shǔ wú wèi
(《蜀》、《吳》、《魏》)
lùn yuē: chén wén xī hàn shì bù gāng, wǎng lòu xiōng jiǎo. yuán běn chū hǔ shì hé shuò, liú jǐng shēng què qǐ jīng zhōu, mǎ chāo hán suì xióng jù yú guān xī, lǚ bù chén gōng qiè mìng yú dōng xià, liáo hé hǎi dài, wáng gōng shí shù, jiē zǔ bīng bǎi wàn tiě qí qiān qún, hé zòng dì jiāo, wèi yī shí zhī jié yě. rán cáo cāo xié tiān zǐ lìng zhū hóu, liù qī nián jiān, yí miè zhě shí bā jiǔ. suī wú shǔ zuì ěr guó yě, yǐ dì tú àn zhī, cái sì zhōu zhī tǔ, bù rú zhōng yuán zhī dà dū. rén qiè yú gōng zhàn, yǒng yú sī dòu, qīng zǒu yì běi, bù dí zhū huá zhī shì. jiǎo zhǎng liàng dà, bì cái chēng lì, bù ruò èr yuán liú lǚ zhī shèng. cǐ èr xióng yǐ xīn zào wèi jí zhī guó, zī nì shàng bù móu zhī shì, rán néng fǔ jiàn gù miǎn, yǔ cáo shì zhēng héng yuè mǎ zhǐ huī, ér lì jǐn nán hǎi. hé zāi? zé dì lì bù tóng, shì shǐ zhī rán ěr. gù yì yuē: wáng hóu shè xiǎn yǐ shǒu qí guó. gǔ yǔ yuē: yī lǐ zhī hòu, ér dòng qiān lǐ zhī quán zhě, dì lì yě. gù cáo pī lín jiāng, jiàn bō tāo xiōng yǒng, tàn yuē: cǐ tiān suǒ yǐ xiàn nán běi yě! liú zī chēng nán zhèng wèi tiān yù xié gǔ dào wèi wǔ bǎi lǐ shí xué. jī zhū qián zhì, jiē wèi qí shēn zǔ yǐ. suī yún: tiān dào shùn, dì lì bù rú rén hé. ruò shǐ zhōng cái shǒu zhī, ér yán qī tǐng mìng kě yě, qǐ qū qū ài jùn dé fèn qí zhǎng cè hū? yóu shì guān zhī, zài cǐ bù zài bǐ. yú xì! zhì zhě zhī lǜ, bì zá yú lì hài, gù bù jǐn zhī yòng bīng zhī hài, zé bù néng zhī yòng bīng zhī lì, yǒu zì lái yǐ. shì yǐ cǎi zhí qí yào, ér wèi cǐ quán yé. fū náng kuò wǔ hú, xí juǎn quán shǔ, shù zhī hài zhōng zhī lì, yǐ míng wèi jiā zhī lüè yān.
論曰:臣聞昔漢氏不綱,網漏凶狡。袁本初虎視河朔,劉景升鵲起荊州,馬超、韓遂雄據於關西,呂布、陳宮竊命於東夏,遼河、海岱,王公十數,皆阻兵百萬、鐵騎千群,合縱締交,為一時之傑也。然曹操「挾天子令諸侯」,六七年間,夷滅者十八九。雖吳、蜀蕞爾國也,以地圖按之,才四州之土,不如中原之大都。人怯於公戰,勇於私鬥,輕走易北,不敵諸華之士。角長量大,比才稱力,不若二袁劉呂之盛。此二雄以新造未集之國,資逆上不侔之勢,然能撫劍顧眄,與曹氏爭衡;躍馬指麾,而利盡南海。何哉?則地利不同,勢使之然耳。故《易》曰:「王侯設險以守其國。」古語曰:「一里之厚,而動千里之權者,地利也。」故曹丕臨江,見波濤洶湧,嘆曰:「此天所以限南北也!」劉資稱南鄭為「天獄」、斜谷道為「五百里石穴」。稽諸前志,皆畏其深阻矣。雖云:天道順,地利不如人和。若使中材守之,而延期挺命可也,豈區區艾、浚得奮其長策乎?由是觀之,在此不在彼。於戲!「智者之慮,必雜於利害」,故「不盡知用兵之害,則不能知用兵之利」,有自來矣。是以採摭其要,而為此權耶。夫囊括五湖,席捲全蜀,庶知害中之利,以明魏家之略焉。
shǔ
蜀
tiān dì bù zhèng fáng xīn, zhì lǐ cān fá. cān fá zé yì zhōu fēn yě yǐ dōng jǐng nán gǔ jù xīng wèi jiè, dōng jǐng nán gǔ jù xīng lián yuè zhě shì yě. zī xīng dù zài cān yòu zú, yù jǐng suǒ héng xīng shì yě. xī jù xīng jí cān zhōng yāng sān xīng xī dì yī xīng shì yě.. àn zhí fāng zé yōng zhōu zhī jìng, jù yǔ gòng zé liáng zhōu zhī yù, dì fāng wǔ qiān lǐ, tí fēng sì shí jùn, shí yī dōu huì yě cháng qú guó zhì yún: shǔ, qí guà zhí kūn, gù duō bān cǎi zhī zhāng qí chén zhí wèi, gù shàng zī wèi. shī chēng wén wáng zhī huà, bèi yú jiāng hàn zhī yù, yǒu wén wáng zhī huà yān. qín bīn tóng shī, qín shǔ tóng fēn, gù yǒu xià shēng yún.. gù gǔ chēng tiān fǔ zhī guó, wò yě qiān lǐ, qí yǒu yǐ yǐ.
天帝布政房心,致理參伐。參伐則益州分野(以東井、南股、距星為界,東井、南股、距星連鉞者是也。觜星度在參右足,玉井所衡星是也。西距星即參中央三星西第一星是也。)。按《職方》則雍州之境,據《禹貢》則梁州之域,地方五千里,提封四十郡,實一都會也(常璩《國志》云:「蜀,其卦直坤,故多斑彩之章;其辰直未,故尚滋味。《詩》稱文王之化,被於江漢之域,有文王之化焉。秦豳同詩,秦蜀同分,故有夏聲」雲。)。故古稱「天府之國」,沃野千里,其有以矣。
wáng mǎng mò, gōng sūn shù jù shǔ. shù zì zi yáng, fú fēng mào líng rén yě, wáng mǎng shí wèi dǎo jiāng zú zhèng, zhì lín qióng. jí gēng shǐ lì, háo jié gè qǐ qí xiàn yǐ yīng hàn, nán yáng rén zōng chéng lüè hàn zhōng, shāng rén wáng cén yì qǐ bīng yú luò xiàn, zì chēng dìng hàn jiāng jūn, yǐ yīng chéng. shù wén zhī, qiǎn shǐ yíng chéng, chéng děng zhì chéng dū, lǔ lüè bào héng, shù yì è zhī, zhào xiàn zhōng háo jié wèi yuē: tiān xià tóng kǔ xīn shì, sī liú shì jiǔ yǐ, gù wén hàn jiāng jūn dào, chí yíng dào lù. jīn bǎi xìng wú gū ér fù zi xì huò, shì wū shāo fán, cǐ kòu zéi, fēi yì bīng yě. wú yù bǎo jùn zì shǒu, yǐ dài zhēn zhǔ, zhū qīng yù bìng lì zhě jí liú, bù yù zhě biàn qù. háo jié jiē kòu tóu yuàn xiào sǐ. shù yú shì shǐ rén zhà chēng hàn shǐ zhě zì dōng fāng lái, jiǎ shù fǔ hàn jiāng jūn yì zhōu mù. nǎi xuǎn jīng bīng qiān yú rén ér jī zōng chéng děng, pò zhī. bié qiǎn dì huī yú mián zhú jī gēng shǐ suǒ zhì yì zhōu cì shǐ zhāng zhōng, yòu pò zhī, yóu shì wēi zhèn yì bù zhě yě.
王莽末,公孫述據蜀。(述字子陽,扶風茂陵人也,王莽時為導江卒正,治臨邛。及更始立,豪傑各起其縣以應漢,南陽人宗成略漢中,商人王岑亦起兵於雒縣,自稱定漢將軍,以應成。述聞之,遣使迎成,成等至成都,擄掠暴橫,述意惡之,召縣中豪傑謂曰:「天下同苦新室,思劉氏久矣,故聞漢將軍到,馳迎道路。今百姓無辜而婦子系獲,室屋燒燔,此寇賊,非義兵也。吾欲保郡自守,以待真主,諸卿欲併力者即留,不欲者便去。」豪傑皆叩頭願效死。述於是使人詐稱漢使者自東方來,假述輔漢將軍、益州牧。乃選精兵千餘人而擊宗成等,破之。別遣弟恢於綿竹擊更始所置益州刺史張忠,又破之,由是威震益部者也。)
yì bù gōng cáo lǐ xióng shuō shù yuē: fāng jīn sì hǎi bō dàng, pǐ fū héng yì, jiāng jūn gē jù qiān lǐ, dì shén tāng wǔ, ruò fèn fā wēi dé, yǐ tóu tiān xì, bà wáng zhī yè chéng yǐ. jīn shān dōng jī jǐn, rén mín xiāng shí, bīng suǒ tú miè, chéng yì qiū xū. shǔ dì wò yě qiān lǐ, tǔ rǎng gāo yú, guǒ shí suǒ shēng, wú gǔ ér bǎo. nǚ gōng zhī yè, fù yī tiān xià, míng cái zhú gàn, qì xiè zhī ráo, bù kě shèng yòng. yòu yǒu yú yán tóng tiě zhī lì, fú shuǐ zhuǎn cáo zhī biàn. běi jù hàn zhōng, dù bāo xié zhī ài dōng shǒu bā jùn, jù hàn guān zhī kǒu. dì fāng shù qiān lǐ, zhàn shì bù xià bǎi wàn. jiàn lì zé chū bīng ér lüè dì, wú lì zé jiān shǒu ér lì nóng. dōng xià hàn shuǐ, yǐ kuī qín dì nán shùn jiāng liú, yǐ zhèn jīng yáng. suǒ wèi yòng tiān yīn dì, chéng gōng zhī zī. jīn jūn wáng zhī shēng wén yú tiān xià, ér wèi hào wèi dìng, zhì shì hú yí. yí jí dà wèi, shǐ yuǎn rén yǒu suǒ guī yī. shù yuē: dì wáng yǒu mìng, wú hé dé yǐ dāng zhī? xióng yuē: tiān mìng wú cháng, bǎi xìng yǔ néng, néng zhě dāng zhī. wáng hé yí yān? suì rán zhī yě. jiàn wǔ yuán nián sì yuè, suì zì lì wèi tiān zǐ, hào chéng jiā, sè shàng bái. shǐ jiāng jūn hóu dān kāi bái shuǐ guān, běi shǒu nán zhèng, jiāng jūn rèn mǎn cóng làng zhōng xià jiāng zhōu, dōng jù hàn guān, yú shì jǐn yǒu yì zhōu zhī dì yě.
益部功曹李熊說述曰:「方今四海波盪,匹夫橫議,將軍割據千里,地什湯武,若奮發威德,以投天隙,霸王之業成矣。今山東饑饉,人民相食,兵所屠滅,城邑丘墟。蜀地沃野千里,土壤膏腴,果實所生,無谷而飽。女工之業,覆衣天下,名材竹干,器械之饒,不可勝用。又有魚鹽、銅鐵之利,浮水轉漕之便。北據漢中,杜褒斜之隘;東守巴郡,拒捍關之口。地方數千里,戰士不下百萬。見利則出兵而略地,無利則堅守而力農。東下漢水,以窺秦地;南順江流,以震荊揚。所謂用天因地,成功之資。今君王之聲聞於天下,而位號未定,志士狐疑。宜即大位,使遠人有所歸依。」(述曰:「帝王有命,吾何德以當之?」熊曰:「天命無常,百姓與能,能者當之。王何疑焉?」遂然之也。)建武元年四月,遂自立為天子,號「成家」,色尚白。(使將軍侯丹開白水關,北守南鄭,將軍任滿從閬中下江州,東據捍關,於是盡有益州之地也。)
zì gēng shǐ bài hòu, guāng wǔ fāng shì shān dōng, wèi huáng xī fá. guān zhōng háo jié duō yōng zhòng guī shù. qí hòu píng líng rén jīng hán jiàn dōng fāng jiāng píng, bīng qiě xī xiàng, shuō shù yuē: bīng zhě, dì wáng zhī dà qì, gǔ jīn suǒ bù néng fèi yě. kuí xiāo zāo yù yùn huì, gē yǒu yōng zhōu, bīng qiáng shì fù, wēi jiā shān dōng. bù jí cǐ shí cuī wēi chéng shèng, yǐ zhēng dà mìng, ér tuì yù wèi xī bó zhī shì, yǎn wǔ xī gē, bēi cí shì hàn, kuì rán zì yǐ wǔ wáng fù chū yě. jīn hàn dì shì guān lǒng zhī yōu, zhuān jīng dōng fá, sì fēn tiān xià ér yǒu qí sān. shǐ xī zhōu háo jié, xián jū xīn yú shān dōng. fā jiān shǐ, zhāo xié èr, zé wǔ fēn ér yǒu qí sì. ruò jǔ bīng tiān shuǐ, bì zhì jǔ kuì. tiān shuǐ jì dìng, zé jiǔ fēn ér yǒu qí bā. bì xià yǐ liáng zhōu zhī dì, nèi fèng wàn chéng, wài gěi sān jūn, bǎi xìng chóu kùn, bù kān shàng mìng, jiāng yǒu wáng shì zì kuì zhī biàn. chén zhī yú jì, yǐ wèi yí jí tiān rén zhī wàng wèi jué, háo jié shàng kě zhāo yòu, jí yǐ cǐ shí fā guó nèi jīng bīng. lìng tián róng jù jiāng líng, lín jiāng nán zhī huì, yǐ wū shān zhī gù, zhú lěi jiān shǒu, chuán xí wú chǔ, zhǎng shā yǐ nán, bì suí fēng ér mí lìng yán cén chū hàn zhōng, dìng sān fǔ tiān shuǐ, lǒng xī gǒng shǒu zì fú. rú cǐ hǎi nèi zhèn yáo, jì yǒu dà lì.
自更始敗後,光武方事山東,未遑西伐。關中豪傑多擁眾歸述。其後平陵人荊邯見東方將平,兵且西向,說述曰:「兵者,帝王之大器,古今所不能廢也。隗囂遭遇運會,割有雍州,兵強士附,威加山東。不及此時摧危乘勝,以爭大命,而退欲為西伯之事,偃武息戈,卑辭事漢,喟然自以武王復出也。今漢帝釋關隴之憂,專精東伐,四分天下而有其三。使西州豪傑,咸居心於山東。發間使,招攜貳,則五分而有其四。若舉兵天水,必至沮潰。天水既定,則九分而有其八。陛下以梁州之地,內奉萬乘,外給三軍,百姓愁困,不堪上命,將有王氏自潰之變。臣之愚計,以為宜及天人之望未絕,豪傑尚可招誘,急以此時發國內精兵。令田戎據江陵,臨江南之會,倚巫山之固,築壘堅守,傳檄吳楚,長沙以南,必隨風而靡;令延岑出漢中,定三輔、天水,隴西拱手自服。如此海內震搖,冀有大利。」
shù yǐ wèn qún chén, bó shì wú zhù yuē: xī wǔ wáng fá zhòu, bā bǎi zhū hóu bù qī tóng cí, rán yóu hái shī yǐ dài tiān mìng, wèi wén yǒu zuǒ yòu zhī zhù, ér yù chū shī yú qiān lǐ zhī wài, yǐ guǎng fēng jiāng zhě yě. hán yuē: jīn dōng dì wú chǐ cùn zhī bǐng, qū wū hé zhī zhòng, kuà mǎ xiàn dí, suǒ xiàng zhé píng, bù jí chéng shí yǔ zhī zhēng gōng, ér zuò tán wǔ wáng zhī shuō, shì xiào kuí xiāo yù wèi xī bó yě. fàn yè yuē: yuán qí jiū zú, jiǎ zhì míng shén jī. fū chuàng tú shǒu shì, yǒu yǐ shí qí fēng yǐ. zhōng yú gū lì yī yú, jiè yú dà guó, lǒng chí suī ài, fēi yǒu bǎi èr zhī shì, qū qū liǎng jùn yǐ yù táng táng zhī fēng, zé zhī qí dào yǒu zú huái zhě, suǒ yǐ qī yǒu sì fāng zhī jié. fū gōng quán zé yù xiǎn, yè xiè zé xìn shēng, huí chéng sàng ér wèi qí yì zhě, huò wèi wén yān! ruò xiāo mìng huì fú yùn, dí fēi tiān lì, zuò lùn xī bó, qǐ duō chī yě hū?
(述以問群臣,博士吳柱曰:「昔武王伐紂,八百諸侯不期同辭,然猶還師以待天命,未聞有左右之助,而欲出師於千里之外,以廣封疆者也。」邯曰:「今東帝無尺寸之柄,驅烏合之眾,跨馬陷敵,所向輒平,不亟乘時與之爭功,而坐談武王之說,是效隗囂欲為西伯也。」范曄曰:「援旗糾族,假制明神跡。夫創圖首事,有以識其風矣。終於孤立一隅,介於大國,隴坻雖隘,非有百二之勢,區區兩郡以御堂堂之鋒,則知其道有足懷者,所以棲有四方之傑。夫功全則譽顯,業謝則釁生,回成喪而為其議者,或未聞焉!若囂命會符運,敵非天力,坐論西伯,豈多嗤也乎?」)
shù bù tīng hán jì. guāng wǔ nǎi shǐ cén péng wú hàn fá shǔ, pò jīng mén, zhǎng qū rù jiāng guān.
述不聽邯計。光武乃使岑彭、吳漢伐蜀,破荊門,長驅入江關。
cén péng wèi shǔ cì kè suǒ shā, wú hàn bìng jiāng qí jūn, rù jiān wèi jiè, zhū xiàn jiē chéng shǒu. hàn nǎi jìn jūn gōng guǎng dōu, bá zhī, qiǎn qīng qí shāo chéng dū, shì qiáo yáng wǔ yǐ dōng zhū xiǎo chéng jiē jiàng. guāng wǔ jiè hàn yuē: chéng dū shí wàn zhòng, bù kě qīng yě. dàn jiān jù guǎng dōu, dài qí lái gōng, wù yǔ zhēng fēng. ruò bù gǎn lái gōng, zhuǎn yíng zhuī zhī, xū qí lì pí, nǎi kě jī yě. hàn chéng lì jiāng bù qí èr wàn yú rén jìn bī chéng dū, qù chéng shí yú lǐ, zǔ jiāng běi wèi yíng, zuò fú qiáo. shǐ fù jiāng liú shàng jiāng wàn yú rén tún jiāng nán, xiāng qù èr shí yú lǐ. guāng wǔ wén zhī, dà jīng, ràng hàn yuē: zéi ruò chū bīng zhuì gōng, ér yǐ dà zhòng gōng shàng, shàng pò, gōng jí bài yǐ! xìng wú tā zhě, jí yǐn bīng hái guǎng dōu. zhào shū wèi dào, shù guǒ shǐ qí jiāng xiè fēng gōng hàn, shǐ bié jiāng jié liú shàng, lìng bù dé xiāng jiù. hàn nǎi bì yíng, sān rì bù chū, duō shù fān qí, shǐ yān huǒ bù jué. yè xián méi yǐn bīng yǔ shàng jūn hé, fēng děng bù jué. míng rì, nǎi fēn bīng jù jiāng běi, zì jiāng gōng jiāng nán, hàn pò zhī, zhǎn xiè fēng. yú shì yǐn hái guǎng dōu, yǐ zhuàng wén guāng wǔ, bào yuē: gōng hái guǎng dōu, shén dé qí yí, shù bì bù gǎn lüè shàng ér jī gōng yě. ruò xiān gōng shàng, gōng cóng guǎng dōu wǔ shí lǐ xī bù qí fù zhī, shì dāng zhí qí pí kùn, pò zhī bì yǐ! zì shì, hàn yǔ shù zhàn yú guǎng dōu zhī jiān, bā zhàn bā kè, suì jūn qí guō zhōng. shù nǎi xī sàn jīn bó, mù gǎn sǐ shì wǔ qiān rén, yǐ pèi yán cén. cén yú shì qiáo wěi jiàn qí zhì, míng gǔ tiāo zhàn, ér qián qiǎn qí bīng chū wú hàn jūn hòu, xí jī, pò hàn. hàn duò shuǐ, yuán mǎ wěi dé chū. shù nǎi zì jiāng gōng hàn, sān hé sān shèng. zì dàn jí zhōng, jūn shì bù dé shí, bìng pí. hàn gù mìng zhuàng shì tū zhī, shù bīng dà bài yě.
(岑彭為蜀刺客所殺,吳漢並將其軍,入犍為界,諸縣皆城守。漢乃進軍攻廣都,拔之,遣輕騎燒成都,市橋、陽武以東諸小城皆降。光武戒漢曰:「成都十萬眾,不可輕也。但堅據廣都,待其來攻,勿與爭鋒。若不敢來攻,轉營追之,須其力疲,乃可擊也。」漢乘利將步騎二萬餘人進逼成都,去城十餘里,阻江北為營,作浮橋。使副將劉尚將萬餘人屯江南,相去二十餘里。光武聞之,大驚,讓漢曰:「賊若出兵綴公,而以大眾攻尚,尚破,公即敗矣!幸無他者,急引兵還廣都。詔書未到,述果使其將謝豐攻漢,使別將劫劉尚,令不得相救。漢乃閉營,三日不出,多樹旛旗,使煙火不絕。夜銜枚引兵與尚軍合,豐等不覺。明日,乃分兵拒江北,自將攻江南,漢破之,斬謝豐。於是引還廣都,以狀聞光武,報曰:「公還廣都,甚得其宜,述必不敢略尚而擊公也。若先攻尚,公從廣都五十里悉步騎赴之,適當值其疲睏,破之必矣!」自是,漢與述戰於廣都之間,八戰八克,遂軍其郭中。述乃悉散金帛,募敢死士五千人,以配延岑。岑於市橋偽建旗幟,鳴鼓挑戰,而潛遣奇兵出吳漢軍後,襲擊,破漢。漢墮水,緣馬尾得出。述乃自將攻漢,三合三勝。自旦及中,軍士不得食,並疲。漢固命壯士突之,述兵大敗也。)
jūn zhì chéng dū, shù chū zhàn, bīng bài bèi cì, dòng xiōng sǐ, yí shù qī zǐ, fén qí gōng shì. guāng wǔ wén zhī, nù yǐ qiǎn hàn yuē: chéng jiàng sān rì, lì rén fú cóng. yī dàn fàng bīng zòng huǒ, liáng shī zhǎn jiāng diào rén zhī yì yě. nǎi xià zhào wèi zhī. qí zhōng jié zhì yì zhī shì, bìng méng jīng xiǎn, lǐ yù yǐ yǒu cái gàn zhuó yòng zhī. yú shì xī tǔ gǎn yuè, mò bù guī xīn yān. fàn yè yuē: xī zhào tuó zì wáng pān yú, gōng sūn yì qiè dài shǔ hàn, tuī qí wú tā gōng néng, ér zhì yú hòu wáng zhě, jiāng yǐ biān dì chù yuǎn, fēi wáng huà zhī suǒ xiān hū? bù néng yīn xì lì gōng, yǐ huì shí biàn, fāng nǎi zuò shì biān fú, yǐ gāo shēn zì ān, xī wú qǐ suǒ yǐ cán wèi hóu yě. jí qí xiè qún chén, shěn fèi xìng zhī mìng, yǔ fū ní shǒu xián yù zhě, yì rì tán yě.
軍至成都,述出戰,兵敗被刺,洞胸死,夷述妻子,焚其宮室。(光武聞之,怒以譴漢曰:「城降三日,吏人服從。一旦放兵縱火,良失斬將吊人之義也。」乃下詔慰之。其忠節志義之士,並蒙旌顯,李育以有才幹擢用之。於是西土感悅,莫不歸心焉。范曄曰:「昔趙陀自王番禺,公孫亦竊帶蜀漢,推其無他功能,而至於後亡者,將以邊地處遠,非王化之所先乎?不能因隙立功,以會時變,方乃坐飾邊幅,以高深自安,昔吳起所以慚魏侯也。及其謝群臣,審廢興之命,與夫泥首銜玉者,異日談也。」)
zhì líng dì shí, zhèng lǐ shuāi quē, wáng shì duō gù, xióng háo jué zhú, fēn liè jiāng yǔ. yǐ liú yān wèi yì zhōu mù. yān, lǔ gōng wáng hòu yě. shí sì fāng bīng kòu, yān yǐ wèi cì shǐ wēi qīng, nǎi jiàn yì gǎi zhì mù bó, zhèn ān fāng xià, qīng xuǎn zhòng chén yǐ jū qí rèn, yǐ yān wèi yì zhōu mù. shì shí, liáng zhōu zéi mǎ xiāng jù pí yì zhī rén shù qiān, xiān shā mián zhú lìng, jìn gōng luò xiàn. zhōu cóng shì jiǎ lóng xiān lǐng bīng shù qiān zài jiān wèi, suì jiū hé lì rén gōng xiāng, pò zhī. nǎi xuǎn lì yíng yān, suì lǐng yì zhōu mù yě. yān sǐ, zi zhāng lì. zhōu dà lì zhào wěi děng tān zhāng wēn rén, lì wèi cì lì. chū, nán yáng sān fǔ rén shù wàn hù liú rù yì zhōu, yān xī shōu yǐ wèi bīng, míng yuē: dōng zhōu bīng. zhāng xìng róu kuān, wú wēi lüè, dōng zhōu rén qīn bào. zhào wěi yīn rén qíng bù jī, nǎi jié zhōu zhōng dà xìng. dōng zhōu rén wèi jiàn zhū miè, nǎi tóng xīn bìng lì, wèi zhāng shū sǐ zhàn, zhǎn zhào wěi. shí zhāng lǔ yì yǐ zhāng nuò ruò, bù chéng shùn zhāng, suì zì xióng yú bā shǔ yě. wèi liú bèi suǒ wéi, suì jiàng. bèi qiān zhāng yú gōng ān, guī qí cái bǎo. hòu yǐ bìng zú.
至靈帝時,政理衰缺,王室多故,雄豪角逐,分裂疆宇。以劉焉為益州牧。(焉,魯恭王后也。時四方兵寇,焉以為刺史威輕,乃建議改置牧伯,鎮安方夏,清選重臣以居其任,以焉為益州牧。是時,梁州賊馬相聚疲役之人數千,先殺綿竹令,進攻雒縣。州從事賈龍先領兵數千在犍為,遂糾合吏人攻相,破之。乃選吏迎焉,遂領益州牧也。)焉死,子璋立。(州大吏趙韙等貪璋溫仁,立為刺吏。初,南陽三輔人數萬戶流入益州,焉悉收以為兵,名曰:「東州兵」。璋性柔寬,無威略,東州人侵暴。趙韙因人情不緝,乃結州中大姓。東州人畏見誅滅,乃同心併力,為璋殊死戰,斬趙韙。時張魯亦以璋懦弱,不承順璋,遂自雄於巴蜀也。)為劉備所圍,遂降。(備遷璋於公安,歸其財寶。後以病卒。)
chū, liú bèi wèi yù zhōu mù yě. bèi, zì xuán dé, zhuō jùn zhuō xiàn rén yě. shǎo yán yǔ, shàn xià rén, xǐ nù bù xíng yú sè. xú zhōu mù táo qiān biǎo xiān zhǔ wèi yù zhōu mù. hòu qiān bìng, shǐ rén yíng xiān zhǔ, xiān zhǔ yuē: yuán gōng lù jìn zài shòu chūn, cǐ jūn sì shì wǔ gōng, hǎi nèi suǒ guī, jūn yǐ zhōu yǔ zhī. chén dēng yuē: yuán gōng lù jiāo háo, fēi zhì luàn zhī zhǔ. jīn yù wèi shǐ jūn hé bù qí shí wàn, shàng kě yǐ kuāng zhǔ jì rén, chéng wǔ bà zhī yè, xià kě yǐ gē dì shǒu jìng, shū gōng yú zhú bó. ruò shǐ jūn bù jiàn tīng, dēng yì wèi gǎn tīng shǐ jūn. kǒng róng wèi xiān zhǔ yuē: yuán gōng lù qǐ yōu guó wàng jiā zhě yé? zhǒng zhōng kū gǔ hé zú jiè yì? jīn rì zhī shì, bǎi xìng yǔ néng, tiān yǔ bù qǔ, huǐ bù kě zhuī. suì lǐng xú zhōu. chén dēng qiǎn shǐ yì yuán shào yuē: tiān jiàng zāi lì, huò zhēn bǐ zhōu, zhōu jiāng cú yǔn. shì rén wú zhǔ, kǒng jiān xióng yī dàn chéng xì, yǐ yí méng zhǔ rì cè zhī yōu, zhé gòng fèng píng yuán xiāng liú fǔ jūn, yǐ wèi zōng zhǔ, yǒng shǐ bǎi xìng zhī yǒu yī guī. fāng jīn kòu nán zòng héng, bù huáng shì jiǎ, jǐn qiǎn xià lì gào zhí shì. yuán shào dá yuē: liú xuán dé, hóng yǎ yǒu xìn yì. jīn xú zhōu lè dài zhī, chéng fù suǒ wàng yě. wèi cáo gōng suǒ pò, zǒu tún xīn yě.
初,劉備為豫州牧也。(備,字玄德,涿郡涿縣人也。少言語,善下人,喜怒不形於色。徐州牧陶謙表先主為豫州牧。後謙病,使人迎先主,先主曰:「袁公路近在壽春,此君四世五公,海內所歸,君以州與之。」陳登曰:「袁公路驕豪,非治亂之主。今欲為使君合步騎十萬,上可以匡主濟人,成五霸之業,下可以割地守境,書功於竹帛。若使君不見聽,登亦未敢聽使君。」孔融謂先主曰:「袁公路豈憂國忘家者耶?冢中枯骨何足介意?今日之事,百姓與能,天與不取,悔不可追。」遂領徐州。陳登遣使詣袁紹曰:「天降災戾,禍臻鄙州,州將殂殞。士人無主,恐奸雄一旦承隙,以貽盟主日側之憂,輒共奉平原相劉府君,以為宗主,永使百姓知有依歸。方今寇難縱橫,不遑釋甲,謹遣下吏告執事。」袁紹答曰:「劉玄德,宏雅有信義。今徐州樂戴之,誠副所望也。」)為曹公所破,走屯新野。
shí liú biǎo hōng, zhū gé liàng shuō gōng cóng, jīng zhōu kě yǒu. xiān zhǔ yuē: jīng zhōu lín wáng, tuō wǒ yǐ yí gū, wú bù rěn yě. jīng zhōu rén duō guī xiān zhǔ, xiān zhǔ rì xíng shí yú lǐ. huò yuē: yí sù xíng bǎo jiāng líng. xiān zhǔ yuē: fū jì dà shì zhě, yǐ rén wèi běn. jīn rén guī wú, hé rěn qì qù. xí záo chǐ yuē: liú zhǔ suī diān pèi xiǎn nán, ér xìn yì yù míng shì bī shì wēi, ér yán bù shī dào zhuī jǐng shēng zhī gù, zé qíng gǎn sān jūn liàn fù yì zhī shì, zé gān yǔ tóng bài. shì qí suǒ yǐ jié wù qíng, qǐ tú tóu láo fǔ hán hán liǎo wèn jí ér yǐ? qí zhōng jì dà yè zhě, bù yì yí hū?
(時劉表薨,諸葛亮說攻琮,荊州可有。先主曰:「荊州臨亡,托我以遺孤,吾不忍也。」荊州人多歸先主,先主日行十餘里。或曰:「宜速行保江陵。」先主曰:「夫濟大事者,以人為本。今人歸吾,何忍棄去。」習鑿齒曰:「劉主雖顛沛險難,而信義愈明;勢逼事危,而言不失道;追景升之顧,則情感三軍;戀赴義之士,則甘與同敗。視其所以結物情,豈徒投醪、撫寒、含蓼、問疾而已?其終濟大業者,不亦宜乎?」)
wén zhū gé liàng gōng gēng nán yáng, nǎi sān yì liàng yú cǎo lú zhī zhōng, píng rén yán yuē: hàn shì qīng tuí, jiān chén qiè mìng, zhǔ shàng méng chén, gū bù duó dé liàng lì, yù xìn dà yì, xíng yú tiān xià, ér zhì shù qiǎn duǎn, suì yòng chāng jué, zhì yú jīn rì, rán yì yóu wèi yǐ. jūn wèi jì jiāng ān chū? liàng dá yuē: zì dǒng zhuō yǐ lái, háo jié bìng qǐ, kuà zhōu lián jùn zhě, bù kě shèng shù. cáo cāo bǐ yú yuán shào, míng wēi ér zhòng guǎ, rán suì néng kè shào. yǐ ruò wèi qiáng zhě, fēi wéi tiān shí, yì yì rén móu yě. jīn cāo yǐ yōng bǎi wàn zhī zhòng, xié tiān zǐ ér lìng zhū hóu chuán yuē: qiú zhū hóu, mò rú qín wáng. cǐ zhī wèi yě.. cǐ chéng bù kě yǔ zhēng fēng. sūn quán jù yǒu jiāng dōng, yǐ lì sān dài, guó xiǎn ér mín fù, xián néng wèi yòng, cǐ kě yǔ wèi yuán, ér bù kě tú yě. jīng zhōu běi jù jiāng hàn, lì jǐn nán hǎi, dōng lián wú huì, xī tōng bā shǔ, cǐ yòng wǔ zhī guó, ér qí zhǔ bù néng shǒu, cǐ dài tiān suǒ yǐ zī jiāng jūn yě. yì zhōu xiǎn sāi, wò yě qiān lǐ, tiān fǔ zhī guó, gāo zǔ yīn zhī yǐ chéng dì yè. liú zhāng àn ruò, zhāng lǔ zài běi, mín yīn guó fù, ér bù zhī xù, zhì néng zhī shì, sī dé míng hòu. jiāng jūn jì dì shì zhī zhòu, xìn yì zhe yú sì hǎi, zǒng lǎn yīng xióng, sī xián rú kě. ruò kuà yǒu jīng yì, bǎo qí yán qū, xī hé zhū róng, nán fǔ yí yuè, jié hǎo sūn quán, nèi xiū zhèng lǐ. tiān xià yǒu biàn, zé mìng shàng jiāng jiāng jīng zhōu zhī jūn, yǐ xiàng wǎn luò jiāng jūn shēn lǜ yì zhōu zhī zhòng, chū yú qín chuān, bǎi xìng shú bù dān shí hú jiāng, yǐ yíng jiāng jūn zhě hū? chéng rú shì, zé bà yè kě chéng, hàn shì kě xìng yǐ. shí cáo gōng pò jīng zhōu, xiān zhǔ bēn wú.
聞諸葛亮躬耕南陽,乃三詣亮於草廬之中,屏人言曰:「漢室傾頹,奸臣竊命,主上蒙塵,孤不度德量力,欲信大義,行於天下,而智術淺短,遂用猖獗,至於今日,然意猶未已。君謂計將安出?」亮答曰:「自董卓以來,豪傑並起,跨州連郡者,不可勝數。曹操比於袁紹,名微而眾寡,然遂能克紹。以弱為強者,非唯天時,抑亦人謀也。今操已擁百萬之眾,挾天子而令諸侯(《傳》曰:「求諸侯,莫如勤王。」此之謂也。)。此誠不可與爭鋒。孫權據有江東,已歷三代,國險而民附,賢能為用,此可與為援,而不可圖也。荊州北據江、漢,利盡南海,東連吳會,西通巴、蜀,此用武之國,而其主不能守,此殆天所以資將軍也。益州險塞,沃野千里,天府之國,高祖因之以成帝業。劉璋暗弱,張魯在北,民殷國富,而不知恤,智能之士,思得明後。將軍既帝室之冑,信義着於四海,總覽英雄,思賢如渴。若跨有荊益,保其岩岨,西和諸戎,南撫夷越,結好孫權,內修政理。天下有變,則命上將將荊州之軍,以向宛、洛;將軍身率益州之眾,出於秦川,百姓孰不簞食壺漿,以迎將軍者乎?誠如是,則霸業可成,漢室可興矣。」時曹公破荊州,先主奔吳。
xiān zhǔ zhī bēn wú yě, lùn zhě yǐ sūn quán bì shā zhī. chéng yù liào yuē: cáo gōng wú dí yú tiān xià, chū jǔ jīng zhōu, wēi zhèn jiāng dōng. quán suī yǒu móu, bù néng dú dāng yě. liú bèi, yīng xióng yě, guān yǔ zhāng fēi jiē wàn rén zhī dí, quán bì zī yǐ yù yú wǒ, nán jiě shì fēn, bèi zī yǐ chéng, bù kě dé shā yě. quán guǒ duō yǔ bèi bīng, yǐ yù tài zǔ. shí yì zhōu cì shǐ liú zhāng wén cáo gōng zhēng jīng zhōu, qiǎn bié jià zhāng sōng yì cáo gōng, cáo gōng shí yǐ dìng jīng zhōu, zǒu xiān zhǔ. cáo gōng bù cún lù sōng, sōng quàn zhāng zì jué. xí záo chǐ yuē: xī qí huán gōng yī jīn qí gōng, ér pàn zhě jiǔ guó cáo cāo jiàn zì jiāo fá, ér tiān xià sān fēn. jiē qín zhī yú shù shí nián zhī nèi, qì zhī yú fǔ yǎng zhī qǐng, qǐ bù xī hū? shì yǐ jūn zǐ láo qiān rì zè, lǜ yǐ xià rén, gōng gāo ér jū zhī yǐ ràng, shì zūn ér shǒu zhī yǐ bēi, fū rán hòu néng yǒu qí fù guì, bǎo qí gōng yè, chuán fú bǎi dài, hé jiāo jīn zhī yǒu zāi? jūn zǐ shì yǐ zhī cáo cāo zhī bù néng suì jiān tiān xià yě.
(先主之奔吳也,論者以孫權必殺之。程昱料曰:「曹公無敵於天下,初舉荊州,威震江東。權雖有謀,不能獨當也。劉備,英雄也,關羽、張飛皆萬人之敵,權必資以御於我,難解勢分,備資以成,不可得殺也。」權果多與備兵,以御太祖。時益州刺史劉璋聞曹公征荊州,遣別駕張松詣曹公,曹公時已定荊州,走先主。曹公不存錄松,松勸璋自絕。習鑿齒曰:「昔齊桓公一矜其功,而叛者九國;曹操漸自驕伐,而天下三分。皆勤之於數十年之內,棄之於俯仰之頃,豈不惜乎?是以君子勞謙日昃,慮以下人,功高而居之以讓,勢尊而守之以卑,夫然後能有其富貴,保其功業,傳福百代,何驕矜之有哉?君子是以知曹操之不能遂兼天下也。」)
bèi yòng liàng jì, jié hǎo sūn quán, gòng jù cáo gōng yú chì bì, pò zhī. cáo gōng běi hái, quán nǎi yǐ jīng zhōu yè bèi. zhōu yú shàng shū jiàn yuē: liú bèi yǐ xiāo xióng zhī zī, ér guān yǔ zhāng fēi xióng hǔ zhī jiāng, bì fēi jiǔ qū wèi rén yòng zhě. yú wèi dà jì, yí xǐ bèi zhì wú, shèng wèi zhú shì, duō qí měi nǚ wán hǎo zhī wù, yǐ yú qí ěr mù. fēn cǐ sān rén, gè zhì yī fāng. shǐ rú yú zhě, dé xié yǔ gōng zhàn, dà shì kě dìng yě. jīn wěi gē tǔ dì, yǐ zī yè zhī, jù cǐ sān rén jù zài jiāng yì, kǒng jiāo lóng dé yún yǔ, fēi fù chí zhōng wù yě. quán yǐ cáo gōng zài běi fāng, dāng guǎng lǎn yīng xióng, gù bù nà yě.
備用亮計,結好孫權,共拒曹公於赤壁,破之。曹公北還,權乃以荊州業備。(周瑜上疏諫曰:「劉備以梟雄之姿,而關羽、張飛熊虎之將,必非久屈為人用者。愚謂大計,宜徙備置吳,盛為築室,多其美女玩好之物,以娛其耳目。分此三人,各置一方。使如瑜者,得挾與攻戰,大事可定也。今猥割土地,以資業之,聚此三人俱在疆埸,恐蛟龍得雲雨,非復池中物也。」權以曹公在北方,當廣攬英雄,故不納也。)
páng tǒng shuō bèi yuē: jīng zhōu huāng cán, rén wù dān jǐn. dōng yǒu wú sūn, běi yǒu cáo shì, dǐng zú zhī jì, nán yǐ dé zhì. jīn yì zhōu guó fù rén qiáng, hù kǒu bǎi wàn, jùn zhōng bīng mǎ, suǒ chū bì jù, bǎo huò wú qiú yú wài. jīn kě quán jiè yǐ dìng dà shì. bèi yuē: jīn zhǐ yǔ wú wèi shuǐ huǒ zhě, cáo cāo yě. cāo yǐ jí, wú yǐ kuān cāo yǐ bào, wú yǐ rén cāo yǐ jué, wú yǐ zhōng. měi yǔ cāo fǎn, shì nǎi kě chéng ěr. jīn yǐ xiǎo gù ér shī xìn yì yú tiān xià zhě, wú suǒ bù qǔ yě. tǒng yuē: quán biàn zhī shí, gù fēi yī dào suǒ néng dìng yě. jiān ruò tūn mèi, wǔ bó zhī shì nì qǔ shùn shǒu, bào zhī yǐ yì gè shì dìng hòu, fēng yǐ dà guó, hé fù yú xìn? jīn rì bù qǔ, zhōng wèi rén lì ěr. bèi nǎi shǐ guān yǔ shǒu jīng zhōu, yù zì qǔ shǔ.
龐統說備曰:「荊州荒殘,人物殫盡。東有吳孫,北有曹氏,鼎足之計,難以得志。今益州國富人強,戶口百萬,郡中兵馬,所出畢具,寶貨無求於外。今可權藉以定大事。」備曰:「今指與吾為水火者,曹操也。操以急,吾以寬;操以暴,吾以仁;操以譎,吾以忠。每與操反,事乃可成耳。今以小故而失信義於天下者,吾所不取也。」統曰:「權變之時,固非一道所能定也。兼弱吞昧,五伯之事;逆取順守,報之以義;各事定後,封以大國,何負於信?今日不取,終為人利耳。」備乃使關羽守荊州,欲自取蜀。
shí sūn quán yí shǐ bào bèi, yù gòng qǔ shǔ, yuē: mǐ zéi zhāng lǔ jū wáng bā hàn, wèi cáo cāo ěr mù, guī tú yì zhōu, liú zhāng bù néng zì shǒu. ruò cāo dé shǔ, zé jīng zhōu wēi yǐ. jīn yù xiān gōng qǔ zhāng, jìn tǎo zhāng lǔ, shǒu wěi xiāng lián, yī tǒng wú chǔ, suī yǒu shí cāo, wú suǒ yōu yě. huò shuō bèi yí bào tīng xǔ, wú zhōng bù néng yuè jīng yǒu shǔ, shǔ dì kě yǒu yě. zhǔ bù yīn guān yuē: ruò wèi wú xiān qū, jìn wèi néng kè shǔ, fǎn wèi wú suǒ chéng, zé dà shì qù yǐ! bèi cóng zhī, jù dá quán yuē: yì zhōu mín fù guó qiáng, tǔ dì zǔ xiǎn, liú zhāng suī ruò, zú yǐ zì shǒu. zhāng lǔ xū wěi, wèi bì jǐn zhōng yú cāo. jīn bào shī yú shǔ hàn, zhuǎn yùn yú wàn lǐ, yù shǐ zhàn kè gōng qǔ, jǔ bù shī lì, cǐ wú qǐ bù néng dìng qí guī, sūn wǔ bù néng shàn qí shì. jīn cáo cāo sān fēn tiān xià yǒu qí èr, jiāng yǐn mǎ cāng hǎi, guān bīng wú huì. ér tóng méng wú gù zì xiāng gōng fá, jiè shū yú cāo, shǐ dí chéng qí xì, fēi jì yě. quán zhī bèi yì, nǎi zhǐ yě.
(時孫權遺使報備,欲共取蜀,曰:「米賊張魯居王巴漢,為曹操耳目,規圖益州,劉璋不能自守。若操得蜀,則荊州危矣。今欲先攻取璋,進討張魯,首尾相連,一統吳楚,雖有十操,無所憂也。」或說備宜報聽許,吳終不能越荊有蜀,蜀地可有也。主薄殷觀曰:「若為吳先驅,進未能克蜀,返為吳所乘,則大事去矣!」備從之,拒答權曰:「益州民富國強,土地阻險,劉璋雖弱,足以自守。張魯虛偽,未必盡忠於操。今暴師於蜀漢,轉運於萬里,欲使戰克攻取,舉不失利,此吳起不能定其規,孫武不能善其事。今曹操三分天下有其二,將飲馬滄海,觀兵吳會。而同盟無故自相攻伐,借樞於操,使敵乘其隙,非計也。」權知備意,乃止也。)
huì liú zhāng wén cáo gōng xiàng hàn zhōng tǎo zhāng lǔ, nèi huái kǒng jù. bié jià zhāng sōng shuō zhāng yuē: cáo gōng bīng qiáng, wú dí yú tiān xià. ruò yīn zhāng lǔ zhī zī, yǐ qǔ shǔ tǔ, shuí néng yù zhī? liú yù zhōu, shǐ jūn zhī zōng shì, ér cáo gōng zhī shēn chóu yě. ruò shǐ zhī tǎo lǔ, lǔ bì pò. lǔ pò zé yì zhōu qiáng, cáo gōng suī lái, wú néng wèi yě. zhāng rán zhī, qiǎn fǎ zhèng yíng xiān zhǔ. shí huáng quán jiàn yuē: zuǒ jiāng jūn yǒu xiāo míng, jīn yǐ bù qǔ yù zhī zé bù mǎn qí xīn, yǐ kè lǐ dài zhī zé yī guó bù róng èr jūn, ruò kè yǒu tài shān zhī ān, zé zhǔ yǒu lěi luǎn zhī wēi. yuàn qiě bì jìng yǐ dài hé qīng. shí liú bā yì jiàn yuē: bèi, xióng jié rén yě. rù bì yǒu wèi, bù kě nèi yě. jì rù, bā yòu yuē: ruò shǐ bèi tǎo zhāng lǔ, shì fàng hǔ yú shān lín yě. zhāng bìng bù tīng.
會劉璋聞曹公向漢中討張魯,內懷恐懼。別駕張松說璋曰:「曹公兵強,無敵於天下。若因張魯之資,以取蜀土,誰能御之?劉豫州,使君之宗室,而曹公之深仇也。若使之討魯,魯必破。魯破則益州強,曹公雖來,無能為也。」璋然之,遣法正迎先主。(時黃權諫曰:「左將軍有梟名,今以部曲遇之則不滿其心,以客禮待之則一國不容二君,若客有泰山之安,則主有壘卵之危。願且閉境以待河清。」時劉巴亦諫曰:「備,雄傑人也。入必有為,不可內也。」既入,巴又曰:「若使備討張魯,是放虎於山林也。」璋並不聽。)
xiān zhǔ yǔ zhāng huì fú. zhāng jì hái chéng dū, xiān zhǔ dāng wèi zhāng běi zhēng hàn zhōng.
先主與璋會涪。璋既還成都,先主當為璋北征漢中。
tǒng fù shuō bèi yuē: yīn xuǎn jīng bīng, zhòu yè jiān dào, jìng xí chéng dū. zhāng jì bù wǔ, yòu sù wú yù bèi, dà jūn zú zhì, yī jǔ biàn dìng, cǐ shàng jì yě. yáng huái gāo pèi, zhāng zhī míng jiāng, gè zhàng qiáng bīng, jù shǒu guān tóu, wén shù yǒu jiān lái jiàn zhāng: shǐ fā qiǎn jiāng jūn hái jīng zhōu, jiāng jūn wèi zhì qiǎn yǔ xiāng wén shuō jīng zhōu yǒu jí, yù hái jiù zhī, bìng shǐ zhuāng shù, wài zuò guī xíng. cǐ èr zi jù fú jiāng jūn yīng míng, yòu xǐ jiāng jūn zhī qù, bì chéng qīng qí lái jiàn jiāng jūn, yīn cǐ zhí zhī, jìn qǔ qí bīng, nǎi xiàng chéng dū, cǐ zhōng jì yě. fǎn hái bái dì, lián yǐn jīng zhōu, xú hái tú zhī, cǐ xià jì yě. ruò chén yín bù qù, jiāng zhì dà kùn, bù kě jiǔ yǐ. xiān zhǔ rán qí zhōng jì.
統復說備曰:「陰選精兵,晝夜兼道,徑襲成都。璋既不武,又素無豫備,大軍卒至,一舉便定,此上計也。楊懷、高沛,璋之名將,各仗強兵,據守關頭,聞數有箋來諫璋:使發遣將軍還荊州,將軍未至遣與相聞;說荊州有急,欲還救之,並使裝束,外作歸形。此二子俱服將軍英名,又喜將軍之去,必乘輕騎來見將軍,因此執之,進取其兵,乃向成都,此中計也。返還白帝,連引荊州,徐還圖之,此下計也。若沉吟不去,將致大困,不可久矣。」先主然其中計。
chū, zhāng sōng fǎ zhèng jiàn bèi, bèi yǐ sī yì jiē nà, jǐn qí yīn qín. yīn wèn shǔ zhōng bīng qì fǔ kù rén mǎ zhòng guǎ jí zhū yào hài, sōng děng jù wèi yán zhī, yòu huà dì tú, chù zhì shān chuān, yóu shì jǐn zhī yì zhōu xū shí. xiān zhǔ běi dào jiā méng, wèi jí tǎo lǔ, hòu shù ēn dé yǐ shōu zhòng xīn. míng nián, cáo gōng zhēng sūn quán, quán hū xiān zhǔ zì jiù. bèi nǎi cóng zhāng qiú wàn bīng jí zī bǎo, yù yǐ dōng xíng jiù quán, zhāng dàn xǔ bīng sì qiān, qí yú jiē bàn gěi. bèi yīn jī nù qí zhòng yuē: wú wèi yì zhōu zhēng qiáng dí, shī tú qín cuì, bù huáng níng jū, jīn jī tǎng zàng zhī cái, ér lìn yú shǎng gōng, wàng shì dài fū wèi chū sǐ lì zhàn, qí kě dé hū? nǎi zhào zhāng bái shuǐ jūn dū yáng huái, zé yǐ wú lǐ, zhǎn zhī. shǐ huáng zhōng děng lēi jūn xiàng zhāng. xiān zhǔ jìng zhì guān, zhì zhū jiāng shì zú qī zǐ. yǐn bīng cóng zhōng děng jìn dào fú, jù qí chéng. zhāng suǒ qiǎn jiāng jiē pò bài yě. jí zhǎn huái děng, zì jiā méng nán hái qǔ zhāng.
(初,張松、法正見備,備以私意接納,盡其殷勤。因問蜀中兵器、府庫、人馬眾寡及諸要害,松等具為言之,又畫地圖,處置山川,由是盡知益州虛實。先主北到葭萌,未即討魯,厚樹恩德以收眾心。明年,曹公征孫權,權呼先主自救。備乃從璋求萬兵及資寶,欲以東行救權,璋但許兵四千,其餘皆半給。備因激怒其眾曰:「吾為益州征強敵,師徒勤瘁,不遑寧居,今積帑藏之財,而吝於賞功,望士大夫為出死力戰,其可得乎?」乃召璋白水軍督楊懷,責以無禮,斬之。使黃忠等勒軍向璋。先主徑至關,質諸將士卒妻子。引兵從忠等進到涪,據其城。璋所遣將皆破敗也。)即斬懷等,自葭萌南還取璋。
shí zhèng dù shuō zhāng yuē: zuǒ jiāng jūn xí wǒ, bīng bù mǎn wàn, shì zhòng wèi fù, yě gǔ shì zī, jì mò ruò jǐn qū bā xī zǐ tóng rén, nèi fú shuǐ yǐ xī, qí cāng lǐn yě gǔ, yī jiē shāo chú, gāo lěi shēn gōu, jìng yǐ dài zhī. bǐ qǐng zhàn bù xǔ, jiǔ wú suǒ zī, bù guò bǎi rì, bì jiāng zì zǒu. zǒu ér jī zhī, zé bì qín yǐ. zhāng bù yòng dù jì. xiān zhǔ suì zhǎng qū, suǒ guò bì kè, ér yǒu bā shǔ.
時鄭度說璋曰:「左將軍襲我,兵不滿萬,士眾未附,野谷是資,計莫若盡驅巴西、梓潼人,內涪水以西,其倉廩野谷,一皆燒除,高壘深溝,靜以待之。彼請戰不許,久無所資,不過百日,必將自走。走而擊之,則必禽矣。」璋不用度計。先主遂長驅,所過必克,而有巴蜀。
liú bèi xí shǔ, chéng xiàng yuàn zhào jiǎn yuē: liú bèi qí bù jì hū? zhuō yú yòng bīng, měi zhàn bì bài, bēn wáng bù xiá, hé yǐ tú rén? shǔ suī xiǎo guó, xiǎn gù sì sāi, dú shǒu zhī guó, nán zú bìng yě. zhēng shì fù gàn yuē: liú bèi kuān rén yǒu dù, néng dé rén zhī sǐ lì zhū gé liàng dá lǐ zhī biàn, zhèng ér yǒu móu ér wèi zhī xiāng zhāng fēi guān yǔ yǒng ér yǒu yì, jiē wàn rén dí ér wèi zhī jiāng. cǐ sān rén zhě, jiē rén jié yě, yǐ liú bèi zhī lüè, sān jié zuǒ zhī, hé wèi bù jì? xiān zhǔ wéi chéng dū shù shí rì, zhāng chū jiàng. shǔ zhōng yīn shèng fēng lè, xiān zhǔ zhì jiǔ dà xiǎng shì zú, qǔ shǔ chéng zhōng jīn yín fēn cì jiāng shì, hái qí gǔ bó. chū gōng liú zhāng, bèi yǔ shì zhòng yuē yuē: ruò shì dìng, fǔ kù bǎi wù, gū wú yù yān! jí bá chéng dū, shì zhòng jiē shě gān gē fù zhū cáng, jìng qǔ bǎo wù. jūn yòng bù zú, bèi shén yōu zhī, liú bā yuē: yì ěr! dàn dāng zhù zhí bǎi qián, píng zhū wù jià, lìng lì wèi guān shì. bèi cóng zhī. shù yuè zhī jiān, fǔ kù chōng shí. xiān zhǔ lǐng yì zhōu mù, zhū gé liàng wèi gǔ gōng, fǎ zhèng wèi móu zhǔ, guān yǔ zhāng fēi mǎ chāo wèi zhǎo yá, xǔ jìng mí zhú jiǎn yōng wèi bīn yǒu. dǒng hé huáng quán lǐ yán děng běn zhāng zhī shòu yòng yě, wú yī fèi guān děng yòu zhāng zhī hūn qīn yě péng yàng zhě, yòu zhāng zhī suǒ pái bìn yě liú bā zhě, sù xī zhī suǒ jì hèn yě. jiē chù zhī xiǎn rèn, jǐn qí qì néng. yǒu zhì zhī shì wú bù jìng quàn yě.
(劉備襲蜀,丞相掾趙戩曰:「劉備其不濟乎?拙於用兵,每戰必敗,奔亡不暇,何以圖人?蜀雖小國,險固四塞,獨守之國,難卒並也。」徵士傅干曰:「劉備寬仁有度,能得人之死力;諸葛亮達理知變,正而有謀而為之相;張飛、關羽勇而有義,皆萬人敵而為之將。此三人者,皆人傑也,以劉備之略,三傑佐之,何為不濟?」先主圍成都數十日,璋出降。蜀中殷盛豐樂,先主置酒大饗士卒,取蜀城中金銀分賜將士,還其谷帛。初攻劉璋,備與士眾約曰:「若事定,府庫百物,孤無豫焉!」及拔成都,士眾皆舍干戈赴諸藏,競取寶物。軍用不足,備甚憂之,劉巴曰:「易耳!但當鑄直百錢,平諸物價,令吏為官市。」備從之。數月之間,府庫充實。先主領益州牧,諸葛亮為股肱,法正為謀主,關羽、張飛、馬超為爪牙,許靖、糜竺、簡雍為賓友。董和、黃權、李嚴等本璋之授用也,吳壹、費觀等又璋之婚親也;彭羕者,又璋之所排擯也;劉巴者,宿昔之所忌恨也。皆處之顯任,盡其器能。有志之士無不競勸也。)
qún chén quàn xiān zhǔ chēng zūn hào, xiān zhǔ wèi xǔ. zhū gé liàng yuē: xī wú hàn gěng chún děng quàn shì zǔ jí dì wèi, shì zǔ cí ràng, qián hòu shù sì. gěng chún jìn yán yuē: tiān xià yīng xióng yóng yóng, jì yǒu suǒ wàng, rú bù cóng yì zhě, shì dài fū gè guī qiú zhǔ, wú wèi cóng gōng yě. shì zǔ gǎn chún yán shēn zhì, suì rán nuò zhī. jīn cáo shì cuàn hàn, tiān xià wú zhǔ, dài wáng liú shì miáo zú, shào shì ér qǐ, jí dì wèi, nǎi qí yí yě. shì dài fū jiǔ qín kǔ zhě, yì wàng chǐ cùn zhī gōng míng, rú chún yán ěr. xiān zhǔ yú shì jí dì wèi. qiào zhōu děng quàn jìn yún: chén fù qún wèi wáng shí, yán xī nán shù yǒu huáng qì, zhí lì shù zhàng, jiàn lái jī nián, shí shí yǒu jǐng yún xiáng fēng cóng xuán jī xià yīng zhī. cǐ wèi yì ruì. yòu èr shí èr nián zhōng, shù yǒu qì rú qí, cóng xī jìng dōng, zhōng tiān ér xíng. tú shū yuē: bì yǒu tiān zǐ chū qí fāng. shì nián, tài bái yíng huò zhèn xīng cháng cóng suì xīng, xiāng zhuī jìn. hàn chū xìng, wǔ xīng cóng suì xīng móu, suì xīng zhǔ yì. hàn wèi zài xī, yì zhī shàng fāng. gù hàn fǎ cháng yǐ suì xīng hòu rén zhǔ, dāng yǒu shèng zhǔ qǐ yú cǐ zhōu, yǐ zhì zhōng xìng. shí xǔ dì shàng cún, gù qún xià bù gǎn lòu yán. qǐng zhě yíng huò fù zhuī suì xīng, jiàn zài wèi mǎo. wèi mǎo wèi tiān gāng. jīng yuē: dì wáng chù zhī, zhòng xié xiāo wáng. yuàn dài wáng yīng tiān shùn rén, sù jí hóng yè, yǐ níng hǎi nèi yě.
群臣勸先主稱尊號,先主未許。諸葛亮曰:「昔吳漢、耿純等勸世祖即帝位,世祖辭讓,前後數四。耿純進言曰:『天下英雄喁喁,冀有所望,如不從議者,士大夫各歸求主,無為從公也。』世祖感純言深至,遂然諾之。今曹氏篡漢,天下無主,大王劉氏苗族,紹世而起,即帝位,乃其宜也。士大夫久勤苦者,亦望尺寸之功名,如純言耳。」先主於是即帝位。(譙周等勸進云:「臣父群未亡時,言西南數有黃氣,直立數丈,見來積年,時時有景雲祥風從璇璣下應之。此為異瑞。又二十二年中,數有氣如旗,從西竟東,中天而行。圖書曰:『必有天子出其方。』是年,太白、熒惑、鎮星常從歲星,相追近。漢初興,五星從歲星謀,歲星主義。漢位在西,義之上方。故漢法常以歲星候人主,當有聖主起於此州,以致中興。時許帝尚存,故群下不敢漏言。頃者熒惑復追歲星,見在胃、昴。胃、昴為天綱。《經》曰:『帝王處之,眾邪消亡』。願大王應天順人,速即洪業,以寧海內也。」)
shí cáo gōng bá hàn zhōng.
時曹公拔漢中。
chū, wèi tài zǔ pò zhāng lǔ yú hàn zhōng, liú yè jìn jì yuē: míng gōng běi pò yuán shào nán zhēng liú biǎo, jiǔ zhōu bǎi jùn shí bìng qí bā, wēi zhèn tiān xià, shì shè hǎi wài. jīn jǔ hàn zhōng, shǔ rén wàng fēng, pò dǎn shī shǒu, tuī cǐ ér qián, shǔ kě chuán xí ér dìng. liú bèi, rén jié yě yǒu dù ér chí, dé shǔ rì qiǎn, shǔ rén wèi fù, rén xīn zhèn kǒng, qí shì zì qīng. yīn qí qīng ér yā zhī, wú bù kè yě. ruò xiǎo huǎn zhī, zhū gé kǒng míng míng yú zhì tǐ, guān yǔ zhāng fēi yǒng guān sān jūn, wǔ yì yǐ wēi zhī, wén dé yǐ fǔ zhī, jù xiǎn shǒu yào, bù kě fàn yǐ! jīn shí bù qǔ, bì yǒu hòu yōu. tài zǔ bù cóng. jū qī rì, shǔ jiàng zhě yán shǔ zhōng jīng rǎo, suī zhǎn zhī, yóu bù jīn. tài zǔ yòu wèn yè yuē: shǔ kě fá fǒu? duì yuē: jīn yǐ xiǎo ān, bù kě dòng yě.
(初,魏太祖破張魯於漢中,劉曄進計曰:「明公北破袁紹、南征劉表,九州百郡十並其八,威震天下,勢懾海外。今舉漢中,蜀人望風,破膽失守,推此而前,蜀可傳檄而定。劉備,人傑也;有度而遲,得蜀日淺,蜀人未附,人心震恐,其勢自傾。因其傾而壓之,無不克也。若小緩之,諸葛孔明明於治體,關羽、張飛勇冠三軍,武毅以威之,文德以撫之,據險守要,不可犯矣!今時不取,必有後憂。」太祖不從。居七日,蜀降者言蜀中驚擾,雖斬之,猶不禁。太祖又問曄曰:「蜀可伐否?」對曰:「今已小安,不可動也。」)
fǎ zhèng shuō xiān zhǔ yuē: cáo cāo yī jǔ jiàng zhāng lǔ dìng hàn zhōng, bù yīn cǐ shì yǐ tú bā shǔ, ér liú xià hóu yuān zhāng hé tún shǒu, shēn jù běi hái, cǐ fēi qí zhì bù dǎi, lì bù zú yě, jiāng nèi yǒu yōu bī gù ěr. jīn suàn yuān hé cái lüè, bù shèng guó zhī jiāng lǜ, jǔ zhòng wǎng tǎo, zé bì kè zhī. kè zhī rì, guǎng nóng jī gǔ, guān xìn sì xì, shàng kě yǐ qīng fù kòu dí, zūn jiǎng wáng shì zhōng kě yǐ cán shí yōng liáng, guǎng jìng tà tǔ xià kě yǐ gù shǒu yào hài, wèi chí jiǔ zhī jì. cǐ gài tiān yǐ yǔ wǒ, shí bù kě shī yě. xiān zhǔ shàn qí cè, nǎi lǜ zhū jiāng jìn bīng hàn zhōng, zhèng yì cóng xíng. xiān zhǔ yóu yáng píng nán dù miǎn shuǐ, yuán shān shāo qián, yú dìng jūn shān zuò yíng. yuān jiāng bīng lái zhēng qí dì. zhèng yuē: kě jī yǐ. xiān zhǔ mìng huáng zhōng chéng gāo gǔ zào gōng zhī, dà pò yuān jūn, yuān děng shòu shǒu, suì yǎn yǒu liáng hàn.
法正說先主曰:「曹操一舉降張魯、定漢中,不因此勢以圖巴蜀,而留夏侯淵、張合屯守,身遽北還,此非其智不逮,力不足也,將內有憂逼故耳。今算淵、合才略,不勝國之將率,舉眾往討,則必克之。克之日,廣農積穀,觀釁伺隙,上可以傾覆寇敵,尊獎王室;中可以蠶食雍、涼,廣境拓土;下可以固守要害,為持久之計。此蓋天以與我,時不可失也。」先主善其策,乃率諸將進兵漢中,正亦從行。先主由陽平南渡沔水,緣山稍前,於定軍山作營。淵將兵來爭其地。正曰:「可擊矣。」先主命黃忠乘高鼓譟攻之,大破淵軍,淵等授首,遂奄有梁漢。
shí wèi shǐ xià hóu mào zhèn zhǎng ān, shǔ jiāng wèi yán jiù zhū gé liàng qǐng bīng cóng bāo zhōng chū, xún qín lǐng ér dōng, dāng zǐ wǔ ér běi, yǐ xí zhǎng ān, liàng bù xǔ.
時魏使夏侯楙鎮長安,蜀將魏延就諸葛亮請兵從褒中出,循秦嶺而東,當子午而北,以襲長安,亮不許。
wèi lüè yuē: xià hóu mào wèi ān xī jiāng jūn, zhèn zhǎng ān. zhū gé liàng yú nán zhèng yǔ qún xià jì yì, wèi yán yuē: wén xià hóu mào, shǎo zhǔ xù yě, qiè ér wú móu, jīn jiǎ yán jīng bīng wǔ qiān, fù liáng wǔ qiān, zhí cóng bāo zhōng chū, xún qín lǐng ér dōng, dāng zǐ wǔ ér běi, bù guò shí rì, kě dào zhǎng ān. wén yán yǎn zhì, bì chéng chuán táo zǒu, zhǎng ān wéi yǒu yù shǐ jīng zhào tài shǐ ěr, héng mén dǐ hūn yǔ sǎn rén zhī gǔ, zú zhōu shí yě. bǐ dōng fāng xiāng hé jù, shàng èr shí xǔ rì, ér gōng cóng xié gǔ lái, yì zú yǐ dá. rú cǐ zé yī jǔ ér xián yáng yǐ xī kě dìng yǐ! liàng yǐ wèi xuán wēi bù rú ān cóng, tǎn dào kě yǐ píng qǔ lǒng yòu, wàn quán bì kè ér wú yú, gù bù yòng yán jì yě. yán měi suí liàng chū, zhé yù qǐng bīng wàn rén yǔ liàng yì dào huì yú tóng guān, rú hán xìn gù shì. liàng zhì ér bù xǔ. yán cháng wèi liàng wèi qiè, tàn hèn jǐ cái yòng zhī bù jǐn yě.
(《魏略》曰:「夏侯楙為安西將軍,鎮長安。諸葛亮於南鄭與群下計議,魏延曰:『聞夏侯楙,少主婿也,怯而無謀,今假延精兵五千,負糧五千,直從褒中出,循秦嶺而東,當子午而北,不過十日,可到長安。聞延奄至,必乘船逃走,長安唯有御史、京兆太史耳,橫門邸閽與散人之谷,足周食也。比東方相合聚,尚二十許日,而公從斜谷來,亦足以達。如此則一舉而咸陽以西可定矣!』亮以為懸危不如安從,坦道可以平取隴右,萬全必克而無虞,故不用延計也。延每隨亮出,輒欲請兵萬人與亮異道會於潼關,如韓信故事。亮制而不許。延常謂亮為怯,嘆恨己才用之不盡也。」)
qí hòu wú sūn quán xí guān yǔ, qǔ jīng zhōu. fàn yè yuē: liú bèi lìng guān yǔ zhèn shǒu jīng zhōu. wú jiāng lǚ méng bài hàn chāng tài shǒu yǔ guān yǔ fēn tǔ jiē jìng, zhī yǔ xiāo xióng yǒu bìng bìng xīn, qiě jū shàng liú, qí shì nán jiǔ. méng nǎi mì chén jì cè yuē: jīn zhēng lǔ shǒu nán jùn, pān zhāng jiāng yóu bīng wàn rén xún jiāng shàng xià, yīng dí suǒ zài. méng wèi guó jiā qián jù xiāng yáng. rú cǐ, hé yōu yú cāo? hé lài yú yǔ? jiāng tú zhī, huì yǔ tǎo fán, liú bīng jiāng bèi nán jùn. méng shàng shū yuē: yǔ tǎo fán ér duō liú bèi bīng, bì kǒng méng tú qí hòu gù yě. méng cháng yǒu bìng, qǐ fēn zhòng hái jiàn yè, yǐ zhì bìng wèi míng, yǔ wén zhī, bì chè bèi bīng. jǐn fù xiāng yáng, dà jūn fú jiāng, zhòu yè qū shàng, xí qí kōng xū, zé nán jùn kě xià, ér yǔ kě qín yě. suì chēng bìng dǔ, quán nǎi lù xí zhào méng hái, yīn yǔ tú jì. yǔ guǒ xìn zhī, shāo sā bīng fù fán. quán suì qiǎn méng zài qián, fú qí jīng bīng yú zhōu gòu lú zhōng, shǐ bái yī yáo lǔ zuò shāng jiǎ fú, zhòu yè jiān xíng, zhì yǔ suǒ zhì jiāng biān tún hòu, jǐn fù zhī, shì gù yǔ bù wén zhī. méng rù jù chéng, jǐn dé yǔ jiāng shì jiā shǔ, jiē fǔ wèi, yuē lìng jūn bù dé gàn lì rén jiā yǒu suǒ qiú qǔ. yǔ hái zài dào lù, shù shǐ rén yǔ méng xiāng wén, méng zhé hòu yù qí shǐ. yǔ shǐ rén hái, xián zhī jiā mén wú yàng, jiàn dài guò yú píng shí, gù yǔ lì shì wú dòu xīn, jiē wěi yǔ ér jiàng, jí fù zǐ jù huò. chū, sūn quán zhī tǎo yǔ yě, qiǎn shǐ bào wèi yún: yù tǎo guān yǔ zì xiào, qǐ bù lòu lù. jīn yǔ yǒu bèi, qún chén xián yán mì zhī shì yí. dǒng zhāo yuē: jūn shì shàng quán, qī yú hé yí. yí lù qí shì. yǔ wén quán shàng, jí dāng hái hù qí chéng, wéi dé sù jiě, biàn huò qí lì. kě shǐ liǎng zéi xiāng chí, wǒ chéng qí bì. ruò mì ér bù lù, shǐ quán dé zhì, fēi jì zhī shàng yě. nǎi shǐ shè shū yú wéi zhōng jí yǔ tún nèi. hóu yóu yù wèi qù. lù xùn zhì, pò jiāng líng. yǔ zǒu zhì lín jǔ, wèi wú jiāng pān zhāng suǒ shā yě.
其後吳孫權襲關羽,取荊州。(范曄曰:「劉備令關羽鎮守荊州。吳將呂蒙拜漢昌太守與關羽分土接境,知羽梟雄有並並心,且居上流,其勢難久。蒙乃密陳計策曰:『今征虜守南郡,潘璋將游兵萬人循江上下,應敵所在。蒙為國家前據襄陽。如此,何憂於操?何賴於羽?』將圖之,會羽討樊,留兵將備南郡。蒙上疏曰:『羽討樊而多留備兵,必恐蒙圖其後故也。蒙常有病,乞分眾還建業,以治病為名,羽聞之,必撤備兵。盡赴襄陽,大軍浮江,晝夜驅上,襲其空虛,則南郡可下,而羽可擒也。』遂稱病篤,權乃露檄召蒙還,陰與圖計。羽果信之,稍撒兵赴樊。權遂遣蒙在前,伏其精兵於[舟冓]艫中,使白衣搖櫓作商賈服,晝夜兼行,至羽所置江邊屯候,盡縛之,是故羽不聞知。蒙入據城,盡得羽將士家屬,皆撫慰,約令軍不得干歷人家、有所求取。羽還在道路,數使人與蒙相聞,蒙輒厚遇其使。羽使人還,咸知家門無恙,見待過於平時,故羽吏士無斗心,皆委羽而降,即父子俱獲。初,孫權之討羽也,遣使報魏云:「欲討關羽自效,乞不漏露。今羽有備,群臣咸言密之是宜。」董昭曰:「軍事尚權,期於合宜。宜露其事。羽聞權上,即當還護其城,圍得速解,便獲其利。可使兩賊相持,我乘其弊。若密而不露,使權得志,非計之上也。」乃使射書於圍中及羽屯內。侯猶豫未去。陸遜至,破江陵。羽走至臨沮,為吳將潘璋所殺也。)
xiān zhǔ nù wú, fá zhī, bài jī. hái shǔ, zhì yǒng ān ér bēng.
先主怒吳,伐之,敗績。還蜀,至永安而崩。
chū, wèi wén dì wén bèi dōng xià yǔ sūn quán jiāo zhàn, shù shān lián yíng qī bǎi yú lǐ, wèi qún chén yuē: bèi bù xiǎo bīng jī, qǐ yǒu qī bǎi lǐ yíng kě yǐ jù dí hū? bāo yuán xí zǔ xiǎn ér wèi jūn zhě, wèi dí suǒ qín, cǐ bīng fǎ suǒ jì. sūn quán shàng shì jīn zhì yǐ! hòu qī rì, quán pò bèi yú yí líng, shū zhì.
(初,魏文帝聞備東下與孫權交戰,樹柵連營七百餘里,謂群臣曰:「備不曉兵機,豈有七百里營可以距敵乎?包原隰阻險而為軍者,為敵所禽,此兵法所忌。孫權上事今至矣!」後七日,權破備於夷陵,書至。)
hòu zhǔ chán jí wèi. xià zhào yuē: zhèn wén shàn jī zhě chāng, huò jī zhě sàng, gǔ jīn cháng shù yě. nǎng zhě hàn zuò zhōng wēi, wǎng lòu xiōng tè, dǒng zhuō zào nán, zhèn dàng jīng jī cáo cāo jiē huò, qiè zhí tiān héng zi pī gū shù, gǎn xún luàn jiē, dào jù shén qì, gēng xìng gǎi wù, shì jì qí xiōng. dāng cǐ zhī shí, tiān xià wú zhǔ, zé wǒ dì mìng yǔn yuè yú xià. zhāo liè huáng dì guāng yǎn wén wǔ, cún fù zǔ yè, dàn yīng huáng gāng, bù zhuì yú dì. wàn guó wèi jìng, zǎo shì xiá cú, zhèn yǐ yòu chōng, jì tǒng hóng yè, wèi xí bǎo fù zhī xùn, ér yīng zǔ zōng zhī zhòng, guāng zài qián xù, wèi yǒu yōu jì, zhèn shén jù è. zhū gé chéng xiàng hóng yì zhōng zhuàng, wàng shēn yōu guó, jīn shòu zhī yǐ máo yuè zhī zhòng, fù zhī yǐ zhuān mìng zhī quán, tǒng lǐng bù qí èr shí wàn zhòng, dǒng dū yuán róng, gōng xíng tiān fá, chú huàn níng luàn, kè fù jiù dōu, zài cǐ xíng yě. fá qí yuán shuài, diào qí cán rén, tā rú zhào shū lǜ lìng zhě yě.
後主禪即位。(下詔曰:「朕聞善積者昌,禍積者喪,古今常數也。曩者漢祚中微,網漏凶慝,董卓造難,震盪京畿;曹操階禍,竊執天衡;子丕孤豎,敢尋亂階,盜據神器,更姓改物,世濟其凶。當此之時,天下無主,則我帝命殞越於下。昭烈皇帝光演文武,存復祖業,誕膺皇綱,不墜於地。萬國未靖,早世遐殂,朕以幼沖,繼統鴻業,未習保傅之訓,而嬰祖宗之重,光載前緒,未有攸濟,朕甚懼惡。諸葛丞相弘毅忠壯,忘身憂國,今授之以旄鉞之重,付之以專命之權,統領步騎二十萬眾,董督元戎,龔行天伐,除患寧亂,克復舊都,在此行也。伐其元帥,吊其殘人,他如詔書律令者也。」)
xiān shì, wú zhǔ sūn quán qǐng hé. wú shǐ zhāng wēn shǐ shǔ, quán wèi wēn yuē: qīng bù yí yuǎn chū, kǒng zhū gé kǒng míng bù zhī wú suǒ yǐ yǔ cáo shì tōng yì. gù qū qīng xíng rén zhī yì, shòu mìng bù shòu cí yě. duì yuē: chén rù wú fù xīn zhī guī, chū wú zhuān duì zhī yòng, jù wú zhāng lǎo yán yù zhī gōng, yòu wú zi chǎn chén shì zhī xiào, rán zhū gé liàng dá jiàn jì shù, bì zhī shén lǜ qū shēn zhī yí, jiā shòu cháo tíng tiān fù zhī huì. tuī liàng zhī xīn, bì wú yí èr.
先是,吳主孫權請和。(吳使張溫使蜀,權謂溫曰:「卿不宜遠出,恐諸葛孔明不知吾所以與曹氏通意。故屈卿行人之義,受命不受辭也。」對曰:「臣入無腹心之規,出無專對之用,懼無張老延譽之功,又無子產陳事之效,然諸葛亮達見計數,必知神慮屈伸之宜,加受朝廷天覆之惠。推亮之心,必無疑貳。」
wēn zhì shǔ, yì què bài zhāng yuē: xī gāo zōng yǐ liàng yīn, chāng yīn zuò yú zhōng xìng chéng wáng yǐ yòu chōng, lóng zhōu dé yú tài píng. jīn bì xià yǐ cōng míng zhī zī, děng qì wǎng gǔ, zǒng bǎi kuí yú liáng zuǒ, cān liè jīng zhī bǐng yào, xiá ěr wàng fēng, mò bù xīn lài, wú guó qín rèn lǚ lì, qīng chéng jiāng hǔ, yuàn yǔ yǒu dào píng yī yǔ nèi, wěi xīn xié guī, yǒu rú hé shuǐ. shǐ xià chén wēn tōng zhì qíng hǎo. bì xià dūn chóng lǐ yì, wèi biàn chǐ hū. chén zì rù yuǎn jìng, jí jí jìn jiāo, pín méng láo lái, yǐ róng zì jù. shǔ shǐ mǎ liáng shǐ wú. liáng wèi liàng yuē: jīn xián guó mìng, xié mù èr jiā, xìng wèi liáng jiè yú sūn jiāng jūn. liàng yuē: jūn shì zì wèi wén. liáng jí cǎo yuē: guǎ jūn qiǎn yuàn mǎ liáng tōng pìn jì hǎo, yǐ shào kūn wú shǐ wéi zhī xūn, qí rén jí shì. jīng chǔ zhī lìng, xiān yú zào cì zhī huá, ér yǒu kè zhōng zhī měi. yuàn jiàng xīn cún nà, yǐ wèi jiāng mìng. quán dà jìng dài zhī yě.
溫至蜀,詣闕拜章曰:「昔高宗以諒陰,昌殷祚於中興;成王以幼沖,隆周德於太平。今陛下以聰明之姿,等契往古,總百揆於良佐,參列精之炳耀,遐邇望風,莫不忻賴,吳國勤任膂力,清澄江滸,願與有道平一宇內,委心協規,有如河水。使下臣溫通致情好。陛下敦崇禮義,未便恥忽。臣自入遠境,及即近郊,頻蒙勞來,以榮自懼。」蜀使馬良使吳。良謂亮曰:「今銜國命,協穆二家,幸為良介於孫將軍。」亮曰:「君試自為文。」良即草曰:「寡君遣掾馬良通聘繼好,以紹昆吾豕韋之勛,其人吉士。荊楚之令,鮮于造次之華,而有克終之美。願降心存納,以慰將命。」權大敬待之也。)
chéng xiàng zhū gé liàng lǜ quán wén xiān zhǔ cú, yǒu yì jì, nǎi qiǎn dèng zhī xiū hǎo yú quán. quán guǒ hú yí bù shí jiàn zhī, zhī zì biǎo qǐng jiàn. quán yǔ zhī yuē: gū chéng yuàn yǔ shǔ hé qīn, rán kǒng shǔ zhǔ yòu ruò, guó xiǎo shì bī, wèi wèi suǒ chéng, bù zì bǎo quán. yǐ cǐ yóu yù ěr. zhī duì yuē: wú shǔ èr guó, sì zhōu zhī tǔ, dài wáng mìng shì zhī yīng, zhū gé liàng yī shí zhī jié yě. shǔ yǒu zhòng xiǎn zhī gù, wú yǒu sān jiāng zhī zǔ hé cǐ èr zhǎng, gòng wèi chún chǐ, jìn kě jiān bìng tiān xià, fǎn kě dǐng zú ér lì, cǐ lǐ shì zhī zì rán yě. dài wáng jīn ruò wěi zhì yú wèi, wèi bì shàng wàng dài wáng zhī rù cháo, xià qiú tài zǐ zhī nèi shì. ruò qí bù cóng, zé fèng cí fá pàn, shǔ bì shùn liú, jiàn kě ér jìn. rú cǐ, jiāng nán zhī dì, fēi fù dài wáng zhī yǒu yě. quán mò rán liáng jiǔ yuē: jūn yán shì yě. suì zì jué wèi, yǔ shǔ lián hé.
丞相諸葛亮慮權聞先主殂,有異計,乃遣鄧芝修好於權。權果狐疑不時見芝,芝自表請見。權語芝曰:「孤誠願與蜀和親,然恐蜀主幼弱,國小勢逼,為魏所乘,不自保全。以此猶豫耳。」芝對曰:「吳蜀二國,四州之土,大王命世之英,諸葛亮一時之傑也。蜀有重險之固,吳有三江之阻;合此二長,共為唇齒,進可兼併天下,返可鼎足而立,此理勢之自然也。大王今若委質於魏,魏必上望大王之入朝,下求太子之內侍。若其不從,則奉辭伐叛,蜀必順流,見可而進。如此,江南之地,非復大王之有也。」權默然良久曰:「君言是也。」遂自絕魏,與蜀連和。
shí sī tú huá xīn sī kōng wáng lǎng děng, yǔ zhū gé liàng shū, chén tiān mìng, yù shǐ jǔ guó chēng fān. liàng bù dá shū, zuò zhèng yì yuē: xī zài xiàng yǔ, qǐ bù yóu dé, suī chù huá xià, bǐng dì zhě zhī shì, zú jiù tāng huò, wèi hòu lái jiè. wèi bù shěn jiàn, jīn cì zhī yǐ. miǎn shēn wèi xìng, miè zài zi sūn. ér èr sān zi duō chěng sū zhāng guǐ mí zhī shuō, fèng jìn huān dōu tāo tiān zhī cí, yù yǐ wū huǐ táng dì, fěng jiě yǔ jì, suǒ yǐ tú huái wén zǎo, fán láo hàn mò, dà yǎ jūn zǐ suǒ bù wèi yě. yòu jūn zhì yuē: wàn rén bì sǐ, héng xíng tiān xià. xī xuān yuán shì qiè zú shù wàn, zhì sì dì, dìng hǎi nèi, kuàng yǐ shù shí wàn zhī zhòng, jù zhèng dào ér lín yǒu zuì, kě dé gàn nǐ zhě zāi! liàng sǐ hòu, wèi lìng dèng ài fá shǔ, shǔ bīng bài. hòu zhǔ yòng qiào zhōu cè jiàng wèi.
時司徒華歆、司空王朗等,與諸葛亮書,陳天命,欲使舉國稱蕃。亮不答書,作正議曰:「昔在項羽,起不由德,雖處華夏,秉帝者之勢,卒就湯鑊,為後來戒。魏不審鑒,今次之矣。免身為幸,滅在子孫。而二三子多逞蘇張詭靡之說,奉進歡兜滔天之辭,欲以誣毀唐帝,諷解禹、稷,所以徒懷文藻,煩勞翰墨,大雅君子所不為也。又《軍志》曰:『萬人必死,橫行天下。』昔軒轅氏挈卒數萬,制四帝,定海內,況以數十萬之眾,據正道而臨有罪,可得干擬者哉!」亮死後,魏令鄧艾伐蜀,蜀兵敗。後主用譙周策降魏。
yì yuē: guó jūn wèi shè jì sǐ zé sǐ, wèi shè jì wáng zé wáng. qiào zhōu quàn hòu zhǔ jiàng wèi, kě hū? sūn shèng yuē: chūn qiū zhī yì, guó jūn sǐ shè jì, qīng dài fū sǐ wèi, kuàng chēng tiān zǐ ér rǔ yú rén hū? zhōu wèi wàn chéng zhī jūn, tōu shēng gǒu cún, wáng lǐ xǐ lì, yào jì wēi róng, huò yǐ! qiě yǐ shì shì yán zhī, lǐ yǒu wèi jǐn, hé zhě? chán suī yōng zhǔ, shí wú jié zhòu zhī kù, zhàn suī lǚ běi, wèi yǒu tǔ bēng zhī luàn, zòng bù néng jūn chén gù shǒu, bèi chéng yī zhàn, zì kě tuì cì dōng bǐ, yǐ sī hòu tú. shì shí luó xiàn yǐ zhòng bīng jù bái dì, huò yì yǐ qiáng zú zhèn yè láng, shǔ tǔ xiǎn xiá, shān shuǐ jùn gé, jué xī jī tuān, fēi bù zú suǒ shè. ruò xī shōu zhōu jí, bǎo jù jiāng zhōu, zhēng bīng nán zhōng, qǐ shī dōng guó, rú cǐ zé jiāng liào wǔ jiāng, zì rán yún cóng wú zhī èr shī, chéng mìng diàn fù. hé tóu jì zhī wú suǒ, ér lǜ yú bì wáng yé? wèi shī zhī lái, qiān guó dà jǔ. yù zhuī zé zhōu jí mí zī, yù liú zé shī lǎo duō yú, qiě qū shēn yǒu huì, qíng shì dài qǐ, xú yīn sī jiù zhī rén yǐ gōng jiāo duò zhī zú, cǐ zhāo wáng suǒ yǐ zǒu hé lǘ tián dān suǒ yǐ cuī qí jié yě. hé wèi fèn fèn, jù zì qiú lǔ xià jiān bì yú dí rén, zhì zhuó shí zhī zhì hèn zāi? gé shēng yǒu yún: shì bù jì jí wáng ěr, ān néng fù wèi zhī xià? zhuàng zāi sī yán! kě yǐ lì nuò fū zhī zhì yǐ! guān gǔ yàn qí jīng yuè zhī bài, huò guó fù zhǔ miè, huò yú xuán niǎo cuàn, zhōng chéng jiàn gōng lì yè, kuāng fù shè jì. qǐ yuē tiān zhù, yì rén móu yě. xiàng shǐ huái gǒu cún zhī jì nà qiào zhōu zhī yán, hé tuí jī zhī néng gòu lìng míng zhī kě huò zāi? chán jì àn zhǔ, zhōu shí nú chén, fāng zhī shēn bāo xū tián dān fàn lǐ dài fū zhǒng, bù yì yuǎn hū?
(議曰:國君為社稷死則死,為社稷亡則亡。譙周勸後主降魏,可乎?孫盛曰:「《春秋》之義,國君死社稷,卿大夫死位,況稱天子而辱於人乎?周謂萬乘之君,偷生苟存,亡禮喜利,要冀微榮,惑矣!且以事勢言之,理有未盡,何者?禪雖庸主,實無桀紂之酷,戰雖屢北,未有土崩之亂,縱不能君臣固守,背城一戰,自可退次東鄙,以思後圖。是時羅憲以重兵據白帝,霍弋以強卒鎮夜郎,蜀土險狹,山水峻隔,絕巇激湍,非步卒所涉。若悉收舟楫,保據江州,徵兵南中,乞師東國,如此則姜、廖五將,自然雲從;吳之二師,承命電赴。何投寄之無所,而慮於必亡耶?魏師之來,搴國大舉。欲追則舟楫靡資,欲留則師老多虞,且屈伸有會,情勢代起,徐因思舊之人以攻驕惰之卒,此昭王所以走闔閭、田單所以摧騎劫也。何為忿忿,遽自囚虜、下堅壁於敵人,致斫石之至恨哉?葛生有云:『事不濟即亡耳,安能復為之下?』壯哉斯言!可以立懦夫之志矣!觀古燕、齊、荊、越之敗,或國覆主滅,或魚懸鳥竄,終成建功立業,匡復社稷。豈曰天助,抑人謀也。向使懷苟存之計、納譙周之言,何頹基之能構、令名之可獲哉?禪既暗主,周實駑臣,方之申包胥、田單、范蠡、大夫種,不亦遠乎?」)
jìn shí, lǐ tè fù jù shǔ.
晉時,李特復據蜀。
chū, tè zài shǔ bào héng, jìn nǎi mù qǔ tè xiōng dì, xǔ yǐ zhòng shǎng. wèi xiá, xuān wén, suì bù cáng běn. tè zi xiāng jiàn shū, xī gǎi qí gòu yún: gǎn zhǎn liù jùn rén tóu shǒu lǐ rèn yán zhào děng jí dī sǒu wáng yī rén, yì guān, xǔ yǐ zhòng shǎng. liù jùn rén jiàn zhī dà hài, suì bìng fǎn guī tè. yì zhōu mù luó shàng qiǎn kuí bó gōng lǐ xióng yú pí chéng, dié yǒu shèng fù. dōng shí yuè, xióng yǔ pǔ tài jīn, biān zhī liú xiě, lìng tài yáng dé zuì bēn shàng, yù wèi nèi yīng. shàng xìn zhī, yǐ bīng suí. tài xióng nèi wài jī zhī, dà pò shàng jūn. xióng chéng shèng zhuī niè, yè zhì chéng xià, yīn chēng wàn suì, kuáng shàng chéng zhōng yún: yǐ dé pí chéng. shàng xìn zhī, kāi shǎo chéng mén, xióng jūn dé rù. shàng suì dùn zǒu, suì kè chéng dū chēng wáng yě.
(初,特在蜀暴橫,晉乃募取特兄弟,許以重賞。未暇,宣聞,遂不藏本。特子驤見書,悉改其購云:「敢斬六郡人頭首李、任、閆、趙等及氐叟王一人,詣官,許以重賞。」六郡人見之大駭,遂並反歸特。益州牧羅尚遣隗伯攻李雄於郫城,迭有勝負。冬十月,雄與朴泰金,鞭之流血,令泰佯得罪奔尚,欲為內應。尚信之,以兵隨。泰、雄內外擊之,大破尚軍。雄乘勝追躡,夜至城下,因稱萬歲,誑尚城中云:「已得郫城。」尚信之,開少城門,雄軍得入。尚遂遁走,遂克成都稱王也。)
jìn huán wēn miè zhī. zhì sòng yì xī zhōng, qiào zòng yòu shā yì zhōu cì shǐ máo qú yú chéng dū, chēng chéng dū wáng.
晉桓溫滅之。至宋義熙中,譙縱又殺益州刺史毛璩於成都,稱成都王。
chū, máo qú shǐ rèn yuē fù yì jūn, jūn zhì zhī jiāng, huì liú yì bài, yuē bēn huán zhèn. qú wén yuē bēn huán zhèn yě, zì jiāng bīng sān qiān, yóu wài shuǐ xià. qiào zòng wèi zhī cān jūn, shǐ jiāng liáng zhōu bīng wǔ bǎi rén, cóng nèi shuǐ fā. liáng zhōu rén bù yù dōng, suì tuī zòng wèi zhǔ, fǎn gōng fú chéng, kè zhī. qú wén nán zuò, zì lüè yáng chéng, bù hái zhì chéng dū, wèi zòng dǎng suǒ shā yě.
(初,毛璩使任約赴義軍,軍至枝江,會劉毅敗,約奔桓振。璩聞約奔桓振也,自將兵三千,由外水下。譙縱為之參軍,使將梁州兵五百人,從內水發。梁州人不欲東,遂推縱為主,反攻涪城,克之。璩聞難作,自略陽城,步還至成都,為縱黨所殺也。)
sòng shǐ zhū líng shí miè zhī, cǐ shǔ guó xíng yě.
宋使朱齡石滅之,此蜀國形也。
yì yuē: wú shǔ chún chǐ zhī guó, shǔ miè zé wú wáng, xìn hū? lù shì héng yuē: fū shǔ gài fān yuán zhī yǔ guó, ér fēi wú rén zhī cún wáng yě. hé zé? qí jiāo jìng zhī jiē, chóng shān jī xiǎn, lù wú zhǎng gǔ zhī jìng, chuān ài liú xùn, shuǐ yǒu jīng bō zhī nán, suī yǒu ruì shī bǎi wàn, qǐ xíng bù guò qiān fū zhú lú qiān lǐ, qián chí bù guò bǎi jiàn. gù liú shì zhī fá lù gōng, pì zhī zhǎng shé, qí shì rán yě. gù huáng quán chēng yuē: kě yǐ wǎng, nán yǐ fǎn, cǐ bīng zhī guà dì yě. gǔ yún: fū dào xiá lù xiǎn, pì rú liǎng shǔ dòu yú xué, jiāng yǒng zhě shèng yě.
(議曰:吳蜀唇齒之國,蜀滅則吳亡,信乎?陸士衡曰:「夫蜀蓋蕃援之與國,而非吳人之存亡也。何則?其郊境之接,重山積險,陸無長轂之徑,川隘流汛,水有驚波之難,雖有銳師百萬,啟行不過千夫;舳艫千里,前馳不過百艦。故劉氏之伐陸公,譬之長蛇,其勢然也。」故黃權稱曰:「可以往,難以返,此兵之掛地也。」古云:「夫道狹路險,譬如兩鼠斗於穴,將勇者勝也。」)
wú
吳
chǒu wèi xīng jì, wú yuè zhī fēn, shàng yīng dòu niú zhī sù, xià dāng shǎo yáng zhī wèi. jīn zhī huì jī jiǔ jiāng dān yáng yù zhāng lú jiāng guǎng líng lù ān lín huái, jiē wú zhī fēn yě jīn cāng wú yù lín hé pǔ jiāo zhǐ jiǔ zhēn rì nán nán hǎi, jiē yuè zhī fēn yě. gǔ rén yǒu yán yuē: dà jiāng zhī nán, wǔ hú zhī jiān, qí rén qīng xīn, yáng zhōu bǎo qiáng bǎo, shì yě., sān dài yào fú, bù jí yǐ zhèng. guó yǒu dào zé hòu fú, wú dào zé xiān pàn. gù chuán yuē: wú wèi fēng shǐ zhǎng shé, jiàn shí shàng guó, wèi shàng guó zhī huàn, fēi yī rì zhī jī yě.
丑為星紀,吳越之分,上應鬥牛之宿,下當少陽之位。(今之會稽、九江、丹陽、豫章、廬江、廣陵、六安、臨淮,皆吳之分野;今蒼梧、鬱林、合浦、交趾、九真、日南、南海,皆越之分野。)古人有言曰:「大江之南,五湖之間,其人輕心,揚州保強(保,恃也。),三代要服,不及以正。國有道則後服,無道則先叛。」故《傳》曰:「吳為封豕長蛇,薦食上國,為上國之患,非一日之積也。」
hàn gāo dì shí, huái nán wáng yīng bù fǎn bù dōu lù ān, jīn shòu zhōu shì yě.. fǎn shū wén, shàng zhào zhū jiāng, wèn: bù fǎn, wèi zhī nài hé? rǔ yīn hóu téng gōng yuē: chén kè gù chǔ lìng yǐn xuē gōng, yǒu chóu cè, kě wèn. chū téng gōng wèn lìng yǐn, lìng yǐn yuē: shì gù dāng fǎn. téng gōng yuē: shàng liè dì ér wáng zhī, shū jué ér shǎng zhī, nán miàn ér lì, wàn chéng zhī zhǔ, qí fǎn hé yě? lìng yǐn yuē: wǎng nián shā péng yuè, qián nián shā hán xìn, cǐ sān rén tóng gōng yī tǐ zhī rén yě, zì yí huò jí, gù fǎn ěr. shàng nǎi zhào jiàn, wèn xuē gōng, xuē gōng duì yuē: bù fǎn, bù zú guài yě. shǐ bù chū yú shàng jì, shān dōng fēi hàn zhī yǒu yě chū yú zhōng jì, shèng bài zhī shù wèi kě zhī yě chū yú xià jì, bì xià ān zhěn ér wò yǐ. shàng yuē: hé wèi shàng zhōng xià jì? lìng yǐn yuē: dōng qǔ wú sū zhōu shì yě, xī qǔ chǔ jīng zhōu shì yě, bìng qí qǔ lǔ qí, qīng zhōu lǔ, yǎn zhōu., chuán xí yàn zhào, gù shǒu qí suǒ, shān dōng fēi hàn zhī yǒu yě. yì yuē: hé cóng shān dōng, wèi chí jiǔ zhī cè, shàng jì yě. hé wèi zhōng jì? dōng qǔ wú, xī qǔ chǔ, bìng hán qǔ wèi, jù áo cāng zhī sù, sāi chéng gāo zhī kǒu, shèng bài zhī shù, wèi kě zhī yě. yì yuē: zhǎng qū rù luò, yǐ jué yī zhāo zhī zhàn, zhōng jì yě. hé wèi xià jì? dōng qǔ wú, xī qǔ xià cài, guī zhòng yú yuè, shēn guī zhǎng shā, bì xià ān zhěn ér wò, hàn wú shì yǐ.
漢高帝時,淮南王英布反(布都六安,今壽州是也。)。反書聞,上召諸將,問:「布反,為之奈何?」汝陰侯滕公曰:「臣客故楚令尹薛公,有籌策,可問。」(初滕公問令尹,令尹曰:「是故當反。」滕公曰:「上裂地而王之,疏爵而賞之,南面而立,萬乘之主,其反何也?」令尹曰:「往年殺彭越,前年殺韓信,此三人同功一體之人也,自疑禍及,故反耳。」)上乃召見,問薛公,薛公對曰:「布反,不足怪也。使布出於上計,山東非漢之有也;出於中計,勝敗之數未可知也;出於下計,陛下安枕而臥矣。」上曰:「何謂上、中、下計?」令尹曰:「東取吳(蘇州是也),西取楚(荊州是也),並齊取魯(齊,青州;魯,兗州。),傳檄燕趙,固守其所,山東非漢之有也。(議曰:合從山東,為持久之策,上計也。)何謂中計?東取吳,西取楚,並韓取魏,據敖倉之粟,塞成皋之口,勝敗之數,未可知也。(議曰:長驅入洛,以決一朝之戰,中計也。)何謂下計?東取吳,西取下蔡,歸重于越,身歸長沙,陛下安枕而臥,漢無事矣。」
yì yuē: zì guǎng jiāng biǎo, wú kuī zhōng yuán zhī xīn, xià jì yě. huán tán xīn lùn yuē: shì yǒu wéi qí zhī xì, huò yán shì bīng fǎ zhī lèi yě. jí wèi zhī, shàng zhě yuǎn qí shū zhāng, zhì yǐ huì wéi, yīn ér fá zhī, chéng duō de, dào zhī shèng. zhōng zhě zé wù xiāng jué zhē yào, yǐ zhēng biàn qiú lì, gù shèng bài hú yí, xū jì shù ér dìng. xià zhě zé shǒu biān yú qū zuò guà, yǐ zì shēng yú xiǎo dì. rán yì bù rú chá xuē gōng zhī yán, shàng jì yún: qǔ wú chǔ, bìng qí lǔ jí yàn zhào zhě. cǐ guǎng dào dì zhī wèi. zhōng jì yún: qǔ wú chǔ, bìng hán wèi, sāi chéng gāo, jù áo cāng. cǐ qū zhē yào zhēng lì zhě yě. xià jì yún: qǔ wú xià cài, jù zhǎng shā yǐ lín yuè. cǐ shǒu biān yú qū zuò guà zhě yě. guà, yīn wèi guà fǎn.
(議曰:自廣江表,無窺中原之心,下計也。桓譚《新論》曰:「世有圍棋之戲,或言是兵法之類也。及為之,上者遠棋疏張,置以會圍,因而伐之,成多得,道之勝。中者則務相絕遮要,以爭便求利,故勝敗狐疑,須計數而定。下者則守邊隅、趨作罫,以自生於小地。」然亦不如察薛公之言,上計云:「取吳楚,並齊魯及燕趙者。」此廣道地之謂。中計云:「取吳楚,並韓魏,塞成皋,據敖倉。」此趨遮要爭利者也。下計云:「取吳下蔡,據長沙以臨越。」此守邊隅、趨作罫者也。罫,音為卦反。)
shàng yuē: shì jì jiāng ān chū? lìng yǐn duì yuē: chū xià jì. shàng yuē: hé wèi fèi shàng zhōng jì ér chū xià jì? lìng yǐn yuē: bù gù lì shān zhī tú yě, zì zhì wàn chéng zhī guó, cǐ jiē wèi shēn bù gù qí hòu wèi wàn shì lǜ zhě. gù yuē chū xià jì. shàng yuē: shàn. guǒ rú cè. nǎi fēng xuē gōng qiān hù yě.
上曰:「是計將安出?」令尹對曰:「出下計。」上曰:「何為廢上、中計而出下計?」令尹曰:「布故酈山之徒也,自致萬乘之國,此皆為身不顧其後、為萬世慮者。故曰出下計。」上曰:「善。」果如策。(乃封薛公千戶也。)
shì hòu wú wáng liú bì yǐ zi gù ér fǎn. chū fā yě, qí dà jiāng tián lù bó yuē: bīng tún jù ér xī, wú tā qí dào, nán yǐ jiù gōng. chén yuàn dé qí bīng wǔ wàn rén, bié xún jiāng huái ér shàng, shōu huái nán zhǎng shā, rù wǔ guān, yǔ dài wáng huì, cǐ yì yī qí yě. wú wáng tài zǐ jiàn yuē: wáng yǐ fǎn wèi míng, cǐ bīng nán yǐ jí rén, jí rén yì qiě fǎn wáng. wú wáng bù xǔ. qí shǎo jiāng huán jiāng jūn fù shuō wú wáng yuē: wú duō bù bīng, bù bīng lì xiǎn zǔ hàn duō chē qí, chē qí lì píng dì. yuàn dài wáng suǒ guò chéng yì, bù xià, yí qì qù, jí xī jù luò yáng wǔ kù, shí áo cāng zhī sù, zǔ shān hé zhī xiǎn, yǐ lìng zhū hóu. suī wú rù guān, tiān xià gù yǐ dìng yǐ. jí dài wáng xú xíng, liú xià chéng yì, hàn chē qí zhì, chí rù liáng chǔ zhī jiāo, shì bài yǐ. wáng wèn zhū lǎo jiāng, lǎo jiāng yuē: cǐ nián shào cuī fēng zhī jì ěr, ān zhī dà lǜ? wú wáng bù cóng huán jiāng jūn zhī jì, nǎi zì bìng jiāng qí bīng. hàn yǐ tài wèi zhōu yà fū jī wú chǔ, yà fū yòng qí fù kè jì, suì bài wú. kè jì zài bà jì shàng.
是後吳王劉濞以子故而反。初發也,其大將田祿伯曰:「兵屯聚而西,無他奇道,難以就功。臣願得奇兵五萬人,別循江淮而上,收淮南、長沙,入武關,與大王會,此亦一奇也。」吳王太子諫曰:「王以反為名,此兵難以藉人,藉人亦且反王。」吳王不許。其少將桓將軍復說吳王曰:「吳多步兵,步兵利險阻;漢多車騎,車騎利平地。願大王所過城邑,不下,宜棄去,疾西據雒陽武庫,食敖倉之粟,阻山河之險,以令諸侯。雖無入關,天下固已定矣。即大王徐行,留下城邑,漢車騎至,馳入梁楚之郊,事敗矣。」王問諸老將,老將曰:「此年少摧鋒之計耳,安知大慮?」吳王不從桓將軍之計,乃自並將其兵。漢以太尉周亞夫擊吳楚,亞夫用其父客計,遂敗吳。(客計在(霸紀上)。)
huái nán wáng liú ān yuàn wàng qí fù lì wáng zhǎng sǐ, móu wèi pàn nì, wèn wǔ bèi yuē: wú jǔ bīng xī xiàng, zhū hóu bì yǒu yīng zhě, jí wú nài hé. bèi yuē: nán shōu héng shān héng zhōu, yǐ jī lú jiāng lú zhōu, yǒu xún yáng zhī chuán, shǒu xià zhì zhī chéng zài jiāng xià, xiàn míng yě., jié jiǔ jiāng zhī pǔ, jué yù zhāng zhī kǒu hóng zhōu shì yě, qiáng nǔ lín jiāng ér shǒu, yǐ jìn dōng jùn zhī xià, dōng shōu jiāng dū yáng zhōu yě huì jī yuè zhōu yě, nán tōng jìn yuè, qū qiáng jiāng huái jiān, yóu kě yī jǔ dé yán suì yuè zhī shòu. wáng yuē: shàn. wèi dé fā, huì shì xiè, zhū zhì.
淮南王劉安怨望其父厲王長死,謀為叛逆,問伍被曰:「吾舉兵西向,諸侯必有應者,即無奈何。」被曰:「南收衡山(衡州),以擊廬江(廬州),有潯陽之船,守下雉之城(在江夏,縣名也。),結九江之浦,絕豫章之口(洪州是也),強弩臨江而守,以禁東郡之下,東收江都(揚州也)、會稽(越州也),南通勁越,屈強江淮間,猶可一舉得延歲月之壽。」王曰:「善。」未得發,會事泄,誅至。
hòu hàn líng xiàn shí, yān rén shàn mìng, tiān xià tí qì, zhèng zài jiā mén.
後漢靈、獻時,閹人擅命,天下提契,政在家門。
hé jìn móu zhū yān huàn, tài hòu bù cóng. jìn nǎi zhào dǒng zhuō yì jīng shī, yǐ xié pò tài hòu. mì lìng zhuō shàng shū yuē: zhōng cháng shì zhāng ràng děng qiè xìng chéng chǒng, zhuó luàn hǎi nèi. xī zhào yāng xìng jìn yáng zhī jiǎ, yǐ zhú jūn cè zhī è. chén zhé míng zhōng gǔ, rú luò yáng, tǎo ràng děng zuì. zhuō wèi zhì, jìn bài, jí zhuō dào, suì fèi lì, tiān xià luàn yǐ. yì yuē: jiā mén, dài fū yě.
(何進謀誅閹宦,太后不從。進乃召董卓詣京師,以脅迫太后。密令卓上書曰:「中常侍張讓等竊幸乘寵,濁亂海內。昔趙鞅興晉陽之甲,以逐君側之惡。臣輒鳴鐘鼓,如洛陽,討讓等罪。」卓未至,進敗,及卓到,遂廢立,天下亂矣。議曰:家門,大夫也。)
shí zhǎng shā tài shǒu sūn jiān shā nán yáng tài shǒu zhāng zī, yuán shù dé jù qí jùn. jiān yǔ shù hé zòng, yù xí duó liú biǎo jīng zhōu, jiān wèi liú shǐ suǒ zhōng, sǐ.
時長沙太守孫堅殺南陽太守張咨,袁術得據其郡。堅與術合縱,欲襲奪劉表荊州,堅為流矢所中,死。
chū, liú biǎo jù jīng zhōu yě, wén jiāng nán zéi shèng, wèi kuǎi yuè děng yuē: wú yù zhēng bīng, kǒng bù jí, qí cè yān chū? duì yuē: zhòng bù fù zhě, rén bù zú yě fù ér bù lǐ zhě, yì bù zú yě. gǒu rén yì zhī dào héng, bǎi xìng guī zhī rú shuǐ zhī qū xià, hé huàn bù fù? yuán shù yǒng ér wú móu, zōng zéi tān bào, wèi xià suǒ huàn, ruò shì zhī yǐ lì, bì yǐ zhòng lái. jūn zhū qí wú dào, fǔ ér yòng zhī, rén yǒu lè cún zhī xīn, bì qiǎng fù ér zhì. bīng qiáng shì fù, nán jù jiāng líng, běi shǒu xiāng yáng, bā jùn kě chuán xí ér dìng, shù děng suī zhì, wú néng wèi yě. hòu guǒ rán.
(初,劉表據荊州也,聞江南賊盛,謂蒯越等曰:「吾欲徵兵,恐不集,其策焉出?」對曰:「眾不附者,仁不足也;附而不理者,義不足也。苟仁義之道行,百姓歸之如水之趨下,何患不附?袁術勇而無謀,宗賊貪暴,為下所患,若示之以利,必以眾來。君誅其無道,撫而用之,人有樂存之心,必襁負而至。兵強士附,南據江陵,北守襄陽,八郡可傳檄而定,術等雖至,無能為也。」後果然。)
sūn jiān sǐ, zi cè lǐng qí bù qǔ, jī yáng zhōu cì shǐ liú yáo, pò zhī, yīn jù jiāng dū. cè wén yuán shù jiāng yù jiàn hào, yǔ shū jiàn yuē: xī dǒng zhuō wú dào, líng nüè wáng shì, huò jiā tài hòu, bào jí hóng nóng, tiān zǐ bō yuè, gōng miào fén huǐ. shì yǐ háo jié fā fèn, pèi rán jù qǐ. rán ér hé běi yì móu yú hēi shān, cáo cāo dú bèi yú dōng xú, liú biǎo jiàn luàn yú jīng nán, gōng sūn pàn nì yú shuò běi. zhèng lǐ zǔ bīng, xuán dé zhēng méng, dāng wèi shǐ jūn yǔ guó tóng guī, ér shě shì fú xù, guǎn rán yǒu zì qǔ zhī zhì, jù fēi hǎi nèi qǐ wàng zhī yì. xī chéng tāng tǎo jié, yóu yún: yǒu xià duō zuì. wǔ wáng fá zhòu, yuē: yīn yǒu zhòng fá. cǐ èr wáng zhě, suī yǒu shèng dé, jiǎ shí wú shī dào zhī guò, wú yóu bī ér qǔ yě. jīn zhǔ shàng fēi yǒu è yú tiān xià, tú yǐ yòu xiǎo, xié yú qiáng chén, yì yú tāng wǔ zhī shí yě. shǐ jūn wǔ shì xiàng chéng, wèi hàn zǎi fǔ, róng chǒng zhī shèng, mò yǔ wèi bǐ. yí xiào zhōng jié, yǐ bào wáng shì. shù bù nà, cè suì jué zhī yě.
孫堅死,子策領其部曲,擊揚州刺史劉繇,破之,因據江都。(策聞袁術將欲僭號,與書諫曰:「昔董卓無道,陵虐王室,禍加太后,暴及弘農,天子播越,宮廟焚毀。是以豪傑發憤,沛然俱起。然而河北異謀於黑山,曹操毒被於東徐,劉表僭亂於荊南,公孫叛逆於朔北。正禮阻兵,玄德爭盟,當謂使君與國同規,而舍是弗恤,莞然有自取之志,懼非海內企望之意。昔成湯討桀,猶云:『有夏多罪。』;武王伐紂,曰:『殷有重罰。』此二王者,雖有聖德,假時無失道之過,無由逼而取也。今主上非有惡於天下,徒以幼小,脅於強臣,異於湯武之時也。使君五世相承,為漢宰輔,榮寵之盛,莫與為比。宜效忠節,以報王室。」術不納,策遂絕之也。)
cè wén wèi tài zǔ yǔ yuán shào xiāng chí yú guān dù, jiāng dù jiāng xí xǔ, wèi jì, wèi xǔ gòng kè suǒ shā.
策聞魏太祖與袁紹相持於官渡,將渡江襲許,未濟,為許貢客所殺。
chū, cè yǒu shì móu yě, zhòng jiē jù, wèi móu chén guō jiā liào zhī yuē: cè, yīng xióng háo jié, néng dé rén sǐ lì. rán qīng ér wú bèi, suī yǒu bǎi wàn zhī zhòng, wú yì yú dú xíng zhōng yuán. ruò cì kè fú qǐ, yī rén zhī dí ěr. yǐ wú guān zhī, bì sǐ yú pǐ fū zhī shǒu. guǒ wèi xǔ gòng kè suǒ shā yě.
(初,策有是謀也,眾皆懼,魏謀臣郭嘉料之曰:「策,英雄豪傑,能得人死力。然輕而無備,雖有百萬之眾,無異於獨行中原。若刺客伏起,一人之敵耳。以吾觀之,必死於匹夫之手。」果為許貢客所殺也。)
cè sǐ, dì quán lǐng qí zhòng. shí wú gē jù jiāng nán, xí juǎn jiāo guǎng yě. shǔ cáo gōng pò yuán shào, bīng wēi rì shèng, nǎi xià shū zé sūn quán, qiú zhì. zhāng zhāo děng huì yì bù jué. quán nǎi dú jiāng zhōu yú, yì qí mǔ qián dìng yì. yú yuē: xī chǔ guó chū fēng yú jīng shān zhī cè, bù mǎn bǎi lǐ zhī dì. jì sì xián néng, guǎng tǔ kāi jìng, lì jī yú yǐng, suì jù jīng yáng, zhì yú nán hǎi, chuán yè yán zuò, jiǔ bǎi yú nián. jīn jiāng jūn chéng fù xiōng yú zī, jiān liù jùn zhī zhòng, bīng jīng liáng duō, jiāng shì yòng mìng. zhù shān wèi tóng, zhǔ hǎi wèi yán, jìng nèi fù ráo, rén bù sī luàn. fàn zhōu jǔ fān, cháo fā xī dào, shì fēng jìn yǒng, suǒ xiàng wú qián. yǒu hé bī pò ér yù sòng zhì? zhì zi yī rù, bù dé bù yǔ cáo shì cáo shì mìng zhào, bù dé bù wǎng, biàn jiàn zhì yú rén yě. qǐ yǔ nán miàn chēng gū tóng zāi? bù rú wù yǔ, xú guān qí biàn. ruò cáo shì lǜ yì yǐ zhèng tiān xià, jiāng jūn shì zhī wèi wǎn ruò tú wèi bào luàn, bīng yóu huǒ yě, bù jí, bì jiāng zì fén. tāo yǒng zhěn wēi, yǐ dài tiān mìng, hé sòng zhì zhī yǒu? quán mǔ yuē: gōng jǐn yì shì yě. suì bù sòng zhì. cè hōng, quán nián shào, chū tǒng shì. tài fēi yōu zhī, yǐn jiàn zhāng zhāo dǒng xí děng. wèn yuē: jiāng dōng hé kě bǎo ān bù? xí duì yuē: jiāng dōng dì shì yǒu shān chuān zhī gù, ér tǎo nì míng fǔ, ēn dé zài rén tǎo lǔ chéng jī, dà xiǎo yòng mìng. zhāng zhāo bǐng zhòng shì, xí děng wèi zhǎo yá, cǐ dì lì rén hé zhī shí yě, wàn wú suǒ yōu. zhòng jiē zhuàng qí yán yě.
策死,弟權領其眾。(時吳割據江南,席捲交廣也。)屬曹公破袁紹,兵威日盛,乃下書責孫權,求質。張昭等會議不決。權乃獨將周瑜,詣其母前定議。瑜曰:「昔楚國初封於荊山之側,不滿百里之地。繼嗣賢能,廣土開境,立基於郢,遂據荊、揚,至於南海,傳業延祚,九百餘年。今將軍乘父兄余資,兼六郡之眾,兵精糧多,將士用命。鑄山為銅,煮海為鹽,境內富饒,人不思亂。泛舟舉帆,朝發夕到,士風勁勇,所向無前。有何逼迫而欲送質?質子一入,不得不與曹氏;曹氏命召,不得不往,便見制於人也。豈與南面稱孤同哉?不如勿與,徐觀其變。若曹氏率義以正天下,將軍事之未晚;若圖為暴亂,兵猶火也,不戢,必將自焚。韜勇枕威,以待天命,何送質之有?」權母曰:「公瑾議是也。」遂不送質。(策薨,權年少,初統事。太妃憂之,引見張昭、董襲等。問曰:「江東何可保安不?」襲對曰:「江東地勢有山川之固,而討逆明府,恩德在人;討虜承基,大小用命。張昭秉眾事,襲等為爪牙,此地利人和之時也,萬無所憂。」眾皆壯其言也。)
hòu cáo gōng rù jīng zhōu, liú cóng jǔ zhòng jiàng.
後曹公入荊州,劉琮舉眾降。
chū liú biǎo sǐ, lǔ sù jìn shuō yuē: fū jīng chǔ yǔ wǒ lín jiē, shuǐ liú shùn běi, wài dài jiāng hàn, nèi zǔ shān líng, yǒu jīn chéng zhī gù. wò yě wàn lǐ, shì rén yīn fù. ruò jù ér yǒu zhī, cǐ dì wáng zhī zī yě. sù qǐng dé fèng mìng, diào biǎo èr zi, bìng wèi láo jūn zhōng yòng shì zhě. shuō liú bèi shǐ fǔ yǎng biǎo zhòng, gòng jù cáo cāo. sù wèi dào, cóng yǐ jiàng yě.
(初劉表死,魯肅進說曰:「夫荊楚與我鄰接,水流順北,外帶江漢,內阻山陵,有金城之固。沃野萬里,士人殷富。若據而有之,此帝王之資也。肅請得奉命,吊表二子,並慰勞軍中用事者。說劉備使撫養表眾,共拒曹操。肅未到,琮已降也。)
cáo cāo dé qí shuǐ jūn chuán, bù zú shù shí wàn, wú jiāng shì wén zhī jiē kǒng. sūn quán yán jiàn qún xià, wèn yǐ jì cè. yì zhě xián yuē: cáo gōng, chái hǔ yě. tuō míng hàn xiāng, xié tiān zǐ yǐ zhēng sì fāng, dòng yǐ cháo tíng wèi cí. jīn rì jù zhī, shì gèng bù shùn. qiě jiāng jūn dà shì kě yǐ jù cāo zhě, zhǎng jiāng yě. jīn cāo dé jīng zhōu, yǎn yǒu qí dì, liú biǎo zhì shuǐ jūn, méng chōng dòu jiàn nǎi yǐ qiān shù, cāo xī fú yǐ yán jiāng, jiān yǒu bù bīng, shuǐ lù jù xià, cǐ wèi zhǎng jiāng zhī xiǎn, yǐ yǔ wǒ gòng zhī yǐ! ér shì lì zhòng guǎ yòu bù kě lùn. yú wèi dà jì, bù rú yíng zhī. zhōu yú yuē: bù rán. cāo suī tuō míng hàn xiāng, qí shí hàn zéi. jiāng jūn yǐ shén wǔ zhī xióng cái, jiān zhàng fù xiōng zhī liè, gē jù jiāng dōng, dì fāng shù qiān lǐ, jīng bīng zú yòng, yīng háo lè yè, shàng dāng héng xíng tiān xià, wèi hàn jiā chú cán qù huì. kuàng cāo zì sòng sǐ, ér kě yíng zhī yé? qǐng wèi jiāng jūn chóu zhī: jīn shǐ běi tǔ yǐ ān, cāo wú nèi yōu, néng kuàng rì chí jiǔ, lái zhēng jiāng yì, yòu néng yǔ wǒ jué shèng fù yú zhōu jí kě yě jīn běi tǔ jì wèi ān, mǎ chāo hán suì shàng zài guān xī, wèi cāo hòu huàn qiě shě ān mǎ zhàng zhōu jí, yǔ wú yuè zhēng héng, běn fēi zhōng guó suǒ zhǎng yòu jīn shèng hán, mǎ wú hāo cǎo, qū zhōng guó shì zhòng yuǎn shè jiāng hú zhī jiān, bù xí shuǐ tǔ, bì shēng jí bìng. cǐ shù sì zhě, yòng bīng zhī huàn yě, ér cāo jiē mào xíng zhī. jiāng jūn qín cāo, yí zài jīn rì. yú qǐng dé jīng bīng sān wàn rén, jìn zhù xià kǒu. bǎo wèi jiāng jūn pò zhī. quán yuē: lǎo zéi yù fèi hàn zì lì jiǔ yǐ, tú jì èr yuán lǚ bù liú biǎo yǔ gū ěr. jīn shù xióng yǐ miè, wéi gū shàng cún, gū yǔ lǎo zéi shì bù liǎng lì. jūn yán dāng jī, shén yǔ gū hé, cǐ tiān yǐ jūn shòu gū yě.
曹操得其水軍船,步卒數十萬,吳將士聞之皆恐。孫權延見群下,問以計策。議者咸曰:「曹公,豺虎也。託名漢相,挾天子以征四方,動以朝廷為辭。今日拒之,事更不順。且將軍大勢可以拒操者,長江也。今操得荊州,奄有其地,劉表治水軍,蒙沖鬥艦乃以千數,操悉浮以沿江,兼有步兵,水陸俱下,此為長江之險,已與我共之矣!而勢力眾寡又不可論。愚謂大計,不如迎之。」周瑜曰:「不然。操雖託名漢相,其實漢賊。將軍以神武之雄才,兼仗父兄之烈,割據江東,地方數千里,精兵足用,英豪樂業,尚當橫行天下,為漢家除殘去穢。況操自送死,而可迎之耶?請為將軍籌之:今使北土已安,操無內憂,能曠日持久,來爭疆埸,又能與我決勝負於舟楫可也;今北土既未安,馬超、韓遂尚在關西,為操後患;且舍鞍馬、仗舟楫,與吳越爭衡,本非中國所長;又今盛寒,馬無蒿草,驅中國士眾遠涉江湖之間,不習水土,必生疾病。此數四者,用兵之患也,而操皆冒行之。將軍擒操,宜在今日。瑜請得精兵三萬人,進住夏口。保為將軍破之。」權曰:「老賊欲廢漢自立久矣,徒忌二袁、呂布、劉表與孤耳。今數雄已滅,唯孤尚存,孤與老賊勢不兩立。君言當擊,甚與孤合,此天以君授孤也。」
shí quán jūn chái sāng, liú bèi zài fán, cáo gōng nán zhēng liú biǎo, huì biǎo zú, zi cóng jǔ zhòng jiàng. xiān zhǔ bù zhī cáo gōng zú zhì, zhì wǎn nǎi wén zhī, suì lǜ qí zhòng nán xíng, wèi cáo gōng suǒ zhuī pò. liú bèi zhì xià kǒu, zhū gé liàng yuē: shì jí yǐ! qǐng fèng mìng qiú jiù sūn jiāng jūn. suì jiàn, shuō yuē: jiāng jūn qǐ bīng jiāng dōng, liú yù zhōu yì shōu zhòng hàn nán, yǔ cáo cāo bìng zhēng tiān xià. jīn cāo shān yí dà nán, lüè yǐ píng yǐ. suì pò jīng zhōu, wēi zhèn sì hǎi, yīng xióng wú suǒ yòng wǔ, gù yù zhōu dùn táo zhì cǐ. jiāng jūn liàng lì ér chù zhī, ruò néng yǐ wú yuè zhī zhòng yǔ zhōng guó zhēng héng, bù rú zǎo yǔ zhī jué ruò bù néng dāng, hé bù àn bīng shù jiǎ, běi miàn ér shì zhī? jīn jiāng jūn wài tuō fú cóng zhī míng, ér nèi huái yóu yù zhī jì, shì jí ér bù duàn, huò zhì wú rì yǐ!
(時權軍柴桑,劉備在樊,曹公南征劉表,會表卒,子琮舉眾降。先主不知曹公卒至,至宛乃聞之,遂率其眾南行,為曹公所追破。劉備至夏口,諸葛亮曰:「事急矣!請奉命求救孫將軍。」遂見,說曰:「將軍起兵江東,劉豫州亦收眾漢南,與曹操並爭天下。今操芟夷大難,略已平矣。遂破荊州,威震四海,英雄無所用武,故豫州遁逃至此。將軍量力而處之,若能以吳越之眾與中國爭衡,不如早與之絕;若不能當,何不按兵束甲,北面而事之?今將軍外托服從之名,而內懷猶豫之計,事急而不斷,禍至無日矣!」
quán yuē: gǒu rú jūn yán, liú yù zhōu hé bù suí shì zhī hū? liàng yuē: tián héng, qí zhī zhuàng shì ěr, yóu shǒu yì bù rǔ, kuàng liú yù zhōu wáng shì zhī zhòu, yīng cái gài shì, zhòng shì mù yǎng, ruò shuǐ zhī guī hǎi. ruò shì zhī bù jì, cǐ nǎi tiān yě, ān dé fù ér wèi rén zhī xià? quán bó rán yuē: wú bù néng jǔ quán wú zhī dì shí wàn zhī zhòng shòu zhì yú rén. wú jì jué yǐ! fēi liú yù zhōu mò kě yǐ dāng cáo cāo zhě. rán yù zhōu xīn bài zhī hòu, ān néng kàng cǐ nán hū? liàng yuē: yù zhōu jūn suī bài yú zhǎng bǎn, jīn zhàn shì hái zhě jí guān yǔ suǒ jiāng jīng jiǎ wàn rén, liú qí hé jiāng xià zhàn shì yì bù xià wàn rén. cáo cāo zhī zhòng, yuǎn lái pí bì, wén zhuī yù zhōu, qí yī rì yī yè xíng sān bǎi lǐ, cǐ suǒ wèi qiáng nǔ zhī mò bù néng chuān lǔ gǎo zhě yě. gù bīng fǎ jì zhī yuē: bì jué shàng jiāng jūn. qiě běi fāng rén bù xí shuǐ zhàn, yòu jīng zhōu zhī rén fù cāo zhě, bī bīng shì ěr, fēi xīn fú yě. jīn jiāng jūn chéng mìng měng jiāng tǒng bīng shù wàn, yǔ yù zhōu xié guī tóng lì, pò cāo jūn bì yǐ! cāo jūn pò, bì běi hái, rú cǐ zé jīng wú zhī shì qiáng dǐng zú zhī xíng chéng. chéng bài zhī jī, zài yú jīn rì. quán dà yuè, jí qiǎn zhōu yú lǔ sù, suí liàng yì xiān zhǔ, bìng lì jù cáo gōng yě.
權曰:「苟如君言,劉豫州何不遂事之乎?」亮曰:「田橫,齊之壯士耳,猶守義不辱,況劉豫州王室之冑,英才蓋世,眾士慕仰,若水之歸海。若事之不濟,此乃天也,安得復而為人之下?」權勃然曰:「吾不能舉全吳之地、十萬之眾受制於人。吾計決矣!非劉豫州莫可以當曹操者。然豫州新敗之後,安能抗此難乎?」亮曰:「豫州軍雖敗於長阪,今戰士還者及關羽所將精甲萬人,劉琦合江夏戰士亦不下萬人。曹操之眾,遠來疲弊,聞追豫州,騎一日一夜行三百里,此所謂強弩之末不能穿魯縞者也。故兵法忌之曰:『必蹶上將軍。』且北方人不習水戰,又荊州之人附操者,逼兵勢耳,非心服也。今將軍誠命猛將統兵數萬,與豫州協規同力,破操軍必矣!操軍破,必北還,如此則荊吳之勢強、鼎足之形成。成敗之機,在於今日。」權大悅,即遣周瑜、魯肅,隨亮詣先主,並力拒曹公也。)
zhōu yú děng shuǐ jūn sān wàn, yǔ liú bèi bìng lì jù cáo gōng, yòng huáng gài huǒ gōng cè, suì bài cáo gōng yú chì bì.
周瑜等水軍三萬,與劉備併力距曹公,用黃蓋火攻策,遂敗曹公於赤壁。
chū yī rì jiāo zhàn, cáo gōng jūn pò, fǎn yǐn cì jiāng běi, yú děng zài nán àn. yú bù jiāng huáng gài yuē: jīn kòu zhòng wǒ guǎ, nán yǔ chí jiǔ. rán guān cāo jūn, fāng lián chuán jiàn, shǒu wěi xiāng jiē, kě shāo ér zǒu yě. nǎi qǔ méng chōng dòu jiàn shù shí sōu, shí yǐ xīn cǎo, gāo guàn qí zhōng, guǒ yǐ wéi mù, shàng jiàn yá qí. xiān shū bào cáo gōng, qī yǐ yù jiàng, gài yòu yù biàn zǒu gě, gè xì huǒ chuán hòu, yīn yǐn cì jù qián. cáo gōng jūn lì shì jiē yán jǐng guān wàng, zhǐ yán gài jiàng. qù běi jūn èr lǐ yú, tóng shí fā huǒ, huǒ liè fēng měng, chuán zhì rú jiàn, fēi āi jué yàn, shāo jǐn běi chuán. yán shāo àn shàng yíng luò, qǐng zhī, yān yàn zhǎng tiān, rén mǎ shāo nì, sǐ zhě shén zhòng. yú lǜ qīng ruì xún jì qí hòu, léi gǔ dà jìn. cáo cāo liú cáo rén děng shǒu jiāng líng, jìng zì běi guī. yú yòu jìn nán jùn, yǔ rén xiāng duì, rén suì tuì yě.
(初一日交戰,曹公軍破,返引次江北,瑜等在南岸。瑜部將黃蓋曰:「今寇眾我寡,難與持久。然觀操軍,方連船艦,首尾相接,可燒而走也。」乃取蒙沖鬥艦數十艘,實以薪草,膏灌其中,裹以帷幕,上建牙旗。先書報曹公,欺以欲降,蓋又預便走舸,各系火船後,因引次俱前。曹公軍吏士皆延頸觀望,指言蓋降。去北軍二里余,同時發火,火烈風猛,船至如箭,飛埃絕焰,燒盡北船。延燒岸上營落,頃之,煙焰漲天,人馬燒溺,死者甚眾。瑜率輕銳尋繼其後,雷鼓大進。曹操留曹仁等守江陵,徑自北歸。瑜又進南郡,與仁相對,仁遂退也。)
cáo gōng bài, jìng běi hái, quán suì hǔ shì jiāng biǎo. shí liú zhāng wèi yì zhōu mù, wài yǒu zhāng lǔ kòu qīn. yú nǎi yì jīng jiàn quán yuē: jīn cáo cāo xīn nǜ, fāng yōu fù xīn, wèi néng yǔ jiāng jūn lián bīng xiāng shì yě. qǐ yǔ fèn wēi jù jìn qǔ shǔ, dé shǔ ér bìng zhāng lǔ, liú fèn wēi gù shǒu qí dì, hǎo yǔ mǎ chāo jié yuán. yú yǔ jiāng jūn jù xiāng yáng yǐ cù cáo, běi fāng kě tú yě. quán xǔ zhī. huì yú zú, bù guǒ yě.
曹公敗,徑北還,權遂虎視江表。(時劉璋為益州牧,外有張魯寇侵。瑜乃詣京見權曰:「今曹操新衄,方憂腹心,未能與將軍連兵相事也。乞與奮威俱進取蜀,得蜀而並張魯,留奮威固守其地,好與馬超結援。瑜與將軍據襄陽以蹙曹,北方可圖也。」權許之。會瑜卒,不果也。)
chū, zhōu yú jiàn lǔ sù cái yí zuǒ shí, quán jí yǐn sù duì yǐn yuē: jīn hàn shì qīng wēi, sì fāng yún rǎo. gū chéng fù xiōng yí yè, sī yǒu huán wén zhī gōng, jūn jì huì gù, hé yǐ zuǒ zhī? sù duì yuē: xī gāo dì qū qū, yù zūn shì yì dì ér bù huò zhě, yǐ xiàng yǔ wèi hài yě. jīn zhī cáo cāo yóu xī xiàng yǔ, jiāng jūn hé yóu de wèi huán wén hū? sù qiè liào zhī, hàn shì bù kě fù xìng, yóu cáo cāo bù kě zú chú. jiāng jūn wèi jì, wéi yǒu dǐng zú jiāng dōng, yǐ guān tiān xià zhī xìn. guī mó rú cǐ, yì zì wú xián. rán hòu jiàn hào dì wáng, yǐ tú tiān xià, cǐ gāo dì zhī yè yě. jí shì píng yī jiāng hǔ, chēng zūn hào, lín tán gù wèi gōng qīng yuē: xī lǔ zi jìng cháng dào cǐ, kě wèi míng yú shì shì yǐ.
初,周瑜薦魯肅才宜佐時,權即引肅對飲曰:「今漢室傾危,四方雲擾。孤承父兄遺業,思有桓、文之功,君既惠顧,何以佐之?」肅對曰:「昔高帝區區,欲尊事義帝而不獲者,以項羽為害也。今之曹操猶昔項羽,將軍何由得為桓、文乎?肅竊料之,漢室不可復興,猶曹操不可卒除。將軍為計,唯有鼎足江東,以觀天下之釁。規模如此,亦自無嫌。然後建號帝王,以圖天下,此高帝之業也。」及是平一江滸,稱尊號,臨壇顧謂公卿曰:「昔魯子敬嘗道此,可謂明於事勢矣。」
yì yuē: lù shì héng chēng sūn quán: zhí biān jū gōng, yǐ zhòng lù gōng zhī wēi xī wěi wǔ wèi, yǐ jì zhōu yú zhī shī bēi guān fēi shí, yǐ fēng gōng chén zhī shǎng pī huái xū jǐ, yǐ nà móu shì zhī suàn píng qì jú jí, yǐ cì zǐ míng zhī jí fēn zī sǔn wèi, yǐ yù líng tǒng zhī gū. shì yǐ zhōng chén jìng jǐn qí néng, zhì shì xián dé sì lì, ér dì yè gù yǐ. huáng shí gōng yuē: xián rén zhī zhèng, jiàng rén yǐ tǐ shèng rén zhī zhèng, jiàng rén yǐ xīn. tǐ jiàng kě yǐ tú shǐ, xīn jiàng kě yǐ bǎo zhōng. jiàng tǐ yǐ tǐ, jiàng xīn yǐ xīn. yóu cǐ guān zhī, sūn quán zhí biān jū gōng, jiàng tǐ zhě yě pī huái xū jǐ, xīn jiàng zhě yě. shàn zhōng lìng shǐ, bù yì yí hū!
(議曰:陸士衡稱孫權:執鞭鞠躬,以重陸公之威;悉委武衛,以濟周瑜之師;卑官菲食,以豐功臣之賞;披懷虛己,以納謀士之算;屏氣跼蹐,以伺子明之疾;分滋損味,以育凌統之孤。是以忠臣競盡其能,志士鹹得肆力,而帝業固矣。」黃石公曰:「賢人之政,降人以體;聖人之政,降人以心。體降可以圖始,心降可以保終。降體以體,降心以心。」由此觀之,孫權「執鞭鞠躬」,降體者也;「披懷虛己」,心降者也。善終令始,不亦宜乎!)
huáng wǔ yuán nián, wèi shǐ dà sī mǎ cáo rén bù qí shù wàn xiàng rú xū, rú xū dū zhū huán pò zhī.
黃武元年,魏使大司馬曹仁步騎數萬向濡須,濡須督朱桓破之。
chū, cáo rén yù yǐ bīng xí qǔ zhōng zhōu, wěi xiān yáng shēng yù dōng gōng xiàn xī, huán fēn bīng fù xiàn xī. jì fā zú, ér rén yǎn zhì. zhū jiāng yè yè, gè yǒu jù xīn. huán yù zhī yuē: fán liǎng jūn jiāo zhàn, shèng fù zài jiāng, bù zài zhòng guǎ. zhū jūn wén cáo rén yòng bīng shú yǔ huán yé? bīng fǎ suǒ yǐ chēng kè bèi ér zhǔ rén bàn zhě, wèi jù zài píng yuán, wú chéng chí zhī shǒu, yòu wèi shì zhòng yǒng qiè qí děng gù ěr. jīn rén jì fēi zhì yǒng, jiā qí shì zú shén qiè, yòu qiān lǐ bù shè, rén mǎ pí kùn. huán yǔ zhū jiāng gòng jù gāo chéng, nán lín dà jiāng, běi bèi shān lín, yǐ yì dài láo, wèi zhǔ zhì kè, cǐ bǎi zhàn bǎi shèng zhī shì yě. huán yīn yǎn qí gǔ, wài shì xū ruò, yǐ yòu zhì rén. rén guǒ qiǎn zi tài gōng rú xū chéng, fēn qiǎn zhū jiāng xí zhōng zhōu. zhōng zhōu zhě, bù qǔ qī zǐ suǒ zài. tài děng tuì, huán suì xiāo qí zhū jiāng yě.
(初,曹仁欲以兵襲取中洲,偽先揚聲欲東攻羨溪,桓分兵赴羨溪。既發卒,而仁奄至。諸將業業,各有懼心。桓喻之曰:「凡兩軍交戰,勝負在將,不在眾寡。諸君聞曹仁用兵孰與桓耶?兵法所以稱『客倍而主人半』者,謂俱在平原,無城池之守,又謂士眾勇怯齊等故耳。今仁既非智勇,加其士卒甚怯,又千里步涉,人馬疲睏。桓與諸將共據高城,南臨大江,北背山林,以逸待勞,為主制客,此百戰百勝之勢也。」桓因偃旗鼓,外示虛弱,以誘致仁。仁果遣子泰攻濡須城,分遣諸將襲中洲。中洲者,部曲妻子所在。泰等退,桓遂梟其諸將也。)
qī nián, yòu shǐ dà sī mǎ cáo xiū qí shí wàn zhì wǎn chéng, yíng zhōu fáng. fáng qī zhī, wú gōng ér fǎn.
七年,又使大司馬曹休騎十萬至皖城,迎周魴。魴欺之,無功而返。
wú pó yáng tài shǒu zhōu fáng jué yòu zāo xiū. xiū yíng fáng zhì wǎn chéng, zhī jiàn qī, dāng yǐn jūn hái, zì fù zhòng shèng, yāo yú yī zhàn. zhū huán jìn jì yú yuán shuài lù xùn yuē: xiū běn yǐ qīn wēi jiàn rèn, fēi zhì yǒng míng jiāng yě. jīn zhàn bì bài, bài bì zǒu, zǒu dào dāng yóu jiā shí guà chē. cǐ liǎng dào, dì jiē è xiǎn. ruò yǐ wàn bīng chái lù, zé bǐ zhòng bì jǐn, ér xiū kě shēng lǔ. chén qǐng jiāng suǒ bù yǐ duàn zhī, ruò méng tiān wēi, dé yǐ xiū zì xiào, biàn kě chéng shèng zhǎng qū, jìn qǔ shòu chūn, gē yǒu huái nán, yǐ kuī xǔ luò. cǐ wàn dài yī shí, bù kě shī yě. quán xiān yǔ lù xùn yǐ yì, xùn yǐ wèi bù kě, gù jì bù shī xíng yě.
(吳鄱陽太守周魴譎誘遭休。休迎魴至皖城,知見欺,當引軍還,自負眾盛,邀於一戰。朱桓進計於元帥陸遜曰:「休本以親威見任,非智勇名將也。今戰必敗,敗必走,走道當由夾石、掛車。此兩道,地皆厄險。若以萬兵柴路,則彼眾必盡,而休可生虜。臣請將所部以斷之,若蒙天威,得以休自效,便可乘勝長驅,進取壽春,割有淮南,以窺許、洛。此萬代一時,不可失也。」權先與陸遜以議,遜以為不可,故計不施行也。)
zhì quán hōng, hào jí wèi, qióng jí yín chǐ, gē bō zhēng rén, chóng xìn jiān huí, zéi nüè jiàn fǔ. jìn shì zǔ lìng dù yù děng fá wú, miè zhī.
至權薨,皓即位,窮極淫侈,割剝蒸人,崇信奸回,賊虐諫輔。晉世祖令杜預等伐吳,滅之。
yì yuē: xī wèi wǔ hòu fú xī hé, gù wèi wú qǐ yuē: shān hé zhī gù, cǐ wèi guó zhī bǎo yě. wú qǐ duì yuē: xī sān miáo shì zuǒ dòng tíng ér yòu péng lí, dé yì bù xiū, yǔ miè zhī xià jié zhī jūn, zuǒ hé jì yòu tài huá, yī què zài qí nán, yáng cháng zài qí běi, rén zhèng bù xiū, tāng fàng zhī. yóu cǐ guān zhī, zài dé bù zài xiǎn. jīn sūn hào xí fù zǔ zhī zī, yǒu tiān zǔ zhī gù, xī jù wū xiá, dōng fù cāng hǎi, zhǎng jiāng pàn qí qū yǔ, jùn shān dài qí fēng yù, dì fāng jǐ wàn lǐ, hé jǐ jiāng bǎi wàn. ér yī zhāo qì jiǎ, miàn fù yú rén, zé zài dé zhī yán wèi bù kān zhī diǎn yé? duì yuē: hé wèi qí rán? lù jī yuē: yì yuē: tāng wǔ gé mìng, shùn hū tiān. xuán yuē: luàn bù jí, zé lǐ bù xíng. yán dì wáng zhī yīn tiān shí yě gǔ rén yǒu yán yuē: tiān shí bù rú dì lì. yì yuē: wáng hóu shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó. yán guó zhī shì xiǎn yě. yòu yuē: dì lì bù rú rén hé, zài dé bù zài xiǎn. yán shǒu zhī yóu rén yě. wú zhī xìng yě, cān ér yóu yān. sūn qīng suǒ wèi hé qí cān zhě, jí qí wáng yě, shì xiǎn ér yǐ. lóu jìng yuē: zhōu zhī shuāi yě, fēn ér wèi liǎng, tiān xià mò cháo, zhōu bù néng zhì. fēi qí dé báo yě, xíng shì ruò yě. yóu cǐ guān zhī, guó zhī xìng wáng yì zī xiǎn, yún: fēi wéi zài dé ér yǐ yǐ.
(議曰:昔魏武侯浮西河,顧謂吳起曰:「山河之固,此魏國之寶也。」吳起對曰:「昔三苗氏左洞庭而右彭蠡,德義不修,禹滅之;夏桀之君,左河濟、右太華,伊闕在其南,羊腸在其北,仁政不修,湯放之。由此觀之,在德不在險。」今孫皓席父祖之資,有天阻之固,西距巫峽,東負滄海,長江判其區宇,峻山帶其封域,地方幾萬里,荷戟將百萬。而一朝棄甲,面縛於人,則在德之言為不刊之典耶?對曰:何為其然?陸機曰:「《易》曰:『湯武革命,順乎天。』《玄》曰:『亂不極,則理不形。』言帝王之因天時也古人有言曰:天時不如地利。《易》曰:『王侯設險,以守其國。』言國之恃險也。又曰:『地利不如人和,在德不在險。』言守之由人也。吳之興也,參而由焉。孫卿所謂『合其參』者,及其亡也,恃險而已。」婁敬曰:「周之衰也,分而為兩,天下莫朝,周不能制。非其德薄也,形勢弱也。」由此觀之,國之興亡亦資險,云:非唯在德而已矣。)
zhì jìn yǒng jiā zhōng, zhōng yuán sàng luàn, jìn yuán dì fù dù jiāng, wáng jiāng nán. sòng qí liáng chén, jiē dōu yān shì zài bà jì shàng.. cǐ wú guó xíng yě.
至晉永嘉中,中原喪亂,晉元帝復渡江,王江南。宋、齊、梁、陳,皆都焉(事在(霸紀上)。)。此吳國形也。
wèi
魏
gǔ zhě tiān zǐ, shǒu zài sì yí tiān zǐ bēi ruò, shǒu zài zhū hóu. dāng hàn zhī jì, jiān chén shàn cháo, jiǔ yǒu bù chéng, sì jiāo duō lěi. suī fù zhū hóu shì wèi, yǐ xián wáng zhèng, rán bāo cáng huò xīn, gè tú fēi jì. wèi tài zǔ bù shì chū, líng wǔ guān shí. zhí yán jīng yōu mèi zhī qī, féng fēng chén wú wàng zhī shì, chēn mù zhāng dǎn, shǒu jiàn yì qí. shí hán xiān yáng fèng xié xiàn dì zì hé dōng hái luò yáng.
古者天子,守在四夷;天子卑弱,守在諸侯。當漢之季,奸臣擅朝,九有不澄,四郊多壘。雖復諸侯釋位,以閒王政,然包藏禍心,各圖非冀。魏太祖不世出,靈武冠時。值炎精幽昧之期,逢風塵無妄之世,嗔目張膽,首建義旗。時韓暹、楊奉挾獻帝自河東還洛陽。
líng dì bēng, tài zǐ biàn jí wèi, bīng zhōu mù dǒng zhuō rù cháo, yīn fèi dì wèi hóng nóng wáng, ér lì xiàn dì, yǐ dǒng zhuō wèi tài shī, qiān dōu zhǎng ān. sī tú wáng yǔn zhū zhuō, zhuō jiāng guō sì lǐ jué wéi zhǎng ān chéng, chéng xiàn, shā wáng yǔn. hòu lǐ jué yǔ guō sì yǒu xì, jué zhì tiān zǐ yú qí jiā. jué jiāng yáng fèng móu shā jué, shì xiè, pàn jué, jué shuāi ruò, tiān zǐ nǎi dé chū bēn. yáng fèng yù yǐ tiān zǐ hái luò yáng, guō sì zhuī tiān zǐ yú hóng nóng zhī cáo yáng. fèng děng bài, shā gōng qīng lüè jǐn. tiān zǐ dù hé, dū ān yì, yǐ hán xiān wèi zhēng dōng jiāng jūn, chí zhèng hái luò yáng. luò yáng gōng shì shāo jǐn, bǎi guān bèi jīng jí, tài zǔ yíng tiān zǐ dōu xǔ. xiān fèng chū bēn yě.
(靈帝崩,太子辨即位,并州牧董卓入朝,因廢帝為弘農王,而立獻帝,以董卓為太師,遷都長安。司徒王允誅卓,卓將郭汜、李傕圍長安城,城陷,殺王允。後李傕與郭汜有隙,傕質天子於其家。傕將楊奉謀殺傕,事泄,叛傕,傕衰弱,天子乃得出奔。楊奉欲以天子還洛陽,郭汜追天子於弘農之曹陽。奉等敗,殺公卿略盡。天子渡河,都安邑,以韓暹為征東將軍,持政還洛陽。洛陽宮室燒盡,百官被荊棘,太祖迎天子都許。暹、奉出奔也。)
tài zǔ yì yíng dōu xǔ, huò yǐ wèi shān dōng wèi dìng, bù kě. xún yù quàn tài zǔ yuē: xī jìn wén nà zhōu xiāng wáng, ér zhū hóu jǐng cóng, gāo zǔ dōng fá, wèi yì dì gǎo sù, tiān xià guī xīn. zì tiān zǐ bō yuè, jiāng jūn shǒu chàng yì bīng, yǐ shān dōng rǎo luàn, wèi néng yuǎn lí guān yòu, rán yóu fēn yí jiāng shuài, méng xiǎn tōng shǐ, suī yù wài nán, nǎi xīn wú bù zài wáng shì, shì jiāng jūn kuāng tiān xià zhī sù zhì yě. jīn chē jià xuán zhěn, yì shì yǒu cún běn zhī sī, bǎi xìng gǎn jiù ér zēng āi. chéng yīn cǐ shí fèng zhǔ shàng yǐ cóng rén wàng, dà shùn yě bǐng zhì gōng yǐ fú xióng jié, dà lüè yě fú hóng yì yǐ zhì yīng jùn, dà dé yě. tiān xià suī yǒu nì jié, bù néng wèi lèi, míng yǐ. hán xiān yáng fèng qí gǎn wèi hài, ruò bù shí dìng, sì fāng shēng xīn, hòu suī lǜ zhī, wú jí. tài zǔ zhì luò yáng, fèng tiān zǐ dōu xǔ. wéi qí chí wěn, rèn qí zhuì liú, bǐ wǒ hàn jiā bù shī jiù wù yǐ. yú shì yùn chóu yǎn móu, biān tà yǔ nèi, běi pò yuán shào, nán lǔ liú cóng, dōng jǔ gōng sūn kāng, xī yí zhāng lǔ. yì yuē: liú biǎo zhū jié, suī zhōng jiān zì yǒu tūn bìng, nǎi yáng xióng suǒ wèi liù guó chī chī, wèi yíng ruò jī zhě yě. bìng tūn suī zhòng, shì suǒ yǐ wèi wú fèng yě. jiǔ zhōu bǎi jùn, shí bìng qí bā, zhì jī wèi jiū, zhōng shì ér yǔn.
太祖議迎都許,或以為山東未定,不可。荀彧勸太祖曰:「昔晉文納周襄王,而諸侯景從,高祖東伐,為義帝縞素,天下歸心。自天子播越,將軍首唱義兵,以山東擾亂,未能遠離關右,然猶分遺將帥,蒙險通使,雖御外難,乃心無不在王室,是將軍匡天下之素志也。今車駕旋軫,義士有存本之思,百姓感舊而增哀。誠因此時奉主上以從人望,大順也;秉至公以服雄傑,大略也;扶弘義以致英俊,大德也。天下雖有逆節,不能為累,明矣。韓暹、楊奉其敢為害,若不時定,四方生心,後雖慮之,無及。」太祖至洛陽,奉天子都許。維其弛紊,紉其贅旒,俾我漢家不失舊物矣。於是運籌演謀,鞭撻宇內,北破袁紹,南擄劉琮,東舉公孫康,西夷張魯。(議曰:劉表諸傑,雖中間自有吞併,乃揚雄所謂「六國蚩蚩,為嬴弱姬者也。」併吞雖眾,適所以為吾奉也。)九州百郡,十並其八,志績未究,中世而殞。
cáo cāo, zì mèng dé, shǎo jī jǐng yǒu quán shù, ér rèn xiá fàng dàng, bù zhì xíng yè, gù shì rén wèi zhī qí yě. wéi qiáo xuán yì yān, wèi yuē: tiān xià jiāng luàn, fēi mìng shì zhī cái, bù néng jì yě. néng ān zhī zhě, qí zài jūn hū? tài zǔ wèi dōng jùn tài shǒu, zhì dōng wǔ yáng, jūn dùn qiū. hēi shān zéi yú dú děng gōng dōng wǔ yáng, tài zǔ yǐn bīng xī rù shān, gōng dú děng běn tún. zhū jiāng jiē yǐ wèi dāng hái zì jiù, tài zǔ yuē: xī sūn bìn jiù zhào ér gōng wèi, gěng yǎn yù zǒu xī ān ér gōng lín zī, shǐ zéi wén wǒ xī ér hái, shì wǔ yáng zì jiě yě bù hái, wǒ néng bài lǔ jiā, lǔ bù néng bài wǔ yáng, bì yǐ! nǎi xíng, dú wén zhī, qì wǔ yáng hái, tài zǔ yào jī, dà pò zhī.
(曹操,字孟德,少機警有權數,而任俠放蕩,不治行業,故世人未之奇也。唯喬玄異焉,謂曰:「天下將亂,非命世之才,不能濟也。能安之者,其在君乎?」太祖為東郡太守,治東武陽,軍頓丘。黑山賊於毒等攻東武陽,太祖引兵西入山,攻毒等本屯。諸將皆以為當還自救,太祖曰:「昔孫臏救趙而攻魏,耿弇欲走西安而攻臨淄,使賊聞我西而還,是武陽自解也;不還,我能敗虜家,虜不能敗武陽,必矣!」乃行,毒聞之,棄武陽還,太祖要擊,大破之。
chū, liáo dōng tài shǒu gōng sūn kāng shì yuǎn bù fú, yuán shàng yuán xī yī zhī. jí tài zǔ pò wū wán, huò shuō gōng: suì zhēng zhī, shàng xiōng dì kě qín yě. gōng yuē: wú fāng shǐ kāng zhǎn sòng shàng xī shǒu, bù fán bīng yǐ. jiǔ yuè, gōng yǐn jūn zì liǔ chéng hái, kāng jí zhǎn sòng shàng xī shǒu. zhòng jiāng wèn yuē: gōng hái, ér kāng zhǎn sòng shàng xī, hé yě? gōng yuē: bǐ sù wèi shàng děng, wú jí zhī, zé bìng lì huǎn zhī, zé zì xiāng tú, qí shì rán yě.
初,遼東太守公孫康恃遠不服,袁尚、袁熙依之。及太祖破烏丸,或說公:「遂征之,尚兄弟可擒也。」公曰:「吾方使康斬送尚、熙首,不煩兵矣。」九月,公引軍自柳城還,康即斬送尚、熙首。眾將問曰:「公還,而康斬送尚、熙,何也?」公曰:「彼素畏尚等,吾急之,則併力;緩之,則自相圖,其勢然也。」
tài zǔ gōng lǚ bù yú xià pī, bù bá, yù hái, xún yōu yuē: bù yǒng ér wú móu, jīn sān jūn jiē běi, qí ruì qì shuāi. sān jūn yǐ jiāng wèi zhǔ, zhǔ shuāi zé jūn wú fèn yì. chén gōng yǒu zhì ér chí. jīn jí bù qì wèi fù, gōng móu zhī wèi dìng, jìn jí gōng zhī, bù kě bá yě. nǎi jué yí sì guàn chéng, chéng kuì, shēng qín bù.
太祖攻呂布於下邳,不拔,欲還,荀攸曰:「布勇而無謀,今三軍皆北,其銳氣衰。三軍以將為主,主衰則軍無奮意。陳宮有智而遲。今及布氣未復,宮謀之未定,進急攻之,布可拔也。」乃決沂、泗灌城,城潰,生擒布。
yuán shào jiāng wén chǒu yǔ tài zǔ zhàn, xún yōu quàn tài zǔ yǐ zī zhòng ěr zéi, zéi suì bēn zhī, zhèn luàn, zhǎn wén chǒu. tài zǔ yǔ yuán shào xiāng chí yú guān dù, shí gōng liáng shǎo, yǔ xún yù shū, yì yù hái xǔ. yù yuē: shào xī zhòng jù guān dù, yù yǔ gōng jué shèng bài, gōng yǐ zhì ruò dāng zhì qiáng, ruò bù néng zhì, bì wèi suǒ chéng, shì tiān xià zhī dà jī yě. qiě shào, bù yī zhī xióng ěr, néng jù rén ér bù néng yòng. fū yǐ gōng zhī shén wǔ míng zhé, ér fǔ yǐ dà shùn, hé xiàng ér bù jì? jīn jūn suī shǎo, wèi ruò chǔ hàn zài xíng yáng chéng gāo shí yě. shì shí, liú xiàng mò kěn xiān fǎn, xiān fǎn zhě shì qū. gōng yǐ shí fēn jū yī zhī zhòng, huà dì ér shǒu zhī, è qí hóu ér bù dé jìn, yǐ bàn nián yǐ! qíng jiàn shì jié, bì jiāng yǒu biàn. cǐ yòng qí zhī shí, bù kě shī yě. yòu shào móu chén xǔ yōu tān cái, shào bù néng zòng, lái bēn, shuō tài zǔ xí shào bié tún fán qí liáng gǔ. suì pò shào.
袁紹將文丑與太祖戰,荀攸勸太祖以輜重餌賊,賊遂奔之,陣亂,斬文丑。太祖與袁紹相持於官渡,時公糧少,與荀彧書,議欲還許。彧曰:「紹悉眾聚官渡,欲與公決勝敗,公以至弱當至強,若不能制,必為所乘,是天下之大機也。且紹,布衣之雄耳,能聚人而不能用。夫以公之神武明哲,而輔以大順,何向而不濟?今軍雖少,未若楚漢在滎陽、成皋時也。是時,劉、項莫肯先返,先返者勢屈。公以十分居一之眾,畫地而守之,扼其喉而不得進,已半年矣!情見勢竭,必將有變。此用奇之時,不可失也。」又紹謀臣許攸貪財,紹不能縱,來奔,說太祖襲紹別屯、燔其糧谷。遂破紹。
zhāng xiù zài nán yáng yǔ jīng zhōu mù liú biǎo hé, tài zǔ zhēng zhī. móu chén jìn yuē: xiù yǔ liú biǎo xiāng shì wèi qiáng, rán xiù yǐ yóu jūn ér shí yú biǎo, biǎo bù néng gōng yě. jí zhī, zé bìng lì huǎn zhī, zé zì lí. tài zǔ bù cóng. biǎo guǒ qiǎn bīng jiù xiù, tài zǔ bīng bài. sān nián chūn, tài zǔ hái xǔ, xiù bīng lái zhuī, tài zǔ jūn bù dé jìn, yǔ xún yù shū yuē: zéi lái zhuī wǒ, suī rì xíng shù lǐ, wú cè zhī zhì ān zhòng, pò zhī bì yǐ. guǒ shè qí fú, gōng pò zhī. gōng hái xǔ, xún yù wèn: qián hé yǐ cè zéi bì pò? duì yuē: lǔ è guī shī, yǔ wǒ sǐ dì zhàn, wú shì yǐ zhī shèng.
張繡在南陽與荊州牧劉表合,太祖征之。謀臣進曰:「繡與劉表相恃為強,然繡以游軍而食於表,表不能供也。急之,則併力;緩之,則自離。」太祖不從。表果遣兵救繡,太祖兵敗。三年春,太祖還許,繡兵來追,太祖軍不得進,與荀彧書曰:「賊來追我,雖日行數里,吾策之至安眾,破之必矣。」果設奇伏,攻破之。公還許,荀彧問:「前何以策賊必破?」對曰:「虜遏歸師,與我死地戰,吾是以知勝。」
xī píng qū guāng shā qí jùn shǒu yǐ pàn, zhū jiāng yù jī zhī. zhāng jì yuē: wéi guāng děng zào fǎn, jùn rén wèi bì xī tóng. ruò biàn yǐ jūn lín zhī, lì rén qiāng hú bì wèi guó jiā bù bié shì fēi, gèng shǐ jiē xiāng chí zhe, cǐ wèi hǔ fù yì yě. guāng děng yù yǐ qiāng hú wèi yuán, jīn xiān shǐ qiāng hú chāo jī, zhòng qí shǎng, suǒ lǔ huò zhě, jiē yǐ bǐ zhī, wài zǔ qí shì, nèi lí qí jiāo, bì bù zhàn ér dìng. nǎi xí gào yù: zhū wèi guāng děng suǒ wù zhě, yuán zhī néng zhǎn zéi shuài sòng shǒu zhě, jiā fēng. yú shì guāng bù dǎng zhǎn sòng guāng shǒu.
西平曲光殺其郡守以叛,諸將欲擊之。張既曰:「唯光等造反,郡人未必悉同。若便以軍臨之,吏人、羌胡必謂國家不別是非,更使皆相持着,此為虎傅翼也。光等欲以羌胡為援,今先使羌胡鈔擊,重其賞,所虜獲者,皆以俾之,外阻其勢,內離其交,必不戰而定。」乃檄告諭:諸為光等所誤者,原之;能斬賊帥送首者,加封。於是光部黨斬送光首。
cǐ jiǔ zhōu bǎi jùn shí bìng qí bā zhī dà lüè yě.
此九州百郡十並其八之大略也。)
fū néng fú tiān xià zhī wēi zhě, zé jù tiān xià zhī ān néng chú tiān xià zhī yōu zhě, zé xiǎng tiān xià zhī lè néng jiù tiān xià zhī huò zhě, zé dé tiān xià zhī fú.
夫能扶天下之危者,則據天下之安;能除天下之憂者,則享天下之樂;能救天下之禍者,則得天下之福。
dǒng zhāo děng yù gòng jìn cáo gōng, jiǔ xī bèi wù, mì fǎng yú xún yù, yù bù xǔ. cāo xīn bù píng, suì shā zhī. fàn yè lùn yuē: shì zhī yán xún jūn tōng sāi, huò guò yǐ. cháng yǐ zhōng xián yǐ xià, dào wú qiú bèi. zhì suàn yǒu suǒ yán shū, yuán shǐ wèi bì yào zhōng, sī lǐ zhī bù kě quán jié zhě yě. fū yǐ wèi cì zhī xián, yī shuō ér bì liǎng guó, bǐ fēi báo yú rén ér yù zhī, gài yǒu quán bì yǒu sàng yě. sī yòu gōng zhī bù kě jiān zhě yǐ. fāng shí yùn zhī zhān, fēi xióng cái wú yǐ jì qí ruò, gōng gāo shì qiáng, zé huáng qì zì yí yǐ. cǐ yòu shí zhī bù kě bìng yě, gài qǔ qí guī zhèng ér yǐ, yì shā shēn yǐ chéng rén zhī yì yě.
(董昭等欲共進曹公,九錫備物,密訪於荀彧,彧不許。操心不平,遂殺之。范曄論曰:「世之言荀君通塞,或過矣。常以中賢以下,道無求備。智算有所研疏,原始未必要終,斯理之不可全詰者也。夫以衛賜之賢,一說而斃兩國,彼非薄於仁而欲之,蓋有全、必有喪也。斯又功之不可兼者矣。方時運之邅,非雄才無以濟其弱,功高勢強,則皇器自移矣。此又時之不可並也,蓋取其歸正而已,亦殺身以成仁之義也。」)
cáo shì lǜ yì bō luàn, dài zài qí gōng zhì wén dì shí, tiān rén yǔ néng yǐ. suì shòu hàn chán.
曹氏率義撥亂,代載其功;至文帝時,天人與能矣。遂受漢禪。
liú ruò quàn jìn yuē: chén wén: fú mìng bù xū jiàn, zhòng xīn bù kě yuǎn. gù kǒng zǐ yuē: zhōu gōng qí bù shèng hū? yǐ tiān xià ràng, shì tiān dì rì yuè qīng qù qí wàn wù yě. shì yǐ shùn xiǎng tiān xià, bù bài ér shòu. jīn huǒ dé qì jǐn, yán shàng shù zhōng. dì qiān míng dé, zuò lóng dà wèi, fú ruì zhāo xī, shòu mìng jì gù. guāng tiān zhī xià, shén rén tóng yīng. suī yǒu yú zhī yí fèng, zhōu zhī yuè yú, fāng zhī jīn shì, wèi zú wèi yù. ér bì xià wéi tiān mìng yǐ shì xiǎo xíng, nì rén xīn yǐ shǒu sī zhì, shàng wǔ huáng qióng nǎi juàn zhī zhǐ, zhōng wàng shèng rén dá jié zhī shù, xià gū rén chén qiào shǒu zhī wàng, fēi suǒ yǐ yáng shèng dào yú gāo qú, chuí wú qióng zhī yì xūn yě. chén děng wén: shì jūn yǒu xiàn kě tì fǒu zhī dào, fèng shàng yǒu nì lín gù zhēng zhī yì. chén děng gǎn yǐ sǐ qǐng.
(劉若勸進曰:「臣聞:符命不虛見,眾心不可遠。故孔子曰:『周公其不聖乎?以天下讓,是天地日月輕去其萬物也。』是以舜享天下,不拜而受。今火德氣盡,炎上數終。帝遷明德,祚隆大魏,符瑞昭晰,受命既固。光天之下,神人同應。雖有虞之儀鳳,周之躍魚,方之今事,未足為喻。而陛下違天命以飾小行,逆人心以守私志,上忤皇穹乃眷之旨,中忘聖人達節之數,下孤人臣翹首之望,非所以揚聖道於高衢,垂無窮之懿勛也。臣等聞:事君有獻可替否之道,奉上有逆鱗固爭之義。臣等敢以死請。」
tài shǐ chéng xǔ zhī yòu yuē: yì chuán yuē: shèng rén shòu mìng ér wáng, huáng lóng yǐ wù sì rì jiàn. qī yuè sì rì wù yín, huáng lóng jiàn. cǐ dì huáng shòu mìng zhī fú ruì zuì zhe míng yě. yòu yuē: shèng rén yǐ dé qīn bǐ tiān xià, rén ēn qià pǔ, qí lín yǐ wù sì rì jiàn. jué yīng shèng rén shòu mìng. chén wén dì wáng zhě, wǔ xíng zhī jīng, yì xìng zhī fú, dài xìng zhī huì, yǐ qī bǎi èr shí nián wèi yī guǐ. yǒu dé zhě guò yú bā bǎi, wú dé zhě bù jí sì bǎi zài. shì yǐ zhōu jiā bā bǎi liù shí qī nián, xià jiā sì bǎi shù shí nián. hàn xíng xià zhèng, qì jīn sì bǎi èr shí liù suì. tiān zhī lì shù, jiāng yǐ jǐn zhōng. sī jiē dì wáng shòu mìng yì xìng zhī fú ruì yě. fū dé suì zhě, dào shǐ xìng. xī wǔ wáng fá yīn, suì zài chún huǒ, yǒu zhōu zhī fēn yě yě. gāo zǔ rù qín, wǔ xīng jù yú dōng jǐng, yǒu hàn zhī fēn yě yě. jīn zī suì zài dà liáng, yǒu wèi zhī fēn yě yě. ér tiān zhī ruì yīng, bìng jí lái zhēn, fú wéi diàn xià tǐ yáo shùn zhī shèng míng, yīng qī bǎi zhī chán dài, tiān xià xué shì suǒ gòng jiàn yě. jǐn yǐ shàng wén.
太史丞許芝又曰:「《易傳》曰:『聖人受命而王,黃龍以戊巳日見。』七月四日戊寅,黃龍見。此帝皇受命之符瑞最着明也。又曰:『聖人以德親比天下,仁恩洽普,麒麟以戊巳日見。厥應聖人受命。』臣聞帝王者,五行之精,易姓之符,代興之會,以七百二十年為一軌。有德者過於八百,無德者不及四百載。是以周家八百六十七年,夏家四百數十年。漢行夏政,迄今四百二十六歲。天之歷數,將以盡終。斯皆帝王受命易姓之符瑞也。夫得歲者,道始興。昔武王伐殷,歲在鶉火,有周之分野也。高祖入秦,五星聚於東井,有漢之分野也。今茲歲在大梁,有魏之分野也。而天之瑞應,並集來臻,伏惟殿下體堯舜之聖明,應七百之禪代,天下學士所共見也。謹以上聞。」
gěi shì zhōng sū lín děng yòu yuē: tiān yǒu shí èr cì, yǐ wèi fēn yě. wáng gōng zhī guó, gè yǒu suǒ shǔ. tiān zǐ shòu mìng, zhū hóu yǐ fēng. zhōu wén wáng shòu mìng, suì zài chún huǒ, zhì wǔ wáng fá zhòu, shí sān nián suì xīng fù zài chún huǒ. gù chūn qiū chuán yuē: wǔ wáng fá zhòu, suì zài chún huǒ, zé wǒ yǒu zhōu zhī fēn yě yě. xī guāng hé shí nián, suì zài dà liáng, wǔ wáng shǐ shòu mìng wèi jiāng, tǎo huáng jīn. jiàn ān yuán nián, suì fù zài dà liáng, shǐ bài dà jiāng jūn. shí sān nián fù zài dà liáng, shǐ bài chéng xiàng. jīn èr shí wǔ nián fù zài dà liáng, bì xià shòu mìng. cǐ wèi dé suì yǔ wén wáng shòu mìng xiāng yīng. shùn yǐ tǔ dé chéng yáo zhī huǒ, jīn yì yǐ tǔ dé chéng hàn zhī huǒ, yú xíng yùn huì yú yáo shùn zhī cì. bì xià yí gǎi zhēng shuò, yì fú sè, zhèng dà hào, tiān xià xìng shèn.
給事中蘇林等又曰:「天有十二次,以為分野。王公之國,各有所屬。天子受命,諸侯以封。周文王受命,歲在鶉火,至武王伐紂,十三年歲星復在鶉火。故《春秋傳》曰:『武王伐紂,歲在鶉火,則我有周之分野也。』昔光和十年,歲在大梁,武王始受命為將,討黃巾。建安元年,歲復在大梁,始拜大將軍。十三年復在大梁,始拜丞相。今二十五年復在大梁,陛下受命。此魏得歲與文王受命相應。舜以土德承堯之火,今亦以土德承漢之火,於行運會於堯舜之次。陛下宜改正朔,易服色,正大號,天下幸甚。」)
wáng shì suī jìng, ér èr fāng wèi bīn, nǎi wèn jiǎ xǔ yuē: wú yù fá bù cóng mìng, yǐ yì tiān xià, wú shǔ hé xiān? duì yuē: gōng qǔ zhě xiān bīng quán, jiàn běn zhě shàng dé huà. bì xià yīng qī shòu chán, fǔ lín lǜ shì, ruò suī zhī yǐ wén dé, ér qí qí biàn, zé píng zhī bù nán yǐ. wú shǔ suī zuì ěr xiǎo guó, yī shān zǔ shuǐ, liú bèi yǒu xióng cái, zhū gé liàng shàn zhì guó, sūn quán shí xū shí, lù xùn jiàn bīng shì, jù xiǎn shǒu yào, fàn zhōu jiāng hú, jiē nán zú píng yě. yòng bīng zhī dào: xiān shèng hòu zhàn, liàng dí lùn jiāng, gù jǔ wú yí cè. chén qiè liào qún chén wú quán bèi duì, suī yǐ tiān wēi lín zhī, wèi jiàn wàn quán zhī shì. xī shùn wǔ gàn qī, ér yǒu miáo fú. chén yǐ wèi dāng jīn yí xiān wén hòu wǔ. wén dì bù nà, hòu guǒ wú gōng.
王室雖靖,而二方未賓,乃問賈詡曰:「吾欲伐不從命,以一天下,吳蜀何先?」對曰:「攻取者先兵權,建本者尚德化。陛下應期受禪,撫臨率士,若綏之以文德,而俟其變,則平之不難矣。吳、蜀雖蕞爾小國,依山阻水,劉備有雄才,諸葛亮善治國,孫權識虛實,陸遜見兵勢,據險守要,泛舟江湖,皆難卒平也。用兵之道:先勝後戰,量敵論將,故舉無遺策。臣竊料群臣無權、備對,雖以天威臨之,未見萬全之勢。昔舜舞干戚,而有苗服。臣以為當今宜先文後武。」文帝不納,後果無功。
sān miáo guó, jīn yuè zhōu shì yě. shǔ xiàng zhū gé liàng chū xié gǔ, tún wèi nán. sī mǎ xuān wáng jù zhī. zhào xuān wáng: dàn jiān bì jù shǒu, yǐ cuò qí fēng. bǐ jìn bù dé zhì, tuì wú yǔ zhàn, jiǔ tíng zé liáng jǐn, lǔ lüè wú suǒ huò, zé bì zǒu yǐ! zǒu ér zhuī zhī, yǐ yì dài láo, quán shèng zhī dào. liàng sòng fù rén yī yǐ nù xuān wáng, xuān wáng jiāng chū zhàn, xīn pí zhàng jié bù xǔ, nǎi zhǐ. xuān wáng jiàn liàng shǐ, wéi wèn qǐn shí jí shì fán jiǎn, bù jí róng shì. shǐ dá yuē: chī fá èr shí yǐ shàng, jiē qīn lǎn yān, dàn shí bù zhì shù shēng. xuān wáng yuē: liàng bì yǐ. xún guǒ zú yě.
(三苗國,今岳州是也。蜀相諸葛亮出斜谷,屯渭南。司馬宣王距之。詔宣王:「但堅壁拒守,以挫其鋒。彼進不得志,退無與戰,久停則糧盡,虜掠無所獲,則必走矣!走而追之,以逸待勞,全勝之道。」亮送婦人衣以怒宣王,宣王將出戰,辛毗杖節不許,乃止。宣王見亮使,唯問寢食及事繁簡,不及戎事。使答曰:「笞罰二十以上,皆親覽焉,啖食不至數升。」宣王曰:「亮斃矣。」尋果卒也。)
zhì gān lù yuán nián, shǐ yǐ dèng ài wèi zhèn xī jiāng jūn, jù shǔ jiāng jiāng wéi. wéi jūn bài, tuì shǒu jiàn gé. zhōng huì gōng wéi bù néng kè, nǎi shàng yán yuē: jīn zéi cuī shé, yí suì chéng zhī, cóng yīn píng yóu xié jìng jīng hàn dé yáng tíng, qù fú chū jiàn gé xī sì bǎi lǐ, qù chéng dū sān bǎi yú lǐ, qí bīng chōng qí fù xīn, jiàn gé zhī shǒu bì hái fù fú, zé huì fāng guǐ ér jìn jiàn gé zhī jūn bù hái, zé yīng fú zhī bīng guǎ yǐ. jūn zhì yǒu zhī: gōng qí bù bèi, chū qí bù yì. jīn yǎn qí kōng xū, pò zhī bì yǐ. dōng shí yuè, ài zì yīn píng xíng wú rén zhī dì qī bǎi yú lǐ, záo shān xìn dào, shān gāo gǔ shēn, ài yǐ zhān zì guǒ, tuī zhuǎn ér xià. jiāng shì jiē pān mù yuán yá, yú guàn ér jìn. xiān dēng zhì jiāng yóu, shǔ jiāng zhū gé zhān zì fú hái mián zhú, liè zhèn dài ài, ài qiǎn zi zhōng děng chū zhàn, dà pò zhī, zhǎn zhān. jìn jūn dào luò xiàn, liú chán suì jiàng.
至甘露元年,始以鄧艾為鎮西將軍,距蜀將姜維。維軍敗,退守劍閣。鍾會攻維不能克,乃上言曰:「今賊摧折,宜遂乘之,從陰平由邪徑經漢德陽亭,趣涪出劍閣西四百里,去成都三百餘里,奇兵沖其腹心,劍閣之守必還赴涪,則會方軌而進;劍閣之軍不還,則應涪之兵寡矣。《軍志》有之:『攻其不備,出其不意。』今掩其空虛,破之必矣。」冬十月,艾自陰平行無人之地七百餘里,鑿山信道,山高谷深,艾以氈自裹,推轉而下。將士皆攀木緣崖,魚貫而進。先登至江由,蜀將諸葛瞻自涪還綿竹,列陣待艾,艾遣子忠等出戰,大破之,斬瞻。進軍到雒縣,劉禪遂降。
hòu zhǔ yòng qiào zhōu cè, fèng xǐ shū yú ài yuē: xiàn fēn jiāng hàn, yù zhí shēn guò, jiē yuán shǔ tǔ. jì jué yī yú, gàn yùn fàn mào, jiàn rǎn lì zài. měi wéi huáng chū zhōng, xuān wēn mì zhī zhào, shēn sān hǎo zhī ēn, kāi shì mén hù, dà yì bǐng rán. ér fǒu dé àn liè, tān qiè yí xù, fǔ yǎng lèi jì, wèi lǜ dà jiào, tiān wēi jì zhèn, rén guǐ guī néng zhī shù, gǎn hài wáng shī, shén wǔ suǒ cì, gǎn bù gé miàn, shùn yǐ cóng mìng? ài dà xǐ, bào shū yuē: wáng gāng shī dào, qún yīng bìng qǐ, lóng zhàn hǔ zhēng, zhōng guī zhēn zhǔ. cǐ gài tiān mìng qù jiù zhī dào yě. zì gǔ shèng dì, yuán dǎi hàn wèi, shòu mìng ér wáng zhě, mò bù zài hu zhōng tǔ. hé chū tú, luò chū shū, shèng rén zé zhī, yǐ xìng hóng yè. qí bù yóu cǐ, wèi yǒu bù diān fù zhě yǐ. kuí xiāo píng lǒng ér wáng, gōng sūn jù shǔ ér miè, sī shí qián dài fù chē zhī jiàn. shèng shàng míng zhé, zǎi xiàng zhōng xián, jiāng bǐ lóng huáng xuān, móu gōng wǎng dài. xián mìng lái zhēng, sī wén jiā xiǎng, guǒ fán lái shǐ, gào yǐ dé yīn. cǐ fēi rén shì, nǎi tiān yì yě. xī wēi zǐ guī zhōu, shí wèi shàng bīn. jūn zǐ bào biàn, yì cún dà yì. lái cí qiān chōng, yǐ lǐ jǔ chèn, cǐ jiē qián zhé guī mìng zhī diǎn. quán guó wèi shàng, pò guó cì zhī. zì fēi tōng míng zhì dá, hé yǐ jiàn wáng zhě zhī yì hū?
(後主用譙周策,奉璽書於艾曰:「限分江漢,遇值深過,階緣蜀土。計絕一隅,干運犯冒,漸苒歷載。每惟黃初中,宣溫密之詔,申三好之恩,開示門戶,大義炳然。而否德暗劣,貪竊遺緒,俯仰累紀,未率大教,天威既震,人鬼歸能之數,感駭王師,神武所次,敢不革面,順以從命?」艾大喜,報書曰:「王綱失道,群英並起,龍戰虎爭,終歸真主。此蓋天命去就之道也。自古聖帝,爰逮漢魏,受命而王者,莫不在乎中土。河出圖,洛出書,聖人則之,以興洪業。其不由此,未有不顛覆者矣。隗囂憑隴而亡,公孫據蜀而滅,斯實前代覆車之鑑。聖上明哲,宰相忠賢,將比隆黃軒,侔功往代。銜命來征,思聞嘉響,果煩來使,告以德音。此非人事,乃天意也。昔微子歸周,實為上賓。君子豹變,義存大易。來辭謙沖,以禮舉櫬,此皆前哲歸命之典。全國為上,破國次之。自非通明智達,何以見王者之義乎?」
hòu zhǔ zhì luò yáng, cè mìng zhī wèi ān lè gōng, yuē: gài tǒng tiān zài wù, yǐ xián níng wèi dà guāng zhái tiān xià, yǐ shí yōng wèi shèng. nǎi zhě, hàn shì shī tǒng, liù hé zhèn rǎo. wǒ tài zǔ chéng yùn lóng xìng, hóng jì bā jí. shì yòng yīng tiān shùn rén, fǔ yǒu qū xià. yú shí, nǎi kǎo yīn qún jié hǔ zhēng, jiǔ fú bù jìng, chéng jiān zǔ yuǎn, bǎo jù yōng shǔ, jǐ jiāng wǔ jì. zhèn yǒng wéi zǔ kǎo, sī zài suī jí sì hǎi, yuán zhěng liù shī, yào wēi liáng yì, gōng huī chóng dé dù, yīng jī bào biàn, lǚ xìn sī shùn, yǐ xiǎng zuǒ yòu wú jiāng zhī xiū, qǐ bù yuǎn yú! wǎng qīn zāi! qí qí fú zhèn mìng, kè guǎng dé xīn, yǐ zhōng nǎi xiǎn liè. chū, jìn wén wáng yù qiǎn zhōng huì fá shǔ. shào tì yuē: jīn zhōng huì lǜ shí wàn yú zhòng fá shǔ, yú wèi huì dān shēn wú zhòng rèn, bù ruò yú rén. wén wáng yuē: wǒ níng dāng fù bù zhī cǐ yé? ruò miè shǔ hòu, rú qīng suǒ lǜ, dāng hé néng biàn? fán bài jūn zhī jiāng, bù kě yǐ yǔ yǒng wáng guó zhī dài fū, bù kě yǐ tú cún. xīn dǎn yǐ pò gù yě. ruò shǔ yǐ pò, yí rén zhèn kǒng, bù zú yǔ tú shì. zhōng guó jiāng shì, gè zì sī guī, bù kěn yǔ tóng yě. ruò zuò è, qí zì zú ěr. huì guǒ yǔ jiāng wéi fǎn, wèi jiāng shì fā fèn shā huì jí wéi yě.
後主至洛陽,策命之為安樂公,曰:「蓋統天載物,以咸寧為大;光宅天下,以時雍為盛。乃者,漢氏失統,六合震擾。我太祖承運龍興,弘濟八極。是用應天順人,撫有區夏。於時,乃考因群傑虎爭,九服不靖,乘間阻遠,保據庸蜀,幾將五紀。朕永惟祖考,思在綏輯四海,爰整六師,曜威梁益,公恢崇德度,應機豹變,履信思順,以享左右無疆之休,豈不遠歟!往欽哉!其祇服朕命,克廣德心,以終乃顯烈。」初,晉文王欲遣鍾會伐蜀。邵悌曰:「今鍾會率十萬餘眾伐蜀,愚謂會單身無重任,不若餘人。」文王曰:「我寧當復不知此耶?若滅蜀後,如卿所慮,當何能辨?凡敗軍之將,不可以語勇;亡國之大夫,不可以圖存。心膽已破故也。若蜀已破,遺人震恐,不足與圖事。中國將士,各自思歸,不肯與同也。若作惡,祇自族耳。」會果與姜維反,魏將士發憤殺會及維也。)
zhì jìn mò, qiào zòng fù qiè shǔ. sòng liú yù shǐ zhū líng shí fá shǔ, shēng yán cóng nèi shuǐ qǔ chéng dū, bài yī léi lǎo jìn shuǐ kǒu. qiào zòng guǒ yí qí nèi shuǐ shàng yě yì yuē: nèi shuǐ, fú jiāng yě., xī jūn xīn chéng yǐ dài zhī. nǎi pèi zhū líng shí děng jīng ruì, jìng cóng wài shuǐ yì yuē: wài shuǐ, zhī jiāng yě. ruò zhōng jīn luò xiàn shuǐ shì yě., zhí zhì chéng dū, bù zhàn ér qín zòng shì jù bà jì shàng.. cǐ miè shǔ xíng yě.
至晉末,譙縱復竊蜀。宋劉裕使朱齡石伐蜀,聲言從內水取成都,敗衣羸老進水口。譙縱果疑其內水上也(議曰:內水,涪江也。),悉軍新城以待之。乃配朱齡石等精銳,徑從外水(議曰:外水,泜江也。若中今雒縣水是也。),直至成都,不戰而擒縱(事具(霸紀上)。)。此滅蜀形也。
wèi jiā píng zhōng, sūn quán sǐ, zhēng nán dà jiāng jūn wáng chǎng zhēng dōng dà jiāng jūn hú zūn zhèn nán jiāng jūn wú qiū jiǎn děng, biǎo zhēng wú. cháo tíng yǐ sān zhēng jì yì, zhào fǎng shàng shū fù gǔ. gǔ duì yuē: xī fū chāi shèng qí líng jìn, wēi xíng zhōng guó, bù néng yǐ miǎn gū sū zhī huò qí mǐn pì tǔ jiān guó, kāi dì qiān lǐ, bù zú yǐ jiù diān fù zhī bài. yǒu shǐ zhě bù bì shàn zhōng, gǔ shì zhī míng xiào yě. sūn quán zì pò shǔ jiān jīng zhōu zhī hòu, zhì yíng yù mǎn, xiōng kàng yǐ jí, xiāng guó xuān wén wáng xiān shí qǔ luàn wǔ wáng zhī yì, shēn dá hóng tú dà jǔ zhī cè. jīn quán yǐ sǐ, tuō gū yú zhū gé kè, ruò jiǎo quán kē bào, juān qí nüè zhèng, mín miǎn kù liè, tōu ān xīn huì, wài nèi qí lǜ, yǒu tóng zhōu zhī jù, suī bù néng zhōng zì bǎo wán, yóu zú yǐ yán qī tǐng mìng yú shēn jiāng zhī wài yǐ. jīn yì zhě huò yù fàn zhōu jìng jì, héng xíng jiāng biǎo huò yù bèi dào bìng jìn, gōng qí chéng lěi huò yù dà diàn jiāng yì, guān xìn ér dòng. cǐ sān zhě jiē qǔ zéi zhī cháng jì, rán shī zhī dāng jī zé gōng chéng ruò gǒu bù yīng jié, bì yí hòu huàn. zì zhì bīng yǐ lái, chū rù sān zài, fēi yǎn xí zhī jūn yě. zéi sàng yuán shuài, lì cún tuì shǒu. ruò luó chuán jīn yào, jiān chéng qīng yě, héng xíng zhī jì, qí dài nán jié yě. zéi zhī wèi kòu liù shí nián, jūn chén wěi lì, jí xiōng tóng huàn. ruò kè juān qí bì, tiān duó zhī jí, bēng kuì zhī yīng, bù kě zú dài yě. jīn zéi shè luó luò, yòu chí zhòng mì, jiān dié bù xíng, ěr mù wú wén. fū jūn wú ěr mù, tóu chá wèi xiáng, ér jǔ dà zhòng yǐ lín jù xiǎn, cǐ wèi xī xìng jiǎo gōng, xiān zhàn ér hòu qiú shèng, fēi quán jūn zhī zhǎng cè yě. wéi yǒu dà diàn zuì chā wán láo, bīng chū mín biǎo, kòu chāo bù fàn, zuò shí jī gǔ, bù fán yùn shì chéng xìn tǎo xí, wú yuǎn láo fèi. cǐ jūn zhī jí wù yě.
魏嘉平中,孫權死,征南大將軍王昶、征東大將軍胡遵、鎮南將軍毋丘儉等,表徵吳。朝廷以三征計異,詔訪尚書傅嘏。嘏對曰:「昔夫差勝齊陵晉,威行中國,不能以免姑蘇之禍;齊閔闢土兼國,開地千里,不足以救顛覆之敗。有始者不必善終,古事之明效也。孫權自破蜀兼荊州之後,志盈欲滿,凶亢已極,相國宣、文王先識取亂侮亡之義,深達宏圖大舉之策。今權已死,託孤於諸葛恪,若矯權苛暴,蠲其虐政,民免酷烈,偷安新惠,外內齊慮,有同舟之懼,雖不能終自保完,猶足以延期挺命於深江之外矣。今議者或欲泛舟徑濟,橫行江表;或欲倍道並進,攻其城壘;或欲大佃疆埸,觀釁而動。此三者皆取賊之常計,然施之當機則功成;若苟不應節,必貽後患。自治兵以來,出入三載,非掩襲之軍也。賊喪元帥,利存退守。若羅船津要,堅城清野,橫行之計,其殆難捷也。賊之為寇六十年,君臣偽立,吉凶同患。若恪蠲其弊,天奪之疾,崩潰之應,不可卒待也。今賊設羅落,又持重密,間諜不行,耳目無聞。夫軍無耳目,投察未詳,而舉大眾以臨巨險,此為希幸僥功,先戰而後求勝,非全軍之長策也。唯有大佃最差完牢,兵出民表,寇鈔不犯,坐食積穀,不煩運士;乘釁討襲,無遠勞費。此軍之急務也。
fū tún lěi xiāng bī, qiǎo zhuō de yòng, cè zhī ér zhī dé shī zhī jì, jiǎo zhī ér zhī yǒu yú bù zú zhī chù. qíng wěi jiāng yān suǒ táo. fū yǐ xiǎo dí dà, zé yì fán lì jié yǐ pín dí fù, zé liǎn zhòng cái guì. gù dí yì néng láo zhī, bǎo néng jī zhī, cǐ zhī wèi yě. rán hòu shèng zhòng lì bīng yǐ zhèn zhī, cān huì bèi shǎng yǐ zhāo zhī, duō fāng guǎng shì yǐ yí zhī. yóu bù yú zhī dào, yǐ jiān qí bù jiè. bǐ jí sān nián, zuǒ tí yòu qiè, lǔ bì bīng sàn wǎ jiě, ān shòu qí bì, kě zuò suàn ér de yě. xī hàn shì lì shì cháng huàn xiōng nú, cháo chén móu shì, zǎo cháo yàn bà jiè zhòu zhī jiāng, zé chén zhēng fá jìn shēn zhī tú, xián yán hé qīn yǒng fèn zhī shì, sī zhǎn bó shì. gù fán kuài yuàn yǐ shí wàn héng xíng xiōng nú, jì bù miàn zhé qí duǎn lǐ xìn qiú yǐ èr shí wàn dú jǔ chǔ rén, ér guǒ rǔ qín jūn. jīn zhū jiāng yǒu chén yuè jiāng líng zhī xiǎn, dú bù lǔ tíng, jí yì xiàng shí zhī lèi yě. yǐ bì xià shèng dé, fǔ xiāng xián zhì, fǎ míng shì liàn, cuò jì yú quán shèng zhī dì, zhèn zhǎng cè yǐ yù zhī, lǔ zhī bēng kuì, bì rán zhī shù. gù bīng fǎ yuē: qū rén zhī bīng ér fēi zhàn yě, bá rén zhī chéng ér fēi gōng yě. ruò shì miào shèng bì rán zhī lǐ, ér xíng bǎi yī bù quán zhī lüè, chéng yú chén zhī suǒ lǜ yě. gù wèi dà diàn ér bī zhī jì zuì zhǎng. shí bù cóng gǔ yán, zhào chǎng děng zhēng wú. wú jiāng zhū gé kè jù zhī, dà bài wèi jūn yú dōng guān. wèi hòu líng yí chán jìn, tài zǔ jí wèi.
夫屯壘相逼,巧拙得用,策之而知得失之計,角之而知有餘不足之處。情偽將焉所逃。夫以小敵大,則役煩力竭;以貧敵富,則斂重財匱。故敵逸能勞之,飽能飢之,此之謂也。然後盛眾厲兵以振之,參惠倍賞以招之,多方廣似以疑之。由不虞之道,以間其不戒。比及三年,左提右挈,虜必冰散瓦解,安受其弊,可坐算而得也。昔漢氏歷世常患匈奴,朝臣謀士,早朝晏罷;介冑之將,則陳征伐;縉紳之徒,咸言和親;勇奮之士,思展搏噬。故樊噲願以十萬橫行匈奴,季布面折其短;李信求以二十萬獨舉楚人,而果辱秦軍。今諸將有陳越江陵之險,獨步虜庭,即亦向時之類也。以陛下聖德,輔相賢智,法明士練,措計於全勝之地,振長策以御之,虜之崩潰,必然之數。故兵法曰:『屈人之兵而非戰也,拔人之城而非攻也。』若釋廟勝必然之理,而行百一不全之略,誠愚臣之所慮也。故謂大佃而逼之計最長。」時不從嘏言,詔昶等征吳。吳將諸葛恪拒之,大敗魏軍於東關。魏後陵夷禪晉,太祖即位。
wáng chǎng děng bài, cháo yì yù biǎn chù zhū jiāng. jǐng wáng yuē: wǒ bù tīng gōng xiū yǐ zhì cǐ, cǐ wǒ guò, zhū jiāng hé zuì? shí yōng zhōu cì shǐ chén tài tǎo hú yòu bài, jǐng wáng yòu xiè cháo shì yuē: cǐ wǒ guò yě, fēi yuán bó zhī zé. yú shì wèi rén yuè mù, sī bào zhī yě.
(王昶等敗,朝議欲貶黜諸將。景王曰:「我不聽公休以至此,此我過,諸將何罪?」時雍州刺史陳泰討胡又敗,景王又謝朝士曰:「此我過也,非元伯之責。」於是魏人悅睦,思報之也。)
zhì shì zǔ shí jí jìn wǔ dì yě, yáng hù shàng píng wú biǎo yuē: xiān dì shùn tiān yīng shí, xī píng bā shǔ, nán hé wú huì, hǎi nèi dé yǐ xiū xī, zhào shù yǒu lè ān zhī xīn. ér wú fù bèi xìn, shǐ biān shì gèng xìng. fū qī yùn suī tiān suǒ shòu, ér gōng yè bì yóu rén ér chéng. bù yī dà jǔ sǎo miè, zé zhòng yì wú shí dé ān. yì suǒ yǐ lóng xiān dì zhī xūn, chéng wú wèi zhī huà yě. gù yáo yǒu dān shuǐ zhī fá, shùn yǒu yǒu miáo zhī zhēng, xián yǐ níng jìng yǔ zhòu, jí bīng hé zhòng zhě yě.
至世祖時(即晉武帝也),羊祜上平吳表曰:「先帝順天應時,西平巴蜀,南和吳會,海內得以休息,兆庶有樂安之心。而吳復背信,使邊事更興。夫期運雖天所授,而功業必由人而成。不一大舉掃滅,則眾役無時得安。亦所以隆先帝之勛,成無為之化也。故堯有丹水之伐,舜有有苗之徵,咸以寧靜宇宙,戢兵和眾者也。
shǔ píng zhī hòu, tiān xià jiē wèi wú dāng bìng wáng. zì cǐ lái shí sān nián, shì wèi yī zhōu. píng dìng zhī qī, fù zài jīn rì. yì zhě cháng yán wú chǔ yǒu dào hòu fú, wú lǐ xiān qiáng, cǐ nǎi zhū hóu zhī shí ěr. dāng jīn yī tǒng, bù dé yǔ gǔ tóng lùn. fū shì dào zhī lùn, jiē wèi yīng quán, shì gù móu zhī suī duō, ér jué zhī yù dú. fán yǐ xiǎn zǔ dé cún zhě, wèi dí zhě tóng lì zú yǐ zì gù, gǒu qí qīng zhòng bù qí qiáng ruò yì shì, zé zhì shì bù néng móu, ér xiǎn zǔ bù kě bǎo yě.
蜀平之後,天下皆謂吳當並亡。自此來十三年,是謂一周。平定之期,復在今日。議者常言吳楚有道後服,無禮先強,此乃諸侯之時耳。當今一統,不得與古同論。夫適道之論,皆未應權,是故謀之雖多,而決之欲獨。凡以險阻得存者,謂敵者同力足以自固,苟其輕重不齊、強弱異勢,則智士不能謀,而險阻不可保也。
shǔ zhī dì, fēi bù xiǎn yě, gāo shān xún yún ní, shēn gǔ sì wú jǐng, shù mǎ xuán
蜀之地,非不險也,高山尋雲霓,深谷肆無景,束馬懸