strong zhū jiǎ fù nà yán yíng mǔ chēng huáng dì lì fǎ yú mín strong
誅假父納言迎母 稱皇帝立法愚民
què shuō lào ǎi dé fēng zhǎng xìn hóu, wēi quán rì shèng, sī xià yǔ qín tài hòu mì móu, nǐ qí qín wáng zhèng mò hòu, jí jiāng ǎi suǒ shēng sī zi, lì wèi sì wáng. ǎi fēi cháng kuài lè, wǎng wǎng dé yì wàng yán. yī rì yǔ guì chén yǐn bó, hē dé mǐng dǐng dà zuì, suì hù qǐ jǔ yǔ, dà sì kǒu jué, lào ǎi mù dà chì dào: wǒ nǎi qín wáng jiǎ fù, zěn gǎn yǔ wǒ dòu kǒu? rǔ děng nán dào yǒu yǎn wú zhū, bù shí gāo xià me? guì chén děng tīng le cǐ yán, biàn dōu tuì qù, wǎng bào qín wáng. qín wáng zhèng yǐ zài wèi jiǔ nián, nián yǐ yú guān, xuè qì fāng gāng, mò rán tīng dào zhè zhǒng chǒu shì, bù jīn fèn nù yì cháng, dāng xià mì lìng gàn lì, diào chá xū shí. xuán dé mì bào, shuō ǎi yuán fēi yān rén, què yǔ tài hòu yǒu jiān tōng qíng shì, suì shòu chāng píng jūn chāng wén jūn wèi xiāng guó, yǐn bīng bǔ ǎi. chāng píng chāng wén shǐ shī xìng míng, huò wèi chāng píng jūn wèi chǔ gōng zǐ, rù qín shòu zhí, wèi zhī què fǒu, dài kǎo. ǎi dé zhī xiāo xī, bù gān zuò bì, biàn niē zào yù xǐ, wěi shǔ chì wén, diào fā wèi bīng xiàn zú, kàng jù guān jūn. liǎng xià lǐ zhēng fēng qǐ lái, jiū jìng zhēn jiǎ yǒu píng, nán miǎn bài lù, zài jīng chāng wén chāng píng liǎng jūn, shēng míng ǎi zuì, ǎi zhòng dāng jí kuì sàn, dān shèng ǎi shù bǎi qīn cóng, rú hé zhī chí, yě biàn cuàn qù.
卻說嫪毐得封長信侯,威權日盛,私下與秦太后密謀,擬俟秦王政歿後,即將毐所生私子,立為嗣王。毐非常快樂,往往得意妄言。一日與貴臣飲博,喝得酩酊大醉,遂互起齟齬,大肆口角,嫪毐目大叱道:「我乃秦王假父,怎敢與我斗口?汝等難道有眼無珠,不識高下麼?」貴臣等聽了此言,便都退去,往報秦王。秦王政已在位九年,年已逾冠,血氣方剛,驀然聽到這種醜事,不禁忿怒異常,當下密令幹吏,調查虛實。旋得密報,說毐原非閹人,確與太后有奸通情事,遂授昌平君昌文君為相國,引兵捕毐。昌平昌文史失姓名,或謂昌平君為楚公子,入秦授職,未知確否,待考。毐得知消息,不甘坐斃,便捏造御璽,偽署敕文,調發衛兵縣卒,抗拒官軍。兩下里爭鋒起來,究竟真假有憑,難免敗露,再經昌文昌平兩君,聲明毐罪,毐眾當即潰散,單剩毐數百親從,如何支持,也便竄去。
qín wáng zhèng gèng xià lìng guó zhōng, xuán shǎng jī ǎi, huó qín lái xiàn, shǎng qián bǎi wàn, xié shǒu lái xiàn, shǎng qián wǔ shí wàn. dà zhòng qī dé hòu shǎng, yǒng yuè zhuī bǔ, dào le hǎo zhì, jìng dé qín zhù yín zéi, bìng zéi dǎng èr shí rén, xiàn rù què xià. qín xíng běn lái kù liè, zài jiā lào ǎi fàn le zhòng zuì, dāng mìng chù ǎi huán xíng, wǔ mǎ fēn shī. ǎi dǎng yī tǐ pián zhū, qiě yí ǎi sān zú. fù zú mǔ zú qī zú. yī miàn chì jiāng shì wǎng sōu yōng gōng, dé tài hòu sī shēng èr zi, pū shā liǎo shì. jiù bǎ tài hòu qū wǎng mān yáng gōng, pài lì guǎn shù, bù zhǔn zì yóu. shì wèi lè jí shēng bēi. lǚ bù wéi yǐn ǎi rù gōng, běn dāng lián zuò, yīn niàn tā shì fèng xiān wáng, gōng zuì xiāng dǐ, bù rěn jiā zhū, dàn chǐ miǎn xiāng guó zhí xián, lè lìng jiù guó, shí cǎi hé nán.
秦王政更下令國中,懸賞緝毐,活擒來獻,賞錢百萬,攜首來獻,賞錢五十萬。大眾期得厚賞,踴躍追捕,到了好畤,竟得擒住淫賊,並賊黨二十人,獻入闕下。秦刑本來酷烈,再加嫪毐犯了重罪,當命處毐轘刑,五馬分屍。毐黨一體駢誅,且夷毐三族。父族、母族、妻族。一面飭將士往搜雍宮,得太后私生二子,撲殺了事。就把太后驅往嫚陽宮,派吏管束,不准自由。是謂樂極生悲。呂不韋引毐入宮,本當連坐,因念他侍奉先王,功罪相抵,不忍加誅,但褫免相國職銜,勒令就國,食采河南。
qín dà chén děng hù xiāng yì lùn, duō guài qín wáng bèi mǔ wàng ēn, wèi miǎn guò shén, jiù zhōng yǒu jǐ gè jī liè guān lì, shàng shū zhí jiàn, qǐng qín wáng yíng hái tài hòu. qín wáng zhèng běn lái fēng bí zhǎng mù, gú yīng chái shēng, shì gè kè bó shǎo ēn de rén wù, yī yuè jiàn shū, nù shàng jiā nù, jìng mìng chù jiàn guān sǐ xíng, bìng bǎng shì cháo táng, gǎn jiàn zhě sǐ. hái yǒu hǎo jǐ gè bù pà sǐ de, zài qù xù guā, tú luò de zì tǎo kǔ chī, shēn shǒu fēn lí. zǒng jì zhí jiàn bèi shā, yǐ yǒu èr shí qī rén, tài hòu bù wèi wú zuì, jiàn guān zhēn zì qǔ sǐ. qún chén nǎi bù gǎn zài yán. dú qí kè máo jiāo, fú què qǐng jiàn, qín wáng dà nù, àn jiàn wēi zuò, qiě gù zuǒ yòu qǔ huò, jí yù pēng jiāo. jiāo háo bù wèi suō, xú xú qū jìn, zài bài qǐ yǔ dào: chén wén shēng bù huì sǐ, cún bù huì wáng, huì sǐ wèi bì děi shēng, huì wáng wèi bì zhōng cún, sǐ shēng cún wáng de zhì lǐ, wèi míng zhǔ suǒ lè wén, bì xià jīn yì yuàn wén fǒu? qín wáng zhèng tīng le, hái dào tā bié yǒu zhì lùn, bù guān mǔ shì, yīn jí gǎi róng xiāng dá dào: róng qīng dào lái. jiāo jiàn qín wáng nù róng yǐ liǎn, biàn zhèng sè lǎng shēng dào: bì xià jīn rì xíng tóng kuáng bèi, chē liè jiǎ fù, náng pū èr dì, yán zhī tài shèn. yōu jìn mǔ hòu, cán lù jiàn shì, xià jié shāng zhòu, shàng bù zhì cǐ, ruò shǐ tiān xià de wén cǐ shì, bì qiě wǎ jiě, wú fù xiǎng qín, qín guó bì wáng, bì xià bì wēi. chén bù rěn jiān mò wú yán, yǔ guó tóng jǐn, qíng yuàn xiān jiù dǐng huò, shì sǐ rú guī! shuō zhe, biàn jiě qù wài yī, fù huò jiù pēng. shuō dé qín wáng zhèng yě jué zháo máng, xià zuò lǎn jiāo, dāng miàn xiè guò. qín wáng zhèng zhī dé jù zhōng yuán, xiǎng yóu zhè diǎn hǎo chù. suì mìng jiāo wèi shàng qīng, lìng tā suí wǎng yíng mǔ, yǔ tài hòu tóng niǎn hái dōu, zài wèi mǔ zǐ rú chū.
秦大臣等互相議論,多怪秦王背母忘恩,未免過甚,就中有幾個激烈官吏,上疏直諫,請秦王迎還太后。秦王政本來蜂鼻長目,鶻膺豺聲,是個刻薄少恩的人物,一閱諫書,怒上加怒,竟命處諫官死刑,並榜示朝堂,敢諫者死。還有好幾個不怕死的,再去絮聒,徒落得自討苦吃,身首分離。總計直諫被殺,已有二十七人,太后不謂無罪,諫官真自取死。群臣乃不敢再言。獨齊客茅焦,伏闕請諫,秦王大怒,按劍危坐,且顧左右取鑊,即欲烹焦。焦毫不畏縮,徐徐趨進,再拜起語道:「臣聞生不諱死,存不諱亡,諱死未必得生,諱亡未必終存,死生存亡的至理,為明主所樂聞,陛下今亦願聞否?」秦王政聽了,還道他別有至論,不關母事,因即改容相答道:「容卿道來。」焦見秦王怒容已斂,便正色朗聲道:「陛下今日行同狂悖,車裂假父,囊撲二弟,言之太甚。幽禁母后,殘戮諫士,夏桀商紂,尚不至此,若使天下得聞此事,必且瓦解,無復響秦,秦國必亡,陛下必危。臣不忍緘默無言,與國同盡,情願先就鼎鑊,視死如歸!」說着,便解去外衣,赴鑊就烹。說得秦王政也覺着忙,下座攬焦,當面謝過。秦王政之得據中原,想由這點好處。遂命焦為上卿,令他隨往迎母,與太后同輦還都,再為母子如初。
lǚ bù wéi jì wǎng hé nán, yī zhù nián yú, shān dōng gè guó, duō qiǎn shǐ wèn xùn, quàn jià qǐng wǎng. mò fēi yě yào tā qù zuò yín luàn shì me. shì wèi qín tíng suǒ wén, qín wáng zhèng fáng tā wèi biàn, jí zhì bù wéi shū dào: jūn yǔ qín jiū yǒu hé gōng, dé fēng guó hé nán, shí shí wàn hù? jūn yǔ qín jiū shǔ hé qīn, dé hào zhòng fù? jīn kě lǜ lǐng jiā shǔ sù xǐ shǔ zhōng, wú dé dòu liú! bù wéi dé shū lǎn bì, zhǎng tàn shù shēng, jǐ hū lèi xià. rèn jūn yòng jǐn qiān bān jì, dào tóu réng shì yī chǎng kōng. yì yù shàng shū shēn biàn, zhuǎn sī cóng qián qíng shì, tǒng jiē ài mèi, wèi biàn míng yán, tǎng ruò táng tū chū qù, fǎn zhì sù bì. xiǎng le yòu xiǎng, jiāng lái zǒng méi yǒu liáng hǎo jié guǒ, bù rú jiù cǐ zì jǐn, miǎn de dāo tóu shòu kǔ. zhǔ yì yǐ dìng, biàn qǔ le zhèn jiǔ, miǎn qiáng tūn xià, xū yú dú fā, dāng rán bì mìng. kàn dào cǐ chù, fāng zhī diāo zuān wú yì.
呂不韋既往河南,一住年余,山東各國,多遣使問訊,勸駕請往。莫非也要他去作淫亂事麼。事為秦廷所聞,秦王政防他為變,即致不韋書道:「君與秦究有何功,得封國河南,食十萬戶?君與秦究屬何親,得號仲父?今可率領家屬速徙蜀中,毋得逗留!」不韋得書覽畢,長嘆數聲,幾乎淚下。任君用盡千般計,到頭仍是一場空。意欲上書申辯,轉思從前情事,統皆曖昧,未便明言,倘若唐突出去,反致速斃。想了又想,將來總沒有良好結果,不如就此自盡,免得刀頭受苦。主意已定,便取了鴆酒,勉強吞下,須臾毒發,當然畢命。看到此處,方知刁鑽無益。
bù wéi qī yǐ jīng xiān sǐ, ān zàng luò yáng běi máng, liáo zuǒ děng kǒng shàng yǒu hòu mìng, jí jiāng bù wéi yí hái, cǎo cǎo guān liàn, yín yè yú wǎng yǔ qī hé zàng. hòu rén dàn zhī lǚ mǔ zhǒng, bù zhī lǚ xiāng fén, qí shí shì yǐ jīng hé mù, fá rén zhī xiǎo, suǒ yǐ yǒu cǐ chuán wén ne. shēng shí bù míng bái, sǐ yě bù míng bái. wéi zhè wèi zhuāng xiāng wáng hòu, yòu gǒu yán le qī bā nián, yǔ huá yáng tài hòu xiāng jì bìng wáng. qín wáng zhèng zǒng suàn jǔ āi chéng fú, fā sàng yǐn jiù, yǔ zhuāng xiāng wáng hé zàng chǎi yáng. shí shì bù bì. zhè yě wú yōng xì biǎo.
不韋妻已經先死,安葬洛陽北邙,僚佐等恐尚有後命,急將不韋遺骸,草草棺殮,夤夜舁往與妻合葬。後人但知呂母冢,不知呂相墳,其實是已經合墓,乏人知曉,所以有此傳聞呢。生時不明白,死也不明白。惟這位莊襄王后,又苟延了七八年,與華陽太后相繼病亡。秦王政總算舉哀成服,發喪引柩,與莊襄王合葬茝陽。實是不必。這也毋庸細表。
qiě shuō qín wáng zhèng qīn lǎn dà quán, hěn shì là shǒu, jū rán yǒu léi lì fēng xíng de qì xiàng. dāng shí shān dōng gè guó, jūn yǐ jìn shuāi, qín suì chéng xì chū bīng, lù xù tūn bìng. qín wáng zhèng shí qī nián, shǐ nèi shǐ shèng shǐ jì zuò téng. miè hán, lǔ hán wáng ān shí jiǔ nián yòu qiǎn jiāng wáng jiǎn miè zhào, lǔ zhào wáng qiān èr shí èr nián fù mìng jiāng wáng bì miè wèi, lǔ wèi wáng jiǎ èr shí sì nián zài lìng wáng jiǎn miè chǔ, lǔ chǔ wáng fù chú èr shí wǔ nián gèng lìng wáng bì miè yàn, lǔ yàn wáng xǐ èr shí liù nián chì bì yóu yàn nán gōng qí, yǎn rù qí dōu lín zī, qí wáng jiàn jǔ guó jiàng qín, bèi xǐ zhì gòng, huó huó è sǐ, liù guó xī shù dàng píng, qín suì dé tǒng yī zhōng yuán, náng kuò hǎi nèi le. yú shì qín wáng zhèng mǎn zhì chóu chú, xiǎng gàn chū yī fān kōng qián jué hòu de dà shì yè, hào lìng sì fāng, suì shǒu xiān xià lìng dào:
且說秦王政親攬大權,很是辣手,居然有雷厲風行的氣象。當時山東各國,均已濅衰,秦遂乘隙出兵,陸續吞併。秦王政十七年,使內史勝史記作騰。滅韓,虜韓王安;十九年又遣將王翦滅趙,虜趙王遷;二十二年復命將王賁滅魏,虜魏王假;二十四年再令王翦滅楚,虜楚王負芻;二十五年更令王賁滅燕,虜燕王喜;二十六年飭賁由燕南攻齊,掩入齊都臨淄,齊王建舉國降秦,被徙至共,活活餓死,六國悉數蕩平,秦遂得統一中原,囊括海內了。於是秦王政滿志躊躇,想干出一番空前絕後的大事業,號令四方,遂首先下令道:
guǎ rén yǐ miǎo miǎo zhī shēn, xìng bīng zhū bào luàn, lài zōng miào zhī líng, xián fú qí gū, tiān xià dà dìng, jīn míng hào bù gēng, wú yǐ chēng chéng gōng, chuán hòu shì, qí tuǒ yì dì hào shàng wén.
寡人以眇眇之身,興兵誅暴亂,賴宗廟之靈,咸伏其辜,天下大定,今名號不更,無以稱成功,傳後世,其妥議帝號上聞。
zhè lìng yī xià, chéng xiàng wáng wǎn, yù shǐ dài fū féng jié, tíng wèi lǐ sī, biàn zhào jí bó shì, huì yì le yī rì yī yè. yuè sù fāng rù cháo zòu wén dào, gǔ shí wǔ dì zài wèi, dì fāng bù guò qiān lǐ, wài liè hóu fú yí fú děng lèi, huò cháo huò fǒu, tiān zǐ cháng bù néng zhì. jīn bì xià xìng yì bīng, chú cán zéi, píng dìng tiān xià, fǎ lìng tǒng yī, zì cóng shàng gǔ yǐ lái, dé wèi zēng yǒu, wǔ dì hé néng jí cǐ? chén děng yǔ bó shì hé yì, tǒng yán gǔ yǒu tiān huáng, yǒu dì huáng, yǒu tài huáng, xiǎng jí rén huáng. tài huáng zuì guì. jīn dāng gōng shàng zūn hào, fèng bì xià wèi tài huáng, mìng wèi zhì, lìng wèi zhào, zì chēng yuē zhèn, fú qǐ bì xià cái zé shī xíng. qín wáng tīng le, bàn shǎng wú yán, àn xiǎng tài huáng suī shì guì chēng, jiū jìng chéng wèi chén jī, méi shén xī qí, wǒ jì gōng gāo gǔ rén, nài hé zài xí jiù míng, zhòng yì dāng rán wèi hé, yīng jí bó qù, lìng yì wèi shì. sì yòu zhuǎn niàn dào: yǒu le yǒu le, gǔ chēng sān huáng wǔ dì, wǒ hé bù jiāng huáng dì èr zì hé chéng huī chēng, jiào wèi měi shàn ne. nǎi xuān yù qún chén dào: qù tài cún huáng, gèng cǎi gǔ dì wèi hào, chēng wèi huáng dì biàn liǎo. yú kě yī yì. wáng wǎn děng biàn jiē pú fú, kǒu chēng bì xià dé guò sān huáng, gōng gāo wǔ dì, yīng gāi zūn chēng huáng dì, wēi chén děng cái shū shí qiǎn, jiū jìng bù jí shèng míng. shuō zhe yòu wǔ dǎo sān hū, fāng cái qǐ lái. yī bān mèi zi xié chén. qín wáng dà xǐ, biàn mìng tuì cháo, zì jǐ chéng niǎn rù gōng. guò le yī rì, yòu fù bān zhì dào:
這令一下,丞相王綰,御史大夫馮劫,廷尉李斯,便召集博士,會議了一日一夜。越宿方入朝奏聞道,「古時五帝在位,地方不過千里,外列侯服夷服等類,或朝或否,天子常不能制。今陛下興義兵,除殘賊,平定天下,法令統一,自從上古以來,得未曾有,五帝何能及此?臣等與博士合議,統言古有天皇,有地皇,有泰皇,想即人皇。泰皇最貴。今當恭上尊號,奉陛下為泰皇,命為制,令為詔,自稱曰朕,伏乞陛下裁擇施行。」秦王聽了,半晌無言,暗想泰皇雖是貴稱,究竟成為陳跡,沒甚稀奇,我既功高古人,奈何再襲舊名,眾議當然未合,應即駁去,另議為是。嗣又轉念道:「有了有了,古稱三皇五帝,我何不將皇帝二字合成徽稱,較為美善呢。」乃宣諭群臣道:「去泰存皇,更采古帝位號,稱為皇帝便了。余可依議。」王綰等便皆匍伏,口稱陛下德過三皇,功高五帝,應該尊稱皇帝,微臣等才疏識淺,究竟不及聖明。說着又舞蹈三呼,方才起來。一班媚子諧臣。秦王大喜,便命退朝,自己乘輦入宮。過了一日,又復頒制道:
zhèn wén tài gǔ yǒu hào wú shì, zhōng gǔ yǒu hào, sǐ ér yǐ xíng wèi shì, rú cǐ zé zi dé yì fù, chén dé yì jūn, shén wú wèi yě, zhèn suǒ fú qǔ, zì jīn yǐ hòu, chú qù shì fǎ, zhèn wèi shǐ huáng dì, hòu shì zǐ sūn, yǐ cì jì shù, èr shì sān shì zhì qiān wàn shì, chuán zhī wú qióng, qǐ bù yì yú!
朕聞太古有號毋諡,中古有號,死而以行為諡,如此則子得議父,臣得議君,甚無謂也,朕所弗取,自今以後,除去諡法,朕為始皇帝,後世子孫,以次計數,二世三世至千萬世,傳之無窮,豈不懿歟!
kàn guān, nǐ dào zhè piān zhì shū, shì hé mìng yì? tā xiǎng shì yǒu měi è, dōu shì běn rén sǐ hòu, dìng zhū tā rén. měi shì yuán bù bì shuō le tǎng ruò tā rén zhǐ zhāi shēng píng, jiā yī è shì, qǐ bú yào yí chòu wàn nián? wǒ sǐ hòu, bǎo bú zhù dìng dé měi shì, bù ruò chú qù shì fǎ, miǎn de tā rén wàng yì. qiě wǒ shǒu dìng tiān xià, wú fēi wèi zi sūn qǐ jiàn, de néng qiān wàn dài de chuán jiāng xià qù, fāng bù fù wǒ yī fān jīng yíng, suǒ yǐ tè dì bān zhì, shuō chū zhè bān yī xiāng qíng yuàn de huà tóu. dāng xià zhuī zūn zhuāng xiāng wáng wèi tài shàng huáng, zì chēng shǐ huáng, xiǎo zi yī shǐ xù shù, cǐ hòu yě hū tā wèi shǐ huáng le. tí qīng méi mù.
看官,你道這篇制書,是何命意?他想諡有美惡,都是本人死後,定諸他人。美諡原不必說了;倘若他人指摘生平,加一惡諡,豈不要遺臭萬年?我死後,保不住定得美諡,不若除去諡法,免得他人妄議。且我手定天下,無非為子孫起見,得能千萬代的傳將下去,方不負我一番經營,所以特地頒制,說出這般一廂情願的話頭。當下追尊莊襄王為太上皇,自稱始皇,小子依史敘述,此後也呼他為始皇了。提清眉目。
xiān shì qí rén zōu yǎn, cháng lùn wǔ dé tuī qiān, gēng dié xiāng shèng, rú huǒ néng miè jīn, jí huǒ néng shèng jīn, jīn néng kè mù, jí jīn néng shèng mù, liè dài dǐng gé, jiù shì xiāng shèng děng yǔ. shǐ huáng cǎi yòng yǎn shuō, yǐ wèi zhōu dé huǒ dé, qín yīng chēng wèi shuǐ dé, shuǐ néng shèng huǒ, gù qín kě dài zhōu. zì shì dìng wèi shuǐ dé, mìng hé míng wèi dé shuǐ. yòu yīn xià zhèng jiàn yín, shāng zhèng jiàn chǒu, zhōu zhēng jiàn zi, qín yīng tè chuàng yī gé, yǔ xī bù tóng, nǎi dìng zhì jiàn hài, yǐ shí yuè shuò wèi suì shǒu. yīn lì mò rú xià zhèng, shāng zhōu gǎi jiàn, bù miǎn duō shì, rú qín gèng jué wú wèi le. yī fú jīng máo jié qí, gài lìng shàng hēi, qǔ xiàng shuǐ sè. shuǐ zhǔ běi fāng, zhōng shù wèi liù, gù yòng liù wèi jì shù, liù cùn wèi fú, liù chǐ wèi bù, guān zhì liù cùn, yú zhì liù chǐ. qiě wèi shuǐ dé wèi yīn, yīn dào zhǔ shā, suǒ yǐ yán dìng xíng fǎ, bù shàng cí huì, yī qiè jǔ cuò, chún yòng fǎ lǜ xiāng shéng, níng kě shī rù, bù kě shī chū. hòu shì wèi qín shàng fǎ lǜ, shì yǒu fǎ zhì guó guī mó, bù zhī qín yǐ xíng shā wèi fǎ, rú hé zhì zhì. cóng cǐ qín rén bù néng yǒu wèi, dòng lí fǎ wǎng, zhě yī mǎn dào, hēi yù cóng yuān.
先是齊人鄒衍,嘗論五德推遷,更迭相勝,如火能滅金,即火能勝金,金能克木,即金能勝木,列代鼎革,就是相勝等語。始皇採用衍說,以為周得火德,秦應稱為水德,水能勝火,故秦可代周。自是定為水德,命河名為德水。又因夏正建寅,商正建丑,周正建子,秦應特創一格,與昔不同,乃定製建亥,以十月朔為歲首。陰曆莫如夏正,商周改建,不免多事,如秦更覺無謂了。衣服旌旄節旗,概令尚黑,取象水色。水主北方,終數為六,故用六為紀數,六寸為符,六尺為步,冠制六寸,輿制六尺。且謂水德為陰,陰道主殺,所以嚴定刑法,不尚慈惠,一切舉措,純用法律相繩,寧可失入,不可失出。後世謂秦尚法律,似有法治國規模,不知秦以刑殺為法,如何制治。從此秦人不能有為,動罹法網,赭衣滿道,黑獄叢冤。
huì chéng xiàng wáng wǎn děng fú què shàng yán, lüè shuō zhū hóu chū miè, yàn qí chǔ dì fāng liáo yuǎn, yīng fēng zǐ dì wèi wáng, qiǎn wǎng zhèn shǒu. shǐ huáng bù yǐ wèi rán, nǎi lìng qún chén tuǒ yì. qún chén duō zàn chéng wǎn yán, wéi tíng wèi lǐ sī bó yì dào: zhōu cháo kāi guó, fēng jiàn tóng xìng zǐ dì, bù kě shèng jì, hòu sì shū yuǎn, hù xiāng gōng jī, shì ruò chóu chóu, zhōu tiān zǐ wú fǎ jìn zhǐ, zuò zhì shuāi wáng. jīn lài bì xià wēi líng, tǒng yī hǎi nèi, hé wù xī zhì jùn xiàn, shè guān fēn zhì? suǒ yǒu zhū zi gōng chén, dàn yí jiāng gōng jiā fù shuì, liàng wèi shǎng gěi, bù lìng zhuān quán. nèi zhòng wài qīng, tiān xià zì wú yì zhì, zhè nǎi shì ān níng zhì jì lī. jì fēi bù shàn, dàn shàng wú lìng zhǔ, wú lùn rú hé miào fǎ, zǒng nán chí jiǔ. shǐ huáng xīn rán xǐ dào: tiān xià jiǔ kǔ bīng gé, zhèng yīn liè hóu hù zhì, zhàn dòu bù xiū. xiàn zài tiān xià chū dìng, ruò zài réng jiù zhì fēng wáng lì guó, qǐ bú shì fù kāi bīng huò me? tíng wèi yì shì, zhèn dāng zhào xíng! wáng wǎn děng sǎo xìng tuì chū, shǐ huáng jí mìng lǐ sī huì tóng liáo shǔ, guī huà jiāng tǔ. fèi le xǔ duō xīn lì, cái dé zhī pèi tíng dāng, fēn tiān xià wèi sān shí liù jùn, liè míng rú xià:
會丞相王綰等伏闕上言,略說諸侯初滅,燕齊楚地方遼遠,應封子弟為王,遣往鎮守。始皇不以為然,乃令群臣妥議。群臣多贊成綰言,唯廷尉李斯駁議道:「周朝開國,封建同姓子弟,不可勝計,後嗣疏遠,互相攻擊,視若仇讎,周天子無法禁止,坐致衰亡。今賴陛下威靈,統一海內,何勿析置郡縣,設官分治?所有諸子功臣,但宜將公家賦稅,量為賞給,不令專權。內重外輕,天下自無異志,這乃是安寧至計哩。」計非不善,但上無令主,無論如何妙法,總難持久。始皇欣然喜道:「天下久苦兵革,正因列侯互峙,戰鬥不休。現在天下初定,若再仍舊制封王立國,豈不是復開兵禍麼?廷尉議是,朕當照行!」王綰等掃興退出,始皇即命李斯會同僚屬,規劃疆土。費了許多心力,才得支配停當,分天下為三十六郡,列名如下:
nèi shǐ jùn sān chuān jùn hé dōng jùn nán yáng jùn nán jùn jiǔ jiāng jùn zhāng jùn huì jī jùn yǐng chuān jùn dàng jùn sì shuǐ jùn xuē jùn dōng jùn láng yá jùn qí jùn shàng gǔ jùn yú yáng jùn gǔ běi píng jùn liáo xī jùn liáo dōng jùn dài jùn jù lù jùn hán dān jùn shàng dǎng jùn tài yuán jùn yún zhōng jùn jiǔ yuán jùn yàn mén jùn shàng jùn lǒng xī jùn běi dì jùn hàn zhōng jùn bā jùn shǔ jùn qián zhōng jùn zhǎng shā jùn
內史郡 三川郡 河東郡 南陽郡 南郡 九江郡 鄣郡 會稽郡 穎川郡 碭郡泗水郡 薛郡 東郡 瑯琊郡 齊郡 上谷郡 漁陽郡 古北平郡 遼西郡 遼東郡 代郡巨鹿郡 邯鄲郡 上黨郡 太原郡 雲中郡 九原郡 雁門郡 上郡 隴西郡 北地郡 漢中郡 巴郡 蜀郡 黔中郡 長沙郡
měi jùn fēn zhì shǒu wèi, shǒu zhǎng zhì jùn, wèi zhǎng zuǒ shǒu, diǎn wǔ zhí jiǎ zú. cháo tíng shè yù shǐ jiān jùn, biàn chēng wèi jiān. měi xiàn shè lìng, yǔ jùn shǒu wèi tóng guī cháo tíng jiǎn fàng. shǒu lìng xià yǒu jùn zuǒ xiàn zuǒ, gè yóu shǒu lìng rèn yòng. yǐ xià biàn shì xiāng guān, xuǎn zì mín jiān, dà yuē shí lǐ yī tíng, tíng yǒu zhǎng shí tíng yī xiāng, xiāng yǒu sān lǎo, jí sè fū yóu jiǎo. sān lǎo zhǎng jiào huà, sè fū pàn sù sòng, yóu jiǎo zhì dào zéi, zhè hái shì zhōu cháo yí zhì, lüè cún yī bān. gǎi mìng bǎi xìng wèi qián shǒu, tè chuàng chū yī tiáo ēn lì, xǔ mín dà pú. yuán lái qín lǜ cháng bù zhǔn ǒu yǔ, bù zhǔn sān rén yǐ shàng, yī tóng jù yǐn, cǐ cì yīn hǎi nèi hùn yī, zǒng suàn tè bié jiā ēn, lìng mín rén hé yàn yī liǎng tiān, suǒ yǐ jiào zuò dà pú. bǎi xìng jiē fèng cǐ lìng, cái dé qīn péng xiāng jù, bēi jiǔ tán xīn, yě kě wèi yī zhāo xìng yù. nǎ zhī jiǔ xìng wèi lán, cháo zhǐ yòu dào, yī shì lìng mín jiān bīng qì, xī shù jiǎo chū, bù zhǔn sī liú èr shì lìng mín jiān háo jiā míng shì, jí rì qiān jū xián yáng, bù zhǔn chí màn sān shì lìng quán guó xiǎn yào dì fāng, fán chéng bǎo guān sāi děng lèi, tǒng xíng huǐ qù. xiǎo zi chuāi cè shǐ huáng xīn lǐ, wú fēi wèi fáng rén zào fǎn qǐ jiàn, xī shōu bīng qì, bǎi xìng wú cóng dé xiè, tú shǒu zǒng nán qǐ shì. qiān rù háo jiā míng shì, jiù jìn jiān shù, shǐ tā wú cóng gōu jié, zì rán bù néng fǎn kàng cháo tíng. xuē píng chéng bǎo guān sāi, wú xiǎn kě jù, hé rén zài gǎn zuò luàn? zhè nǎi shì shǐ huáng qióng sī jí xiǎng, fāng yǒu zhè shù tiáo hào lìng, bān fā chū lái. zì yǐ wèi zhì, shí shì dāi niǎo. zhǐ kě lián zhè bǎi xìng yòu zāo tú dú, zuì tòng kǔ de shì lìng mín qiān jū. tā běn lái gè shǒu tǔ zhù, ān jū lè yè, bù láo yuǎn xíng, cǐ fān wú duān bèi xǐ, pāo qù tián yuán jiā chǎn, yòu shòu nà dì fāng guān lì de qū pò, fēng cān lù sù, bǎo cháng lù tú xīn kǔ, cái dào xián yáng. xián yáng suī rán rè nào, wú rú rén dì shēng shū, móu shí wéi jiān, hǎo hǎo yī gè fù hù, biàn zuò pín jiā, hǎo hǎo yī gè háo shì, yě hài de chuí tóu sàng qì, zuò le luò tuò de qióng máng, kě tàn bù kě tàn ne! jiù shì míng chéng jù bǎo, wú gù xuē píng, suī shì yǔ mín wú ài, dàn zǒng yào láo dòng bǎi xìng, qiě jiāng lái huò yǒu dào zéi, jiū kào hé chù fáng shǒu? zhì ruò bīng qì yī xiàng, nǎi shì mín jiān chū zī gòu zào, fáng wèi shēn jiā, shǐ huáng jiào tā yī gài jiǎo chū, bìng méi yǒu xiāng dāng cháng gěi, bǎi xìng zhǐ yǒu zì rèn huì qì. jùn xiàn shǒu lìng, bǎ bīng qì shōu xià, yī gǔ nǎo ér yùn rù xián yáng. zhè zhǒng bīng qì, tǒng shì tóng zhì zào chéng, shǐ huáng lì mìng róng huǐ, gòng yǒu shù bǎi wàn jīn. shì zhí lín táo xiàn zhōng, bào chēng yǒu shí èr dà rén chū xiàn, zhǎng yuē wǔ zhàng, zú lǚ liù chǐ, tǒng zhe yí rén fú shì yún yún. shǐ huáng yǐ wèi ruì zhào, jí mìng jiāng róng huà zhū tóng, mó xiào dà rén yǐng xiàng, zhù chéng tóng rén shí èr gè, měi gè zhòng èr shí sì wàn jīn, bǎi liè gōng mén wài miàn. zhè hǎo suàn zuò tóng xiàng kāi shǐ. hái yǒu yú tóng ruò gān, lìng zhù zhōng jí zhōng jià, fēn zhì gè diàn. xiāng chuán zhè shí èr gè tóng rén, hàn shí shàng cún, zhì hàn mò dǒng zhuō rù jīng, shǐ chuí pò le shí gè, yí zhù xiǎo qián, shàng shèng liǎng gè, chuán dào xī jìn wáng hòu, bèi hòu zhào zhǔ shí hǔ xǐ zhì yè chéng, hòu lái qín wáng fú jiān, yòu bǎ tóng rén bān hái zhǎng ān, xiāo huǐ liǎo shì. zhè shì hòu huà bù tí.
每郡分置守尉,守掌治郡,尉掌佐守,典武職甲卒。朝廷設御史監郡,便稱為監。每縣設令,與郡守尉同歸朝廷簡放。守令下有郡佐縣佐,各由守令任用。以下便是鄉官,選自民間,大約十里一亭,亭有長;十亭一鄉,鄉有三老,及嗇夫游徼。三老掌教化,嗇夫判訴訟,游徼治盜賊,這還是周朝遺制,略存一斑。改命百姓為黔首,特創出一條恩例,許民大酺。原來秦律嘗不准偶語,不准三人以上,一同聚飲,此次因海內混壹,總算特別加恩,令民人合宴一兩天,所以叫做大酺。百姓接奉此令,才得親朋相聚,杯酒談心,也可謂一朝幸遇。那知酒興未闌,朝旨又到,一是令民間兵器,悉數繳出,不准私留;二是令民間豪家名士,即日遷居咸陽,不准遲慢;三是令全國險要地方,凡城堡關塞等類,統行毀去。小子揣測始皇心理,無非為防人造反起見,吸收兵器,百姓無從得械,徒手總難起事。遷入豪家名士,就近監束,使他無從勾結,自然不能反抗朝廷。削平城堡關塞,無險可據,何人再敢作亂?這乃是始皇窮思極想,方有這數條號令,頒發出來。自以為智,實是呆鳥。只可憐這百姓又遭荼毒,最痛苦的是令民遷居。他本來各守土著,安居樂業,不勞遠行,此番無端被徙,拋去田園家產,又受那地方官吏的驅迫,風餐露宿,飽嘗路途辛苦,才到咸陽。咸陽雖然熱鬧,無如人地生疏,謀食維艱,好好一個富戶,變做貧家,好好一個豪士,也害得垂頭喪氣,做了落魄的窮氓,可嘆不可嘆呢!就是名城巨堡,無故削平,雖是與民無礙,但總要勞動百姓,且將來或有盜賊,究靠何處防守?至若兵器一項,乃是民間出資購造,防衛身家,始皇叫他一概繳出,並沒有相當償給,百姓只有自認晦氣。郡縣守令,把兵器收下,一古腦兒運入咸陽。這種兵器,統是銅質造成,始皇立命熔毀,共有數百萬斤。適值臨洮縣中,報稱有十二大人出現,長約五丈,足履六尺,統着夷人服飾云云。始皇以為瑞兆,即命將熔化諸銅,摹肖大人影象,鑄成銅人十二個,每個重二十四萬斤,擺列宮門外面。這好算做銅像開始。還有餘銅若干,令鑄鐘及鍾架,分置各殿。相傳這十二個銅人,漢時尚存,至漢末董卓入京,始椎破了十個,移鑄小錢,尚剩兩個,傳到西晉亡後,被後趙主石虎徙至鄴城,後來秦王苻堅,又把銅人搬還長安,銷毀了事。這是後話不題。
wéi qín shǐ huáng lìng xíng jìn zhǐ, mèng xiǎng tài píng, zì sī tiān xià kě cóng cǐ wú shì, lè dé xún xiē kuài lè, ān xiǎng tiān nián. cóng qián qín guó zhū zōng miào, jí zhāng tái shàng lín děng yuàn xiè, tǒng zài wèi nán. jí xuē píng liù guó, zhé lìng huà gōng wǎng shì, fǎng huì gè guó gōng shì zhì dù, huì chéng qín tíng, shǐ huáng biàn zé yī jīng qiǎo huá lì de tú yàng, lìng jiàng yì yī shì yíng zào. dāng xià zài xián yáng běi bǎn, pì yī jí dà kuàng dì, nán lín wèi shuǐ, xī jù yōng mén, dōng zhì jīng wèi èr shuǐ hé liú chù, yí lǐ zhú gōng, ruò diàn yǔ, ruò lóu gé, ruò tái xiè, yán lù lián luò, céng jiē bù qióng, xià gèn fù dào, shàng jià zhōu gé, fēng yǔ bù qīn, rì guāng wú zǔ. luò chéng yǐ hòu, jiù jiāng liù guó de fēi pín zǐ nǚ, zhōng gǔ lè, fēn zhì gōng zhōng, méi yī chù bù yǒu měi rén, méi yī shì bù yǒu yīn lè. shǐ huáng chú lín cháo shì zhèng wài, wǎng wǎng zhì gōng zhōng wán shǎng, zhāng lè shè yǐn, huàn nǚ yòu yán. zhè bān bèi fú de jiāo wá, hái jì shén me guó wáng zhǔ rǔ, dàn qī dé shǐ huáng huān xīn, yīn qín cì hou, yī yù zhào xìng, hǎo sì dēng xiān yì bān, bā bù dé qīn chéng yǔ lù, yǎng mù huáng ēn. kě xī shǐ huáng zhǐ yǒu yī shēn, zěn néng dào chù zhōu xuán, wèi tā kě wàng, suǒ yǐ xián yáng gōng lǐ, yuàn nǚ chéng qún, wéi bù gǎn liú lòu miàn mù, zhǐ bèi rén shì lèi bà le. wáng guó fù nǚ, zhuàng shì kě lián.
惟秦始皇令行禁止,夢想太平,自思天下可從此無事,樂得尋些快樂,安享天年。從前秦國諸宗廟,及章台上林等苑榭,統在渭南。及削平六國,輒令畫工往視,仿繪各國宮室制度,匯呈秦廷,始皇便擇一精巧華麗的圖樣,令匠役依式營造。當下在咸陽北坂,辟一極大曠地,南臨渭水,西距雍門,東至涇渭二水合流處,迤邐築宮,若殿宇,若樓閣,若台榭,沿路連絡,層接不窮,下亘復道,上架周閣,風雨不侵,日光無阻。落成以後,就將六國的妃嬪子女,鍾鼓樂,分置宮中,沒一處不有美人,沒一室不有音樂。始皇除臨朝視政外,往往至宮中玩賞,張樂設飲,喚女侑筵。這班被俘的嬌娃,還記甚麼國亡主辱,但期得始皇歡心,殷勤伺候,一遇召幸,好似登仙一般,巴不得親承雨露,仰沐皇恩。可惜始皇只有一身,怎能到處周旋,慰她渴望,所以咸陽宮裡,怨女成群,惟不敢流露面目,只背人拭淚罷了。亡國婦女,狀似可憐。
shí shì kě hèn.
實是可恨。
shǐ huáng shàng xián gōng yǔ xiá xiǎo, cái yuè yī nián, yòu zài wèi nán tiān zào gōng shì, jiào zuò xìn gōng. sì fù gǎi míng jí miào, qǔ xiàng tiān jí. zì jí miào tōng zhì lí shān, zào yī jí dà de diàn wū, jiào zuò gān quán qián diàn. diàn tōng xián yáng gōng, zhōng zhú yǒng dào, rú jiē xiàng xiāng sì, chéng yú suǒ jīng, wài rén bù dé wàng jiàn, zhè yě shì fáng rén qīn fàn de jì cè. shǐ huáng dào cǐ, hǎo suàn shì qióng shē jí yù, kuài lè wú bǐ le. piān tā shì gè hǎo dòng bù hǎo jìng de rén wù, rì rì zài gōng zhōng yóu yàn, shì jué dé wèi tóng jué là, méi shén xìng qù, suì yòu xiǎng chū yī fǎ, lìng tiān xià biàn zhú chí dào, zhǔn bèi yù jià xún yóu. xiǎo zi yǒu shī tàn dào:
始皇尚嫌宮宇狹小,才閱一年,又在渭南添造宮室,叫做信宮。嗣復改名「極廟」,取象天極。自極廟通至驪山,造一極大的殿屋,叫做甘泉前殿。殿通咸陽宮,中築甬道,如街巷相似,乘輿所經,外人不得望見,這也是防人侵犯的計策。始皇到此,好算是窮奢極欲,快樂無比了。偏他是個好動不好靜的人物,日日在宮中游宴,似覺得味同嚼蠟,沒甚興趣,遂又想出一法,令天下遍築馳道,準備御駕巡遊。小子有詩嘆道:
wèi chén bù yì wèi jūn nán, míng lùn xiāng chuán zuì bù kān
為臣不易為君難,名論相傳最不刊;
gǔ yǒu fù chē jīn kě jiàn, bào qín yí shǐ shì zhòng kàn!
古有覆車今可鑑,暴秦遺史試重看!
yù zhī chí dào guī mó, jí shǐ huáng chū xún shì jī, qiě zhì xià huí xù xiáng.
欲知馳道規模,及始皇出巡事跡,且至下回續詳。
lào ǎi zì chēng jiǎ fù, kě chǒu zhī zhì, dàn ǎi gù yī wú lài zi, yí yǒu cǐ děng kǒu wěn. máo jiāo nǎi yì yǐ jiǎ fù chēng zhī, ér shǐ huáng nǎi xià zuò xiè guò, shà shì yì shì! nǎi mǔ jì yǔ ǎi fàn jiān, zé yǐ zì jué yú zōng tiāo, qiān jū bié gōng, yì wú bù kě. wéi qín wáng ruò niàn jū yù zhī ēn, dàn bào zhī yǐ zhōng yǎng kě ěr, jìn gù gù bù kě yě, yíng hái yì shǔ bù bì. dú guài tā rén jiàn sǐ, zhì èr shí qī rén, ér máo jiāo dú néng shù yǔ wǎn huí, cǐ fēi shǐ huáng shàng zhī liàn mǔ, shí yīn jiāo yǐ tiān xià wǎ jiě zhī yǔ, zuò wèi kǒng xià, shǐ huáng yǒu zhì tǒng yī, nǎi bù dé bù pò ér xiāng cóng ěr. bù rán, lào ǎi dāng zhū, lǚ bù wéi shàng ruò kě shè, hú wèi yì bī zhū sǐ dì, bù niàn qián gōng yé? jué hòu shǐ huáng bìng tūn liù guó, zì chēng huáng dì, zhǒng zhǒng fǎ lìng, wú yī fēi dú mín zhèng cè, bǐ guǒ ruò zhī xiào qīn, hé zhì rú cǐ bù rén? bù guò bǐ dú mín, mín yì bì hái ér dú bǐ, bǐ yǐ wèi zhì, shí zé yú shén. fū shǐ huáng wèi lǚ bù wéi suǒ shēng, bù wéi yù yú rén ér zú zhì zì yú, shǐ huáng yì yù yú mín ér zhōng yì zì yú, yǒu shì fù jí yǒu shì zi, shì wú nǎi suǒ wèi fù zuò zi shù yé? yuè cǐ huí, kě xiào yì kě kǎi yǐ.
嫪毐自稱假父,可丑之至,但毐固一無賴子,宜有此等口吻。茅焦乃亦以假父稱之,而始皇乃下座謝過,煞是異事!乃母既與毐犯奸,則已自絕於宗祧,遷居別宮,亦無不可。惟秦王若念鞠育之恩,但報之以終養可耳,禁錮固不可也,迎還亦屬不必。獨怪他人諫死,至二十七人,而茅焦獨能數語挽回,此非始皇尚知戀母,實因焦以天下瓦解之語,作為恐嚇,始皇有志統一,乃不得不迫而相從爾。不然,嫪毐當誅,呂不韋尚若可赦,胡為亦逼諸死地,不念前功耶?厥後始皇併吞六國,自稱皇帝,種種法令,無一非毒民政策,彼果若知孝親,何至如此不仁?不過彼毒民,民亦必還而毒彼,彼以為智,實則愚甚。夫始皇為呂不韋所生,不韋欲愚人而卒致自愚,始皇亦欲愚民而終亦自愚,有是父即有是子,是毋乃所謂父作子述耶?閱此回,可笑亦可慨矣。