hóu fāng yù wèi xǐ yì shì
◎侯方域魏禧軼事

hóu fāng yù, zì cháo zōng, shāng qiū rén. zǔ zhí pú, guān tài cháng qīng. fù xún, chóng zhēn jiān guān hù bù shàng shū. fāng yù jì shì jiā zǐ, yòu cóng qí fù huàn jīng shī, xí zhī zhōng cháo shì, ér yú jūn zǐ xiǎo rén mén hù shǐ zhōng zhī gù yóu shú xī. xǐ jié nà míng shì, yǔ guì chí wú yīng jī yí xìng chén zhēn huì zuì shàn. ruǎn dà chéng zhě, gù wèi yān yì ér, píng jū jīn líng, móu fù yòng. zhū míng shì gòng wèi xí yú dà chéng zuì, yīng jī zhēn huì zhǔ zhī. dà chéng kuì qiě huì, rán wú kě rú hé. tóng zhī fāng yù yǔ èr rén zhě xiāng shàn yě, sī niàn dé jiāo hóu shēng, yīn hóu shēng yǐ jiāo yú èr rén, shì dāng yǐ. nǎi shǔ qí kè yáng jiāo huān fāng yù, fāng yù jué zhī, xiè kè bù yǔ tōng. shí dà chéng jiā yǒu líng yī bù, yǐ shēng jì shàn míng, néng gē suǒ yǎn jù, hào yàn zi jiān zhě. yòu zhí zhū míng shì yǐ shì shì jí jīn líng, cháo zōng zhì jiǔ gāo huì, qù zhēng ruǎn líng. dà chéng xīn qiè xǐ, lì qiǎn líng wǎng, ér lìng tā nú tóng zhī. fāng dù qǔ, sì zuò chēng shàn. nú zǒu gào, dà chéng xīn yì xǐ. yǐ ér kàng shēng lùn tiān xià shì, jī jù jiào náo, yǔ shāo jí dà chéng, suì jǐ shǒu mà lì bù jué kǒu. dà chéng wén zhī nǎi dà nù, ér hèn sān rén zhě yóu cì gǔ.
侯方域，字朝宗，商邱人。祖執蒲，官太常卿。父恂，崇禎間官戶部尚書。方域既世家子，幼從其父宦京師，習知中朝事，而於君子小人門戶始終之故尤熟悉。喜結納名士，與貴池吳應箕、宜興陳貞慧最善。阮大鋮者，故魏閹義兒，屏居金陵，謀復用。諸名士共為檄於大鋮罪，應箕、貞慧主之。大鋮愧且恚，然無可如何。詷知方域與二人者相善也，私念得交侯生，因侯生以交於二人，事當已。乃屬其客陽交歡方域，方域覺之，謝客不與通。時大鋮家有伶一部，以聲技擅名，能歌所演劇，號燕子箋者。又值諸名士以試事集金陵，朝宗置酒高會，趣征阮伶。大鋮心竊喜，立遣伶往，而令他奴詷之。方度曲，四座稱善。奴走告，大鋮心益喜。已而抗聲論天下事，箕踞叫呶，語稍及大鋮，遂戟手罵詈不絕口。大鋮聞之乃大怒，而恨三人者尤刺骨。

hòu shù nián, nán dōu yōng lì, dà chéng zhòu bǐng yòng, xìng dà yù, jiāng jǐn shā dǎng rén, bǔ zhēn huì rù yù. yīng jī wáng mìng, fāng yù yè chū zǒu dù yáng zi, yī jùn shuài gāo jié dé miǎn. fāng yù tǎng dàng rèn xiá shǐ qì, hǎo dà yán, yù rén bù kěn píng miàn shì, rán yī yǔ zhé hé, tǔ chū fèi gān, yù zhī bù róng kǒu yuán yǒu zhī è, néng bù lìn qiān jīn, rán yì xǐ yá zì bào fù, jū xiāng shí hàn wén wǎng. chóng zhēn mò jù kòu lǐ zì chéng wéi biàn, jí zhào hóu xún chū dū shī yuán biàn, fāng yù yuē: dà rén shòu mìng tǎo zéi, miào táng yì lùn qiān zhì, zòu qǐng bù yīng, zhēng diào nán jí, yuàn bǐ wén fǎ, yǐ cì jiàn shǒu zhū yī jiǎ kē lìng shǒu, ér jìn shuài xǔ dìng guó shī zào, dāng zhǎn yǐ xùn. jūn shì bàn, wēi lì, jí qū dù hé, jiù zuǒ liáng yù yú xiāng yáng, yuē shǎn dū sūn gōng chuán tíng, jī jiǎo yú qín, zéi nǎi kě tú yě. xún chì yuē: shì bá hù yě, xiǎo zi duō yán! zhé qiǎn guī.
後數年，南都擁立，大鋮驟柄用，興大獄，將盡殺黨人，捕貞慧入獄。應箕亡命，方域夜出走渡楊子，依俊帥高傑得免。方域倘盪任俠使氣，好大言，遇人不肯平面視，然一語輒合，吐出肺肝，譽之不容口；援友之厄，能不吝千金，然亦喜睚眥報復，居鄉時捍文網。崇禎末劇寇李自成圍汴，急詔侯恂出督師援汴，方域曰：「大人受命討賊，廟堂議論牽制，奏請不應，徵調難集，願彼文法，以賜劍首誅一甲科令守，而晉帥許定國師噪，當斬以徇。軍事辦，威立，疾驅渡河，就左良玉於襄陽，約陝督孫公傳庭，犄角於秦，賊乃可圖也。」恂叱曰：「是跋扈也，小子多言！」輒遣歸。

fāng yù jì fù cái míng, yǐ míng jīng lèi jǔ yú xiāng, zhé bào bà, xún yì yì zhì jí zú, nián sān shí yǒu qī, shì suì shùn zhì shí yī nián yě. míng jì gǔ wén cí, zì jiā lóng zhū zi, mào wèi qín hàn, shāo bù yàn zhòng wàng, hòu nǎi zhēng jiǎo zhī, ér jiǎo zhī zhě biàn yú xià, míng wén jí bì, yǐ qì yú wáng. cháo zōng shǐ chàng hán ōu zhī xué, yú jǔ shì bù wèi zhī rì, suì yǐ gǔ wén xióng shì yī shì. mò nián yóu wú xià, jiāng kè jí, jí zhōng wén wèi tuō gǎo zhě, yī xī bǔ zhuì lì jiù, rén yì qí zhī. jì méi, ér wén zhāng nǎi dà zhe. chū, chén zhēn huì jiù dǎi rù zhào yù, duàn liàn jiǔ zhī, huì dà chéng bài, tuō guī, hòu shí yú nián, zú yú jiā. wáng shī xià jīn líng, wú yīng jī móu qǐ bīng bèi zhí, bù qū sǐ. fāng yù zhe yǒu zhuàng huǐ táng wén shí juǎn shī liù juǎn yí gǎo yī juàn, bǎn xíng.
方域既負才名，以明經累舉於鄉，輒報罷，尋邑邑致疾卒，年三十有七，是歲順治十一年也。明季古文辭，自嘉隆諸子，貌為秦漢，稍不厭眾望，後乃爭矯之，而矯之者變逾下，明文極敝，以迄於亡。朝宗始倡韓歐之學，於舉世不為之日，遂以古文雄視一世。末年游吳下，將刻集，集中文未脫稿者，一夕補綴立就，人益奇之。既沒，而文章乃大著。初，陳貞慧就逮入詔獄，鍛煉久之，會大鋮敗，脫歸，後十餘年，卒於家。王師下金陵，吳應箕謀起兵被執，不屈死。方域著有《壯悔堂文》十卷、詩六卷、遺稿一卷，板行。

wèi xǐ shāo hòu chū, qí wén zhāng yǔ fāng yù bìng míng yú shí. wèi xǐ, zì shū zǐ, yī zì bīng shū, gàn zhī níng dōu rén yě, shēng yǐ tiān qǐ jiǎ zǐ, hòu fāng yù liù suì, rán bù xiāng shí. fāng yù jì zǎo méi, ér xǐ míng jì qǐ, yǔ liè zhī, gù shì huò chēng hóu wèi yún. xǐ nián shí yī bǔ yì dì zǐ yuán, shì zhé guān qí cáo. hòu shí nián, huì jiǎ shēn zhī biàn, mǐn dì sǐ shè jì, xǐ wén hào tòng, cóng bó shì hòu rì kū lín xiàn tíng, jū zé fèn wǎn zhā zhà, rú bù yù shēng. móu cóng huì gěi shì yīng lián chàng yì fù chóu, bù guǒ. yǐ nǎi xiè qì zhū shēng fú, yǐn jū jiào shòu.
魏禧稍後出，其文章與方域併名於時。魏禧，字叔子，一字冰叔，贛之寧都人也，生以天啟甲子，後方域六歲，然不相識。方域既早沒，而禧名繼起，與埒之，故世或稱侯魏雲。禧年十一補邑弟子員，試輒冠其曹。後十年，會甲申之變，愍帝死社稷，禧聞號慟，從博士後日哭臨縣廷，居則憤惋吒咤，如不欲生。謀從會給事應憐倡義復仇，不果。已乃謝棄諸生服，隱居教授。

xǐ fù cái lüè, shàn bāi huà lǐ shì, zhōng gàn wēi zī, mù guāng yì yì shè rén, měi shì qián jué chéng bài, xuán cè ér hòu yàn zhě shí cháng bā jiǔ. fāng liú zéi zhī chì yě, chéng píng jiǔ, rén bù zhī luàn, qiě wèi kòu yuǎn, cù nán jí. xǐ dú yōu shén, yí jiā cuì wēi fēng jū yān. cuì wēi fēng jù níng dōu xī shí lǐ, sì miàn xuē qǐ bǎi yú zhàng, zhōng jìng qí, zì shān gēn zhì dǐng ruò fǔ pī rán, yuán qí záo dèng dào, tī ér dēng, chū qí shàng xué, rú wèng kǒu, yīn zhì zhá wèi shǒu wàng, shì yǒu shāo shāo yī zhī, ér péng shì wàng lín què zhāi yì zhì. shì wàng nán chāng rén, zì gōng ān, zāo luàn, xǐ jié kè, lì yì shēng, gōng qīng jiān yǔ xǐ lì tán dìng jiāo, suì xié lín qiè qī zǐ lái jiā cuì wēi. lín gù nán chāng zōng shì zi, biàn xìng míng wèi lín què zhāi, shì suǒ chēng yì táng zhū zi yě. qí hòu shù nián, níng dōu zhōng kòu, bèi tú lüè, ér cuì wēi dú wán. xǐ jì xiè zhū shēng, yì sì lì wèi gǔ wén cí, shòu tú qióng shān, dì zǐ zhe jí zhě cháng shù shí rén. xǐ dú shǐ, yóu hǎo zuǒ shì chuán jí sū xún wén. qí wèi wén zhǔ shí yì, líng lì xióng jiàn, bù xiè xiè fǔ nǐ rú shì zhī mào sì dà jiā zhě. yù zhōng xiào jié liè shì, zé yì gǎn kǎi jī áng, mó huà lín lí, gù qí suǒ wèi xīn lè hóu liú wén bǐng chuán jí jiāng cǎi jiāng tiān yī zhū chuán yóu gōng. nián sì shí nǎi chū yóu, shè jiāng yú huái, yóu wú yuè, sī yì jiāo tiān xià fēi cháng zhī rén. wén yǒu yǐn yì shì, bù dàn qiān lǐ zào fǎng. yú wú mén jiāo xú fāng jīn jùn míng, xī líng jiāo wāng fán, zhà pǔ jiāo lǐ tiān zhí, cháng shú jiāo gù zǔ yǔ, pí líng jiāo yùn rì chū yáng yǔ, fāng wài jiāo yào dì gǎo mù, jiē yí mín yě.
禧負才略，善擘畫理勢，終干微髭，目光奕奕射人，每事前決成敗，懸策而後驗者十常八九。方流賊之熾也，承平久，人不知亂，且謂寇遠，猝難及。禧獨憂甚，移家翠微峰居焉。翠微峰距寧都西十里，四面削起百餘丈，中徑圻，自山根至頂若斧劈然，緣圻鑿磴道，梯而登，出其上穴，如瓮口，因置閘為守望，士友稍稍依之，而彭士望、林確齋亦至。士望南昌人，字躬庵，遭亂，喜結客，立義聲，公卿間與禧立談定交，遂偕林挈妻子來家翠微。林故南昌宗室子，變姓名為林確齋，世所稱易堂諸子也。其後數年，寧都中寇，被屠掠，而翠微獨完。禧既謝諸生，益肆力為古文辭，授徒窮山，弟子著籍者常數十人。喜讀史，尤好《左氏傳》及蘇洵文。其為文主識議，凌厲雄健，不屑屑撫擬如世之貌似大家者。遇忠孝節烈事，則益感慨激昂，摹畫淋漓，故其所為《新樂侯劉文炳傳》及姜采、江天一諸傳尤工。年四十乃出遊，涉江逾淮，游吳越，思益交天下非常之人。聞有隱逸士，不憚千里造訪。於吳門交徐枋、金俊明，西陵交汪渢，乍浦交李天植，常熟交顧祖禹，毗陵交惲日初、楊瑀，方外交藥地槁木，皆遺民也。

kāng xī shí qī nián, zhào zhōng wài jǔ bó xué hóng cí, xǐ yì zài jǔ zhōng, bèi zhēng, yǐ jí cí. jùn tài shǒu xiàn lìng gèng dū zhé jiù dào, bù dé yǐ yú jí zhì nán chāng, jiù yī yào. fǔ jūn mǒu yí qí zhà, yǐ bǎn píng yú zhī zhì mén, xǐ xù bèi méng tóu, wò chēng bìng dǔ, nǎi fàng guī. hòu èr nián, fù wéi yáng gù rén yuē, zhōu zhì yí zhēn, bào xīn qì bìng, yī xī zú, nián wǔ shí qī. zhe yǒu wén jí èr shí èr juǎn, shī jí bā juǎn zuǒ chuán jīng shì ruò gān juǎn. xiōng xiáng, zì shàn bó dì lǐ, zì hé gōng, bìng yǒu jí xíng shì.
康熙十七年，詔中外舉博學鴻詞，禧亦在舉中，被征，以疾辭。郡太守縣令更督輒就道，不得已舁疾至南昌，就醫藥。撫軍某疑其詐，以板屏舁之至門，禧絮被蒙頭，臥稱病篤，乃放歸。後二年，赴維揚故人約，舟至儀真，暴心氣病，一夕卒，年五十七。著有文集二十二卷，詩集八卷、左傳經世若干卷。兄詳，字善伯；弟禮，字和公，並有集行世。

lùn yuē: hóu fāng yù wèi xǐ, cāo xíng bù tóng, yǔ lùn cì liǎng jiā wén nǎi hé chuán zhī. fāng yù cái qì jué dì, shì chén liàng, qí zāo dà yù bīn sǐ yì shì zhī. rán liàng yóu dēng dì, yī xī ér zú ér fāng yù jìng yāo zhū shēng, bēi fū! míng xuān dé zhōng, zhōu wén xiāng chén jiàn gōng yì wèi tài cāng xué guān, yì cí bù jiù, yǔ rén yuē: wú shì wú hài yú yì, kǒng fù jīn chuān mén yī tòng ěr. ér xǐ zhī lùn, yǐ wèi yì yī mén zú, fēi yǒu zhī jǐ zhī ēn guó shì zhī zé yě, jì yǐ gèng lì sān cháo, shēn féng shèng xián zhī zhǔ, ér jiào rán bù kěn shǎo wū qí zhì, xián yǐ. wū hū! xǐ tǎng zì wèi yǔ.
論曰：侯方域、魏禧，操行不同，予論次兩家文乃合傳之。方域才氣蹶地，似陳亮，其遭大獄瀕死亦似之。然亮猶登第，一夕而卒；而方域竟夭諸生，悲夫！明宣德中，周文襄忱薦龔翊為太倉學官，翊辭不就，語人曰：「吾仕無害於義，恐負金川門一慟耳。」而禧之論，以謂翊一門卒，非有知己之恩、國士之責也，既已更立三朝，身逢聖賢之主，而皭然不肯少污其志，賢已。嗚呼！禧倘自謂與。