yǒng míng wáng shǐ mò
永明王始末
dà qīng shùn zhì sān nián bǐng xū bā yuè, fú jīng jì xiàn, liǎng guǎng zǒng dū dīng kuí chǔ yǔ guǎng xī xún fǔ qú shì sì guǎng dōng xún fǔ wáng huà chéng guǎng xī xún àn zhèng fēng zhào qìng zhī fǔ zhū zhì xián guǎng dōng zǒng zhèn yán cóng yún jiù jǐn yī wèi qiān shì mǎ jí xiáng cǎi mǎi cuì yǔ tài jiān páng tiān shòu děng huì yì jiān guó, ér gé xué bīng bù shàng shū lǚ dà qì zì mǐn zhì, yuán rèn bīng bù shàng shū lǐ yǒng mào yǐ shǒu zhì bìng zhì shì sì shǒu yán jiān guó yǒng míng wáng xián, qiě wèi shén zōng dí sūn, yīng lì. yǒng míng wáng huì yóu láng, guì gōng wáng cháng yíng shǎo zǐ. gōng wáng chū fēng hú guǎng héng zhōu fǔ héng yáng xiàn, yǐ liú kòu luàn, xǐ yù yuè xī wú zhōu fǔ shí gōng wáng yǐ hōng, yǒng míng wáng yóu zài shuāi dié zhōng yě. xī zhě táng wáng cháng yǔ qún chén yuē: yǒng míng, shén zōng dí sūn, tǒng xì zuì shū. zhèn wú zi, hòu dāng shǔ zhū. shí gōng wáng tài fēi wáng shì yuē: zhū chén hé huàn hū wú jūn! wú ér rén róu, fēi bō luàn cái yuàn gèng zé kě zhě! kuí chǔ děng qǐng zhī jiān, yǐ shí yuè chū shí rì jiān guó, shí sì rì bǐng xū jí huáng dì wèi réng chēng lóng wǔ èr nián, yǐ míng nián wèi yǒng lì yuán nián. gǎi zhào qìng fǔ shǔ wèi xíng gōng. tuī zhì liáo shǔ yǒu chà: kuí chǔ dà qì jù wèi dà xué shì, shì sì yǐ lì bù yòu shì láng jiān gé xué, zhǎng quán kuí chǔ jiān róng zhèng dà qì jiān zhōng shū. yǒng mào qǐng zhōng zhì.
大清順治三年(丙戌)八月,福京既陷,兩廣總督丁魁楚與廣西巡撫瞿式耜、廣東巡撫王化澄、廣西巡按鄭封、肇慶知府朱治憪、廣東總鎮嚴從雲、舊錦衣衛僉事馬吉翔、採買翠羽太監龐天壽等會議監國,而閣學兵部尚書呂大器自閩至,原任兵部尚書李永茂以守制並至;式耜首言監國永明王賢,且為神宗嫡孫,應立。永明王諱由榔,桂恭王常瀛少子。恭王初封湖廣衡州府衡陽縣,以流寇亂,徙寓粵西梧州府;時恭王已薨,永明王猶在衰絰中也。昔者唐王嘗語群臣曰:『永明,神宗嫡孫,統系最疏。朕無子,後當屬諸』。時恭王太妃王氏曰:『諸臣何患乎無君!吾兒仁柔,非撥亂才;願更擇可者』!魁楚等請之堅,以十月初十日監國,十四日(丙戌)即皇帝位;仍稱隆武二年,以明年為永曆元年。改肇慶府署為行宮。推置僚署有差:魁楚、大器俱為大學士,式耜以吏部右侍郎兼閣學,掌銓;魁楚兼戎政、大器兼中樞。永茂請終制。
yuè shì jì yún: yǒng lì lì, jìn wáng huà chéng xiàn fù zhèng fēng tōng cān zhū zhì xián yòu fù jiān bīng shì, tí dū liǎng guǎng, chéng dīng kuí chǔ hòu. nèi wài jú wéi kuí chǔ zhǔ cái. zhào qìng fǔ qù guǎng zhōu fǔ jǐn sì bǎi lǐ, yōng lì shí wú yī hán shāng jí sān sī gè shǔ jì lì hòu, fù bù bān xīn tiān zǐ zhào. yuán xūn dà lǎo, wéi yù jué zé yú shì wù zhì yú jūn guó zhòng shì, rú xiá yǐ wài shè shǒu guǎng zhōu fáng yù méi lǐng, bù xiá gù jí, qiě zàn wèi mù qián jì ér yǐ.
「粵事記」云:『永曆立,晉王化澄憲副、鄭封通參;朱治憪右副兼兵侍,提督兩廣,承丁魁楚後。內外局惟魁楚主裁。肇慶府去廣州府僅四百里,擁立時無一函商及;三司各屬既立後,復不頒新天子詔。元勛大老,惟鬻爵擇腴是務;至於軍國重事,如峽以外設守廣州、防禦梅嶺,不暇顧及,且暫為目前計而已』。
dīng kuí chǔ, hé nán yǒng chéng rén jìn shì. wáng huà chéng, jiāng xī rén chóng zhēn jiǎ xū jìn shì. zhèng fēng, hé nán rén jiǎ xū jìn shì. zhū zhì xián, zhè jiāng jǔ rén. yán cóng yún, jiāng xī rén fēng jìng jiāng bó. mǎ jí xiáng, shùn tiān rén. páng tiān shòu, běi zhí rén sī lǐ. lǐ yǒng mào, dīng chǒu jìn shì.
丁魁楚,河南永城人;進士。王化澄,江西人;崇禎甲戌進士。鄭封,河南人;甲戌進士。朱治憪,浙江舉人。嚴從雲,江西人;封靖江伯。馬吉翔,順天人。龐天壽,北直人;司禮。李永茂,丁丑進士。
guǎng zhōu lì shào wǔ
廣州立紹武
fú jiàn jiù fǔ sū guān shēng hé wú zōu dùn huí guǎng dōng, guān shēng cháng yí shū kuí chǔ, yù yù yōng dài gōng, qiǎn chén bāng yàn lái quàn jìn kuí chǔ yǔ guān shēng sù bù xié, jù zhī. guān shēng nǎi zì nán sháo hái shī, shì táng wáng dì yù jīn yuè fú hǎi zhì guǎng zhōu. shí yī yuè guǐ mǎo shuò, guān shēng yǔ bù zhèng shǐ gù yuán jìng zǒng bīng lín chá děng yōng yù jīn yuè rù guǎng zhōu chéng, lì wèi dì, nián hào shào wǔ yǐ dū sī shǔ wèi xíng guān. zhāo hǎi shàng zhèng shí mǎ xú sì xìng dào, shòu zǒng bīng guān yǐ yǔ zhào qìng xiāng jù.
福建舊輔蘇觀生、何吾騶遁回廣東,觀生嘗貽書魁楚,欲預擁戴功,遣陳邦彥來勸進;魁楚與觀生素不協,拒之。觀生乃自南、韶還師,適唐王弟聿{金粵}浮海至廣州。十一月癸卯朔,觀生與布政使顧元鏡、總兵林察等擁聿{金粵}入廣州城,立為帝,年號紹武;以都司署為行官。招海上鄭、石、馬、徐四姓盜,授總兵官;以與肇慶相拒。
yuè shì jì yún: shào wǔ lì, yī yuè nèi, xìng xué dà yuè jiāo tiān jì dì děng jù diǎn, àn rì jǔ xíng. èr sān wén guān lián yīng tán ēn shù cì, jǔ cháo wú sān pǐn yǐ xià guān.
「粵事記」云:『紹武立,一月內,幸學、大閱、郊天、祭地等鉅典,按日舉行。二、三文官連膺覃恩數次,舉朝無三品以下官』。
yí wén zài: shào wǔ jiān guó, rán gǎi yuán xíng jiāo lǐ shì dì yǐ.
「遺聞」載:紹武監國,然改元、行郊禮;是帝矣。
sū guān shēng zì yǔ lín, guǎng dōng dōng guǎn xiàn rén bǎo jǔ xuǎn gòng. wú jí zhī xiàn, lóng shào liǎng cháo dà xué shì. hé wú zōu, guǎng zhōu xiāng shān xiàn rén chóng zhēn xīn wèi jìn shì. gù yuán jìng, zhè jiāng hú zhōu rén wàn lì bǐng chén jìn shì, shào wǔ cháo dà xué shì.
蘇觀生字宇霖,廣東東莞縣人;保舉選貢。無極知縣,隆、紹兩朝大學士。何吾騶,廣州香山縣人;崇禎辛未進士。顧元鏡,浙江湖州人;萬曆丙辰進士,紹武朝大學士。
wàn yuán jí gù shǒu gàn zhōu
萬元吉固守贛州
bǐng xū jiǔ yuè, wàn yuán jí lǜ yì yǒng gù shǒu gàn zhōu, yáng tíng lín děng fù zhī. gàn dì suī gāo, sān miàn jù shuǐ chéng zhōng wàng wài, hào miǎo wú jì wéi nán mén wú shuǐ. yuán jí yú zhuān chéng wài sì miàn, zhú mù chéng yī zuò. dà qīng bīng gōng wéi jí, yuán jí chū jiù kù yuán bǎo shù shí wàn, chén liè jī àn, wèi zhòng yuē: néng shā yī rén zhě, shǎng yuán bǎo yī. zhòng suì fèn yǒng chū zhàn dà bīng wèi zhī, bù gǎn báo chéng. jiān shǒu yī nián, zhòng yì bèi shén. jí dīng hài bā yuè, chéng zhōng hū shī huǒ, nán mén fù yǒu liǎng rén nèi yīng dà qīng cháo fǔ chén kē mǒu lǜ bīng chéng zhī, zì nán mén shā rù, zhòng yóu xiàng zhàn, shā shāng pō zhòng. lì jié chéng xiàn, wàn yuán jí yáng tíng lín yǔ yáng yù chén děng jù tóu qīng shuǐ táng sǐ.
丙戌九月,萬元吉率義勇固守贛州,楊廷麟等附之。贛地雖高,三面俱水;城中望外,浩淼無際;惟南門無水。元吉於磚城外四面,築木城一座。大清兵攻圍急,元吉出舊庫元寶數十萬,陳列几案,謂眾曰:『能殺一人者,賞元寶一』。眾遂奮勇出戰;大兵畏之,不敢薄城。堅守一年,眾亦憊甚。及丁亥八月,城中忽失火,南門復有兩人內應;大清朝撫臣科某率兵乘之,自南門殺入,眾猶巷戰,殺傷頗眾。力竭城陷,萬元吉、楊廷麟與楊玉宸等俱投清水塘死。
yáng tíng lín zì jī bù, chóng zhēn xīn wèi jìn shì. yáng yù chén, níng dōu gòng shēng yǔ tíng lín qǐ yì zhě.
楊廷麟字機部,崇禎辛未進士。楊玉宸,寧都貢生;與廷麟起義者。
yǒng lì yí wú zhōu
永曆移梧州
dà qīng bīng pò gàn zhōu, dīng kuí chǔ wén bào, yǔ tài jiān wáng kūn qù yǒng lì yí wú bì zhī. qú shì sì yuē: jīn rì zhī lì, wèi zǔ zōng xuě chóu chǐ zhèng yí fèn dà yǒng, yǐ hào yuǎn jìn. dōng rén fù bù jìng, gǒu zì nuò, wài qì mén hù nèi xìn xiāo qiáng, guó hé yǐ lì! zhēng zhī bù dé, suì yí wú zhōu. xún hái zhào qìng, gù dà xué shì chén zi zhuàng shū dá shì sì, qǐng lì guó sū ér qù bīng dōng yǒng lì qiǎn bīng kē gěi shì péng yào wǎng yù zhī. yào, yuè dōng rén, jiù wèi qín lìng, yǒu néng shēng pì xiǎo lún xù jiān guó xiān hòu guó jiā chóu chóu lì hài. guān shēng děng shā yào yú shì, rì jí bīng xiàng zhào qìng. yòu sī mǎ lín jiā dǐng dū bīng jìng dōng jiāo, dōng jiāng zhà jiàng, xiàn jiā dǐng méi yú shuǐ.
大清兵破贛州,丁魁楚聞報,與太監王坤趣永曆移梧避之。瞿式耜曰:『今日之立,為祖宗雪仇恥;正宜奮大勇,以號遠近。東人復不靖,苟自懦,外棄門戶、內釁蕭牆,國何以立』!爭之不得,遂移梧州。尋還肇慶,故大學士陳子壯書達式耜,請力馘蘇而趣兵東;永曆遣兵科給事彭燿往諭之。燿,粵東人,舊為秦令,有能聲;譬曉倫序、監國先後、國家仇仇利害。觀生等殺耀於市,日集兵向肇慶。右司馬林佳鼎督兵靖東郊,東將詐降,陷佳鼎沒於水。
yòu yuè shì jì zé yún: shào wǔ lì, xué chén lín jiā dǐng wèi zǒng xiàn, xíng dà sī mǎ shì tí bīng xī xiàng, shàng sān shuǐ xiàn, yù qīn zhào qìng. shì sì fèng mìng chū dōng xiá, shè pào yù yān. shí yī yuè shí wǔ rì, duì zhèn yī pào, jiān jiā dǐng zhēn zhě é chuán shì sì bài. zhào qìng xīn chuàng, cháo tíng táo fù yī kōng. yǒng lì suí zhòng bēn dùn, zhí dá guǎng xī wú zhōu fǔ wǔ bǎi lǐ, sù liú liǎng rì yè, bìng chéng ér zhì. tài hòu mǎ shì tōng shǐ shū, běn bù yù shì zǐ chēng dì hū shěng chén lǐ yòng jí tái chén chéng yuán děng miàn ā wú gù zhì, qiě jié zé qì táo zhuàng. shì shì sì shǒu bào zhì, zhī qián é, zhū chén jiē fú dì yǐn zuì. hòu fèng yǒng lì zài xià zhào qìng, bié qiǎn jìng jiāng bó yán cóng yún děng hù sān gōng yù zhù guǎng xī guì lín fǔ.
又「粵事記」則云:『紹武立,學臣林佳鼎位總憲,行大司馬事;提兵西向,上三水縣,欲侵肇慶。式耜奉命出東峽,設炮御焉。十一月十五日,對陣一炮,殲佳鼎;偵者訛傳式耜敗。肇慶新創,朝廷逃復一空。永曆隨眾奔遁,直達廣西梧州府五百里,溯流兩日夜,並程而至。太后馬氏通史書,本不欲世子稱帝;呼省臣李用楫、台臣程源等面呵無固志,且詰責棄逃狀。適式耜手報至,知前訛,諸臣皆伏地引罪。後奉永曆再下肇慶,別遣靖江伯嚴從雲等護三宮預駐廣西桂林府』。
yí wén zài lín jiā dǐng wèi yǒng lì chén ér yuè shì jì zé yún shào wǔ chén. qiě shèng fù gè yì, bìng zhì zhī yǐ hóu kǎo. dàn yuè jì yī shū, nǎi huàn guǎng zhě suǒ jì yǔ yě.
「遺聞」載林佳鼎為永曆臣;而「粵事記」則雲紹武臣。且勝負各異,並志之以侯考。但「粵記」一書,乃宦廣者所寄予也。
chén zi zhuàng zì jí yù, hào qiū tāo guǎng dōng nán hǎi rén. wàn lì jǐ wèi tàn huā chóng zhēn cháo chūn fāng, hòu fēng nán hǎi gōng. lǐ yòng jí, yí xìng rén guǐ wèi jìn shì, lǐ kē dōu gěi shì zhōng. chéng yuán, guǐ wèi jìn shì.
陳子壯字集玉,號秋濤;廣東南海人。萬曆己未探花;崇禎朝春坊,後封南海公。李用楫,宜興人;癸未進士,禮科都給事中。程源,癸未進士。
wáng kūn shàn gǎi zhū chén
王坤擅改諸臣
qú shì sì shū yán: cǎo mèi zhī chū, wéi yǎng shèng dé xiū jì gāng shèn zhèng jiào wǎn rén xīn bù wēi wǔ qǐ yòng rén wàng zhāo lái xián jùn wèi shǒu wù. wáng kūn zhě, gù běi yān zì nán dōu shī ér rù mǐn, lóng wǔ qiǎn chū. zī yòng sī lǐ bǐng bǐ. yǒu hù bù láng zhōng zhōu dǐng hàn, nèi pī gǎi gěi shì zhōng shì sì lì yán bù kě, bù tīng. yǐ yuè xún shǐ wáng huà chéng shēng yuè dū, xún dài jiā dǐng, jìn shǎo sī mǎ, zhǎng zhōng shū dà qì xiān yǐ bìng qù yǐ, nèi pī: shēng huà chéng wèi dà sī mǎ. shì sì shū yán: huà chéng chéng xián, yǒu tíng lùn xié fēng mò chì, hé kě wèi lì! qǐng bǔ bù shū, shàng dé tǐ. gài jí jí wèi yān yù lǜ yě. jìn lǐ yǒng mào dà xué shì mào shǒu zhì, qiān chēng zhuān zhī jīng yán, bù rù zhí. mào shū jiàn shí wǔ rén, wèi shí wǔ shěng rén wàng shū shàng, wáng kūn qǐ shì, shū bù yuè. jì ér, shān xī dào yù shǐ liú xiāng kè chì bà. yǒng mào fú rán yuē: cháo tíng fāng yǐ jīng yán zé mào, mào yǐ shí wǔ shěng rén jìn, fēi sī yě chì xiāng kè zhě, chì mào yě. jí rì jiě zhōu qù. shì sì shū yán: dà chén lùn jiàn, xīn cháo shèng shì sī lǐ zhé qù qǔ qí jiān, wú yǐ fú yù shǐ, hé yǐ ān dà chén? kūn fù shū jiàn hǎi nèi shuò wàng shù shí rén shì sì yòu yán: sī lǐ yì rén bù kě, jiàn rén gèng bù kě! lì kē dōu gěi shì zhōng liú zī děng shū lùn kūn nèi chén, bù dé jiàn rén yǒng lì nù, chì zhú zī děng. shì sì lì chí zhī, dé fù yòng. yù shǐ tóng lín cān dōu yù shǐ zhōu guāng xià yuè zī xù tí chà yòng, sī luàn tái guī fēi fǎ mìng tíng zhàng lín. shì sì lì jiù, dé miǎn. shēng hàn lín yuàn jiǎn tǎo fāng yǐ zhì wèi zhōng yǔn, gǎi yù shǐ liú xiāng kè chōng jīng yán jiǎng guān kūn bù yuè. xiāng kè qiě yí liú zī shū chū yǐ zhì shǒu, yǐ zhì fàng zhōu qù.
瞿式耜疏言:『草昧之初,惟養聖德、修紀綱、慎政教、挽人心、布威武、起用人望、招徠賢俊為首務』。王坤者,固北閹;自南都失而入閩,隆武遣出。茲用司禮秉筆。有戶部郎中周鼎瀚,內批改給事中;式耜力言不可,不聽。以粵巡使王化澄升粵督,尋代佳鼎,晉少司馬,掌中樞;大器先以病去矣,內批:升化澄為大司馬。式耜疏言:『化澄誠賢,有廷論;斜封墨敕,何可為例!請補部疏,尚得體』。蓋汲汲為閹預慮也。晉李永茂大學士;茂守制,僉稱專知經筵,不入直。茂疏薦十五人,為十五省人望;疏上,王坤啟視,殊不悅。既而,山西道御史劉湘客斥罷。永茂怫然曰:『朝廷方以經筵責茂,茂以十五省人進,非私也;斥湘客者,斥茂也』。即日解舟去。式耜疏言:『大臣論薦,新朝盛事;司禮輒去取其間,無以服御史,何以安大臣』?坤復疏薦海內碩望數十人;式耜又言:『司禮抑人不可,薦人更不可』!吏科都給事中劉鼒等疏論坤內臣,不得薦人;永曆怒,斥逐鼒等。式耜力持之,得復用。御史童琳參都御史周光夏越資序題差用,私亂台規非法;命廷杖琳。式耜力救,得免。升翰林院檢討方以智為中允,改御史劉湘客充經筵講官;坤不悅。湘客且疑劉鼒疏出以智手,以智放舟去。
liú xiāng kè, shǎn xī xī ān rén bù yī.
劉湘客,陝西西安人;布衣。
gū cháo jiàn xiàn cè xià guǎng
辜朝薦獻策下廣
xiān shì, liǎng guǎng zài jí xiāng shēn duō yǔ liǎng yuàn sān sī tōng guān jié jǐ wèi yǐ hòu, hé wú zōu zhǔ zhī. xīn wèi yǐ lái, cháo yáng gū cháo jiàn měi shì yǔ hé wú zōu jiǎo rán wú zōu shì dà, cháo jiàn fú shèng yě, fèn shén. jí bǐng xū bā yuè, qīng bīng qǔ mǐn, shàng wú rù guǎng zhī lìng. cháo yáng xiàn jù mǐn shěng zhǐ sì rì chéng, cháo jiàn qīn wǎng fú zhōu fǔ xiàn cè xià guǎng, jí yán sān yuè nèi kě zhí dá xī yuè guì lín sī dé shǒu gōng, yǐ yā wú zōu ěr. qīng gù shān lǐ chéng dòng suì fā bīng, xiān xuǎn jīng qí sān bǎi xiāo yè dōng xíng, yóu lǎo lóng ér xià guǎng guò guǎng zhōu zēng chéng xiàn, jù qián rù huā shān. shí èr yuè shí yī rì shàng wǔ, zhǐ mìng qián fēng shí rén yǐ qīng bái bù guǒ tóu, bàn zuò yáng chuán zhōu zǐ zhuàng, zhí zhì guǎng chéng bù zhèng sī qián zǐ wēi pái fāng. xià wǔ, rén cóng zhōng xī qù tóu shàng bù, xiàn chū biàn fà, lù rèn dà hū zhǐ shā yī rén, mǎn chéng bēng kuì. shí rén fēn shǒu liù mén, bì chéng, zhòu yè xún shì. dì wǔ rì, sān bǎi qí shǐ zhì chéng dòng dà jūn yuè zhōng nǎi zhì.
先是,兩廣在籍鄉紳多與兩院、三司通關節;己未以後,何吾騶主之。辛未以來,潮陽辜朝薦每事與何吾騶角;然吾騶勢大,朝薦弗勝也,憤甚。及丙戌八月,清兵取閩,尚無入廣之令。潮陽縣距閩省止四日程,朝薦親往福州府獻策下廣,極言三月內可直達西粵桂林;思得首功,以壓吾騶耳。清固山李成棟遂發兵,先選精騎三百宵夜東行,由老龍而下廣;過廣州增城縣,俱潛入花山。十二月十一日上午,止命前鋒十人以青白布裹頭,扮作洋船舟子狀,直至廣城布政司前紫薇牌坊。下午,人叢中悉去頭上布,現出辮髮,露刃大呼;止殺一人,滿城崩潰。十人分守六門,閉城,晝夜巡視。第五日,三百騎始至;成棟大軍月終乃至。
shí sū guān shēng nì jiǔ sì, yǒu yú qiè zhōng jiàn wén yuān gé gé chén yìn, suǒ qí yī zuì, fú yǔ bào zhī xún jī bèi zhí, guān shēng kǎi rán yuē: wú yǐ yī bù yī dēng liǎng cháo xiàng wèi, sǐ yì hé hàn! zhì wèn shí, yī yǔ fú dá suì shā zhī. hé wú zōu gù yuán jìng lǜ shì shēn tóu chéng, yōu lǐ ér qù. wú zōu qǐ xiū míng shǐ, mén shǔ zuǎn xiū míng shǐ hé guǎng zhōu yǒu wú zōu xiū shǐ, zhēn kān xiū sǐ zhī yáo. shào wǔ yī shēn bàn mǎi jiù yī rén, yù chū chéng, wèi shí xiāng lù mào fù qǐn guài, shí zhě wú gǎn cáng nì. wèi nèi gé zhōng shū suǒ chí, mài yín shí liǎng fù jiāng dù yǒng hé qín zhì, bìng zhōu wáng yì wáng liáo wáng děng jù shā yú guǎng zhōu fǔ bù zhèng sī qián shuāng mén xià. shào wǔ zài wèi, èr yuè ér yǐ. bǎi xìng jù tì fà guī shùn, shì bù yì sì rén bù zhī bīng dàn chuán xí gè jùn xiàn ěr. shí yǒu shí mǎ xú zhèng sì xìng lián bó hǎi shàng, huā shān yáng guāng lín yì yōng zhòng shù wàn shuǐ lù jiāo hòng, mín bù liáo shēng. chéng dòng xiāng jī jiǎo fǔ huā shān zài zēng chéng xiàn.
時蘇觀生匿酒肆,有於篋中見文淵閣閣臣印,索其一醉,弗與報知;巡緝被執,觀生慨然曰:『吾以一布衣登兩朝相位,死亦何憾』!質問時,一語弗答;遂殺之。何吾騶、顧元鏡率士紳投誠,優禮而去。吾騶乞修「明史」,門署「纂修明史何」;廣州有「吾騶修史,真堪羞死」之謠。紹武一身扮買舊衣人,欲出城,未識鄉路;貌復寢怪,識者無敢藏匿。為內閣中書所持,賣銀十兩;副將杜永和擒至,並周王、益王、遼王等俱殺於廣州府布政司前雙門下。紹武在位,二月而已。百姓俱薙髮歸順,市不易肆、人不知兵;但傳檄各郡縣耳。時有石、馬、徐、鄭四姓聯舶海上,花山楊光林亦擁眾數萬;水陸交訌,民不聊生。成棟相機剿撫(花山在增城縣)。
lǐ qǐ cān dīng kuí chǔ
李綺參丁魁楚
shí èr yuè shí bā rì, shì yù lǐ qǐ cān dīng kuí chǔ shí dà zuì: qī jūn wù guó wán bīng hài mín bài qún luàn cháng wǎng shén miè shì bìng qiě sàng shēn rǔ zǔ ruò bù gǎi, fù wáng lì qí. miàn dì lǎng sòng kuí chǔ yì yǐn zuì, shàng wèi yù. míng rì fèng zhǐ: lǐ qǐ jiàng sān jí, diào wài yòng. qǐ xiāo yè rù lián zhōu fǔ, yǐ jiā juàn zài cǐ yě qǐ, sōng jiāng huá tíng rén. chóng zhēn gēng chén jìn shì, guǎng dōng tí xué fù shǐ.
十二月十八日,侍御李綺參丁魁楚十大罪:欺君、誤國、玩兵、害民、敗群、亂常、罔神、蔑誓並且喪身、辱祖;若不改□,覆亡立俟。面帝朗誦;魁楚亦引罪,上慰諭。明日奉旨:『李綺降三級,調外用』。綺宵夜入廉州府,以家眷在此也(綺,松江華亭人。崇禎庚辰進士,廣東提學副使)。
yǒng lì bēn xī xiá
永曆奔西峽
lǐ chéng dòng jì shā shào wǔ, yú shí èr yuè èr shí sān rì fā bīng wǎng nán sháo ér qīn xià zhào qìng. èr shí wǔ rì wén bào, qú shì sì qǐng shì shī, dū zhàn shì zhù xiá kǒu. wáng kūn fù qǐng yǒng lì xī bì zhī, shì sì zhēng zhī, bù tīng suì jià xiǎo tǐng shàng xī xiá.
李成棟既殺紹武,於十二月二十三日發兵往南韶而親下肇慶。二十五日聞報,瞿式耜請視師,督戰士駐峽口。王坤復請永曆西避之,式耜爭之,不聽;遂駕小艇上西峽。
yuè shì jì yún: dīng kuí chǔ yòng jiù qí gǔ sū wén pìn shēng nèi gé bàn shì zhōng shū, zhòu yè chū rù, jì zhí, bǎi, fēn gěi wén wǔ píng zhá, jué bù shì rén yǔ bào yǐ shì gàn zhě bǎi jīn jiǎn bàn, yòu rén duō jiù. yǒu qióng yá cān jiāng bái bīn tuō lǐ yòng jí dì lǐ lái yíng zhá zǒng bīng, lái xīn shòu zhōng shū, jiàn shí shì rì fēi, wén guǎng zhōu xìn, yīn wèi guān wàng. bīn zài hǎi wài yóu wèi zhī zhī, kǒng lǐ lái wèi zhī bù lì, jù lǐn jiē kuí chǔ cù zǎo jiù, yún jù míng lǐ zài zhōng shū lǐ lái chù lái shàng bù zhī, hū èr shí sì rì yè bàn qiǎn èr shí rén suǒ bīn zhì, shì bǐng jiē, lè bī rú shù, lái fǎn tián rù jiǔ qì wǔ shí jīn. èr shí wǔ rì lí míng, cháo jiàn xiè ēn zhě yóu qū qiāng diàn bì. hū jiān yú chū chéng, lüè xiǎo tǐng jià shàng xī xiá, xuān chuán wèi dì. yú shì wén wǔ fēn zhú, gè bù xiāng gù dì yīn zhī yǒu xiōng hào, suí bēn zhě yì chuāi guǎng zhōu shì bì bài, bù kě shùn xī liú. shì yù wāng guāng bǎo yǔ lǐ lái tóng zhōu, wàn zhòng jìng jìn bù zhī lín zhōu wèi dì zuò, jǐ wèi cì méi. wéi kuí chǔ chōng róng yǎ dù, jué bù huáng jù jiàn yí zī rù zhōu, dèng mù ér shì, fǎn ruò jú wài guān zhě. kuí chǔ dīng yōng dài hòu, jí zì wèi jì jīn zé yǒu tā yì yǐ.
「粵事記」云:『丁魁楚用舊旗鼓蘇文聘升內閣辦事中書,晝夜出入,計值,百□,分給文武憑札,絕不示人羽報;以事干者百金減半,誘人多就。有瓊崖參將白斌托李用楫弟李來營札總兵,來新受中書,見時事日非,聞廣州信,因為觀望。斌在海外猶未之知,恐李來為之不力,具廩揭魁楚促早就,雲具名禮在中書李來處;來尚不知,忽二十四日夜半遣二十人索斌贄,示稟揭,勒逼如數,來反填入酒器五十金。二十五日黎明,朝見謝恩者猶趨蹌殿陛。忽肩輿出城,掠小艇駕上西峽,喧傳為帝。於是文武紛逐,各不相顧;帝因知有凶耗,隨奔者亦揣廣州事必敗,不可瞬息留。侍御汪光寶與李來同舟,萬眾競進;不知鄰舟為帝座,幾為刺沒。惟魁楚舂容雅度,絕不惶;遽漸移貲入舟,瞪目而視,反若局外觀者。魁楚丁擁戴後,即自為計;今則有他意矣』。
sū wén pìn, guǎng dōng rén. lǐ lái, yí xìng rén. bái bīn, zhè jiāng rén. wāng guāng shí, huái ān qīng hé rén jǔ rén.
蘇文聘,廣東人。李來,宜興人。白斌,浙江人。汪光實,淮安清河人;舉人。
dīng kuí chǔ
丁魁楚
yuè shì jì yún: dīng kuí chǔ, hé nán yǒng chéng rén jìn fǔ shī jī, qiǎn shù wǔ nián. chóng zhēn wù yín, fèng zhǐ nà xiǎng sān qiān liǎng xǔ běn jūn, zhǔn huí yuán jí kuí chǔ yuán lì dé guī. yǒng chéng yǒu jiù zǒng bīng liú chāo, rén wǔ shí yuè yǐ sī chóu shā dīng jiān shì yù wèi jǐng qí. yù fú wáng hàn fèng zhǐ wǎng kān, chāo yòu yī jiàn bì zhī lǜ jiā dīng jié zhòng xiāng shēn, lēi kuí chǔ shàng shū sòng yuān. kuí chǔ jì kuǎn zhī, yīn qiǎn zǐ dì bīng sì miàn bù zhì. zhì guǐ wèi èr yuè shuò wǔ gǔ, fú bīng sì qǐ, yòng tiě wǎng è chāo, qín jiě jīng shī xiàn fú. kuí chǔ xù gōng fù zhí, zhǒng zǎi lǐ rì xuān liàng jiā běn shěng tún tián xún fǔ xián. jiǎ shēn nán dōu lì, mǎ shì yīng shàn quán, huì tuī liǎng guǎng zǒng zhì. shí yī yuè, shòu zhí. yǐ yǒu qī yuè, wén nán dōu xiàn, jí qián tōng jìng jiāng wáng, yuē qī dìng jì xià guǎng jǔ shì wáng guǒ yǐ guì lín tuī guān gù yì wèi xiāng lín guì zhī xiàn shǐ qí wén wèi dà sī mǎ. bā yuè chū qī rì zhí dǐ zhào qìng, kuí chǔ yǐ yú chū liù rì bài lóng wǔ dēng jí zhào yǐ suì fā dà pào jī suì wáng zhōu, xí qí suǒ zài. zhí wáng, bìng qín gù shǐ èr rén jiě mǐn jīng, gōng lùn pàn nì, zhū zhī. kuí chǔ suì fēng jìng yuè bó.
「粵事記」云:『丁魁楚,河南永城人;晉撫失機,遣戍五年。崇禎戊寅,奉旨納餉三千兩許本軍,准回原籍;魁楚援例得歸。永城有舊總兵劉超,壬午十月以私仇殺丁艱侍御魏景琦。豫扶王漢奉旨往勘,超又一箭斃之;率家丁劫眾鄉紳,勒魁楚上疏訟冤。魁楚計款之,陰遣子弟兵四面布置。至癸未二月朔五鼓,伏兵四起,用鐵網遏超,擒解京師獻俘。魁楚敘功復職,冢宰李日宣量加本省屯田巡撫銜。甲申南都立,馬士英擅權,會推兩廣總制。十一月,受職。乙酉七月,聞南都陷,即潛通靖江王,約期定計下廣舉事;王果以桂林推官顧奕為相、臨桂知縣史其文為大司馬。八月初七日直抵肇慶,魁楚已於初六日拜隆武登極詔矣;遂發大炮擊碎王舟,襲其所載。執王,並擒顧、史二人解閩京,供論叛逆,誅之。魁楚遂封靖粵伯』。
wèi jǐng qí, chóng zhēn gēng chén jìn shì yǒng chéng rén. gù yì, sū zhōu rén jǔ rén. shǐ qí wén, lì yáng rén tiān qǐ xīn yǒu jǔ rén.
魏景琦,崇禎庚辰進士;永城人。顧奕,蘇州人;舉人。史其文,溧陽人;天啟辛酉舉人。
mù tiān bō jī biàn tǔ sī
沐天波激變土司
mù tiān bō hào yù yè mù yīng zhī yì. xí fēng qián guó gōng, shì shǒu yún nán. bǐng xū qiū, nán dōu xiàn, sān sī liǎng yuàn qǐng zēng bīng shǒu diān nán jìng, fáng kè bīng liú rù zēng bīng bì cuò xiǎng, qiú zhù zhī. tiān bō cù róng yuē: jí shì jǐn shì, dì ěr nián duō fèi, bù néng zhù yī mín nài hé? hái xū cóng zhǎng zhuó chù. rán zēng bīng kè bù róng huǎn, ér diān tián qiāo jí, fù fù nán jiā tiān bō wèi gè tǔ sī yòng yán pō duō, zài zēng běn fǔ yī piào, xiǎng bǎi chū yǐ. zhòng rán zhī. nǎi lìng yán wù jì huì guān jié lián, shǐ yán piào zài zhì mù fǔ xiǎng piào, zhǔn yú běn nián jiǔ yuè shǐ. chū xíng shí, tǔ sī yì yǒu zūn fǎ nà mù piào xiǎng yín zhě. chū jiǔ rì, chǔ xióng fǔ tǔ sī wú bì kuí kàng lìng yú yán chǎng zhōng, bù dú qì mù piào, bìng duó shāng yán. míng zhī xiàn, ōu chà míng zhī fǔ, ōu fǔ chà. yán jǐ wú zhū huáng dì, hé yǒu mù guó gōng! suì lǜ zhòng rù chéng, zhí chǔ xióng fǔ wén wǔ shù zhòng ér shā zhī, jù qí chéng.
沐天波號玉液;沐英之裔。襲封黔國公,世守雲南。丙戌秋,南都陷,三司、兩院請增兵守滇南境,□防客兵流入;增兵必措餉,求助之。天波蹙容曰:『極是緊事,第邇年多費,不能助一緡;奈何?還須從長酌處』。然增兵刻不容緩,而滇田磽瘠,賦復難加;天波謂『各土司用鹽頗多,再增本府一票,餉百出矣』。眾然之。乃令鹽務計會官結連,使鹽票再置沐府餉票,准於本年九月始。初行時,土司亦有遵法納沐票餉銀者。初九日,楚雄府土司吾必魁抗令於鹽場中,不獨棄沐票,並奪商鹽。鳴之縣,毆差;鳴之府,毆府差。言『己無朱皇帝,何有沐國公』!遂率眾入城,執楚雄府文武數眾而殺之,據其城。
mù tiān bō diào shā tíng zhōu
沐天波調沙亭州
tiān bō yù fù chǔ xióng chéng ér lì bù dǎi, xiǎng diào tǔ sī qiáng yǒu lì zhě kè zhī. sù wén shā tíng zhōu xiāo yǒng, lìng fú diào zhī, shī shí.
天波欲復楚雄城而力不逮,想調土司強有力者克之。素聞沙亭州驍勇,令符調之,失時。
chóng zhēn chū nián, diān nán yǒu pǔ mín shēng zhī biàn. mín shēng fēi zì néng wèi luàn yě, qí qī fàn shì měi ér yàn, yǒu qí lì qiě duō zhì, ér bù hǎo jìng zì yǐn mín shēng zhèn qí gǔ lüè lì zhuàng yǐ wèi lè. cháo tíng wèi zhī hào xiǎng zhě, fán èr qiān wàn liǎng yuàn sī dào duó zhí juān jí zhě bù kě jì, kuāng qiè kuì biàn yǔn mìng gé zhú zhě shù shí bǎi rén. hòu mín shēng jiāng bài, fàn shì hū yǔ yán bié yuē: ěr wù yǐ wǒ wèi qī, wǒ yì bù yǐ ěr wèi fū wǒ qù yǐ! jí wǎng hè qìng fǔ zhí tǔ sī shā tíng zhōu zhě, yuē: wéi wǒ yǔ ěr, kě wèi fū fù. tíng zhōu yuē: wǒ zì yǒu qī. fàn shì yuē: qǐng chū, wǒ yǔ yǔ zhī, zhóu lǐ chēng hū. sān yán wèi bì, jǔ dāo rèn zhī jí xié tíng zhōu xiù yuē: jīn bù kě wèi bǎi nián zhī hǎo hū? yú shì tíng zhōu xī zūn fàn shì yuē shù, yán hào lìng míng shǎng fá, shēng jù jiào xùn, suì wèi diān nán tǔ sī zhōng fù qiáng dì yī. zī wén tiān bō zhào, suì xīn rán qīng dòng ér chū tā shū zài shā dìng zhōu.
崇禎初年,滇南有普民升之變。民升非自能為亂也,其妻范氏美而艷,有奇力、且多智,而不好靜;自引民升振旗鼓、掠力壯以為樂。朝廷為之耗餉者,凡二千萬;兩院司道奪職鐫級者不可計,恇怯潰弁殞命革逐者數十百人。後民升將敗,范氏忽與言別曰:『爾勿以我為妻,我亦不以爾為夫;我去矣』!即往鶴慶府執土司沙亭州者,曰:『惟我與爾,可為夫婦』。亭州曰:『我自有妻』。范氏曰:『請出,我與語之,妯娌稱呼』。三言未畢,舉刀刃之;即攜亭州袖曰:『今不可為百年之好乎』?於是亭州悉遵范氏約束,嚴號令、明賞罰,生聚教訓,遂為滇南土司中富強第一。茲聞天波召,遂欣然傾洞而出(他書載「沙定洲」)。
shā tíng zhōu xí pò mù fǔ
沙亭州襲破沐府
shí yī yuè chū xún, shā tíng zhōu kùn chǔ xióng fǔ. shí wǔ rì, yǐ jiě wú bì kuí shǒu jí, sǎo qīng chǔ xióng bǐng qǐng zài shè wén wǔ gè shǔ wèi shǒu tǔ fǔ zhì jì. tiān bō xǐ shén, jiāng jīn bó zhòng shǎng zhī. tíng zhōu yòu bǐng yuē: chén fū fù yù lái miàn ēn. zhì èr shí jiǔ rì, tiān bō shēng zuò, liǎng xiè shè yí zhàng gǔ lè qí zhì, shū wèi xuàn yào, shòu bài shòu hè. tíng zhōu yǔ fàn shì liǎng rén sān kòu wèi bì, jí qū shàng diàn jí shì zhī, chū rèn yú xuē, sì dāo fēi wǔ yǐ gé shā zuǒ yòu shù rén, shì wèi rén děng rú fēng cǎo yǎn pū. tiān bō sù bēn rù nèi, tíng zhōu fàn shì wěi hòu jí zhuī suí jiàn suí shā, mù fǔ nán fù shì wèi yuē wǔ bǎi rén, xū yú shī héng biàn dì, tiān bō yú qiáng zǒu. fàn shì suì jī hé fǔ nèi cáng xù, jué wèi sǐ nèi sì yǔ jī qiè, yǎn chēng zhōng kǔn. tíng zhōu zhěng róng shēng zuò, xí tiān bō guān shang, chēng mù fǔ xīn zhǔ yǐ yǒu qū yè bài hè gōng qí diào qiǎn zhě yǐ. yòu qiǎn qīn dǎng yǔ shǒu chéng guān, pán jié chū rù. gài tíng zhōu pò chǔ xióng hòu xiàn gōng shí, gè bīng yǐ fú chéng yuán zhì shì kè qī bìng qǐ. tíng zhōu jù zuò mù fǔ, shǒu lìng réng xǔ zhào jiù. shí mù fǔ fù hòu dí guó, shí qīng zhēn zhū míng bǎo luò hóng hǔ pò mǎ zú chén zǐ jīn zhuāng yǐ xì fá qiè wǔ shí jīn, cáng yú gāo bǎn kù měi kù wǔ shí qiè, gòng èr bǎi wǔ shí kù. tā wù chēng shì, bā bǎo huáng lóng sǎn yī bǎi sì shí zhí. tíng zhōu jiāng mù fǔ shù shí shì xù jī, rì xī niǎn yùn dòng dǐ bǐ xù zhì yǐ jiǔ, shí chéng jiān tū fā ěr. fū tiān bō xù yǎng shù bǎi nián, jìng zhì qī zǐ bù bǎo zǔ yè sàng wáng, liáng kě chī yě!
十一月初旬,沙亭州困楚雄府。十五日,已解吾必魁首級,掃清楚雄;稟請再設文武各屬為守土撫治計。天波喜甚,將金帛重賞之。亭州又稟曰:『臣夫婦欲來面恩』。至二十九日,天波升座,兩榭設儀仗、鼓樂、旗幟,殊為炫耀,受拜、受賀。亭州與范氏兩人三叩未畢,急趨上殿急視之,出刃於靴,四刀飛舞;已格殺左右數人,侍衛人等如風草偃仆。天波速奔入內,亭州、范氏尾後疾追;隨見隨殺,沐府男婦侍衛約五百人,須臾屍橫遍地,天波逾牆走。范氏遂稽核府內藏蓄,絕□未死內寺與姬妾,儼稱中閫。亭州整容升座,襲天波冠裳,稱沐府新主;已有趨謁拜賀、供其調遣者矣。又遣親黨與守城關,盤詰出入。蓋亭州破楚雄後獻功時,各兵已伏城垣;至是刻期並起。亭州踞坐沐府,守令仍許照舊。時沐府富厚敵國,石青、珍珠、名寶、落紅、琥珀、馬{足臣}、紫金裝以細筏篋五十筋,藏於高板庫;每庫五十篋,共二百五十庫。他物稱是,八寶黃龍傘一百四十執。亭州將沐府數十世蓄積,日夕輦運洞底;彼蓄志已久,時乘間突發耳。夫天波蓄養數百年,竟致妻子不保、祖業喪亡,良可嗤也!
yǔ yún: duō cáng hòu wáng yú luàn shì měi jiàn zhī. chǔ fān bù kěn yǎng bīng sān míng, jí chéng pò, xiàn zéi sān shí wàn jiā dìng bù kěn zhù xiǎng èr wàn, dài jīng shī xiàn, wén jí wǔ shí èr wàn. cǐ bèi zhēn shǒu kù zi ěr! bù zhī qiān gǔ lái zhēn bǎo, duō shì kōng fèi rén bān yùn zhě shū kě měng shěng!
語云:『多藏厚亡』;於亂世每見之。楚藩不肯養兵三名,及城破,獻賊三十萬;嘉定不肯助餉二萬,迨京師陷,聞籍五十二萬。此輩真守庫子耳!不知千古來珍寶,多是空費人搬運者;殊可猛省!
sūn kě wàng rù diān
孫可望入滇
bǐng xū, zhāng xiàn zhōng sǐ chéng dū, sūn kě wàng chí rù guì zhōu, jù dìng fān zhōu, xiū xī shì mǎ yì yù rù diān nán, qǔ mù fǔ sān bǎi nián hòu cáng ěr. zhì shì, wén wèi shā tíng zhōu suǒ qǔ, dà jīng jī àn yuē: cǐ wú jǐ shàng ròu yě tíng zhōu xiǎo kòu, hé dé xí wǒ náng zhōng wù hū! suì xiāo yè qǐ xíng, jí rù yún nán, wèi qī yuè chū èr rì tíng zhōu yǐ yú qián sān rì dùn huí běn dòng. kě wàng zhǐ qǔ mù fǔ kōng shǔ yī suǒ, bìng lù tíng zhōu suǒ shǔ guān shǔ. tiān bō lái zì dà lǐ fǔ, kě wàng xǔ zhī fù chóu, jí yòng tiān bō wèi bào mén guān. shí yī yuè, xuǎn èr qiān jīng ruì wéi tíng zhōu tǔ xué. zhì míng nián wù zǐ èr yuè, qín tíng zhōu fàn shì jí qīn qī sì rén tiān bō fǔ cáng yǔ tíng zhōu sù jī, nǎi xī niǎn rù mù fǔ bǐng zhái. kě wàng jiāng suǒ qín liù zéi, yú tiān bō zuò qián huó bō qí pí tiān bō yì kòu shǒu chēng xiè. cǐ kě wàng rù diān zhī shǐ mò yě.
丙戌,張獻忠死成都,孫可望馳入貴州,據定番州,休息士馬;意欲入滇南,取沐府三百年厚藏耳。至是,聞為沙亭州所取,大驚;擊案曰:『此吾几上肉也;亭州小寇,何得襲我囊中物乎』!遂宵夜啟行,疾入雲南,為七月初二日;亭州已於前三日遁回本洞。可望止取沐府空署一所,並戮亭州所署官屬。天波來自大理府,可望許之復仇,即用天波為報門官。十一月,選二千精銳圍亭州土穴。至明年戊子二月,擒亭州、范氏及親戚四人;天波府藏與亭州素積,乃悉輦入沐府丙宅。可望將所擒六賊,於天波坐前活剝其皮;天波亦叩首稱謝。此可望入滇之始末也。
yǒng lì zhì wú zhōu
永曆至梧州
dà qīng shùn zhì sì nián dīng hài zhēng yuè shuò guǐ mǎo. yǒng míng wáng chēng yǒng lì yuán nián, zhì wú zhōu gài yǐ là yuè èr shí wǔ rì wén bào lǐ chéng dòng qīn xià zhào qìng, gù bì zhì cǐ. shí dīng kuí chǔ huò yú jiān biàn sū pìn, cóng wú zǒu cén xī wáng huà chéng zǒu xún zhōu. suí xíng zhě, zhǐ shì sì yī rén. shì yuè shí liù rì, chéng dòng kè dìng zhào qìng, suí fā fù jiāng yáng wén fǔ zhāng yuè lǐng bīng kè qǔ gāo lián léi sān jùn jí yú èr shí jiǔ rì yī gǔ ér rù wú zhōu, guǎng xī xún fǔ cáo yè chū jiàng, wú shǔ jù biàn lìng nà yìn. jí nán xióng sháo zhōu èr fǔ bào jié, bié qiǎn fù jiāng yán kě yì děng qián fù qióng zhōu.
大清順治四年(丁亥)正月朔(癸卯。永明王稱永曆元年),至梧州;蓋以臘月二十五日聞報李成棟親下肇慶,故避至此。時丁魁楚惑於奸弁蘇聘,從梧走岑溪;王化澄走潯州。隨行者,止式耜一人。是月十六日,成棟克定肇慶,隨發副將楊文甫、張月領兵克取高、廉、雷三郡;即於二十九日一鼓而入梧州,廣西巡撫曹曄出降,梧屬俱遍令納印。及南雄、韶州二府報捷,別遣副將閻可義等前赴瓊州。
yuè shì jì yún: zhēng yuè shuò, dì zài wú jiāng zhōu cì, miǎn cháo hè. zhī fǔ lù wú lián qǔ kù yín wǔ shí nán wèi gù mì wǎn fū fèi, jiāng běi jìn guì lín fǔ. suǒ zhào cì fǔ lǐ yǒng mào yàn rì shǔ tóng qīng tián fāng, wèi jí cháo jiàn wén dì bēn, lǜ yín tái zhèng fēng tuì qián bó bái xiàn shēn shān. cóng xíng zhě, wéi zǒng xiàn wáng huà chéng dà sī nóng wú bǐng gōng zhān fāng yǐ zhì wén xuǎn wú zhēn yù shěng chén táng xián tái chén chéng yuán zhōng hàn wú qí léi hóng tǔ péng dà jīn wú mǎ jí xiáng sī lǐ jiān páng tiān shòu děng ér yǐ. shì sì yóu liú zhào qìng, tóng zhū zhì xián wèi shǒu yù jì. yuán xiāo hòu, sù liú shàng fǔ jiāng zài tú, bài fāng yǐ zhì wú bǐng diǎn shū wù.
「粵事記」云:『正月朔,帝在梧江舟次,免朝賀。知府陸梧廉取庫銀五十南為雇覓挽夫費,將北進桂林府。所召次輔李永茂、晏日曙同卿田芳,未及朝見;聞帝奔,率銀台鄭封退潛博白縣深山。從行者,惟總憲王化澄、大司農吳炳、宮詹方以智、文選吳貞毓、省臣唐諴、台臣程源、中翰吳其雷、洪土彭、大金吾馬吉翔、司禮監龐天壽等而已。式耜猶留肇慶,同朱治憪為守御計。元宵後,溯流上府江;在途,拜方以智、吳炳典樞務』。
qián yán shì sì yī rén cóng xíng, huà chéng zǒu xún zhōu: shì yóu zhào qìng zhì wú zhōu shí yě. yuè shì jì yán cóng xíng huà chéng děng, ér shì sì yóu liú zhào qìng: shì yóu wú zhōu jiāng bēn guì lín shí yě. cǐ jiē zhào qìng wèi shī zhī xiān. jí zhào qìng shī, ér shì sì shǐ dǐ guì lín.
前言式耜一人從行,化澄走潯州:是由肇慶至梧州時也。「粵事記」言從行化澄等,而式耜猶留肇慶:是由梧州將奔桂林時也。此皆肇慶未失之先。及肇慶失,而式耜始抵桂林。
lù shì lián, sū zhōu rén ēn gòng shēng, hòu wèi guāng lù sì zhèng qīng. yàn rì shǔ, jiāng xī rén ráo zhōu jǔ rén. tián fāng, hé nán rén dīng chǒu jìn shì. wú bǐng, yí xìng rén jǐ wèi jìn shì. hòu wèi dà xué shì, sǐ jié xiān rèn hú xī bīng xún dào fù shǐ. fāng yǐ zhì, zì mì zhī tóng chéng rén, gēng chén jìn shì. táng xián, hú guǎng rén guǐ wèi jìn shì, fù dōu yù shǐ. wú qí xián, yí xìng rén xiáng shì, bīng kē gěi shì zhōng. hóng shì péng, níng guó rén xiáng shì, lǐ kē. cáo yè, jìn shì bīng bù shàng shū. guǎng zhōu sháo zhōu nán xióng zhào qìng gāo zhōu lián zhōu léi zhōu qióng zhōu bā fǔ jù shǔ guǎng dōng, ér guì lín wú zhōu xún zhōu píng lè sì fǔ jù shǔ guǎng xī. cén xī bó bái èr xiàn jù shǔ wú zhōu.
陸世廉,蘇州人;恩貢生,後為光祿寺正卿。晏日曙,江西人;饒州舉人。田芳,河南人;丁丑進士。吳炳,宜興人;己未進士。後為大學士,死節;先任湖西兵巡道副使。方以智,字密之;桐城人,庚辰進士。唐諴,湖廣人;癸未進士,副都御史。吳其諴,宜興人;庠士,兵科給事中。洪士彭,寧國人;庠士,禮科。曹曄,進士;兵部尚書。廣州、韶州、南雄、肇慶、高州、廉州、雷州、瓊州八府俱屬廣東,而桂林、梧州、潯州、平樂四府俱屬廣西。岑溪、博白二縣俱屬梧州。
yǒng lì dǐ guì lín
永曆抵桂林
sān yuè, shàng dǐ guì lín, gǎi guì lín fǔ shǔ wèi xíng gōng. shì sì sù diàn bì, chì shǒu yù dàn gào chǔ shǔ gè zhèn: yuè xī jū shān chuān shàng yóu, guì chéng kě dōu, shū qǐng dào lǐ zhī kě dá guì lín zhě. wáng xī gǔn wén ān zhī wèi xiāng, zhōu kān gēng guō dōu xián liú yuǎn shēng wèi liù qīng. shí gěi shì zhōng dīng shí kuí shū lùn xīn zhèng, lǎng lǎng shuò huà zhào zhǎng lǐ kē gěi shì zhōng. jīn bǎo sù yǒu qīng zhí shēng zhōng zhì, chì zhào hái. hé téng jiāo jìn gé xué dū shī.
三月,上抵桂林,改桂林府署為行宮。式耜肅殿陛,敕守諭誕告楚、蜀各鎮:粵西居山川上游,桂誠可都,疏請道里之可達桂林者。王錫袞、文安之為相,周堪賡、郭都賢、劉遠生為六卿。時給事中丁時魁疏論新政,烺烺碩畫;召掌禮科給事中。金堡素有清直聲;終制,敕召還。何騰蛟晉閣學督師。
jīn bǎo, zhè jiāng háng zhōu rén gēng chén jìn shì, bīng kē. dīng shí kuí, hú guǎng rén gēng chén jìn shì, lì kē. hé téng jiāo, lí píng rén xīn yǒu jǔ rén huò yún tóng chéng rén.
金堡,浙江杭州人;庚辰進士,兵科。丁時魁,湖廣人;庚辰進士,吏科。何騰蛟,黎平人;辛酉舉人(或雲桐城人)。
lǐ chéng dòng zhǎn dīng kuí chǔ
李成棟斬丁魁楚
yuè shì jì yún: xiān shì, shí èr yuè shí wǔ rì shěng chéng zhī biàn, dīng kuí chǔ zhī zhī zuì zǎo, jí mì qiǎn qīn gàn jī huáng jīn sān qiān liǎng zhēn bǎo chēng shì, zhòng huì lǐ chéng dòng. zhì èr shí wǔ rì shàng bēn shí, bǐ rì yǒu mì bào, qīn gàn yǐ tóu rù lǐ chéng dòng zhàng xià wèi jiā dīng, kè wàng huí yīn gù zhòng suī dú ān xián yě. kuí chǔ yǒu dà shào chuán sì shí, jiāng sān nián huàn náng xī zài rù, réng zài zhào qìng dù suì. dīng hài zhēng yuè chū xún, fāng yí zhōu xī xiàng, rù cén xī bìng yú chéng zhōng xiū qì máo lú, yǐ hòu guǎng chéng xìn, shí bù yù dēng àn. qīn gàn yú èr yuè chū shǐ yǐ jīn bǎo rù, dá kuí chǔ yì chéng dòng yuē: hé bù zǎo yán, zhèng yù yāo ěr zhǔ réng wèi liǎng guǎng jūn mén jí jī shū qù! èr shí liù rì, kuí chǔ tóu cén xī zhōu zhōng de chéng dòng shǒu shū, dà yuè jí yí zhōu shùn liú dōng xià. shí chéng dòng zhù wú zhōu, xiān shàng wǔ lǐ yíng zhī wò shǒu dào gù, xiāng jiàn hèn wǎn. zhī kuí chǔ sān zi rù guǎng yǐ yāo qí èr, zhǐ cún zhǎng zi tōng míng xiān kòu, qíng yì shén dǔ. lín wǎn, yāo kuí chǔ fù zǐ yǐn, lóng zhòng rú cháng lǐ. bǎ bì jiān, zhǐ huà lǐng biǎo, shěn dù dāng cháo wèi dōng nán bàn bì, wéi mǒu yǔ lǎo xiān shēng chēng chí! yīn dìng yún: míng rì jí qī, gǎn fán zài shè liǎng guǎng zhuàn. bài biǎo jí zhēn, yì zài míng chén. jiāng qí pái fú dào zhì tái jiù chì jí xī shǒu fù zhī. kuí chǔ xǐ shén, nǎi bié. yè bàn, chéng dòng róng fú shēng zhàng, liè jù jiāo zhàn jiāng lìng qí, qǐng kuí chǔ fù zǐ yǒu jī mì yǔ. kuí chǔ máng rán bù zhī suǒ yǐ, jí guò zhōu, jiàn chéng dòng zhèng wèi wēi zuò, zhī shì yǐ biàn suì guì qǐng yuē: kuí chǔ zhǐ yī zi, huò bù jí qī ná! chéng dòng yuē: rǔ yù ráo zi hū? lìng xiān zhuó xià! zuǒ gù, ér shǒu jí zhì yǐ jí jiāng kuí chǔ zhǎn zhī. chéng dòng lì zhōu shǒu, huǒ guāng zhú tiān, zhào tóng bái rì jiāng kuí chǔ jiā dīng měi yíng fēn yī rén xì chá, jiā shǔ yī qī sì qiè sān xí èr nǚ jí bì pú fù jìng shēn sōu jiǎn, xié rù chéng dòng zhōu zhōng wéi yī qiè yú guò chuán shí, tóu rù jiāng zhōng. sì shí nián hòu tuó, xī guī chéng dòng wén zhōu zhōng jīng jīn bā shí sì wàn, jiē sān nián zhōng héng qǔ zhě. wū hū! wǎng mín nüè mín, kě yǐ jiàn yǐ!
「粵事記」云:『先是,十二月十五日省城之變,丁魁楚知之最早,即密遣親干齎黃金三千兩、珍寶稱是,重賄李成棟。至二十五日上奔時,彼日有密報,親干已投入李成棟帳下為家丁,刻望回音;故眾雖□□□□獨安閒也。魁楚有大哨船四十,將三年宦囊悉載入,仍在肇慶度歲。丁亥正月初旬,方移舟西向,入岑溪;並於城中修葺茆蘆,以候廣城信,實不欲登岸。親干於二月初始以金寶入,達魁楚意;成棟曰:『何不早言,正欲邀爾主仍為兩廣軍門;急齎書去』!二十六日,魁楚投岑溪舟中得成棟手書,大悅;即移舟順流東下。時成棟駐梧州,先上五里迎之;握手道故,相見恨晚。知魁楚三子入廣已夭其二,止存長子;通名先叩,情誼甚篤。臨晚,邀魁楚父子飲,隆重如常禮。把臂間,指畫嶺表,審度當朝;謂『東南半壁,惟某與老先生撐持』!因訂云:『明日吉期,敢煩再攝兩廣篆。拜表即真,亦在明晨』。將旗牌、符纛、制台舊敕即悉手付之。魁楚喜甚,乃別。夜半,成棟戎服升帳,列炬;交戰將令旗,請魁楚父子有機密語。魁楚茫然不知所以,即過舟,見成棟正位危坐,知事已變;遂跪請曰:『魁楚止一子,或不及妻拏』!成棟曰:『汝欲饒子乎?令先斫下』!左顧,而首級至矣;即將魁楚斬之。成棟立舟首,火光燭天,照同白日;將魁楚家丁每營分一人細查,家屬一妻、四妾、三媳、二女及婢僕婦淨身搜檢,攜入成棟舟中;惟一妾於過船時,投入江中。四十年厚橐,悉歸成棟;聞舟中精金八十四萬,皆三年中橫取者。嗚呼!罔民、虐民,可以鑒矣』!
qú shì sì liú shǒu guì lín sì yuè, dà bīng dù hǎi, kè dìng qióng zhōu. fāng jǐng bào zhī dié zhì yě, wáng kūn yòu qù yǒng lì wǎng chǔ. shí yǒu zì xiāng nán lái dǔ zhě, shèng yán hú guǎng zhǎng héng yǒng bǎo sì jùn wèi yǒu suǒ shǔ, yí jí qǔ yǐ wèi zhōng xìng zhī běn fāng yǐ zhì wú bǐng zòu yǐ wèi kě. shì sì shàng shū, yán shèng bài cún wáng shān chuān yào hài shén jī qiè lüè yuē: jià bù xìng chǔ, chǔ shī dé yǐ zhǎn bù, zì yǒu chū chǔ zhī qī. zī zhě yī nián zhī nèi, sān sì bō qiān mín xīn bīng xīn, hú yí jú cù, rú fēi wǎ fān shǒu sàn ér fù shǒu hé. yòu yuē: zài yuè ér yuè zài, qù yuè ér yuè wēi. wǒ jìn yī bù, zé rén yì jìn yī bù wǒ qù sù yī rì, zé rén lái yì sù yī rì. yòu yuē: chǔ bù kě jù wǎng, yuè bù kě qīng qì. jīn rì wù jù wǎng, zé wǎng yě yì jīn rì ruò qīng qì, zé gèng rù yě nán. yòu yuē: hǎi nèi fú jīn yuán, zhǐ cǐ yī yú. yǐ quán shèng guī xī yuè, zé yī yú shì xiǎo ér jiù yuè xī huī zhōng yuán, zé yī yú shén dà. ruò qì ér bù shǒu, yú zhě yì zhī qí gǒng shǒu sòng yǐ! qíng guì tì qì, bù kě wǎn. wú yǐ, qǐng shēn liú guì nǎi mìng shì sì liú shǒu guì lín, gè lù xī bǐng jié zhì. shì sì réng shū qǐng zàn zhù quán zhōu, yǐ è chǔ yuè zhī zhōng.
瞿式耜留守桂林四月,大兵渡海,克定瓊州。方警報之疊至也,王坤又趣永曆往楚。時有自湘南來堵者,盛言湖廣長、衡、永、寶四郡未有所屬,宜亟取以為中興之本;方以智、吳炳奏以為可。式耜上疏,言勝敗存亡、山川要害甚激切;略曰:『駕不幸楚,楚師得以展布,自有出楚之期。茲者一年之內,三、四播遷;民心、兵心,狐疑侷促,如飛瓦翻手散而覆手合』。又曰:『在粵而粵在,去粵而粵危。我進一步,則人亦進一步;我去速一日,則人來亦速一日』。又曰:『楚不可遽往,粵不可輕棄。今日勿遽往,則往也易;今日若輕棄,則更入也難』。又曰:『海內幅{巾員},止此一隅。以全盛規西粵,則一隅似小;而就粵西恢中原,則一隅甚大。若棄而不守,愚者亦知其拱手送矣』!擎跪涕泣,不可挽。無已,請身留桂;乃命式耜留守桂林,各路悉秉節制。式耜仍疏請暫駐全州,以扼楚、粵之中。
dāng píng lè zhī bù shǒu yě, dà qīng bīng zhí báo guì lín. sān yuè shí yī rì, chōng rù wén chāng mén, chéng zhōng dà kǒng. shí jiāo liǎn zì hé pǔ guī, cóng shù rén tuī xián tí bīng, yǔ dà qīng bīng jiē zhàn, shāo què zhī, tún yáng shuò. biàn yě jù tì fà, shì sì yǔ liǎn gū shǒu wēi chéng shū qǐng zhēng ān guó gōng liú chéng yìn bīng. chéng yìn chū cóng wǔ gǎng rù hù, yóu chí zhèng shǒu fǎ: zhú wáng kūn wèi nòng quán, ér chì zhōu dǐng hàn wèi yǎn sì bí xī gù jiàn zhòng shì sì, fā bīng shù qiān yuán guì. wèi jǐ, chéng yìn qǐng jīn wú guō chéng xián mǎ jí xiáng yán yún cóng fēng bó, yù shǐ máo shòu dēng bó cān jīn wú wú shǐ shí gōng, hé dé yuán biān zhèn lì jìn wǔ děng! jí xiáng děng yí shū chū liú xiāng kè, dǐng hàn suì zào fēi yǔ wèi dǒng zhuō cuǐ sì zhī yì jī chéng yìn nù, bī yǒng lì lì mìng tíng zhàng, ér fù chóu dēng xiāng kè jí yù shǐ wú dé zǎo gěi shì zhōng wàn liù jí yú wǔ mén wài. huì zhū chén shēn jiù, dé miǎn shòu dēng děng jù luò zhí. chéng yìn yì héng, xié jié yǒng lì xìng wǔ gǎng. shì sì shū liú quán yáng, yuē: wén jiāo shè lǐ chéng, jí tú yí jià, bù zhī yí jià jiāng huí guì lín yé? yì xìng wǔ gāng chén yuán yé? jīn rì yuán yǐ huī fù liǎng yuè wèi xīn. zé bù tú xī yuè wèi huī, bù kě yí dòng jí dōng yuè shàng wèi huī, yì qiě dāng zhù quán yě. gù chéng yìn zhuān sǒu zhàng xiāng kè děng, yǐ xiāng kè zhǔ hái bì guì lín zhī yì yě. chéng yìn suǒ bù zhì guì, xié xiǎng bù chū bīng. shì sì sōu kuò kù cáng ér wài, juān náng wàn jīn fū rén shào shì, yì juān zān ěr shù bǎi. bīng zú bù kěn chū, yǔ jiāo bīng zhǔ kè bù hé, huá biàn jī mén lüè bù ér qù, wèi wǔ yuè shí sì rì. yǒng lì jìng zhù wǔ gǎng.
當平樂之不守也,大清兵直薄桂林。三月十一日,沖入文昌門,城中大恐。時焦璉自合浦歸,從數人推弦提兵,與大清兵接戰,稍卻之,屯陽朔。遍野俱薙髮,式耜與璉孤守危城;疏請征安國公劉承胤兵。承胤初從武崗入護,猶持正守法:逐王坤為弄權,而叱周鼎瀚為奄寺鼻息;故見重式耜,發兵數千援桂。未幾,承胤請金吾郭承賢、馬吉翔、嚴雲從封伯,御史毛壽登駁參『金吾無矢石功,何得援邊鎮例晉五等』!吉翔等疑疏出劉湘客,鼎瀚遂造蜚語為「董卓、漼、汜之議」激承胤怒,逼永曆立命廷杖,而縛籌登、湘客及御史吳德藻、給事中萬六吉於午門外。會諸臣申救,得免;壽登等俱落職。承胤益橫,脅劫永曆幸武崗。式耜疏留全、陽,曰:『聞郊社禮成,即圖移駕,不知移駕將回桂林耶?抑幸武岡、辰、沅耶?今日原以恢復兩粵為心。則不徒西粵未恢,不可移動;即東粵尚未恢,亦且當駐全也』。故承胤專嗾杖湘客等,以湘客主還蹕桂林之議也。承胤所部至桂,挾餉不出兵。式耜搜括庫藏而外,捐囊萬金;夫人邵氏,亦捐簪珥數百。兵卒不肯出,與焦兵主客不和,譁變;擊門掠布而去,為五月十四日。永曆竟駐武崗。
wǔ yuè èr shí wǔ rì, dà qīng bīng zhēn bīng biàn, jī yǔ chéng huài huán gōng guì chéng, lì shì jiē wú rén sè. liǎn fù chuàng fèn bì, hū dū shī fǔ àn fēn mén yīng shǒu, yòng xī yáng chòng jī zhōng mǎ qí xún chū chéng zhàn, fèn yǒng jī shā. zì chén dǐ wǔ, bù jí cān shì sì kuò shǔ mǐ zhēng fàn fēn bǔ zhī, shì zú jù lè yòng mìng. míng rì, fù chū zhàn, dà qīng bīng xuán qù. shì sì xiān lìng lù jiāng mǎ zhī jì fú yú gé jiāng, jī jiǎo xiāng yīng, gù yǔ bèi shèn. shì sān yuè zhī nèi wēi yú luàn bīng, shì sì yī shǒu zhǐ huī, liǎn nǎi dé dǐ dìng. liǎn jiǔ jiāng guì, dé guì rén xīn shì sì guó shì yù zhī, gù dú dé liǎn sǐ lì. yǐ bǎo guì gōng, jìn shì sì jiān tài zǐ tài shī lín guì bó shì sì cí bù bài. shū shàng, bù yǔn. fù qǐng gào zì hé: zì èr yuè shí wǔ rì yǐ qì wǔ yuè èr shí jiǔ rì, cǐ bǎi liù rì zhōng yù biàn zhě sān, jiē jí wēi xiǎn biàn gù dāng qián, zǒng biàn yī sǐ zì, yì suì bù shēng kǒng bù bù qǐ chóu fán. wéi shì chén zhī bìng bù dú zài shēn ér zài xīn, bù tú zài xíng ér zài shén shēn yǔ xíng zhī bìng kě liáo yě, xīn yǔ shén zhī bìng bù kě yī yě. yòu shū zài qǐng fǎn bì quán yáng, zú bù tīng. nǎi dū liǎn huī shuò bīn liǔ xún děng jùn, bìng fù.
五月二十五日,大清兵偵兵變,積雨城壞;環攻桂城,吏士皆無人色。璉負創奮臂,呼督師、撫、按分門嬰守,用西洋銃擊中馬騎;尋出城戰,奮勇擊殺。自辰抵午,不及餐;式耜括署米蒸飯分哺之,士卒俱樂用命。明日,復出戰,大清兵旋去。式耜先令路將馬之驥伏於隔江,犄角相應,固圉倍慎。是三月之內危於亂兵,式耜一手指揮,璉乃得底定。璉久將桂,得桂人心;式耜國士遇之,故獨得璉死力。以保桂功,晉式耜兼太子太師、臨桂伯;式耜辭不拜。疏上,不允。復請告自劾:『自二月十五日以迄五月二十九日,此百六日中遇變者三,皆極危險;變故當前,總辨一「死」字,亦遂不生恐怖、不起愁煩。惟是臣之病不獨在身而在心,不徒在形而在神;身與形之病可療也,心與神之病不可醫也』。又疏再請返蹕全、陽,卒不聽。乃督璉恢朔、賓、柳、潯等郡,並復□。
zhì bā yuè, jù shū shàng yán yuè xī quán dìng, qǐng hái guì lín, zhāo gào xìng líng.
至八月,具疏上言粵西全定,請還桂林,昭告興陵。
xī liú qí shǒu shùn chāng, wù shù yuē: liú qí hé gǎn yǔ wú zhàn! zé sòng zhī bù jīng kě zhī. wáng shī nán xià, jiāng xiāng wén fēng yíng bì wéi qián táng jiāng liǎng zhàn, chà qiáng rén yì. rù mǐn rù guǎng, shì rú pò zhú qí néng áo zhàn yǐ què bīng zhě, wéi qú jiāo èr gōng, zhēn rén jié yě zāi! liǎn, shān xī rén.
昔劉錡守順昌,兀朮曰:『劉錡何敢與吾戰』!則宋之不兢可知。王師南下,將相聞風迎避;惟錢唐江兩戰,差強人意。入閩、入廣,勢如破竹;其能鏖戰以卻兵者,惟瞿、焦二公,真人傑也哉!璉,山西人。
yǒng lì zhù wǔ gǎng
永曆駐武崗
yuè shì jì yún: wǔ yuè zhōng, yǒng lì zì yuè xī zhì wǔ gǎng zhōu wǔ gǎng shǔ chǔ bǎo qìng fǔ. shí fāng yǐ zhì wú bǐng suí jià, mǎ jí xiáng páng tiān shòu hù sān gōng yí bì jīng nán. lù chū héng yǒng, xún dào yán qǐ héng jiāo yíng miàn guǎng shēn wěi, zòng tán shí wù, suì bài xiāng. xiāng dù wǔ gǎng zhōu, kě zàn zhù jià suì yǐ zhōu shǔ wèi xíng gōng. wáng huà chéng hòu zhì, yì xié lǐ gé wù. bǎi rì jiān, xiān cháo liú kòu rú hú nán cáo zhì jiàn hé nán wáng cháo jùn děng bī rù hé nán zhě, jù chēng tí bīng shí wàn wǔ wàn lái guī yǔ xià xī cì wǔ děng jué. yòu jìn hé téng jiāo wèi zǒng zhì jiā gōng bǎo, jiàn jié héng zhōu. lǐ zì chéng yú dǎng gāo bì zhèng děng shēng yán bǎi wàn liú rù zhǎng shā, téng jiāo jù zòu, qiǎn dǔ yìn xī tǒng zhì zhī, hào zhōng zhēn yíng fēn wèi shí dà yíng, fáng shǒu zhǎng shā. wén chén wǔ jiāng wèi zhì xīng liè, bīng shì chēng zhèn.
「粵事記」云:『五月中,永曆自粵西至武崗州(武崗屬楚寶慶府)。時方以智、吳炳隨駕,馬吉翔、龐天壽護三宮移蹕荊南。路出衡、永,巡道嚴起恆郊迎;面廣身偉,縱談時務,遂拜相。相度武崗州,可暫駐駕;遂以州署為行宮。王化澄後至,亦協理閣務。百日間,先朝流寇如湖南曹志建、河南王朝俊等逼入河南者,俱稱提兵十萬、五萬來歸宇下;悉賜五等爵。又進何騰蛟為總制、加宮保,建節衡州。李自成餘黨高必正等聲言百萬流入長沙,騰蛟具奏,遣堵胤錫統制之,號「忠貞營」;分為十大營,防守長沙。文臣、武將位置星列,兵勢稱振』。
zhāng jiā yù chén jiāng
張家玉沉江
xiān shì, èr yuè shuò, zhāng jiā yù yǔ chén zi zhuàng shù yì qǐ bīng. yú shì shàng ér cāng wú xià ér cháo yáng, suǒ zài fú mǎng yín lüè xiǎo mín shāo huǐ cūn bǎo. jiā yù liù yuè bīng bài, zì shěn yú jiāng. zi zhuàng qián shēn gāo míng, fù yōng yī cūn jì, yīn ér bèi qín jiě zhì shěng chéng, lǐ chéng dòng huì qí sān sī yuē: ruò yī guó fǎ, zi zhuàng yīng guǎ sān qiān liù bǎi dāo jīn dǐ xià shí bèi, sān bǎi liù shí dāo bà! jiàng chén yuán péng nián guì bǐng yuē: guó fǎ suǒ zài, hái yīng sān qiān liù bǎi dāo wèi shì. chéng dòng yuē: wǒ shàng hèn qí bù xiān sǐ lái jiě yě, hé bì rú shì.
先是,二月朔,張家玉與陳子壯豎義起兵。於是上而蒼梧、下而潮陽,所在伏莽淫掠小民、燒毀村堡。家玉六月兵敗,自沈於江。子壯潛身高明,復擁一村妓,因而被擒;解至省城,李成棟會齊三司曰:『若依國法,子壯應剮三千六百刀;今抵下十倍,三百六十刀罷』!降臣袁彭年跪稟曰:『國法所在,還應三千六百刀為是』。成棟曰:『我尚恨其不先死來解也,何必如是』。
yáng chéng shàng xià réng bù kè jìng. cháo yáng jiè yú mǐn zhāng, shān hǎi méng qìng, dào zéi yì chì bǎi xìng zhuī yuán luàn shǐ, jiē yóu gū cháo jiàn yǔ hé wú zōu zhēng quán, yǐn dà bīng rù guǎng suǒ zhì hèn rù gǔ suǐ. jí chéng dòng guī míng hòu, yǒng lì zhù bì duān xī, cháo jiàn yīn wú zōu zài cháo, bù gǎn chū shān suī mén shēng lǐ yòng jí sān wèi jiàn shàn, kǒng shì bài lù, zhōng wèi jiàn cháo yě.
羊城上下仍不克靖。潮陽界於閩漳,山海蒙箐,盜賊益熾;百姓追原亂始,皆由辜朝薦與何吾騶爭權,引大兵入廣所致;恨入骨髓。及成棟歸明後,永曆駐蹕端溪,朝薦因吾騶在朝,不敢出山;雖門生李用楫三為薦剡,恐事敗露,終未見朝也。
jiā yù, guǎng dōng guǎng zhōu fǔ pān yú xiàn rén chóng zhēn guǐ wèi shù jí, hòu fēng pān yú gōng. zi zhuàng, guǎng zhōu fǔ nán hǎi xiàn rén wàn lì jǐ wèi tàn huā, hòu fēng nán hǎi gōng.
家玉,廣東廣州府番禺縣人;崇禎癸未庶吉,後封番禺公。子壯,廣州府南海縣人;萬曆己未探花,後封南海公。
cāng wú shǔ guǎng xī wú zhōu fǔ, cháo yáng shǔ guǎng dōng cháo zhōu fǔ, gāo míng shǔ zhào qìng fǔ.
蒼梧屬廣西梧州府,潮陽屬廣東潮州府,高明屬肇慶府。
yǒng lì rù yuè xī
永曆入粵西
dà qīng píng dìng zhǎng shā, ér héng zhōu xiāng jì jǐn shī zǒng bīng huáng cháo xuǎn yáng guó dòng děng bèi zhí, shī jǐ duàn liú. bā yuè èr shí sì rì, wǔ gǎng fù bài yǒng lì yòu bō qiān rù yuè, cì liǔ zhōu. shì sì lǚ shū, jí yán bù kě tā yí yī bù: diān qián dì huāng shì gé, zhōng yì xīn huàn sān bǎi nián zhī tǔ dì jǐn cún yuè xī yī xiàn, qiě shān chuān xíng shì bīng mǎ qiǔ liáng jù yǒu kě shì. shí dū shī hé téng jiāo xīn fǔ yán qǐ héng jí liú xiāng kè xián zhì guì nán ān hóu hǎo yǒng zhōng lǜ bīng zhòu zhì, yí zhāng bó lú dǐng yì zhì zì chǔ shì sì fù shū, jí yán liǔ zhōu yáo tóng zá chù, dì jí mín pín, bù kě jiǔ zhù qìng yuǎn rǎng lín qián yuè, nán níng dì bī jiāo yí, bù kě yuǎn xìng.
大清平定長沙,而衡州相繼盡失;總兵黃朝選、楊國棟等被執,屍幾斷流。八月二十四日,武崗復敗;永曆又播遷入粵,次柳州。式耜屢疏,極言不可他移一步:『滇、黔地荒勢隔,忠義心渙;三百年之土地僅存粵西一線,且山川形勢、兵馬糗糧俱有可恃』。時督師何騰蛟、新輔嚴起恆及劉湘客咸至桂、南安侯郝永忠率兵驟至,宜章伯盧鼎亦至自楚;式耜復疏,極言『柳州猺獞雜處,地瘠民貧,不可久駐;慶遠壤鄰黔、粵,南寧地逼交夷,不可遠幸』。
shí téng jiāo yǔ yǒng zhōng dǐng lián děng jù fēn fáng rèn xùn. huì tǔ sī tán yù chūn zi míng kě yǔ dào chén lóng wén míng gòu bīng, yǒng lì fù cì xiàng zhōu. shì sì yǔ téng jiāo qǐ héng xiāng kè děng chóu huà diào hé zhǔ kè, jí yǒng zhōng liǎn shì yú shén, kè qī chū shī. dǐng yǔ diān zhèn zǒng bīng zhào yìn xuǎn suì gè fēn lù zhù quán, quán zhōu zhàn shèng zhū shuài lián yíng ér jūn dà qīng bīng yīn cì chǔ.
時騰蛟與永忠、鼎、漣等俱分防任汛。會土司覃裕春子鳴坷與道臣龍文明構兵,永曆複次象州。式耜與騰蛟、起恆、湘客等籌畫調和主客,集永忠、璉誓於神,刻期出師。鼎與滇鎮總兵趙印選遂各分路駐全,全州戰勝諸帥連營而軍;大清兵因次楚。
shí yī yuè, yǒng lì zì xiàng zhōu dǐ guì, shì sì yǔ yán qǐ héng bìng xiāng. sī lǐ páng tiān shòu qǐng cuī bīng xià wú, jiǔ zài yuè jiù sī lǐ wáng kūn bèi chéng yìn zhú zhě fù rù zì wǔ gǎng zhì liǔ zhì xiàng, piào nǐ jiē jīn wú jí xiáng shǒu yě. shì sì shū qǐng yǒng lì jiǎo dà quán míng shǎng fá yán hǎo è qīn zhèng rén wén zhèng yán, wēi dé bìng xíng, yǐ fú yuǎn jìn. shí wèi míng yán.
十一月,永曆自象州抵桂,式耜與嚴起恆並相。司禮龐天壽請催兵下梧,久在粵舊司禮王坤被承胤逐者復入自武崗;至柳、至象,票擬皆金吾吉翔手也。式耜疏請永曆攪大權、明賞罰、嚴好惡、親正人、聞正言,威德並行,以服遠近。時謂名言。
yuè shì jì yuē: bā yuè èr shí sì rì xià wǔ, dà bīng hū zhì wǔ gǎng zhōu nán, shǒu bīng jiē zài chéng běi, xùn bù jí zhī, yī zhàn ér bài hé chéng shàng xià zhuó běi guān, qì fǔ sūn ér zǒu. chú dì jià sān gōng, wú bù xiǎn zú bēn zhě. huáng zǐ fǔ liǎng zā yuè, jìng wěi ní shā zhōng gōng dí mèi nián yì jí jī, yǔ mǔ tóng yú chū chéng, jù mí shī wú zōng. gé chén wú bǐng zhěng yì guān běi bài jūn qīn, fèng chì gào zì yì. yǒng lì kǒng luàn bīng zì quán zhōu guàn yáng yóu dà lù qiǎng guì lín, nǎi yǔ chén gōng cóng jiān dào liáng qiāng zhì qìng yuǎn fǔ. jǐn mì èr xiǎo zhōu, sān gōng bìng zài suí lù dòu liú, xíng xíng qiě zhǐ. zhì shí yī yuè shí wǔ rì, shǐ dǐ xiàng zhōu. yì yù jìn nán níng fǔ wèi jiǔ bì jì, yòu wèi xīn xìng bó jiāo liǎn luàn bīng suǒ zǔ. cóng xíng wén wǔ guān jiē yǐ qīng bù náng tóu, pián shǒu zhī zú, miàn wú shēng qì, jǐ zhì sàn qù. mǎ jí xiáng zuǒ yòu dì zhōu, lì wǎn zhòng nǎi fēn qiǎn wáng huà chéng wú zhēn yù páng tiān shòu hù sān gōng shàng nán níng, yǒng lì réng sù shí bā dǒu nì liú běi shàng. shí èr yuè chū sān rì, zài dá guì lín, dé yán cán chuǎn jūn chén jiē jiàn hù liú bīng. rén wú tǔ zhù jiē wú dú xíng, xīn mǐ bǎi wù jià téng wǔ bèi. jūn dīng jū huò, mào yì wú shàn yán zhòng jiē dù rì rú nián.
「粵事記」曰:『八月二十四日下午,大兵忽至武崗州南,守兵皆在城北,迅不及支,一戰而敗;闔城上下斫北關,棄釜飧而走。除帝駕、三宮,無不跣足奔者。皇子甫兩匝月,竟委泥沙;中宮嫡妹年亦及笄,與母同輿出城,俱迷失無蹤。閣臣吳炳整衣冠北拜君親,奉敕誥自縊。永曆恐亂兵自全州、灌陽由大路搶桂林,乃與臣工從間道踉蹌至慶遠府。僅覓二小舟,三宮並載;隨路逗遛,行行且止。至十一月十五日,始抵象州。意欲進南寧府為久避計,又為新興伯焦璉亂兵所阻。從行文武官皆以青布囊頭,胼手胝足,面無生氣,幾致散去。馬吉翔左右帝舟,力挽眾;乃分遣王化澄、吳貞毓、龐天壽護三宮上南寧,永曆仍溯十八陡逆流北上。十二月初三日,再達桂林,得延殘喘;君臣皆鍵戶遛兵。人無土著、街無獨行,薪米、百物價騰五倍。軍丁居貨,貿易無善顏;眾皆度日如年』。
tiān zǐ liú lí bō qiān, zi wěi ní shā juàn qī bù bǎo, yì kě bēi yǐ! wú gōng zì yì, shì zhǔ rǔ chén sǐ zhī yì yě. qìng yuǎn nán níng èr fǔ shǔ guǎng xī, guàn yáng shǔ guì lín fǔ.
天子流離播遷,子委泥沙、眷戚不保,亦可悲矣!吳公自縊,是「主辱臣死」之義也。慶遠、南寧二府屬廣西,灌陽屬桂林府。
sān gōng zhì nán níng fǔ
三宮至南寧府
shí èr yuè chū shí rì, sān gōng zhì nán níng fǔ, yì shāng ān jí chù. shí shǒu dào zhào tái yóu jù fǔ shǔ bù kěn ràng, jǐn yī mǎ jí xiáng zé tái màn shì, dāng zuò dà bù jìng tái shǐ tuì rù fēn sī shǔ. sān gōng yǐ nán níng fǔ wèi xíng gōng, gōng shè zhàng jù cǎo shuài bù kān. yí rù shí, è shǎo bī shì. yǒu liú yù gòng shēng wáng zhě yǒu zhī dì wáng zhě chén yǔ chū wú zhuàng, zhōng gōng nù, zhí sòng yǒu sī réng yǐ é chuán gào miǎn.
十二月初十日,三宮至南寧府,議商安集處。時守道趙台猶據府署不肯讓,錦衣馬吉翔責台慢視,當坐「大不敬」;台始退入分司署。三宮以南寧府為行宮,供設帳具草率不堪。移入時,惡少逼視。有流寓貢生王者友之弟王者臣語出無狀,中宮怒,執送有司;仍以「訛傳」告免。
zhào tái, běi jīng rén guān shēng. yǐ fǔ pàn shēng jiān sī, hòu wèi xún fǔ. wáng zhě yǒu, nán zhí rén hòu wèi yù shǐ.
趙台,北京人;官生。以府判升監司,後為巡撫。王者友,南直人;後為御史。
zhāng xiàn zhōng luàn shǔ běn mò jiǎ shēn chūn, xiàn zéi dà lüè hú nán. yù zuǒ liáng yù bīng zhàn bài, suì jǐn lǔ hú nán chuán zhī jū mín, zì yí líng wǎn zhōu rù chuān. shí liú zéi suǒ lǔ bǎi xìng shù shí wàn nì liú ér shàng, rì xíng yī èr shí lǐ zhōu zhōng fá liáng, jī sǐ dà bàn. shǐ chuān zhōng néng è xiǎn ér shǒu, kuí mén sān xiá zhī xiǎn, suī bǎi wàn zhī zhòng bù néng nì sù ér shàng yě. shí xún fǔ chén shì qí zài zhòng qìng, yǒu xiǎng shù shí wàn yì zhě qǐng fā xiǎng zhēng bīng, shǒu kuí guān yī dài. shì qí yuē: mí fèi cháo tíng zhī xiǎng, yì rì nán yǐ xiāo suàn wǒ suī mài, bù néng cháng yě. yóu shì, zuò shì xiàn zhōng rù chuān. yóu kuí zhōu lì zhōng wàn, suǒ zài jūn mín wàng fēng bēn táo, bìng wú yī shǐ xiāng jiā yí zhě.
張獻忠亂蜀本末甲申春,獻賊大掠湖南。遇左良玉兵戰敗,遂盡擄湖南船隻、居民,自夷陵挽舟入川。時流賊所擄百姓數十萬逆流而上,日行一、二十里;舟中乏糧,飢死大半。使川中能扼險而守,夔門三峽之險,雖百萬之眾不能逆溯而上也。時巡撫陳士奇在重慶,有餉數十萬;議者請發餉徵兵,守夔關一帶。士奇曰:『縻費朝廷之餉,異日難以消算;我雖賣□,不能償也』。由是,坐視獻忠入川。由夔州歷忠、萬,所在軍民望風奔逃,並無一矢相加遺者。
jiǎ shēn liù yuè, xiàn zhōng bīng zhì zhòng qìng chéng zhōng xiāng shēn dà jiā jù xiān yǐ jiā kǒu táo chū chéng wài. ruì wáng shí zì hàn zhōng bì zéi lái, yì zài chéng zhōng zhī zéi xìn jǐn jí, yì yù chū chéng, shì qí zhí bù kě. jí zéi zhì chéng xià, shì qí máng rán wú cè. zéi wéi chéng zhī dì yī rì, mìng yī rén zhì chéng xià shuō jiàng chéng zhōng shǒu zhě bù yīng. dì sān rì, zéi mìng liǎng fù rén luǒ tǐ zài chéng xià huì mà, chéng shàng yì bù jiě hé gù. zhòng qìng chéng sān miàn lín jiāng, jiē shí bì zhì xī nán, yǒu zhuān chéng shù shí zhàng. zéi jiù qí chù wā jué, rù huǒ yào shù shí hōng zhī, chéng bēng shí yú zhàng, zhuān shí jiē fēi rù yún jì zéi chéng shì pò chéng. chéng sān miàn lín jiāng, zéi cóng yī miàn lái, chéng zhōng shù bǎi wàn shēng líng wú yī táo zhě. xún fǔ chén shì qí zhī fǔ wáng xíng jiǎn bā xiàn zhī xiàn wáng xī jù bèi zhí, zhāng xiàn zhōng yù jiàng zhī, jù bù qū ér wáng xī yóu jī liè, fèn mà bù jué kǒu jù bèi hài. zhòng qìng wèi zhǐ huī gù jǐng wén chéng pò, jí rù ruì wáng fǔ zhōng, yǐ jǐ suǒ chéng mǎ fú ruì wáng chéng zhī jí zǒu yù zéi, wèi suǒ zhí. jiàn xiàn zhōng, yuē: níng shā wǒ, wú fàn qīn wáng! xiàn zhōng chì shā ruì wáng jǐng dà mà, yì bèi shā. xiàn zhōng suì tú zhòng qìng, kǎn shǒu sān shí yú wàn rén, liú xiě yǒu shēng.
甲申六月,獻忠兵至重慶;城中鄉紳大家具先以家口逃出城外。瑞王時自漢中避賊來,亦在城中;知賊信緊急,亦欲出城,士奇執不可。及賊至城下,士奇茫然無策。賊圍城之第一日,命一人至城下說降;城中守者不應。第三日,賊命兩婦人裸體在城下穢罵,城上亦不解何故。重慶城三面臨江,皆石壁;至西南,有磚城數十丈。賊就其處挖掘,入火藥數石轟之,城崩十餘丈,磚石皆飛入雲際;賊乘勢破城。城三面臨江,賊從一面來,城中數百萬生靈無一逃者。巡撫陳士奇、知府王行儉、巴縣知縣王錫俱被執,張獻忠欲降之,俱不屈;而王錫尤激烈,憤罵不絕口;俱被害。重慶衛指揮顧景聞城破,急入瑞王府中,以己所乘馬扶瑞王乘之疾走;遇賊,為所執。見獻忠,□曰:『寧殺我,毋犯親王』!獻忠叱殺瑞王;景大罵,亦被殺。獻忠遂屠重慶,砍手三十餘萬人,流血有聲。
qī yuè, xiàn zhōng lǜ bīng xiàng chéng dū, yán tú zhōu xiàn huò jiàng huò táo. bā yuè, wéi chéng dū xiāng shēn yǒu sī qǐng shǔ wáng fā tǎng jīn mù bīng shǒu chéng, wáng zhēn shǒu cái lǔ, lìn bù yǔ. jí chéng pò, wáng jí yǒu sī jù bèi hài. xún fǔ liú zhī bó, shǎn rén yě zài rèn yǒu shēng wàng. xiàn zhōng yù jiàng zhī, ér zhī bó mà bù yǐ xiàn zhōng nù, shā zhī. fán chéng dū suǒ shǔ zhōu xiàn, xī jiàng yú zéi. xiàn zhōng nǎi chēng dì, guó hào dà xī, chēng dà shùn yuán nián. yǐ tóng chéng jiāng mǒu wèi zǎi xiàng chéng dū suǒ shǔ xiāng shēn yán mǒu wèi lì bù shàng shū jiāng mǒu wèi lǐ bù shàng shū, yǐ qí yǎng zi sūn kě wàng wèi píng dōng jiāng jūn lǐ dìng guó wèi ān xī jiāng jūn ài néng qí wèi dìng běi jiāng jūn liú wén xiù wèi fǔ nán jiāng jūn sì rén jiē mào xìng zhāng, yǐ qí dǎng wáng shàng lǐ wèi zhōng jūn fǔ dū du bái wén xuǎn wèi qián jūn fǔ dū du wáng zì qí wèi hòu jūn fǔ dū du. shí běn nián sān yuè běi dōu xiàn yú lǐ zì chéng, hóng guāng xīn lì yú nán dōu, zhōng yuán duō shì, bù xiá wèn jí xī chuān gù xiàn zhōng dé qiè jù chéng dū. rán xiàn zhōng bào hěn shì shā, biān tà wú xū kè jí zuǒ yòu zhì chǒng zhì ài xìn zhě, shǎo shī qí yì, jí zhǎn ài rú cǎo jiè. gù bǎi xìng zhuì zhuì bù fú, yuǎn jìn zhōu xiàn wú bù qǐ yì bīng shā zéi. xiàn zhōng nǎi dà sì tú shā, shāo yǒu fàn zhě, jí quán yì jǐn tú. rán zéi bīng yī guò, yì bīng suí qǐ fán xiàn zhōng suǒ xuǎn fǔ zhōu xiàn guān, yǒu dào rèn liǎng sān rì jí bèi shā zhě, shèn zhì yǒu yī xiàn sān sì yuè nèi lián shā shí yú xiàn guān zhě. suī zhòng bīng wēi zhī, bù néng zhǐ yě. gù xiàn zhōng yōng bīng shù shí wàn, zì chēng zhì, ér qí wēi lìng suǒ shè fú zhě, bù guò chéng dū qián hòu shí yú xiàn ěr.
七月,獻忠率兵向成都,沿途州縣或降或逃。八月,圍成都;鄉紳、有司請蜀王發帑金募兵守城,王真守財虜,吝不與。及城破,王及有司俱被害。巡撫劉之渤,陝□人也;在任有聲望。獻忠欲降之,而之渤罵不已;獻忠怒,殺之。凡成都所屬州縣,悉降於賊。獻忠乃稱帝,國號「大西」,稱「大順」元年。以桐城江某為宰相、成都所屬鄉紳嚴某為吏部尚書、江某為禮部尚書,以其養子孫可望為平東將軍、李定國為安西將軍、艾能奇為定北將軍、劉文秀為撫南將軍(四人皆冒姓張),以其黨王尚禮為中軍府都督、白文選為前軍府都督、王自奇為後軍府都督。時本年三月北都陷於李自成,宏光新立於南都,中原多事,不暇問及西川;故獻忠得竊據成都。然獻忠暴狠嗜殺,鞭撻無虛刻;即左右至寵至愛信者,少失其意,即斬艾如草芥。故百姓惴惴不服,遠近州縣無不起義兵殺賊。獻忠乃大肆屠殺,稍有犯者,即全邑盡屠。然賊兵一過,義兵隨起;凡獻忠所選府州縣官,有到任兩、三日即被殺者,甚至有一縣三、四月內連殺十餘縣官者。雖重兵威之,不能止也。故獻忠擁兵數十萬,□自稱制,而其威令所攝伏者,不過成都前後十餘縣耳。
yǐ yǒu chūn, duó qǔ jǐng yán xiàn. nèi gé dà xué shì chén yǎn nǚ wèi huáng hòu, wèn zuǒ yòu yǐ fēng huáng hòu zhī lǐ wěi lǐ bù jù yí zhù jìn. xiàn zhōng jiàn qí lǐ shù fán duō, nù yuē: huáng hòu hé bì yí zhù! zhǐ yào zán lǎo zi máo lái tóu gěng kǒu yǎng dé tā kuài huó, biàn shì yī kuài huáng hòu yǐ. yào xǔ duō yí zhù hé yòng? shì shí, yáo huáng zéi zì hàn zhōng liú rù chuān běi chuān zhōng luàn, qiě kǒng wèi xiàn zhōng suǒ tú, xī fù zhī, qí zhòng rì shèng. yáo huáng yuán míng yáo huáng, yuán xì hàn zhōng shì zéi yáo huáng èr xìng zhě wèi shǒu hòu qí zhòng jì duō, fēn shí sān zhī, é wèi yáo huáng. yǐ yuán tāo wèi shǒu, yōng zhòng shí wàn qí yú rú hū jiǔ sī wáng chāng chén lín jǐng guǒ zhòng wáng yǒu jìn wáng xìng yáng zhèng róng děng, gè lǐng shù wàn. chuān běi bǎo níng shùn qìng yī dài, xī wèi cán pò.
乙酉春,奪取井研縣。內閣大學士陳演女為皇后,問左右以封皇后之禮;偽禮部具儀注進。獻忠見其禮數繁多,怒曰:『皇后何必儀注!只要咱老子{毛來}頭哽{口養}得他快活,便是一塊皇后矣。要許多儀注何用』?是時,搖黃賊自漢中流入川北;川中亂,且恐為獻忠所屠,悉附之,其眾日盛。搖黃原名姚黃,原系漢中士賊姚、黃二姓者為首;後其眾既多,分十三枝,訛為「搖黃」。以袁韜為首,擁眾十萬;其餘如呼九思、王昌、陳林、景果重、王友進、王興、楊正榮等,各領數萬。川北保寧、順慶一帶,悉為殘破。
jū mín yǒu lì zhě jù zhòng rù shān, fù xiǎn jié zhài zì shǒu qí tú zhě xī jù rù yíng. zhāng xiàn zhōng yì bù néng wèn. xiàn zhōng rì sì gōng zhàn chuān xī zhōu xiàn chéng dū zuì jìn, yòu wú bīng, bù shèng qí cán bào, táo sàn dài jǐn. yóu jī céng yīng, fú jiàn pú tián rén lì fǔ yuàn biāo xià. qí rén tōng wén mò, hǎo jiāo yóu. xiān jiǎo yáo huáng yǒu gōng, tí shòu yóu jī, shǒu bái dì chéng, zǒng tǒng shí sān ài, wèi fǔ yuàn suǒ zhì bīng bù mǎn yī qiān. jiàn xiàn zhōng pò kuí mén xiàn chéng dū, yīng liào zhòng guǎ bù dí, tuì shǒu fú zhōu, mù yì bīng yú wǔ lóng péng shuǐ. shì yǒu guān jiě xiǎng èr wàn yú guò jiāng jīn xiàn, céng yīng wèi qí zhòng yuē: cǐ xiǎng qián qù, bì wèi luàn bīng suǒ jié lüè bù rú qǔ qí xiǎng yǐ zhāo mù. yī yuè zhī jiān, dé zhòng shí yú wàn. céng yīng lǜ qí zhòng, jí huī fù zhòng qìng lú zhōu hóng dōu zhǎng shòu gè zhōu xiàn, jūn shēng dà zhèn. dū sī wáng xiáng yǒu bīng shù qiān, yì fù zhī. shí hóng guāng zhèng wèi nán dōu, chì dōng gé dà xué shì wáng yīng xióng wèi dū shī, cì shàng fāng jiàn, lǜ bīng tǎo zéi. yīng xióng zhù bīng zūn yì, yǐ céng yīng huī fù zhòng qìng chéng, bīng duō qiáo cǎi bù jīn yīng xióng nǎi zhòng qìng rén, shēn nù zhī, yù jiā zé ràng. ér céng yīng fǔ dà bīng yǐ yù zéi, yīng xióng nù yì jiàn xiāo.
居民有力者聚眾入山,負險結寨自守;其屠者悉據入營。張獻忠亦不能問。獻忠日肆攻戰;川西州縣□成都最近,又無兵,不勝其殘暴,逃散殆盡。游擊曾英,福建莆田人;隸撫院標下。其人通文墨,好交遊。先剿搖黃有功,題授游擊,守白帝城,總統十三隘,為撫院所制;兵不滿一千。見獻忠破夔門、陷成都,英料眾寡不敵,退守涪州,募義兵於武隆、彭水。適有官解餉二萬餘過江津縣,曾英謂其眾曰:『此餉前去,必為亂兵所劫掠;不如取其餉以招募』。一月之間,得眾十餘萬。曾英率其眾,即恢復重慶、瀘州、洪都、長壽各州縣,軍聲大振。都司王祥有兵數千,亦附之。時宏光正位南都,敕東閣大學士王應熊為督師,賜尚方劍,率兵討賊。應熊駐兵遵義,以曾英恢復重慶城,兵多樵採不禁;應熊乃重慶人,深怒之,欲加責讓。而曾英撫大兵以御賊,應熊怒亦漸消。
yǐ yǒu sì yuè, xiàn zhōng mìng zhāng dìng guó zhāng wén xiù wáng fù chén děng dà hé bīng gōng céng yīng yīng lǜ bù jiāng yú zhòng lǐ dìng wáng xiáng lǐ zhàn chūn yú dà hǎi děng fēn bīng sì jī zhī, zhòng zéi jù bài. jié yīn zhì zūn yì, yīng xióng nǎi tí zòu céng yīng wèi zǒng bīng, wáng xiáng wèi cān jiāng, yú zhòng lǐ zhàn chūn yú dà hǎi lǐ dìng děng wèi yóu jī. ér céng yīng bīng rì qiáng, fù zhī zhě yì zhòng. shí xún fǔ mǎ gān lǜ bīng sān wàn rén zhù nèi jiāng xiàn, cān jiāng yáng zhǎn zhù jiā dìng zhōu, zǒng dū fán yī héng yì lǐng fù jiāng hóu tiān xī cān jiāng mǎ yīng shì děng zhù zhá lú zhōu wèi, fù zǒng bīng tú lóng lǜ tōng bā wǔ yíng lǐ zhèng mén děng zhá nà xī xiàn. bā yuè, xiàn zhōng mìng zhāng kě wàng lǜ bīng gōng lè yòng zhài luó cóng yì. lè yòng zhài, běn gǔ lìn zhōu shē chóng míng gù dì. tiān qǐ chū nián, diào shē chóng míng bīng yuán liáo zhì zhòng qìng, jǔ bīng fǎn, shā xún fǔ shào yòng chūn. cháo tíng xìng bīng miè zhī, gǎi qí dì shǔ yǒng níng wèi ér lè yòng zhài yǒu shān zuì gāo, rì jīng yá dùn tǔ, kě tún wàn rén, xiǎn jùn bù kě gōng. luó cóng yì lǜ wǔ qiān jīng bīng zhá qí shàng, kě wàng bīng zhì, shù yuè bù néng jiě nǎi qiǎn rén wǎng shuō zhī, cóng yì jǔ zhòng jiàng. kě wàng yòu zhì chéng dū, jǐn zhī.
乙酉四月,獻忠命張定國、張文秀、王復臣等大合兵攻曾英;英率部將余仲、李定、王祥、李占春、余大海等分兵四擊之,眾賊俱敗。捷音至遵義,應熊乃題奏曾英為總兵,王祥為參將,余仲、李占春、余大海、李定等為游擊。而曾英兵日強,附之者益眾。時巡撫馬乾率兵三萬人駐內江縣,參將楊展駐嘉定州,總督樊一衡亦領副將侯天錫、參將馬應試等駐札瀘州衛,副總兵屠龍率通、巴五營李正門等札納溪縣。八月,獻忠命張可旺率兵攻樂用寨羅從義。樂用寨,本古藺州奢崇明故地。天啟初年,調奢崇明兵援遼;至重慶,舉兵反,殺巡撫邵用春。朝廷興兵滅之,改其地屬永寧衛;而樂用寨有山最高,日經崖囤土,可屯萬人,險峻不可攻。羅從義率五千精兵札其上,可旺兵至,□數月不能解;乃遣人往說之,從義舉眾降。可旺誘至成都,盡□之。
shí xiàn zhōng kāi kē qǔ shì, huì shì jìn shì dé yī bǎi èr shí rén. zhuàng yuán zhāng dà shòu, chéng dū huá yáng xiàn rén, nián wèi sān shí shēn zhǎng qī chǐ, pō shàn gōng mǎ. qún chén chǎn xiàn zhōng, xián jìn biǎo shū chēng hè wèi huáng shàng lóng fēi, shǒu kē dé tiān xià qí cái wèi dǐng yuán, cǐ shí tiān jiàng dà xián zhù bì xià, bù rì sì hǎi yī tǒng, jí cǐ kě bo yě. xiàn zhōng dà xǐ. zhào dà shòu qí rén guǒ yí biǎo fēng wěi qì xiàng xuān áng, jiān zhī nián chǐ shǎo zhuàng fú shì huá měi xiàn zhōng yī jiàn dà yuè. zuǒ yòu jiàn xiàn zhōng xīn yuè, yòu cóng páng jiāo kǒu chēng yù zì dǐng zhì zhǒng, sè sè xiáng zàn, yǐ wèi qí shì gǔ jīn suǒ wèi yǒu. xiàn zhōng xǐ bù shèng, shǎng cì jīn bì dāo mǎ zhì shí yú zhǒng. cì rì, dà shòu rù cháo xiè ēn, miàn jiàn xiàn zhōng zuǒ yòu wén wǔ fù cóng páng yù qí cōng míng xué wèn jí shī wén zì huà yī qiè jì yì. xiàn zhōng xǐ shén, zhào rù gōng cì yàn, zhū chén péi yàn, huān lè jìng rì. lín sàn, suì yǐ xí jiān jīn yín qì mǐn jǐn cì zhī. cì zǎo, dà shòu fù rù cháo xiè ēn kòu shǒu bì, zhū chén fù zài bài yuē: bì xià lóng fēi zhī shǐ, tiān cì xián rén fǔ zuǒ shèng míng, cǐ guó yùn chāng míng wàn nián pī xiū zhī xiàng. bì xià dāng tú qí xíng xiàng, chuán bō yuǎn fāng shǐ zhī wǒ guó dé rén rú cǐ qí yì, zé dí rén kě bù zhàn ér fú yǐ. xiàn zhōng dà yuè, suì zhào huà gōng tú qí xíng xiàng yòu dà yàn qún chén jǐn huān, qún chén xí jiān yòu jí kǒu chēng yù, xiàn zhōng fù shǎng cì měi nǚ sì rén jí jiǎ cè èr shí rén. cì rì, xiàn zhōng zuò cháo, wén wǔ liǎng bān fāng jí, hóng lú xīn zhuàng yuán wǔ mén wài xiè ēn bì, jiāng rù cháo miàn xiè shèng ēn xiàn zhōng hū pín cù yuē: zhè lǘ yǎng de, zán lǎo zi ài dé tā jǐn. dàn yī jiàn tā, jiù xīn shàng ài dé guò bù de, zán lǎo zi yǒu xiē pà kàn jiàn tā. nǐ men kuài xiē yǔ wǒ shōu shí le, bù kě jiào tā zài lái jiàn zán lǎo zi fán liú zéi wèi shā rén, wèi dǎ fā rú jǐn shā qí zhòng, zé wèi zhī shōu shí yě! zhū chén chéng mìng, jí kè biàn jiāng zhāng dà shòu shou bāng qù shā zhī bìng chuán lìng jiāng dà shòu quán jiā bìng suǒ cì měi nǚ jiā dīng jǐn shù zhǎn shā, bù liú yī rén. shì nián dōng, chuán lìng gè fǔ zhōu xiàn kǎo shì shēng tóng, xiù cái sān děng yǐ xià tóng shēng bù rù xué zhě jǐn shā zhī. bǐng xū chūn, fù kāi kē qǔ shì, shēng yuán bú dào zhě wǔ jiā lián zuò, lǎo yòu jù zhǎn suǒ shǔ zhōu xiàn, wú yǒu bú dào zhě. zhì qī, diǎn shì fēn kǎo jiān lín jí gè zhí shì guān bìng shēng yuán gōng yì rén děng jù rù wéi, bì mén fēng suǒ. xiàn zhōng jí fā bīng wàn rén, wéi gòng yuàn bù wèn guān yuán xiù cái jí gōng yì rén jūn dīng yī qí zhū shā, bù liú yī rén.
時獻忠開科取士,會試進士得一百二十人。狀元張大受,成都華陽縣人,年未三十;身長七尺,頗善弓馬。群臣諂獻忠,咸進表疏稱賀;謂『皇上龍飛,首科得天下奇才為鼎元,此實天降大賢助陛下,不日四海一統,即此可卜也』。獻忠大喜。召大受;其人果儀表豐偉、氣象軒昂,兼之年齒少壯、服飾華美;獻忠一見大悅。左右見獻忠欣悅,又從旁交口稱譽;自頂至踵,色色詳贊,以為奇士古今所未有。獻忠喜不勝,賞賜金幣、刀馬至十餘種。次日,大受入朝謝恩,面見獻忠;左右文武復從旁譽其聰明學問及詩文字畫一切技藝。獻忠喜甚,召入宮賜宴,諸臣陪宴,歡樂竟日。臨散,遂以席間金銀器皿盡賜之。次早,大受復入朝謝恩;叩首畢,諸臣復再拜曰:『陛下龍飛之始,天賜賢人輔佐聖明,此國運昌明、萬年丕休之象。陛下當圖其形像,傳播遠方;使知我國得人如此奇異,則敵人可不戰而服矣』。獻忠大悅,遂召畫工圖其形像;又大宴群臣盡歡,群臣席間又極口稱譽,獻忠復賞賜美女四人及甲策□□□□二十人。次日,獻忠坐朝,文武兩班方集,鴻臚□□□新狀元午門外謝恩畢,將入朝面謝聖恩;獻忠忽顰蹙曰:『這驢養的,咱老子愛得他緊。但一見他,就心上愛得過不的,咱老子有些怕看見他。你們快些與我收拾了,不可叫他再來見咱老子』(凡流賊謂殺人,為「打發」;如盡殺其眾,則謂之「收拾」也)!諸臣承命,即刻便將張大受{扌邦}去殺之;並傳令將大受全家並所賜美女、家丁盡數斬殺,不留一人。是年冬,傳令各府州、縣考試生童,秀才三等以下童生不入學者盡殺之。丙戌春,復開科取士,生員不到者五家連坐,老幼俱斬;所屬州縣,無有不到者。至期,典試分考監臨及各職事官並生員、供役人等俱入闈,閉門封鎖。獻忠即發兵萬人,圍貢院;不問官員、秀才及供役人軍丁一齊誅殺,不留一人。
shí zéi dǎng liú jìn zhōng zhù bīng suì níng xiàn, yǔ hàn zhōng xiāng jù. hàn zhōng shǒu jiāng, nǎi mǎ kē yě mǎ kē yuán xì lǐ zì chéng bù jiāng, shǎn xī zhàn bài, tóu shùn dà qīng, lǐng bīng wàn yú shǒu hàn zhōng, jiāng kuī xī chuān. jìn zhōng shì yǒng, pō qīng kē ér jìn zhōng bù shòu yuē, sī fā bù xià bīng xí hàn zhōng, yǔ mǎ kē zài zhàn zài bài, zhé bīng dà bàn, réng guī zhù suì níng. xiàn zhōng wén jìn zhōng bài huí, dà nù, mìng wěi hàn lín xiě chì ràng jìn zhōng. xiàn zhōng yī zì bù shí, fán píng rì fā chì shū yǔ qún xià bì kǒu shù guò bù lùn bǐ è, xī zhào qí kǒu yǔ shū zhī. rú chà yī zì, biàn shā dài shū zhě. shì shí jìn zhōng zài suì níng, hū chuán cháo tíng yǒu chì shū zhì, jí chuán hé yì yǒu sī xiāng shēn shì mín jiāo wài yíng chì zhì gōng suǒ bài cí bì, mìng shēng yuán dēng tán kāi dú, guān mín guì tīng dàn wén qí shàng gāo shēng dú yún: fèng tiān chéng yùn huáng dì zhào yuē: zán lǎo zi jiào nǐ bú yào wǎng hàn zhōng qù, nǐ qiáng yào wǎng hàn zhōng qù rú jīn guǒ rán zhé le xǔ duō bīng mǎ lǘ qiú zǐ, rù nǐ mā mā máo pí de! qīn zāi. wén wǔ shì mín jù xiàng shàng kòu shǒu, hū wàn suì xiè ēn ér tuì. jìn zhōng zhī xiàn zhōng nù shén, liào bù néng miǎn yú shì dài bīng lián yè rù hàn zhōng qiú mǎ kē tóu dà qīng yǐ.
時賊黨劉進忠駐兵遂寧縣,與漢中相拒。漢中守將,乃馬科也;馬科原系李自成部將,陝西戰敗,投順大清,領兵萬餘守漢中,將窺西川。進忠恃勇,頗輕科;而進忠不受約,私發部下兵襲漢中,與馬科再戰再敗,折兵大半,仍歸駐遂寧。獻忠聞進忠敗回,大怒,命偽翰林寫敕讓進忠。獻忠一字不識,凡平日發敕書與群下必口述過;不論鄙惡,悉照其口語書之。如差一字,便殺代書者。是時進忠在遂寧,忽傳朝廷有敕書至,即傳合邑有司、鄉紳、士民郊外迎敕至公所拜辭畢,命生員登壇開讀,官民跪聽;但聞其上高聲讀云:『奉天承運皇帝詔曰:咱老子叫你不要往漢中去,你強要往漢中去;如今果然折了許多兵馬驢球子,入你媽媽{毛皮}的!欽哉』。文武士民俱向上叩首,呼萬歲謝恩而退。進忠知獻忠怒甚,料不能免;於是帶兵連夜入漢中求馬科投大清矣。
xiàn zhōng cǐ shí fāng mìng zhāng kě wàng zhāng wén xiù wáng shàng lǐ dí sān pǐn wáng fù chén děng lǐng bīng gōng zhōu nán jiā dìng děng chù, wáng yīng xióng mìng yáng zhǎn gù cún zhì zhāng dēng guì hóu tiān xī tú lóng mǎ yīng shì lián yíng jiān wèi xù zhōu yī dài, kě wàng děng lián zhàn bù shèng. wǔ yuè, céng yīng wáng xiáng yú zhòng děng fāng zhěng bīng xiàng chéng dū, xiàn zhōng zhēn zhī, jí chè kě wàng děng huí chuān xī. xiàn zhōng jiàn sì miàn bīng mǎ jiàn bī liú jìn zhōng yòu tóu dà qīng, zhī chéng dū bù néng shǒu, nǎi fēn qiǎn zhū jiāng dài bīng tú shā fù jìn suǒ shǔ zhōu xiàn bǎi xìng, bù lùn zài chéng zài xiāng nán nǚ lǎo yòu wù qī jǐn shā, bù xǔ sī liú rén suī cáng nì shēn shān qióng gǔ xuán yá xiǎn dòng, wù bì qiān fāng bǎi jì qǔ ér shā zhī. yī yuè zhī jiān, zhū jiāng xī huí bào gōng, gè zhōu xiàn jiǎo chú jǐn jué, gèng wú yī rén liú yí zhě rán hòu jǐn sōu chéng dū chéng wài xiāng jiān bǎi xìng shā zhī, cì nǎi jǐn tú chéng zhōng bù yú yī rén. rán hòu chāi huǐ chéng yuán, fàng huǒ shāo jǐn fáng wū.
獻忠此時方命張可旺、張文秀、王尚禮、狄三品、王復臣等領兵攻州南、嘉定等處,王應熊命楊展、顧存志、張登貴、侯天錫、屠龍、馬應試連營犍為、敘州一帶,可旺等連戰不勝。五月,曾英、王祥、余仲等方整兵向成都,獻忠偵知,急撤可旺等回川西。獻忠見四面兵馬漸逼、劉進忠又投大清,知成都不能守,乃分遣諸將帶兵屠殺附近所屬州縣百姓,不論在城、在鄉男女老幼務期盡殺,不許私留;人雖藏匿深山窮谷、懸崖險洞,務必千方百計取而殺之。一月之間,諸將悉回報功,各州縣剿除盡絕,更無一人留遺者;然後盡搜成都城外鄉間百姓殺之,次乃盡屠城中不餘一人。然後拆毀城垣,放火燒盡房屋。
qī yuè, nǎi bá yíng jǐn qǐ, xiāng shuài zǒu chuān běi, zhù zhá xī chōng shān zhōng, liè sì dà yíng. měi rì qīng chén dài shù rén dēng gāo bù, bī shì zhū yíng huò duì wǔ bù zhěng huò qí zhì cān chà huò qì jù bù bèi, jí bìng yī yíng jǐn tú shā zhī. yòu kǒng zhū jiāng wèi biàn, zhé yǐ xiǎo cè chuāi cáng huái zhōng, shí qǔ shì zhī nán nán zì yǔ yuē: ruò cǐ, wǒ shì shàng wèi dé le, nài hé nài hé! yòu huò shí xiàng tiān zì yǔ yuē: tiān jiào wǒ shā, wǒ gǎn bù shā! rú shì zuǒ yòu yú rén xié xìn yǐ wèi nǎi tiān shǐ shā lù, bù gǎn bèi pàn. jí bīng mǎ tú shā guò bàn, qí zuǒ yòu fù xīn rú zhāng kě wàng zhāng néng qí děng mì wèn: jīn shàng děng hǎo hàn zhǎn shā jiāng jǐn, hòu jiāng hé yǐ yù dí? xiàn zhōng mò rán jiǔ zhī, yuē: huáng dì jí shì nán zuò, zán lǎo zi duàn zuò bù lái. jīn lǎo zǐ jīn yín shén duō, xiǎng lái zuò huáng dì bù rú zuò róng huò kè rén kuài huó! wǒ jīn cáng yǒu yín shù wàn liǎng róng huò shù shí tiāo hǎo lǘ mǎ bǎi yú tóu, jiāng cǐ zhòng rén shā jǐn, wǒ děng xīn fù shù shí rén bān tuó jīn yín róng huò qián wǎng nán jīng zuò róng huò kè rén, shòu xiǎng fù guì, tú xià bàn shì kuài huó, yǒu hé bù kě! zhòng yuē: cǐ shì wú lùn wèi bì tuǒ jí yù rú cǐ, biàn jiāng zhòng bīng jiě sàn yì kě, hé bì dìng shā jǐn? xiàn zhōng yuē: wǒ miàn shàng yǒu dāo hén, jūn zhōng shuí bù shí wǒ yì rì zhuàng jiàn, dìng rán lòu xiè. qiě shù shí wàn rén xiāng suí, yī shí qǐ néng tuō qù. kě wàng děng jiàn qí móu zhī zhuō rú cǐ, zhī shì bì bù jì rán wèi qí xiōng è, bù gǎn zhēng.
七月,乃拔營盡起,相率走川北,駐札西充山中,列四大營。每日清晨帶數人登高埠,逼視諸營;或隊伍不整、或旗幟參差、或器具不備,即並一營盡屠殺之。又恐諸將為變,輒以小冊揣藏懷中,時取視之;喃喃自語曰:『若此,我事尚未得了,奈何、奈何』!又或時向天自語曰:『天教我殺,我敢不殺』!如是左右愚人偕信以為乃天使殺戮,不敢背叛。及兵馬屠殺過半,其左右腹心如張可旺、張能奇等密問:『今上等好漢斬殺將盡,後將何以禦敵』?獻忠默然久之,曰:『皇帝極是難做,咱老子斷做不來。今老子金銀甚多,想來做皇帝不如做絨貨客人快活!我今藏有銀數萬兩、絨貨數十挑、好驢馬百餘頭,將此眾人殺盡,我等心腹數十人搬馱金銀、絨貨前往南京做絨貨客人,受享富貴,圖下半世快活,有何不可』!眾曰:『此事無論未必妥;即欲如此,便將眾兵解散亦可,何必定殺盡』?獻忠曰:『我面上有刀痕,軍中誰不識我;異日撞見,定然漏泄。且數十萬人相隨,一時豈能脫去』。可旺等見其謀之拙如此,知事必不濟;然畏其兇惡,不敢爭。
zhì shí yuè chū, kě wàng yǔ néng qí dìng guó děng jiāng móu shā xiàn zhōng, dài rì jǔ shì. hū liú jìn zhōng yǐn mǎ kē yóu hàn zhōng chū bǎo níng xí xiàn zhōng yíng, zú rán ér zhì. bō bīng bào yǒu dí bīng, xiàn zhōng nù shā bào zhě cì bào yòu zhì, yán dí bīng jiāng yā zhèn, fù zhǎn zhī dì sān cì bào zhì, xiàn zhōng yóu bù xìn, zì chí qiāng shàng mǎ chū yíng guān zhī. shì jìn zhōng yǔ mǎ kē chōng zhì, jìn zhōng miàn yíng xiàn zhōng, zhǐ wèi kē yuē: cǐ jí zhāng xiàn zhōng yě! yú shì qí fàng jiàn shè zhī, xiàn zhōng hóu zhōng yī jiàn, zhuì mǎ sǐ. dà qīng bīng zhí chōng rù yíng, zhū jiāng yóu wèi zhī, yī shí jīng kuì. zhāng kě wàng wáng shàng lǐ děng lǜ cán bīng wǔ liù wàn rén, yóu shùn qìng zǒu zhòng qìng.
至十月初,可旺與能奇、定國等將謀殺獻忠,待日舉事。忽劉進忠引馬科由漢中出保寧襲獻忠營,卒然而至。撥兵報有敵兵,獻忠怒殺報者;次報又至,言敵兵將壓陣,復斬之;第三次報至,獻忠猶不信,自持槍上馬出營觀之。適進忠與馬科沖至,進忠面迎獻忠,指謂科曰:『此即張獻忠也』!於是齊放箭射之,獻忠喉中一箭,墜馬死。大清兵直衝入營,諸將猶未知,一時驚潰。張可旺、王尚禮等率殘兵五、六萬人,由順慶走重慶。
shí céng yīng quán jūn zhá yíng jiāng shàng, shù yuè qián jiān xiàn zhōng shāo chéng dū děng chù, lǜ bīng zǒu chuān běi, suì yǐ wèi wú shì wáng yīng xióng děng dàn zhī qiǎn jiāng shōu shí chéng dū, chǐ yán huī fù zhī gōng, jìng bù fáng zhāng kě wàng děng bài kuì zhī bīng cóng chuān běi tū zhì jiāng shàng. qiě zhòng qìng fù jìn gè fǔ xiàn shì shēn shāng mín bì zéi zhě, jiē yīng yǐ zì gù, jiāng shàng yīn ér chéng shì shuǐ lù shù shí lǐ, bīng mín xiāng zá. zú wén zéi zhì, wèi miǎn jīng rǎo yǒu wàng fēng xiān bì zhě, rén qíng xiōng xiōng bù dìng. céng yīng mìng lǐ dìng yú zhòng lǐ zhàn chūn děng lǜ bīng yíng zhàn kě wàng děng jiē qióng kòu, kǒng dà qīng bīng hòu zhuī, liào wú tuì bù, nǎi fèn lì sǐ zhàn, lǐ dìng děng shī lì ér guī. céng yīng fāng yù zhěng dùn zài zhàn, yú zhòng jí rù hòu yíng fàng huǒ, jié běn yíng mǎ pǐ zī zhòng gè yíng jiàn běn yíng huǒ qǐ, yǐ wèi zéi zhì, suì dà luàn. céng yīng jí lǜ jiā juàn dēng zhōu, zhōu zhòng bù kě xíng hòu jūn zú zhì zhēng zhōu, céng yīng zhuì shuǐ sǐ. yú zhòng lǐ dìng wáng xiáng děng kuì zǒu qí jiāng, sàn rù nán zhōu xiàn zhēn ān zhōu shān zhōng lǐ zhàn chūn yú dà hǎi děng fú zhōu xià kuí zhōu. kě wàng lián yè duó chuán dù jiāng, pò qí jiāng xiàn. dū shī wáng yīng xióng zhù bīng zūn yì, xún àn qú rì yǒng yì àn lín, tóng zhù chéng zhōng. dīng hài zhēng yuè chū qī rì, qú rì yǒng zǒu zhēn ān zhōu, wáng yīng xióng yì lǜ zhū bù jiāng dùn rù bì jié wèi shān zhōng. zhēng yuè èr shí sān rì, zéi rù zūn yì chéng.
時曾英全軍札營江上,數月前間獻忠燒成都等處,率兵走川北,遂以為無事;王應熊等但知遣將收拾成都,侈言恢復之功,竟不防張可旺等敗潰之兵從川北突至江上。且重慶附近各府縣士紳商民避賊者,皆□□□英以自固,江上因而成市;水陸數十里,兵民相雜。卒聞賊至,未免驚擾;有望風先避者,人情恟恟不定。曾英命李定、余仲、李占春等率兵迎戰;可旺等皆窮寇,恐大清兵後追,料無退步,乃奮力死戰,李定等失利而歸。曾英方欲整頓再戰,余仲即入後營放火,劫本營馬匹、輜重;各營見本營火起,以為賊至,遂大亂。曾英急率家眷登舟,舟重不可行;後軍卒至爭舟,曾英墜水死。余仲、李定、王祥等潰走綦江,散入南州縣、真安州山中;李占春、余大海等浮舟下夔州。可旺連夜奪船渡江,破綦江縣。督師王應熊駐兵遵義,巡按瞿{日永}亦按臨,同住城中。丁亥正月初七日,瞿{日永}走真安州,王應熊亦率諸部將遁入畢節衛山中。正月二十三日,賊入遵義城。
xiàn zhōng jì wáng, kě wàng děng nǎi fèng wěi huáng hòu chén yǎn nǚ wèi zhǔ, zhù zūn yì táo yuán dòng kě wàng děng zhū zéi měi zǎo bì wǎng cháo zéi hòu, fán shì fèng qǐng ér xíng, wěi zǎi xiàng wāng mǒu fǔ zhī. wāng xìng kè guò yú xiàn zhōng, píng rì yǐ bào mèi xiàn zhōng, suǒ yù shā wāng bì, gù xiàn zhōng zuì xìn zhī. zhū zéi xián zhī yǐ jiǔ, rán wèi zhī ér bù gǎn fā. zhì shì, měi gōng huì yì shì, wāng yóu ào jù zhū zéi shàng. yī rì, zhāng néng qí nù yuē: rǔ jīn shàng gǎn rú shì yé? bá pèi jiàn zhǎn zhī. èr yuè chū, dà bīng zhì zhòng qìng, zhū zéi jiāng zéi hòu fén sǐ, bá yíng dù yíng wū jiāng, zǒu guì zhōu.
獻忠既亡,可旺等乃奉偽皇后陳演女為主,駐遵義桃源洞;可旺等諸賊每早必往朝賊後,凡事奉請而行,偽宰相汪某輔之。汪性□刻過於獻忠,平日□以暴□媚獻忠,□所欲殺汪必□□,故獻忠最信之。諸賊銜之已久,然畏之而不敢發。至是,每公會議事,汪猶傲據諸賊上。一日,張能奇怒曰:『汝今尚敢如是耶』?拔佩劍斬之。二月初,大兵至重慶,諸賊將賊後焚死,拔營渡營烏江,走貴州。
shí guì zhōu shǒu jiāng dìng fān bó pí xióng wén zéi zhì, zǒu dōu yún xún fǔ mǐ shòu tú zǒu piān qiáo, àn chá shǐ táng xūn fù shǐ céng yì zǒu dìng fān zhōu, chéng zhōng bǎi xìng táo cuàn yī kōng. kě wàng děng rù chéng, chū shì zhāo fǔ bǎi xìng shí rì hòu, bǎi xìng xī huí. kě wàng bīng jìn qǔ dìng fān zhōu dìng fān chéng zhōng táng xūn céng yì diào tǔ bīng shǒu chéng, zéi zhì zhé bài qù. zhāng néng qí zì lǜ zhòng lái gōng, zhōng yào jiàn jǐ. zéi nǎi shū zì shè chéng nèi yún: shù rì shā wú bīng jiāng shén duō yǔ wǒ dǒu jiǔ, dāng jí tuì qù. nǎi tuì èr shí lǐ. chéng zhōng yǐ wèi zéi qiè, shǒu shāo. zéi hū yǒng zhì, chéng suì pò táng xūn céng yì zì yì sǐ. jiāng jīn jìn shì chéng sān chéng shí zài dìng fān, yì bèi shā.
時貴州守將定番伯皮熊聞賊至,走都勻;巡撫米壽圖走偏橋,按察使唐勛、副使曾益走定番州,城中百姓逃竄一空。可旺等入城,出示招撫百姓;十日後,百姓悉回。可旺兵進取定番州;定番城中唐勛、曾益調土兵守城,賊至輒敗去。張能奇自率眾來攻,中藥箭幾□。賊乃書字射城內云:『數日殺吾兵將甚多;與我斗酒,當即退去』。乃退二十里。城中以為賊怯,守稍□。賊忽涌至,城遂破;唐勛、曾益自縊死。江津進士程三成時在定番,亦被殺。
èr yuè zhōng, dà bīng zhì zūn yì kě wàng zhū zéi jǐn tú guì zhōu, suì dù pán jiāng zǒu diān. kě wàng fù xìng sūn, zì chēng píng dōng wáng néng qí fù xìng ài, chēng dìng běi wáng dìng guó fù xìng lǐ, chēng ān xī wáng wén xiù fù xìng liú, chēng fǔ nán wáng. shí diān zhōng fāng zhí tǔ sī shā dìng zhōu zhī luàn, qián guó gōng mù tiān bō qì shěng chéng zǒu diān zhōng, jìng wú bīng fáng ér zhū zéi nì dé chéng luàn jù diān yǐ.
二月終,大兵至遵義;可旺諸賊盡屠貴州,遂渡盤江走滇。可旺複姓孫,自稱平東王;能奇複姓艾,稱定北王;定國複姓李,稱安西王;文秀複姓劉,稱撫南王。時滇中方值土司沙定洲之亂,黔國公沐天波棄省城走滇中,竟無兵防;而諸賊逆得乘亂據滇矣。
fù jì: jiǎ shēn zhēng yuè, xiàn zhōng zì yuè yáng dù jiāng, xū shè wěi guān yú jiāng nán dà duì jù běi, yóu hú nán rù chuān, xiàn zhī, ruì wáng hé gōng bèi nán, jiù fǔ chén shì qí sǐ zhī. xiàn zhōng qǔ dīng zhuàng wàn yú, ěr bí duàn yī shǒu, qū xùn gè zhōu xiàn: bīng zhì bù xià, yǐ cǐ wèi lìng. dàn néng shā wáng fǔ guān lì fēng fǔ kù yǐ, zé qiū háo wú fàn. yóu shì, suǒ zhì guān mín zì luàn, wú bù pò zhú jiě jiǎ tóu xiáng zhě. xiàn zhōng xiàn fú zhōu zài péi lú zhōu, shùn liú xià zhòng qìng, jìn xiàn chéng dū shǔ zhǔ hé gōng yù hài, xún fǔ lóng wén guāng jì dào fǔ gè guān jiē sǐ zhī. zhòng qìng tuī guān wáng xíng jiǎn sǐ zǒng bīng zhào guāng yuǎn jiàng, mǎ shì yīng yóu qǐng jiàng chì jiǎng zhī. xiàn zhōng dà suǒ quán shǔ shēn shì zhì chéng dū, jiē shā zhī. jì ér xiàn bǎng shì shì, zhū shēng yuǎn jìn zhēng fù xiàn zhōng yǐ bīng wéi zhī, jī shā shù qiān rén, xián xié bǐ wò cè yǐ sǐ, shǔ zhōng shì lèi jù jǐn. shí zhōng yuán duō gù, zhū jiāng wú xiá xī gù xiàn zhōng suì yǎn yǒu liǎng chuān, jù xiǎn shè guān. rù, gǎi yuán yì wǔ. zhì zuǒ yòu chéng xiàng, yǐ xú yǐ wèi yòu chéng xiàng pān dú áo wèi zhōng shū shè rén. zhú gōng shì tái guān, zhì jiǔ zì yú. jí wén lǐ zì chéng bài, qūn xún bù fù chū. qí hòu, xiàn zhōng bèi chuàng sǐ.
附記:甲申正月,獻忠自岳陽渡江,虛設偽官於江南;大隊俱北,由湖南入川,陷之,瑞王闔宮被難,舊撫陳士奇死之。獻忠取丁壯萬餘,□耳鼻、斷一手,驅徇各州縣:『兵至不下,以此為令。但能殺王府官吏、封府庫以□,則秋毫無犯』。由是,所至官民自亂,無不破竹解甲投降者。獻忠陷涪州、再陪瀘州,順流下重慶,進陷成都;蜀主闔宮遇害,巡撫龍文光暨道府各官皆死之。重慶推官王行儉死;總兵趙光遠降,馬士英猶請降敕獎之。獻忠大索全蜀紳士至成都,皆殺之。既而縣榜試士,諸生遠近爭赴;獻忠以兵圍之,擊殺數千人,咸挾筆握策以死,蜀中士類俱盡。時中原多故,諸將無暇西顧;獻忠遂奄有兩川,據險設官。□入□,改元「義武」。置左右丞相,以徐以□為右丞相、潘獨鰲為中書舍人。築宮室台觀,置酒自娛。及聞李自成敗,逡巡不復出。其後,獻忠被創死。
yǒu zì chǔ shǔ zhě yún: xiàn zhōng wèi shǔ zhōng shēn jīn fǎn fù, jǐn xíng zhū miè. jì ér kǎo shì tóng shēng, guǐ yún xuǎn yòng rǔ děng zhū tóng yì wèi shēn zhě jì jué, bì yòng wú. yì zhě wàn jì, fǔ xiàn shǔ qián bù néng róng, shǐ wǎng xiào chǎng shì. wǔ kè, shào nián xiān wán juǎn shàng chéng, yǐ ér jiāo juàn zhě luò yì ér shàng. xū yú, pào shēng hōng liè, fú bīng sì qǐ, tū rù chǎng zhōng, jiāng tóng shēng jǐn shā zhī. wéi shí huò wò guǎn rú mò ér sǐ huò suì shǒu duàn jiān ér sǐ, yòu huò zhé gōng pò fù ér sǐ, yǐ zhì héng shù dào cè, zhǒng zhǒng bù yī, cǎn bù rěn yán. fū xiàn zhōng cán è yīn bù zú dào, ér shì zǐ zhēng shì yì zì qǔ qí huò yě! xiàn zéi rù shǔ, shǔ rén jù zhàn xiàn hèn zhī, dà sì shā lù. yǐn jiǔ, jiāng xiǎo ér pāo zhì qiāng shàng ér tí, yǐ wèi xiào lè. yǒu tóng zhì shā bù jǐn, zé yǐ dà chú yì zhī. qí cán rěn rú cǐ, shǔ rén dà jù. yǒu dà zài dòng, nèi kě yǐ róng rén èr shí wàn nì yú zhōng yīn bù dé rù, zhì xīn dòng kǒu fén zhī. chuī yān rù dòng, zhòng jù mí làn ér sǐ.
有自楚蜀□者云:『獻忠謂蜀中紳衿反覆,盡行誅滅。既而考試童生,詭雲選用汝等;諸童亦謂紳者既絕,必用吾。詣□□者萬計,府縣署前不能容,使往校場□試。午刻,□少年先完卷上呈,已而交卷者絡繹而上。須臾,炮聲轟烈,伏兵四起,突入場中,將童生盡殺之。維時或握管濡墨而死、或碎首斷肩而死,又或折肱破腹而死,以至橫豎倒側,種種不一,慘不忍言』。夫獻忠殘惡因不足道,而士子爭試亦自取其禍也!獻賊入蜀,蜀人拒戰;獻恨之,大肆殺戮。飲酒,將小兒拋擲槍上;兒啼,以為笑樂。有童稚殺不盡,則以大鋤刈之。其殘忍如此,蜀人大懼。有大在洞,內可以容人二十萬匿於中;因不得入,置薪洞口焚之。吹煙入洞,眾俱糜爛而死。
jiāng yīn shā shàng bīn zài yáng zhōu yǔ yī bīng huì yǐn, shú shì zhī bīng yuē: rǔ hé shì wǒ? shā yuē: wú wén shí rén zhě, qí mù bì chì. jīn zǐ mù chì, wú nǎi shí rén hū? bīng yuē: wú nǎng nián shí wǔ rén yǐ. xī cóng xiàn zhōng rù shǔ, shǔ rén wèi zhī, bì nì shēn shān, wú suǒ de shí suì lüè rén shí zhī. wéi nǚ zǐ xiān zú zhǐ shù zuì jiā, rú shǐ tí rán. shí xiàn zhōng měi rì fā liáng yín yī qián, ér shǔ zhōng mǐ měi shēng zhí yín bā qián ruò chí dé mǐ èr shēng, zé tiào yī shēng, biàn shí bù jǐn yǐ.
江陰沙尚賓在揚州與一兵會飲,熟視之;兵曰:『汝何視我』?沙曰:『吾聞食人者,其目必赤。今子目赤,毋乃食人乎』?兵曰:『吾曩年食五人矣。昔從獻忠入蜀,蜀人畏之,□避匿深山,無所得食;遂掠人食之。惟女子纖足趾束最佳,如豕蹄然。時獻忠每日發糧銀一錢,而蜀中米每升值銀八錢;若持得米二升,則糶一升,便食不盡矣』。
guō xiàn kē qǐ bīng
郭獻珂起兵
jiǎ shēn qī yuè, zhāng xiàn zhōng qiǎn wěi jiāng mǎ kē zhì sì chuān zhāo ān bǎo níng yī dài, yuán rèn bīng bù zhǔ shì guō xiàn kē qǐ bīng zhàn yú táo yuán, zéi bīng kuì zhuī huò wěi jiāng sòng cháo chén, zhǎn zhī.
甲申七月,張獻忠遣偽將馬科至四川招安、保寧一帶,原任兵部主事郭獻珂起兵戰於桃園,賊兵潰;追獲偽將宋朝臣,斬之。