yī suì sān bǎi liù shí rì, wǔ xíng xíng qī shí èr rì, huà shēng zhǎng yù.
昔季康子問五帝之德於孔子,孔子曰:「天有五行,木火金水及土。分時化育,以成物。」(一歲三百六十日,五行行七十二日,化生長育。)
qí shén wèi wǔ dì wěi wǔ dì, wǔ xíng zhī shén.. gǔ zhī wáng zhě, yì dài gǎi hào, qǔ fǎ wǔ xíng. wǔ xíng gèng wáng, zhōng shǐ xiāng shēng, yì xiàng qí yì. gù qí shēng wèi míng wáng zhě, ér sǐ pèi wǔ xíng. shì yǐ tài hào pèi mù gōu máng wèi mù zhèng yě, yán dì pèi huǒ zhù róng wèi huǒ zhèng yě, shǎo hào pèi jīn rù shōu wèi jīn zhèng yě, zhuān xū pèi shuǐ xuán míng wèi shuǐ zhèng yě, huáng dì pèi tǔ hòu tǔ wèi tǔ zhèng yě.
其神為五帝緯(五帝,五行之神。)。古之王者,易代改號,取法五行。五行更王,終始相生,亦象其義。故其生為明王者,而死配五行。是以太昊配木(勾芒為木正也),炎帝配火(祝融為火正也),少昊配金(蓐收為金正也),顓頊配水(玄冥為水正也),黃帝配土(后土為土正也)。
dì wáng gǎi hào, yú wǔ xíng zhī dé, gè yǒu suǒ shàng. cóng qí suǒ wáng zhī dé cì yān mù jiā cì wèi huǒ yě. mù jiā shàng chì, yǐ mù dé yì zhī pǔ, xún qí mǔ, jiān qí zi yě. xià hòu shì yǐ jīn dé wáng ér shàng hēi, yīn rén yǐ shuǐ dé wáng ér shàng bái shuǐ jiā shàng qīng, ér shàng bái zhě, bì tǔ jiā zhī shàng qīng yě. tǔ jiā yí shàng bái, wèi tǔ zhě, sì háng zhī zhǔ, zhǔ yú sì jì. wǔ xíng yòng shì, xiān qǐ yú mù, gù tǔ jiā shàng mù sè qīng yě.. zhōu rén yǐ mù dé wáng ér sè shàng chì. cǐ sān dài zhī suǒ yǐ bù tóng yě. jí hàn zhī chū, gōng sūn chén jiǎ yì yǐ wèi hàn tǔ dé, yǐ wǔ xíng zhī chuán, cóng suǒ bù shèng chuán yí zhī chuán yě. wǔ dì xiāng dài, cháng cóng jīn mù shuǐ huǒ tǔ xiāng shèng zhī fǎ yě.. qín zài shuǐ dé, gù wèi hàn jù tǔ ér kè zhī. liú xiàng fù zǐ yǐ wèi dì chū yú zhèn, gù páo xī shì shǐ shòu mù dé, qí hòu yǐ mǔ chuán zi, zhōng ér fù shǐ. zì shén nóng huáng dì, xià lì táng yú sān dài, ér hàn dé huǒ yān. gù gāo zǔ shǐ qǐ, shén mǔ yè hào, zhe chì dì zhī fú, dé tiān tǒng yǐ. xī gòng gōng yǐ shuǐ dé jiān yú mù huǒ, yǔ qín tóng yùn, fēi qí cì, gù jiē bù yǒng yě.
帝王改號,於五行之德,各有所尚。從其所王之德次焉(木家次位火也。木家尚赤,以木德義之普,循其母,兼其子也)。夏后氏以金德王而尚黑,殷人以水德王而尚白(水家尚青,而尚白者,避土家之尚青也。土家宜尚白,為土者,四行之主,主於四季。五行用事,先起於木,故土家尚木色青也。)。周人以木德王而色尚赤。此三代之所以不同也。及漢之初,公孫臣賈誼以為漢土德,以五行之傳,從所不勝(傳移之傳也。五帝相代,常從金木水火土相勝之法也。)。秦在水德,故謂漢據土而克之。劉向父子以為帝出于震,故庖犧氏始受木德,其後以母傳子,終而復始。自神農、黃帝,下歷唐虞三代,而漢得火焉。故高祖始起,神母夜號,着赤帝之符,得天統矣。昔共工以水德間於木火,與秦同運,非其次,故皆不永也。
yǐ wú guān zhī, dì wáng zhī xìng, gè běn qí suǒ chū wǔ dì zhī hòu, yǐ dìng wǔ dé. hé yǐ míng zhī? hàn, yáo hòu yě. yáo, huǒ dé wáng, gù hàn wèi huǒ yān. yuán shào shí gěng bāo yuē: chì dé shuāi jǐn, yuán wèi huáng yìn, yǐ wèi yuán shùn hòu, shùn tǔ dé jūn, gù quàn jìn yān. shì zhī dì wáng zhī xìng, gè běn qí suǒ chū, wǔ dì zhī hòu, yǒu zì lái yǐ. jīn qín, zhuān xū hòu, shuǐ dé yě. gù qín wèi shuǐ dé yān.
(以吾觀之,帝王之興,各本其所出五帝之後,以定五德。何以明之?漢,堯後也。堯,火德王,故漢為火焉。袁紹時耿包曰:「赤德衰盡,袁為黃胤,以為袁舜後,舜土德君,故勸進焉。」是知帝王之興,各本其所出,五帝之後,有自來矣。今秦,顓頊後,水德也。故秦為水德焉。)
yǐ cǐ guān zhī, suī bǎi dài kě zhī yě.
以此觀之,雖百代可知也。