lǔ jì jìng jiāng zhě, jǔ nǚ yě. hào dài jǐ. lǔ dài fū gōng fù mù bó zhī qī, wén bó zhī mǔ jì kāng zi zhī cóng zǔ shū mǔ yě. bó dá zhī lǐ. mù bó xiān sǐ, jìng jiāng shǒu yǎng. wén bó chū xué ér hái guī, jìng jiāng cè mù ér pàn zhī. jiàn qí yǒu shàng táng, cóng hòu jiē jiàng ér què xíng, fèng jiàn ér zhèng lǚ, ruò shì fù xiōng. wén bó zì yǐ wéi chéng rén yǐ. jìng jiāng zhào ér shù zhī yuē:" xī zhě wǔ wáng bà cháo, ér jié sī jué, zuǒ yòu gù wú kě shǐ jié zhī zhě, fǔ ér zì shēn zhī, gù néng chéng wáng dào. huán gōng zuò yǒu sān rén, jiàn chén wǔ rén, rì jǔ guò zhě sān shí rén, gù néng chéng bó yè. zhōu gōng yī shí ér sān tǔ bǔ, yī mù ér sān wò fā, suǒ zhí zhì ér jiàn yú qióng lǘ ài xiàng zhě qī shí yú rén, gù néng cún zhōu shì. bǐ èr shèng yī xián zhě, jiē bà wáng zhī jūn yě, ér xià rén rú cǐ. qí suǒ yǔ yóu zhě, jiē guò jǐ zhě yě. shì yǐ rì yì ér bù zì zhī yě. jīn yǐ zi nián zhī shǎo ér wèi zhī bēi, suǒ yǔ yóu zhě, jiē wèi fú yì. zi zhī bù yì, yì yǐ míng yǐ." wén bó nǎi xiè zuì. yú shì nǎi zé yán shī xián yǒu ér shì zhī. suǒ yǔ yóu chù zhě jiē huáng mào ní chǐ yě, wén bó yǐn rèn rǎng juǎn ér qīn kuì zhī. jìng jiāng yuē:" zi chéng rén yǐ." jūn zǐ wèi jìng jiāng bèi yú jiào huà. shī yún:" jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng." cǐ zhī wèi yě. wén bó xiāng lǔ. jìng jiāng wèi zhī yuē:" wú yǔ rǔ, zhì guó zhī yào, jǐn zài jīng yǐ. fū fú zhě, suǒ yǐ zhèng qū wǎng yě, bù kě bù qiáng, gù fú kě yǐ wéi jiāng. huà zhě, suǒ yǐ jūn bù jūn fú bù fú yě, gù huà kě yǐ wéi zhèng. wù zhě, suǒ yǐ zhì wú yǔ mò yě, gù wù kě yǐ wéi dōu dài fū. chí jiāo ér bù shī, chū rù bù jué zhě, kǔn yě. kǔn kě yǐ wéi dà xíng rén yě. tuī ér wǎng, yǐn ér lái zhě, zōng yě. zōng kě yǐ wéi guān nèi zhī shī. zhǔ duō shǎo zhī shù zhě, jūn yě. jūn kě yǐ wéi nèi shǐ. fú zhòng rèn, xíng yuǎn dào, zhèng zhí ér gù zhě, zhóu yě. zhóu kě yǐ wéi xiāng. shū ér wú qióng zhě, zhāi yě. zhāi kě yǐ wéi sān gōng." wén bó zài bài shòu jiào. wén bó tuì cháo, cháo jìng jiāng, jìng jiāng fāng jī. wén bó yuē:" yǐ chù zhī jiā, ér zhǔ yóu jī, jù gān jì sūn zhī nù, qí yǐ chù wèi bù néng shì zhǔ hū!" jìng jiāng tàn yuē:" lǔ qí wáng hū! shǐ tóng zǐ bèi guān ér wèi zhī wén yé! jū, wú yǔ rǔ. xī shèng wáng zhī chù mín yě, zé jí tǔ ér chù zhī, láo qí mín ér yòng zhī, gù zhǎng wáng tiān xià. fū mín láo zé sī, sī zé shàn xīn shēng, yì zé yín, yín zé wàng shàn, wàng shàn zé ě xīn shēng. wò tǔ zhī mín bù cái, yín yě. jí tǔ zhī mín xiàng yì, láo yě. shì gù tiān zǐ dà cǎi cháo rì, yǔ sān gōng jiǔ qīng zǔ zhī dì dé. rì zhōng kǎo zhèng, yǔ bǎi guān zhī zhèng shì, shǐ shī yǐn wéi lǚ mù xuān xù mín shì. shǎo cǎi xī yuè, yǔ tài shǐ sī zài jiū qián tiān xíng. rì rù jiān jiǔ yù, shǐ jié fèng dì jiāo zhī zī shèng, ér hòu jí ān. zhū hóu cháo xiū tiān zǐ zhī yè lìng, zhòu kǎo qí guó, xī shěng qí diǎn xíng, yè jǐng bǎi gōng, shǐ wú tāo yín, ér hòu jí ān. qīng dài fū cháo kǎo qí zhí, zhòu jiǎng qí shù zhèng, xī xù qí yè, yè pǐ qí jiā shì, ér hòu jí ān. shì cháo ér shòu yè, zhòu ér jiǎng lì, xī ér xí fù, yè ér tǎo guò, wú hàn, ér hòu jí ān. zì shù rén yǐ xià, míng ér dòng, huì ér xiū, wú zì yǐ dài. wáng hòu qīn zhī xuán dǎn, gōng hóu zhī fū rén jiā zhī yǐ hóng yán, qīng zhī nèi zǐ wèi dà dài, mìng fù chéng jì fú, zé shì zhī qī jiā zhī yǐ cháo fú, zì shù shì yǐ xià jiē yī qí fū. shè ér fù shì, zhēng ér xiàn gōng, nán nǚ xiào jī, fǒu zé yǒu pì, gǔ zhī zhì yě. jūn zǐ láo xīn, xiǎo rén láo lì, xiān wáng zhī xùn yě. zì shàng yǐ xià, shuí gǎn yín xīn shě lì. jīn wǒ guǎ yě, ěr yòu zài xià wèi, zhāo xī chǔ shì, yóu kǒng wàng xiān rén zhī yè, kuàng yǒu dài duò, qí hé yǐ pì! wú jì rǔ zhāo xī xiū, wǒ yuē bì wú fèi xiān rén, ěr jīn yě yuē hú bù zì ān. yǐ shì chéng jūn zhī guān, yú jù mù bó zhī jué sì yě. zhòng ní wén zhī yuē:" dì zǐ jì zhī, jì shì zhī fù bù yín yǐ!" shī yuē:" fù wú gōng shì, xiū qí cán zhī." yán fù rén yǐ zhī jī wèi gōng shì zhě yě. xiū zhī fēi lǐ yě. wén bó yǐn nán gōng jìng shū jiǔ, yǐ lù dǔ fù wèi kè, xiū biē yān xiǎo, dǔ fù nù, xiāng yán shí biē, dǔ fù cí yuē:" jiāng shǐ biē zhǎng ér shí zhī." suì chū. jìng jiāng wén zhī, nù yuē" wú wén zhī xiān zǐ yuē:' jì yǎng shī, xiǎng yǎng shàng bīn.' biē yú rén hé yǒu, ér shǐ fū rén nù!" suì zhú wén bó. wǔ rì, lǔ dài fū cí ér fù zhī. jūn zǐ wèi jìng jiāng wèi shèn wēi. shī yuē:" wǒ yǒu zhǐ jiǔ, jiā bīn shì yàn yǐ lè." yán zūn bīn yě. wén bó zú, jìng jiāng jiè qí qiè yuē:" wú wén zhī,' hǎo nèi, nǚ sǐ zhī hǎo wài, shì sǐ zhī.' jīn wú zi yāo sǐ, wú è qí yǐ hǎo nèi wén yě, èr sān fù zhī rǔ. gòng sì xiān sì zhě, qǐng wú jí sè, wú huī tì, wú xiàn yīng, wú yōu róng, yǒu xiáng fú, wú jiā fú, cóng lǐ ér jìng, shì zhāo wú zi. zhòng ní wén zhī yuē:" nǚ zhī mò rú fù, nán zhī mò rú fū, gōng fù shì zhī fù zhī yǐ, yù míng qí zi zhī lìng dé." shī yuē:" jūn zǐ yǒu gǔ, yí jué sūn zi." cǐ zhī wèi yě. jìng jiāng zhī chù sàng yě, cháo kū mù bó, mù kū wén bó. zhòng ní wén zhī yuē:" jì shì zhī fù kě wèi zhī lǐ yǐ, ài ér wú sī, shàng xià yǒu zhāng." jìng jiāng cháng rú jì shì. kāng zi zài cháo, yǔ zhī yán, bù yīng, cóng zhī, jí qǐn mén, bù yīng ér rù. kāng zi cí yú cháo, ér rù jiàn yuē:" féi yě bù dé wén mìng, wú nǎi zuì yé?" jìng jiāng duì yuē:" zi bù wén yé? tiān zǐ jí zhū hóu hé mín shì yú nèi cháo, zì qīng dài fū yǐ xià hé guān zhí yú wài cháo, hé jiā shì yú nèi cháo, qǐn mén zhī nèi, fù rén zhì qí zhí yān. shàng xià tóng zhī. fū wài cháo zǐ jiāng yè jūn zhī guān zhí yān, nèi cháo zǐ jiāng pǐ jì shì zhī zhèng yān, jiē fēi wú suǒ gǎn yán yě. kāng zi cháng zhì jìng jiāng, mén ér yǔ zhī yán, jiē bù yú yù. jì dào zi, kāng zi yǔ yān, cù bù shòu, chè zǔ bù yàn, zōng bù jù bù yì, yì bù jìn yǐn zé tuì. zhòng ní wèi jìng jiāng bié yú nán nǚ zhī lǐ yǐ. shī yuē:" nǚ yě bù shuǎng." cǐ zhī wèi yě.
鲁季敬姜者,莒女也。号戴己。鲁大夫公父穆伯之妻,文伯之母季康子之从祖叔母也。博达知礼。穆伯先死,敬姜守养。文伯出学而还归,敬姜侧目而盼之。见其友上堂,从后阶降而却行,奉剑而正履,若事父兄。文伯自以为成人矣。敬姜召而数之曰:“昔者武王罢朝,而結絲絕,左右顧無可使結之者,俯而自申之,故能成王道。桓公坐友三人,谏臣五人,日举过者三十人,故能成伯业。周公一食而三吐哺,一沐而三握发,所执贽而见于穷闾隘巷者七十余人,故能存周室。彼二圣一贤者,皆霸王之君也,而下人如此。其所与游者,皆过己者也。是以日益而不自知也。今以子年之少而位之卑,所与游者,皆为服役。子之不益,亦以明矣。”文伯乃谢罪。于是乃择严师贤友而事之。所与游处者皆黄耄倪齿也,文伯引衽攘卷而亲馈之。敬姜曰:“子成人矣。”君子谓敬姜备于教化。诗云:“济济多士,文王以宁。”此之谓也。文伯相鲁。敬姜谓之曰:“吾语汝,治国之要,尽在经矣。夫幅者,所以正曲枉也,不可不强,故幅可以为将。画者,所以均不均、服不服也,故画可以为正。物者,所以治芜与莫也,故物可以为都大夫。持交而不失,出入不绝者,捆也。捆可以为大行人也。推而往,引而来者,综也。综可以为关内之师。主多少之数者,均也。均可以为内史。服重任,行远道,正直而固者,轴也。轴可以为相。舒而无穷者,摘也。摘可以为三公。”文伯再拜受教。文伯退朝,朝敬姜,敬姜方绩。文伯曰:“以歜之家,而主犹绩,惧干季孙之怒,其以歜为不能事主乎!”敬姜叹曰:“鲁其亡乎!使童子备官而未之闻耶!居,吾语汝。昔圣王之处民也,择瘠土而处之,劳其民而用之,故长王天下。夫民劳则思,思则善心生,逸则淫,淫则忘善,忘善则恶心生。沃土之民不材,淫也。瘠土之民向义,劳也。是故天子大采朝日,与三公九卿组织地德。日中考政,与百官之政事,使师尹维旅牧宣叙民事。少采夕月,与太史司载纠虔天刑。日入监九御,使洁奉禘郊之粢盛,而后即安。诸侯朝修天子之业令,昼考其国,夕省其典刑,夜儆百工,使无慆淫,而后即安。卿大夫朝考其职,昼讲其庶政,夕序其业,夜庀其家事,而后即安。士朝而受业,昼而讲隶,夕而习复,夜而讨过,无憾,而后即安。自庶人以下,明而动,晦而休,无自以怠。王后亲织玄紞,公侯之夫人加之以纮綖,卿之内子为大带,命妇成祭服,则士之妻加之以朝服,自庶士以下皆衣其夫。社而赋事,烝而献功,男女效绩,否则有辟,古之制也。君子劳心,小人劳力,先王之训也。自上以下,谁敢淫心舍力。今我寡也,尔又在下位,朝夕处事,犹恐忘先人之业,况有怠惰,其何以辟!吾冀汝朝夕修,我曰必无废先人,尔今也曰胡不自安。以是承君之官,余惧穆伯之绝嗣也。仲尼闻之曰:“弟子记之,季氏之妇不淫矣!”诗曰:“妇无公事,休其蚕织。”言妇人以织绩为公事者也。休之非礼也。文伯饮南宫敬叔酒,以露堵父为客,羞鳖焉小,堵父怒,相延食鳖,堵父辞曰:“将使鳖长而食之。”遂出。敬姜闻之,怒曰“吾闻之先子曰:‘祭养尸,飨养上宾。’鳖于人何有,而使夫人怒!”遂逐文伯。五日,鲁大夫辞而复之。君子谓敬姜为慎微。诗曰:“我有旨酒,嘉宾式燕以乐。”言尊宾也。文伯卒,敬姜戒其妾曰:“吾闻之,‘好内,女死之;好外,士死之。’今吾子夭死,吾恶其以好内闻也,二三妇之辱。共祀先祀者,请毋瘠色,毋挥涕,毋陷膺,毋忧容,有降服,毋加服,从礼而静,是昭吾子。仲尼闻之曰:“女知莫如妇,男知莫如夫,公父氏之妇知矣,欲明其子之令德。”诗曰:“君子有谷,贻厥孙子。”此之谓也。敬姜之处丧也,朝哭穆伯,暮哭文伯。仲尼闻之曰:“季氏之妇可谓知礼矣,爱而无私,上下有章。”敬姜尝如季氏。康子在朝,与之言,不应,从之,及寝门,不应而入。康子辞于朝,而入见曰:“肥也不得闻命,毋乃罪耶?”敬姜对曰:“子不闻耶?天子及诸侯合民事于内朝,自卿大夫以下合官职于外朝,合家事于内朝,寝门之内,妇人治其职焉。上下同之。夫外朝子将业君之官职焉,内朝子将庀季氏之政焉,皆非吾所敢言也。康子尝至敬姜,门而与之言,皆不踰阈。祭悼子,康子与焉,酢不受,彻俎不燕,宗不具不绎,绎不尽饮则退。仲尼谓敬姜别于男女之礼矣。诗曰:“女也不爽。”此之谓也。
sòng yuē: wén bó zhī mǔ, hào yuē jìng jiāng, tōng dá zhī lǐ, dé xíng guāng míng, kuāng zi guò shī, jiào yǐ fǎ lǐ, zhòng ní xián yān, liè wéi cí mǔ.
颂曰:文伯之母,号曰敬姜,通达知礼,德行光明,匡子过失,教以法理,仲尼贤焉,列为慈母。