fū sān huáng wú yán, huà liú sì hǎi, gù tiān xià wú suǒ guī gōng. fú xī nǚ wā shén nóng, chēng sān huáng yě. dì zhě tǐ tiān zé dì, yǒu yán yǒu lìng, ér tiān xià tài píng. jūn chén ràng gōng, sì hǎi huà xíng, bǎi xìng bù zhī qí suǒ yǐ rán. gù shǐ chén bù yòng lǐ shǎng gōng, měi ér wú hài.
夫三皇无言,化流四海,故天下无所归功。(伏羲、女娲、神农,称三皇也。)帝者体天则地,有言有令,而天下太平。君臣让功,四海化行,百姓不知其所以然。故使臣不用礼赏功,美而无害。
huáng dì zhě, shùn tiān dì zhī jì, shí bō bǎi gǔ, qín xīn lì ěr mù, jié yòng shuǐ huǒ shí wù, yǒu tǔ dé zhī ruì, gù hào huáng dì zhuān xū zhě, yǎng cái yǐ rèn dì, zài shí yǐ xiàng tiān, yī guǐ shén yǐ zhì yì, zhì qì yǐ jiào huà, jié chéng yǐ jì sì, dòng jìng zhī wù, dà xiǎo zhī shén, rì yuè suǒ zhào, mò bù dǐ lì gāo xīn zhě, qǔ dì zhī cái ér jié yòng zhī, fǔ jiào wàn rén ér lì huì zhī, lì rì yuè ér yíng sòng zhī, míng guǐ shén ér jìng shì zhī, qí sè yù yù, qí dé yí yí dì yáo zhě, qí rén rú tiān, qí zhì rú shén, jiù zhī rú rì, wàng zhī rú yún, fù ér bù jiāo, guì ér bù shū yú shùn zhě, shàn wú wēi ér bù zháo, è wú yǐn ér bù zhāng, rèn zì rán yǐ zhū shǎng, wěi qún xīn ér jiù zhì.
(黄帝者,顺天地之纪,时播百谷,勤心力耳目,节用水火时物,有土德之瑞,故号黄帝;颛顼者,养材以任地,载时以象天,依鬼神以制义,治气以教化,洁诚以祭祀,动静之物,大小之神,日月所照,莫不砥砺;高辛者,取地之财而节用之,抚教万人而利诲之,历日月而迎送之,明鬼神而敬事之,其色郁郁,其德嶷嶷;帝尧者,其仁如天,其智如神,就之如日,望之如云,富而不骄,贵而不舒;虞舜者,善无微而不着,恶无隐而不彰,任自然以诛赏,委群心而就制。
gù néng zào yù hū wú wéi, yùn dào yú zhì hé, bǎi xìng rì yòng ér bù zhī, hé dé ér ruò zì yǒu zhě, cǐ wǔ dì zhī dé yě.
故能造御乎无为,运道于至和,百姓日用而不知,合德而若自有者,此五帝之德也。)
wáng zhě zhì rén yǐ dào, jiàng xīn fú zhì.
王者制人以道,降心服志。
yì yuē: hán xìn yún:" xiàng wáng suǒ guò wú bù cán miè, bǎi xìng bù qīn, tè jié yú wēi, qiáng fú ěr. míng suī wèi bà, shí shī tiān xià xīn. gù yuē: qí qiáng yì ruò."
(议曰:韩信云:“项王所过无不残灭,百姓不亲,特劫于威,强服耳。名虽为霸,实失天下心。故曰:其强易弱。”
zhū gě liàng yuē:" jīng zhōu zhī rén, fù cāo zhě, bī bīng shì ěr, fēi xīn fú. jīn jiāng jūn chéng mìng měng jiàng yǔ jīng zhōu xié guī tóng lì, pò cāo jūn bì yǐ." yóu cǐ yán zhī, rén xīn bù fú, qí shì yì pò. gù wáng zhě zhī dào, jiàng xīn fú zhì yě.
诸葛亮曰:“荆州之人,附操者,逼兵势耳,非心服。今将军诚命猛将与荆州协规同力,破操军必矣。”由此言之,人心不服,其势易破。故王者之道,降心服志也。)
shè jǔ bèi shuāi, yǒu chá chá zhī zhèng bīng jiǎ zhī bèi, ér wú zhēng zhàn xuè rèn zhī yòng, tiān xià tài píng, jūn wú yí yú chén, chén wú yí yú zhǔ, guó dìng zhǔ ān, chén yǐ yì tuì, yì néng měi ér wú hài.
设矩备衰,有察察之政、兵甲之备,而无争战血刃之用,天下太平,君无疑于臣,臣无疑于主,国定主安,臣以义退,亦能美而无害。
xī sān dài míng wáng, qǐ jiàn hóng qī, wén zhì shū zhì, ér lìng míng yī zhì. gù yuē: xià rén shàng zhōng, zhōng zhī bì yě pǔ, jiù pǔ mò ruò jìng, yīn rén gé ér xiū yān jìng zhī bì yě guǐ, jiù guǐ mò ruò wén, zhōu rén jiǎo ér biàn yān wén zhī bì yě báo, zé yòu fǎn zhī yú zhōng. sān dài xiāng xún, rú shuǐ jì huǒ. suǒ wèi suí shí zhī yí jiù bì zhī shù, cǐ sān wáng zhī dé yě.
(昔三代明王,启建洪期,文质殊制,而令名一致。故曰:夏人尚忠,忠之弊也朴,救朴莫若敬,殷人革而修焉;敬之弊也鬼,救鬼莫若文,周人矫而变焉;文之弊也薄,则又反之于忠。三代相循,如水济火。所谓随时之宜、救弊之术,此三王之德也。)
bà zhǔ zhì shì yǐ quán, jié shì yǐ xìn, shǐ shì yǐ shǎng. xìn shuāi shì shū, shǎng huǐ shì bù wéi yòng.
霸主制士以权,结士以信,使士以赏。信衰士疏,赏毁士不为用。
zuǒ zhuàn yuē:" chǔ wéi sòng, sòng rú jìn gào jí. xiān zhěn yuē:' bào shī jiù huàn, qǔ wēi dìng bà, yú shì hū zài yǐ. hú yǎn yuē:' chǔ shǐ dé cáo ér xīn hūn yú wèi, ruò fá cáo wèi, chǔ bì jiù zhī, zé qí sòng miǎn yǐ.' yú shì hū sōu yú bèi lú, zuò sān jūn, móu yuán shuài, shǐ qiè hú jiāng zhōng jūn. jìn hóu shǐ rù ér jiào qí mín. èr nián, yù yòng zhī, zi fàn yuē:' mín wèi zhī yì, wèi ān qí jū.' yú shì hū chū dìng xiāng wáng, rù wù lì mín, mín huái shēng yǐ. jiāng yòng zhī, zi fàn yuē:' rén wèi zhī xìn, wèi xuān qí yòng.' yú shì hū fá yuán yǐ shì zhī xìn. mín yì zī zhě, bù qiú fēng yān, míng zhēng qí cí. gōng yuē:' kě yǐ hū?' zi fàn yuē:' mín wèi zhī lǐ, wèi shēng qí gōng.' yú shì hū dà sōu yǐ shì zhī lǐ, zuò zhí zhì yǐ zhèng qí guān, rén tīng bù huò ér hòu yòng zhī. chū gǔ shù, shì sòng wéi, yī zhàn ér bà, wén zhī jiào yě." cǐ wǔ bà dé yě.
(《左传》曰:“楚围宋,宋如晋告急。先轸曰:‘报施救患,取威定霸,于是乎在矣。狐偃曰:‘楚始得曹而新婚于卫,若伐曹、卫,楚必救之,则齐、宋免矣。’于是乎搜于被庐,作三军,谋元帅,使郄縠将中军。晋侯始入而教其民。二年,欲用之,子犯曰:‘民未知义,未安其居。’于是乎出定襄王,入务利民,民怀生矣。将用之,子犯曰:‘人未知信,未宣其用。’于是乎伐原以示之信。民易资者,不求丰焉,明征其辞。公曰:‘可矣乎?’子犯曰:‘民未知礼,未生其恭。’于是乎大搜以示之礼,作执秩以正其官,人听不惑而后用之。出谷戍,释宋围,一战而霸,文之教也。”此五霸德也。)
gù yuē: lǐ guó zhī běn, xíng yǔ dé yě. èr zhě xiāng xū ér xíng, xiāng dài ér chéng yě. tiān yǐ yīn yáng chéng suì, rén yǐ xíng dé chéng zhì, gù suī shèng rén wéi zhèng, bù néng piān yòng yě. gù rèn dé duō, yòng xíng shǎo zhě, wǔ dì yě xíng dé xiāng bàn zhě, sān wáng yě zhàng xíng duō, rèn dé shǎo zhě, wǔ bà yě chún yòng xíng, qiáng ér wáng zhě, qín yě.
故曰:理国之本,刑与德也。二者相须而行,相待而成也。天以阴阳成岁,人以刑德成治,故虽圣人为政,不能偏用也。故任德多,用刑少者,五帝也;刑德相半者,三王也;仗刑多,任德少者,五霸也;纯用刑,强而亡者,秦也。
yì yuē: gǔ zhī lǐ zhě, qí zhèng yǒu sān: wáng zhě zhī zhèng huà zhī, bà zhě zhī zhèng wēi zhī, qiáng guó zhī zhèng xié zhī. gù huà zhī bù biàn ér hòu wēi zhī, wēi zhī bù biàn ér hòu xié zhī, xié zhī bù biàn ér hòu xíng zhī. gù zhì yú xíng, zé fēi wáng zhě zhī suǒ guì yǐ. gù yú nán yún:" bǐ qín huáng zhě, qì rén yì ér yòng wēi lì, cǐ kě yǐ tūn bìng, ér bù kě yǐ shǒu chéng. cǐ rèn xíng zhī bì yě.
(议曰:古之理者,其政有三:王者之政化之,霸者之政威之,强国之政胁之。故化之不变而后威之,威之不变而后胁之,胁之不变而后刑之。故至于刑,则非王者之所贵矣。故虞南云:“彼秦皇者,弃仁义而用威力,此可以吞并,而不可以守成。此任刑之弊也。)
huò yuē:" wáng bà zhī dào, jì wén mìng yǐ. gǎn wèn gāo guāng èr dì, jiē bá qǐ lǒng mǔ, shān yí huò nán, suì kāi wáng yè. gāo zǔ huò dá yǐ dà dù, guāng wǔ jǐn xì yú tiáo mù, míng shàn qí měi, lóng fēi fèng xiáng, gù néng bō luàn bì rén, zhěng sī tú tàn. rán bǐ dà dé, fāng tiān wēi, shú wèi yōu liè hū?"
或曰:“王霸之道,既闻命矣。敢问高、光二帝,皆拔起垄亩,芟夷祸难,遂开王业。高祖豁达以大度,光武谨细于条目,名擅其美,龙飞凤翔,故能拨乱庇人,拯斯涂炭。然比大德,方天威,孰为优劣乎?”
cáo zhí yuē:" xī hàn zhī chū xìng, gāo zǔ yīn bào qín ér qǐ, suì zhū qiáng chǔ, guāng yǒu tiān xià, gōng qí tāng wǔ, yè liú hòu sì, dì wáng zhī yuán xūn, rén jūn zhī shèng shì yě. rán ér míng bù chún dé, xíng bù chún dào, shēn méi zhī hòu, bēng wáng zhī jì, guǒ lìng xiōng fù sì kù nüè zhī xīn, bì qiè bèi rén zhì zhī xíng. zhào wáng yōu qiú, huò yāng gǔ ròu, zhū lǚ zhuān quán, shè jì jǐ yí, fán cǐ zhū shì, qǐ fēi gāo zǔ guǎ jì qiǎn lǜ yǐ zhì sī zāi? rán qí xiāo jiāng huà chén, jiē gǔ jīn zhī suǒ xiān, yǒu lì dài zhī xī dǔ, bǐ néng rèn qí cái ér yòng zhī, tīng qí yán ér chá zhī, gù jiān tiān xià ér yǒu dì wèi yě. shì zǔ tǐ gàn líng zhī xiū dé, bǐng zhēn hé zhī chún jīng, dǎo huáng zhōng zhī miào lǐ, tāo yà shèng zhī yì cái, qí wèi dé yě, cōng dá ér duō shí, rén zhì ér míng shù, zhòng shèn ér zhōu mì, lè shī ér ài rén. zhí yáng jiǔ wú wàng zhī shì, zāo yán jīng è huì zhī yùn, yīn ěr léi fā, hè rán shén jǔ, fèn wǔ lüè yǐ rǎng bào, xīng yì bīng yǐ sǎo cán, jūn wèi chū yú nán jīng, mǎng yǐ bì yú xī dōu. ěr nǎi miào shèng ér hòu dòng zhòng, jì dìng ér hòu xíng shī, gù gōng wú bù xiàn zhī lěi, zhàn wú bēn běi zhī zú. xuān rén yǐ hé zhòng, mài dé yǐ lái yuǎn, gù dòu róng wén shēng ér yǐng fù, mǎ yuán yī jiàn ér tàn xī. dūn mù jiǔ zú, yǒu táng yú zhī chēng gāo shàng chún piáo, yǒu xī huáng zhī sù qiān xū nà xià, yǒu tǔ wò zhī láo liú xīn shù shì, yǒu rì zè zhī qín. shì yǐ jì gōng zé yè shū, bǐ lóng zé shì yì, jīng dé zé mí jiàn, yán xíng zé wú huì, liàng shì zé shì wēi, lùn fǔ zé chén ruò, zú néng wò gàn tú zhī xiū zhēng, lì bù kān zhī xiá jī, jīn shí míng qí xiū liè, shī shū zài qí yì xūn." gù yuē: guāng wǔ qí yōu yě.
曹植曰:“昔汉之初兴,高祖因暴秦而起,遂诛强楚,光有天下,功齐汤武,业流后嗣,帝王之元勋,人君之盛事也。然而名不纯德,行不纯道,身没之后,崩亡之际,果令凶妇肆酷虐之心,嬖妾被人彘之刑。赵王幽囚,祸殃骨肉,诸吕专权,社稷几移,凡此诸事,岂非高祖寡计浅虑以致斯哉?然其枭将画臣,皆古今之所鲜,有历代之希睹,彼能任其才而用之,听其言而察之,故兼天下而有帝位也。世祖体干灵之休德,禀贞和之纯精,蹈黄中之妙理,韬亚圣之懿才,其为德也,聪达而多识,仁智而明恕,重慎而周密,乐施而爱人。值阳九无妄之世,遭炎精厄会之运,殷尔雷发,赫然神举,奋武略以攘暴,兴义兵以扫残,军未出于南京,莽已毙于西都。尔乃庙胜而后动众,计定而后行师,故攻无不陷之垒,战无奔北之卒。宣仁以和众,迈德以来远,故窦融闻声而影附,马援一见而叹息。敦睦九族,有唐虞之称;高尚纯朴,有羲皇之素;谦虚纳下,有吐握之劳;留心庶事,有日昃之勤。是以计功则业殊,比隆则事异,旌德则靡僭,言行则无秽,量事则势微,论辅则臣弱,卒能握干图之休征,立不刊之遐迹,金石铭其休烈,诗书载其懿勋。”故曰:光武其优也。
xún yuè yuē:" gāo zǔ qǐ yú bù yī zhī zhōng, fèn jiàn ér qǔ tiān xià, bù yóu táng yú zhī chán, bù jiē tāng wǔ zhī shì, lóng xīng hǔ biàn, lǜ cóng fēng yún, zhēng luàn fá bào, kuò qīng dì yǔ, bā zài zhī jiān, hǎi nèi kè dìng, suì hé tiān qú, dēng jiàn huáng jí, shàng gǔ yǐ lái, shū jí suǒ zài, wèi cháng yǒu yě. fēi xióng jùn zhī cái, kuān míng zhī lüè, lì shǔ suǒ shòu, shén qí suǒ xiāng, ān néng zhì gōng rú cǐ? fén yú duàn shé, yì wù tóng fú, qǐ fēi jīng líng zhī gǎn zāi?"
(荀悦曰:“高祖起于布衣之中,奋剑而取天下,不由唐虞之禅,不阶汤武之士,龙兴虎变,率从风云,征乱伐暴,廓清帝宇,八载之间,海内克定,遂荷天衢,登建皇极,上古以来,书籍所载,未尝有也。非雄俊之才,宽明之略,历数所授,神祇所相,安能致功如此?焚鱼断蛇,异物同符,岂非精灵之感哉?”
shū yuē:" tiān gōng rén qí dài zhī." yì yuē:" tāng wǔ gé mìng, shùn hū tiān ér yīng hū rén." sī zhī wèi yǐ.
《书》曰:“天工人其代之。”《易》曰:“汤武革命,顺乎天而应乎人。”斯之谓矣。
xià zhèng zhōng, zhōng zhī bì yě pǔ, gù yīn chéng zhī yǐ jìng. jìng zhī bì guǐ, gù zhōu chéng zhī yǐ wén. wén zhī bì báo, jiù báo mò ruò zhōng. sān wáng zhī dào, zhōu ér fù shǐ. zhōu qín zhī jiān, kě wèi wén bì qín bù gǎi, fǎn kù xíng. hàn chéng qí bì, dé tiān tǒng yǐ.
夏政忠,忠之弊也朴,故殷承之以敬。敬之弊鬼,故周承之以文。文之弊薄,救薄莫若忠。三王之道,周而复始。周秦之间,可谓文弊;秦不改,反酷刑。汉承其弊,得天统矣。
kǒng róng yuē:" zhōu wǔ cóng hòu jì yǐ lái zhì qí shēn, xiāng chéng jī shí wǔ shì, dàn yǒu yú niǎo zhī ruì. zhì rú gāo zǔ, yī shēn xiū dé, ruì yǒu sì wǔ, bái shé fēn, shén mǔ kū, xī rù guān, wǔ xīng jù. yòu wǔ wáng fá zhòu, zhǎn ér xiāo zhī. gāo zǔ rù qín, shè zǐ yīng ér qiǎn zhī. shì qí kuān yù, yòu bù rú gāo zǔ."
孔融曰:“周武从后稷以来至其身,相承积十五世,但有鱼鸟之瑞。至如高祖,一身修德,瑞有四五,白蛇分,神母哭,西入关,五星聚。又武王伐纣,斩而枭之。高祖入秦,赦子婴而遣之。是其宽裕,又不如高祖。”
yú nán yuē:" dì zhě yǔ shī chù, wáng zhě yǔ yǒu chù, bà zhě yǔ chén chù. hàn zǔ zhī chén, sān jié shì yě guāng wǔ zhī zuǒ, èr shí bā jiāng shì yě. qǐ dé yǐ dèng yǔ wú hàn pǐ yú zhāng liáng hán xìn zhě hū? rán hàn zǔ gōng chén, jiē yǐ qiáng shèng zhū miè guāng wǔ zuǒ mìng, xī yòng yōu zhì ān quán, jūn chén zhī jì, liáng kě chēng yě. jué cháng bǔ duǎn, yì qí cì yān."
虞南曰:“帝者与师处,王者与友处,霸者与臣处。汉祖之臣,三杰是也;光武之佐,二十八将是也。岂得以邓禹、吴汉匹于张良、韩信者乎?然汉祖功臣,皆以强盛诛灭;光武佐命,悉用优秩安全,君臣之际,良可称也。绝长补短,抑其次焉。”
yóu cǐ yán zhī, fū hàn gāo kè píng qín xiàng, kāi chuàng hàn yè, yì guān lǐ yuè, chuí zhī hòu dài, suī wèi jiē wáng dào, bà dé zhī shèng yě.
由此言之,夫汉高克平秦、项,开创汉业,衣冠礼乐,垂之后代,虽未阶王道,霸德之盛也。)
huò yuē:" bān gù chēng: zhōu yún chéng kāng, hàn yán wén jǐng, sī yán dāng hū?"
或曰:“班固称:周云成康,汉言文景,斯言当乎?”
yú nán yuē:" chéng kāng chéng wén wǔ yí jī, yǐ zhōu zhào wèi xiāng, huà dǔ hòu zhī máng, yīn jī rén zhī dé, jí fēng yǎn cǎo, wèi zú wèi yù. zhì rú hàn zǔ kāi jī, rì bù xiá jǐ, wáng yíng zhī bì, yóu yǒu cún zhě. tài zōng tǐ zī rén shù, shì zūn xuán mò, dí qín xiàng zhī kù liè, fǎn xuān hào zhī chún fēng, jǐ zhì xíng cuò. sī wéi nán yǐ! ruò shǐ bù nì xīn yuán zhī shuō, wú qǔ dèng tōng zhī mèng, lǐn lǐn hū! shù jī jìn yú wáng dào. jǐng dì zhī nǐ zhōu kāng, zé shàng yǒu cán dé."
虞南曰:“成康承文武遗迹,以周、召为相,化笃厚之氓,因积仁之德,疾风偃草,未足为喻。至如汉祖开基,日不暇给,亡嬴之弊,犹有存者。太宗体兹仁恕,式遵玄默,涤秦、项之酷烈,反轩、昊之淳风,几致刑措。斯为难矣!若使不溺新垣之说,无取邓通之梦,懔懔乎!庶几近于王道。景帝之拟周康,则尚有惭德。”
hàn wén zàn yuē:" wén dì jí wèi, èr shí sān nián, gōng shì yuán yòu, chē qí fú yù, wú suǒ zēng yì. yǒu bù biàn, zhé chí yǐ lì rén. nán yuè wèi tuó, zì lì wèi dì, zhào guì tuó xiōng dì, yǐ dé huái zhī, tuó suì chēng chén. yǔ xiōng nú jié qīn, ér bèi yuē rù dào lìng biān bèi shǒu, bù fā bīng shēn rù, è fán bǎi xìng. wú wáng zhà bìng bù cháo, cì yǐ jī zhàng, qún chén jiàn shuō suī qiè, cháng jiǎ jiè nà yòng yān. zhāng wǔ děng shòu lù jīn qián, jué jiā shǎng cì, yǐ kuì qí xīn. zhuān wù yǐ dé huà rén, shì yǐ hǎi nèi yīn fù, xìng yú lǐ yì, duàn yù shù bǎi, jǐ zhì xíng cuò. wū hū! rén zāi!"
(《汉文赞》曰:“文帝即位,二十三年,宫室园囿,车骑服御,无所增益。有不便,辄弛以利人。南越尉佗,自立为帝,召贵佗兄弟,以德怀之,佗遂称臣。与匈奴结亲,而背约入盗;令边备守,不发兵深入,恶烦百姓。吴王诈病不朝,赐以机杖,群臣谏说虽切,常假借纳用焉。张武等受赂金钱,觉加赏赐,以愧其心。专务以德化人,是以海内殷富,兴于礼义,断狱数百,几致刑措。呜呼!仁哉!”
huò wèn fù zǐ yuē:" hàn tài zōng chú ròu xíng, kě wèi rén hū?" duì yuē:" pǐ fū zhī rén yě. fū wáng tiān xià zhě, dà yǒu jì zhě yě, fēi xiǎo bù rěn zhī wèi. yóu cǐ yán zhī, bān gù yǐ tài zōng wèi rén, bù zài chú ròu xíng yǐ.' jǐng dì zàn yuē:' kǒng zǐ chēng:" sī rén yě, sān dài zhī suǒ yǐ zhí dào ér xíng." xìn zāi! zhōu qín zhī bì, wǎng mì wén jùn, ér jiān guǐ bù shèng. hàn xìng, sǎo chú kē fán, yú rén xiū xī. zhì yú xiào wén, jiā zhī yǐ gōng jiǎn. xiào jǐng zūn yè, wǔ liù shí zài zhī jiān, zhì yú yí fēng yì sú, lí rén chún hòu. zhōu yún chéng kāng, hàn yán wén jǐng, měi yǐ zāi!' cǐ wáng dào yě."
或问傅子曰:“汉太宗除肉刑,可谓仁乎?”对曰:“匹夫之仁也。夫王天下者,大有济者也,非小不忍之谓。由此言之,班固以太宗为仁,不在除肉刑矣。’《景帝赞》曰:‘孔子称:“斯人也,三代之所以直道而行。”信哉!周秦之弊,罔密文峻,而奸宄不胜。汉兴,扫除苛烦,与人休息。至于孝文,加之以恭俭。孝景遵业,五六十载之间,至于移风易俗,黎人醇厚。周云成康,汉言文景,美矣哉!’此王道也。”)
huò yuē:" hàn wǔ dì xióng cái dà lüè, kě fāng qián dài hé zhǔ?"
或曰:“汉武帝雄才大略,可方前代何主?”
yú nán yuē:" hàn wǔ chéng liù shì zhī yè, hǎi nèi yīn fù. yòu yǒu gāo rén zhī zī, gù néng zǒng lǎn yīng xióng, jià yù háo jié, nèi xìng lǐ yuè, wài kāi biān jìng, zhì dù xiàn zhāng, huàn rán kě shù. fāng yú shǐ huáng, zé wèi yōu yǐ. zhì yú jiāo shē bào nüè, kě yǐ xiāng yà, bìng gōng yǒu yú ér dé bù zú."
虞南曰:“汉武承六世之业,海内殷富。又有高人之资,故能总揽英雄,驾御豪杰,内兴礼乐,外开边境,制度宪章,焕然可述。方于始皇,则为优矣。至于骄奢暴虐,可以相亚,并功有余而德不足。”
wǔ dì zàn yuē:" hàn chéng bǎi wáng zhī bì, gāo zǔ bō luàn fǎn zhèng, wén jǐng wù zài yǎng rén, zhì yú jī gǔ lǐ wén zhī shì, yóu duō quē yān. xiào wǔ chū lì, zhuō rán bà chù bǎi jiā, biǎo zhāng liù jīng, suì chóu zī hǎi nèi, jǔ qí jùn mào, yǔ zhī lì gōng. xìng tài xué, xiū jiāo sì, gǎi zhēng shuò, dìng lì shǔ, xié yīn lǜ, zuò shī lè, jiàn fēng shàn, lǐ bǎi shén, shào zhōu hòu, hào lìng wén zhāng, huàn yān kě shù. hòu sì dé zūn hóng yè, ér yǒu sān dài zhī fēng. rú wǔ dì zhī xióng cái dà lüè, bù gǎi wén jǐng zhī gōng jiǎn, yǐ qí sī rén, suī shī shū suǒ chēng, hé yǒu jiā yān?"
《武帝赞》曰:“汉承百王之弊,高祖拨乱反正,文景务在养人,至于稽古礼文之事,犹多阙焉。孝武初立,卓然罢黜百家,表章六经,遂畴咨海内,举其俊茂,与之立功。兴太学,修郊祀,改正朔,定历数,协音律,作诗乐,建封禅,礼百神,绍周后,号令文章,焕焉可述。后嗣得遵洪业,而有三代之风。如武帝之雄材大略,不改文景之恭俭,以齐斯人,虽《诗》、《书》所称,何有加焉?”
tuī cǐ ér yán zhī, bǐ hàn wǔ qín huáng, jiē lì gōng zhī jūn, fēi shǒu chéng zhī zhǔ yě.
(推此而言之,彼汉武秦皇,皆立功之君,非守成之主也。)
xī zhōu chéng yǐ rú zǐ jì tǒng, ér yǒu guǎn cài sì guó zhī biàn hàn zhāo yòu nián jí wèi, yì yǒu yàn gài shang guān nì luàn zhī móu. chéng wáng bù yí zhōu gōng, hàn zhāo wěi rèn huò guāng, èr zhǔ shú wèi xiān hòu?
昔周成以孺子继统,而有管、蔡四国之变;汉昭幼年即位,亦有燕、盖、上官逆乱之谋。成王不疑周公,汉昭委任霍光,二主孰为先后?
wèi wén dì yuē:" zhōu chéng wáng tǐ shèng kǎo zhī xiū qì, bǐng xián bǐ zhī tāi huì, zhōu zhào wèi bǎo fù, lǚ wàng wèi tài shī. kǒu néng yán zé xíng rén chēng cí, zú néng lǚ zé xiāng zhě dǎo yí. mù yàn wēi róng zhī měi, ěr bǎo dé yì zhī shēng, suǒ wèi shěn zì xuán liú, ér mù yù qīng fēng yǐ. yóu yǒu jiù huǐ, líng èr shū zhī bàng, shǐ zhōu gōng dōng qiān, huáng tiān hè nù, xiǎn míng jué jiù, rán hòu nǎi wù. bù liàng zhōu gōng zhī shèng dé, ér xìn jīn téng zhī jiào yán, qǐ bù àn zāi? fū hàn zhāo fù fēi wǔ wáng, mǔ fēi yì jiāng, yǎng wéi gài zhǔ, xiāng zé jié guāng. bǎo wú rén xiào zhī zhì, zuǒ wú lóng píng zhī zhì, suǒ wèi shēng yú shēn gōng zhī zhōng, cháng yú fù rén zhī shǒu. rán ér dé yǔ xìng chéng, xíng yǔ lǐ bìng, zài nián èr qī, zǎo zhī sù dá, fā yàn shū zhī zhà, liàng huò guāng zhī chéng. qǐ jiāng qǐ jīn téng, xìn guó shǐ, ér hòu nǎi wù zāi? shǐ chéng zhāo jūn nián ér lì, yì shì ér huà, mào chén ér zhì, huàn lè ér gē, zé hàn bù dú shǎo, zhōu bù dú duō yě."
魏文帝曰:“周成王体圣考之休气,禀贤妣之胎诲,周、召为保傅,吕望为太师。口能言则行人称辞,足能履则相者导仪。目厌威容之美,耳饱德义之声,所谓沈渍玄流,而沐浴清风矣。犹有咎悔,聆二叔之谤,使周公东迁,皇天赫怒,显明厥咎,然后乃寤。不亮周公之圣德,而信《金滕》之教言,岂不暗哉?夫汉昭父非武王,母非邑姜,养惟盖主,相则桀、光。保无仁孝之质,佐无隆平之治,所谓生于深宫之中,长于妇人之手。然而德与性成,行与礼并,在年二七,早知夙达,发燕书之诈,亮霍光之诚。岂将启《金滕》,信国史,而后乃寤哉?使成、昭钧年而立,易世而化,贸臣而治,换乐而歌,则汉不独少,周不独多也。”
dà jiàng jūn huò guāng jí shàng guān jié bǐng zhèng, jié hài guāng chǒng, yù zhū zhī, nǎi zhà wèi dì xiōng yàn dàn shàng shū, chēng guāng xíng shàng lín chēng bì děng shì. dì bù xìn.
(大将军霍光及上官桀秉政,桀害光宠,欲诛之,乃诈为帝兄燕旦上书,称光行上林称跸等事。帝不信。)
huò yuē:" hàn xuān dì zhèng shì míng chá, qí guāng wǔ zhī chóu yú?"
或曰:“汉宣帝政事明察,其光武之俦欤?”
yú nán yuē:" hàn xuān dì qǐ zì lǘ yán, zhī rén jí kǔ, shì yǐ liú xīn tīng zhèng, zhuó yòng xián liáng, yuán qí xún míng zé shí, jùn fǎ yán lìng, gài liú chū yú shēn hán yě. gǔ yǔ yún: tú wáng bù chéng, bì yóu zú bà tú bà bù chéng, bì jiāng rú hé? guāng wǔ rén yì, tú wáng zhī jūn yě xuān dì xíng míng, tú bà zhī zhǔ yě. jīn yǐ xiāng bèi, kǒng fēi qí chóu."
虞南曰:“汉宣帝起自闾阎,知人疾苦,是以留心听政,擢用贤良,原其循名责实,峻法严令,盖流出于申、韩也。古语云:图王不成,弊犹足霸;图霸不成,弊将如何?光武仁义,图王之君也;宣帝刑名,图霸之主也。今以相辈,恐非其俦。”
yì yuē: yuán dì zhī wèi tài zǐ, cháng jiàn xuān dì, yǐ wéi chí fǎ tài yán. dì zuò sè yuē:" wǒ hàn jiā yǐ bà wáng zhī dào zá zhī, nài hé chún rèn dé huà, yòng hài zhèng hū?" suī yǐ cǐ yán zhī, zhī qí dù liàng bù yuǎn, rán kuān měng zhī zhì yǒu zì lái yǐ. xī gāo zǔ rù qín, yuē fǎ sān zhāng, qín rén dà yuè. cǐ yán huǎn xíng zhī měi yě. guō jiā shuō cáo gōng yún:" hàn mò zhèng shī yú kuān. shào yǐ kuān jì, gù bù shè gōng jiū zhī yǐ měng, ér shàng xià zhī zhì." cǐ yán yán xíng zhī dāng yě. gù chuán yuē:" zhèng kuān zé rén màn, màn zé jiū zhī yǐ měng měng zé rén cán, cán zé shī zhī yǐ kuān. kuān yǐ jì měng, měng yǐ jì kuān, zhèng shì yǐ hé." shū yuē:" xíng fá shì qīng shì zhòng." zhōu lǐ yuē:" xíng xīn guó yòng qīng diǎn, xíng luàn guó yòng zhòng diǎn, xíng píng guó yòng zhōng diǎn."
(议曰:元帝之为太子,尝谏宣帝,以为持法太严。帝作色曰:“我汉家以霸王之道杂之,奈何纯任德化,用害政乎?”虽以此言之,知其度量不远,然宽猛之制有自来矣。昔高祖入秦,约法三章,秦人大悦。此言缓刑之美也。郭嘉说曹公云:“汉末政失于宽。绍以宽济,故不摄;公纠之以猛,而上下知制。”此言严刑之当也。故《传》曰:“政宽则人慢,慢则纠之以猛;猛则人残,残则施之以宽。宽以济猛,猛以济宽,政是以和。”《书》曰:“刑罚世轻世重。”《周礼》曰:“刑新国用轻典,刑乱国用重典,刑平国用中典。”
yóu cǐ guān zhī, dàn wèn shí dài hé rú ěr! yán xíng è zú xiǎo zāi!
由此观之,但问时代何如耳!严刑恶足小哉!)
huò yuē:" hàn yuán dì cái yì wēn yǎ, qí shǒu wén zhī liáng zhǔ hū?"
或曰:“汉元帝才艺温雅,其守文之良主乎?”
yú nán yuē:" fū rén jūn zhī cái, zài hu wén dé wǔ gōng ér yǐ. wén zé jīng tiān wěi dì, cí lìng diǎn cè wǔ zé jìn bào jí bīng, ān rén hé zhòng. cǐ nán miàn zhī hóng tú yě. zhì yú gǔ sè chuī xiāo, hé shēng dù qǔ, sī nǎi líng guān zhī zhí, qǐ tiān zǐ zhī suǒ wù hū?"
虞南曰:“夫人君之才,在乎文德武功而已。文则经天纬地,词令典策;武则禁暴戢兵,安人和众。此南面之宏图也。至于鼓瑟吹箫,和声度曲,斯乃伶官之职,岂天子之所务乎?”
yì yuē: yuán dì duō cái yì, shàn gǔ sè qín, suī rú cǐ, fēi shàn zhī shàn yě. hé zé? xú gàn zhōng lùn yuē:" fū xiáng xiǎo shì ér lüè dà dào, chá jìn wù ér àn yuǎn shù, zì gǔ jí jīn, wèi yǒu rú cǐ ér bù luàn yě, wèi yǒu rú cǐ ér bù wáng yě. suǒ wèi' xiáng xiǎo shì chá jìn wù' zhě, wèi ěr cōng yú sī zhú gē yáo zhī hé, mù míng yú diāo zhuó cǎi sè zhī zhāng, kǒu gěi yú biàn huì qiè duì zhī cí, xīn tōng yú duǎn yán xiǎo shuō zhī wén, shǒu xí yú shè yù shū shù zhī qiǎo yě. suǒ wèi' yuǎn shù dà dào' zhě, wèi rén zú yǐ fù dào qún shēng, huì zú yǐ fǔ yǎng bǎi xìng, míng zú yǐ zhào jiàn sì fāng, zhì zú yǐ tǒng lǐ wàn wù, quán zú yǐ yìng biàn wú duān, yì zú yǐ fù shēng cái yòng, wēi zú yǐ jìn è jiān fēi, wǔ zú yǐ píng dìng huò luàn, xiáng yú tīng shòu ér shěn yú guān rén, dá yú fèi xìng zhī yuán, tōng yú ān wēi zhī fēn. rú cǐ, zé jūn dào bì yǐ."
(议曰:元帝多才艺,善鼓瑟琴,虽如此,非善之善也。何则?徐干《中论》曰:“夫详小事而略大道,察近物而暗远数,自古及今,未有如此而不乱也,未有如此而不亡也。所谓‘详小事、察近物’者,谓耳聪于丝竹歌谣之和,目明于雕琢彩色之章,口给于辩惠切对之词,心通于短言小说之文,手习于射御书数之巧也。所谓‘远数、大道’者,谓仁足以覆焘群生,惠足以抚养百姓,明足以照见四方,智足以统理万物,权足以应变无端,义足以阜生财用,威足以禁遏奸非,武足以平定祸乱,详于听受而审于官人,达于废兴之原,通于安危之分。如此,则君道毕矣。”
xī lǔ zhuāng duō jì yì, shī rén cì zhī lǔ zhāo měi róng yí, yǒu chū bēn zhī huò. yóu shì yán zhī, shǐ rén zhǔ shì rú lí lóu tīng rú shī kuàng shè rú yí yì shū rú shǐ zhòu, kě wèi shàn yú yǒu sī zhī zhí, hé yì yú lǐ hū!
昔鲁庄多伎艺,诗人刺之;鲁昭美容仪,有出奔之祸。由是言之,使人主视如离娄、听如师旷、射如夷羿、书如史籀,可谓善于有司之职,何益于理乎!
kuāng héng jiàn yuán dì gǎi zhèng shū yuē:" shòu mìng zhī wáng, wù zài chuàng yè chuí tǒng, chuán zhī wú qióng. jì tǐ zhī jūn, bì cún yú chéng xuān xiān wáng zhī dé ér bāo dà qí gōng. jīn bì xià shèng dé tiān fù, zi ài hǎi nèi, rán yīn yáng wèi hé, jiān xíng wèi jìn zhě, dài yì lùn zhě wèi pī yáng xiān dì zhī shèng gōng, zhēng yán zhì dù bù kě yòng. chén qiè hèn guó jiā shì lè chéng zhī yè, ér xū wèi cǐ fēn fēn yě. yuàn bì xià xiáng lǎn tǒng yè zhī shì, cǐ shǒu wén yě."
匡衡《谏元帝改政书》曰:“受命之王,务在创业垂统,传之无穷。继体之君,必存于承宣先王之德而褒大其功。今陛下圣德天覆,子爱海内,然阴阳未和,奸邢未禁者,殆议论者未丕扬先帝之盛功,争言制度不可用。臣窃恨国家释乐成之业,而虚为此纷纷也。愿陛下详览统业之事,此守文也。”)
huò yuē:" guān wěi xīn wáng mǎng, qiān gōng lǐ ràng, qǐ fēi yī dài zhī míng shì hū? zhì zuò xiāng jū zūn, jiāo yín bào nüè, hé xiān hòu xiāng bèi shén hū?"
或曰:“观伪新王莽,谦恭礼让,岂非一代之名士乎?至作相居尊,骄淫暴虐,何先后相背甚乎?”
yú nán yuē:" wáng mǎng tiān zī cǎn kù, zhà wěi rén yě. wèi dá zhī qián, xùn míng qiú yù dé zhì zhī hòu, jīn néng ào wù. chì qíng jì jǐn, ér běn zhì cún yān. bì jiàn zì gāo, zú bù gǎi wù, hǎi nèi yuān kù, wèi guāng wǔ zhī qū chú yān."
虞南曰:“王莽天姿惨酷,诈伪人也。未达之前,徇名求誉;得志之后,矜能傲物。饬情既尽,而本质存焉。愎谏自高,卒不改寤,海内冤酷,为光武之驱除焉。”
bān gù yuē:" wáng mǎng shǐ qǐ wài qī, zhé jié lì xíng, yǐ yào míng yù. āi chéng zhī jì, qín láo guó jiā, zhí dào ér xíng, dòng jiàn chēng shù, qǐ suǒ wèi' zài guó bì wén, zài jiā bì wén, sè qǔ rén ér xíng wéi' zhě yé? mǎng jì fēi rén, ér yǒu xié nìng zhī cái, yòu chéng sì fù shì yè zhī quán, zāo hàn zhōng wēi, guó tǒng sān jué, ér tài hòu shòu kǎo, wèi zhī zōng zhǔ, gù dé sì qí jiān tè, yǐ chéng cuàn duó zhī huò. tuī cǐ yán zhī, yì yǒu tiān shí, fēi rén lì suǒ zhì. jí qí qiè wèi nán miàn, chù fēi suǒ jù, diān fù zhī shì, xiǎn yú jié zhòu, ér mǎng yàn rán, zì wèi huáng yú fù chū yě. nǎi jīn qí wēi zhà, tāo tiān nüè rén, shì yǐ hǎi nèi xiāo rán, sàng qí lè shēng zhī xīn, nèi wài yuàn hèn, yuǎn jìn jù fèi, chéng chí bù shǒu, zhī tǐ fēn liè, suì lìng tiān xià chéng yì wèi xū, zì shū chuán suǒ zài, luàn chén zéi zǐ, wú dào zhī rén, wèi yǒu rú mǎng zhī shèn zhě yě. zǐ sè wā shēng, yú fēn rùn wèi, wèi shèng wáng zhī qū chú yún."
(班固曰:“王莽始起外戚,折节力行,以要名誉。哀成之际,勤劳国家,直道而行,动见称述,岂所谓‘在国必闻,在家必闻,色取仁而行违’者耶?莽既非仁,而有邪佞之材,又承四父世业之权,遭汉中微,国统三绝,而太后寿考,为之宗主,故得肆其奸慝,以成篡夺之祸。推此言之,亦有天时,非人力所致。及其窃位南面,处非所据,颠覆之势,险于桀、纣,而莽晏然,自谓黄、虞复出也。乃矜其威诈,滔天虐人,是以海内嚣然,丧其乐生之心,内外怨恨,远近俱废,城池不守,肢体分裂,遂令天下城邑为墟,自《书》、《传》所载,乱臣贼子,无道之人,未有如莽之甚者也。紫色蛙声,余分润位,为圣王之驱除云。”
wú wáng sūn quán lùn lǚ méng yuē:" zǐ míng shǎo shí, gū wèi bù cí jù yì, guǒ gǎn yǒu dǎn ér yǐ. zhǎng dà xué wèn kāi yì, chóu lüè qí zhì, kě yǐ cì yú gōng jǐn, tú qǔ guān yǔ, shèng yú zi jìng. zi jìng dá gū shū yún:' dì wáng zhī qǐ, jiē zài yǒu qū chú. yǔ bù zú jì.' cǐ zi jìng nèi bù néng bàn, ér wài wèi dà yán ěr. gū yì shù zhī, bù gǒu zé yě." cǐ qū chú zhī yì yě.
吴王孙权论吕蒙曰:“子明少时,孤谓不辞剧易,果敢有胆而已。长大学问开益,筹略奇至,可以次于公瑾,图取关羽,胜于子敬。子敬答孤书云:‘帝王之起,皆在有驱除。羽不足忌。’此子敬内不能办,而外为大言耳。孤亦恕之,不苟责也。”此驱除之意也。)
xià shào kāng hàn guāng wǔ jiē zhōng xīng zhī jūn, shú zhě wèi zuì?
夏少康、汉光武皆中兴之君,孰者为最?
yú nán yuē:" cǐ èr dì jiē xīng fù xiān xù, guāng qǐ wáng yè, qí míng zé tóng, qí shí zé yì. hé zhě? guāng wǔ zhī shì, jí sī luàn zhī mín, zhū cán zéi zhī mǎng, qǔ luàn wǔ wáng, wèi gōng chà yì. zhì rú shào kāng, zé xià shì zhī miè yǐ èr dài yǐ yì jí hán zhuó. miǎo rán yí tǐ, shēn zài tāi yùn, mǔ shì táo wáng, shēng yú tā guó. bù jí guò tíng zhī xùn, céng wú qiáng jìn zhī qīn, zāo lí luàn zhī nán, bì shēn fēi suǒ, ér néng qí qū yú sāng luàn zhī jiān, suì chéng pèi tiān zhī yè, zhōng xīng zhī jūn, sī wèi chēng shǒu."
虞南曰:“此二帝皆兴复先绪,光启王业,其名则同,其实则异。何者?光武之世,藉思乱之民,诛残贼之莽,取乱侮亡,为功差易。至如少康,则夏氏之灭已二代矣(羿及寒浞)。藐然遗体,身在胎孕,母氏逃亡,生于他国。不及过庭之训,曾无强近之亲,遭离乱之难,庇身非所,而能崎岖于丧乱之间,遂成配天之业,中兴之君,斯为称首。”
wèi gāo guì xiāng gōng wèn xún yǐ yuē:" yǒu xià jì shuāi, hòu xiāng tiǎn miè, shào kāng shōu jí xià zhòng, fù yǔ zhī jī. gāo zǔ bá qǐ lǒng mǔ, shān yí qín xiàng. kǎo qí gōng dé, shuí wèi xiān hòu?"
(魏高贵乡公问荀顗曰:“有夏既衰,后相殄灭,少康收辑夏众,复禹之绩。高祖拔起垄亩,芟夷秦、项。考其功德,谁为先后?”
yǐ duì yuē:" zào zhī yǔ yīn, nán yì bù tóng. shào kāng gōng dé suī měi, yóu wèi zhōng xīng, hàn shì zǔ tóng liú kě yě. zhì rú gāo zǔ, chén děng yǐ wéi yōu." shàng yuē:" shào kāng xiān yú miè wáng zhī hòu, jiàng wèi zhū hóu zhī lì, néng bù qí dé ér zhào yǒu qí móu, zú miè guò gē, fù yǔ zhī jī, sì xià pèi tiān, bù shī jiù wù, fēi zhì dé hóng rén, qǐ néng jì sī xūn hū? hàn zǔ yīn tǔ bēng zhī shì, shōu yī shí zhī quán, wéi rén zi zé shù wēi qí qīn, wéi rén jūn zé qiú xì xián xiàng, wéi rén fù zé bù néng wèi qí zi, shēn méi zhī hòu, shè jì jǐ qīng. ruò yǔ shào kāng yì shí ér chù, huò wèi néng fù dà yǔ zhī jī yě." tuī cǐ yán zhī, yí gāo xià kāng ér xià hàn zǔ yǐ.
顗对曰:“造之与因,难易不同。少康功德虽美,犹为中兴,汉世祖同流可也。至如高祖,臣等以为优。”上曰:“少康先于灭亡之后,降为诸侯之隶,能布其德而兆有其谋,卒灭过戈,复禹之绩,祀夏配天,不失旧物,非至德宏仁,岂能济斯勋乎?汉祖因土崩之势,收一时之权,为人子则数危其亲,为人君则囚系贤相,为人父则不能卫其子,身没之后,社稷几倾。若与少康易时而处,或未能复大禹之绩也。”推此言之,宜高夏康而下汉祖矣。)
hòu hàn shuāi luàn, yóu yú huán líng èr zhǔ, xiōng dé shuí zé wéi shèn?
后汉衰乱,由于桓、灵二主,凶德谁则为甚?
yú nán yuē:" huán dì hè rán fèn nù, zhū miè liáng jì, yǒu gāng duàn zhī jié yān, rán yān rén shàn mìng, dǎng gù shì qǐ, zhōng píng luàn jiē, shǐ yú huán dì? gǔ yǔ yuē:' tiān xià áo áo, xīn zhǔ zhī zī yě.' líng dì chéng pí mín zhī hòu, yì wéi shàn zhèng lí shù qīng ěr, xián jì zhōng xīng. ér dì xí bǐ fù chē, dú yú qián bèi, qīng fù zōng shè. zhí dì zhī yóu, tiān nián yàn shì, wèi xìng duō yǐ."
虞南曰:“桓帝赫然奋怒,诛灭梁冀,有刚断之节焉,然阉人擅命,党锢事起,中平乱阶,始于桓帝?古语曰:‘天下嗷嗷,新主之资也。’灵帝承疲民之后,易为善政;黎庶倾耳,咸冀中兴。而帝袭彼覆车,毒逾前辈,倾覆宗社。职帝之由,天年厌世,为幸多矣。”
yì yuē: huán dì wèn shì zhōng yuán yán yuē:" zhèn rú hé zhǔ yě?" duì yuē:" hàn zhōng zhǔ."" hé zhě?"" shàng shū lìng chén fān rèn shì zé lǐ, zhōng cháng shì huáng mén yù zhèng zé luàn. shì yǐ zhī bì xià kě yǔ wéi shàn, kě yǔ wèi fēi. cǐ zhōng zhǔ zhī wèi yě."
(议曰:桓帝问侍中爰延曰:“朕如何主也?”对曰:“汉中主。”“何者?”“尚书令陈蕃任事则理,中常侍黄门豫政则乱。是以知陛下可与为善,可与为非。此中主之谓也。”
yú nán yuē:" fū mǐn jiāng chū fā, qí yuán kě yǐ làn shāng. jí qí yuǎn yě, fāng zhōu ér hòu néng jì. yuán dì zhī shí, ér rèn hóng gōng shí xiǎn jì yú huán líng, jiā yǐ dān chāo zhāng ràng jì yì yí lún, suì qīng zōng guó. qí suǒ yóu lái zhě jiàn yǐ. gù yuē:' yíng yíng bù miè, yán yán nài hé?' yán shèn qí shǐ yě. wū hū! bǎi dài zhī hòu, qí jiàn zhī zāi!"
虞南曰:“夫泯江初发,其源可以滥觞。及其远也,方舟而后能济。元帝之时,而任宏恭、石显;暨于桓、灵,加以单超、张让;既斁彝伦,遂倾宗国。其所由来者渐矣。故曰:‘荧荧不灭,炎炎奈何?’言慎其始也。呜呼!百代之后,其鉴之哉!”
gǔ yǔ yuē:" hán zhě yì wèi yī, jī zhě yì wèi shí." cháo cuò yuē:" fū guó fù qiáng ér lín guó luàn zhě, dì wáng zhī zī."
古语曰:“寒者易为衣,饥者易为食。”晁错曰:“夫国富强而邻国乱者,帝王之资。”
yóu cǐ yán zhī, shì zhī hūn luàn zhī jūn, jiāng yǐ kāi shèng dé yǐ.
由此言之,是知昏乱之君,将以开圣德矣。)
zì yán jīng bù jìng, yǔ xiàn fēn bēng, cáo mèng dé xié tiān zǐ ér lìng zhū hóu, liú xuán dé píng shǔ hàn zhī zǔ, sūn zhòng móu fù jiāng huái zhī gù, sān fēn tiān xià, dǐng zú ér lì, jiē zhào kāi wáng yè, guāng qǐ bà tú. sān fāng zhī jūn, shú yǒu yōu liè?
自炎精不竞,宇县分崩,曹孟德挟天子而令诸侯,刘玄德凭蜀汉之阻,孙仲谋负江淮之固,三分天下,鼎足而立,皆肇开王业,光启霸图。三方之君,孰有优劣?
yú nán yuē:" cáo gōng bīng jī zhì suàn, dài nán yǔ dí, gù néng zhào jī kāi jī, jū zhōng zuò xiāng, shí yǒu yīng xióng zhī cái yǐ! rán jué guǐ bù cháng, xióng cāi duō jì, zhì yú shā fú hòu, zhèn xún yù, zhū kǒng róng, lù cuī yǎn, lóu shēng bì yú yī yán, huán shào láo yú xià bài. qì dé rèn xíng, qí nüè yǐ shèn, zuò lùn xī bó, shí fēi qí rén. xǔ shào suǒ wèi' zhì shì zhī néng chén, luàn shì zhī jiān xióng', sī yán wèi dāng."
虞南曰:“曹公兵机智算,殆难与敌,故能肇迹开基,居中作相,实有英雄之才矣!然谲诡不常,雄猜多忌,至于杀伏后,鸩荀彧,诛孔融,戮崔琰,娄生毙于一言,桓劭劳于下拜。弃德任刑,其虐已甚,坐论西伯,实非其人。许邵所谓‘治世之能臣,乱世之奸雄’,斯言为当。”
" liú gōng dài liú zhāng yǐ bīn lǐ, wěi zhū gě ér bù yí, rén jūn zhī dé, yú sī wèi měi. bǐ kǒng míng zhě, mìng shì zhī qí cái, yī lǚ zhī chóu pǐ. chén zhǔ tóng xīn, yú shuǐ wèi pì, dàn yǐ guó xiǎo bīng ruò, dǒu jué yī yú, zhī duì èr fāng, kàng héng shàng guó. ruò shǐ yǔ cáo gōng yì dì ér chǔ, chěng qí zhǎng suàn, sì guān zhāng zhī wǔ, jǐn zhū gě zhī wén, zé bà wáng zhī yè chéng yǐ."
“刘公待刘璋以宾礼,委诸葛而不疑,人君之德,于斯为美。彼孔明者,命世之奇才,伊、吕之俦匹。臣主同心,鱼水为譬,但以国小兵弱,斗绝一隅,支对二方,抗衡上国。若使与曹公易地而处,骋其长算,肆关、张之武,尽诸葛之文,则霸王之业成矣。”
" sūn zhǔ yīn jué xiōng zhī zī, yòng qián cháo zhī zuǒ, jiè yǐ tiān xiǎn, jǐn dé zì cún, bǐ yú èr rén, lǐ fú néng dǎi."
“孙主因厥兄之资,用前朝之佐,介以天险,仅得自存,比于二人,理弗能逮。”
chén shòu yún:" liú bèi jī quán gàn lüè, bù dǎi wèi wǔ, suǒ yǐ jī yǔ yì xiá." zhāng fǔ yuē:" hé wéi qí rán? fū bō luàn zhī zhǔ, dāng xiān yǐ shōu xiāng huò jiāng wèi běn, yī shēn shàn zhàn, bù zú shì yě. zhū gě kǒng míng dá lǐ zhī biàn, dài wáng zuǒ zhī cái, xuán dé wú qiáng shèng zhī shì ér lìng wěi zhì guān hóu zhāng fēi jiē rén jié yě, fú ér shǐ zhī. fū míng àn bù xiāng wèi yòng, néng fǒu bù xiāng wèi shǐ. wǔ dì suī chù ān qiáng, bù wéi zhī yòng yě, kuàng zài wēi jí zhī jiān hū? ruò lìng xuán dé jù yǒu zhōng zhōu, jiāng yǔ zhōu shì bǐ lóng, qǐ tú èr jié ér yǐ."
(陈寿云:“刘备机权干略,不逮魏武,所以基宇亦狭。”张辅曰:“何为其然?夫拨乱之主,当先以收相获将为本,一身善战,不足恃也。诸葛孔明达礼知变,殆王佐之才,玄德无强盛之势而令委质;关侯、张飞皆人杰也,服而使之。夫明暗不相为用,能否不相为使。武帝虽处安强,不为之用也,况在危急之间乎?若令玄德据有中州,将与周室比隆,岂徒二杰而已。”
wèi dì wèn wú shǐ zhào zī yuē:" wú wáng hé děng zhǔ yě?" zī duì yuē:" cōng míng rén zhì xióng lüè zhī zhǔ yě." dì wèn qí zhuàng, zī yuē:" nà lǔ sù yú fán pǐn, shì qí cōng yě bá lǚ méng yú xíng zhèn, shì qí míng yě huò yú jìn ér bù hài, shì qí rén yě qǔ jīng zhōu bīng bù xuè rèn, shì qí zhì yě jù sān zhōu hǔ shì tiān xià, shì qí xióng yě qū shēn yú bì xià, shì qí lüè yě."
魏帝问吴使赵咨曰:“吴王何等主也?”咨对曰:“聪、明、仁、智、雄、略之主也。”帝问其状,咨曰:“纳鲁肃于凡品,是其聪也;拔吕蒙于行阵,是其明也;获于禁而不害,是其仁也;取荆州兵不血刃,是其智也;据三州虎视天下,是其雄也;屈身于陛下,是其略也。”
sūn cè chuāng shén, hū dì quán yuē:" jǔ jiāng dōng zhī zhòng, jué jī yú liǎng zhèn zhī jiān, yǔ tiān xià zhēng héng, qīng bù rú wǒ jǔ xián rèn néng, gè jǐn qí cái, yǐ bǎo jiāng dōng, wǒ bù rú qīng."
孙策疮甚,呼弟权曰:“举江东之众,决机于两阵之间,与天下争衡,卿不如我;举贤任能,各尽其才,以保江东,我不如卿。”
chén shòu yún:" sūn quán qū shēn rěn rǔ, rèn cái shàng jì, yǒu gōu jiàn zhī qí. rén zhī jié yě. gù néng zì shàn jiāng biǎo, chéng dǐng zhì zhī yè yě."
陈寿云:“孙权屈身忍辱,任才尚计,有勾践之奇。人之杰也。故能自擅江表,成鼎峙之业也。”)
jìn xuān dì xióng móu miào suàn, zhū gě liàng guān shì qí cái, shuí wèi yōu liè?
晋宣帝雄谋妙算,诸葛亮冠世奇才,谁为优劣?
yú nán yuē:" xuān dì qǐ zì shū shēng, cān zuǒ dì yè, jì shì wēi nàn, kè qīng wáng dào, wén wǔ zhī lüè, shí yǒu kě chēng, ér duō zhàng yīn móu, fú yóu rén yì, cāi rěn guǐ fú, yíng zhū jīn bào. zhì rú shì miù yán yú lǐ shèng, wěi jū yù yú hé yàn, kuì xīn fù lǐ, jūn zǐ bù wéi. yǐ cǐ wěi qíng, xíng zhī wàn wù, ruò shǐ lì jūn shì dí, jù huì zhōng yuán, yǐ zhòng dá zhī jiān móu, dāng kǒng míng zhī jié zhì, kǒng fēi chóu yě."
虞南曰:“宣帝起自书生,参佐帝业,济世危难,克清王道,文武之略,实有可称,而多仗阴谋,弗由仁义,猜忍诡伏,盈诸襟抱。至如示谬言于李胜,委鞫狱于何晏,愧心负理,君子不为。以此伪情,行之万物,若使力均势敌,俱会中原,以仲达之奸谋,当孔明之节制,恐非俦也。”
wú zhāng yǎn mò jì lùn zhū gě liàng sī mǎ xuān wáng èr xiāng yōu liè yuē:" hàn cháo qīng bà, tiān xià fēn bēng, èr gōng bìng zāo zhí jì huì, tuō shēn míng zhǔ. kǒng míng qǐ shǔ hàn zhī dì, dǎo yī zhōu zhī shàng, fāng zhī dà guó, gài yǒu jiǔ fēn zhī yī yě. tí bù zú shù wàn, cháng qū qí shān, kǎi rán yǒu yìn mǎ hé luò zhī zhì zhòng dá jù tiān xià shí bèi zhī dì, zhàng jiān bìng zhī zhòng, jù láo chéng, yōng jīng ruì, wú qín dí zhī yì, wù zì bǎo ér yǐ. shǐ bǐ kǒng míng ruò cǐ ér bù wáng, zé liáng yōng bù jiě jiǎ, zhōng guó bù shì ān, shèng fù zhī shì yì yǐ jué yǐ. fāng zhī sī mǎ, bù yì yōu hū?"
(吴张俨《默记》论诸葛亮、司马宣王二相优劣曰:“汉朝倾霸,天下分崩,二公并遭值际会,托身明主。孔明起蜀汉之地,蹈一州之上,方之大国,盖有九分之一也。提步卒数万,长驱祁山,慨然有饮马河洛之志;仲达据天下十倍之地,仗兼并之众,据牢城,拥精锐,无擒敌之意,务自保而已。使彼孔明若此而不亡,则凉、雍不解甲,中国不释鞍,胜负之势亦已决矣。方之司马,不亦优乎?”)
huò yuē:" jìn jǐng wén, xiōng dì shú xián?"
或曰:“晋景、文,兄弟孰贤?”
wèi míng dì bēng, lì yǎng zǐ qí wáng fāng, yí zhào shǐ cáo shuǎng yǔ sī mǎ xuān wáng fǔ zhèng. xuān wáng zhū shuǎng, zì zhuān zhèng. xuān wáng hōng, zi jǐng wáng míng shī zì zi yuán, dài lì fǔ zhèng, fèi qí wáng fāng, lì gāo guì xiāng gōng. jǐng wáng hōng, dì wén wáng míng zhāo zì zi shàng, yòu dài lì fǔ zhèng, shā gāo guì xiāng gōng, lì chén liú wáng. hòu chén liú wáng yǐ wèi chán jìn, wǔ dì míng yán zì ān shì, jí wèi píng wú, tiān xià yī tǒng. jí zǐ huì dì lì, tiān xià dà luàn, wǔ hú rù zhōng yuán yǐ.
(魏明帝崩,立养子齐王芳,遗诏使曹爽与司马宣王辅政。宣王诛爽,自专政。宣王薨,子景王名师、字子元,代立辅政,废齐王芳,立高贵乡公。景王薨,弟文王名昭、字子上,又代立辅政,杀高贵乡公,立陈留王。后陈留王以魏禅晋,武帝名炎、字安世,即位平吴,天下一统。及子惠帝立,天下大乱,五胡入中原矣。)
yú nán yuē:" hé yàn chēng:' wéi shēn yě, gù néng tōng tiān xià zhī zhì, xià hóu tài chū shì yě wéi jǐ yě, gù néng chéng tiān xià zhī wù, sī mǎ zǐ yuán shì yě.' gù zhī wáng zuǒ zhī cái, zhe yú zǎo rì. jí zhū shuǎng zhī jì, zhì lüè yǐ xuān, qīn jiǎn chēng bīng, quán jūn dú kè, cǐ zú jiàn qí yīng tú yě. suī dào shèng sān fēn, ér zhōng shēn běi miàn, wēi míng zhèn zhǔ ér chén jié bù kuī, hóu fú guī quán, yú sī wèi měi. tài zǔ sì xìng, kè níng huò luàn, nán dìng huái hǎi, xī píng yōng shǔ, yì bù yú shí, jué gōng wéi zhòng. jí gāo guì zuǎn lì, cōng míng sù zhì, bù néng jié zhōng xié zàn, nǐ jī yī zhōu, suì nǎi wěi bàng shì yàn, wěi zuì chéng jì, zì yí nì jié, zhōng xiǎng è míng, sī yán zhī diàn, bù kě mó yě."
虞南曰:“何晏称:‘唯深也,故能通天下之志,夏侯太初是也;唯几也,故能成天下之务,司马子元是也。’故知王佐之才,着于早日。及诛爽之际,智略已宣,钦、俭称兵,全军独克,此足见其英图也。虽道盛三分,而终身北面,威名振主而臣节不亏,侯服归全,于斯为美。太祖嗣兴,克宁祸乱,南定淮海,西平庸蜀,役不逾时,厥功为重。及高贵纂历,聪明夙智,不能竭忠协赞,拟迹伊周,遂乃伪谤士彦,委罪成济,自贻逆节,终享恶名,斯言之玷,不可磨也。”
gàn bǎo jìn zǒng lùn yuē:" xī hàn xuān dì yǐ xióng cái shuò liàng, yìng yùn ér shì. zhí wèi tài zǔ chuàng yè zhī chū, chóu huà jūn guó, jiā móu lǚ zhōng, suì fú yú zhěn, qū chí sān shì. xìng shēn zǔ, yǒu chéng fǔ, ér néng kuān chuò yǐ róng nà, xíng rèn shù yǐ yù wù, ér zhī rén shàn cǎi bá. gù néng xī qín mèng dá, dōng jǔ gōng sūn yuān, nèi yí cáo shuǎng, wài xí wáng líng, lǚ jù zhū gě liàng jié zhì zhī bīng, ér dōng zhī wú rén fǔ chē zhī shì. yú shì bǎi xìng yǔ néng, dà xiàng shǐ gòu yǐ. shì zōng chéng jī, tài zǔ jì yè, xuán fēng luàn nèi, qīn dàn kòu wài, qián móu suī mì, ér zài jī bì zhào huái pǔ zài rǎo, ér xǔ luò bù zhèn, xián chù yì tú, yòng guāng qián liè. rán hòu tuī gǔ zhōng dèng, cháng qū yōng shǔ. sān guān diàn sǎo, liú chán rù chén. tiān fú rén shì, yú shì xìn yǐ.
(干宝《晋总论》曰:“昔汉宣帝以雄才硕量,应运而仕。值魏太祖创业之初,筹画军国,嘉谋屡中,遂服舆轸,驱驰三世。性深阻,有城府,而能宽绰以容纳,行任数以御物,而知人、善采拔。故能西擒孟达,东举公孙渊,内夷曹爽,外袭王陵,屡拒诸葛亮节制之兵,而东支吴人辅车之势。于是百姓与能,大象始构矣。世宗承基,太祖继业,玄、丰乱内,钦、诞寇外,潜谋虽密,而在机必兆;淮、浦再扰,而许、洛不震,咸黜异图,用光前烈。然后推毂钟、邓,长驱庸蜀。三关电扫,刘禅入臣。天符人事,于是信矣。
shǐ dāng fēi cháng zhī lǐ, zhōng shòu bèi wù zhī xī. zhì yú shì zǔ, suì xiǎng huáng jí, rén yǐ hòu xià, jiǎn yǐ jié yòng, hé ér bù chí, kuān ér néng duàn. gù rén yǒng wéi xīn, sì hǎi yuè quàn yǐ. fàn zhōu sān xiá, jiè mǎ guì yáng, yì bù èr shí, jiāng xiāng lái tóng. yí wú shǔ zhī lěi yuán, tōng èr fāng zhī xiǎn sāi. tài kāng zhī zhōng, tiān xià shū tóng wén, chē tóng guǐ. suī tài píng wèi qià, yì zú yǐ míng. lì fèng qí fǎ, rén lè qí shēng, bǎi dài zhī yī shí yě. wǔ huáng jì bēng, shān líng wèi gàn, ér yáng jùn bèi zhū, mǔ hòu fèi chù, cháo shì jiù chén, yí miè zhě shù shí zú. xún yǐ èr gōng chǔ wáng zhī biàn, zōng zi wú wéi chéng zhī zhù, ér è bó shí shěn zhī xì suì gòu. shī yǐn wú jù zhān zhī guì, ér diān zhuì lù rǔ zhī huò rì yǒu. fāng yuè wú jūn shí zhī zhèn, guān mén wú jié cǎo zhī gù. lǐ chén shí bīng, qīng zhī yú jīng yáng liú yuān wáng mí, náo zhī yú qīng jì. èr shí yú nián ér hé luò wèi xū, róng jié chēng zhì, èr dì shī zūn, shān lín wú suǒ. hé zāi? shù lì shī quán, tuō fù fēi cái, sì wéi bù zhāng, ér gǒu qiě zhī zhèng duō yě. gù guān ruǎn jí zhī xíng ér jué lǐ jiào bēng chí zhī suǒ yóu, chá yǔ chún jiǎ chōng zhī shì ér jiàn shī yǐn zhī duō pì, sī guō qīn zhī móu ér wù róng dí zhī yǒu xìn, hé fù xián zhī zòu qián shén zhī lùn ér dǔ chǒng lù zhī zhāng. mín fēng guó shì rú cǐ, suī yǐ zhōng yōng zhī cái, shǒu wén zhī zhǔ zhì zhī, xīn yǒu bì jiàn zhī yú jì sì, jì zhá bì děi zhī yú yuè shēng, fàn xiè bì wèi zhī qǐng sǐ, jiǎ yì bì wèi zhī tòng kū, yòu kuàng wǒ huì dì yǐ dàng dàng zhī dé lín zhī zāi? chún yào zhī liè wèi yú, gù dà mìng zhòng jí yú zhōng zōng yuán huáng dì yě."
始当非常之礼,终受备物之锡。至于世祖,遂享皇极,仁以厚下,俭以节用,和而不弛,宽而能断。故人咏维新,四海悦劝矣。泛舟三峡,介马桂阳,役不二时,江湘来同。夷吴、蜀之垒垣,通二方之险塞。太康之中,天下书同文,车同轨。虽太平未洽,亦足以明。吏奉其法,人乐其生,百代之一时也。武皇既崩,山陵未干,而杨骏被诛,母后废黜,朝士旧臣,夷灭者数十族。寻以二公、楚王之变,宗子无维城之助,而阏伯实沈之隙岁构。师尹无具瞻之贵,而颠坠戮辱之祸日有。方岳无钧石之镇,关门无结草之固。李辰、石冰,倾之于荆、扬;刘渊、王弥,挠之于青、冀。二十余年而河、洛为墟,戎、羯称制,二帝失尊,山林无所。何哉?树立失权,托附非才,四维不张,而苟且之政多也。故观阮籍之行而觉礼教崩弛之所由,察庾纯、贾充之事而见师尹之多僻,思郭钦之谋而悟戎狄之有衅,核傅咸之奏、钱神之论而睹宠赂之彰。民风国势如此,虽以中庸之才,守文之主治之,辛有必见之于祭祀,季札必得之于乐声,范燮必为之请死,贾谊必为之痛哭,又况我惠帝以荡荡之德临之哉?淳耀之烈未渝,故大命重集于中宗元皇帝也。”)
dōng jìn zì yuán dì yǐ xià, hé zhǔ wèi xián?
东晋自元帝以下,何主为贤?
yú nán yuē:" jìn zì qiān dū jiāng zuǒ, qiáng chén shàn mìng, chuí gǒng nán miàn, zhèng fēi jǐ chū. wáng dūn yǐ pán shí zhī zōng, jū shàng liú zhī yào, fù cái jīn dì, zhì huái wèn dǐng, fēi sù zǔ zhī míng duàn, wáng dǎo zhī zhōng chéng, zé jìn zuò qí yí yú wáng shì yǐ. ruò shǐ jiàng nián yǒng jiǔ, zhàng rèn qún xián, yīn chán jiàn zhī yí lí, chéng liú shí zhī shuāi yùn, zé kè fù zhōng yuán, bù nán tú yě."
虞南曰:“晋自迁都江左,强臣擅命,垂拱南面,政非己出。王敦以盘石之宗,居上流之要,负才矜地,志怀问鼎,非肃祖之明断,王导之忠诚,则晋祚其移于王氏矣。若使降年永久,仗任群贤,因瀍、涧之遗黎,乘刘、石之衰运,则克复中原,不难图也。”
yuán dì zhí tiān xià bēng lí, chuàng lì jiāng zuǒ, hòu sù zǔ jí wèi, dà jiàng jūn wáng dūn wēi zhèn nèi wài, jiāng móu wèi nì. dì yǔ wáng dǎo wēn jiào děng jué jì zhēng dūn. dūn bài sǐ yě.
(元帝值天下崩离,创立江左,后肃祖即位,大将军王敦威震内外,将谋为逆。帝与王导、温峤等决计征敦。敦败死也。)
huò yuē:" wěi chǔ huán xuán yǒu qí cái yuǎn lüè, ér suì zhì miè wáng, hé yě?"
或曰:“伪楚桓玄有奇才远略,而遂至灭亡,何也?”
huán xuán zì jìng dào, fù wēn. dà sī mǎ xuán bó zōng shù yì, yǐ xióng háo zì chǔ. jìn ān dì yǐ wéi chéng xiàng, fēng chǔ wáng, suì shàn wèi.
(桓玄字敬道,父温。大司马玄博综术艺,以雄豪自处。晋安帝以为丞相,封楚王,遂禅位。)
yú nán yuē:" fū rén jūn zhī liàng, bì xū jǐ yìng wù, fù zài tóng yú tiān dì, xìn shì nǐ yú xuān hán, rán hòu wàn xìng lè tuī ér bù yàn yě. bǐ huán xuán zhě, gài yǒu fú jiǎo zhī xiǎo zhì, ér wú hán hóng zhī dà dé, zhí jìn mò shuāi luàn, wēi bù dǎi xià, gù xuán dé sì qí zhǎo yá, yǐ jiǎo xìng zhī yú, ér féng shén wǔ zhī yùn, zhì yú yí miè, gù qí yí yě."
虞南曰:“夫人君之量,必虚己应物,覆载同于天地,信誓拟于暄寒,然后万姓乐推而不厌也。彼桓玄者,盖有浮狡之小智,而无含宏之大德,值晋末衰乱,威不逮下,故玄得肆其爪牙,以侥幸之余,而逢神武之运,至于夷灭,固其宜也。”
yù zǐ yuē:" fā zhèng shī lìng, wèi tiān xià fú zhě, wèi zhī dào. shàng xià xiāng qīn, wèi zhī hé. mín bù qiú ér dé suǒ yù, wèi zhī xìn. chú tiān xià zhī hài, wèi zhī rén. rén yǔ xìn, hé yǔ dào, dì zhī wáng qì yě."
(鬻子曰:“发政施令,为天下福者,谓之道。上下相亲,谓之和。民不求而得所欲,谓之信。除天下之害,谓之仁。仁与信,和与道,帝之王器也。”
yóu cǐ yán zhī, háo xióng xiǎo zhì, hé yì yú lè tuī zāi?
由此言之,豪雄小智,何益于乐推哉?)
sòng zǔ zhū miè huán xuán, zài xīng jìn shì, liáng dài péi zi yě yōu zhī yú xuān wǔ, qí shì yún hé?
宋祖诛灭桓玄,再兴晋室,梁代裴子野优之于宣武,其事云何?
yú nán yuē:" wèi wǔ, cáo téng zhī sūn, lèi yè róng xiǎn, zhuó yīng hàn shì, sān shí yú nián. jí dǒng zhuō zhī luàn, nǎi yǔ shān dōng jù qǐ, zhū miè yuán xiōng, céng fēi jǐ lì. jìn xuān lì rèn qīng xiàng, wèi jí tái dǐng, wò tiān xià zhī tú, jū jì ān zhī shì, fèng míng zhào ér zhū nì jié, jiàn líng wèi pì, wèi zú yù yě. sòng zǔ yǐ pǐ fū tí jiàn, shǒu chuàng dà yè. xún yuè zhī jiān, zhòng ān jìn dǐng, jū bàn zhōu zhī dì, qū yī jùn zhī zú, zhǎn qiáo zòng yú yōng shǔ, qín yáo shào yú xiáo hán, kè mù róng chāo yú qīng bù, xiāo lú xún yú lǐng wài. róng qí suǒ zhǐ, wú wǎng bù jié. guān qí huò dá, zé hàn zǔ zhī fēng zhì shèng xiōng jīn, zé guāng wǔ zhī pǐ. xī qí zuò duǎn, zhì wèi kě liàng! cǐ wèi yōu yǐ."
虞南曰:“魏武,曹腾之孙,累叶荣显,濯缨汉室,三十余年。及董卓之乱,乃与山东俱起,诛灭元凶,曾非己力。晋宣历任卿相,位极台鼎,握天下之图,居既安之势,奉明诏而诛逆节,建瓴为譬,未足喻也。宋祖以匹夫提剑,首创大业。旬月之间,重安晋鼎,居半州之地,驱一郡之卒,斩谯纵于庸蜀,禽姚绍于崤函,克慕容超于青部,枭卢循于岭外。戎旗所指,无往不捷。观其豁达,则汉祖之风;制胜胸襟,则光武之匹。惜其祚短,志未可量!此为优矣。”
fěi zi yě yuē:" sòng wǔ huáng dì, qí jī duō yú wèi wǔ, dà dé hòu yú jìn xuān. bá zú háng jiān, què sūn ēn yǐ jù zhī zhòng fèn bì jīng yǐng, sǎo huán xuán pán shí zhī zōng, fāng guǐ cháng qū zé sān qí wú jiān lěi, huí gē nèi fù zé wǔ lǐng mí yú yāo, mìng sūn jì gāo yú jù hǎi zhī shàng ér fān yú xí juǎn, zhuó zhū líng shí yú bǎi fū zhī xià ér yōng shǔ lái wáng, qiāng hú wèi wēi, fǎn wèi biǎo lǐ, dǒng lǜ hǔ lǚ, yǐ shì zhōng yuán. rán hòu qǐng hū shàng dì, bù zhòu qián wáng, guāng yǒu dì tú, wèi zhī yì qǔ zhě yě."
(斐子野曰:“宋武皇帝,奇迹多于魏武,大德厚于晋宣。拔足行间,却孙恩蚁聚之众;奋臂荆、郢,扫桓玄盘石之宗,方轨长驱则三齐无坚垒,回戈内赴则五岭靡余妖,命孙季高于巨海之上而番隅席卷,擢朱龄石于百夫之下而庸蜀来王,羌胡畏威,反为表里,董率虎旅,以事中原。然后请呼上帝,步骤前王,光有帝图,谓之义取者也。”
yòu yuē:" huán jìng dào yǒu wén wǔ qí cái, zhì xuě yú chǐ, jiǎo dòng lí luàn zhī zhōng, yǎn yǒu tiān xià ér bù xuè rèn, jì ér xiào mìng liù hé, guī mó jìn qǔ, wèi jí yú nián, zuò dào shè jì, zì yǐ míng gāo hàn zǔ, shì jié wèi jìn, sī zhuān qí chǐ, yǐ jì gōng jǐ. ruò wáng mì huán qiān yǐ rén wàng zhèn lǐng, zhōng wáng suí xiè hùn yǐ hòu jìn xiāng guāng huī, qún cóng xiōng dì, fāng zhōu lián jùn, mín hài qí sù ér fú qí qiáng, wú yì wàng yǐ. gāo zǔ yú shí, zhū fāng zhī yī pǐ fū yě, wú qiān bǎi zhī zhòng, jiū hé tóng méng, diàn jī èr zhōu, wèi jí bàn xún, dàng qīng jīng yì, hào lìng qún hòu, cháng qū jiāng hàn, tuī wáng chǔ yú fěi xì, yuán shuāi jìn yú yǐ tuí, zì xuān yuán yǐ lái, yòng bīng zhī jí, wèi shǐ yǒu yě. zì fēi xióng lüè bù shì, tiān mìng dǐ zhǐ, yān néng ruò cǐ zhě hū? yú shì rén zhī yōu jì, ér wáng jī xìng yǐ."
又曰:“桓敬道有文武奇才,志雪余耻,狡动离乱之中,奄有天下而不血刃,既而啸命六合,规模进取,未及逾年,坐盗社稷,自以名高汉祖,事捷魏晋,思专其侈,以冀恭己。若王谧、桓谦以人望镇领,衷王绥、谢混以后进相光辉,群从兄弟,方州连郡,民骇其速而服其强,无异望矣。高祖于时,朱方之一匹夫也,无千百之众,纠合同盟,电击二州,未及半旬,荡清京邑,号令群后,长驱江汉,推亡楚于匪隙,援衰晋于已颓,自轩辕以来,用兵之疾,未始有也。自非雄略不世,天命底止,焉能若此者乎?于是人知攸暨,而王迹兴矣。”)
sòng xiào wǔ míng dì, èr rén shú xián?
宋孝武、明帝,二人孰贤?
yú nán yuē:" èr dì cán rěn zhī xìng, yì tǐ tóng xīn. zhū lù xián liáng, gē jiǎn zhī yè, nèi wú píng bó zhī xiāng, wài quē jìn zhèng zhī qīn, yǐ sī dà bǎo, wěi zhī hūn zhì, gù shǐ qí shì chéng xìn, zǎi zhì tiān xià, wèi yú suì rěn, suì yí guī yù. jiān téng suī gù, shì wèi dà dào zhī zī. bǎi lǜ tóng shī, kě wèi cháng tàn. dǐng shè qīng lún, fēi bù xìng yě."
虞南曰:“二帝残忍之性,异体同心。诛僇贤良,割剪枝叶,内无平、勃之相,外阙晋、郑之亲,以斯大宝,委之昏稚,故使齐氏乘衅,宰制天下,未逾岁稔,遂移龟玉。缄滕虽固,适为大盗之资。百虑同失,可为长叹。鼎社倾沦,非不幸也。”
xiào wǔ míng jùn, wén dì dì sān zi, wèi jiāng zhōu cì shǐ. dì shào jì shì nì dì, yǔ yán jùn yú jiāng zhōu qǐ yì zhēng shào, píng zhī. míng dì míng yù, wén dì dì shí bā zǐ, jí wèi, jǐn shā xiào wǔ zhū zǐ, wù wèi diāo shì, tiān xià sāo rán, bēng, zi yù lì, wú dào, xiāo dào chéng shā zhī.
(孝武名骏,文帝第三子,为江州刺史。弟劭既弒逆帝,与颜竣于江州起义征劭,平之。明帝名彧,文帝第十八子,即位,尽杀孝武诸子,务为雕饰,天下骚然,崩,子昱立,无道,萧道成杀之。)
qí jiàn yuán yǒng míng zhī jiān, hào wèi zhì shì, chéng yǒu zhī hū?
齐建元、永明之间,号为治世,诚有之乎?
yú nán yuē:" qí gāo chuàng yè zhī zhǔ, zhī jià sè zhī jiān nán, qiě lì shēn jiǎn sù, wù cún jiǎn yuē. wǔ dì zé liú yì hòu tíng, diāo shì guò dù, rán néng wěi rèn wáng jiǎn, xiàn zhāng yōu chū, lǐ yuè zhī shèng, xián chēng yǒng míng. zǎi xiàng dé rén, yú sī wèi měi."
虞南曰:“齐高创业之主,知稼穑之艰难,且立身俭素,务存简约。武帝则留意后庭,雕饰过度,然能委任王俭,宪章攸出,礼乐之盛,咸称永明。宰相得人,于斯为美。”
yì yuē: zi wèi líng gōng zhī wú dào, kāng zǐ yuē:" fū rú shì, yuán wèi bù sàng?" kǒng zǐ yuē:" zhòng shū yǔ zhì bīn kè, zhù tuó zhì zōng miào, wáng sūn jiǎ zhì jūn lǚ. fū rú shì, yuán wèi sàng?" cǐ yán wěi rèn yǒu dé zhī měi yě.
(议曰:子卫灵公之无道,康子曰:“夫如是,爰为不丧?”孔子曰:“仲叔圉治宾客,祝驼治宗庙,王孙贾治军旅。夫如是,爰为丧?”此言委任有德之美也。
tián dān xiàng qí, guò zī shuǐ, yǒu lǎo rén shè zī ér hán. tián dān jiě qiú ér yī zhī. xiāng wáng è zhī, yuē:" tián dān zhī hòu shī, jiāng yù yǐ qǔ wǒ guó hū? bù zǎo tú, kǒng hòu zhī." cǐ yán wěi rèn yǒu dé zhī è yě.
田单相齐,过淄水,有老人涉淄而寒。田单解裘而衣之。襄王恶之,曰:“田单之厚施,将欲以取我国乎?不早图,恐后之。”此言委任有德之恶也。
gù qí hóu è chén shì hòu dé, yàn zǐ wèi qí hóu yuē:" zài lǐ, jiā shī bù jí guó, dài fū bù shōu gōng lì, kě yǐ zhǐ zhī." qí xiāng è tián dān hòu shī, guàn zhū zhě wèi xiāng wáng yuē:" wáng bù rú jiā dān zhī shàn, lìng yuē:' guǎ rén yōu rén zhī jī yě, dān shōu ér shí zhī guǎ zhī yōu rén zhī hán yě, dān jiě qiú ér yī zhī. chēng guǎ rén zhī yì.' dān yǒu shì shàn ér wáng jiā zhī, dān zhī shàn, yì wáng zhī shàn yě." hòu lǐ lǘ xiāng yǔ yǔ yuē:" dān zhī ài rén, nǎi wáng zhī jiào yě."
故齐侯恶陈氏厚德,晏子谓齐侯曰:“在礼,家施不及国,大夫不收公利,可以止之。”齐襄恶田单厚施,贯珠者谓襄王曰:“王不如嘉单之善,令曰:‘寡人忧人之饥也,单收而食之;寡之忧人之寒也,单解裘而衣之。称寡人之意。’单有是善而王嘉之,单之善,亦王之善也。”后里闾相与语曰:“单之爱人,乃王之教也。”
fū shōu chén xià zhī quán, yí rú yàn zǐ jí guàn zhū zhě.
夫收臣下之权,宜如晏子及贯珠者。
xī hàn zǔ jí shén, lǚ hòu wèn wèi xiāng, yuē:" cáo cān kě." wèn qí cì, yuē:" wáng líng kě. rán shǎo hān, chén píng kě yǐ zhù zhī. chén píng zhì yǒu yú, rán nán dú rèn. zhōu bó hòu zhòng shǎo wén, rán ān liú shì zhě, bì bó yě. kě lìng wèi tài wèi."
昔汉祖疾甚,吕后问为相,曰:“曹参可。”问其次,曰:“王陵可。然少憨,陈平可以助之。陈平智有余,然难独任。周勃厚重少文,然安刘氏者,必勃也。可令为太尉。”
sòng gāo zǔ dà jiàn, jiè tài zǐ yuē:" tán dào jì suī yǒu gàn lüè ér wú yuǎn zhì, xú xiàn zhī fù liàng dāng wú yì tú, xiè huì cháng cóng zhēng fá, pō shí jī biàn, ruò yǒu tóng yì, bì cǐ rén yě, kě yǐ kuài jī chù zhī."
宋高祖大渐,戒太子曰:“檀道济虽有干略而无远志,徐羡之、傅亮当无异图,谢晦常从征伐,颇识机变,若有同异,必此人也,可以会稽处之。”
fū rèn xián yòng néng, yí rú hàn gāo jí sòng zǔ yǐ.
夫任贤用能,宜如汉高及宋祖矣。)
sòng qí èr dài, fèi zhǔ yǒu wǔ, bìng jiāo yín kuáng bào, qián hòu rú yī. huò shēn bèi zéi shā, huò qīng zhuì zōng shè. qǐ jué xìng wán xiōng, zì yí fēi mìng, jiāng tiān zhī suǒ qì, yòng wáng dà yè hū?
宋、齐二代,废主有五,并骄淫狂暴,前后如一。或身被贼杀,或倾坠宗社。岂厥性顽凶,自贻非命,将天之所弃,用亡大业乎?
yú nán yuē:" fū shàng zhì xià yú, tè bǐng yì qì zhōng yōng zhī cái, jiē yóu xùn xí. zì sòng qí yǐ lái, dōng gōng shī fū, bèi yuán ér yǐ. guì jiàn lǐ gé, guī xiàn wú yóu, duō yǐ wèi shēng, hǎn yóu dé jìn. cǐ wǔ jūn zhě, bǐng fán yōng zhī xìng, wú zhōu zhào zhī shī, yuǎn yì yǒu zhī zhēn guī, xiá xiāo rén zhī jìn xí, yǐ sī xià zhì, shēng ér chǔ yán, fù guó wáng shēn, lǐ shù rán yě."
虞南曰:“夫上智下愚,特禀异气;中庸之才,皆由训习。自宋、齐以来,东宫师傅,备员而已。贵贱礼隔,规献无由,多以位升,罕由德进。此五君者,禀凡庸之性,无周、召之师,远益友之箴规,狎宵人之近习,以斯下质,生而楚言,覆国亡身,理数然也。”
yì yuē: jiǎ shēng yún:" xī chéng wáng yòu, zài qiǎng bǎo zhī zhōng, zhào gōng wèi tài bǎo, zhōu gōng wèi tài fù, tài gōng wèi tài shī. bǎo, bǎo qí shēn tǐ fù, fù zhī dé yì shī, dǎo zhī jiào xùn. cǐ sān gōng zhī zhí yě. yòu zhì sān shǎo, yuē shǎo fù shǎo bǎo shǎo shī, shì yǔ tài zǐ yàn zhě yě. gù nǎi hái bào yǒu shí, sān gōng sān shǎo gù míng xiào rén yì lǐ yǐ dǎo xí zhī, zhú qù xié rén, bù shǐ jiàn è xíng xuǎn tiān xià zhī duān shì xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě yǐ yì wèi zhī, shǐ yǔ tài zǐ jū chǔ. gù tài zǐ nǎi shēng ér jiàn zhèng shì wén zhèng yán xíng zhèng dào. zuǒ yòu qián hòu, jiē zhèng rén yě.
(议曰:贾生云:“昔成王幼,在襁褓之中,召公为太保,周公为太傅,太公为太师。保,保其身体;傅,傅之德义;师,导之教训。此三公之职也。又置三少,曰少傅、少保、少师,是与太子晏者也。故乃孩抱有识,三公、三少固明孝、仁、义、礼以导习之,逐去邪人,不使见恶行;选天下之端士、孝悌、博闻、有道术者以翼卫之,使与太子居处。故太子乃生而见正事、闻正言、行正道。左右前后,皆正人也。
fū xí yǔ zhèng rén jū, bù néng wú zhèng, yóu shēng zhǎng qí dì, bù néng bù qí yán yě xí yǔ bù zhèng rén jū, yóu shēng zhǎng chǔ dì, bù néng bù chǔ yán yě. qín shǐ zhào gāo fù hú hài ér jiào zhī yù, suǒ xí zhě fēi zhǎn yì rén zé yí rén zhī sān zú yě. gù hú hài jīn rì jí wèi, míng rì shè rén. zhōng jiàn zhě wèi zhī fěi bàng, shēn jì zhě wèi zhī yāo yán, shì shā rén ruò yì cǎo jiān rán. qǐ hú hài zhī xìng è zāi? bǐ qí suǒ yǐ dǎo zhī zhě fēi qí lǐ yě."
夫习与正人居,不能无正,犹生长齐地,不能不齐言也;习与不正人居,犹生长楚地,不能不楚言也。秦使赵高傅胡亥而教之狱,所习者非斩劓人则夷人之三族也。故胡亥今日即位,明日射人。忠谏者谓之诽谤,深计者谓之妖言,视杀人若刈草菅然。岂胡亥之性恶哉?彼其所以导之者非其理也。”
jìn huì dì tài zǐ yù yǒu zuì, yán zuǎn shàng shū jiàn yuē:" chén fú niàn yù zhǎng yǎng shēn gōng, chén lún fù guì, shòu ráo xiān dì, fù mǔ jiāo zhī. měi jiàn xuǎn shī fū, xià zhì jùn lì, lǜ qǔ gāo liáng jī zhōng dǐng shí zhī jiā, xī yǒu hán mén rú sù, rú wèi wǎn zhōu wén xiǎn mǎ shè rén, yì wú jí àn zhèng zhuāng zhī bǐ, suì shǐ bú jiàn shì jūn fù zhī dào. gǔ lǐ, tài zǐ yǐ shì lǐ yǔ guó rén chǐ, yù lìng zhī jiàn, rán hòu nǎi guì. zì qǐng dōng gōng yì wēi, tài shèng suǒ yǐ zhì bài, fēi dàn dōng gōng. zhū wáng shī yǒu wén xué, yì qǔ háo zú lì néng dé zhě, qǐ yǒu qiē cuō, néng xiāng cháng yì? jīn shì yán yǔ bèi nì, shòu zuì zhī rì, bù shī zǐ dào, shàng kě zhòng xuǎn shī fū. zhì yóu tán wén xué, jiē xuǎn hán zhǎng gū huàn yǐ xué xíng zì lì zhě, jí shè lǚ jiān nán míng xíng sù lì zhě, shǐ yǔ yóu chù. jué guì qī zǐ dì qīng bó bīn kè, dàn dào gǔ jīn xiào zǐ cí qīn zhōng chén shì jūn, jí sī qiān gǎi guò, jiē wén shàn dào, shù jī kě quán."
晋惠帝太子遹有罪,阎纂上书谏曰:“臣伏念遹长养深宫,沉沦富贵,受饶先帝,父母骄之。每见选师傅,下至郡吏,率取膏粱击钟鼎食之家,希有寒门儒素,如卫绾、周文;洗马舍人,亦无汲黯、郑庄之比,遂使不见事君父之道。古礼,太子以士礼与国人齿,欲令知贱,然后乃贵。自顷东宫亦微,太盛所以致败,非但东宫。诸王师友、文学,亦取豪族力能得者,岂有切磋,能相长益?今适言语悖逆,受罪之日,不失子道,尚可重选师傅。置游谈文学,皆选寒长孤宦、以学行自立者,及涉履艰难、名行素立者,使与游处。绝贵戚子弟、轻薄宾客,但道古今孝子慈亲、忠臣事君,及思愆改过,皆闻善道,庶几可全。”
yóu cǐ guān zhī, gù zhī tài zǐ zhě, xuǎn zuǒ yòu, bǐ yù jiào zhī, zuì jí yě.
由此观之,故知太子者,选左右,俾喻教之,最急也。)
liáng yuán dì cōng míng cái xué, kè píng huò luàn, ér zú zhì qīng fù. hé yě? yuán dì, liáng wǔ dì dì qī zǐ, míng yì, wèi jīng zhōu cì shǐ. pò hóu jǐng, dōu jīng zhōu, wèi xī wèi wàn niǔ yú jǐn lái fá, zhí dì hài zhī.
梁元帝聪明才学,克平祸乱,而卒致倾覆。何也?(元帝,梁武帝第七子,名绎,为荆州刺史。破侯景,都荆州,为西魏万纽于谨来伐,执帝害之。)
yú nán yuē:" liáng yuán cōng míng jì yì, cái jiān wén wǔ, zhàng shùn fá nì, kè xuě jiā yuān, chéng gōng suì shì, yǒu zú chēng zhě. dàn guó nàn zhī hòu, shāng yí wèi fù, xìn qiáng kòu zhī gān yán, xí biǎn xīn yú huái chǔ fān, píng zōng zhī zì wèi chóu dí, gū yuǎn xuán pì, mò yǔ tóng yōu, shēn wáng zuò miè, shēng rén tú tàn, jǔ yān yǐng ér qì zhī, liáng kě xī yě."
虞南曰:“梁元聪明伎艺,才兼文武,仗顺伐逆,克雪家冤,成功遂事,有足称者。但国难之后,伤夷未复,信强寇之甘言,袭褊心于怀楚蕃,屏宗支自为仇敌,孤远悬僻,莫与同忧,身亡祚灭,生人涂炭,举鄢、郢而弃之,良可惜也。”
yì yuē: huái nán zǐ yún:" fū rén zhì, cái zhī měi zhě yě. suǒ wèi rén zhě, ài rén yě suǒ wèi zhì zhě, zhī rén yě. ài rén zé wú nüè xíng, zhī rén zé wú luàn zhèng. cǐ sān dài suǒ yǐ chāng yě. zhì bó yǒu wǔ guò rén zhī cái, ér bù miǎn yú shēn sǐ rén shǒu zhě, bù ài rén yě qí wáng jiàn yǒu sān guò rén zhī qiǎo, ér shēn lǔ qín zhě, bù zhī xián yě. gù rén mò dà yú ài rén, zhì mò dà yú zhī rén. èr zhě bù lì, suī chá huì jié qiǎo, bù miǎn yú luàn yǐ."
(议曰:《淮南子》云:“夫仁智,才之美者也。所谓仁者,爱人也;所谓智者,知人也。爱人则无虐刑,知人则无乱政。此三代所以昌也。智伯有五过人之才,而不免于身死人手者,不爱人也;齐王建有三过人之巧,而身虏秦者,不知贤也。故仁莫大于爱人,智莫大于知人。二者不立,虽察慧捷巧,不免于乱矣。”
huò yuē:" zhōu wǔ zhī xióng cái wǔ lüè, shēn xiān shì zú, ruò tiān jiǎ zhī nián, jǐn qí bīng suàn, bì néng píng yǔ nèi, wèi yī dài zhī míng zhǔ hū?"
或曰:“周武之雄才武略,身先士卒,若天假之年,尽其兵算,必能平宇内,为一代之明主乎?”
yú nán yuē:" zhōu wǔ xiāo yǒng guǒ yì, yǒu chū rén zhī lüè, guān qí bēi gōng lì shì, fǎ lìng yán míng, suī gōu jiàn ráng jū, wú wén yú tiān xià. cǐ měng jiàng zhī rèn, fēi rén jūn zhī dù liàng yě."
虞南曰:“周武骁勇果毅,有出人之略,观其卑躬厉士,法令严明,虽勾践、穰苴,无闻于天下。此猛将之任,非人君之度量也。”
yóu cǐ guān zhī, fū bō luàn zhī zhǔ, dāng xiān yǐ shōu xiāng huò jiāng wèi běn, yī shēn shàn zhàn, bù zú shì yě. gù liú xiàng yuē:" zhī rén zhě, wáng dào yě zhī shì zhě, chén dào yě. jì yì shàn zhàn, hé yì zāi?"
由此观之,夫拨乱之主,当先以收相获将为本,一身善战,不足恃也。故刘向曰:“知人者,王道也;知事者,臣道也。伎艺善战,何益哉?”)
hòu qí wén xuān dì, kuáng bèi zhī jī, jié zhòu zhī suǒ bù wéi, ér guó fù rén fēng, bù zhì yú luàn wáng. hé yě? xuān dì míng yáng, hòu qí gāo huān dì èr zi, shòu hòu wèi chán yě.
后齐文宣帝,狂悖之迹,桀、纣之所不为,而国富人丰,不至于乱亡。何也?(宣帝名洋,后齐高欢第二子,受后魏禅也。)
yú nán yuē:" xī qí huán shē yín wáng lǐ, rén lún suǒ qì, jiǎ liù hé yú zhòng fù, suì bó zhū hóu. xuān wǔ dì bǐ rěn rěn nüè, gǔ jīn wú bǐ, wěi wàn jī yú zūn yàn, bǎo quán zōng guó, yǐ qí rèn yòng dé cái, suǒ yǐ shè jì yóu cún zhě yě."
虞南曰:“昔齐桓奢淫亡礼,人伦所弃,假六翮于仲父,遂伯诸侯。宣武帝鄙稔忍虐,古今无比,委万机于遵彦,保全宗国,以其任用得才,所以社稷犹存者也。”
yì yuē: yīn yǒu sān rén, tài kāng yǒu wǔ dì, yì jiē xián zhě, ér guó wèi xū, hé zāi?
(议曰:殷有三仁,太康有五弟,亦皆贤者,而国为墟,何哉?
yù zǐ yuē:" jūn zǐ yú rén zhī móu yě, néng bì yòng dào, ér bù néng bì jiàn shòu yě néng bì zhōng, ér bù néng bì jiàn rù yě néng bì xìn, ér bù néng bì jiàn xìn yě. gù yú gōng bù yòng gōng zhī qí móu, miè yú jìn chóu yóu bù tīng chì zhāng zhī yán, wáng yú zhì shì. tiān xià zhī guó, mò bù yǒu zhōng chén móu shì, dàn zài yòng yǔ bù yòng ěr. gǒu wèi bù yòng, fǎn yí jūn bàng, xián rén jūn zǐ, ān néng jiù bài luàn hū?"
鬻子曰:“君子与人之谋也,能必用道,而不能必见受也;能必忠,而不能必见入也;能必信,而不能必见信也。故虞公不用宫之奇谋,灭于晋;仇由不听赤章之言,亡于智氏。天下之国,莫不有忠臣谋士,但在用与不用耳。苟为不用,反贻君谤,贤人君子,安能救败乱乎?”)
chén wǔ dì qǐ zì cǎo lái, xìng chuàng dì yè, jìn dài yǐ lái, kě fāng hé zhǔ?
陈武帝起自草莱,兴创帝业,近代以来,可方何主?
yú nán yuē:" wǔ dì yǐ qí cái yuǎn lüè, huái kuāng fù zhī zhì, lóng yuè hǎi yú, bào biàn lǐng biǎo, sǎo zhòng fēn yú jiàng quē, fù dì zuò yú zǐ wēi. xī kàng zhōu shī, běi yí qí kòu, hóng móu zhǎng suàn, dòng wú yí cè, shí kāi jī zhī lìng zhǔ, bō luàn zhī xióng cái. bǐ sòng zǔ zé bù jí, fāng qí gāo zé yōu yǐ."
虞南曰:“武帝以奇才远略,怀匡复之志,龙跃海嵎,豹变岭表,扫重氛于绛阙,复帝座于紫微。西抗周师,北夷齐寇,宏谋长算,动无遗策,实开基之令主,拨乱之雄才。比宋祖则不及,方齐高则优矣。”
suí wén dì qǐ zì bù yī, guāng yǒu shén qì. xī dìng yōng shǔ, nán píng jiāng biǎo, bǐ yú jìn wǔ, kě wèi chóu hū?
隋文帝起自布衣,光有神器。西定庸蜀,南平江表,比于晋武,可为俦乎?
yú nán yuē:" suí wén yīn wài qī zhī zhòng, zhōu shì zhī wēi, fù tú zuò zǎi, suì yīng bǎo mìng. liú xīn zhèng zhì, wù cóng ēn zé, gù néng suí fǔ xīn jiù, jī níng xiá ěr, wén wǔ zhì zhì, jiē yǒu kě guān. jí kè dìng jiāng huái, xián tóng shū guǐ, lǜ tǔ lí xiàn, qǐ zhù tài píng. zì jīn líng miè hòu, wáng xīn shē tài, suī wēi jiā sì hǎi, ér qíng duò wàn jī, jīng bì tián yú nèi fǔ, wú jī mǎn yú xià shì. rén shòu diāo shì, shì jiāng qīng gōng, wàn xìng lì dān, zhōng mín chǎn jié. jiā yǐ cāi jì xīn qǐ, wū gǔ shì xìng, lù ài zǐ zhī fēi, lí shàng xiàng zhī mǔ māo guǐ shì qǐ, qín wáng fēi jí pú yè yáng sù mǔ, jiē zuò yān.. gāng wéi yǐ wěn, lǐ jiào sī wáng, pìn jī chén xiǎng, huáng zhī jiǎo jué, fèi chù bù gū, shù lì suǒ ài fèi tài zǐ yǒng wèi shù rén, lì jìn wáng guǎng yě.. gōng chén liáng zuǒ, zhū jiǎn wú yí. jì nián zhī shī, duō yú jìn wǔ, shí shì bù yǒng, qǐ tiān wáng hū?"
虞南曰:“隋文因外戚之重,周室之微,负图作宰,遂膺宝命。留心政治,务从恩泽,故能绥抚新旧,缉宁遐迩,文武制置,皆有可观。及克定江淮,咸同书轨,率土黎献,企伫太平。自金陵灭后,王心奢汰,虽威加四海,而情堕万机,荆璧填于内府,吴姬满于下室。仁寿雕饰,事将倾宫,万姓力殚,中民产竭。加以猜忌心起,巫蛊事兴,戮爱子之妃,离上相之母(猫鬼事起,秦王妃及仆射杨素母,皆坐焉。)。纲维已紊,礼教斯亡,牝鸡晨响,皇枝剿绝,废黜不辜,树立所爱(废太子勇为庶人,立晋王广也。)。功臣良佐,诛剪无遗。季年之失,多于晋武,十世不永,岂天亡乎?”
yì yuē: hàn gāo zǔ yù yǐ zhào wáng rú yì yì tài zǐ, shū sūn tōng jiàn yuē:" xī jìn xiàn gōng yǐ lí jī gù, fèi tài zǐ, lì xī qí, jìn guó luàn zhě shù shí nián, wèi tiān xià xiào. qín yǐ bù zǎo dìng fú sū, lìng zhào gāo dé yǐ zhà lì hú hài, zì shǐ miè sì. cǐ bì xià suǒ qīn jiàn. jīn bì xià bì yù fèi dí ér lì shǎo, chén yuàn xiān fú zhū, yǐ jǐng xuè wū dì." dì yuē:" wú zhí xì ěr." tōng yuē:" tài zǐ nǎi tiān xià běn, běn zhī yī yáo, tiān xià zhèn dòng. nài hé yǐ tiān xià xì?" nǎi tīng zhī.
(议曰:汉高祖欲以赵王如意易太子,叔孙通谏曰:“昔晋献公以骊姬故,废太子,立奚齐,晋国乱者数十年,为天下笑。秦以不早定扶苏,令赵高得以诈立胡亥,自使灭祀。此陛下所亲见。今陛下必欲废嫡而立少,臣愿先伏诛,以颈血污地。”帝曰:“吾直戏耳。”通曰:“太子乃天下本,本之一摇,天下震动。奈何以天下戏?”乃听之。
yuán shào ài shǎo zǐ shàng, nǎi yǐ tài zǐ tán jì xiōng hòu. jǔ shòu jiàn yuē:" shì chēng wàn rén zhú tù, yī rén huò zhī, tān zhě xī zhǐ, fēn dìng gù yě. qiě nián jūn yǐ xián, dé jūn yǐ zhǎng, shàng gǔ zhī zhì yě. yuàn shàng wéi xiān dài chéng bài zhī jiè, xià sī zhú tù fēn dìng zhī yì. ruò qí bù gǎi, huò shǐ cǐ yǐ." shào bù cóng, hòu guǒ gòu xì.
袁绍爱少子尚,乃以太子谭继兄后。沮授谏曰:“世称万人逐兔,一人获之,贪者悉止,分定故也。且年均以贤,德均以长,上古之制也。愿上惟先代成败之诫,下思逐兔分定之义。若其不改,祸始此矣。”绍不从,后果构隙。
gù yuē: lì dí zǐ zhě, bù shǐ shù niè yí yān. yí zé dòng, liǎng zé zhēng. zi liǎng wèi zhě, jiā bì luàn zǐ liǎng wèi, ér jiā bù luàn zhě, qīn yóu zài yě. shì qīn bù luàn, shī qīn bì luàn. yǒu zhǐ zāi.
故曰:立嫡子者,不使庶孽疑焉。疑则动,两则争。子两位者,家必乱;子两位,而家不乱者,亲犹在也。恃亲不乱,失亲必乱。有旨哉。)
huò yuē:" wáng bà zhī lüè, qǐng shì sī yǔ yǐ. gǎn wèn mò ér zuò shì, jí gǎi zhēng shuò, yì fú sè, yǐ biàn rén zhī ěr mù, qí shì xī xiàng?"
或曰:“王霸之略,请事斯语矣。敢问殁而作谥,及改正朔,易服色,以变人之耳目,其事奚象?”
duì yuē:" gǔ zhī lì shì zhě, jiāng yǐ jiè fū hòu dài, suí háng shòu míng, jūn qīn wú yǐn. jīn zhī chén zǐ bù lùn míng shí, wù zài zūn chóng, sī fēng tì yě jiǔ yǐ."
对曰:“古之立谥者,将以戒夫后代,随行受名,君亲无隐。今之臣子不论名实,务在尊崇,斯风替也久矣。”
xī jì kāng zi wèn wǔ dì zhī dé yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē:" tiān yǒu wǔ xíng, mù huǒ jīn shuǐ jí tǔ. fēn shí huà yù, yǐ chéng wù." yī suì sān bǎi liù shí rì, wǔ xíng xíng qī shí èr rì, huà shēng zhǎng yù.
昔季康子问五帝之德于孔子,孔子曰:“天有五行,木火金水及土。分时化育,以成物。”(一岁三百六十日,五行行七十二日,化生长育。)
qí shén wèi wǔ dì wěi wǔ dì, wǔ xíng zhī shén.. gǔ zhī wáng zhě, yì dài gǎi hào, qǔ fǎ wǔ xíng. wǔ xíng gèng wáng, zhōng shǐ xiāng shēng, yì xiàng qí yì. gù qí shēng wèi míng wáng zhě, ér sǐ pèi wǔ xíng. shì yǐ tài hào pèi mù gōu máng wèi mù zhèng yě, yán dì pèi huǒ zhù róng wèi huǒ zhèng yě, shǎo hào pèi jīn rù shōu wèi jīn zhèng yě, zhuān xū pèi shuǐ xuán míng wèi shuǐ zhèng yě, huáng dì pèi tǔ hòu tǔ wèi tǔ zhèng yě.
其神为五帝纬(五帝,五行之神。)。古之王者,易代改号,取法五行。五行更王,终始相生,亦象其义。故其生为明王者,而死配五行。是以太昊配木(勾芒为木正也),炎帝配火(祝融为火正也),少昊配金(蓐收为金正也),颛顼配水(玄冥为水正也),黄帝配土(后土为土正也)。
dì wáng gǎi hào, yú wǔ xíng zhī dé, gè yǒu suǒ shàng. cóng qí suǒ wáng zhī dé cì yān mù jiā cì wèi huǒ yě. mù jiā shàng chì, yǐ mù dé yì zhī pǔ, xún qí mǔ, jiān qí zi yě. xià hòu shì yǐ jīn dé wáng ér shàng hēi, yīn rén yǐ shuǐ dé wáng ér shàng bái shuǐ jiā shàng qīng, ér shàng bái zhě, bì tǔ jiā zhī shàng qīng yě. tǔ jiā yí shàng bái, wèi tǔ zhě, sì háng zhī zhǔ, zhǔ yú sì jì. wǔ xíng yòng shì, xiān qǐ yú mù, gù tǔ jiā shàng mù sè qīng yě.. zhōu rén yǐ mù dé wáng ér sè shàng chì. cǐ sān dài zhī suǒ yǐ bù tóng yě. jí hàn zhī chū, gōng sūn chén jiǎ yì yǐ wéi hàn tǔ dé, yǐ wǔ xíng zhī chuán, cóng suǒ bù shèng chuán yí zhī chuán yě. wǔ dì xiāng dài, cháng cóng jīn mù shuǐ huǒ tǔ xiāng shèng zhī fǎ yě.. qín zài shuǐ dé, gù wèi hàn jù tǔ ér kè zhī. liú xiàng fù zǐ yǐ wéi dì chū yú zhèn, gù páo xī shì shǐ shòu mù dé, qí hòu yǐ mǔ chuán zi, zhōng ér fù shǐ. zì shén nóng huáng dì, xià lì táng yú sān dài, ér hàn dé huǒ yān. gù gāo zǔ shǐ qǐ, shén mǔ yè hào, zhe chì dì zhī fú, dé tiān tǒng yǐ. xī gòng gōng yǐ shuǐ dé jiān yú mù huǒ, yǔ qín tóng yùn, fēi qí cì, gù jiē bù yǒng yě.
帝王改号,于五行之德,各有所尚。从其所王之德次焉(木家次位火也。木家尚赤,以木德义之普,循其母,兼其子也)。夏后氏以金德王而尚黑,殷人以水德王而尚白(水家尚青,而尚白者,避土家之尚青也。土家宜尚白,为土者,四行之主,主于四季。五行用事,先起于木,故土家尚木色青也。)。周人以木德王而色尚赤。此三代之所以不同也。及汉之初,公孙臣贾谊以为汉土德,以五行之传,从所不胜(传移之传也。五帝相代,常从金木水火土相胜之法也。)。秦在水德,故谓汉据土而克之。刘向父子以为帝出于震,故庖牺氏始受木德,其后以母传子,终而复始。自神农、黄帝,下历唐虞三代,而汉得火焉。故高祖始起,神母夜号,着赤帝之符,得天统矣。昔共工以水德间于木火,与秦同运,非其次,故皆不永也。
yǐ wú guān zhī, dì wáng zhī xìng, gè běn qí suǒ chū wǔ dì zhī hòu, yǐ dìng wǔ dé. hé yǐ míng zhī? hàn, yáo hòu yě. yáo, huǒ dé wáng, gù hàn wèi huǒ yān. yuán shào shí gěng bāo yuē:" chì dé shuāi jǐn, yuán wèi huáng yìn, yǐ wéi yuán shùn hòu, shùn tǔ dé jūn, gù quàn jìn yān." shì zhī dì wáng zhī xìng, gè běn qí suǒ chū, wǔ dì zhī hòu, yǒu zì lái yǐ. jīn qín, zhuān xū hòu, shuǐ dé yě. gù qín wèi shuǐ dé yān.
(以吾观之,帝王之兴,各本其所出五帝之后,以定五德。何以明之?汉,尧后也。尧,火德王,故汉为火焉。袁绍时耿包曰:“赤德衰尽,袁为黄胤,以为袁舜后,舜土德君,故劝进焉。”是知帝王之兴,各本其所出,五帝之后,有自来矣。今秦,颛顼后,水德也。故秦为水德焉。)
yǐ cǐ guān zhī, suī bǎi dài kě zhī yě.
以此观之,虽百代可知也。