gài rén wù zhī běn, chū hū qíng xìng. qíng xìng zhī lǐ, shèn wēi ér xuán fēi shèng rén zhī chá, qí shú néng jiū zhī zāi?
蓋人物之本,出乎情性。情性之理,甚微而玄;非聖人之察,其孰能究之哉?
fán yǒu xuè qì zhě, mò bù hán yuán yī yǐ wèi zhì, bǐng yīn yáng yǐ lì xìng, tǐ wǔ xíng ér zhe xíng. gǒu yǒu xíng zhì, yóu kě jí ér qiú zhī.
凡有血氣者,莫不含元一以為質,稟陰陽以立性,體五行而着形。苟有形質,猶可即而求之。
fán rén zhī zhì liàng, zhōng hé zuì guì yǐ. zhōng hé zhī zhì, bì píng dàn wú wèi gù néng diào chéng wǔ cái, biàn huà yīng jié. shì gù, guān rén chá zhì, bì xiān chá qí píng dàn, ér hòu qiú qí cōng míng.
凡人之質量,中和最貴矣。中和之質,必平淡無味;故能調成五材,變化應節。是故,觀人察質,必先察其平淡,而後求其聰明。
cōng míng zhě, yīn yáng zhī jīng. yīn yáng qīng hé, zé zhōng ruì wài míng shèng rén chún yào, néng jiān èr měi. zhī wēi zhī zhāng, zì fēi shèng rén, mò néng liǎng suì. gù míng bái zhī shì, dá dòng zhī jī, ér àn yú xuán jī xuán lǜ zhī rén, shí jìng zhī yuán, ér kùn yú sù jié. yóu huǒ rì wài zhào, bù néng nèi jiàn jīn shuǐ nèi yìng, bù néng wài guāng. èr zhě zhī yì, gài yīn yáng zhī bié yě.
聰明者,陰陽之精。陰陽清和,則中睿外明;聖人淳耀,能兼二美。知微知章,自非聖人,莫能兩遂。故明白之士,達動之機,而暗於玄機;玄慮之人,識靜之原,而困於速捷。猶火日外照,不能內見;金水內映,不能外光。二者之義,蓋陰陽之別也。
ruò liàng qí cái zhì, jī zhū wǔ wù wǔ wù zhī zhēng, yì gè zhe yú jué tǐ yǐ. qí zài tǐ yě: mù gǔ jīn jīn huǒ qì tǔ jī shuǐ xuè, wǔ wù zhī xiàng yě. wǔ wù zhī shí, gè yǒu suǒ jì. shì gù:
若量其材質,稽諸五物;五物之徵,亦各着於厥體矣。其在體也:木骨、金筋、火氣、土肌、水血,五物之象也。五物之實,各有所濟。是故:
gǔ zhí ér róu zhě, wèi zhī hóng yì hóng yì yě zhě, rén zhī zhì yě.
骨植而柔者,謂之弘毅;弘毅也者,仁之質也。
qì qīng ér lǎng zhě, wèi zhī wén lǐ wén lǐ yě zhě, lǐ zhī běn yě.
氣清而朗者,謂之文理;文理也者,禮之本也。
tǐ duān ér shí zhě, wèi zhī zhēn gù zhēn gù yě zhě, xìn zhī jī yě.
體端而實者,謂之貞固;貞固也者,信之基也。
jīn jìn ér jīng zhě, wèi zhī yǒng gǎn yǒng gǎn yě zhě, yì zhī jué yě.
筋勁而精者,謂之勇敢;勇敢也者,義之決也。
sè píng ér chàng zhě, wèi zhī tōng wēi tōng wēi yě zhě, zhì zhī yuán yě.
色平而暢者,謂之通微;通微也者,智之原也。
wǔ zhì héng xìng, gù wèi zhī wǔ cháng yǐ.
五質恆性,故謂之五常矣。
wǔ cháng zhī bié, liè wèi wǔ dé. shì gù:
五常之別,列為五德。是故:
wēn zhí ér rǎo yì, mù zhī dé yě.
溫直而擾毅,木之德也。
gāng sāi ér hóng yì, jīn zhī dé yě.
剛塞而弘毅,金之德也。
yuàn gōng ér lǐ jìng, shuǐ zhī dé yě.
願恭而理敬,水之德也。
kuān lì ér róu lì, tǔ zhī dé yě.
寬栗而柔立,土之德也。
jiǎn chàng ér míng biān, huǒ zhī dé yě.
簡暢而明砭,火之德也。
suī tǐ biàn wú qióng, yóu yī hū wǔ zhì. gù qí gāng róu míng chàng zhēn gù zhī zhēng, zhe hū xíng róng, jiàn hū shēng sè, fā hū qíng wèi, gè rú qí xiàng.
雖體變無窮,猶依乎五質。故其剛、柔、明、暢、貞固之徵,着乎形容,見乎聲色,發乎情味,各如其象。
gù xīn zhì liàng zhí, qí yí jìn gù xīn zhì xiū jué qí yí jìn měng xīn zhì píng lǐ, qí yí ān xián. fū yí dòng chéng róng, gè yǒu tài dù: zhí róng zhī dòng, jiǎo jiǎo xíng xíng xiū róng zhī dòng, yè yè qiāng qiāng dé róng zhī dòng, yóng yóng áng áng. fū róng zhī dòng zuò, fā hū xīn qì xīn qì zhī zhēng, zé shēng biàn shì yě. fū qì hé chéng shēng, shēng yīng lǜ lǚ: yǒu hé píng zhī shēng, yǒu qīng chàng zhī shēng, yǒu huí yǎn zhī shēng. fū shēng chàng yú qì, zé shí cún mào sè gù: chéng rén, bì yǒu wēn róu zhī sè chéng yǒng, bì yǒu jīn fèn zhī sè chéng zhì, bì yǒu míng dá zhī sè.
故心質亮直,其儀勁固;心質休決;其儀進猛;心質平理,其儀安閒。夫儀動成容,各有態度:直容之動,矯矯行行;休容之動,業業蹌蹌;德容之動,顒顒卬卬。夫容之動作,發乎心氣;心氣之徵,則聲變是也。夫氣合成聲,聲應律呂:有和平之聲,有清暢之聲,有回衍之聲。夫聲暢於氣,則實存貌色;故:誠仁,必有溫柔之色;誠勇,必有矜奮之色;誠智,必有明達之色。
fū sè jiàn yú mào, suǒ wèi zhēng shén. zhēng shén jiàn mào, zé qíng fā yú mù. gù rén mù zhī jīng, què rán yǐ duān yǒng dǎn zhī jīng, yè rán yǐ jiàng rán jiē piān zhì zhī cái, yǐ shèng tǐ wèi zhì zhě yě. gù shèng zhì bù jīng, zé qí shì bù suí. shì gù, zhí ér bù róu zé mù, jìn ér bù jīng zé lì, gù ér bù duān zé yú, qì ér bù qīng zé yuè, chàng ér bù píng zé dàng. shì gù, zhōng yōng zhī zhì, yì yú cǐ lèi: wǔ cháng jì bèi, bāo yǐ dàn wèi, wǔ zhì nèi chōng, wǔ jīng wài zhāng. shì yǐ, mù cǎi wǔ huī zhī guāng yě.
夫色見於貌,所謂征神。征神見貌,則情發於目。故仁目之精,愨然以端;勇膽之精,曄然以彊;然皆偏至之材,以勝體為質者也。故勝質不精,則其事不遂。是故,直而不柔則木,勁而不精則力,固而不端則愚,氣而不清則越,暢而不平則盪。是故,中庸之質,異於此類:五常既備,包以澹味,五質內充,五精外章。是以,目彩五暉之光也。
gù yuē: wù shēng yǒu xíng, xíng yǒu shén jīng néng zhī jīng shén, zé qióng lǐ jǐn xìng. xìng zhī suǒ jǐn, jiǔ zhì zhī zhēng yě.
故曰:物生有形,形有神精;能知精神,則窮理盡性。性之所盡,九質之徵也。
rán zé: píng bēi zhī zhì zài yú shén, míng àn zhī shí zài yú jīng, yǒng qiè zhī shì zài yú jīn, jiàng ruò zhī zhí zài yú gǔ, zào jìng zhī jué zài yú qì, cǎn yì zhī qíng zài yú sè, shuāi zhèng zhī xíng zài yú yí, tài dù zhī dòng zài yú róng, huǎn jí zhī zhuàng zài yú yán. qí wèi rén yě: zhì sù píng dàn, zhōng ruì wài lǎng, jīn jìn zhí gù, shēng qīng sè yì, yí zhèng róng zhí, zé jiǔ zhēng jiē zhì, zé chún cuì zhī dé yě. jiǔ zhēng yǒu wéi, zé piān zá zhī cái yě. jiǔ zhēng suǒ zài
然則:平陂之質在於神,明暗之實在於精,勇怯之勢在於筋,彊弱之植在於骨,躁靜之決在於氣,慘懌之情在於色,衰正之形在於儀,態度之動在於容,緩急之狀在於言。其為人也:質素平澹,中叡外朗,筋勁植固,聲清色懌,儀正容直,則九征皆至,則純粹之德也。九征有違,則偏雜之材也。(九征所在)
sān dù bù tóng, qí dé yì chēng. gù piān zhì zhī cái, yǐ cái zì míng jiān cái zhī rén, yǐ dé wèi mù jiān dé zhī rén, gèng wèi měi hào. shì gù: jiān dé ér zhì, wèi zhī zhōng yōng zhōng yōng yě zhě, shèng rén zhī mù yě. jù tǐ ér wēi, wèi zhī dé xíng dé xíng yě zhě, dà yá zhī chēng yě. yī zhì, wèi zhī piān cái piān cái, xiǎo yǎ zhī zhì yě. yī zhēng, wèi zhī yī shì yī shì, luàn dé zhī lèi yě. yī zhì yī wéi, wèi zhī jiān zá jiān zá, wú héng zhī rén yě. wú héng yī shì, jiē fēng rén mò liú mò liú zhī zhì, bù kě shèng lùn, shì yǐ lüè ér bù gài yě.
三度不同,其德異稱。故偏至之材,以材自名;兼材之人,以德為目;兼德之人,更為美號。是故:兼德而至,謂之中庸;中庸也者,聖人之目也。具體而微,謂之德行;德行也者,大雅之稱也。一至,謂之偏材;偏材,小雅之質也。一征,謂之依似;依似,亂德之類也。一至一違,謂之間雜;間雜,無恆之人也。無恆、依似,皆風人末流;末流之質,不可勝論,是以略而不概也。