mán yí sān
◎蠻夷三
fǔ shuǐ zhōu guǎng yuán zhōu lí dòng huán zhōu
○撫水州 廣源州 黎洞 環州
fǔ shuǐ zhōu zài yí zhōu nán, yǒu xiàn sì: yuē fǔ shuǐ, yuē jīng shuǐ, yuē duō féng, yuē gǔ láo. táng lì qián nán. qí qiú jiē méng xìng tóng chū, yǒu shàng zhōng xià sān fáng jí běi xiá yī zhèn. mín zé yǒu qū liào pān wú sì xìng. yì zhǒng shuǐ tián cǎi yú, qí bǎo jù shān xiǎn zhě, suī yǒu xūn tián, shōu gǔ sù shén shǎo, dàn yǐ yào jiàn shè shēng, qǔ niǎo shòu jǐn, jí xǐ tā chù, wú yáng mǎ sāng zhè. dì yuē zhǒu dòng, wǔ shí lǐ zhì qián cūn, chuān yuán shāo píng, hé wǔ bǎi yú jiā, jiā lóng jiāng jū, zhǒng dào shì hú xiāng. zhōng yǒu lóu wū zhàn péng, wèi yǐ zhú shān, jí qí qiú suǒ jū. bīng qì yǒu huán dāo biāo pái mù nǔ. shàn wèi yào jiàn, zhōng zhě dà jiào, xìn sù sǐ, dé yōng zhōu yào jiě zhī jí huó.
撫水州在宜州南,有縣四:曰撫水,曰京水,曰多逢,曰古勞。唐隸黔南。其酋皆蒙姓同出,有上、中、下三房及北遐一鎮。民則有區、廖、潘、吳四姓。亦種水田、采魚,其保聚山險者,雖有纁田,收谷粟甚少,但以藥箭射生,取鳥獸盡,即徙他處,無羊馬、桑柘。地曰帚洞,五十里至前村,川原稍平,合五百餘家,夾龍江居,種稻似湖湘。中有樓屋戰棚,衛以竹柵,即其酋所居。兵器有環刀、摽牌、木弩。善為藥箭,中者大叫,信宿死,得邕州藥解之即活。
yōng xī zhōng, shù kòu biān jìng, lüè qǔ mín kǒu chù chǎn. zhào shū zhāo ān, bǔ qí qiú méng lìng dì diàn zhí, méng lìng zhá fèng zhí. xián píng zhōng, yòu shù wèi kòu dào, zhǐ lìng biān chén qū zhú chū jìng. qí dǎng jiǎo kuài zhě fán sān shí yú rén, yí zhōu shǒu jiāng yīn qín sòng què xià, shàng zhào jiàn jié zé zhī, duì yuē:" chén děng mán zōu xiǎo mín, wèi jī hán suǒ pò ěr." shàng gù wèi zuǒ yòu yuē:" zuó bù yù jǐn lìng jiǎo jué, ruò zòng shā lù, gù wú jiào lèi yǐ!" yīn shì zuì, cì jǐn páo guān dài yín cǎi, jiè xù qiǎn zhī. yú nián, qiú zhǎng méng dǐng děng liù shí wǔ rén yì què, nà qì jiǎ bǎi qī shí shì. yòu méng hàn chéng méng qián wěi méng tián lái cháo, shàng qì jiǎ shù bǎi jí dú yào jiàn, shì bù sāo biān. bǐ suì jiē qiǎn shǐ lái gòng jí shū bīng qì, nǎi shòu hàn chéng guān, cì wù yǒu chà, jì ér qīn yì rú gù. jǐng dé sān nián, mán qiú méng tián yì yí zhōu zì chén, yuàn cháo gòng xiè zuì, zhào shǒu chén yù yǐ jǐn hái suǒ lüè mín zī chù, nǎi cóng qí qǐng.
雍熙中,數寇邊境,掠取民口、畜產。詔書招安,補其酋蒙令地殿直,蒙令札奉職。咸平中,又數為寇盜,止令邊臣驅逐出境。其黨狡獪者凡三十餘人,宜州守將因擒送闕下,上召見詰責之,對曰:"臣等蠻陬小民,為饑寒所迫耳。"上顧謂左右曰:"昨不欲盡令剿絕,若縱殺戮,顧無噍類矣!"因釋罪,賜錦袍、冠帶、銀彩,戒勖遣之。逾年,酋長蒙頂等六十五人詣闕,納器甲百七十事。又蒙漢誠、蒙虔瑋、蒙填來朝,上器甲數百及毒藥箭,誓不搔邊。比歲皆遣使來貢及輸兵器,乃授漢誠官,賜物有差,既而侵軼如故。景德三年,蠻酋蒙填詣宜州自陳,願朝貢謝罪,詔守臣諭以盡還所掠民貲畜,乃從其請。
dà zhōng xiáng fú liù nián, shǒu lǐng zhǐ huī shǐ méng dàn qiè zú lái guī, xǐ yú guì zhōu. jiǔ nián, shù kòu yí róng zhōu jiè, zhuǎn yùn shǐ yú xiàn kě yán:" zhī yí zhōu dǒng yuán jǐ bù shàn suī fǔ, zuó mán rén jī, lái zhì hóu liáng, gōng zòng zhǔ zhě kè bō gài liàng jí qiú rù gòng, fù zhòu jǔ qí yì: suì shǐ fèn huì wèi luàn." zhào chū yuán jǐ, suì qiǎn tán zhōu dōu jiān jì shǒu ruì dài yuán jǐ zhāo fǔ, qún mán jù mìng, qīn lüè bù yǐ. xiàn kě qǐng yǐ běn dào chéng hǎi jūn jí mù dīng zhuàng jìn tǎo, nǎi zhào yì yǐ tán zhōu bīng wǔ qiān rén, mìng dōng rǎn yuàn shǐ píng zhōu cì shǐ cáo kè míng wèi yí róng děng zhōu dōu xún jiǎn ān fǔ shǐ, nèi diàn chóng bān wáng wén qìng gé mén zhī hòu mǎ yù nèi gòng fèng guān yáng shǒu zhēn děng wèi dōu jiān. shàng yóu yǐ mán yí yì lèi, gōng piāo cháng lǐ, bù zú yǐ jiǎo jué. yòu yì qí dào xiǎn nán jìn shī, dì lìng kè míng xiàn kě shè fāng lüè shè qí qiú shǒu, suǒ suǒ chāo shēng kǒu, yīn ér fǔ zhī. kè míng xiàn kě shàng yán:" mán rén qù dōng kòu tiān hé, jīn yòu chāo róng zhōu xiāng yáng zhū zhài, piāo jié jū mín, hài xún jiǎn fán míng, lèi yī xuān zhǐ zhào yù, céng bù quān gé, chén qǐng pián yí yǎn jī." cóng zhī.
大中詳符六年,首領指揮使蒙但挈族來歸,徙於桂州。九年,數寇宜、融州界,轉運使俞獻可言:"知宜州董元己不善綏撫,昨蠻人飢,來質餱糧,公縱主者剋剝概量;及求入貢,復驟沮其意:遂使忿恚為亂。"詔出元己,遂遣潭州都監季守睿代元己招撫,群蠻拒命,侵掠不已。獻可請以本道澄海軍及募丁壯進討,乃詔益以潭州兵五千人,命東染院使、平州刺史曹克明為宜融等州都巡檢安撫使,內殿崇班王文慶、閣門祗候馬玉、內供奉官楊守珍等為都監。上猶以蠻夷異類,攻剽常理,不足以剿絕。又意其道險難進師,第令克明、獻可設方略攝其酋首,索所鈔生口,因而撫之。克明、獻可上言:"蠻人去冬寇天河,今又鈔融州廂陽諸砦,剽劫居民,害巡檢樊明,累依宣旨詔諭,曾不悛革,臣請便宜掩擊。"從之。
kè míng nǎi yǔ shǒu zhēn lǐng bīng rù zhāng lǐng lù, wén qìng yù qū yí zhōu xī lù, yòu lìng yí guì dōu xún jiǎn chéng huà péng qǔ zhāng lǐng gǔ láo ài lù huì hé. huà péng yù mán yú shàng fáng liǎng shuǐ kǒu, jī pò zhī. wén qìng yù zhì rú mén tuán, wèi mán suǒ è, bù néng jìn. kè míng shǒu zhēn nǎi guò héng xī ēn dé zhài, zhào shān liáo xiàng dǎo, kāi lù jìn shī. mán yī huáng zhú jiān, shí chū zhàn dòu, zhé bài zǒu. xún yú, shàng huáng ní lǐng shā mù ài lù, xī gǔ xiǎn suì, mán jù yào hài yǐ jù guān jūn, zì chén zhì wǔ, dà kuì. qí dǎng suì guò bà yuàn dǐ zhǒu dòng, nǎi rù zhōng fáng qián cūn. kè míng děng dùn bīng xià zhài, zhōng xī, qún mán dà huá zào, jī zhēng gǔ, gōng zhài shén jí, chū bīng jī zhī, shāng shā pō zhòng, yīn zòng huǒ fén qí lú shì jī jù, zì cǐ kǒng jù, cuàn rù shān gǔ. yòu yuán lóng jiāng nán àn ér dōng, zhì hūn mù, guò shí xiá ài xiǎn, shì bù bìng xíng. mán fù lián nǔ běi àn, kè míng qiǎn měng shì bù shè yǔ dòu, zhì jí tuì zǒu, zhài yú xià fáng bó hè cūn, kè míng shè fú zhài wài. qí yè, mán zhòng dà jí, yù fú fā, nèi wài hé jī, zhuī zhǎn dài jǐn. chéng shèng sōu shān, xī dé mǎ niú xiǎng shì zú.
克明乃與守珍領兵入樟嶺路,文慶、玉趨宜州西路,又令宜、桂都巡檢程化鵬取樟嶺古牢隘路會合。化鵬遇蠻於上房兩水口,擊破之。文慶、玉至如門團,為蠻所扼,不能進。克明、守珍乃過橫溪恩德砦,召山獠嚮導,開路進師。蠻依篁竹間,時出戰鬥,輒敗走。旬余,上黃泥嶺杉木隘路,溪谷險邃,蠻據要害以拒官軍,自辰至午,大潰。其黨遂過霸苑抵帚洞,乃入中房前村。克明等頓兵下砦,中夕,群蠻大譁噪,擊鉦鼓,攻砦甚急,出兵擊之,傷殺頗眾,因縱火焚其廬室積聚,自此恐懼,竄入山谷。又緣龍江南岸而東,至昏暮,過石峽隘險,士不並行。蠻復連弩北岸,克明遣猛士步涉與斗,至即退走,砦於下房博賀村,克明設伏砦外。其夜,蠻眾大集,遇伏發,內外合擊,追斬殆盡。乘勝搜山,悉得馬牛享士卒。
kè míng děng zhī qí qióng cù, nǎi xiǎo yù ēn xìn, xǔ yǐ gǎi guò, yú shì qiú shuài méng chéng guì děng miàn fù yì jūn zì shǒu, kè míng hòu jiā kào yàn, qiě shù zé zhī, jiē fǔ fú xiè zuì. jí wén zhào zhǐ shè lìng wù shā, mò bù qì xià, běi wàng chēng wàn suì. shàng yǐ yí xìng wú yàn, xí zhī cháo tíng duō shì qí zuì, gù jí zé lái guī, huǎn zé pàn qù, qiè zhào kè míng děng yù yǐ xī hái suǒ lüè hàn kǒu zī chù, jí xǔ yào méng. chéng guì děng gǎn yuè fèng zhào, nǎi shà māo xuè lì shì, zì yán nú shān cuī dào, lóng jiāng xī liú, bù gǎn fù pàn. kè míng děng shī hái, yí zhōu mán rén nà qì jiǎ fán wǔ qiān shù, yuàn qiān chù hàn dì zhě qī bǎi yú kǒu, zhào fēn zhì guǎng xī jí jīng hú zhōu jūn, gěi yǐ tián liáng. fán lì gōng shǐ chén jiāng shì qiān bǔ cì jī zhě qiān bā bǎi yī shí liù rén. chéng guì yīn qǐng gǎi zhōu xiàn míng, yǐ gù guī shùn zhī yì. zhào yǐ fǔ shuǐ zhōu wèi ān huà zhōu, fǔ shuǐ xiàn wèi guī rén xiàn, jīng shuǐ xiàn wèi zhǎng níng xiàn. zì shì jiān suì cháo gòng, bù fù wèi biān huàn yǐ.
克明等知其窮蹙,乃曉諭恩信,許以改過,於是酋帥蒙承貴等面縛詣軍自首,克明厚加犒宴,且數責之,皆俯伏謝罪。及聞詔旨赦令勿殺,莫不泣下,北望稱萬歲。上以夷性無厭,習知朝廷多釋其罪,故急則來歸,緩則叛去,切詔克明等諭以悉還所掠漢口、資畜,即許要盟。承貴等感悅奉詔,乃歃貓血立誓,自言奴山摧倒,龍江西流,不敢復叛。克明等師還,宜州蠻人納器甲凡五千數,願遷處漢地者七百餘口,詔分置廣西及荊湖州軍,給以田糧。凡立功使臣將士遷補、賜齎者千八百一十六人。承貴因請改州縣名,以固歸順之意。詔以撫水州為安化州,撫水縣為歸仁縣,京水縣為長寧縣。自是間歲朝貢,不復為邊患矣。
xiàn kě děng yòu yán:" diàn zhí méng dù zhī guī huà zhōu, zhōu yǔ fǔ shuǐ xiàng jiē, shù qiǎn zi wén bǎo jí qí qī zú gān táng zhēn jūn shì, yòu qí zi gé yǔ guān jūn dòu dí, xī bù sòng fù què. yǒu méng zhǐ zhě, yì dù zhī zǐ, xiān cháng gào zéi, shǔ wèi zhāo zhōu yā yá." zhào bǔ dù mì zhōu bié jià, zhǐ hǎi zhōu dōu yā yá, fù yǐ guān tián. wén bǎo gé gān táng bìng qíng pèi dēng lái zhōu. bǎo yuán yuán nián, fù lǜ zhòng kòu róng yí zhōu, fā shào lǐ tán sān zhōu shù bīng hé shù qiān rén wǎng jī. shí mán shì fāng chì, zhì shā yùn liáng guān lì. fù zhào qù bīng jìn tǎo, yú nián nǎi píng.
獻可等又言:"殿直蒙肚知歸化州,州與撫水相接,數遣子文寶及其妻族甘堂偵軍事,又其子格與官軍斗敵,悉部送赴闕。有蒙只者,亦肚之子,先嘗告賊,署為昭州押牙。"詔補肚密州別駕,只海州都押牙,賦以官田。文寶、格、甘堂並黥配登、萊州。寶元元年,復率眾寇融、宜州,發邵、澧、潭三州戍兵合數千人往擊。時蠻勢方熾,至殺運糧官吏。復詔趣兵進討,逾年乃平。
qìng lì zhōng, zài yǐ fāng wù rù gòng. zhì hé èr nián, fù zhì. zhào yǐ zhī zhōu méng quán huì wèi sān bān fèng zhí, yòu yǐ jiān zhōu yáo quán liào wèi jiè zhí. jiā yòu liù nián, yòu lái gòng. shì hòu, yuè fù yí zhōu cān yè jí mào jù bǎn, měi suì zhōu sì guǎn kào. jí sān suì, tīng shū suǒ gòng bīng xiè yú sāi lì zhài, yǐ qí zhí cháng zhī, dì yǐ guān zī qiān bǔ. xī níng chū, zhī yí zhōu qián shī mèng tōng pàn cáo dí shàn cái sǔn qīn bō zhī, tǔ rén luó shì niàn méng chéng xiǎng méng guāng zhòng děng wèi luàn. wǔ nián, gōng dé jǐn zhài, xí jiāng guān fèi wàn, shā zhī. jīng lüè sī wèn zhì kòu zhuàng, ér yí zhōu dàn yǐ jī wèi yán, gù cháo tíng cì sù èr wàn shí yǐ ān jí zhī. yǐ ér shǒu chén wáng qí zhàn sǐ, shì wén, nǎi zhào zhī yuán zhōu xiè lín dài yù qì xiè hé bīn jīng zhì xī dòng, fā zài jīng xiāo qí liǎng yíng jí jiāng nán fú jiàn jiāng bīng sān qiān wǔ bǎi rén, yǐ tīng shī qī. míng nián, shì niàn děng suì yǔ zhū mán dòng shǒu lǐng zú lèi sì qiān wǔ bǎi rén chū jiàng. yǐ shì niàn wèi nèi diàn chéng zhì, chéng xiǎng guāng zhòng děng shí rén gè bài guān. chóng níng èr nián, qí qiú méng guāng yǒu zhě fù xiào jù wèi kòu, jīng lüè sī qiǎn jiāng guān huáng chén děng jī què zhī. dà guān èr nián, suì yǐ sān zhōu yī zhèn hù kǒu liù wàn yī qiān lái shàng. zhào yǐ zhī róng zhōu chéng lín wǎng qián nán lù fǔ yù, guān lì tuī ēn yǒu chà. zhì hé hòu, yòu yǒu róng zhōu shǔ mán dà qiū dòng shǒu lǐng yáng guāng cháo qǐng nèi fù, yòu yǒu yáng kè duān děng bǎi sān rén lái guī, jiē nà zhī.
慶曆中,再以方物入貢。至和二年,復至。詔以知州蒙全會為三班奉職,又以監州姚全料為借職。嘉祐六年,又來貢。是後,月赴宜州參謁及貿巨板,每歲州四管犒。及三歲,聽輸所貢兵械于思立砦,以其直償之,遞以官資遷補。熙寧初,知宜州錢師孟、通判曹覿擅裁損侵剝之,土人羅世念、蒙承想、蒙光仲等為亂。五年,攻德謹砦,襲將官費萬,殺之。經略司問致寇狀,而宜州但以飢為言,故朝廷賜粟二萬石以安輯之。已而守臣王奇戰死,事聞,乃詔知沅州謝麟、帶御器械和斌經制溪洞,發在京驍騎兩營及江南、福建將兵三千五百人,以聽師期。明年,世念等遂與諸蠻峒首領族類四千五百人出降。以世念為內殿承制,承想、光仲等十人各拜官。崇寧二年,其酋蒙光有者復嘯聚為寇,經略司遣將官黃忱等擊卻之。大觀二年,遂以三州一鎮戶口六萬一千來上。詔以知融州程鄰往黔南路撫諭,官吏推恩有差。至和後,又有融州屬蠻大丘峒首領楊光朝請內附,又有楊克端等百三人來歸,皆納之。
zhū mán zú lèi bù yī, dà dǐ yī zǔ shān gǔ, bìng lín mù wèi jū, chuí jì xiǎn zú, zǒu xiǎn rú lǚ píng dì. yán yǔ zhū lí, yī fú bān lán. wèi guǐ shén, xǐ yín sì. kè mù wèi qì, bù néng xiāng jūn zhǎng, yǐ cái lì xióng qiáng. měi fèn nù zé tuī rèn tóng qì, jiā bīng fù zǐ jiān, fù chóu yuàn bù gù sǐ. chū rù yāo gōng shǐ, nì cǎo zhōng shè rén, dé niú jiǔ zé shì rán yǐ. qīn qī bǐ lín, zhǐ shòu xiāng mài. fù zǐ bié yè, fù pín zé zhì shēn yú zi, qù qín shòu wú jǐ. qí zú zhù tóng wèi dà gǔ, chū chéng, xuán tíng zhōng, zhì jiǔ yǐ zhào tóng lèi, zhēng yǐ jīn yín wèi dà chāi kòu gǔ, qù zé yǐ chāi yí zhǔ rén. xiāng gōng jī, míng gǔ yǐ jí zhòng, hào yǒu gǔ zhě wèi" dōu lǎo", zhòng tuī fú zhī.
諸蠻族類不一,大抵依阻山谷,並林木為居,椎髻跣足,走險如履平地。言語侏離,衣服斒斕。畏鬼神,喜淫祀。刻木為契,不能相君長,以財力雄強。每忿怒則推刃同氣,加兵父子間,復仇怨不顧死。出入腰弓矢,匿草中射人,得牛酒則釋然矣。親戚比鄰,指授相賣。父子別業,父貧則質身於子,去禽獸無幾。其族鑄銅為大鼓,初成,懸庭中,置酒以召同類,爭以金銀為大釵叩鼓,去則以釵遺主人。相攻擊,鳴鼓以集眾,號有鼓者為"都老",眾推服之。
táng mò, zhū qiú fēn jù qí dì, zì wèi cì shǐ. sòng xìng, shǐ tōng zhōng guó, fèng zhēng shuò, xiū zhí gòng. jiān yǒu jié xiá tān lì huò jiāng lì shī yú fǔ yù, wǎng wǎng jù ér wèi kòu, chāo lüè biān hù. cháo tíng qín shòu chù zhī, wù zài jī mí, bù shēn zhì yě. xī níng jiān, yǐ zhāng dūn chá fǎng jīng zhì mán shì, zhū xī dòng xiāng jì nà tǔ, yuàn wèi wáng mín, shǐ chuàng chéng zhài, bǐ zhī nèi dì. yuán yòu chū, zhū mán fù pàn, cháo tíng fāng wù xiū xī, nǎi zhào yù hú nán běi jí guǎng xī lù bìng miǎn zhuī tǎo, fèi bǎo zhài, qì wǔ xī zhū jùn xiàn. chóng níng jiān, fù yì kāi biān, yú shì ān huà shàng sān zhōu jí sī guǎng zhū dòng mán yí, jiē yuàn nà tǔ shū gòng fù, jí lìng guǎng xī zhāo nà zuǒ yòu jiāng sì bǎi wǔ shí yú dòng. xún yǐ yì zhě yán, yǐ wèi zhāo zhì shú fān fēi biàn, nǎi zhào xī fèi suǒ zhì zhōu jùn, fù zǔ zōng zhī jiù yān.
唐末,諸酋分據其地,自為刺史。宋興,始通中國,奉正朔,修職貢。間有桀黠貪利或疆吏失於撫御,往往聚而為寇,抄掠邊戶。朝廷禽獸畜之,務在羈縻,不深治也。熙寧間,以章惇察訪經制蠻事,諸溪峒相繼納土,願為王民,始創城砦,比之內地。元祐初,諸蠻復叛,朝廷方務休息,乃詔諭湖南、北及廣西路並免追討,廢堡砦,棄五溪諸郡縣。崇寧間,複議開邊,於是安化上三州及思廣諸峒蠻夷,皆願納土輸貢賦,及令廣西招納左、右江四百五十餘峒。尋以議者言,以為招致熟蕃非便,乃詔悉廢所置州郡,復祖宗之舊焉。
shào xìng chū, jiān chá yù shǐ míng tuó yán:" hú nán biān jùn jí èr guǎng zhī dì, jiù zhì xī dòng guī míng guān, bǐ nián jìn guǎng qí yuán, jí zhū zhōu cuò zhì ài zhài, què rén bǎ tà, yòu lìng guǎn yā bīng fū, sù bù xí zhī fǎ lìng, lǜ tān lán wú yàn. kuàng guǎn yā yòu jiē xiāng mín, shén wèi biān huàn, zāo kùn kǔ shé rǔ zhě wǎng wǎng wú suǒ fù sù. yì zhě yù bǐ shuài chén jí qí xìng míng, měi sān nián yī qiān yì, rú zhōu xiàn guān gù shì. huò yún zhǐ xún jiù tiān chà, bìng bà guǎn yā bīng fū, yí lìng èr guǎng hú nán shuài chén chù zhì shì yí, wú qǐ biān huò, yǐ hài yuǎn rén." zhào xià qí yì. sān nián, ān huà mán méng quán jiàn děng bā bǎi rén jié pǔ yì zhài, huǒ qí wū yǔ, guǎng xī shuài chén qiǎn xiàn zhài jiāng zuǒ fā bīng tǎo píng zhī.
紹興初,監察御史明橐言:"湖南邊郡及二廣之地,舊置溪峒歸明官,比年浸廣其員,及諸州措置隘砦,闕人把拓,又令管押兵夫,素不習知法令,率貪婪無厭。況管押又皆鄉民,甚為邊患,遭困苦折辱者往往無所赴訴。議者欲俾帥臣籍其姓名,每三年一遷易,如州縣官故事。或雲止循舊添差,並罷管押兵夫,宜令二廣、湖南帥臣處置適宜,無啟邊禍,以害遠人。"詔下其議。三年,安化蠻蒙全劍等八百人劫普議砦,火其屋宇,廣西帥臣遣縣砦將佐發兵討平之。
sì nián, guǎng nán dōng xī lù xuān yù míng tuó yán:
四年,廣南東、西路宣諭明橐言:
píng guān èr zhōu běn wáng kǒu gāo fēng èr zhài, chù guǎng yòu xī piān, jiù cháng wú yú. chóng níng dà guān jiān, biān chén qǐ xìn, zòu qǐng zhì zhōu tà jìng, shēn rù bù máo, rú píng cóng yǔn fú tíng guān xī xún xù lè lóng duì děng shí yǒu èr zhōu, shǔ zhī qián nán, qí guān lì jūn bīng qǐng gěi fèi yòng, xī yóu nèi jùn, yú shì sāo rán, mò néng zhī wú. zhèng hé jiān, cháo tíng shǐ wù qí fēi, bà zhī. huò zhě wèi píng zhōu wèi xī nán zhòng zhèn, jiān zhì wáng jiāng cóng yǔn děng zhōu jí hú nán zhī wǔ gāng jūn hú běi zhī jìng zhōu guì zhōu zhī sāng jiāng dòng yáo, guān zhōu zé kòng zhì nán dān lù jiā zhài máo tān shí dào jí bái yá zhū mán, yǐ gù èr zhōu dú bù fèi. chén zì lì biān, jí qǐ bà píng guān zhě, qián hòu fēi yī. nèi shè guān wú fèi cháng chōng jīng lüè sī zhǔn bèi gàn dāng, pō dé qí xiáng.
平、觀二州本王口、高峰二砦,處廣右西偏,舊常無虞。崇寧、大觀間,邊臣啟釁,奏請置州拓境,深入不毛,如平、從、允、孚、庭、觀、溪、馴、敘、樂、隆、兌等十有二州,屬之黔南,其官吏軍兵請給費用,悉由內郡,於是騷然,莫能支吾。政和間,朝廷始悟其非,罷之。或者謂平州為西南重鎮,兼制王江、從、允等州及湖南之武岡軍、湖北之靖州、桂州之桑江峒猺,觀州則控制南丹、陸家砦、茆灘十道及白崖諸蠻,以故二州獨不廢。臣自歷邊,即乞罷平、觀者,前後非一。內攝官吳芾嘗充經略司準備幹當,頗得其詳。
guān zhōu chū wèi yí zhōu fù rén jiān, dà guān jiān, shuài chén wáng zǔ dào yù zhāo nà wén lán zhōu, dōu xún jiǎn liú wéi zhōng wèi dé wén lán bù ruò qǔ nán dān zhī lì, yīn wū qí zhōu mò gōng nìng zǔ wén lán bù lìng nà tǔ, wèi gōng nìng zuì, wéi zhōng suì qín shā gōng nìng. shuài sī zòu qí gōng, nǎi gǎi nán dān wèi guān zhōu, mìng wéi zhōng shǒu zhī. gōng nìng zhī sǐ, rén yǐ wèi yuān. qí dì gōng chéng jié xī dòng tú bào fù, lián suì gōng wéi, wéi zhōng zhōng shāng sǐ, jì yǐ huáng lín dài shǒu. lín dù bù néng zhī, cí jí gào bà, yǐ cén lì jiāng dài zhī. huáng chén fù jiàn yì, yù zēng zhú gāo fēng zhài yú fù rén jiān cè, wèi guān shēng yuán. huì cháo tíng bà xīn biān, suì qǐng yǐ gāo fēng zhài wèi guān zhōu, shè zhī zhōu yī rén bīng zhí guān èr rén cáo guān yī rén zhǐ shǐ zhài bǎo guān qī rén, lì é wǔ shí rén, xiāng jìn jūn tǔ dīng jiā dīng yòu qiān yú rén. suì fèi qián yī wàn èr qiān jiǔ bǎi yú guàn mǐ bā qiān bā bǎi yī shí qī shí yǒu qí. zhōu wú shuì zū hù jí, jiē yǎng gěi lín jùn. fēi wǎn shè xiǎn zǔ, huò yù mán kòu shè fú, yīn fā dú shǐ, zhōng rén zhé sǐ. rén wèi zéi, lǜ wěi qì dào lù, zòng rán dá zhōu, mí fèi yì bù kě shèng jì. xī wèi fù rén jiān shí, bù wén yǒu jǐng, wéi shì biān lì yù yǐ cì tàn wèi gōng, gù shí shí chēng jǐng jí, yīn yǐ wèi lì, suì yù cún ér bù fèi yě. bǐ nián hù jí rì xuē, mín duō liú lí, huò zhuǎn rù xī dòng, gōng sī kùn bì wèi shén.
觀州初為宜州富仁監,大觀間,帥臣王祖道欲招納文、蘭州,都巡檢劉惟忠謂得文、蘭不若取南丹之利,因誣其州莫公佞阻文、蘭不令納土,為公佞罪,惟忠遂禽殺公佞。帥司奏其功,乃改南丹為觀州,命惟忠守之。公佞之死,人以為冤。其弟公晟結溪峒圖報復,連歲攻圍,惟忠中傷死,繼以黃璘代守。璘度不能支,辭疾告罷,以岑利疆代之。黃忱復建議,欲增築高峰砦於富仁監側,為觀聲援。會朝廷罷新邊,遂請以高峰砦為觀州,設知州一人、兵職官二人、曹官一人、指使砦保官七人,吏額五十人,廂禁軍、土丁、家丁又千餘人。歲費錢一萬二千九百餘貫、米八千八百一十七石有奇。州無稅租戶籍,皆仰給鄰郡。飛挽涉險阻,或遇蠻寇設伏,陰發毒矢,中人輒死。人畏賊,率委棄道路,縱然達州,縻費亦不可勝計。昔為富仁監時,不聞有警,惟是邊吏欲以刺探為功,故時時稱警急,因以為利,遂欲存而不廢也。比年戶籍日削,民多流離,或轉入溪洞,公私困弊為甚。
píng zhōu chū lì róng zhōu, yì jī mí zhōu dòng yě. jiù tōng hú běi qú yáng jūn, zhì róng jiāng zhài jí wén cūn lín xī xún jiāng bǎo, hòu yǐ dì gé shēng mán, suì fèi. chóng níng jiān, fù lì róng. wáng kǒu zhài dì jiē wáng jiāng, gèng wèi huái yuǎn jūn, hòu gèng wèi píng zhōu gèng jí zhōu wèi cóng zhōu wáng jiāng wèi yǔn zhōu bìng lì qián nán. zhèng hé èr nián, fù fèi. biān lì huáng chén lǐ tǎn kuáng qí shuài chén chéng lín, qǐ cún píng zhōu, shè zhī zhōu yī rén bīng zhí guān èr rén cáo guān yī rén, xiàn lìng bù èr rén, tí jǔ xī dòng gōng shì běn zhōu guǎn jiè dōu tóng xún jiǎn èr rén, wǔ zhài bǎo jiān guān zhǐ huī shí rén, lì é bǎi rén, jìn jūn tǔ dīng qiān rén. suì fèi qián yī wàn sì qiān sì bǎi yī shí bā guàn liù bǎi wén mǐ yī wàn yī qiān yī bǎi èr shí wǔ shí yǒu qí. zhōu wú zū fù hù jí, zhuǎn yùn sī suì yí guì róng xiàng liǔ zhī sù yǐ gěi zhī. jí xǐ róng zhōu xī běi jīn xī xiāng shuì mǐ sì bǎi jiǔ shí yú shí lì huái yuǎn, mí fèi shén yú guān zhōu. kuàng shǒu chén dào rèn, jí zòu tuī ēn qí zi, zhōu xiàn zhài bǎo lì dé qiān guān chóu shǎng, ér shuì chǎng hù shì zhī lì yòu wèi shǒu chén biān lì suǒ sī, dú bǎi xìng yǒu zhēng shù zhuǎn shū zhī kǔ, chéng wèi kě mǐn. chén yǐ wèi yí bà píng guān èr zhōu biàn.
平州初隸融州,亦羈縻州峒也。舊通湖北渠陽軍,置融江砦及文村、臨溪、潯江堡,後以地隔生蠻,遂廢。崇寧間,復隸融。王口砦地接王江,更為懷遠軍,後更為平州;更吉州為從州、王江為允州;並隸黔南。政和二年,復廢。邊吏黃忱、李坦誑其帥臣程鄰,乞存平州,設知州一人、兵職官二人、曹官一人,縣令簿二人,提舉溪峒公事;本州管界都同巡檢二人,五砦堡監官指揮十人,吏額百人,禁軍、土丁千人。歲費錢一萬四千四百一十八貫六百文、米一萬一千一百二十五石有奇。州無租賦戶籍,轉運司歲移桂、融、象、柳之粟以給之。及徙融州西北金溪鄉稅米四百九十餘石隸懷遠,縻費甚於觀州。況守臣到任,即奏推恩其子,州、縣、砦、堡例得遷官酬賞,而稅場互市之利又為守臣邊吏所私,獨百姓有徵戍轉輸之苦,誠為可憫。臣以為宜罷平、觀二州便。
rán shàng yǒu kě yì zhě, guān zhōu chū wèi fù rén jiān shí, yǒu yín yě èr, guān qǔ qí lì yǒu cháng é, xī níng yuán jiàng tiáo lì jù zài, yí xiān xià jīng lüè sī, zé gōng chéng děng yī xī níng tiáo lì shī xíng. kuàng gōng chéng shí gōng nìng dì, lǐ yí zhǎng zhōu shì, jìn suī táo guī, wèi wèi mán zú xìn fú, chá qí qíng shì, bù dé bù yǐ zhòng zhōng guó. ruò chéng shí shòu zhī, bǐ zhī ēn chū cháo tíng, bì shēn gǎn yuè.
然尚有可議者,觀州初為富仁監時,有銀冶二,官取其利有常額,熙寧元降條例具在,宜先下經略司,責公晟等依熙寧條例施行。況公晟實公佞弟,理宜掌州事,近雖逃歸,未為蠻族信服,察其情勢,不得不倚重中國。若乘時授之,彼知恩出朝廷,必深感悅。
shū mì yuàn yì shàng yán:" guǎng xī yán biān bǎo zhài, zuó yīn biān chén xī shǎng, gǎi jiàn zhōu chéng, qīn rǎo mán yí, dà kāi biān xìn. dì shǔ jiǎo wài, zū fù yì wú suǒ rù, ér zhī fèi fán nèi jùn, mín bù kān qí bì, suì jiē fèi bà. wéi píng guān èr zhōu yǐ shuài chén suǒ qǐng, gù cún. jīn dǔ míng tuó suǒ zòu, lì hài zhī shí zhāo rán kě jiàn. yuán shuài chén yòu chēng gōng chéng yú nán dān guān zhōu bǎo jiān jìng shàng bù shí qiè fā, ruò fèi èr zhōu, kǒng yú yuán biān shì yí yǒu suǒ wèi jǐn." zhào lìng guǎng nán xī lù shuài cáo xiàn sī gòng tiáo jù lì hài yǐ wén. jì ér zhū sī jiāo yán:" píng guān èr zhōu kùn bì yǐ shèn, yǒu hài wú yì, qǐng fù zǔ zōng jiù zhì wèi biàn." zhào cóng qí yán.
樞密院亦上言:"廣西沿邊堡砦,昨因邊臣希賞,改建州城,侵擾蠻夷,大開邊釁。地屬徼外,租賦亦無所入,而支費煩內郡,民不堪其弊,遂皆廢罷。唯平、觀二州以帥臣所請,故存。今睹明橐所奏,利害之實昭然可見。緣帥臣又稱公晟於南丹、觀州、寶監境上不時竊發,若廢二州,恐於緣邊事宜有所未盡。"詔令廣南西路帥、漕、憲司共條具利害以聞。既而諸司交言:"平、觀二州困弊已甚,有害無益,請復祖宗舊制為便。"詔從其言。
qián dào liù nián, zhào bǔ méng zé jìn wǔ fù wèi. chū, yí zhōu mán mò cái dōu wèi luàn, guǎng xī jīng lüè liú tūn qiǎn jìn yǒng fù wèi méng míng zhì zéi cháo, yù jiàng cái dōu. jì ér fù sì chāng jué, qiāng zéi guān bīng. wèi jǐ, qín cái dōu, xiè sòng jīng lüè sī fú fǎ, xī pò qí dǎng, ér míng yì yù hài, bèi jí cǎn kù, biān rén lián zhī. tūn qǐ tuī ēn qí zi zé yǐ jīng sǐ shì, cháo tíng cóng zhī, gù yǒu shì mìng.
乾道六年,詔補蒙澤進武副尉。初,宜州蠻莫才都為亂,廣西經略劉焞遣進勇副尉蒙明質賊巢,諭降才都。既而復肆猖獗,戕賊官兵。未幾,禽才都,械送經略司伏法,悉破其黨,而明亦遇害,備極慘酷,邊人憐之。焞乞推恩其子澤以旌死事,朝廷從之,故有是命。
chún xī shí nián dōng, ān huà mán tū rù nèi dì, fén zhài shān, shā jū mín wèi luàn. yí zhōu zhù zā jiāng guān tián zhāo míng yǔ mán lì zhàn bài, sǐ zhī. shí yī nián, guǎng xī lù qián xiá shā shì jiān yán:" guān jūn yǔ yáo rén bīng qì lì dùn bù tóng, yí chì yán biān jūn zhōu duō zhì qiáng nǔ dú shǐ, yǐ jù yáo rén." cóng zhī. shì nián, ān huà mán méng guāng jiàn lǜ zhòng chāo lüè, shì jiān tǎo píng zhī. chū, zhī yí zhōu mǎ níng zǔ bù zhī sī lì zhài yán qián, zhí yì yǐ wèi qián shǒu suǒ jī bū, zhǐ gěi qián yī yuè, bù néng biàn jí mán bù, ér quán sī lì zhài zhǔn bèi jiāng lǐng yáng liáng chén fù zhèn fǔ guāi fāng, suì zhì jī biàn guāng jiàn děng. zhào bà liáng chén, biǎn níng zǔ zhì, chì shuài cáo yǐ shí gěi xī dòng yán qián.
淳熙十年冬,安化蠻突入內地,焚砦柵,殺居民為亂。宜州駐紥將官田昭明與蠻力戰敗,死之。十一年,廣西路鈐轄沙世堅言:"官軍與瑤人兵器利鈍不同,宜敕沿邊軍州多置強弩毒矢,以懼瑤人。"從之。是年,安化蠻蒙光漸率眾抄掠,世堅討平之。初,知宜州馬寧祖不支思立砦鹽錢,執議以為前守所積逋,止給錢一月,不能遍及蠻部,而權思立砦準備將領楊良臣復鎮撫乖方,遂致激變光漸等。詔罷良臣,貶寧祖秩,敕帥、漕以時給溪峒鹽錢。
shí èr nián zhēng yuè, guǎng xī cáo chén hú tíng zhí shàng yán:" yōng zhōu zhī zuǒ jiāng yǒng nián tài píng děng zhài, zài zǔ zōng shí, yǐ qí yǔ jiāo zhǐ lín rǎng, shí nán biān fān lí zhòng dì, gù zhì zhōu xiàn, jí qí dīng zhuàng, yǐ bèi yī dàn zhī yòng, guī mó hóng yuǎn yǐ. bǐ nián biān mín lǜ tōng jiāo zhǐ, yǐ qí dì suǒ chǎn yán zá guān yán huò zhī, jí jiǎn yì mǎ yán yǐ yì yín, hū ér bù fáng, kǒng shēng biān xìn, suǒ yí jìn jí." jì ér zhū sī shàng yán:" jīng lüè sī chū zhǔn cháo zhǐ, zhì mǎ yán cāng, zhù yán yǐ yì mǎ, suì gěi jiāng shàng zhū jūn jí yù qián tóu jìn, yòng yín yán jǐn, xī yǔ mán hù shì. qí yǒng píng zhài suǒ yì jiāo zhǐ yán, huò jū mín shí, jiē jiù zhì yě. kuàng biān mín sù yǔ mán yí sī xiāng mào yì, guān bù néng zhì. jīn yī qiè jìn jué, fēi wéi zuǒ jiāng jū mín fá yán, ér mán qíng yì pǒ cè, kǒng zhì guāi yì yě." nǎi dié yōng zhōu, jìn mín wú sī fàn jiāo zhǐ yán, yǐ fáng chāo fǎ. shì nián, zhào yǐ yáng shì jùn xí fù jìn tōng zhí, bǔ chéng xìn láng.
十二年正月,廣西漕臣胡庭直上言:"邕州之左江、永年、太平等砦,在祖宗時,以其與交阯鄰壤,實南邊藩籬重地,故置州縣,籍其丁壯,以備一旦之用,規模宏遠矣。比年邊民率通交阯,以其地所產鹽雜官鹽貨之,及減易馬鹽以易銀,忽而不防,恐生邊釁,所宜禁戢。"既而諸司上言:"經略司初准朝旨,置馬鹽倉,貯鹽以易馬,歲給江上諸軍及御前投進,用銀鹽錦,悉與蠻互市。其永平砦所易交阯鹽,貨居民食,皆舊制也。況邊民素與蠻夷私相貿易,官不能制。今一切禁絕,非惟左江居民乏鹽,而蠻情亦叵測,恐致乖異也。"乃牒邕州,禁民毋私販交阯鹽,以妨鈔法。是年,詔以楊世俊襲父進通職,補承信郎。
shào xī chū, guǎng xī shuài yǐ běn lù fù zǒng guǎn shā shì jiān sù yǒu tāo lüè, lèi lì biān gōng, wèi qún mán suǒ wèi fú, cháng pò méng guāng jiàn, shì yǐ wēi xìn, guāng jiàn bù gǎn kòu biān zhě lěi nián. qǐ yǐ shì jiān jiān zhī yí zhōu, shí néng zhì fú mán yí, wèi jiǔ yuǎn zhī lì. dì cóng zhī. qìng yuán sì nián, yí zhōu mán méng dòng yuán kāng děng kòu nèi dì, duó guān yán wèi luàn, guǎng xī shuài sī diào guān bīng zhāo xiáng zhī, cháo tíng tuī shǎng yǒu chà.
紹熙初,廣西帥以本路副總管沙世堅素有韜略,累立邊功,為群蠻所畏服,嘗破蒙光漸,示以威信,光漸不敢寇邊者累年。乞以世堅兼知宜州,實能制伏蠻夷,為久遠之利。帝從之。慶元四年,宜州蠻蒙峒、袁康等寇內地,奪官鹽為亂,廣西帥司調官兵招降之,朝廷推賞有差。
jiā dìng sān nián, zhāng kān zhī jìng jiāng fǔ, jiàn yì yǐ wèi guǎng xī suǒ bù èr shí wǔ jùn, sān fāng lín xī dòng, yǔ mán yáo lí dàn zá chù, tiào liáng fù gù, wú shí wú zhī, xī nán zuì wèi zhòng dì. yōng qīn zhī wài, jī mí qī shí yǒu èr, dì lǐ mián miǎo, zhèn shù fēi yī, qǐng zēng zhì xióng biān jūn èr bǎi rén jí diào xiàn sī jiǎ jūn èr bǎi lì shuài sī. chū, ān píng zhōu lǐ mì qīn lín dòng, jié lüè biān mín, bìng qǔ gǔ zèng dòng, yǐ qí yòu zǐ biàn xìng míng wèi zhào huái dé zhī dòng shì, kān yù yōng shǒu tuī gǔ zèng yī rén zhǔ zhī. shí yī nián, chén liáo fù shàng yán:" qìng lì jiān, zhāng fāng píng cháng yǐ wèi cháo tíng měi bèi xī běi, shú bù zhī yáo mán chōng tū lǐng wài, nán lín jiāo zhǐ, shì xū jīng yíng. táng shí xī bèi tǔ bō, qí hòu ān nán kòu biān, xuán zhì páng xūn zhī huò. guó cháo měi yōu qì dān yuán hào, ér nóng zhì gāo xiàn yōng zhōu, nán jiǎo sāo dòng, tiān zǐ wèi zhī gàn shí, qǐ xì gù zāi? chén děng bǐ jiàn huái diān jiān bǎn zhú jiàn xìng, gèng shù rì yì, ér guǎng nán chéng huáng cuī pǐ bù qì, shù bīng táo wáng dài jǐn, chūn qiū jiào yuè, jùn wú bǎi rén. suī yǒu xiāng bīng yì dīng tǔ dīng zhī míng, shí bù zú yòng, huǎn jí qǐ néng jí shì? yí yú lǐng nán yào dì zēng zhú chéng bǎo, jí qí mín bīng, suì shí liàn xí, dìng shǎng fá gé, yǐ shì chéng quàn. rú cǐ zé hào lìng yán míng, shǒu yù wán gù, mín xí zhàn dòu, kě xī yáo mán qīn lüè zhī huàn, cuò sì shí zhōu mín yú jiǔ ān zhī yù yǐ." zhào cóng zhī.
嘉定三年,章戡知靜江府,建議以為廣西所部二十五郡,三方鄰溪峒,與蠻瑤、黎、蜑雜處,跳梁負固,無時無之,西南最為重地。邕、欽之外,羈縻七十有二,地里綿邈,鎮戍非一,請增置雄邊軍二百人及調憲司甲軍二百隸帥司。初,安平州李密侵鄰洞,劫掠編民,並取古甑峒,以其幼子變姓名為趙懷德知峒事,戡諭邕守推古甑一人主之。十一年,臣僚復上言:"慶曆間,張方平嘗以為朝廷每備西北,孰不知瑤蠻衝突嶺外,南鄰交阯,勢須經營。唐時西備吐蕃,其後安南寇邊,旋致龐勛之禍。國朝每憂契丹、元昊,而儂智高陷邕州,南徼騷動,天子為之旰食,豈細故哉?臣等比見淮甸間版築薦興,更戍日益,而廣南城隍摧圮不葺,戍兵逃亡殆盡,春秋教閱,郡無百人。雖有鄉兵、義丁、土丁之名,實不足用,緩急豈能集事?宜於嶺南要地增築城堡,籍其民兵,歲時練習,定賞罰格,以示懲勸。如此則號令嚴明,守御完固,民習戰鬥,可息瑤蠻侵掠之患,措四十州民於久安之域矣。"詔從之。
guǎng yuán zhōu mán nóng shì, zhōu zài yōng zhōu xī nán yù jiāng zhī yuán, dì qiào jué shēn zǔ, chǎn huáng jīn dān shā, pō yǒu yì jū jù luò. sú chuí jì zuǒ rèn, shàn zhàn dòu, qīng sǐ hǎo luàn. qí xiān, wéi shì huáng shì zhōu shì nóng shì wèi shǒu lǐng, hù xiāng jié lüè. táng yōng guǎn jīng lüè shǐ xú shēn hòu fǔ zhī, huáng shì nà zhì, ér shí sān bù èr shí jiǔ zhōu zhī mán jiē dìng. zì jiāo zhǐ mán jù yǒu ān nán, ér guǎng yuán suī hào yōng guǎn jī mí zhōu, qí shí fú yì yú jiāo zhǐ.
廣源州蠻儂氏,州在邕州西南鬱江之源,地峭絕深阻,產黃金、丹砂,頗有邑居聚落。俗椎髻左衽,善戰鬥,輕死好亂。其先,韋氏、黃氏、周氏、儂氏為首領,互相劫掠。唐邕管經略使徐申厚撫之,黃氏納質,而十三部二十九州之蠻皆定。自交阯蠻據有安南,而廣源雖號邕管羈縻州,其實服役於交阯。
chū, yǒu nóng quán fú zhě, zhī tǎng yóu zhōu, qí dì cún lù zhī wàn yá zhōu, quán fú qī dì nóng dāng dào zhī wǔ lēi zhōu. yī rì, quán fú shā cún lù dāng dào, bìng yǒu qí dì. jiāo zhǐ nù, jǔ bīng zhí quán fú jí qí zi zhì cōng yǐ guī. qí qī ā nóng běn zuǒ jiāng wǔ lēi zú yě, zhuǎn zhì tǎng yóu zhōu, quán fú nà zhī. quán fú jiàn zhí, ā nóng suì jià shāng rén, shēng zǐ míng zhì gāo. zhì gāo shēng shí sān nián, shā qí fù shāng rén, yuē:" tiān xià qǐ yǒu èr fù yé?" yīn mào nóng xìng, yǔ qí mǔ bēn léi huǒ dòng, qí mǔ yòu jià tè mó dào nóng xià qīng.
初,有儂全福者,知儻猶州,其弟存祿知萬涯州,全福妻弟儂當道知武勒州。一日,全福殺存祿、當道,並有其地。交阯怒,舉兵執全福及其子智聰以歸。其妻阿儂本左江武勒族也,轉至儻猶州,全福納之。全福見執,阿儂遂嫁商人,生子名智高。智高生十三年,殺其父商人,曰:"天下豈有二父耶?"因冒儂姓,與其母奔雷火洞,其母又嫁特磨道儂夏卿。
jiǔ zhī, zhì gāo fù yǔ qí mǔ chū jù tǎng yóu zhōu, jiàn guó yuē dà lì. jiāo zhǐ gōng bá tǎng yóu zhōu, zhí zhì gāo, shì qí zuì, shǐ zhī guǎng yuán zhōu, yòu yǐ léi huǒ pín pó sì dòng jí sī làng zhōu fù yì zhī. jū sì nián, nèi yuàn jiāo zhǐ, xí jù ān dé zhōu, tiě chēng nán tiān guó, gǎi nián jǐng ruì. huáng yòu yuán nián, kòu yōng zhōu. míng nián, jiāo zhǐ fā bīng tǎo zhī, bù kè. guǎng xī zhuǎn yùn shǐ xiāo gù qiǎn yōng zhōu zhǐ shǐ qí yūn wǎng cì hòu, ér yūn shàn fā bīng gōng zhì gāo, wèi suǒ zhí, yīn wèn zhōng guó xū shí, yūn pō wèi chén dà lüè, shuō zhì gāo nèi shǔ. nǎi qiǎn yūn hái, fèng biǎo qǐng suì gòng fāng wù, wèi tīng. yòu yǐ xún xiàng jīn yín lái xiàn, cháo tíng yǐ qí yì shǔ jiāo zhǐ, jù zhī. hòu fù jī jīn hán shū yǐ qǐng, zhī yōng zhōu chén gǒng shàng wén, bù bào. zhì gāo jì bù dé qǐng, yòu yǔ jiāo zhǐ wèi chóu, qiě shàn shān zé zhī lì, suì zhāo nà wáng mìng, shù chū bì yī yì gǔ shí, dài yán dòng zhōng jī, bù luò lí sàn. yōng zhōu xìn qí wēi ruò, bù shè bèi yě. nǎi yǔ guǎng zhōu jìn shì huáng wěi huáng shī mì jí qí dǎng nóng jiàn hóu nóng zhì zhōng děng rì yè móu rù kòu. yī xī, fén qí cháo xué, dài qí zhòng yuē:" píng shēng jī jù, jīn wèi tiān huǒ fén, wú yǐ wèi shēng, jì qióng yǐ. dāng bá yōng zhōu, jù guǎng zhōu yǐ zì wáng, fǒu zé bì sǐ."
久之,智高復與其母出據儻猶州,建國曰大曆。交阯攻拔儻猶州,執智高,釋其罪,使知廣源州,又以雷火、頻婆四洞及思浪州附益之。居四年,內怨交阯,襲據安德州,僣稱南天國,改年景瑞。皇祐元年,寇邕州。明年,交阯發兵討之,不克。廣西轉運使蕭固遣邕州指使亓贇往刺候,而贇擅發兵攻智高,為所執,因問中國虛實,贇頗為陳大略,說智高內屬。乃遣贇還,奉表請歲貢方物,未聽。又以馴象、金銀來獻,朝廷以其役屬交阯,拒之。後復齎金函書以請,知邕州陳珙上聞,不報。智高既不得請,又與交阯為仇,且擅山澤之利,遂招納亡命,數出敝衣易穀食,紿言洞中飢,部落離散。邕州信其微弱,不設備也。乃與廣州進士黃瑋、黃師宓及其黨儂建侯、儂志忠等日夜謀入寇。一夕,焚其巢穴,紿其眾曰:"平生積聚,今為天火焚,無以為生,計窮矣。當拔邕州,據廣州以自王,否則必死。"
sì nián sì yuè, lǜ zhòng wǔ qiān yán yù jiāng dōng xià, gōng pò héng shān zhài, suì pò yōng zhōu, zhí zhī zhōu chén gǒng děng, bīng sǐ qiān yú rén. zhì gāo yuè jūn zī kù, dé suǒ shàng jīn hán, nù wèi gǒng yuē:" wǒ qiú yī guān tǒng shè zhū bù, rǔ bù yǐ wén, hé yě?" gǒng duì:" cháng zòu, bù bào." suǒ zòu cǎo bù huò, suì fú gǒng chū, gǒng huáng kǒng hū wàn suì, jiù zì xiào, bù tīng, nǎi bìng qí shǔ jí guǎng xī dōu jiān zhāng lì hài zhī. lì lín xíng dà mà, bù wèi qū. yú shì zhì gāo tiě hào rén huì huáng dì, gǎi nián qǐ lì, shè jìng nèi. shī mì yǐ xià jiē chēng zhōng guó guān míng.
四年四月,率眾五千沿鬱江東下,攻破橫山砦,遂破邕州,執知州陳珙等,兵死千餘人。智高閱軍資庫,得所上金、函,怒謂珙曰:"我求一官統攝諸部,汝不以聞,何也?"珙對:"嘗奏,不報。"索奏草不獲,遂扶珙出,珙惶恐呼萬歲,救自效,不聽,乃並其屬及廣西都監張立害之。立臨刑大罵,不為屈。於是智高僣號仁惠皇帝,改年啟歷,赦境內。師宓以下皆稱中國官名。
shì shí, tiān xià jiǔ ān, lǐng nán zhōu xiàn wú bèi, yī dàn bīng qǐ cāng zú, bù zhī suǒ wèi, shǒu jiāng duō qì chéng dùn. gù zhì gāo suǒ xiàng dé zhì, xiāng jì pò héng guì gōng xún téng wú fēng kāng duān jiǔ zhōu, hài cáo jìn yú fēng zhōu zhào shī dàn mǎ guì yú kāng zhōu, yú shā guān lì shén zhòng. suǒ guò fén fǔ kù, jìn wéi guǎng zhōu. chū, zhì gāo jiāng zhì, shǒu jiāng zhòng jiǎn bù xǔ mín rù bǎo chéng zhōng, mín bù dé rù zhě jiē fù zhì gāo, zhì gāo shì yì zhāng. xiān shì, wèi guàn zhù zhōu chéng, záo jǐng chù shuǐ, zuò dà nǔ wèi shǒu bèi. zhì shì, zhì gāo wèi yún tī tǔ shān, gōng chéng shén jí, yòu duàn liú shuǐ, ér chéng jiān, jǐng yǐn bù jié, nǔ fā, zhōng zhé dòng kuì, zhì gāo lì qū. huì zhī yīng zhōu sū jiān tún bīng biān dù cūn, è qí guī lù pān yú xiàn lìng xiāo zhù mù tǔ dīng jí hǎi shàng qiáng zhuàng èr qiān yú rén, yǔ zhì gāo zhòng gé dòu, fén qí zhàn jiàn zhuǎn yùn shǐ wáng hǎn yì zì wài zhì, yì xiū shǒu bèi. zhì gāo zhì bù kě bá, wéi wǔ shí qī rì, qī yuè rén xū, jiě qù. yóu qīng yuǎn jì jiāng, yōng fù nǚ zuò lè ér xíng, yù zhāng zhōng zhàn yú bái tián, zhōng sǐ zhī. qù gōng hè zhōu, bù kè, yè hài jiǎng xié yú tài píng chǎng. jiǔ yuè gēng shēn, pò zhāo zhōu, hài wáng zhèng lún děng yú guǎn mén yì. zhōu zhī shān yǒu shù xué, dà kě róng shù bǎi qiān rén, mín wén bīng zhì, zǒu nì qí zhōng, zhì gāo zhì zhī, zòng huǒ, jiē fén sǐ. shí yuè dīng chǒu, pò bīn zhōu. jiǎ shēn, fù jù yōng zhōu, rì yè fá mù zhì zhōu jí, yáng yán fù qū guǎng zhōu. shí èr yuè rén shēn, yòu bài chén shǔ yú jīn chéng yì. chū, zhì gāo yǐ fǎn wén, cháo tíng mìng shǔ jiù jī zhī, jì ér yáng tián cáo xiū zhāng zhōng jiǎng xié xiāng jì chū, yòu yǐ yú jìng sūn miǎn wèi ān fǔ shǐ. tián xiū wén zhì gāo zhì, tuì jūn bì zhī. zhōng xié yǒng ér wú móu, jiē sǐ. zhì gāo yì zì zì, nán tǔ sāo rán. rén zōng yǐ wèi yōu, mìng dí qīng wèi xuān fǔ shǐ, zhū jiāng jiē shòu qīng jié zhì. shǔ kǒng qīng zhì yǒu gōng, jí tiāo zhàn, gù bài.
是時,天下久安,嶺南州縣無備,一旦兵起倉卒,不知所為,守將多棄城遁。故智高所向得志,相繼破橫、貴、龔、潯、藤、梧、封、康、端九州,害曹覲於封州、趙師旦馬貴於康州,余殺官吏甚眾。所過焚府庫,進圍廣州。初,智高將至,守將仲簡不許民入保城中,民不得入者皆附智高,智高勢益張。先是,魏瓘筑州城,鑿井畜水,作大弩為守備。至是,智高為雲梯土山,攻城甚急,又斷流水,而城堅,井飲不竭,弩發,中輒洞潰,智高力屈。會知英州蘇緘屯兵邊渡村,扼其歸路;番禺縣令蕭注募土丁及海上強壯二千餘人,與智高眾格鬥,焚其戰艦;轉運使王罕亦自外至,益修守備。智高知不可拔,圍五十七日,七月壬戌,解去。由清遠濟江,擁婦女作樂而行,遇張忠戰於白田,忠死之。去攻賀州,不克,夜害蔣偕於太平場。九月庚申,破昭州,害王正倫等於館門驛。州之山有數穴,大可容數百千人,民聞兵至,走匿其中,智高知之,縱火,皆焚死。十月丁丑,破賓州。甲申,復據邕州,日夜伐木治舟楫,揚言復趨廣州。十二月壬申,又敗陳曙於金城驛。初,智高以反聞,朝廷命曙就擊之,既而楊畋、曹修、張忠、蔣偕相繼出,又以余靖、孫沔為安撫使。畋、修聞智高至,退軍避之。忠、偕勇而無謀,皆死。智高益自恣,南土騷然。仁宗以為憂,命狄青為宣撫使,諸將皆受青節制。曙恐青至有功,亟挑戰,故敗。
wǔ nián zhēng yuè, qīng jí miǎn jìng huì bīng bīn zhōu, guān jūn tǔ dīng hé sān wàn yī qiān yú rén, àn jūn fǎ zhū shǔ jí zhǐ huī shǐ yuán yòng děng sān shí èr rén yú zuò, yī jūn dà zhèn. yú shì jìn bīng, qīng jiāng qián zhèn, miǎn jiāng cì zhèn, jìng jiāng hòu zhèn, yǐ yī zhòu yè jué kūn lún guān guī rén pù. zhì gāo wén wáng shī jué xiǎn ér zhì, chū qí bù yì, xī zhòng lái jù, zhí dà dùn biāo qiāng, yī jiàng yī, wàng zhī rú huǒ, qīng zhèn shǎo què, xiān fēng sūn jié sǐ zhī. qīng qǐ huī fān luò qí bīng, zhāng zài zuǒ yì chū qí hòu jiāo jī, zuǒ zhě yòu, yòu zhě zuǒ, yǐ ér zuǒ zhě fù zuǒ, yòu zhě fù yòu, qí zhòng bù zhī suǒ wèi, dà bài zǒu. huì rì mù, zhì gāo fù qū yōng zhōu, yè fén chéng dùn, yóu hé jiāng kǒu rù dà lǐ guó. dé shī wǔ qiān sān bǎi sì shí yī, zhú wèi jīng guān, suǒ lüè shēng kǒu wàn yú rén, fù qí yè. huò wěi yìn jiǔ, huáng shī mì ér xià wěi guān wǔ shí qī rén, xiāo qí shǒu chéng shàng, shōu mǎ niú jīn bó yǐ jù wàn jì. zhì gāo zì qǐ bīng jǐ yī nián, bào jiàn yī fāng, rú xíng wú rén zhī jìng, lì mín bù shèng qí dú. cháo tíng wèi xià shè lìng, yōu chú fù, wèi fǔ chuāng yí, bǎi xìng shǐ dé gēng shēng yún. xiān shì, yáo yán" nóng jiā zhǒng, dí jiā shōu." yǐ ér zhì gāo pàn, wèi qīng pò, jiē rú qí yáo.
五年正月,青及沔、靖會兵賓州,官軍、土丁合三萬一千餘人,按軍法誅曙及指揮使袁用等三十二人於坐,一軍大振。於是進兵,青將前陣,沔將次陣,靖將後陣,以一晝夜絕崑崙關歸仁鋪。智高聞王師絕險而至,出其不意,悉眾來拒,執大盾、摽槍,衣絳衣,望之如火,青陣少卻,先鋒孫節死之。青起麾蕃落騎兵,張在左翼出其後交擊,左者右,右者左,已而左者復左,右者復右,其眾不知所為,大敗走。會日暮,智高復趨邕州,夜焚城遁,由合江口入大理國。得屍五千三百四十一,築為京觀,所掠生口萬餘人,復其業。獲偽印九,黃師宓而下偽官五十七人,梟其首城上,收馬牛、金帛以鉅萬計。智高自起兵幾一年,暴踐一方,如行無人之境,吏民不勝其毒。朝廷為下赦令,優除復,慰拊瘡痍,百姓始得更生雲。先是,謠言"農家種,糴家收。"已而智高叛,為青破,皆如其謠。
zhì gāo mǔ ā nóng yǒu jì móu, zhì gāo gōng xiàn chéng yì, duō yòng qí cè, tiě hào huáng tài hòu, xìng cǎn dú, shì xiǎo ér ròu, měi shí bì shā xiǎo ér. zhì gāo bài zǒu, ā nóng rù bǎo tè mó, yī qí fū nóng xià qīng, shōu cán zhòng dé sān qiān yú rén, xí qí zhàn, fù yù rù kòu. zhì hé chū, yú jìng dū bù lì huáng fén huáng xiàn guī shí jiàn jìn shì wú shùn jǔ fā dòng bīng rù tè mó, yǎn xí zhī, huò ā nóng jí zhì gāo dì zhì guāng zǐ jì zōng jì fēng, kǎn zhì jīng shī. chū wèi yù shā, rì gěi shí yǐn, yù yǐ yòu chū zhì gāo, huò chuán zhì gāo sǐ, nǎi xī qì shì. jì ér xī chuān fù zòu zhì gāo wèi sǐ, móu kòu lí yǎ zhōu, zhào běn lù wèi bèi. yù shǐ zhōng chéng sūn biàn yòu qǐng chì yì zhōu xiān shì jīng zhì, yǐ ān shǔ rén. rán zhì gāo zú bù chū, qí cún wáng mò kě zhī yě.
智高母阿儂有計謀,智高攻陷城邑,多用其策,僣號皇太后,性慘毒,嗜小兒肉,每食必殺小兒。智高敗走,阿儂入保特磨,依其夫儂夏卿,收殘眾得三千餘人,習騎戰,復欲入寇。至和初,余靖督部吏黃汾黃獻珪石鑒、進士吳舜舉發峒兵入特磨,掩襲之,獲阿儂及智高弟智光、子繼宗繼封,檻至京師。初未欲殺,日給食飲,欲以誘出智高,或傳智高死,乃悉棄市。既而西川復奏智高未死,謀寇黎、雅州,詔本路為備。御史中丞孫抃又請敕益州先事經制,以安蜀人。然智高卒不出,其存亡莫可知也。
nóng shì yòu yǒu zōng dàn zhě, zhī léi huǒ dòng, shāo jié xiá. jiā yòu èr nián, cháng rù kòu, zhī guì zhōu xiāo gù zhāo zhī nèi shǔ, yǐ wèi zhōng wǔ jiāng jūn, yòu bǔ qí zi zhī wēn mèn dòng rì xīn wèi sān bān fèng zhí. qī nián, zōng dàn fù zǐ qǐng yǐ suǒ lǐng léi huǒ jì chéng zhū dòng shǔ xiàn guān, yuàn dé guī lè zhōu, yǒng wèi wáng mín. zhào gè qiān yī guān, yǐ zōng dàn zhī shùn ān zhōu, réng cì gēng niú yán cǎi. shì suì, nóng xià qīng nóng píng nóng liàng yì zì tè mó lái guī, jiē qí zú yě. rì xīn hòu cháng jiān yōng zhōu shuì. zhì píng zhōng, zōng dàn yǔ jiāo zhǐ lǐ rì zūn liú jì yǒu xì, wèi bī, zhī guì zhōu lù shēn yīn shǐ rén shuō zhī, suì qì qí zhōu nèi xǐ, mìng wèi yòu qiān niú wèi jiāng jūn.
儂氏又有宗旦者,知雷火洞,稍桀黠。嘉祐二年,嘗入寇,知桂州蕭固招之內屬,以為忠武將軍,又補其子知溫悶峒日新為三班奉職。七年,宗旦父子請以所領雷火、計城諸峒屬縣官,願得歸樂州,永為王民。詔各遷一官,以宗旦知順安州,仍賜耕牛、鹽彩。是歲,儂夏卿、儂平、儂亮亦自特磨來歸,皆其族也。日新後嘗監邕州稅。治平中,宗旦與交阯李日尊、劉紀有隙,畏逼,知桂州陸詵因使人說之,遂棄其州內徙,命為右千牛衛將軍。
yǒu jiǎ dòng mán zhě, yì yì shǔ jiāo zhǐ, jiān chū kòu yōng zhōu. jǐng yòu sān nián, cháng lüè sī líng zhōu píng xiáng dòng shēng kǒu, shā dēng lóng zhèn jiāng ér qù. jiā yòu wǔ nián, hé jiāo zhǐ mén zhōu děng mán wǔ qiān yú rén fù wèi kòu, yǔ guān bīng jù zhàn, zhǎn shǒu shù bǎi. zhào zhī guì zhōu xiāo gù qū yōng zhōu fā zhū jùn bīng, yǔ zhuǎn yùn shǐ sòng xián tí diǎn xíng yù lǐ shī zhōng hé yì zhuī tǎo. shì suì shù rù kòu, yòu zhào ān fǔ shǐ yú jìng jī zhī. sū mào zhōu mán yì jìn yōng zhōu, zhì hé jiā yòu zhōng, jiē cháng rǎo biān.
有甲峒蠻者,亦役屬交阯,間出寇邕州。景祐三年,嘗掠思陵州憑祥峒生口,殺登龍鎮將而去。嘉祐五年,合交阯、門州等蠻五千餘人復為寇,與官兵拒戰,斬首數百。詔知桂州蕭固趨邕州發諸郡兵,與轉運使宋咸、提點刑獄李師中合議追討。是歲數入寇,又詔安撫使余靖擊之。蘇茂州蠻亦近邕州,至和、嘉祐中,皆嘗擾邊。
lí dòng, táng gù qióng guǎn zhī dì, zài dà hǎi nán, jù léi zhōu fàn hǎi yī rì ér zhì. qí dì yǒu lí mǔ shān, lí rén jū yān. jiù shuō wǔ lǐng zhī nán, rén zá yí liáo, zhū yá huán hǎi, háo fù jiān bìng, yì shǔ pín ruò fù rén fú sī biàn, jī mù pí wèi bù, táo tǔ wèi fǔ, qì yòng hù piáo rén yǐn shí zhī, yòu yǒu jiāo jiǔ, yǐ ān shí liú huā zhe wèng zhōng jí chéng jiǔ. sú hū shān lǐng wèi" lí", jū qí jiān zhě hào yuē lí rén, gōng dāo wèi cháng qù shǒu. gōng yǐ zhú wèi xián. jīn dān yá wàn ān jiē yǔ lí wèi jìng, qí fú shǔ zhōu xiàn zhě wèi shú lí, qí jū shān dòng wú zhēng yáo zhě wèi shēng lí, shí chū yǔ jùn rén hù shì.
黎洞,唐故瓊管之地,在大海南,距雷州泛海一日而至。其地有黎母山,黎人居焉。舊說五嶺之南,人雜夷獠,朱崖環海,豪富兼併,役屬貧弱;婦人服緦緶,績木皮為布,陶土為釜,器用瓠瓢;人飲石汁,又有椒酒,以安石榴花著瓮中即成酒。俗呼山嶺為"黎",居其間者號曰黎人,弓刀未嘗去手。弓以竹為弦。今儋崖、萬安皆與黎為境,其服屬州縣者為熟黎,其居山洞無征徭者為生黎,時出與郡人互市。
zhì hé chū, yǒu lí rén fú hù zhě, biān lì cháng huò qí nú bì shí rén, hái zhī. fú hù yì cháng fàn biān, zhí qióng yá zhōu xún jiǎn mù róng yǔn zé jí jūn shì, zhì shì, yǐ jūn shì wǔ shí liù rén yǔ yǔn zé lái guī. yǔn zé dào bìng sǐ, zhào jūn shì zhì zhě dài qí zuì.
至和初,有黎人符護者,邊吏嘗獲其奴婢十人,還之。符護亦嘗犯邊,執瓊、崖州巡檢慕容允則及軍士,至是,以軍士五十六人與允則來歸。允則道病死,詔軍士至者貸其罪。
qián dào èr nián, cóng guǎng xī jīng lüè zhuǎn yùn sī yì, zhào" hǎi nán zhū jùn cuì shǒu wèi fǔ lí rén, shì yǐ cháo tíng ēn xìn, bǐ guī wǒ shěng dì, yǔ zhī gēng shǐ. qí zài qián dào yuán nián yǐ qián zū fù zhī fù bū zhě, jǐn shè miǎn zhī. néng lái guī zhě, fù qí zū wǔ nián. mín wú chǎn zhě, guān gěi tián yǐ gēng, yì fù qí zū wǔ nián. shǒu cuì néng wèi ān lí rén jí shōu fù shěng dì zhě, shì gōng dà xiǎo wèi shǎng yǒu chà, shī dì jí mín zhě yǒu zhòng fá. liù nián, lí rén wáng yòng xiū wèi luàn, quán wàn ān jūn shì tóng zhǔ guǎn běn lù xún jiǎn sūn zī děng zhāo xiáng zhī. jiǔ nián bā yuè, lè chāng xiàn lí zéi jié shěng mín, fén xiàn zhì wèi luàn, lí rén wáng rì cún wáng cún fú chén yán zhāo xiáng zhī. qióng guǎn ān fǔ sī shàng qí gōng, dé jiè bǔ chéng jié láng.
乾道二年,從廣西經略轉運司議,詔"海南諸郡倅守慰撫黎人,示以朝廷恩信,俾歸我省地,與之更始。其在乾道元年以前租賦之負逋者,盡赦免之。能來歸者,復其租五年。民無產者,官給田以耕,亦復其租五年。守倅能慰安黎人及收復省地者,視功大小為賞有差,失地及民者有重罰。六年,黎人王用休為亂,權萬安軍事、同主管本路巡檢孫滋等招降之。九年八月,樂昌縣黎賊劫省民,焚縣治為亂,黎人王日存、王存福、陳顏招降之。瓊管安撫司上其功,得借補承節郎。
chún xī yuán nián, zhào chéng jié láng wáng rì cún zi sūn xǔ xí zhí. sì nián dōng, wàn ān jūn wáng lì xué kòu shěng dì, gài mín jìn lǜ zhòng jù zhī, bīng ruò zhàn méi. bā nián liù yuè, zhào sān shí liù dòng dōu tǒng lǐng wáng shì nǚ xí fēng yí rén. chū, wáng shì jū huà wài, lěi shì lì gōng biān chuí, jiē shòu fēng jué. shào xìng jiān, qióng shān mín xǔ yì wèi luàn, wáng mǔ huáng shì fǔ yù zhū dòng, wú gǎn cóng luàn zhě, yǐ gōng fēng yí rén. zhì shì, huáng shì nián lǎo wú zi, qǐng yǐ qí nǚ xí fēng, cháo tíng cóng zhī. shí èr nián zhēng yuè, lè huì xiàn bái shā dòng lí rén wáng bāng zuǒ děng lǜ zéi zhòng wǔ bǎi wèi kòu, shā lüè guān jūn, bǎo yì láng chén shēng zhī fǔ jiàng qí zhòng, fú huò lín zhì fú děng, qióng guǎn sī shàng qí gōng, zhào jiǎn shēng zhī sān nián mó kān. shí liù nián, zhào yǐ dà níng zhài huáng bì bǔ chéng xìn láng, dàn yā běn jiè lí dòng. qióng guǎn sī yán bì chén zhì yǒu móu, wèi yuǎn jìn tuī fú, gù yòng zhī. bì, yí rén huáng shì zhí yě.
淳熙元年,詔承節郎王日存子孫許襲職。四年冬,萬安軍王利學寇省地,蓋旻進率眾拒之,兵弱戰沒。八年六月,詔三十六峒都統領王氏女襲封宜人。初,王氏居化外,累世立功邊陲,皆受封爵。紹興間,瓊山民許益為亂,王母黃氏撫諭諸峒,無敢從亂者,以功封宜人。至是,黃氏年老無子,請以其女襲封,朝廷從之。十二年正月,樂會縣白沙峒黎人王邦佐等率賊眾五百為寇,殺掠官軍,保義郎陳昇之撫降其眾,俘獲林智福等,瓊管司上其功,詔減升之三年磨勘。十六年,詔以大寧砦黃弼補承信郎,彈壓本界黎峒。瓊管司言弼沉鷙有謀,為遠近推服,故用之。弼,宜人黃氏侄也。
jiā dìng jiǔ nián wǔ yuè, zhào yí rén wáng shì nǚ wú shì xí fēng, tǒng lǐng sān shí liù dòng.
嘉定九年五月,詔宜人王氏女吳氏襲封,統領三十六峒。
huán zhōu mán qū shì, zhōu lì yí zhōu jī mí, lǐng sī ēn dōu bó èr xiàn.
環州蠻區氏,州隸宜州羈縻,領思恩、都亳二縣。
yǒu qū xī fàn zhě, sī ēn rén yě. jiǎo xiá pō zhī shū, cháng jǔ jìn shì, shì lǐ bù. jǐng yòu wǔ nián, yǔ qí shū zhèng cí yīng mù, cóng guān jūn tǎo ān huà zhōu pàn mán. jì ér xī fàn jī dēng wén gǔ qiú lù yòng, shì xià yí zhōu, ér zhī zhōu féng shēn jǐ yán qí wàng, biān guǎn quán zhōu. zhèng cí yì cháng zì yán gōng, bù bào. èr rén jiē jué wàng. xī fàn hòu zhé dùn guī, yǔ zhèng cí lǜ qí zú rén jí bái yá shān qiú méng gǎn lì bō dòng mán móu wèi luàn, jiāng shā shēn jǐ, qiě yuē:" ruò dé guǎng xī yī fāng, dāng jiàn wèi dà táng guó." huì yǒu rì zhě shí tài qīng zhì, yīn shǐ zhī shì, tài qīng yuē:" jūn guì bù guò fēng hóu." nǎi lìng tài qīng zé rì shā niú, jiàn tán chǎng, jì tiān shén, tuī méng gǎn wèi dì, zhèng cí wèi fèng tiān kāi jī jiàn guó guì wáng, xī fàn wèi shén wǔ dìng guó lìng gōng guì zhōu mù, jiē běi xiàng zài bài, yǐ wèi shòu tiān mìng. yòu yǐ qū pī jī wèi zǎi xiàng, yú jiē wěi lì míng hào, bǔ zhì sì shí yú rén.
有區希范者,思恩人也。狡黠頗知書,嘗舉進士,試禮部。景祐五年,與其叔正辭應募,從官軍討安化州叛蠻。既而希范擊登聞鼓求錄用,事下宜州,而知州馮伸己言其妄,編管全州。正辭亦嘗自言功,不報。二人皆觖望。希范後輒遁歸,與正辭率其族人及白崖山酋蒙趕、荔波洞蠻謀為亂,將殺伸己,且曰:"若得廣西一方,當建為大唐國。"會有日者石太清至,因使之筮,太清曰:"君貴不過封侯。"乃令太清擇日殺牛,建壇場,祭天神,推蒙趕為帝,正辭為奉天開基建國桂王,希范為神武定國令公、桂州牧,皆北向再拜,以為受天命。又以區丕績為宰相,余皆偽立名號,補置四十餘人。
qìng lì sì nián zhēng yuè shí sān rì, lǜ zhòng wǔ bǎi pò huán zhōu, jié zhōu yìn, fén qí jī jù. yǐ huán zhōu wèi wǔ chéng jūn, yòu pò dài xī zhài, xià zhèn níng zhōu jí pǔ yì zhài, yǒu zhòng yī qiān wǔ bǎi. yí zhōu zhuō zéi lǐ dé yòng chū hán pó lǐng jī què zhī, qián hòu zhǎn huò shén zhòng, fú wěi jiāng èr. xī fàn jù, rù bǎo lì bō dòng, jiān chū jù guān jūn. cháo tíng xià zhào gòu zhī, huò xī fàn zhèng cí jí gǎn zhě, rén cì páo dài qián sān shí wàn yán qiān jīn.
慶曆四年正月十三日,率眾五百破環州,劫州印,焚其積聚。以環州為武城軍,又破帶溪砦,下鎮寧州及普義砦,有眾一千五百。宜州捉賊李德用出韓婆嶺擊卻之,前後斬獲甚眾,俘偽將二。希范懼,入保荔波洞,間出拒官軍。朝廷下詔購之,獲希范、正辭及趕者,人賜袍帶、錢三十萬、鹽千斤。
míng nián, zhuǎn yùn shǐ dù qǐ dà yǐn bīng zhì huán zhōu, shǐ shè guān qū yè jìn shì zēng zǐ huá yí zhōu xiào wú xiāng yòu gǎn děng chū jiàng, shā mǎ niú jù jiǔ, dài yǔ zhī méng, zhì màn tuó luó huā jiǔ zhōng, yǐn zhě jiē hūn zuì, shāo hū qǐ wèn láo, zhì zé tuī pū hòu wǔ xià. bǐ mù, zhòng shǐ jué, jīng zǒu, ér mén yǒu shǒu bīng bù dé chū, xī qín zhī. hòu shù rì, yòu dé xī fàn děng, fán huò èr bǎi yú rén, zhū qī shí bā rén, yú jiē pèi xǐ. réng hǎi xī fàn, cì zhū xī dòng, huì qí wǔ cáng wèi tú, chuán yú shì, yú dǎng xī píng.
明年,轉運使杜杞大引兵至環州,使攝官區曄、進士曾子華、宜州校吳香誘趕等出降,殺馬牛具酒,紿與之盟,置曼陀羅花酒中,飲者皆昏醉,稍呼起問勞,至則推仆後廡下。比暮,眾始覺,驚走,而門有守兵不得出,悉擒之。後數日,又得希范等,凡獲二百餘人,誅七十八人,余皆配徙。仍醢希范,賜諸溪峒,繢其五藏為圖,傳於世,餘黨悉平。
zhèn níng zhōu yì lì yí zhōu. jǐng yòu èr nián, mán qiú mò líng děng qī bǎi yú rén nèi kòu, qiǎn xī jīng zuō fang shǐ guō zhì gāo gé mén zhī hòu liáng shào xī wǎng tǎo, wèi zhì, líng děng yì guì yí zhōu xún jiǎn lǐ zhòng zhèng qǐng jiàng. guǎng xī zhuǎn yùn shǐ bù qí zhào, dài qí zuì. zhào hé zhī, yǐ ér shì zhī.
鎮寧州亦隸宜州。景祐二年,蠻酋莫陵等七百餘人內寇,遣西京作坊使郭志高、閣門祗候梁紹熙往討,未至,陵等詣桂、宜州巡檢李仲政請降。廣西轉運使不俟詔,貸其罪。詔劾之,已而釋之。
shì suì, gāo dòu zhōu yín liáo chén yǒu péng děng yì kòu hǎi shàng, běn lù huì bīng jī zhī, kuì qù.
是歲,高、竇州犾獠陳友朋等亦寇海上,本路會兵擊之,潰去。