strong zhǎn zhì zhī chén tāng lì qí gōng jià xiōng nú wáng qiáng liú yí hèn strong
斬郅支陳湯立奇功 嫁匈奴王嬙留遺恨
què shuō wéi xuán chéng sǐ hòu, yù shǐ dài fū kuāng héng, xún lì shēng rèn, lìng yòng fán yán shòu wèi yù shǐ dài fū. kuāng héng suī shàng zhèng zhí, dàn jiàn shí xiǎn quán shì gǒng gù, yě bù gǎn yǔ tā fǎn duì, zhǐ de shùn fēng qiāo luó, zuò yī gè hǎo hǎo xiān shēng. shí xiǎn yǒu zǐ, yù yǔ láng zhōng gān yán shòu wèi qī, piān yán shòu kàn qīng shí xiǎn, bù yuàn yǔ hūn, wǎn yán xiè jué. què yǒu tè shí. xiǎn biàn jí xián hèn. jiàn zhāo sān nián, gān yán shòu wèi xī yù dōu hù qí dū wèi, yǔ fù xiào wèi chén tāng, tóng chū xī yù, xí zhǎn zhì zhī dān yú, chuán shǒu zhǎng ān. cháo chén duō wèi gān chén qǐng fēng, dú shí xiǎn lián tóng kuāng héng, hé cí quàn zǔ, yú lùn suì bù zhí kuāng héng.
卻說韋玄成死後,御史大夫匡衡,循例升任,另用繁延壽為御史大夫。匡衡雖尚正直,但見石顯權勢鞏固,也不敢與他反對,只得順風敲鑼,做一個好好先生。石顯有姊,欲與郎中甘延壽為妻,偏延壽看輕石顯,不願與婚,婉言謝絕。卻有特識。顯便即銜恨。建昭三年,甘延壽為西域都護騎都尉,與副校尉陳湯,同出西域,襲斬郅支單于,傳首長安。朝臣多為甘陳請封,獨石顯聯同匡衡,合詞勸阻,輿論遂不直匡衡。
jiū jìng gān chén èr rén, hé gù xí zhǎn zhì zhī? shuō lái què yǒu yī zhǒng yuán yīn. zhì zhī dān yú, xǐ jū jiān kūn, yuàn hàn yōng hù hū hán xié, bù kěn zhù jǐ, jū rǔ hàn shǐ jiāng jiāo shǐ děng, qiǎn shǐ qiú hái shì zi jū yú lì shòu. jiàn bā shí liù bā shí qī huí. yuán dì xǔ lìng huí guó, tè qiǎn wèi sī mǎ gǔ jí sòng wǎng, jí bèi zhì zhī shā sǐ. zhì zhī zì zhī fù hàn, yòu wén hū hán xié jiàn qiáng, kǒng zāo xí jī. zhèng xiǎng zài xǐ tā chù, shì kāng jū guó qiǎn shǐ yíng zhì zhī, yù lìng hé bīng, gòng qǔ wū sūn, zhì zhī lè dé yīng yǔn, biàn yǐn bīng xī wǎng kāng jū. kāng jū wáng jiāng jǐ nǚ jià yǔ zhì zhī, zhì zhī yě jiāng jǐ nǚ jià yǔ kāng jū wáng, hù xiāng wēng xù, yě shì hǎn wén. bǐ cǐ jié wèi hūn yīn, lián bīng wǎng gōng wū sūn. zhí zhì chì gǔ chéng xià, chì gǔ chéng wèi wū sūn dōu, jiàn qián wén. lüè dé xǔ duō rén chù, fāng cái hái shī. wū sūn bù gǎn zhuī jī, qiě jiāng xī jìn kāng jū de dì fāng, qì zuò huāng dì, suǒ yǒu jiù shí jū mín, yī lǜ dōng xǐ, miǎn de zāo yāng. zhì zhī shì shèng shēng jiāo, jí miè shì kāng jū, líng nüè kāng jū wáng nǚ. kāng jū wáng nǚ bù kěn fú qì, rě dòng zhì zhī nù yì, jìng bá dāo jiāng tā kǎn sǐ. zì zhì dōu lài shuǐ bīn, yì mín zhú chéng, mín huò shǎo dài, biàn jié zhǎn shǒu zú, tóu rù shuǐ zhōng. èr nián yú cái dé bì gōng, zhì zhī rù chéng jū zhù, jù xiǎn zì gù lǚ qiǎn shǐ fēn wǎng dà yuān zhū guó, zhēng qiú suì gòng. dà yuān guó pà tā qiáng bào, bù gǎn bù yī. hàn tíng shàng yǐ wèi gǔ jí wèi sǐ, pài shǐ tàn wèn, cái zhī jí bèi shā sǐ. zài shǐ rén suǒ hái shī hái, zhì zhī bù yǔ, fǎn jiāng hàn shǐ jī zhù, yáng qiú xī yù dōu hù, zì yán pì jū kùn è, qíng yuàn guī fù dà hàn, qiǎn zi rù shì. qí shí shì shè cí xiāng kuáng, yì zài huǎn bīng. xiōng jiǎo yǐ jí! xī yù dōu hù zhèng jí, yǐ lǎo bìng guī xiū, yuán dì nǎi tè jiǎn gān yán shòu chén tāng liǎng rén, chū zhèn wū lěi chéng.
究竟甘陳二人,何故襲斬郅支?說來卻有一種原因。郅支單于,徙居堅昆,怨漢擁護呼韓邪,不肯助己,拘辱漢使江憍始等,遣使求還侍子駒於利受。見八十六、八十七回。元帝許令回國,特遣衛司馬谷吉送往,吉被郅支殺死。郅支自知負漢,又聞呼韓邪漸強,恐遭襲擊。正想再徙他處,適康居國遣使迎郅支,欲令合兵,共取烏孫,郅支樂得應允,便引兵西往康居。康居王將己女嫁與郅支,郅支也將己女嫁與康居王,互相翁婿,也是罕聞。彼此結為婚姻,聯兵往攻烏孫。直至赤谷城下,赤谷城為烏孫都,見前文。掠得許多人畜,方才還師。烏孫不敢追擊,且將西近康居的地方,棄作荒地,所有舊時居民,一律東徙,免得遭殃。郅支恃勝生驕,即蔑視康居,凌虐康居王女。康居王女不肯服氣,惹動郅支怒意,竟拔刀將她砍死。自至都賴水濱,役民築城,民或少怠,便截斬手足,投入水中。二年余才得畢工,郅支入城居住,據險自固;屢遣使分往大宛諸國,徵求歲貢。大宛國怕他強暴,不敢不依。漢廷尚以為谷吉未死,派使探問,才知吉被殺死。再使人索還屍骸,郅支不與,反將漢使羈住,佯求西域都護,自言僻居困厄,情願歸附大漢,遣子入侍。其實是設詞相誑,意在緩兵。凶狡已極!西域都護鄭吉,已老病歸休,元帝乃特簡甘延壽陳湯兩人,出鎮烏壘城。
yán shòu zì jūn kuàng, běi dì zhì yù rén. tāng zì zi gōng, shān yáng xiá qiū rén. yán shòu sù shàn qí shè, xiàng yǐ wǔ lì zhù míng tāng què shì wén shì chū shēn, bù jū xiǎo jié, zhuān hào qí móu. jì yǔ yán shòu tóng zhì xī yù, suǒ guò shān chuān chéng yì, wú bù zhù yì. dāng xià yǔ yán shòu shāng yì dào: yí dí wèi fú dà guó, běn xìng shǐ rán. qián shí xī yù, cháng fú shǔ xiōng nú. jīn zhì zhī dān yú qiān yí zhì cǐ, zì shì guó wēi, qīn líng wū sūn dà yuān, bìng wèi kāng jū huà cè, móu tūn èr guó. ruò wū sūn dà yuān, guǒ bèi bìng tūn, shì bì běi gōng yī liè, xī qǔ ān xī, nán jī yuè dī, bù chū shù nián, xī yù zhū guó, qiě jǐn wèi suǒ yǒu le! qiě zhì zhī biāo hàn shàn zhàn, cǐ shí bù tú, bì wèi xī yù dà huàn, zuì hǎo shì xiān fā zhì rén, jǐn fā tún tián lì shì, qū cóng wū sūn bù zhòng, zhí zhǐ bǐ chéng. bǐ shǒu bèi wèi jiān, róng yì gōng rù, chéng cǐ zhǎn zhì zhī shǒu, shàng xiàn cháo tíng, qǐ bú shì qiān zài yī shí de dà gōng me? yán shòu yě yǐ wèi rán, wéi yù xiān zòu hòu xíng. tāng yòu quàn zǔ dào: cháo tíng gōng qīng, zěn zhī yuǎn móu? rú yù zòu wén, bì bù jiàn cóng. yán shòu zhōng yǐ wèi bù biàn zhuān shàn, wèi kěn jù xíng. zhèng sī shàng shū zòu qǐng, hū rán dé bìng, zhǐ hǎo gē zhì yī páng, cóng shì yī zhì.
延壽字君況,北地郅郁人。湯字子公,山陽瑕邱人。延壽素善騎射,向以武力著名;湯卻是文士出身,不拘小節,專好奇謀。既與延壽同至西域,所過山川城邑,無不注意。當下與延壽商議道:「夷狄畏服大國,本性使然。前時西域,嘗服屬匈奴。今郅支單于遷移至此,自恃國威,侵陵烏孫大宛,並為康居畫策,謀吞二國。若烏孫大宛,果被併吞,勢必北攻伊列,西取安息,南擊月氐,不出數年,西域諸國,且盡為所有了!且郅支驃悍善戰,此時不圖,必為西域大患,最好是先發制人,盡發屯田吏士,驅從烏孫部眾,直指彼城。彼守備未堅,容易攻入,乘此斬郅支首,上獻朝廷,豈不是千載一時的大功麼?」延壽也以為然,惟欲先奏後行。湯又勸阻道:「朝廷公卿,怎知遠謀?如欲奏聞,必不見從。」延壽終以為不便專擅,未肯遽行。正思上書奏請,忽然得病,只好擱置一旁,從事醫治。
yuē guò le hǎo jǐ rì, bìng zhì shǎo chài, hū wén wài miàn rén shēng mǎ sī, lù xù bù jué, rěn bú zhù tiào luò chuáng xià, xiàng wài chá wèn, dàn jiàn chén tāng jiǎn yuè bīng mǎ, qián hòu lái liè, chà bù duō yǒu shù wàn rén, biàn hē shēng dào: zhòng bīng dào cǐ, yì yù hé wèi! tāng háo bù liǎn suō, fǎn àn jiàn xiāng chì dào: dà zhòng qí jí, wǎng tǎo zhì zhī, shù zi shàng gǎn zǔ zhòng me! gǎn zuò gǎn yán. shuō dé yán shòu chēng mù shēn shé, bù gǎn yì yì. jí xún míng shí qíng, cái zhī tāng chéng zhe jǐ bìng, jiǎo zhì diào lái. nà shí jiàn zài xián shàng, bù dé bù fā, zhǐ de yǔ tāng bù lè bīng shì, fēn zuò liù duì, jí rì qǐ xíng. sān duì cóng nán dào yú cōng lǐng, yóu dà yuān rào wǎng kāng jū, yán shòu yǔ tāng zì lǜ sān duì, cóng běi dào guò wū sūn guó dōu, rù kāng jū jìng. xíng zhì tián chí xī miàn, shì zhí kāng jū fù wáng bào tián, lǐng shù qiān qí, qīn chì gǔ chéng, lǔ dé rén chù huí lái, bèi tāng huī bīng jié shā yī zhèn, duó hái rén kǒu sì bǎi qī shí rén, jiāo fù wū sūn dà kūn mí, shēng chù liú gěi jūn shí. zài xī xíng rù kāng jū jiè, fǎng wén kāng jū guì rén tú mò, yǔ zhì zhī bù xié, yīn shǐ rén zhào tā zhì jūn, xiǎo shì huò fú, tú mò zì yuàn qǐ hé. tāng jí yǔ shà xuè wèi méng, qiǎn lìng hái fǔ bù zhòng, wú dé kàng hàn, yī miàn yán tú jiē shì, bù fàn qiū háo. tú zhōng fù dé tú mò cóng zi kāi móu, shǐ wèi xiàng dǎo, zhí xiàng zhì zhī jū chéng jìn fā. jù chéng yuē sān shí lǐ, zhā dìng yíng pán.
約過了好幾日,病治少瘥,忽聞外面人聲馬嘶,陸續不絕,忍不住跳落床下,向外查問,但見陳湯檢閱兵馬,前後來列,差不多有數萬人,便喝聲道:「眾兵到此,意欲何為!」湯毫不斂縮,反按劍相叱道:「大眾齊集,往討郅支,豎子尚敢阻眾麼!」敢作敢言。說得延壽瞠目伸舌,不敢異議。及詢明實情,才知湯乘着己病,矯制調來。那時箭在弦上,不得不發,只得與湯部勒兵士,分作六隊,即日起行。三隊從南道逾蔥嶺,由大宛繞往康居,延壽與湯自率三隊,從北道過烏孫國都,入康居境。行至闐池西面,適值康居副王抱闐,領數千騎,侵赤谷城,擄得人畜回來,被湯麾兵截殺一陣,奪還人口四百七十人,交付烏孫大昆彌,牲畜留給軍食。再西行入康居界,訪聞康居貴人屠墨,與郅支不協,因使人召他至軍,曉示禍福,屠墨自願乞和。湯即與歃血為盟,遣令還撫部眾,毋得抗漢,一面沿途揭示,不犯秋毫。途中復得屠墨從子開牟,使為嚮導,直向郅支居城進發。距城約三十里,扎定營盤。
kě qiǎo zhì zhī chāi rén dào lái, jié wèn hàn bīng hé gù dào cǐ? chén tāng chū yīng dào: rǔ dān yú shàng shū guī hàn, yuàn qiǎn shì zi, gù wǒ cháo tè fā bīng xiāng yíng, yīn kǒng jīng dòng zuǒ yòu, wèi biàn jù zhì chéng xià, qǐng dān yú sòng jiāo qī nú, wǒ děng jí dāng dōng guī. jiāng jì jiù jì. shǐ rén fǎn bào zhì zhī, zhì zhī běn wèi huǎn bīng qǐ jiàn, shè cí kuáng hàn. bù yì nòng jiǎ chéng zhēn, rě yǐn hàn bīng rù jìng, nán dào zhēn gè gē shě qī zǐ, sòng jiāo hàn yíng? dāng xià zài qiǎn shǐ yòu yuē, dàn yán xíng zhuāng wèi bèi, xū kuān xiàn shí qī. tāng zhǐ zhǔn kuān xiàn sān liǎng rì, xiàn mǎn yòu qù cuī cù, zhì zhī zhǐ guǎn yán dàng. liǎng xià lǐ shǐ jié wǎng lái, yuē yǒu shù cì, tāng hū rán zuò sè, nù duì lái shǐ dào: wǒ děng wèi dān yú yuǎn lái, láo bīng mí xiǎng, jīn dào cǐ duō rì, wèi jiàn yī míng wáng guì rén, lái bào shí xìn, wèi hé dān yú màn kè zhì cǐ? wǒ děng liáng shí jiāng jǐn, rén mǎ kùn fá, zài ruò yán āi, shì qiě bù dé shēng hái, gǎn qǐng dān yú sù dìng chóu huà, wú dé wù wǒ! réng shì yǐ jiǎ yīng jiǎ. lái shǐ zì yī yán huí bào, zhì zhī suī yì zhī hàn jiāng zhà móu, wéi yuǎn lái liáng shǎo, xiǎng shì zhēn qíng, dàn jiào jǐn shǒu bù lǐ, hàn bīng wú liáng, bù qù hé dài? dāng xià hào lìng rén mǎ, fēn tóu jù shǒu. chéng shàng xuán zhe wǔ cǎi qí zhì, lìng shù bǎi rén dài kuī pī jiǎ, dēng pí xù lì. zài yòng zhuàng shì bǎi yú rén, jiā mén lì zhèn, mén xià shǐ yóu qí bǎi yú, wǎng lái xún luó.
可巧郅支差人到來,詰問漢兵何故到此?陳湯出應道:「汝單于上書歸漢,願遣侍子,故我朝特發兵相迎,因恐驚動左右,未便遽至城下,請單于送交妻孥,我等即當東歸。」將計就計。使人返報郅支,郅支本為緩兵起見,設詞誑漢。不意弄假成真,惹引漢兵入境,難道真箇割捨妻子,送交漢營?當下再遣使誘約,但言行裝未備,須寬限時期。湯只准寬限三兩日,限滿又去催促,郅支只管延宕。兩下里使節往來,約有數次,湯忽然作色,怒對來使道:「我等為單于遠來,勞兵糜餉,今到此多日,未見一名王貴人,來報實信,為何單于慢客至此?我等糧食將盡,人馬睏乏,再若延挨,勢且不得生還,敢請單于速定籌畫,毋得誤我!」仍是以假應假。來使自依言回報,郅支雖亦知漢將詐謀,惟遠來糧少,想是真情,但教謹守不理,漢兵無糧,不去何待?當下號令人馬,分頭拒守。城上懸着五彩旗幟,令數百人戴盔披甲,登陴序立。再用壯士百餘人,夾門立陣,門下使游騎百餘,往來巡邏。
bù zhì fǔ dìng, jiàn hàn bīng yǐ gǔ zào qián lái, bǎi yú yóu qí, què yě bù guǎn hǎo dǎi, jiù zòng mǎ lái tū hàn bīng, hàn bīng zǎo yǐ fáng zhe, zhāng gōng dié shè, jiàn rú yǔ zhù, dé jiāng hú qí shè tuì. hàn bīng cóng hòu zhuī jī, yáo jiàn chéng shàng hú bīng, pāi shǒu xiàng zhāo dào: néng dòu jí lái! hàn bīng háo bù qiè jù, fēn fēn báo chéng, yòng jiàn yǎng shè, fēi shàng chéng tóu. chéng shàng shǒu bīng, tuì luò chéng xià chéng mén nèi wài de zhuàng shì, yì jiē liǎn rù, bǎ mén guān zhù. hàn bīng sì miàn wéi chéng. chéng yǒu liǎng zhòng, wài yòng mù chéng, nèi yòng tǔ chéng, mù chéng yǒu xì, lǐ miàn hú bīng, shè jiàn chū lái, shāng bì hàn bīng shù rén. yán shòu yǔ tāng, fèn bù kě è, mìng bīng shì zòng huǒ shāo chéng, mù chéng yù huǒ, lì jí yán rán. hú bīng dǐ yù bú zhù, duō bàn táo rù nèi chéng, zhǐ yǒu shù bǎi ruì qí, chū wài lán zǔ, tǒng bèi hàn bīng shè sǐ. hàn bīng qián yōng dāo pái, hòu chí nǔ jǐ, yī qí pū rù mù chéng, sǎo jǐn hú bīng, rán hòu zài gōng tǔ chéng. zhì zhī dān yú jiàn hàn bīng shì shèng, yì yù chū zǒu, zhuǎn sī hàn bīng jīng guò kāng jū, wèi wén kāi zhàng, dìng shì kāng jū xié xián zhù hàn, rèn lìng tōng dào, qiě hàn bīng zhèn nèi, jiā rù xī yù gè guó bīng mǎ, yǎn jiàn xī yù zhū wáng, yì jiē wèi hàn xiào lì, jiù shǐ de tuō zhòng wéi, yě shì wú lù kě bēn. yīn cǐ jué jì sǐ shǒu, bīng mǎ bù zú, lián gōng rén yì qū dēng chéng lóu, zì jǐ quán shēn pī guà, shàng chéng zhǐ huī. dà xiǎo è shì, yuē shù shí rén, yǒu jǐ gè pō néng shè jiàn, yě wān zhe qiáng gōng, fǔ shè hàn bīng. hàn bīng yòng nóng wèi bì, qù zhe kòng xì, hái shè shǎng qù, gōng xián dié xiǎng, shè dào dà xiǎo è shì shù rén. kě wèi zhí zhōng hóng xīn. yǒu yī jiàn bù piān bù yǐ, zhèng zhōng zhì zhī bí shàng, zhì zhī rěn tòng bú zhù, tuì rù chéng zhōng. gōng rén yuè jué dǎn qiè, zì rán suí xià.
布置甫定,見漢兵已鼓譟前來,百餘游騎,卻也不管好歹,就縱馬來突漢兵,漢兵早已防着,張弓迭射,箭如雨注,得將胡騎射退。漢兵從後追擊,遙見城上胡兵,拍手相招道:「能斗即來!」漢兵毫不怯懼,紛紛薄城,用箭仰射,飛上城頭。城上守兵,退落城下;城門內外的壯士,亦皆斂入,把門關住。漢兵四面圍城。城有兩重,外用木城,內用土城,木城有隙,裡面胡兵,射箭出來,傷斃漢兵數人。延壽與湯,憤不可遏,命兵士縱火燒城,木城遇火,立即延燃。胡兵抵禦不住,多半逃入內城,只有數百銳騎,出外攔阻,統被漢兵射死。漢兵前擁刀牌,後持弩戟,一齊撲入木城,掃盡胡兵,然後再攻土城。郅支單于見漢兵勢盛,意欲出走,轉思漢兵經過康居,未聞開仗,定是康居挾嫌助漢,任令通道,且漢兵陣內,夾入西域各國兵馬,眼見西域諸王,亦皆為漢效力,就使得脫重圍,也是無路可奔。因此決計死守,兵馬不足,連宮人亦驅登城樓,自己全身披掛,上城指揮。大小閼氏,約數十人,有幾個頗能射箭,也彎着強弓,俯射漢兵。漢兵用穠為蔽,覷着空隙,還射上去,弓弦迭響,射倒大小閼氏數人。可謂直中紅心。有一箭不偏不倚,正中郅支鼻上,郅支忍痛不住,退入城中。宮人越覺膽怯,自然隨下。
hàn bīng fāng sī yuán tī dēng chéng, tū wén kāng jū fā bīng wàn yú, lái jiù zhì zhī, wáng nǚ yǐ jīng bèi shā, xiǎng shì zhì zhī nǚ dé chǒng kāng jū, gù yǐ dé bào yuàn. yán shòu yǔ tāng, bù dé bù zàn huǎn pū chéng. shí yòu tiān mù, qiě shǒu zhù yíng zhài, fáng bèi kāng jū bīng chōng tū. chén tāng fù xiǎng chū yī fǎ, àn qiǎn bì jiāng dài lǐng piān shī, qiāo qiāo de chāo zhì kāng jū bīng hòu, jǔ huǒ wèi hào, yǐ biàn jiā jī. bì jiāng fèng mìng, chéng yè xíng bīng, wú rén kuī xī. kāng jū bīng dàn gù qián miàn, yǔ chéng zhōng rén yáo xiāng hū yīng, hǎn shēng sì zhèn, fèn tū hàn yíng. hàn yíng jiān bì wù dòng, dài zhì bī jìn, fāng yòng yìng jiàn shè qù, jì yǐ zhǎng qiāng dà jǐ, yíng tóu tòng cì, rèn tā kāng jū bīng rú hé qiáng hàn, yě jué wú kǒng kě zuān, yī yè jiān chí tū shù cì, jù bèi jī què. kàn kàn tiān sè wēi míng, kāng jū bīng yǐ jiē pí juàn, bù yì hàn yíng zhōng gǔ shēng hū qǐ, lǐng bīng shā chū. kāng jū bīng jí máng tuì hòu, huí tóu yī wàng, gèng bù dé le, dàn jiàn huǒ guāng sì bèng, yān yàn zhōng yōng chū xǔ duō hàn bīng, jié zhù qù lù. xià dé kāng jū bīng jìn tuì shī jù, bèi hàn bīng jiā jī yī zhèn, hǎo yǔ zhuó guā qiè cài xiāng sì, wàn yú qí sǐ le bā jiǔ qiān, dān shèng dé yī èr qiān rén, bào tóu cuàn qù. yán shòu yǔ tāng, jì shā bài kāng jū bīng mǎ, chéng shì gōng pū nèi chéng, sì miàn jià tī, mào xiǎn chéng pí, dùn jiāng nèi chéng dǎo pò. zhì zhī qiè tóng nán nǚ bǎi yú rén, táo rù gōng zhōng, hàn bīng zòng huǒ fén gōng, hé gōng dà hài. zhì zhī yìng zhe tóu pí, pàn mìng chū zhàn, zěn jìn dé hàn bīng yōng rù, tuán tuán wéi zhù, yī zhāo shī shǒu, biàn bèi zhuó dào. jūn hóu dù xūn, qiǎng qián yī bù, xiāo le zhì zhī shǒu jí, xié qù bào gōng. zhū jiāng shì lù xù rù gōng, shā bì è shì tài zǐ míng wáng yǐ xià qiān wǔ bǎi rén, shēng qín fān mù bǎi sì shí wǔ rén, shōu xiáng hú bīng qiān yú rén, sōu dé hàn shǐ jié èr bǐng, bìng qián shí gǔ jí suǒ jī zhào shū. cǐ wài jīn bó shēng chù děng jiàn, xī shù bān qǔ, yóu gān yán shòu chén tāng liǎng zhǔ jiāng, zhuó liàng fēn gěi, chú shǎng cì bù zhòng, biàn jí gè guó suí zhēng bīng shì, quán tǐ téng huān.
漢兵方思緣梯登城,突聞康居發兵萬餘,來救郅支,王女已經被殺,想是郅支女得寵康居,故以德報怨。延壽與湯,不得不暫緩撲城。時又天暮,且守住營寨,防備康居兵衝突。陳湯復想出一法,暗遣裨將帶領偏師,悄悄的抄至康居兵後,舉火為號,以便夾擊。裨將奉命,乘夜行兵,無人窺悉。康居兵但顧前面,與城中人遙相呼應,喊聲四震,奮突漢營。漢營堅壁勿動,待至逼近,方用硬箭射去,濟以長槍大戟,迎頭痛刺,任他康居兵如何強悍,也覺無孔可鑽,一夜間馳突數次,俱被擊卻。看看天色微明,康居兵已皆疲倦,不意漢營中鼓聲忽起,領兵殺出。康居兵急忙退後,回頭一望,更不得了,但見火光四迸,煙焰中擁出許多漢兵,截住去路。嚇得康居兵進退失據,被漢兵夾擊一陣,好與斫瓜切菜相似,萬餘騎死了八九千,單剩得一二千人,抱頭竄去。延壽與湯,既殺敗康居兵馬,乘勢攻撲內城,四面架梯,冒險乘陴,頓將內城搗破。郅支挈同男女百餘人,逃入宮中,漢兵縱火焚宮,闔宮大駭。郅支硬着頭皮,拚命出戰,怎禁得漢兵擁入,團團圍住,一着失手,便被斫倒。軍侯杜勛,搶前一步,梟了郅支首級,攜去報功。諸將士陸續入宮,殺斃閼氏太子名王以下千五百人,生擒番目百四十五人,收降胡兵千餘人,搜得漢使節二柄,並前時谷吉所齎詔書。此外金帛牲畜等件,悉數搬取,由甘延壽陳湯兩主將,酌量分給,除賞賜部眾,遍及各國隨徵兵士,全體騰歡。
xiān shì yán shòu yǔ tāng, jiǎo zhào fā bīng, yǐ jīng shàng shū zì hé, zhì zhèn zhǎn zhì zhī, fù jiāng shǒu jí xiàn rù zhǎng ān, qǐng xuán zhū gǎo jiē, wēi shì mán yí. gǎo jiē xì zhǎng ān shì míng, mán yí shǐ guǎn, jǐn zài cǐ chù, gù yǒu shì qǐng. shí xiǎn wén dé yán shòu gōng chéng, dà wèi fú yì, xiān shǐ chéng xiàng kuāng héng zòu qǐng, shí dāng chūn lìng, yīng yǎn hái mái zì, bù yí xuán shì lǔ shǒu. piān chē qí jiāng jūn xǔ jiā, yòu jiāng jūn wáng shāng, wèi chūn qiū jiā gǔ yī huì, qí yōu xì wǔ lǔ jūn, kǒng zǐ jí lìng jiāng yōu shī chù zhǎn, shèng xià shī xíng, shǒu zú liǎng fēn, yì mén qǔ chū. jīn zhì zhī nì mìng, xìng de shòu zhū, zhèng yí xuán shì shí rì, fāng kě mái zàng. yǒu zhào cóng liǎng jiāng jūn yì. kuāng héng jiàn bù cóng jǐ zòu, zài yǔ shí xiǎn mì shāng, tóng hé gān yán shòu chén tāng, jiǎo zhì xìng bīng, gōng nán dǐ zuì qiě chén tāng sī qǔ cái wù, yīng jí chá bàn. yuán dì nǎi lìng sī lì xiào wèi, fēi chì sāi shàng guān lì, àn yàn chén tāng lì shì. tāng shàng shū zì sòng, lüè yán chén yǔ lì shì, gòng zhū zhì zhī, wàn lǐ hái cháo, yīng yǒu shǐ chén yíng láo dào lù. jīn wén sī lì xiào wèi, fǎn lìng dì fāng guān àn yàn, shì wèi zhì zhī bào chóu, lìng chén bù jiě. yuán dì dé shū, nǎi shōu huí chéng mìng, lìng yán tú xiàn lì, jù bèi jiǔ shí, gōng gěi xī zhēng huí lái de jūn shì jí quán shī kǎi xuán, lùn gōng xíng shǎng. shí xiǎn kuāng héng, fù xiān hòu shàng zòu, wèi yán shòu tāng shàn zì xìng bīng, xìng de bù zhū, ruò fù jiā jué shì, jiāng lái yǒu rén chū shǐ, gè yù chéng wēi jiǎo xìng, shēng shì mán yí, cǐ fēng duàn bù kě kāi, miǎn de guó jiā yí huàn děng yǔ. yuán dì yǐ gān chén yǒu gōng, yì yù jiā fēng, zhǐ yīn shí xiǎn kuāng héng, shì nèi wài zhòng chén, què yě wèi biàn wéi yì, chóu chú lèi rì, lì jiǔ wèi jué. cǐ shí liú gēng shēng yǐ gǎi míng wèi xiàng, qǐng fēng gān chén liǎng rén, dà zhì shuō shì:
先是延壽與湯,矯詔發兵,已經上書自劾,至陣斬郅支,復將首級獻入長安,請懸諸藁街,威示蠻夷。藁街系長安市名,蠻夷使館,盡在此處,故有是請。石顯聞得延壽功成,大為拂意,先使丞相匡衡奏請,時當春令,應掩骸埋胔,不宜懸示虜首。偏車騎將軍許嘉,右將軍王商,謂春秋夾谷一會,齊優戲侮魯君,孔子即令將優施處斬,盛夏施刑,首足兩分,異門取出。今郅支逆命,幸得受誅,正宜懸示十日,方可埋葬。有詔從兩將軍議。匡衡見不從己奏,再與石顯密商,同劾甘延壽陳湯,矯制興兵,功難抵罪;且陳湯私取財物,應即查辦。元帝乃令司隸校尉,飛飭塞上官吏,按驗陳湯吏士。湯上書自訟,略言臣與吏士,共誅郅支,萬里還朝,應有使臣迎勞道路。今聞司隸校尉,反令地方官按驗,是為郅支報仇,令臣不解。元帝得書,乃收回成命,令沿途縣吏,具備酒食,供給西征回來的軍士;及全師凱旋,論功行賞。石顯匡衡,復先後上奏,謂延壽湯擅自興兵,幸得不誅,若復加爵士,將來有人出使,各欲乘危僥倖,生事蠻夷,此風斷不可開,免得國家貽患等語。元帝以甘陳有功,意欲加封,只因石顯匡衡,是內外重臣,卻也未便違議,躊躇累日,歷久未決。此時劉更生已改名為向,請封甘陳兩人,大致說是:
zhì zhī dān yú, qiú shā shǐ zhě, shāng wēi huǐ zhòng, qún chén jiē mǐn yān. bì xià hè rán yù zhū zhī yì, wèi cháng yǒu wàng. xī yù dōu hù yán shòu, fù xiào wèi tāng, chéng shèng zhǐ, yǐ shén líng, zǒng bǎi mán zhī jūn, jí chéng guō zhī bīng, chū bǎi sǐ, rù jué yù, suì xiàn kāng jū, tú zhòng chéng, zhǎn zhì zhī zhī shǒu, sǎo gǔ jí zhī chǐ, xūn mò dà yān! chén wén lùn dà gōng zhě, bù lù xiǎo guò, jǔ dà měi zhě, bù cī xì xiá. yí yǐ shí chú guò wù zhì, zūn chǒng jué wèi, yǐ quàn yǒu gōng, zé guó jiā xìng shèn!
郅支單于,囚殺使者,傷威毀重,群臣皆閔焉。陛下赫然欲誅之意,未嘗有忘。西域都護延壽,副校尉湯,承聖旨,倚神靈,總百蠻之君,集城郭之兵,出百死,入絕域,遂陷康居,屠重城,斬郅支之首,掃谷吉之恥,勛莫大焉!臣聞論大功者,不錄小過,舉大美者,不疵細瑕。宜以時除過勿治,尊寵爵位,以勸有功,則國家幸甚!
zhè shū chéng rù, yuán dì yǒu cí kě jiè, fāng fēng yán shòu wèi yì chéng hóu, guān zhǎng shuǐ xiào wèi cì tāng jué guān nèi hóu, guān shè shēng xiào wèi. yī miàn gào cí jiāo miào, dà shè tiān xià, qún chén zhì jiǔ shàng shòu, qìng shǎng le hǎo jǐ tiān. yǒu gù jiàn píng hóu dù yán nián zi dù qīn, chéng jī shàng shū, zhuī shù féng fèng shì qián pò shā chē gōng jī, yǔ gān chén xiāng tóng, yì yí bǔ fēng hóu jué, bù méi gōng chén. qián yě wèi féng zhāo yí xiàn yú. yuán dì yīn fèng shì yǐ mò, qiě pò miè shā chē, nǎi shì xiān dì shí shì, bù biàn zhòng fān jiù àn, yīn jiāng qīn yì gē qǐ bù tí. huì yù shǐ dài fū fán yán shòu yòu mò, cháo chén duō jǔ jiàn dà hóng lú féng yě wáng, chēng tā xíng néng dì yī. yě wáng xì fèng shì zǐ, yóu zuǒ féng yì rù rèn dà hóng lú. shí xiǎn jì yǔ féng shì yǒu xián, zì rán chóu shì yě wáng, dāng jí rù yǔ yuán dì dào: xiàn zài jiǔ qīng zhōng, yuán wú guò yě wáng, kě xī yě wáng xì féng zhāo yí qīn xiōng, chén kǒng tiān xià hòu shì, hái yí bì xià piān sī, zhuān yòng hòu gōng qīn shǔ ne! qiǎo yán rú huáng, lìng rén bù jué. yuán dì wén yán, bù jīn diǎn shǒu, suì bié rèn tài zǐ shǎo fù zhāng tán, wèi yù shǐ dài fū. fèng shì bù dé zhuī fēng, dāng yì yóu shí xiǎn zuò gěng.
這書呈入,元帝有詞可借,方封延壽為義成侯,官長水校尉;賜湯爵關內侯,官射聲校尉。一面告祠郊廟,大赦天下,群臣置酒上壽,慶賞了好幾天。有故建平侯杜延年子杜欽,乘機上書,追述馮奉世前破莎車功績,與甘陳相同,亦宜補封侯爵,不沒功臣。前也為馮昭儀獻諛。元帝因奉世已歿,且破滅莎車,乃是先帝時事,不便重翻舊案,因將欽議擱起不提。會御史大夫繁延壽又歿,朝臣多舉薦大鴻臚馮野王,稱他行能第一。野王系奉世子,由左馮翊入任大鴻臚。石顯既與馮氏有嫌,自然仇視野王,當即入語元帝道:「現在九卿中,原無過野王,可惜野王系馮昭儀親兄,臣恐天下後世,還疑陛下偏私,專用後宮親屬呢!」巧言如簧,令人不覺。元帝聞言,不禁點首,遂別任太子少傅張譚,為御史大夫。奉世不得追封,當亦由石顯作梗。
shí xiǎn zhuān yǐ jiǎo xiá qǔ chǒng, cǐ cì pái jǐ yě wáng, lìng yuán dì zì rán zhōng jì, tā shàng kǒng wèi rén suǒ chì, tè xiàng yuán dì mì zòu dào: gōng zhōng yǒu suǒ zhēng fā, bù lùn zǎo wǎn, ruò yè jiān gōng mén zǎo bì, bù jí chéng rù, qǐng bì xià zhǔn lìng kāi mén. yuán dì bù zhī yǒu zhà, biàn jí zhào yǔn. xiǎn jì yāo yǔn zhǔn, wǎng wǎng yín yè chū qǔ wù jiàn, gù yì yán āi, dài zhì gōng mén yǐ bì, jí chuán zhào kāi mén, jǐ chéng guàn lì, guǒ rán yǒu rén hé zòu shí xiǎn, jiǎo zhào kāi mén. yuán dì fù zhū yī xiào, jiāng yuán shū qǔ shì shí xiǎn, xiǎn máng guì xià qì chén dào: bì xià guò chǒng xiǎo chén, tè jiā zhòng rèn, qún xià wú bù jì jí, zhēng móu xiàn hài, xìng lài bì xià shèng míng, bù yǔ yán qiǎn. cǐ hòu yuàn réng guī jiù zhí, zhuān bèi hòu gōng sǎo chú, miǎn de tā rén cè mù, chén sǐ yì wú yí hèn le! yuán dì tīng shuō, zǒng dào xiǎn suǒ yán fēi wū, gé wài chuí lián, hǎo yán fǔ wèi, bìng gěi hòu shǎng. hòu lái yù yǒu hé xiǎn zhū zòu, gài zhì bù lǐ, xiǎn yuè dé zhuān chǒng, háo wú jì dàn. láo liáng wǔ lù chōng zōng děng, yǐ xiǎn wèi yuán, gù chǒng xī róng. dōu rén jiāo kǒu zuò gē dào: láo yé, shí yé! wǔ lù kè yé! yìn hé lěi lěi! shòu hé ruò ruò! gē suī rú cǐ, chuán bú dào yuán dì ěr zhōng, suǒ yǐ yuán dì yī zhāo, shí xiǎn děng ān rán wú yàng. shì qiě màn biǎo.
石顯專以狡黠取寵,此次排擠野王,令元帝自然中計,他尚恐為人所斥,特向元帝密奏道:「宮中有所徵發,不論早晚,若夜間宮門早閉,不及呈入,請陛下准令開門。」元帝不知有詐,便即照允。顯既邀允准,往往夤夜出取物件,故意延挨,待至宮門已閉,即傳詔開門,幾成慣例,果然有人劾奏石顯,矯詔開門。元帝付諸一笑,將原書取示石顯,顯忙跪下泣陳道:「陛下過寵小臣,特加重任,群下無不忌嫉,爭謀陷害,幸賴陛下聖明,不予嚴譴。此後願仍歸舊職,專備後宮掃除,免得他人側目,臣死亦無遺恨了!」元帝聽說,總道顯所言非誣,格外垂憐,好言撫慰,並給厚賞。後來遇有劾顯諸奏,概置不理,顯越得專寵,毫無忌憚。牢梁五鹿充宗等,倚顯為援,固寵希榮。都人交口作歌道:「牢耶,石耶!五鹿客耶!印何累累!綬何若若!」歌雖如此,傳不到元帝耳中,所以元帝一朝,石顯等安然無恙。事且慢表。
qiě shuō jiàn zhāo wǔ nián yǐ hòu, fù gǎi yuán jìng níng. jìng níng yuán nián, hū hán xié dān yú, zì qǐng rù cháo, zòu zhào pī zhǔn, suì zì sài wài qǐ xíng, zhí dǐ zhǎng ān. tā yīn zhì zhī shòu zhū, qiě xǐ qiě jù, suǒ yǐ cǐ cì cháo jiàn, miàn qǐ hé qīn, yuàn wèi hàn xù, yuán dì yě yù jī mí hū hán xié, kǎi rán yǔn nuò. dài zhì hū hán xié tuì cháo, àn xiǎng qián dài céng yǒu hé qīn gù shì, zhé qǔ zōng shì zǐ nǚ, chōng zuò gōng zhǔ, chū jià dān yú. jīn hū hán xié yǐ jīng tóu xiáng, jiǒng fēi xī bǐ, dàn jiāng hòu gōng nǚ zǐ, wèi zēng zhào xìng, suí biàn xuǎn zé yī rén, jià yǔ hū hán xié, biàn kě liǎo shì. zhǔ jiàn yǐ dìng, jí mìng zuǒ yòu qǔ rù gōng nǚ tú, zhǎn lǎn yī zhōu, rèn yì tí qǐ yù bǐ, diǎn xuǎn yī rén, mìng yǒu sī dài bàn zhuāng lián, jiǎn xuǎn jí rì, jiāng yù bǐ diǎn chū de gōng nǚ, sòng jiāo hū hán xié kè dǐ, cì yǔ wán hūn. dài zhì jí qī yǐ jiè, nà gōng nǚ zhuāng shù tíng dāng, zhì yù zuò qián cí xíng. yuán dì bù qiáo yóu kě, qiáo le yī yǎn, jìng shì yī gè fāng róng jué dài de lì shū, yún huán dī cuì, fěn jiá fēi hóng, tǐ tài shēn cái, wú bù hé dù, zuì kě lián de shì liǎng dào dài méi, qiǎn pín wēi cù, sì hū yǒu hán zhe chēn yuàn de mó yàng. jí jiàn tā liǔ yāo qīng zhé, bài dǎo zuò xià, qīng qīng de zhuàn zhe jiāo hóu dào: chén nǚ wáng qiáng jiàn jià. fāng míng yóu tā zì hū, zhuǎn jué dé yǐ nǐ dòng rén. yuán dì rěn bú zhù wèn dào: rǔ cóng hé shí rù gōng? wáng qiáng jù shù nián yuè. yuán dì yī xiǎng, gāi nǚ rù gōng yǒu nián, wèi hé bìng wèi jiàn guò? kě xī rú cǐ měi mào, fǎn ràng yǔ wài yí xiǎng shòu, zhēn zhèng cuò jí. běn yù jiāng tā liú zhù, yòu kǒng shī xìn wài rén, qiě bèi chén mín zī yì, bàng wǒ hào sè, yù jué bù miào. méi nài hé zhèn dìng xīn shén, zhǔ fù shù yǔ, dài tā qǐ shēn chū qù, fú xiù rù gōng. zài qù chá yuè gōng nǚ tú, shí fēn zhōng jǐn dé liǎng sān fēn, hái shì cǎo cǎo miáo chéng, háo wú shēng qì. sì yòu bǎ yǐ jīng zhào xìng de gōng rén, bǐ jiào yī fān, jué dé huà gōng jīng měi, bǐ běn rén yào shèng guò jǐ fēn, bù yóu de dà nù dào: kě hèn huà gōng, gù yì huǐ sǔn lì róng. ruò fēi zuò bì, dìng yǒu tā yīn! dāng jí chuán chì yǒu sī, chá jiū huà gōng wèi shuí? yǒu sī zūn jiāng zhǎng ān huà gōng, yī lǜ chuán xùn, dāng chǎng chá chū, nǎi shì dù líng rén máo yán shòu, céng huì wáng qiáng miàn mào, suǒ huì bù huò, gù yì bǎ huā róng yù mào, huì zuò ní sù mù diāo yì bān. àn jì shěn dìng, yán shòu qī jūn bù dào, yàn chéng sǐ xíng. wéi wáng qiáng shēn shì, yīng gāi lüè xù.
且說建昭五年以後,復改元竟寧。竟寧元年,呼韓邪單于,自請入朝,奏詔批准,遂自塞外啟行,直抵長安。他因郅支受誅,且喜且懼,所以此次朝見,面乞和親,願為漢婿,元帝也欲羈糜呼韓邪,慨然允諾。待至呼韓邪退朝,暗想前代曾有和親故事,輒取宗室子女,充作公主,出嫁單于。今呼韓邪已經投降,迥非昔比,但將後宮女子,未曾召幸,隨便選擇一人,嫁與呼韓邪,便可了事。主見已定,即命左右取入宮女圖,展覽一周,任意提起御筆,點選一人,命有司代辦妝奩,揀選吉日,將御筆點出的宮女,送交呼韓邪客邸,賜與完婚。待至吉期已屆,那宮女裝束停當,至御座前辭行。元帝不瞧猶可,瞧了一眼,竟是一個芳容絕代的麗姝,雲鬟低翠,粉頰緋紅,體態身材,無不合度,最可憐的是兩道黛眉,淺顰微蹙,似乎有含着嗔怨的模樣。及見她柳腰輕折,拜倒座下,輕輕的囀着嬌喉道:「臣女王嬙見駕。」芳名由她自呼,轉覺得旖旎動人。元帝忍不住問道:「汝從何時入宮?」王嬙具述年月。元帝一想,該女入宮有年,為何並未見過?可惜如此美貌,反讓與外夷享受,真正錯極。本欲將她留住,又恐失信外人,且被臣民訾議,謗我好色,愈覺不妙。沒奈何鎮定心神,囑咐數語,待她起身出去,拂袖入宮。再去查閱宮女圖,十分中僅得兩三分,還是草草描成,毫無生氣。嗣又把已經召幸的宮人,比較一番,覺得畫工精美,比本人要勝過幾分,不由的大怒道:「可恨畫工,故意毀損麗容。若非作弊,定有他因!」當即傳飭有司,查究畫工為誰?有司遵將長安畫工,一律傳訊,當場查出,乃是杜陵人毛延壽,曾繪王嬙面貌,索賄不獲,故意把花容玉貌,繪做泥塑木雕一般。案既審定,延壽欺君不道,讞成死刑。惟王嬙身世,應該略敘。
qiáng zì zhāo jūn, xì nán jùn zǐ guī rén wáng ráng nǚ, dāng shí bèi xuǎn rù gōng, lì xū xiān jīng huà gōng mó huì, rán hòu chéng shàng yù lǎn, zhǔn bèi zhào xìng. yán shòu běn zhù míng huà jiā, xiě shēng zuì xiào. zhǐ shì shēng xìng tān bǐ, lǚ xiàng gōng nǚ suǒ huì, gōng nǚ bā bù dé rù gōng jiàn chǒng, dà dū qīng náng xiāng zèng, yán shòu jiù cóng bǐ dǐ shàng tiān chū fēng yùn, néng shǐ yì chǒu wèi yán. zhǐ yǒu wáng zhāo jūn mào běn tiān chéng, bù fán zǎo cǎi, tā yòu shēng xìng qí ào, wèi kěn wú gù fèi qián, yīn cǐ máo yán shòu yǒu xīn huǐ sǔn, tè jiāng tā yì yán wèi chǒu, jiè xiè sī fèn. yuán dì dàn píng huà tú xuǎn xìng, zěn zhī gōng zhōng yǒu rú cǐ měi rén? dào le zhāo jūn jiàn miàn, cái jué zhuī huǐ, yīn jiāng máo yán shòu chù zhǎn. yán shòu yuán shì gāi sǐ, zhǐ zhāo jūn zì bēi mìng bó, jià le yī gè lǎo fān wáng, wú kě nài hé, yóu tā qǔ lè. hū hán xié dān yú dāng rán xīn huān, bìng xiàng yuán dì shàng shū, yuàn dài wèi bǎo sāi, miǎn de zhōng guó láo shī. tíng chén jiē yǐ wèi kě xíng, wéi láng zhōng hóu yīng, shú xí biān shì, lì yán běi sāi biān fáng, wàn bù kě chè. fǎn fù zhǐ chén lì hài, shuō dé yuán dì jǐng rán xǐng wù, suì lìng chē qí jiāng jūn xǔ jiā, chuán yù hū hán xié dān yú, lüè yán zhōng guó biān fáng, bìng fēi zhuān yù wài huàn, shí kǒng dào zéi chū sài, kòu lüè wài rén, dān yú suī huái hǎo yì, dàn shàng yǒu zhì ài, bù néng jù cóng. hū hán xié dān yú nǎi yuàn bà qián yì, rù cháo cí xíng. dài le wáng qiáng chū sài, hào wèi níng hú è shì. suì yú shēng xià yī nán, jiào zuò yī tú yá sī. hòu lái hū hán xié dān yú bìng sǐ, zhǎng zi diāo táo mò gāo sì lì, hào wèi fù zhū léi tóng lèi. ruò dī dān yú, jiàn zhāo jūn huá sè wèi shuāi, fù zhàn wèi qī shì. yī jiè nǚ liú, zěn néng fǎn kàng, kuàng qiě hú sú dé qī hòu mǔ, nǎi shì xiàng lái lǎo lì, zhāo jūn yě zhǐ hǎo jiàng zūn cóng sú, dé guò qiě guò. lǚ fù shēng le èr nǚ, zhǎng nǚ wèi xū bǔ jū cì, cì nǚ wèi dāng yú jū cì. xū bo dāng yú jiē fū jiā shì zú, jū cì zhù jiàn qián. zhāo jūn jìng lǎo sǐ sài wài, mù shàng cǎo sè dú qīng, yǔ tā chù huáng cǎo bù tóng, dāng shí hū wèi qīng zhǒng. hòu rén yīn tā hóng fěn piāo líng, yuǎn rù yí dí, tè wèi pǔ rù lè fǔ, míng zhāo jūn yuàn. huò shuō tā kuà mǎ chū sài, mǎ shàng zì dàn pí pá, chuàng chéng cǐ diào, rú qì rú sù, hòu lái bù cóng hú lǐ, fú dú zì jǐn. zhè dōu shì wèi sè shēng lián, píng kōng yì zào, zhèng zhū shǐ chuán, biàn kě zhī shì xū wū le. xiǎo zi yǒu shī tàn dào:
嬙字昭君,系南郡秭歸人王穰女,當時被選入宮,例須先經畫工摹繪,然後呈上御覽,準備召幸。延壽本著名畫家,寫生最肖。只是生性貪鄙,屢向宮女索賄,宮女巴不得入宮見寵,大都傾囊相贈,延壽就從筆底上添出丰韻,能使易丑為妍。只有王昭君貌本天成,不煩藻采,她又生性奇傲,未肯無故費錢,因此毛延壽有心毀損,特將她易妍為丑,借泄私忿。元帝但憑畫圖選幸,怎知宮中有如此美人?到了昭君見面,才覺追悔,因將毛延壽處斬。延壽原是該死,只昭君自悲命薄,嫁了一個老番王,無可奈何,由他取樂。呼韓邪單于當然心歡,並向元帝上書,願代為保塞,免得中國勞師。廷臣皆以為可行,惟郎中侯應,熟習邊事,力言北塞邊防,萬不可撤。反覆指陳利害,說得元帝憬然省悟,遂令車騎將軍許嘉,傳諭呼韓邪單于,略言中國邊防,並非專御外患,實恐盜賊出塞,寇掠外人,單于雖懷好意,但尚有窒礙,不能遽從。呼韓邪單于乃願罷前議,入朝辭行。帶了王嬙出塞,號為寧胡閼氏。歲餘生下一男,叫作伊屠牙斯。後來呼韓邪單于病死,長子雕陶莫皋嗣立,號為復株纍同累。若鞮單于,見昭君華色未衰,復占為妻室。一介女流,怎能反抗,況且胡俗得妻後母,乃是向來老例,昭君也只好降尊從俗,得過且過。旅復生了二女,長女為須卜居次,次女為當於居次。須卜當於皆夫家氏族,居次注見前。昭君竟老死塞外,墓上草色獨青,與他處黃草不同,當時呼為青冢。後人因她紅粉飄零,遠入夷狄,特為譜入樂府,名昭君怨。或說她跨馬出塞,馬上自彈琵琶,創成此調,如泣如訴,後來不從胡禮,服毒自盡。這都是為色生憐,憑空臆造,證諸史傳,便可知是虛誣了。小子有詩嘆道:
lóu jìng hé qīn hào zuì kuí, gōng zhuāng rǔ méi jù kān āi.
婁敬和親號罪魁,宮妝辱沒劇堪哀。
rú hé fān lǔ tóu chéng rì, shàng shǐ hóng yán chū sài lái?
如何番虜投誠日,尚使紅顏出塞來?
yuán dì jì qiǎn guī hū hán xié, shàng shì jì niàn wáng zhāo jūn, chóu xù wú liáo, yān yān chéng jí, biàn yào cóng cǐ guī tiān le, yù zhī xiáng qíng, xià wén zài dāng xì biǎo.
元帝既遣歸呼韓邪,尚是紀念王昭君,愁緒無聊,懨懨成疾,便要從此歸天了,欲知詳情,下文再當細表。
zhì zhī dān yú, shā rǔ hàn shǐ, lǐ yīng shēng zuì zhì tǎo, shàng shēn guó wēi. yuán dì bù shǐ gān yán shòu chén tāng, jìn tǎo zhì zhī, qí yōng ruò yǐ kě jiàn yī bān. tāng wèi fù xiào wèi, míng wèi bù dǎi gān yán shòu, dú néng fèn wēi xuě chǐ, xí zhǎn zhì zhī, suī yuē jiǎo zhì, gōng mò dà yān. kuàng lǜ yǐ chūn qiū zhī yì, gèng jué wú zuì kě yán. kuāng héng hào wèi jīng rú, nǎi gān mèi quán yān, dù gōng jì néng, dú shèng xián shū, gù rú shì hū? zhì zhī jì sǐ, hū hán xié èr cì qǐng cháo, cǐ shí xiōng nú shuāi ruò, hé bì zài xí lóu jìng hé qīn zhī xià jì? zhí yán jù jué, yì shǔ wú shāng, réng gěi yǐ gōng nǚ wáng qiáng, tú shǐ jué dài lì shū, zhōng lún yì yù, jiē hé jí yú! huò wèi yuán dì bù tān nǚ sè, shì xìn wài yí, yóu yǒu jūn rén zhī dù, jù zhī wáng dào bù wài rén qíng, yī fū bù huò, shí yǔ zhī gū, hé rěn cuī cán hóng fěn, rǔ méi mán yí! rú guǒ jiàn sè bù tān, jǐn kě shǐ zhī chū jià cái láng, xié chéng jiā ǒu. tiān zǐ qiě bù néng bì yī měi rén, wèi fēi yōng ruò dé hū? yī qù zǐ tái lián shuò mò, dú liú qīng zhǒng xiàng huáng hūn. dú dù shǎo líng shī, qiè wèi zhī gǎn kǎi bù zhì yún.
郅支單于,殺辱漢使,理應聲罪致討,上伸國威。元帝不使甘延壽陳湯,進討郅支,其庸弱已可見一斑。湯為副校尉,名位不逮甘延壽,獨能奮威雪恥,襲斬郅支,雖曰矯制,功莫大焉。況律以《春秋》之義,更覺無罪可言。匡衡號為經儒,乃甘媚權閹,妒功忌能,讀聖賢書,顧如是乎?郅支既死,呼韓邪二次請朝,此時匈奴衰弱,何必再襲婁敬和親之下計?直言拒絕,亦屬無傷,仍給以宮女王嬙,徒使絕代麗姝,終淪異域,嗟何及歟!或謂元帝不貪女色,示信外夷,猶有君人之度,詎知王道不外人情,一夫不獲,時予之辜,何忍摧殘紅粉,辱沒蠻夷!如果見色不貪,盡可使之出嫁才郎,諧成嘉耦。天子且不能庇一美人,謂非庸弱得乎?「一去紫台連朔漠,獨留青冢向黃昏。」讀杜少陵詩,竊為之感慨不置雲。