wàn chéng zhī guó, bīng bù kě yǐ wú zhǔ, tǔ dì bó dà, yě bù kě yǐ wú lì, bǎi xìng yīn zhòng, guān bù kě yǐ wú zhǎng, cāo mín zhī mìng, cháo bù kě yǐ wú zhèng.
萬乘之國,兵不可以無主,土地博大,野不可以無吏,百姓殷眾,官不可以無長,操民之命,朝不可以無政。
dì bó ér guó pín zhě, yě bù pì yě, mín zhòng ér bīng ruò zhě, mín wú qǔ yě. gù mò chǎn bù jīn, zé yě bù pì. shǎng fá bù xìn, zé mín wú qǔ. yě bù pì, mín wú qǔ, wài bù kě yǐ yīng dí, nèi bù kě yǐ gù shǒu, gù yuē yǒu wàn chéng zhī hào, ér wú qiān shèng zhī yòng, ér qiú quán zhī wú qīng, bù kě de yě.
地博而國貧者,野不辟也,民眾而兵弱者,民無取也。故末產不禁,則野不辟。賞罰不信,則民無取。野不辟,民無取,外不可以應敵,內不可以固守,故曰有萬乘之號,而無千乘之用,而求權之無輕,不可得也。
dì pì ér guó pín zhě, zhōu yú shì, tái xiè guǎng yě. shǎng fá xìn ér bīng ruò zhě, qīng yòng zhòng, shǐ mín láo yě. zhōu chē shì, tái xiè guǎng, zé fù liǎn hòu yǐ. qīng yòng zhòng, shǐ mín láo, zé mín lì jié yǐ. fù liǎn hòu, zé xià yuàn shàng yǐ. mín lì jié, zé lìng bù xíng yǐ. xià yuàn shàng, lìng bù xíng, ér qiú dí zhī wù móu jǐ, bù kě de yě.
地辟而國貧者,舟輿飾,台榭廣也。賞罰信而兵弱者,輕用眾,使民勞也。舟車飾,台榭廣,則賦斂厚矣。輕用眾,使民勞,則民力竭矣。賦斂厚,則下怨上矣。民力竭,則令不行矣。下怨上,令不行,而求敵之勿謀己,不可得也。
yù wèi tiān xià zhě, bì zhòng yòng qí guó, yù wèi qí guó zhě, bì zhòng yòng qí mín, yù wèi qí mín zhě, bì zhòng jǐn qí mín lì. wú yǐ chù zhī, zé wǎng ér bù kě zhǐ yě wú yǐ mù zhī, zé chù ér bù kě shǐ yě yuǎn rén zhì ér bù qù, zé yǒu yǐ chù zhī yě. mín zhòng ér kě yī, zé yǒu yǐ mù zhī yě. jiàn qí kě yě, xǐ zhī yǒu zhēng. jiàn qí bù kě yě, è zhī yǒu xíng. shǎng fá xìn yú qí suǒ jiàn, suī qí suǒ bù jiàn, qí gǎn wèi zhī hū? jiàn qí kě yě, xǐ zhī wú zhēng jiàn qí bù kě yě, è zhī wú xíng shǎng fá bù xìn yú qí suǒ jiàn, ér qiú qí suǒ bù jiàn zhī wèi zhī huà, bù kě de yě. hòu ài lì, zú yǐ qīn zhī. míng zhì lǐ, zú yǐ jiào zhī. shàng shēn fú yǐ xiān zhī. shěn dù liàng yǐ xián zhī. xiāng zhì shī yǐ shuō dào zhī, rán hòu shēn zhī yǐ xiàn lìng, quàn zhī yǐ qìng shǎng, zhèn zhī yǐ xíng fá, gù bǎi xìng jiē shuō wèi shàn, zé bào luàn zhī xíng wú yóu zhì yǐ.
欲為天下者,必重用其國,欲為其國者,必重用其民,欲為其民者,必重盡其民力。無以畜之,則往而不可止也;無以牧之,則處而不可使也;遠人至而不去,則有以畜之也。民眾而可一,則有以牧之也。見其可也,喜之有徵。見其不可也,惡之有刑。賞罰信於其所見,雖其所不見,其敢為之乎?見其可也,喜之無征;見其不可也,惡之無刑;賞罰不信於其所見,而求其所不見之為之化,不可得也。厚愛利,足以親之。明智禮,足以教之。上身服以先之。審度量以閒之。鄉置師以說道之,然後申之以憲令,勸之以慶賞,振之以刑罰,故百姓皆說為善,則暴亂之行無由至矣。
dì zhī shēng cái yǒu shí, mín zhī yòng lì yǒu juàn, ér rén jūn zhī yù wú qióng, yǐ yǒu shí yǔ yǒu juàn, yǎng wú qióng zhī jūn, ér dù liàng bù shēng yú qí jiān, zé shàng xià xiāng jí yě. shì yǐ chén yǒu shā qí jūn, zi yǒu shā qí fù zhě yǐ. gù qǔ yú mín yǒu dù, yòng zhī yǒu zhǐ, guó suī xiǎo bì ān qǔ yú mín wú dù, yòng zhī bù zhǐ, guó suī dà bì wēi.
地之生財有時,民之用力有倦,而人君之欲無窮,以有時與有倦,養無窮之君,而度量不生於其間,則上下相疾也。是以臣有殺其君,子有殺其父者矣。故取於民有度,用之有止,國雖小必安;取於民無度,用之不止,國雖大必危。
dì zhī bù pì zhě, fēi wú dì yě. mín zhī bù mù zhě, fēi wú mín yě. fán mù mín zhě. yǐ qí suǒ jī zhě shí zhī. bù kě bù shěn yě. qí jī duō zhě qí shí duō, qí jī guǎ zhě qí shí guǎ, wú jī zhě bù shí. huò yǒu jī ér bù shí zhě, zé mín lí shàng yǒu jī duō ér shí guǎ zhě, zé mín bù lì yǒu jī guǎ ér shí duō zhě, zé mín duō zhóu yǒu wú jī ér tú shí zhě, zé mín tōu xìng gù lí shàng bù lì, duō zhóu tōu xìng, jǔ shì bù chéng, yīng dí bù yòng. gù yuē: chá néng shòu guān, bān lù cì yǔ, shǐ mín zhī jī yě.
地之不辟者,非吾地也。民之不牧者,非吾民也。凡牧民者。以其所積者食之。不可不審也。其積多者其食多,其積寡者其食寡,無積者不食。或有積而不食者,則民離上;有積多而食寡者,則民不力;有積寡而食多者,則民多軸;有無積而徒食者,則民偷幸;故離上不力,多軸偷幸,舉事不成,應敵不用。故曰:察能授官,班祿賜予,使民之機也。
yě yǔ shì zhēng mín. jiā yǔ fǔ zhēng huò, jīn yǔ sù zhēng guì, xiāng yǔ cháo zhēng zhì gù yě bù jī cǎo, nóng shì xiān yě fǔ bù jī huò, cáng yú mín yě shì bù chéng sì, jiā yòng zú yě cháo bù hé zhòng, xiāng fēn zhì yě. gù yě bù jī cǎo, fǔ bù jī huò, shì bù chéng sì. cháo bù hé zhòng, zhì zhī zhì yě.
野與市爭民。家與府爭貨,金與粟爭貴,鄉與朝爭治;故野不積草,農事先也;府不積貨,藏於民也;市不成肆,家用足也;朝不合眾,鄉分治也。故野不積草,府不積貨,市不成肆。朝不合眾,治之至也。
rén qíng bù èr, gù mín qíng kě dé ér yù yě. shěn qí suǒ hǎo è, zé qí zhǎng duǎn kě zhī yě guān qí jiāo yóu, zé qí xián bù xiào kě chá yě èr zhě bù shī, zé mín néng kě dé ér guān yě.
人情不二,故民情可得而御也。審其所好惡,則其長短可知也;觀其交遊,則其賢不肖可察也;二者不失,則民能可得而官也。
dì zhī shǒu zài chéng, chéng zhī shǒu zài bīng, bīng zhī shǒu zài rén, rén zhī shǒu zài sù gù dì bù pì, zé chéng bù gù. yǒu shēn bù zhì, xī dài yú rén? yǒu rén bù zhì, xī dài yú jiā? yǒu jiā bù zhì, xī dài yú xiāng? yǒu xiāng bù zhì, xī dài yú guó? yǒu guó bù zhì, xī dài yú tiān xià? tiān xià zhě, guó zhī běn yě guó zhě, xiāng zhī běn yě xiāng zhě, jiā zhī běn yě jiā zhě, rén zhī běn yě rén zhě, shēn zhī běn yě shēn zhě, zhì zhī běn yě. gù shàng bù hǎo běn shì, zé mò chǎn bù jīn mò chǎn bù jīn, zé mín huǎn yú shí shì ér qīng dì lì qīng dì lì, ér qiú tián yě zhī pì, cāng lǐn zhī shí, bù kě de yě.
地之守在城,城之守在兵,兵之守在人,人之守在粟;故地不辟,則城不固。有身不治,奚待於人?有人不治,奚待於家?有家不治,奚待於鄉?有鄉不治,奚待於國?有國不治,奚待於天下?天下者,國之本也;國者,鄉之本也;鄉者,家之本也;家者,人之本也;人者,身之本也;身者,治之本也。故上不好本事,則末產不禁;末產不禁,則民緩於時事而輕地利;輕地利,而求田野之辟,倉廩之實,不可得也。
shāng jiǎ zài cháo, zé huò cái shàng liú fù yán rén shì, zé shǎng fá bù xìn nán nǚ wú bié, zé mín wú lián chǐ huò cái shàng liú, shǎng fá bù xìn, mín wú lián chǐ, ér qiú bǎi xìng zhī ān nán, bīng shì zhī sǐ jié, bù kě de yě. cháo tíng bù sù, guì jiàn bù míng, zhǎng yòu bù fēn, dù liàng bù shěn, yī fú wú děng, shàng xià líng jié, ér qiú bǎi xìng zhī zūn zhǔ zhèng lìng, bù kě de yě. shàng hǎo zhóu móu xián qī, chén xià fù liǎn jìng dé, shǐ mín tōu yī, zé bǎi xìng jí yuàn, ér qiú xià zhī qīn shàng, bù kě de yě. yǒu dì bù wù běn shì, jūn guó bù néng yī mín, ér qiú zōng miào shè jì zhī wú wēi, bù kě de yě. shàng shì guī shì, hǎo yòng wū yī, zé guǐ shén zhòu suì gù gōng zhī bù lì, míng zhī bù zhāng, wèi zhī huàn zhě sān: yǒu dú wáng zhě yǒu pín jiàn zhě yǒu rì bù zú zhě.
商賈在朝,則貨財上流;婦言人事,則賞罰不信;男女無別,則民無廉恥;貨財上流,賞罰不信,民無廉恥,而求百姓之安難,兵士之死節,不可得也。朝廷不肅,貴賤不明,長幼不分,度量不審,衣服無等,上下凌節,而求百姓之尊主政令,不可得也。上好軸謀閒欺,臣下賦斂競得,使民偷壹,則百姓疾怨,而求下之親上,不可得也。有地不務本事,君國不能壹民,而求宗廟社稷之無危,不可得也。上恃龜筮,好用巫醫,則鬼神驟祟;故功之不立,名之不章,為之患者三:有獨王者、有貧賤者、有日不足者。
yī nián zhī jì, mò rú shù gǔ shí nián zhī jì, mò rú shù mù zhōng shēn zhī jì, mò rú shù rén. yī shù yī huò zhě, gǔ yě yī shù shí huò zhě, mù yě yī shù bǎi huò zhě, rén yě. wǒ jì zhǒng zhī, rú shén yòng zhī, jǔ shì rú shén, wéi wáng zhī mén.
一年之計,莫如樹谷;十年之計,莫如樹木;終身之計,莫如樹人。一樹一獲者,谷也;一樹十獲者,木也;一樹百穫者,人也。我茍種之,如神用之,舉事如神,唯王之門。
fán mù mín zhě, shǐ shì wú xié xíng, nǚ wú yín shì. shì wú xié xíng, jiào yě. nǚ wú yín shì, xùn yě. jiào xùn chéng sú, ér xíng fá shěng, shù yě. fán mù mín zhě, yù mín zhī zhèng yě yù mín zhī zhèng, zé wēi xié bù kě bù jīn yě wēi xié zhě, dà xié zhī suǒ shēng yě wēi xié bù jīn, ér qiú dà xié zhī wú shāng guó, bù kě de yě.
凡牧民者,使士無邪行,女無淫事。士無邪行,教也。女無淫事,訓也。教訓成俗,而刑罰省,數也。凡牧民者,欲民之正也;欲民之正,則微邪不可不禁也;微邪者,大邪之所生也;微邪不禁,而求大邪之無傷國,不可得也。
fán mù mín zhě, yù mín zhī yǒu lǐ yě yù mín zhī yǒu lǐ, zé xiǎo lǐ bù kě bù jǐn yě xiǎo lǐ bù jǐn yú guó, ér qiú bǎi xìng zhī xíng dà lǐ, bù kě de yě. fán mù mín zhě, yù mín zhī yǒu yì yě yù mín zhī yǒu yì, zé xiǎo yì bù kě bù xíng xiǎo yì bù xíng yú guó, ér qiú bǎi xìng zhī xíng dà yì, bù kě de yě.
凡牧民者,欲民之有禮也;欲民之有禮,則小禮不可不謹也;小禮不謹於國,而求百姓之行大禮,不可得也。凡牧民者,欲民之有義也;欲民之有義,則小義不可不行;小義不行於國,而求百姓之行大義,不可得也。
fán mù mín zhě, yù mín zhī yǒu lián yě yù mín zhī yǒu lián, zé xiǎo lián bù kě bù xiū yě xiǎo lián bù xiū yú guó, ér qiú bǎi xìng zhī xíng dà lián, bù kě de yě. fán mù mín zhě, yù mín zhī yǒu chǐ yě, yù mín zhī yǒu chǐ, zé xiǎo chǐ bù kě bù shì yě. xiǎo chǐ bù shì yú guó, ér qiú bǎi xìng zhī xíng dà chǐ, bù kě de yě. fán mù mín zhě, yù mín zhī xiū xiǎo lǐ xíng xiǎo yì shì xiǎo lián jǐn xiǎo chǐ jìn wēi xié cǐ lì mín zhī dào yě. mín zhī xiū xiǎo lǐ xíng xiǎo yì shì xiǎo lián jǐn xiǎo chǐ jìn wēi xié zhì zhī běn yě.
凡牧民者,欲民之有廉也;欲民之有廉,則小廉不可不修也;小廉不修於國,而求百姓之行大廉,不可得也。凡牧民者,欲民之有恥也,欲民之有恥,則小恥不可不飾也。小恥不飾於國,而求百姓之行大恥,不可得也。凡牧民者,欲民之修小禮、行小義、飾小廉、謹小恥、禁微邪、此厲民之道也。民之修小禮、行小義、飾小廉、謹小恥、禁微邪、治之本也。
fán mù mín zhě, yù mín zhī kě yù yě yù mín zhī kě yù, zé fǎ bù kě bù shěn fǎ zhě, jiāng lì cháo tíng zhě yě jiāng lì cháo tíng zhě, zé jué fú bù kě bù guì yě jué fú jiā yú bù yì, zé mín jiàn qí jué fú mín jiàn qí jué fú, zé rén zhǔ bù zūn rén zhǔ bù zūn, zé lìng bù xíng yǐ. fǎ zhě, jiāng yòng mín lì zhě yě jiāng yòng mín lì zhě, zé lù shǎng bù kě bù zhòng yě lù shǎng jiā yú wú gōng, zé mín qīng qí lù shǎng mín qīng qí lù shǎng, zé shàng wú yǐ quàn mín shàng wú yǐ quàn mín, zé lìng bù xíng yǐ. fǎ zhě, jiāng yòng mín néng zhě yě jiāng yòng mín néng zhě, zé shòu guān bù kě bù shěn yě shòu guān bù shěn, zé mín xián qí zhì mín xián qí zhì, zé lǐ bù shàng tōng lǐ bù shàng tōng, zé xià yuàn qí shàng xià yuàn qí shàng, zé lìng bù xíng yǐ. fǎ zhě, jiāng yòng mín zhī sǐ mìng zhě yě yòng mín zhī sǐ mìng zhě, zé xíng fá bù kě bù shěn xíng fá bù shěn, zé yǒu pì jiù yǒu pì jiù, zé shā bù gū ér shè yǒu zuì shā bù gū ér shè yǒu zuì, zé guó bù miǎn yú zéi chén yǐ. gù fū jué fú jiàn lù shǎng qīng mín xián qí zhì zéi chén shǒu nán, cǐ wèi bài guó zhī jiào yě.
凡牧民者,欲民之可御也;欲民之可御,則法不可不審;法者,將立朝廷者也;將立朝廷者,則爵服不可不貴也;爵服加於不義,則民賤其爵服;民賤其爵服,則人主不尊;人主不尊,則令不行矣。法者,將用民力者也;將用民力者,則祿賞不可不重也;祿賞加於無功,則民輕其祿賞;民輕其祿賞,則上無以勸民;上無以勸民,則令不行矣。法者,將用民能者也;將用民能者,則授官不可不審也;授官不審,則民閒其治;民閒其治,則理不上通;理不上通,則下怨其上;下怨其上,則令不行矣。法者,將用民之死命者也;用民之死命者,則刑罰不可不審;刑罰不審,則有辟就;有辟就,則殺不辜而赦有罪;殺不辜而赦有罪,則國不免於賊臣矣。故夫爵服賤、祿賞輕、民閒其治、賊臣首難,此謂敗國之教也。