huán gōng jiāng dōng yóu, wèn yú guǎn zhòng yuē: wǒ yóu yóu zhóu zhuǎn hú, nán zhì láng xié. sī mǎ yuē:" yì xiān wáng zhī yóu yǐ." hé wèi yě? guǎn zhòng duì yuē:" xiān wáng zhī yóu yě, chūn chū, yuán nóng shì zhī bù běn zhě, wèi zhī yóu. qiū chū, bǔ rén zhī bù zú zhě, wèi zhī xī. fū shī xíng ér liáng shí qí mín zhě, wèi zhī wáng. cóng lè ér bù fǎn zhě, wèi zhī huāng. xiān wáng yǒu yóu xī zhī yè yú rén, wú wáng huāng zhī xíng yú shēn." huán gōng tuì zài bài mìng yuē:" bǎo fǎ yě." guǎn zhòng fù yú huán gōng yuē:" wú yì ér fēi zhě shēng yě, wú gēn ér gù zhě qíng yě, wú fāng ér fù zhě shēng yě, gōng yì gù qíng jǐn shēng, yǐ yán zūn shēng. cǐ wèi dào zhī róng. huán gōng tuì. zài bài, qǐng ruò cǐ yán. guǎn zhòng fù yú huán gōng yuē:" rèn zhī zhòng zhě mò rú shēn, tú zhī wèi zhě mò rú kǒu, qī ér yuǎn zhě mò rú nián. yǐ zhòng rèn xíng wèi tú zhì yuǎn qī. wéi jūn zǐ nǎi néng yǐ." huán gōng tuì, zài bài zhī yuē:" fū zǐ shù yǐ cǐ yán zhě jiào guǎ rén." guǎn zhòng duì yuē:" zī wèi dòng jìng, shēng zhī yǎng yě. hào wù xǐ nù āi yuè, shēng zhī biàn yě. cōng míng dāng wù, shēng zhī dé yě. shì gù shèng rén qí zī wèi ér shí dòng jìng, yù zhèng liù qì zhī biàn. jìn zhǐ shēng sè zhī yín. xié xíng wáng hū tǐ, wéi yán bù cún kǒu. jìng wú dìng shēng, shèng yě. rén cóng zhōng chū, yì cóng wài zuò. rén gù bù yǐ tiān xià wèi lì, yì gù bù yǐ tiān xià wéi míng. rén gù bù dài wáng, yì gù qī shí ér zhì zhèng. shì gù shèng rén shàng dé ér xià gōng, zūn dào ér jiàn wù. dào dé dāng shēn gù bù yǐ wù huò. shì gù, shēn zài cǎo máo zhī zhōng, ér wú shè yì, nán miàn tīng tiān xià, ér wú jiāo sè. rú cǐ, ér hòu kě yǐ wéi tiān xià wáng. suǒ yǐ wèi dé zhě. bù dòng ér jí, bù xiāng gào ér zhī, bù wéi ér chéng, bù zhào ér zhì, shì dé yě. gù tiān bù dòng, sì shí yún xià, ér wàn wù huà jūn bù dòng, zhèng lìng chén xià, ér wàn gōng chéng xīn bù dòng, shǐ sì zhī ěr mù, ér wàn wù qíng. guǎ jiāo duō qīn, wèi zhī zhī rén. guǎ shì chéng gōng, wèi zhī zhī yòng. wén yī yán yǐ guàn wàn wù, wèi zhī zhī dào. duō yán ér bù dàng, bù rú qí guǎ yě. bó xué ér bù zì fǎn, bì yǒu xié. xiào dì zhě, rén zhī zǔ yě. zhōng xìn zhě, jiāo zhī qìng yě. nèi bù kǎo xiào dì, wài bù zhèng zhōng xìn, zé qí sì jīng ér sòng xué zhě, shì wáng qí shēn zhě yě."
桓公将东游,问于管仲曰:我游犹轴转斛,南至瑯邪。司马曰:“亦先王之游已。”何谓也?管仲对曰:“先王之游也,春出,原农事之不本者,谓之游。秋出,补人之不足者,谓之夕。夫师行而粮食其民者,谓之亡。从乐而不反者,谓之荒。先王有游夕之业于人,无亡荒之行于身。”桓公退再拜命曰:“宝法也。”管仲复于桓公曰:“无翼而飞者声也,无根而固者情也,无方而富者生也,公亦固情谨声,以严尊生。此谓道之荣。桓公退。再拜,请若此言。管仲复于桓公曰:“任之重者莫如身,涂之畏者莫如口,期而远者莫如年。以重任行畏涂至远期。唯君子乃能矣。”桓公退,再拜之曰:“夫子数以此言者教寡人。”管仲对曰:“滋味动静,生之养也。好恶喜怒哀乐,生之变也。聪明当物,生之德也。是故圣人齐滋味而时动静,御正六气之变。禁止声色之淫。邪行亡乎体,违言不存口。静无定生,圣也。仁从中出,义从外作。仁故不以天下为利,义故不以天下为名。仁故不代王,义故七十而致政。是故圣人上德而下功,尊道而贱物。道德当身故不以物惑。是故,身在草茅之中,而无慑意,南面听天下,而无骄色。如此,而后可以为天下王。所以谓德者。不动而疾,不相告而知,不为而成,不召而至,是德也。故天不动,四时云下,而万物化;君不动,政令陈下,而万功成;心不动,使四肢耳目,而万物情。寡交多亲,谓之知人。寡事成功,谓之知用。闻一言以贯万物,谓之知道。多言而不当,不如其寡也。博学而不自反,必有邪。孝弟者,仁之祖也。忠信者,交之庆也。内不考孝弟,外不正忠信,泽其四经而诵学者,是亡其身者也。”
huán gōng míng rì yì zài lǐn, guǎn zhòng xí péng cháo, gōng wàng èr zi, chí gōng tuō hàn, ér yíng zhī yuē:" jīn fū kǎn gǔ chūn běi ér qiū nán, ér bù shī qí shí, fū wéi yǒu yǔ yì yǐ tōng qí yì yú tiān xià hū? jīn gū zhī bù dé yì yú tiān xià, fēi jiē èr zi zhī yōu yě." huán gōng zài yán, èr zi bú duì, huán gōng yuē:" gū jì yán yǐ, èr zi hé bú duì hū?" guǎn zhòng duì yuē:" jīn fū rén huàn láo, ér shàng shǐ bù shí, rén huàn jī, ér shàng zhòng liǎn yān. rén huàn sǐ, ér shàng jí xíng yān, rú cǐ, ér yòu jìn yǒu sè, ér yuǎn yǒu dé. suī kǎn gǔ zhī yǒu yì, jì dà shuǐ zhī yǒu zhōu jí yě, qí jiāng ruò jūn hé?" huán gōng cù rán qūn dùn. guǎn zhòng yuē:" xī xiān wáng zhī lǐ rén yě, gài rén huàn láo, ér shàng shǐ zhī yǐ shí, zé rén bù huàn láo yě. rén huàn jī, ér shàng báo liǎn yān, zé rén bù huàn jī yǐ. rén huàn sǐ, ér shàng kuān xíng yān, zé rén bù huàn sǐ yǐ. rú cǐ, ér jìn yǒu dé ér yuǎn yǒu sè, zé sì fēng zhī nèi, shì jūn qí yóu fù mǔ xié, sì fāng zhī wài, guī jūn qí yóu liú shuǐ hū. gōng chuò shè yuán suí ér chéng, zì yù, guǎn zhòng wèi zuǒ, xí péng cān chéng, shuò yuè sān rì, jìn èr zi yú lǐ guān. zài bài dùn shǒu yuē:" gū zhī wén èr zi zhī yán yě, ěr jiā cōng ér shì jiā míng, yú gū bù gǎn dú tīng zhī, jiàn zhī xiān zǔ." guǎn zhòng xí péng zài bài dùn shǒu yuē:" rú jūn zhī wáng yě, cǐ fēi chén zhī yán yě, jūn zhī jiào yě." yú shì guǎn zhòng yǔ huán gōng méng shì wèi lìng yuē:" lǎo ruò wù xíng. cān yòu ér hòu bì, guān jiàn ér bù zhèng shì zhèng ér bù bù. shān lín liáng zé, yǐ shí jìn fā, ér bù zhèng yě." cǎo fēng zé yán zhě zhī guī zhī yě pì ruò shì rén. sān nián jiào rén, sì nián xuǎn xián yǐ wéi zhǎng, wǔ nián shǐ xīng chē jiàn chéng, suì nán fá chǔ, mén fù shī chéng. běi fá shān róng, chū dōng cōng yǔ róng shū, bù zhī tiān xià, guǒ sān kuāng tiān zǐ ér jiǔ hé zhū hóu.
桓公明日弋在廪,管仲隰朋朝,公望二子,弛弓脱釬,而迎之曰:“今夫槛鹄春北而秋南,而不失其时,夫唯有羽翼以通其意于天下乎?今孤之不得意于天下,非皆二子之忧也。”桓公再言,二子不对,桓公曰:“孤既言矣,二子何不对乎?”管仲对曰:“今夫人患劳,而上使不时,人患饥,而上重敛焉。人患死,而上急刑焉,如此,而又近有色,而远有德。虽槛鹄之有翼,济大水之有舟楫也,其将若君何?”桓公蹙然逡遁。管仲曰:“昔先王之理人也,盖人患劳,而上使之以时,则人不患劳也。人患饥,而上薄敛焉,则人不患饥矣。人患死,而上宽刑焉,则人不患死矣。如此,而近有德而远有色,则四封之内,视君其犹父母邪,四方之外,归君其犹流水乎。公辍射援绥而乘,自御,管仲为左,隰朋参乘,朔月三日,进二子于里官。再拜顿首曰:“孤之闻二子之言也,耳加聪而视加明,于孤不敢独听之,荐之先祖。”管仲隰朋再拜顿首曰:“如君之王也,此非臣之言也,君之教也。”于是管仲与桓公盟誓为令曰:“老弱勿刑。参宥而后弊,关箭而不正市正而不布。山林梁泽,以时禁发,而不正也。”草封泽盐者之归之也譬若市人。三年教人,四年选贤以为长,五年始兴车践乘,遂南伐楚,门傅施城。北伐山戎,出冬葱与戎叔,布之天下,果三匡天子而九合诸侯。
huán gōng wài shě, ér bù dǐng kuì. zhōng fù zhū zǐ wèi gōng rén hé bù chū cóng hū? jūn jiāng yǒu xíng, gōng rén jiē chū cóng. gōng nù yuē:" yōng wèi wǒ yǒu xíng zhě?" gōng rén yuē:" jiàn qiè wén zhī zhōng fù zhū zǐ." gōng zhào zhōng fù zhū zǐ yuē:" nǚ yān wén wú yǒu xíng yě?" duì yuē:" qiè rén wén zhī, jūn wài shě ér bù dǐng kuì, fēi yǒu nèi yōu, bì yǒu wài huàn. jīn jūn wài shě ér bù dǐng kuì, jūn fēi yǒu nèi yōu yě, qiè shì yǐ zhī jūn zhī jiāng yǒu xíng yě." gōng yuē:" shàn! cǐ fēi wú suǒ yǔ nǚ jí yě. ér yán nǎi zhì yān, wú shì yǐ yǔ nǚ. wú yù zhì zhū hóu ér bù zhì, wèi zhī nài hé?" zhōng fù zhū zǐ yuē:" zì qiè zhī shēn zhī bù wéi rén chí jiē yě, wèi cháng dé rén zhī bù zhī yě. yì zhě gèng róng bù shěn yé?" míng rì, guǎn zhòng cháo, gōng gào zhī, guǎn zhòng yuē:" cǐ shèng rén zhī yán yě, jūn bì xíng yě."
桓公外舍,而不鼎馈。中妇诸子谓宫人盍不出从乎?君将有行,宫人皆出从。公怒曰:“庸谓我有行者?”宫人曰:“贱妾闻之中妇诸子。”公召中妇诸子曰:“女焉闻吾有行也?”对曰:“妾人闻之,君外舍而不鼎馈,非有内忧,必有外患。今君外舍而不鼎馈,君非有内忧也,妾是以知君之将有行也。”公曰:“善!此非吾所与女及也。而言乃至焉,吾是以语女。吾欲致诸侯而不至,为之奈何?”中妇诸子曰:“自妾之身之不为人持接也,未尝得人之布织也。意者更容不审耶?”明日,管仲朝,公告之,管仲曰:“此圣人之言也,君必行也。”
guǎn zhòng qǐn jí, huán gōng wǎng wèn zhī yuē:" zhòng fù zhī jí shén yǐ, ruò bù kě huì yě bù xìng ér bù qǐ cǐ jí, bǐ zhèng wǒ jiāng ān yí zhī?" guǎn zhòng wèi duì. huán gōng yuē:" bào shū zhī wéi rén hé rú?" guǎn zǐ duì yuē:" bào shū jūn zǐ yě, qiān shèng zhī guó, bù yǐ qí dào, yǔ zhī, bù shòu yě. suī rán, bù kě yǐ wéi zhèng, qí wéi rén yě, hǎo shàn ér è è yǐ shèn, jiàn yī è zhōng shēn bù wàng." huán gōng yuē:" rán zé yōng kě?" guǎn zhòng duì yuē:" xí péng kě, péng zhī wéi rén, hǎo shàng shí ér xià wèn, chén wén zhī, yǐ dé yǔ rén zhě, wèi zhī rén yǐ cái yǔ rén zhě, wèi zhī liáng yǐ shàn shèng rén zhě, wèi yǒu néng fú rén zhě yě. yǐ shàn yǎng rén zhě, wèi yǒu bù fú rén zhě yě. yú guó yǒu suǒ bù zhī zhèng, yú jiā yǒu suǒ bù zhī shì, zé bì péng hū. qiě péng zhī wéi rén yě, jū qí jiā bù wàng gōng mén, jū gōng mén bù wàng qí jiā, shì jūn bù èr qí xīn, yì bù wàng qí shēn, jǔ qí guó zhī bì. wò lù jiā wǔ shí shì, qí rén bù zhī yě, dà rén yě zāi, qí péng hū!" gōng yòu wèn yuē:" bù xìng ér shī zhòng fù yě, èr sān dài fū zhě, qí yóu néng yǐ guó níng hū?" guǎn zhòng duì yuē:" jūn qǐng jué yǐ hū, bào shū yá zhī wéi rén yě hǎo zhí, bīn xū wú zhī wéi rén yě hǎo shàn, níng qī zhī wéi rén yě néng shì, sūn zài zhī wéi rén yě shàn yán." gōng yuē:" cǐ sì zǐ zhě, qí yōng néng yī rén zhī shàng yě? guǎ rén bìng ér chén zhī, zé qí bù yǐ guó níng, hé yě." duì yuē:" bào shū zhī wéi rén yě hǎo zhí, ér bù néng yǐ guó qū, bīn xū wú zhī wéi rén yě hǎo shàn, ér bù néng yǐ guó qū. níng qī zhī wéi rén yě néng shì, ér bù néng yǐ zú xī. sūn zài zhī wéi rén yě shàn yán, ér bù néng yǐ xìn mò chén wén zhī, xiāo xī yíng xū, yǔ bǎi xìng qū xìn, rán hòu néng yǐ guó níng, wù yǐ zhě, péng qí kě hū! péng zhī wéi rén yě, dòng bì liàng lì, jǔ bì liàng jì." yán zhōng, kuì rán ér tàn yuē:" tiān zhī shēng péng, yǐ wéi yí wú shé yě, qí shēn sǐ, shé yān dé shēng zāi?" guǎn zhòng yuē:" fū jiāng huáng zhī guó jìn yú chǔ, wèi chén sǐ hū, jūn bì guī zhī chǔ ér jì zhī. jūn bù guī, chǔ bì sī zhī, sī zhī ér bù jiù yě, zé bù kě, jiù zhī, zé luàn zì cǐ shǐ yǐ." huán gōng yuē:" nuò." guǎn zhòng yòu yán yuē:" dōng guō yǒu gǒu ái ái, dàn mù yù niè wǒ, jiā ér bù shǐ yě, jīn fū yì yá, zi zhī bù néng ài, jiāng ān néng ài jūn? jūn bì qù zhī." gōng yuē:" nuò." guǎn zǐ yòu yán yuē:" běi guō yǒu gǒu ái ái, dàn mù yù niè wǒ, jiā ér bù shǐ yě, jīn fū shù diāo, qí shēn zhī bù ài, yān néng ài jūn, jūn bì qù zhī." gōng yuē:" nuò." guǎn zǐ yòu yán yuē:" xī guō yǒu gǒu ái ái, dàn mù yù niè wǒ, jiā ér bù shǐ yě, jīn fū wèi gōng zǐ kāi fāng, qù qí qiān shèng zhī tài zǐ, ér chén shì jūn, shì suǒ yuàn yě de yú jūn zhě, jiāng yù guò qí qiān shèng yě, jūn bì qù zhī." huán gōng yuē:" nuò." guǎn zǐ suì zú. zú shí yuè, xí péng yì zú. huán gōng qù yì yá shù diāo wèi gōng zǐ kāi fāng. wǔ wèi bù zhì, yú shì hū fù fǎn yì yá. gōng zhōng luàn, fù fǎn shù diāo. lì yán bēi cí bù zài cè, fù fǎn wèi gōng zǐ kāi fāng. huán gōng nèi bù liàng lì, wài bù liàng jiāo, ér lì fá sì lín. gōng hōng, liù zǐ jiē qiú lì, yì yá yǔ wèi gōng zǐ, nèi yǔ shù diāo, yīn gòng shā qún lì ér lì gōng zǐ wú kuī, gù gōng sǐ qī rì bù liǎn, jiǔ yuè bù zàng, xiào gōng bēn sòng, sòng xiāng gōng lǜ zhū hóu yǐ fá qí, zhàn yú yǎn, dà bài qí shī, shā gōng zǐ wú kuī, lì xiào gōng ér hái. xiāng gōng lì shí sān nián, huán gōng lì sì shí èr nián.
管仲寝疾,桓公往问之曰:“仲父之疾甚矣,若不可讳也不幸而不起此疾,彼政我将安移之?”管仲未对。桓公曰:“鲍叔之为人何如?”管子对曰:“鲍叔君子也,千乘之国,不以其道,予之,不受也。虽然,不可以为政,其为人也,好善而恶恶已甚,见一恶终身不忘。”桓公曰:“然则庸可?”管仲对曰:“隰朋可,朋之为人,好上识而下问,臣闻之,以德予人者,谓之仁;以财予人者,谓之良;以善胜人者,未有能服人者也。以善养人者,未有不服人者也。于国有所不知政,于家有所不知事,则必朋乎。且朋之为人也,居其家不忘公门,居公门不忘其家,事君不二其心,亦不忘其身,举齐国之币。握路家五十室,其人不知也,大仁也哉,其朋乎!”公又问曰:“不幸而失仲父也,二三大夫者,其犹能以国宁乎?”管仲对曰:“君请矍已乎,鲍叔牙之为人也好直,宾胥无之为人也好善,宁戚之为人也能事,孙在之为人也善言。”公曰:“此四子者,其庸能一人之上也?寡人并而臣之,则其不以国宁,何也。”对曰:“鲍叔之为人也好直,而不能以国诎,宾胥无之为人也好善,而不能以国诎。宁戚之为人也能事,而不能以足息。孙在之为人也善言,而不能以信默臣闻之,消息盈虚,与百姓诎信,然后能以国宁,勿已者,朋其可乎!朋之为人也,动必量力,举必量技。”言终,喟然而叹曰:“天之生朋,以为夷吾舌也,其身死,舌焉得生哉?”管仲曰:“夫江黄之国近于楚,为臣死乎,君必归之楚而寄之。君不归,楚必私之,私之而不救也,则不可,救之,则乱自此始矣。”桓公曰:“诺。”管仲又言曰:“东郭有狗啀啀,旦暮欲啮我,猳而不使也,今夫易牙,子之不能爱,将安能爱君?君必去之。”公曰:“诺。”管子又言曰:“北郭有狗啀啀,旦暮欲啮我,猳而不使也,今夫竖刁,其身之不爱,焉能爱君,君必去之。”公曰:“诺。”管子又言曰:“西郭有狗啀啀,旦暮欲啮我,猳而不使也,今夫卫公子开方,去其千乘之太子,而臣事君,是所愿也得于君者,将欲过其千乘也,君必去之。”桓公曰:“诺。”管子遂卒。卒十月,隰朋亦卒。桓公去易牙竖刁卫公子开方。五味不至,于是乎复反易牙。宫中乱,复反竖刁。利言卑辞不在侧,复反卫公子开方。桓公内不量力,外不量交,而力伐四邻。公薨,六子皆求立,易牙与卫公子,内与竖刁,因共杀群吏而立公子无亏,故公死七日不敛,九月不葬,孝公奔宋,宋襄公率诸侯以伐齐,战于甗,大败齐师,杀公子无亏,立孝公而还。襄公立十三年,桓公立四十二年。