hóu fāng yù wèi xǐ yì shì
◎侯方域魏禧轶事
hóu fāng yù, zì cháo zōng, shāng qiū rén. zǔ zhí pú, guān tài cháng qīng. fù xún, chóng zhēn jiān guān hù bù shàng shū. fāng yù jì shì jiā zǐ, yòu cóng qí fù huàn jīng shī, xí zhī zhōng cháo shì, ér yú jūn zǐ xiǎo rén mén hù shǐ zhōng zhī gù yóu shú xī. xǐ jié nà míng shì, yǔ guì chí wú yīng jī yí xīng chén zhēn huì zuì shàn. ruǎn dà chéng zhě, gù wèi yān yì ér, píng jū jīn líng, móu fù yòng. zhū míng shì gòng wèi xí yú dà chéng zuì, yīng jī zhēn huì zhǔ zhī. dà chéng kuì qiě huì, rán wú kě rú hé. tóng zhī fāng yù yǔ èr rén zhě xiāng shàn yě, sī niàn dé jiāo hóu shēng, yīn hóu shēng yǐ jiāo yú èr rén, shì dāng yǐ. nǎi shǔ qí kè yáng jiāo huān fāng yù, fāng yù jué zhī, xiè kè bù yǔ tōng. shí dà chéng jiā yǒu líng yī bù, yǐ shēng jì shàn míng, néng gē suǒ yǎn jù, hào yàn zi jiān zhě. yòu zhí zhū míng shì yǐ shì shì jí jīn líng, cháo zōng zhì jiǔ gāo huì, qù zhēng ruǎn líng. dà chéng xīn qiè xǐ, lì qiǎn líng wǎng, ér lìng tā nú tóng zhī. fāng dù qǔ, sì zuò chēng shàn. nú zǒu gào, dà chéng xīn yì xǐ. yǐ ér kàng shēng lùn tiān xià shì, jī jù jiào náo, yǔ shāo jí dà chéng, suì jǐ shǒu mà lì bù jué kǒu. dà chéng wén zhī nǎi dà nù, ér hèn sān rén zhě yóu cì gǔ.
侯方域,字朝宗,商邱人。祖执蒲,官太常卿。父恂,崇祯间官户部尚书。方域既世家子,幼从其父宦京师,习知中朝事,而于君子小人门户始终之故尤熟悉。喜结纳名士,与贵池吴应箕、宜兴陈贞慧最善。阮大铖者,故魏阉义儿,屏居金陵,谋复用。诸名士共为檄于大铖罪,应箕、贞慧主之。大铖愧且恚,然无可如何。詷知方域与二人者相善也,私念得交侯生,因侯生以交于二人,事当已。乃属其客阳交欢方域,方域觉之,谢客不与通。时大铖家有伶一部,以声技擅名,能歌所演剧,号燕子笺者。又值诸名士以试事集金陵,朝宗置酒高会,趣征阮伶。大铖心窃喜,立遣伶往,而令他奴詷之。方度曲,四座称善。奴走告,大铖心益喜。已而抗声论天下事,箕踞叫呶,语稍及大铖,遂戟手骂詈不绝口。大铖闻之乃大怒,而恨三人者尤刺骨。
hòu shù nián, nán dōu yōng lì, dà chéng zhòu bǐng yòng, xìng dà yù, jiāng jǐn shā dǎng rén, bǔ zhēn huì rù yù. yīng jī wáng mìng, fāng yù yè chū zǒu dù yáng zǐ, yī jùn shuài gāo jié dé miǎn. fāng yù tǎng dàng rèn xiá shǐ qì, hǎo dà yán, yù rén bù kěn píng miàn shì, rán yī yǔ zhé hé, tǔ chū fèi gān, yù zhī bù róng kǒu yuán yǒu zhī è, néng bù lìn qiān jīn, rán yì xǐ yá zì bào fù, jū xiāng shí hàn wén wǎng. chóng zhēn mò jù kòu lǐ zì chéng wéi biàn, jí zhào hóu xún chū dū shī yuán biàn, fāng yù yuē:" dà rén shòu mìng tǎo zéi, miào táng yì lùn qiān zhì, zòu qǐng bù yīng, zhēng diào nán jí, yuàn bǐ wén fǎ, yǐ cì jiàn shǒu zhū yī jiǎ kē lìng shǒu, ér jìn shuài xǔ dìng guó shī zào, dāng zhǎn yǐ xùn. jūn shì bàn, wēi lì, jí qū dù hé, jiù zuǒ liáng yù yú xiāng yáng, yuē shǎn dū sūn gōng chuán tíng, jī jiǎo yú qín, zéi nǎi kě tú yě." xún chì yuē:" shì bá hù yě, xiǎo zi duō yán!" zhé qiǎn guī.
后数年,南都拥立,大铖骤柄用,兴大狱,将尽杀党人,捕贞慧入狱。应箕亡命,方域夜出走渡杨子,依俊帅高杰得免。方域倘荡任侠使气,好大言,遇人不肯平面视,然一语辄合,吐出肺肝,誉之不容口;援友之厄,能不吝千金,然亦喜睚眦报复,居乡时捍文网。崇祯末剧寇李自成围汴,急诏侯恂出督师援汴,方域曰:“大人受命讨贼,庙堂议论牵制,奏请不应,征调难集,愿彼文法,以赐剑首诛一甲科令守,而晋帅许定国师噪,当斩以徇。军事办,威立,疾驱渡河,就左良玉于襄阳,约陕督孙公传庭,犄角于秦,贼乃可图也。”恂叱曰:“是跋扈也,小子多言!”辄遣归。
fāng yù jì fù cái míng, yǐ míng jīng lèi jǔ yú xiāng, zhé bào bà, xún yì yì zhì jí zú, nián sān shí yǒu qī, shì suì shùn zhì shí yī nián yě. míng jì gǔ wén cí, zì jiā lóng zhū zǐ, mào wèi qín hàn, shāo bù yàn zhòng wàng, hòu nǎi zhēng jiǎo zhī, ér jiǎo zhī zhě biàn yú xià, míng wén jí bì, yǐ qì yú wáng. cháo zōng shǐ chàng hán ōu zhī xué, yú jǔ shì bù wéi zhī rì, suì yǐ gǔ wén xióng shì yī shì. mò nián yóu wú xià, jiāng kè jí, jí zhōng wén wèi tuō gǎo zhě, yī xī bǔ zhuì lì jiù, rén yì qí zhī. jì méi, ér wén zhāng nǎi dà zhe. chū, chén zhēn huì jiù dǎi rù zhào yù, duàn liàn jiǔ zhī, huì dà chéng bài, tuō guī, hòu shí yú nián, zú yú jiā. wáng shī xià jīn líng, wú yīng jī móu qǐ bīng bèi zhí, bù qū sǐ. fāng yù zhe yǒu zhuàng huǐ táng wén shí juǎn shī liù juǎn yí gǎo yī juàn, bǎn xíng.
方域既负才名,以明经累举于乡,辄报罢,寻邑邑致疾卒,年三十有七,是岁顺治十一年也。明季古文辞,自嘉隆诸子,貌为秦汉,稍不厌众望,后乃争矫之,而矫之者变逾下,明文极敝,以迄于亡。朝宗始倡韩欧之学,于举世不为之日,遂以古文雄视一世。末年游吴下,将刻集,集中文未脱稿者,一夕补缀立就,人益奇之。既没,而文章乃大著。初,陈贞慧就逮入诏狱,锻炼久之,会大铖败,脱归,后十余年,卒于家。王师下金陵,吴应箕谋起兵被执,不屈死。方域著有《壮悔堂文》十卷、诗六卷、遗稿一卷,板行。
wèi xǐ shāo hòu chū, qí wén zhāng yǔ fāng yù bìng míng yú shí. wèi xǐ, zì shū zǐ, yī zì bīng shū, gàn zhī níng dū rén yě, shēng yǐ tiān qǐ jiǎ zǐ, hòu fāng yù liù suì, rán bù xiāng shí. fāng yù jì zǎo méi, ér xǐ míng jì qǐ, yǔ liè zhī, gù shì huò chēng hóu wèi yún. xǐ nián shí yī bǔ yì dì zǐ yuán, shì zhé guān qí cáo. hòu shí nián, huì jiǎ shēn zhī biàn, mǐn dì sǐ shè jì, xǐ wén hào tòng, cóng bó shì hòu rì kū lín xiàn tíng, jū zé fèn wǎn zhā zhà, rú bù yù shēng. móu cóng huì jǐ shì yīng lián chàng yì fù chóu, bù guǒ. yǐ nǎi xiè qì zhū shēng fú, yǐn jū jiào shòu.
魏禧稍后出,其文章与方域并名于时。魏禧,字叔子,一字冰叔,赣之宁都人也,生以天启甲子,后方域六岁,然不相识。方域既早没,而禧名继起,与埒之,故世或称侯魏云。禧年十一补邑弟子员,试辄冠其曹。后十年,会甲申之变,愍帝死社稷,禧闻号恸,从博士后日哭临县廷,居则愤惋吒咤,如不欲生。谋从会给事应怜倡义复仇,不果。已乃谢弃诸生服,隐居教授。
xǐ fù cái lüè, shàn bò huà lǐ shì, zhōng gàn wēi zī, mù guāng yì yì shè rén, měi shì qián jué chéng bài, xuán cè ér hòu yàn zhě shí cháng bā jiǔ. fāng liú zéi zhī chì yě, chéng píng jiǔ, rén bù zhī luàn, qiě wèi kòu yuǎn, cù nán jí. xǐ dú yōu shén, yí jiā cuì wēi fēng jū yān. cuì wēi fēng jù níng dū xī shí lǐ, sì miàn xuē qǐ bǎi yú zhàng, zhōng jìng qí, zì shān gēn zhì dǐng ruò fǔ pī rán, yuán qí záo dèng dào, tī ér dēng, chū qí shàng xué, rú wèng kǒu, yīn zhì zhá wèi shǒu wàng, shì yǒu shāo shāo yī zhī, ér péng shì wàng lín què zhāi yì zhì. shì wàng nán chāng rén, zì gōng ān, zāo luàn, xǐ jié kè, lì yì shēng, gōng qīng jiān yǔ xǐ lì tán dìng jiāo, suì xié lín qiè qī zǐ lái jiā cuì wēi. lín gù nán chāng zōng shì zi, biàn xìng míng wéi lín què zhāi, shì suǒ chēng yì táng zhū zǐ yě. qí hòu shù nián, níng dū zhōng kòu, bèi tú lüè, ér cuì wēi dú wán. xǐ jì xiè zhū shēng, yì sì lì wèi gǔ wén cí, shòu tú qióng shān, dì zǐ zhe jí zhě cháng shù shí rén. xǐ dú shǐ, yóu hǎo zuǒ shì chuán jí sū xún wén. qí wéi wén zhǔ shí yì, líng lì xióng jiàn, bù xiè xiè fǔ nǐ rú shì zhī mào sì dà jiā zhě. yù zhōng xiào jié liè shì, zé yì gǎn kǎi jī áng, mó huà lín lí, gù qí suǒ wéi xīn lè hóu liú wén bǐng chuán jí jiāng cǎi jiāng tiān yī zhū chuán yóu gōng. nián sì shí nǎi chū yóu, shè jiāng yú huái, yóu wú yuè, sī yì jiāo tiān xià fēi cháng zhī rén. wén yǒu yǐn yì shì, bù dàn qiān lǐ zào fǎng. yú wú mén jiāo xú fāng jīn jùn míng, xī líng jiāo wāng fēng, zhà pǔ jiāo lǐ tiān zhí, cháng shú jiāo gù zǔ yǔ, pí líng jiāo yùn rì chū yáng yǔ, fāng wài jiāo yào dì gǎo mù, jiē yí mín yě.
禧负才略,善擘画理势,终干微髭,目光奕奕射人,每事前决成败,悬策而后验者十常八九。方流贼之炽也,承平久,人不知乱,且谓寇远,猝难及。禧独忧甚,移家翠微峰居焉。翠微峰距宁都西十里,四面削起百余丈,中径圻,自山根至顶若斧劈然,缘圻凿磴道,梯而登,出其上穴,如瓮口,因置闸为守望,士友稍稍依之,而彭士望、林确斋亦至。士望南昌人,字躬庵,遭乱,喜结客,立义声,公卿间与禧立谈定交,遂偕林挈妻子来家翠微。林故南昌宗室子,变姓名为林确斋,世所称易堂诸子也。其后数年,宁都中寇,被屠掠,而翠微独完。禧既谢诸生,益肆力为古文辞,授徒穷山,弟子著籍者常数十人。喜读史,尤好《左氏传》及苏洵文。其为文主识议,凌厉雄健,不屑屑抚拟如世之貌似大家者。遇忠孝节烈事,则益感慨激昂,摹画淋漓,故其所为《新乐侯刘文炳传》及姜采、江天一诸传尤工。年四十乃出游,涉江逾淮,游吴越,思益交天下非常之人。闻有隐逸士,不惮千里造访。于吴门交徐枋、金俊明,西陵交汪沨,乍浦交李天植,常熟交顾祖禹,毗陵交恽日初、杨瑀,方外交药地槁木,皆遗民也。
kāng xī shí qī nián, zhào zhōng wài jǔ bó xué hóng cí, xǐ yì zài jǔ zhōng, bèi zhēng, yǐ jí cí. jùn tài shǒu xiàn lìng gèng dū zhé jiù dào, bù dé yǐ yú jí zhì nán chāng, jiù yī yào. fǔ jūn mǒu yí qí zhà, yǐ bǎn píng yú zhī zhì mén, xǐ xù bèi méng tóu, wò chēng bìng dǔ, nǎi fàng guī. hòu èr nián, fù wéi yáng gù rén yuē, zhōu zhì yí zhēn, bào xīn qì bìng, yī xī zú, nián wǔ shí qī. zhe yǒu wén jí èr shí èr juǎn, shī jí bā juǎn zuǒ zhuàn jīng shì ruò gān juǎn. xiōng xiáng, zì shàn bó dì lǐ, zì hé gōng, bìng yǒu jí xíng shì.
康熙十七年,诏中外举博学鸿词,禧亦在举中,被征,以疾辞。郡太守县令更督辄就道,不得已舁疾至南昌,就医药。抚军某疑其诈,以板屏舁之至门,禧絮被蒙头,卧称病笃,乃放归。后二年,赴维扬故人约,舟至仪真,暴心气病,一夕卒,年五十七。著有文集二十二卷,诗集八卷、左传经世若干卷。兄详,字善伯;弟礼,字和公,并有集行世。
lùn yuē: hóu fāng yù wèi xǐ, cāo xíng bù tóng, yǔ lùn cì liǎng jiā wén nǎi hé chuán zhī. fāng yù cái qì jué dì, shì chén liàng, qí zāo dà yù bīn sǐ yì shì zhī. rán liàng yóu dēng dì, yī xī ér zú ér fāng yù jìng yāo zhū shēng, bēi fū! míng xuān dé zhōng, zhōu wén xiāng chén jiàn gōng yì wèi tài cāng xué guān, yì cí bù jiù, yǔ rén yuē:" wú shì wú hài yú yì, kǒng fù jīn chuān mén yī tòng ěr." ér xǐ zhī lùn, yǐ wèi yì yī mén zú, fēi yǒu zhī jǐ zhī ēn guó shì zhī zé yě, jì yǐ gèng lì sān cháo, shēn féng shèng xián zhī zhǔ, ér jiào rán bù kěn shǎo wū qí zhì, xián yǐ. wū hū! xǐ tǎng zì wèi yǔ.
论曰:侯方域、魏禧,操行不同,予论次两家文乃合传之。方域才气蹶地,似陈亮,其遭大狱濒死亦似之。然亮犹登第,一夕而卒;而方域竟夭诸生,悲夫!明宣德中,周文襄忱荐龚翊为太仓学官,翊辞不就,语人曰:“吾仕无害于义,恐负金川门一恸耳。”而禧之论,以谓翊一门卒,非有知己之恩、国士之责也,既已更立三朝,身逢圣贤之主,而皭然不肯少污其志,贤已。呜呼!禧倘自谓与。