strong biān fáng shí èr strong
邊防十二
běi dí sān
北狄三
wū huán
烏桓
wū huán zhě, běn dōng hú yě. hàn chū, xiōng nú mào dùn miè qí guó, yú lèi bǎo wū huán shān, yīn yǐ wèi hào. sú yǔ xiōng nú duō tóng, qí yì zhě, nù zé shā fù xiōng, ér zhōng bù hài qí mǔ, yǐ mǔ yǒu zú lèi, fù xiōng wú xiāng chóu bào gù yě. yǐ jǐ wèi zhǒng, wú fù bào zhě gù yě. qí yǒu yǒng jiàn néng lǐ jué dòu sòng zhě, tuī wèi dà rén, wú dài yè xiāng jì. yì luò gè yǒu xiǎo shuài, shù bǎi qiān luò zì wèi yī bù. dà rén yǒu suǒ zhào hū, zé kè mù wèi xìn. shì xìng wú cháng, yǐ dà rén jiàn zhě míng zì wèi xìng. qí jià qǔ xiān sī tōng, lüè jiāng nǚ huò bàn suì bǎi rì, rán hòu qiǎn méi rén sòng mǎ niú yáng, yǐ wèi pìn bì. xù suí qī zhì jiā, wú zūn bēi, zhāo zhāo bài zhī, ér bù bài qí fù mǔ. wèi qī jiā pú yì yī èr nián xián, qī jiā nǎi gèng hòu qiǎn sòng nǚ, jū chù cái wù, yī jiē wèi bàn. jì móu cóng yòng fù rén, wéi dòu zhàn zhī shì nǎi zì jué zhī. fù zǐ nán nǚ, xiāng duì jù dūn, kūn tóu wèi qīng biàn. fù rén zhì jià shí nǎi yǎng fā, fēn wèi jì, zhe jù jué, shì yǐ jīn bì, yóu zhōng guó yǒu guì bù yáo yě. guì zì huò wèi guó, fù rén shǒu shì. shì míng yún: huáng hòu shǒu shì shàng yǒu chuí zhū, bù zé yáo yě. guì, gǔ mò fǎn. fù rén néng cì wéi zuò wén xiù, zhī lǘ hé. lǘ hé, jì yě. lǘ, lì yú fǎn. hé, hú dá fǎn. nán zǐ néng zuò gōng shǐ ān lēi, lēi, mǎ xián yě. duàn jīn tiě wèi bīng qì. qí tǔ dì yí jì jí dōng qiáng, dōng qiáng shì péng cǎo, shí rú jì zǐ, zhì shí yuè ér shú, néng zuò bái jiǔ, ér bù zhī zuò qū, qū mǐ cháng yǎng zhōng guó. yǒu bìng, yǐ ài jiǔ, huò shāo shí zì yùn, shāo dì wò shàng, huò suí bìng tòng chù, yǐ dāo jué mài chū xuè, jí zhù tiān dì shān chuān zhī shén, wú zhēn yào. sú guì bīng sǐ, yǒu kū qì zhī āi, zhì zàng zé gē wǔ xiāng sòng. féi yǎng yī quǎn, yǐ cǎi shéng yīng qiān, bìng qǔ sǐ zhě suǒ chéng mǎ yī wù, jiē shāo ér sòng zhī, yán yǐ shǔ lèi quǎn, shǔ lèi yóu fù tuō yě. shǔ, zhī yù fǎn. lèi, lì ruì fǎn. shǐ hù sǐ zhě shén líng guī chì shān. chì shān zài liáo dōng xī běi shù qiān lǐ, rú zhōng guó rén sǐ zhě hún shén guī dài shān yě. bó wù zhì yuē: tài shān, tiān dì sūn yě, zhǔ zhào rén hún. dōng fāng wàn wù shǐ, gù zhī rén shēng mìng yě. jìng guǐ shén, cí tiān dì rì yuè xīng chén shān chuān jí xiān dà rén yǒu jiàn míng zhě, cí yòng niú yáng, bì jiē shāo zhī. yǐn shí bì xiān jì. ruò xiāng zéi shā zhě, lìng bù luò zì xiāng bào, bù zhǐ, yì dà rén gào zhī, tīng chū niú mǎ yáng yǐ shú sǐ mìng, nǎi zhǐ.
烏桓者,本東胡也。漢初,匈奴冒頓滅其國,餘類保烏桓山,因以為號。俗與匈奴多同,其異者,怒則殺父兄,而終不害其母,以母有族類,父兄無相讎報故也。(以己為種,無復報者故也。)其有勇健能理決鬥訟者,推為大人,無代業相繼。邑落各有小帥,數百千落自為一部。大人有所召呼,則刻木為信。氏姓無常,以大人健者名字為姓。其嫁娶先私通,掠將女或半歲百日,然後遣媒人送馬牛羊,以為聘幣。婿隨妻至家,無尊卑,朝朝拜之,而不拜其父母。為妻家僕役一二年閒,妻家乃更厚遣送女,居處財物,一皆為辦。計謀從用婦人,唯鬥戰之事乃自決之。父子男女,相對踞蹲,髡頭為輕便。婦人至嫁時乃養發,分為髻,著句決,飾以金碧,猶中國有簂步搖也。(簂字或為幗,婦人首飾。釋名云:「皇后首飾上有垂珠,步則搖也。」簂,古陌反。)婦人能刺韋作文繡,織氀毼。(氀毼,罽也。氀,力於反。毼,胡達反。)男子能作弓矢鞍勒,(勒,馬銜也。)鍛金鐵為兵器。其土地宜穄及東牆,東牆似蓬草,實如穄子,至十月而熟,能作白酒,而不知作麴,麴米常仰中國。有病,以艾灸,或燒石自熨,燒地臥上,或隨病痛處,以刀決脈出血,及祝天地山川之神,無針藥。俗貴兵死,有哭泣之哀,至葬則歌舞相送。肥養一犬,以采繩嬰牽,並取死者所乘馬、衣物,皆燒而送之,言以屬累犬,(屬累猶付託也。屬,之欲反。累,力瑞反。)使護死者神靈歸赤山。赤山在遼東西北數千里,如中國人死者魂神歸岱山也。(博物志曰:「泰山,天帝孫也,主召人魂。東方萬物始,故知人生命也。」)敬鬼神,祠天地日月星辰山川及先大人有健名者,祠用牛羊,畢皆燒之。飲食必先祭。若相賊殺者,令部落自相報,不止,詣大人告之,聽出牛馬羊以贖死命,乃止。
wū huán zì wèi mào dùn suǒ pò, zhòng suì gū ruò, cháng chén fú xiōng nú. hàn wǔ dì qiǎn huò qù bìng jī pò xiōng nú zuǒ dì, yīn xǐ wū huán yú shàng gǔ yú yáng yòu běi píng liáo xī liáo dōng wǔ jùn sài wài, jīn guī chuān fàn yáng yǐ dōng zhì ān dōng, shì hàn wǔ jùn yě. wèi hàn cì chá xiōng nú dòng jìng. qí dà rén suì yī zhāo jiàn, yú shì shǐ zhì hù wū huán xiào wèi jiān lǐng zhī, shǐ bù dé yǔ xiōng nú jiāo tōng. hòu jiàn qiáng shèng.
烏桓自為冒頓所破,眾遂孤弱,常臣服匈奴。漢武帝遣霍去病擊破匈奴左地,因徙烏桓於上谷、漁陽、右北平、遼西、遼東五郡塞外,(今媯川、范陽以東至安東,是漢五郡也。)為漢伺察匈奴動靜。其大人歲一朝見,於是始置護烏桓校尉監領之,使不得與匈奴交通。後漸強盛。
zhì hòu hàn jiàn wǔ zhōng, chāo jī xiōng nú, xiōng nú zhuǎn běi xǐ shù qiān lǐ, mò nán dì kōng, dì nǎi yǐ bì bó lù yí zhī. èr shí wǔ nián, dà rén hǎo dàn děng jiǔ bǎi yú rén yì què cháo gòng, yú shì fēng qí qú shuài wèi hóu wáng jūn zhǎng zhě bā shí yī rén, jiē jū sāi nèi, bù yú yuán biān zhū jùn. shí sī tú yuàn bān biāo shàng yán: wū huán tiān xìng qīng xiá, hǎo wèi kòu zéi, ruò jiǔ fàng zòng ér wú zǒng lǐng zhě, bì fù qīn lüè jū rén. chén yú yǐ wèi yí fù wū huán xiào wèi, chéng yǒu yì yú fù jí, shěng guó jiā zhī biān lǜ. dì cóng zhī. yú shì shǐ fù zhì xiào wèi yú shàng gǔ níng chéng. zài jīn guī chuān jùn huái róng xiàn xī běi, sú míng xī tǔ bèi zhǐ chéng. zhì huán dì mò, huò jiàng huò pàn.
至後漢建武中,抄擊匈奴,匈奴轉北徙數千里,漠南地空,帝乃以幣帛賂遺之。二十五年,大人郝旦等九百餘人詣闕朝貢,於是封其渠帥為侯王君長者八十一人,皆居塞內,布於緣邊諸郡。時司徒掾班彪上言:「烏桓天性輕黠,好為寇賊,若久放縱而無總領者,必復侵掠居人。臣愚以為宜復烏桓校尉,誠有益於附集,省國家之邊慮。」帝從之。於是始復置校尉於上谷寧城。(在今媯川郡懷戎縣西北,俗名西吐〈孛夂〉城。)至桓帝末,或降或叛。
líng dì chū, wū huán jiàn shèng. shàng gǔ yǒu nán lóu zhě, zhòng jiǔ qiān yú luò, liáo xī jīn liǔ chéng jùn yǒu qiū lì jū zhě, zhòng wǔ qiān yú luò, jiē zì chēng wáng yòu liáo dōng sū pū yán, zhòng qiān yú luò, zì chēng qiào qī xiào fǎn wáng yòu běi píng jīn běi píng jùn wū yán, zhòng bā bǎi yú luò, zì chēng hàn lǔ wáng: bìng yǒng jiàn ér duō jì cè. zhōng píng sì nián, qián zhōng shān tài shǒu zhāng chún zhōng shān jīn bó líng jùn pàn, rù qiū lì jū zhòng zhōng, zì chēng mí tiān ān dìng wáng, suì wèi zhū jùn wū huán yuán shuài, kòu lüè yōu jì qīng jīn běi hǎi jì nán píng yuán lè ān jùn dì. xú jīn péng chéng láng yá jùn dì. sì zhōu. wǔ nián, liú yú wèi yōu zhōu mù, yú gòu mù zhǎn chún shǒu, běi zhōu nǎi dìng.
靈帝初,烏桓漸盛。上谷有難樓者,眾九千餘落,遼西(今柳城郡)有丘力居者,眾五千餘落,皆自稱王;又遼東蘇仆延,眾千餘落,自稱峭(七笑反)王;右北平(今北平郡)烏延,眾八百餘落,自稱汗魯王:並勇健而多計策。中平四年,前中山太守張純(中山今博陵郡)叛,入丘力居眾中,自稱彌天安定王,遂為諸郡烏桓元帥,寇掠幽、冀、青、(今北海、濟南、平原、樂安郡地。)徐(今彭城、琅邪郡地。)四州。五年,劉虞為幽州牧,虞購募斬純首,北州乃定。
zì xiōng nú shuāi ruò, ér wū huán zhuǎn shèng. xiàn dì chū píng zhōng, qiū lì jū sǐ, cóng zi tà dùn yǒu wǔ lüè, dài lì, zǒng shè sān wáng bù, zhòng jiē cóng qí hào lìng, biān zhǎng lǎo jiē bǐ zhī mào dùn, yǐ xióng běi fāng. jiàn ān chū, jì zhōu mù yuán shào yǔ qián jiāng jūn gōng sūn zàn xiāng chí bù jué, tà dùn qiǎn shǐ yì shào qiú hé qīn, suì qiǎn bīng zhù shào jī zàn, pò zhī. shào jiǎo zhì cì tà dùn nán lóu sū pū yán wū yán děng, jiē shòu yǐ dān yú yìn shòu. jiàn ān shí èr nián, cáo gōng zì zhēng wū huán, dà pò tà dùn yú liǔ chéng, huò shǒu lǔ èr shí yú wàn rén, qí yú zhòng wàn yú luò, xī xǐ jū zhōng guó wèi qí rén. xī jìn wáng jùn wèi yōu zhōu mù, yǒu wū huán dān yú shěn dēng, qián yān mù róng jùn shí, yǒu wū huán dān yú xuē yún, hòu yàn mù róng shèng shí, yǒu wū huán qú shuài mò hè duō kē bèi zhǐ, bìng qí bié zhǒng, rán ér wēi ruò bù zú yún yǐ.
自匈奴衰弱,而烏桓轉盛。獻帝初平中,丘力居死,從子蹋頓有武略,代立,總攝三王部,眾皆從其號令,邊長老皆比之冒頓,以雄北方。建安初,冀州牧袁紹與前將軍公孫瓚相持不決,蹋頓遣使詣紹求和親,遂遣兵助紹擊瓚,破之。紹矯制賜蹋頓、難樓、蘇仆延、烏延等,皆授以單于印綬。建安十二年,曹公自征烏桓,大破蹋頓於柳城,獲首虜二十餘萬人,其餘眾萬餘落,悉徙居中國為齊人。(西晉王浚為幽州牧,有烏桓單于審登,前燕慕容俊時,有烏桓單于薛雲,後燕慕容盛時,有烏桓渠帥莫賀咄科〈孛夂〉,並其別種,然而微弱不足雲矣。)
xiān bēi
鮮卑
xiān bēi, yì dōng hú zhī zhī yě, bié yī xiān bēi shān, yīn hào yān. jīn zài liǔ chéng jùn jiè. qí yán yǔ xí sú yǔ wū huán tóng, wéi hūn yīn xiān kūn tóu, yǐ jì chūn yuè dà huì ráo lè shuǐ shàng, jīn zài liǔ chéng jùn jiè. rán hòu pèi hé. qí shòu yì yú zhōng guó zhě, yǒu yě mǎ yuán yáng jiǎo duān niú, yǐ jiǎo wèi gōng, dài wèi jiǎo duān gōng zhě yě. guō pú zhù ěr yǎ yuē: yuán yáng shì wú yáng ér jiǎo dà, chū xī fāng. qián hàn shū yīn yì yuē: jiǎo duān shì niú, jiǎo kě wèi gōng. yòu diāo nà hún zi, pí máo róu ruǎn, nà yīn nǚ huá fǎn. hún yīn hú kūn fǎn. diāo hún bìng shǔ shǔ, nà wèi shǔ. gù tiān xià yǐ wèi míng qiú.
鮮卑,亦東胡之支也,別依鮮卑山,因號焉。(今在柳城郡界。)其言語習俗與烏桓同,唯婚姻先髡頭,以季春月大會饒樂水上,(今在柳城郡界。)然後配合。其獸異於中國者,有野馬、原羊、角端牛,以角為弓,代謂角端弓者也。(郭璞注爾雅曰:「原羊似吳羊而角大,出西方。」前漢書音義曰:」角端似牛,角可為弓。」)又貂、豽、鼲子,皮毛柔軟,(豽音女滑反。鼲音胡昆反。貂鼲並鼠屬,豽蜼屬。)故天下以為名裘。
hàn chū yì wèi mào dùn suǒ pò, yuǎn cuàn liáo dōng sài wài, yǔ wū huán xiāng jiē, wèi cháng tōng zhōng guó. zhì hòu hàn guāng wǔ jiàn wǔ èr shí yī nián, xiān bēi yǔ xiōng nú rù liáo dōng, liáo dōng tài shǒu jì róng jī pò zhī, zhǎn huò dài jǐn. sān shí nián, xiān bēi dà rén yú chóu bì děng lǜ zhǒng rén cháo hè, dì fēng yú chóu bì wèi wáng. yú shì xiān bēi dūn huáng jiǔ quán yǐ dōng yì luò dà rén, jiē yì liáo dōng shòu shǎng cì, qīng xú èr zhōu gěi qián suì èr yì qī qiān wàn yǐ wèi cháng.
漢初亦為冒頓所破,遠竄遼東塞外,與烏桓相接,未嘗通中國。至後漢光武建武二十一年,鮮卑與匈奴入遼東,遼東太守祭肜擊破之,斬獲殆盡。三十年,鮮卑大人於仇賁等率種人朝賀,帝封於仇賁為王。於是鮮卑敦煌、酒泉以東邑落大人,皆詣遼東受賞賜,青徐二州給錢歲二億七千萬以為常。
hé dì yǒng yuán zhōng, dà jiāng jūn dòu xiàn qiǎn yòu xiào wèi gěng kuí jī xiōng nú, běi dān yú dùn zǒu, liú zhě shàng shí yú wàn luò, xiān bēi yīn cǐ xǐ jù qí dì ér yǒu qí rén, yóu cǐ jiàn shèng. ān dì yǒng chū zhōng, xiān bēi dà rén yàn lì yáng cháo hè, dèng tài hòu lìng zhǐ wū huán xiào wèi suǒ jū níng chéng xià, yīn zhú nán běi liǎng bù zhì guǎn. zhú guǎn yǐ shòu xiáng zhì yě. xiān bēi yì luò bǎi èr shí bù, gè qiǎn rù zhì. shì hòu huò jiàng huò pàn, biān rén suì kǔ qí hài. hàn suī shí yǒu kè huò, ér bù bǔ suǒ fèi.
和帝永元中,大將軍竇憲遣右校尉耿夔擊匈奴,北單于遁走,留者尚十餘萬落,鮮卑因此徙據其地而有其人,由此漸盛。安帝永初中,鮮卑大人燕荔陽朝賀,鄧太后令止烏桓校尉所居寧城下,因築南北兩部質館。(築館以受降質也。)鮮卑邑落百二十部,各遣入質。是後或降或叛,邊人歲苦其害。漢雖時有克獲,而不補所費。
huán dì shí, xiān bēi tán shí huái zhě, bù luò wèi fú, suì tuī wèi dà rén. tán shí huái nǎi lì tíng yú dàn hàn shān chuò chóu shuǐ, chuò, chāng yuè fǎn. qù gāo liǔ běi sān bǎi yú lǐ, jīn mǎ yì jùn jiè. bīng mǎ shén shèng, dōng xī bù dà rén jiē guī yān. yīn nán chāo yuán biān, běi zhé dīng líng, dōng què fū yú, xī jī wū sūn, jǐn jù xiōng nú gù dì, dōng xī wàn sì qiān yú lǐ, nán běi qī qiān yú lǐ, wǎng luó shān chuān shuǐ zé yán chí. fēn qí dì wèi sān bù, dōng jiē fū yú huì mò èr shí yú yì wèi dōng bù, cóng yòu běi píng yǐ xī zhì shàng gǔ shí yú yì wèi zhōng bù, cóng shàng gǔ yǐ xī zhì dūn huáng jiē wū sūn èr shí yú yì wèi xī bù, gè zhì dà rén zhǔ zhī.
桓帝時,鮮卑檀石槐者,部落畏服,遂推為大人。檀石槐乃立庭於彈汗山歠仇水,(歠,昌悅反。)去高柳北三百餘里,(今馬邑郡界。)兵馬甚盛,東西部大人皆歸焉。因南抄緣邊,北折丁零,東卻夫餘,西擊烏孫,盡據匈奴故地,東西萬四千餘里,南北七千餘里,網羅山川水澤鹽池。分其地為三部,東接夫餘、濊貊二十餘邑為東部,從右北平以西至上谷十餘邑為中部,從上谷以西至敦煌接烏孫二十餘邑為西部,各置大人主之。
líng dì chū, yōu bìng liáng sān zhōu yuán biān zhū jùn wú suì bù bèi kòu lüè. xī píng liù nián, xiān bēi kòu sān biān. wū huán xiào wèi xià yù shàng yán: xiān bēi kòu biān, zì chūn yǐ lái, sān shí yú fā. qǐng zhēng yōu zhōu zhū jùn bīng chū sài jī zhī, yī dōng èr chūn, bì néng qín miè. zhào bǎi guān yì. zhōng láng cài yōng shàng yì yuē: zì xiōng nú běi dùn, xiān bēi qiáng shèng, jù qí gù dì, chēng bīng shí wàn, jiā yǐ guān sāi bù yán, jìn wǎng duō lòu, jīng jīn liáng tiě, jiē wèi zéi yǒu, hàn rén bū táo, wèi zhī móu zhǔ. fū biān chuí zhī huàn, shǒu zú zhī jiè sāo, zhōng guó zhī kùn, kūn bèi zhī biāo jū yě. jiè yīn jiè. sāo, xīn dào fǎn. pí cāng yuē: biāo yīn bì shāo fǎn. dù shì zhù zuǒ chuán yuē: jū, è chuāng yě. fāng jīn jùn xiàn dào zéi shàng bù néng jìn, kuàng chǒu lǔ ér kě fú hū! xī gāo zǔ rěn píng chéng zhī chǐ, lǚ hòu qì màn shū zhī gòu, fāng zhī yú jīn, hé zhě wèi shén? tiān shè shā mò, qín zhú zhǎng chéng, hàn qǐ sāi yuán, suǒ yǐ bié nèi wài yì shū sú yě. gǒu wú cù guó nèi wǔ zhī huàn zé kě yǐ, qǐ yǔ chóng yǐ jiǎo kòu jì zhēng wǎng lái zāi! suī huò pò zhī, qǐ kě tiǎn jǐn, ér fāng lìng běn cháo wèi zhī gàn shí hū? fū xù rén jiù jí, suī chéng jùn liè xiàn, shàng yóu qì zhī, kuàng zhàng sāi zhī wài, wèi cháng wèi rén jū zhě hū! bèi biān zhī shù, lǐ mù shàn qí yí, bǎo sāi zhī lùn, yán yóu shēn qí yào, yí yè yóu zài, wén zhāng shàng cún, xún èr zi zhī cè, shǒu xiān dì zhī guī, chén yuē kě yǐ. dì bù cóng. suì qiǎn yù děng sān wàn qí, sān dào bìng chū qí sāi èr qiān yú lǐ. tán shí huái mìng sān bù dà rén gè lǜ zhòng nì zhàn, yù děng dà bài bēn hái, sǐ zhě shí qī bā.
靈帝初,幽、並、涼三州緣邊諸郡無歲不被寇掠。熹平六年,鮮卑寇三邊。烏桓校尉夏育上言:「鮮卑寇邊,自春以來,三十餘發。請徵幽州諸郡兵出塞擊之,一冬二春,必能擒滅。」召百官議。中郎蔡邕上議曰:「自匈奴北遁,鮮卑強盛,據其故地,稱兵十萬,加以關塞不嚴,禁網多漏,精金良鐵,皆為賊有,漢人逋逃,為之謀主。夫邊垂之患,手足之蚧搔,中國之困,焜背之瘭疽也。(蚧音介。搔,新到反。埤蒼曰:「瘭音必燒反。」杜氏注左傳曰:「疽,惡瘡也。」)方今郡縣盜賊尚不能禁,況醜虜而可服乎!昔高祖忍平城之恥,呂后棄慢書之詬,方之於今,何者為甚?天設沙漠,秦築長城,漢起塞垣,所以別內外、異殊俗也。苟無蹙國內侮之患則可矣,豈與蟲蟻狡寇計爭往來哉!雖或破之,豈可殄盡,而方令本朝為之旰食乎?夫恤人救急,雖成郡列縣,尚猶棄之,況障塞之外,未嘗為人居者乎!備邊之術,李牧善其宜,保塞之論,嚴尤申其要,遺業猶在,文章尚存,循二子之策,守先帝之規,臣曰可矣。」帝不從。遂遣育等三萬騎,三道並出其塞二千餘里。檀石槐命三部大人各率眾逆戰,育等大敗奔還,死者十七八。
hòu zhǒng zhòng rì duō, tián chù shè liè bù zú gěi shí, tán shí huái nǎi zì xùn xíng, jiàn wū hóu qín shuǐ guǎng cóng zi róng fǎn shù bǎi lǐ, tíng bù liú, qí zhōng yǒu yú, bù néng dé zhī. wén wō rén shàn wǎng bǔ, yú shì jī wō guó, dé qiān yú jiā, xǐ zhì qín shuǐ shàng, lìng bǔ yú yǐ zhù liáng shí. zhì jìn yóu yǒu shù bǎi hù.
後種眾日多,田畜射獵不足給食,檀石槐乃自徇行,見烏侯秦水廣從(子容反)數百里,停不流,其中有魚,不能得之。聞倭人善網捕,於是擊倭國,得千餘家,徙置秦水上,令捕魚以助糧食。(至晉猶有數百戶。)
guāng hé zhōng, kuí tóu yǔ cóng fù dì qiān màn jù tán shí huái zhī sūn. zhēng guó, zhòng suì lí sàn. zì tán shí huái hòu, zhū dà rén suì dài xiāng chuán xí. kuí tóu sǐ, dì bù dù gēn dài lì, zhōng xiōng fú luó hán yì bié yōng zhòng shù wàn rén.
光和中,魁頭與從父弟騫曼(俱檀石槐之孫。)爭國,眾遂離散。自檀石槐後,諸大人遂代相傳襲。魁頭死,弟步度根代立,中兄扶羅韓亦別擁眾數萬人。
wèi wén dì chū, bù dù gēn qiǎn shǐ xiàn mǎ, dì bài wèi wáng. hòu shù yǔ kē bǐ néng gèng xiāng gōng jī, bù dù gēn bù zhòng shāo ruò, jiāng qí zhòng wàn yú luò bǎo tài yuán yàn mén jùn. hòu yī xīn shǒu biān, bù wèi kòu hài, ér kē bǐ néng zhòng suì qiáng shèng. zhì míng dì, wù yù suī hé róng dí, yǐ xī zhēng fá, jī mí liǎng bù ér yǐ. qí hòu bù dù gēn jìng wèi bǐ néng suǒ shā yě.
魏文帝初,步度根遣使獻馬,帝拜為王。後數與軻比能更相攻擊,步度根部眾稍弱,將其眾萬餘落保太原、雁門郡。後一心守邊,不為寇害,而軻比能眾遂強盛。至明帝,務欲綏和戎狄,以息征伐,羈縻兩部而已。其後步度根竟為比能所殺也。
kē bǐ néng
軻比能
kē bǐ néng běn xiǎo zhǒng xiān bēi, yǐ yǒng jiàn, duàn fǎ píng duān, bù tān cái wù, zhòng tuī yǐ wèi dà rén. bù luò jìn sāi, zì yuán shào jù hé běi, zhōng guó rén duō wáng pàn guī zhī, jiào zuò bīng qì kǎi dùn, pō xué wén zì. gù qí lēi yù bù zhòng, nǐ zé zhōng guó, chū rù yì liè, jiàn jīng huī, yǐ gǔ jié wèi jìn tuì. bǐ néng zhòng suì qiáng shèng, kòng xián shí yú wàn qí, yú bù dà rén jiē jìng dàn zhī, rán yóu wèi néng jí tán shí huái yě. zhì qīng lóng yuán nián, bǐ néng yòu shuō bù dù gēn, shǐ pàn bīng zhōu. qí hòu yōu zhōu cì shǐ wáng xióng qiǎn yǒng shì hán lóng cì shā bǐ néng, gèng lì qí dì sù lì mí jiā jué jī jiē wèi dà rén, zài liáo xī yòu běi píng yú yáng sài wài, dào yuǎn chū bù wèi biān huàn, qí zhǒng zhòng duō yú bǐ néng yě. qí hòu zhū zi zhēng lì, zhòng lí sàn, zhū bù dà rén mù róng tuò bá gèng shèng yān.
軻比能本小種鮮卑,以勇健,斷法平端,不貪財物,眾推以為大人。部落近塞,自袁紹據河北,中國人多亡叛歸之,教作兵器鎧楯,頗學文字。故其勒御部眾,擬則中國,出入弋獵,建旌麾,以鼓節為進退。比能眾遂強盛,控弦十餘萬騎,餘部大人皆敬憚之,然猶未能及檀石槐也。至青龍元年,比能誘說步度根,使叛并州。其後幽州刺史王雄遣勇士韓龍刺殺比能,更立其弟素利、彌加、厥機皆為大人,在遼西、右北平、漁陽塞外,道遠初不為邊患,其種眾多於比能也。其後諸子爭立,眾離散,諸部大人慕容、拓跋更盛焉。
yǔ wén mò huái
宇文莫槐
yǔ wén mò huái chū yú liáo dōng sài wài, dài wèi dōng bù dà rén. jìn shǐ wèi zhī xiān bēi. hòu wèi shǐ yún qí xiān xiōng nú nán dān yú zhī yuǎn shǔ. yòu àn hòu zhōu shū yún: chū zì yán dì, wèi huáng dì suǒ miè, zi sūn táo mò běi, xiān bēi fèng yǐ wèi zhǔ. jīn kǎo zhū jiā suǒ shuō, qí xiān bēi zhī bié bù. qí yǔ yǔ xiān bēi pō yì. rén jiē jiǎn fā ér liú qí dǐng shàng, yǐ wèi shǒu shì, zhǎng guò shù cùn zé jié duǎn zhī. fù rén bèi zhǎng rú, jí zú, ér wú shang yān. hòu zhí sūn mò guī lì, guī, hú zuì fǎn. bù zhòng qiáng shèng, zì chēng dān yú sài wài, zhū bù xián wèi dàn zhī. xiān dé yù xǐ sān niǔ, zì yán wèi tiān suǒ xiāng, sú wèi tiān yuē yǔ, gù zì hào yǔ wén. zhì sūn qǐ dé guī, wèi mù róng guī suǒ bài. bié bù rén yì dòu guī shā qǐ dé guī ér zì lì, yòu wèi mù róng huàng suǒ bài, huàng xǐ qí bù zhòng wǔ qiān yú luò yú chāng lí, zì shì sàn miè yǐ. hòu zhōu yǔ wén shì yuán chū yú cǐ.
宇文莫槐出於遼東塞外,代為東部大人。(晉史謂之鮮卑。後魏史雲「其先匈奴南單于之遠屬」。又按後周書云:「出自炎帝,為黃帝所滅,子孫逃漠北,鮮卑奉以為主。」今考諸家所說,其鮮卑之別部。)其語與鮮卑頗異。人皆翦發而留其頂上,以為首飾,長過數寸則截短之。婦人被長襦,及足,而無裳焉。後侄孫莫廆立,(廆,胡罪反。)部眾強盛,自稱單于塞外,諸部咸畏憚之。先得玉璽三紐,自言為天所相,俗謂天曰宇,故自號宇文。至孫乞得龜,為慕容廆所敗。別部人逸豆歸殺乞得龜而自立,又為慕容皝所敗,皝徙其部眾五千餘落於昌黎,自是散滅矣。後周宇文氏源出於此。
tú hé duàn
徒河段
tú hé duàn rì lù juàn chū yú liáo xī, yīn luàn bèi mài wèi yú yáng wū huán dà rén kù rǔ guān jiā nú. zhū dà rén jí huì yōu zhōu, jiē chí tuò hú, wéi kù rǔ guān dú wú, nǎi tuò rì lù juàn kǒu zhōng. rì lù juàn hán chū yīn yàn zhī, xī xiàng bài tiān yuē: yuàn shǐ zhǔ jūn zhī zhì huì lù xiāng jǐn yí rù wǒ fù zhōng. qí hòu yú yáng dà jī, kù rǔ guān yǐ rì lù juàn wèi jiàn, shǐ jiāng rén zhòng yì liáo xī zhú shí, suì zhāo yòu wáng pàn, yǐ zhì qiáng shèng. rì lù juàn sǐ, hòu zhì zhí wù wù chén, yǒu liáo xī zhī dì, ér chén yú jìn. qí suǒ tǒng sān wàn yú jiā, kòng xián sì wǔ wàn qí. fēng wù wù chén wèi liáo xī gōng, jiǎ dà dān yú yìn shòu. hòu jiù lù juàn lì, wù chén zhī zǐ. yǔ dì pǐ dī dōu ní fǎn. cóng dì mò bō děng lǜ qí wéi shí lè yú xiāng guó, wèi lēi suǒ pò, qín mò bō ér shě zhī, jiù lù juàn suì shè jūn ér hái, bù fù bào, guī yú liáo xī. jiù lù juàn sǐ, mò bō zì chēng yōu zhōu cì shǐ. mò bō sǐ, guó rén lì rì lù juàn dì hù liáo wèi zhǔ, hòu wèi mù róng huàng suǒ shā. qí dì yù lán bēn shí jì lóng, yǐ suǒ cóng xiān bēi wǔ qiān rén pèi zhī, shǐ tún lìng zhī. jīn běi píng jùn lú lóng xiàn jí qí dì. jí rǎn mǐn zhī luàn, duàn kān yù lán zhī zǐ. kān yīn kān. lǜ zhòng nán yí, suì jù qí dì. mù róng jùn shǐ dì kè shuài zhòng fá kān yú guǎng gù, jīn běi hǎi jùn chéng. zhí kān, shā zhī, kēng qí tú sān qiān yú rén.
徒河段日陸眷出於遼西,因亂被賣為漁陽烏桓大人庫辱官家奴。諸大人集會幽州,皆持唾壺,唯庫辱官獨無,乃唾日陸眷口中。日陸眷含出因咽之,西向拜天曰:「願使主君之智慧祿相盡移入我腹中。」其後漁陽大飢,庫辱官以日陸眷為健,使將人眾詣遼西逐食,遂招誘亡叛,以至強盛。日陸眷死,後至侄務勿塵,有遼西之地,而臣於晉。其所統三萬餘家,控弦四五萬騎。封務勿塵為遼西公,假大單于印綬。後就陸眷立,(勿塵之子。)與弟匹磾、(都泥反。)從弟末波等率騎圍石勒於襄國,為勒所破,擒末波而舍之,就陸眷遂攝軍而還,不復報,歸於遼西。就陸眷死,末波自稱幽州刺史。末波死,國人立日陸眷弟護遼為主,後為慕容皝所殺。其弟郁蘭奔石季龍,以所從鮮卑五千人配之,使屯令支。(今北平郡盧龍縣即其地。)及冉閔之亂,段龕(郁蘭之子。龕音堪。)率眾南移,遂據齊地。慕容俊使弟恪帥眾伐龕於廣固,(今北海郡城。)執龕,殺之,坑其徒三千餘人。
mù róng shì
慕容氏
mù róng shì, yì dōng hú zhī hòu, bié bù xiān bēi yě. jìn shǐ yún: yǒu xióng shì zhī miáo yì, yīn shān wèi hào. wèi chū qú shuài yǒu mò hù bá, lǜ zhū bù rù jū liáo xī, hòu cóng sī mǎ xuān wáng tǎo gōng sūn yuān yǒu gōng, bài lǜ yì wáng, shǐ jiàn guó yú jí chéng zhī běi. jīn liǔ chéng jùn zhī dì. shí yàn dài duō guān bù yáo guān, hù bá jiàn ér hǎo zhī, nǎi liǎn fā xí guān, zhū bù yīn hū zhī wèi bù yáo, qí hòu yīn é, suì wèi mù róng yān. huò yún mù èr yí zhī dé, jì sān guāng zhī róng, suì yǐ mù róng wèi shì. zhì sūn shè guī, wèi fēng wèi xiān bēi dān yú, qiān jū liáo dōng, yú shì jiàn mù huá xià zhī fēng yǐ.
慕容氏,亦東胡之後,別部鮮卑也。(晉史云:「有熊氏之苗裔,因山為號。」)魏初渠帥有莫護跋,率諸部入居遼西,後從司馬宣王討公孫淵有功,拜率義王,始建國於棘城之北。(今柳城郡之地。)時燕代多冠步搖冠,護跋見而好之,乃斂發襲冠,諸部因呼之為」步搖」,其後音訛,遂為「慕容」焉。或雲慕二儀之德,繼三光之容,遂以慕容為氏。至孫涉歸,魏封為鮮卑單于,遷居遼東,於是漸慕華夏之風矣。
shè guī yǒu zi èr rén, zhǎng yuē tǔ gǔ hún, xī qiān hé huáng zhī jiān jīn ān xiāng jùn xī píng xiàn dì. cì yuē guī, yǒu mìng shì cái lüè. jìn tài kāng shí nián, yòu qiān yú tú hé zhī qīng shān. jīn liǔ chéng jùn jiè. guī yǐ dà jí chéng jí dì zhuān xū zhī xū, yuán kāng sì nián nǎi yí jū zhī, jiào yǐ nóng sāng, fǎ zhì tóng yú zhōng guó. yǒng jiā chū, guī zì chēng xiān bēi dà dān yú. yīn jìn luàn, zhāo fǔ huá yí, xíng zhèng xiū míng, liú wáng guī zhī shén zhòng, nǎi lì jùn tǒng zhī, jì zhōu rén wèi jì yáng jùn, jīng hé zhōu rén wèi chéng zhōu jùn, qīng zhōu rén wèi yíng qiū jùn, bīng zhōu rén wèi táng guó jùn. zhēng pì rú shēng, yǐ wèi cān zuǒ, ér fèng jìn shì cháo gòng, chén lǐ bù què.
涉歸有子二人,長曰吐谷渾,西遷河湟之間;(今安鄉郡西平縣地。)次曰廆,有命世才略。晉太康十年,又遷於徒河之青山。(今柳城郡界。)廆以大棘城即帝顓頊之墟,元康四年乃移居之,教以農桑,法制同於中國。永嘉初,廆自稱鮮卑大單于。因晉亂,招撫華夷,刑政修明,流亡歸之甚眾,乃立郡統之,冀州人為冀陽郡,荊河州人為成周郡,青州人為營丘郡,并州人為唐國郡。徵辟儒生,以為參佐,而奉晉室朝貢,臣禮不闕。
zhì huàng sì, guī zhī zǐ. xióng yì duō quán lüè, rì yǐ qiáng shèng, suì zì chēng yàn wáng, qiǎn shǐ yú dōng jìn, qǐng shòu cháo mìng, xǔ zhī. hòu qiān dōu yú liǔ chéng, jùn wěi jí qí zi sūn yě. qí hòu guó hào yàn, jù jìn shǐ zài jì.
至皝嗣,(廆之子。)雄毅多權略,日以強盛,遂自稱燕王,遣使於東晉,請受朝命,許之。後遷都於柳城,俊、暐即其子孫也。(其後國號燕,具晉史載記。)
tuò bá shì
拓跋氏
tuò bá shì yì dōng hú zhī hòu, bié bù xiān bēi yě. hòu wèi shǐ yún: chū zì huáng dì zi chāng yì zhī shǎo zǐ, ài fēng běi tǔ, yì yīn xiān bēi shān yǐ wèi hào. sòng qí èr shǐ yòu yún hàn jiàng jiāng lǐ líng zhī hòu. huò yún huáng dì zhī miáo yìn, yǐ huáng dì tǔ dé, wèi tǔ wèi tà, hòu wèi bá, gù yǐ wèi shì. qí yì shǐ jūn shì yáo shí, zhú nǚ bá yú ruò shuǐ běi, rén lài qí xūn, shùn mìng wèi tián zǔ. lì sān dài zhì qín, bù jiāo nán xià, shì yǐ zài jí wú wén. liù shí qī dài yì sūn tún, tǒng guó sān shí liù, dà xìng jiǔ shí jiǔ. qí hòu zhì jié fén, cháng tián yú shān zé, chuā jiàn zī píng zì tiān ér xià, jiàn měi fù rén, zì chēng tiān nǚ, yuē tiān mìng xiāng ǒu. míng rì qǐng hái, qī míng nián fù huì yú cǐ. jí qī, zhì xiān tián chù, guǒ jiàn tiān nǚ, yǐ suǒ shēng nán shòu jié fén yuē cǐ shì jūn zhī zǐ, jí lì wēi yě. lì wēi lì, zhū bù dà rén xī fú, kòng xián zhī shì èr shí yú wàn, qiān yú dìng xiāng zhī shèng lè. zi lù guān lì, fēn guó wèi sān bù: yī jū shàng gǔ běi, rú yuán xī, dōng jiē yǔ wén bù, zì tǒng zhī yī jū dài jùn zhī cān hé bēi běi, zài jīn mǎ yì jùn. xiōng zi yī tǒng zhī yī jū dìng xiāng zhī shèng lè gù chéng, yì zài jīn mǎ yì jùn. shǐ yī dì yī lú tǒng zhī. hòu jìn fēng wèi dài wáng, zhì guān shǔ, shǐ chū bīng zhōu, qiān zá hú běi xǐ yún zhōng wǔ yuán shuò fāng, yòu xī dù hé, jī xiōng nú wū huán zhū bù. zì xìng chéng yǐ běi bā shí lǐ jīn zhōng bù jùn zhī xī qì zhǎng chéng yuán, jiā dào jié shí, yǔ jìn fēn jiè. zhǎng chéng yuán, zài jīn luò jiāo jùn sān chuān xiàn. zhí sūn shén yì jiān shǐ jiàn nián hào, fēn zhì bǎi guān. zhì qí sūn guī, jí hòu wèi dào wǔ dì yě.
拓跋氏亦東胡之後,別部鮮卑也。(後魏史云:「出自黃帝子昌意之少子,愛封北土,亦因鮮卑山以為號。」宋齊二史又雲「漢降將李陵之後」。)或雲黃帝之苗胤,以黃帝土德,謂土為拓,後為跋,故以為氏。其裔始均仕堯時,逐女魃於弱水北,人賴其勛,舜命為田祖。歷三代至秦,不交南夏,是以載籍無聞。六十七代裔孫屯,統國三十六,大姓九十九。其後至詰汾,嘗田於山澤,欻見輜軿自天而下,見美婦人,自稱天女,曰天命相偶。明日請還,期明年復會於此。及期,至先田處,果見天女,以所生男授詰汾曰「此是君之子」,即力微也。力微立,諸部大人悉服,控弦之士二十餘萬,遷於定襄之盛樂。子祿官立,分國為三部:一居上谷北,濡源西,東接宇文部,自統之;一居代郡之參合陂北,(在今馬邑郡。)兄子猗統之;一居定襄之盛樂故城,(亦在今馬邑郡。)使猗弟猗盧統之。後晉封為代王,置官屬,始出并州,遷雜胡北徙雲中、五原、朔方,又西渡河,擊匈奴、烏桓諸部。自杏城以北八十里(今中部郡之西)迄長城原,夾道碣石,與晉分界。(長城原,在今洛交郡三川縣。)侄孫什翼犍始建年號,分置百官。至其孫珪,即後魏道武帝也。
sòng wén dì yuán jiā zhōng, měi suì wèi hòu wèi qīn jìng, chì cháo chén bó yì. hé chéng tiān lùn yuē:
宋文帝元嘉中,每歲為後魏侵境,飭朝臣博議。何承天論曰:
chén yǐ ān biān zhī jì, bèi zài shǐ cè, lǐ mù yán qí duān, yán yóu shēn qí yào, dà lüè jǔ yǐ. cáo sūn zhī bà, cái jūn zhì móu, jiāng huái zhī jiān, bù jū zhě shù bǎi lǐ. wèi shě hé féi, tuì bǎo xīn chéng, hé féi jīn lú jiāng jùn xiàn. xīn chéng zài xiàn xī sān shí lǐ. wú chéng jiāng líng, yí rù nán àn, rú xū zhī shù, jiā tíng xiàn xī. rú xū zài jīn lì yáng jùn xī nán bǎi bā shí lǐ, xiàn xī zài qí dōng sān shí lǐ. jí xiāng yáng zhī tún, mín jū xīng sàn, jìn xuān wáng wèi yí xǐ miǎn nán, yǐ shí shuǐ běi, cáo shuǎng bù yòng, guǒ wáng jǔ zhōng, jǔ zhōng, jí jīn xiāng yáng nán jǔ shuǐ zuǒ yòu dì. cǐ jiē qián dài zhī yīn jiān yě. hé zhě? chì hòu zhī jiāo, fēi xù mù zhī suǒ zhuǎn zhàn zhī dì, fēi gēng sāng zhī yì. gù jiān bì qīng yě, yǐ yù qí lái, zhěng jiǎ shàn bīng, yǐ chéng qí bì. suī shí yǒu tōng fǒu, ér shì yǒu qiáng ruò, bǎo rén quán jìng, bù chū cǐ tú. yuē ér yán zhī, dà guī yǒu sì: yī yuē yí yuǎn jiù jìn, èr yuē jùn fù chéng huáng, sān yuē zuǎn ǒu chē niú, sì yuē jì dīng kè zhàng.
臣以安邊之計,備在史冊,李牧言其端,嚴尤申其要,大略舉矣。曹、孫之霸,才均智侔,江淮之間,不居者數百里。魏舍合肥,退保新城,(合肥今廬江郡縣。新城在縣西三十里。)吳城江陵,移入南岸,濡須之戍,家停羨溪。(濡須在今歷陽郡西南百八十里,羨溪在其東三十里。)及襄陽之屯,民居星散,晉宣王謂宜徙沔南,以實水北,曹爽不用,果亡沮中,(沮中,即今襄陽南沮水左右地。)此皆前代之殷監也。何者?斥候之郊,非畜牧之所;轉戰之地,非耕桑之邑。故堅壁清野,以御其來,整甲繕兵,以乘其弊。雖時有通否,而勢有強弱,保人全境,不出此塗。約而言之,大歸有四:一曰移遠就近,二曰浚復城隍,三曰纂偶車牛,四曰計丁課仗。
jiǎo lǔ zhī xìng, shí ròu yī pí, yǐ chí chěng wèi róng yí, yǐ liáo liè wèi nán mǔ, fēi yǒu chē yú zhī ān, gōng shì zhī wèi, zhì fēng mù yǔ, bù yǐ wèi láo, lù sù mǎng qǐn, shí wéi qí xìng. yàn qí yǐ jù, qīng bīng niǎo jí, jiàn róu hé jià, fén ruò lǘ jǐng, suī biān jiāng duō lüè, wèi shěn hé yǐ yù zhī. ruò shèng shī lián tún, fèi nóng bì zhòng, bēn chí qǐ yì, fù jī bì chí, sàn jīn kāi shǎng, fèi sǔn bì dà, huàn tǔ kè shù, yuàn kuàng bì fán. shú ruò yīn rén suǒ jū, bìng xiū nóng zhàn, wú dòng zhòng zhī láo, yǒu hàn wèi zhī shí, qí wèi lì hài, yōu liè xiāng xuán yě.
狡虜之性,食肉衣皮,以馳騁為容儀,以燎獵為南畝,非有車輿之安,宮室之衛,櫛風沐雨,不以為勞,露宿莽寢,實惟其性。焱騎蟻聚,輕兵鳥集,踐蹂禾稼,焚爇閭井,雖邊將多略,未審何以御之。若盛師連屯,廢農必眾,奔馳起役,赴機必遲,散金開賞,費損必大,換土客戍,怨曠必繁。孰若因人所居,並修農戰,無動眾之勞,有捍衛之實,其為利害,優劣相懸也。
yī yuē yí yuǎn jiù jìn, yǐ shí nèi dì. jīn qīng yǎn jiù rén, jí jì zhōu xīn fù, zài jiè shǒu zhě èr sān wàn jiā, cǐ kòu zhī zī yě. xī kě nèi xǐ, qīng zhōu rén sòng qīng zhōu jīn běi hǎi jùn. yí dōng lái píng chāng běi hǎi zhū jùn, yǎn zhōu jì zhōu rén sòng yǎn zhōu jīn lǔ jùn xiá qiū xiàn, jì zhōu jīn jì nán jùn lì yáng xiàn. yí tài shān yǐ nán, nán zhì xià pī, jīn lín huái jùn xiàn shì. zuǒ zhū yòu yí, tián liáng yě wò, xī zǔ lán líng, jīn láng yá jùn chéng xiàn jiè. běi è dà xiàn, jīn láng yá jùn yí shuǐ xiàn běi. sì sāi zhī nèi, qí xiǎn zú gù. rén xìng zhòng qiān, àn yú tú shǐ, wú yú zhī shí, xī shēng zī yuàn. jīn xīn bèi chāo lüè, yú jù wèi xī, ruò xiǎo shì ān wēi, jū yǐ lè tǔ, yí gē biàn jiù lù, shì qiān rú guī.
一曰移遠就近,以實內地。今青兗舊人,及冀州新附,在界首者二三萬家,此寇之資也。悉可內徙,青州人(宋青州今北海郡。)移東萊、平昌、北海諸郡,兗州、冀州人(宋兗州今魯郡瑕丘縣,冀州今濟南郡歷陽縣。)移泰山以南,南至下邳,(今臨淮郡縣是。)左洙右沂,田良野沃,西阻蘭陵,(今琅邪郡承縣界。)北阨大峴,(今琅邪郡沂水縣北。)四塞之內,其險足固。人性重遷,闇於圖始,無虞之時,憙生咨怨。今新被抄掠,餘懼未息,若曉示安危,居以樂土,宜歌忭就路,視遷如歸。
èr yuē jùn fù chéng huáng, yǐ zēng zǔ fáng. gǔ zhī chéng chí, chù chù jiē yǒu, jīn suī tuí huǐ, yóu kě xiū lǐ. cū jì hù shù, liàng qí suǒ róng, xīn xǐ zhī jiā, xī zhe chéng nèi, jiǎ qí jīng yòng, wèi zhī lǘ wǔ, nà jià zhú chǎng, hái zài yī chù. fù zi shǒu jiā, zhǎng lì wèi shuài, dīng fū pǐ fù, chūn xià diàn mù, qiū dōng rù bǎo. kòu zhì zhī shí, yī chéng qiān shì, kān zhàn zhī shì, bù xià èr qiān, qí yú léi ruò, yóu néng dēng pí gǔ zào. shí zé wéi zhī, bīng jiā jiù shuō, zhàn shì èr qiān, zú kàng qún lǔ èr wàn yǐ.
二曰浚復城隍,以增阻防。古之城池,處處皆有,今雖頹毀,猶可修理。粗計戶數,量其所容,新徙之家,悉著城內,假其經用,為之閭伍,納稼築場,還在一處。婦子守家,長吏為帥,丁夫匹婦,春夏佃牧,秋冬入保。寇至之時,一城千室,堪戰之士,不下二千,其餘羸弱,猶能登陴鼓譟。十則圍之,兵家舊說,戰士二千,足抗群虜二萬矣。
sān yuē zuǎn ǒu chē niú, yǐ chì róng xiè. jì qiān jiā zhī zī, bù xià wǔ bǎi ǒu niú, wèi chē wǔ bǎi liǎng. cān hé gōu lián, yǐ wèi qí zhòng. shè shǐ chéng bù kě gù, píng xíng qù xiǎn, zéi suǒ bù néng gàn. jì yǐ zú jū, yì kě jiǎn yù. hào lìng xiān míng, rén zhī sù jiè. yǒu jí zhēng zhào, xìn sù kě jù.
三曰纂偶車牛,以飭戎械。計千家之資,不下五百耦牛,為車五百兩。參合鈎連,以衛其眾。設使城不可固,平行趣險,賊所不能幹。既以族居,易可檢御。號令先明,人知夙戒。有急徵召,信宿可聚。
sì yuē jì dīng kè zhàng, wù shǐ yǒu què. qiān jiā zhī yì, zhàn shì èr qiān, suí qí biàn néng, gè zì yǒu zhàng, sù suǒ fú xí, xiān lì yóu jǐ, hái bǎo shū zhī wǔ kù, xiān, xū lián fǎn. chū xíng qǐng yǐ zì wèi. gōng gǎn lì tiě, rén bù bàn dé zhě, guān yǐ gěi zhī, shù nián zhī nèi, jūn yòng cū bèi yǐ.
四曰計丁課仗,勿使有闕。千家之邑,戰士二千,隨其便能,各自有仗,素所服習,銛利由己,還保輸之武庫,(銛,胥廉反。)出行請以自衛。弓簳利鐵,人不辦得者,官以給之,數年之內,軍用粗備矣。
chén wén jūn guó yì róng, shī yú fēng jī zhī nèi bīng nóng bìng bèi, zài yú jiāng yì zhī biǎo. gōng shǒu zhī yí, jiē yīn qí xí sú, quán qí yǒng qiè. shān líng chuān lù zhī xíng, hán shǔ wēn liáng zhī qì, gè yóu běn xìng, yì zé hài shēng. shì gù shù shēn zuò cì, yuàn qǐ jí guā, jīn ruò yǐ jīng wú ruì shī, yuǎn tún qīng jì, gōng fèi jì zhòng, jiē kǔ yì shēn. yǐ chén liào zhī, wèi ruò jí yòng bǐ zhòng zhī yì yě. guǎn zǐ lǐ qí, jì lìng yú rén shāng jūn wèi qín, shè yǐ gēng zhàn. zhōng néng shēn wēi dìng bà, xíng qí zhì yè, fēi gǒu rèn qiáng, shí yóu yǒu shù. liáng yòng wǔ zú, qí bāng rì jiǎn qí yòng jì jī, jué zhòng yì lí. hàn wèi yǐ lái, zī zhì jiàn chí, sōu tián suī fù xiān wáng zhī lǐ, lǐ bīng tú chěng ěr mù zhī yù. yǒu jí zhī rì, rén bù zhī zhàn, zhì nǎi guǎng yán shǎng mù, fèng yǐ hòu zhì, fā jù bēn jiù, tiān xià sāo rán. fāng bó cì shǐ, gǒng shǒu zuò tīng, zì wú jīng lüè, wéi jì cháo tíng qiǎn jūn, cǐ jiē wàng zhàn zhī hài, bù jiào zhī shī yě.
臣聞軍國異容,施於封畿之內;兵農並備,在於疆埸之表。攻守之宜,皆因其習俗,銓其勇怯。山陵川陸之形,寒暑溫涼之氣,各由本性,易則害生。是故戍申作刺,怨起及瓜,今若以荊、吳銳師,遠屯清濟,功費既重,嗟苦亦深。以臣料之,未若即用彼眾之易也。管子理齊,寄令於人;商君為秦,設以耕戰。終能申威定霸,行其志業,非苟任強,實由有數。梁用武卒,其邦日減;齊用技擊,厥眾亦離。漢魏以來,茲制漸弛,蒐田雖復先王之禮,理兵徒逞耳目之欲。有急之日,人不知戰,至乃廣延賞募,奉以厚秩,發遽奔救,天下騷然。方伯刺史,拱手坐聽,自無經略,唯冀朝廷遣軍,此皆忘戰之害,不教之失也。
jīn yí rén shí nèi, jùn lǐ chéng huáng, zú jū jù chù, cūn lǐ bǐ cì, kè qí qí shè, tōng qí fēng sú, zhǎng lì jiǎn shì, chà pǐn néng fǒu, jiǎ kē shàng dì, jiàn jiù yōu bié, míng qí xūn jié, biǎo yán zhōu jùn. rú cǐ zé tún bù yǒu cháng, bù qiān qí yè, nèi hù lǎo ruò, wài tōng guān tú, péng cáo sù dìng, tóng yōu děng lè, qíng yóu xí qīn, yì yīn shì zhe, zhòu zhàn jiàn mào, zú yǐ xiāng shí, yè zhàn wén shēng, zú yǐ xiāng jiù, sī jiào zhàn zhī yī yú, xiān zhé zhī yí shù yě. lùn zhě bì yǐ gǔ chéng huāng huǐ, nán kě xiū fù. jīn bù wèi dùn biàn jiā gōng, zhěng lì rú jiù, dàn yù xiān dìng mín jū, yíng qí lǘ shù, yōng hè cún zhě, yīn zé zēng zhī, qí yǒu huǐ quē, quán shí shān duàn. zú yù bǐ qīng bīng, fáng è yóu qí, jiǎ yǐ xún shí, jiàn jiù wán lì. chē niú zhī fù, kè zhàng zhī yí, gōng shǒu suǒ zī, jūn guó zhī yào, jīn yīn rén suǒ lì, dǎo ér lǜ zhī. gēng nóng zhī qì wèi fǔ kù zhī bǎo, tián cán zhī máng jiān hàn chéng zhī yòng, qiān shì zhī zǎi zǒng bèi lǚ zhī bīng, wàn hù zhī dōu jù quán jūn zhī zhòng, bīng qiáng ér dí bù jiè, guó fù ér rén bù láo, bǐ yú yōu fù duì wǔ zuò shí lǐn liáng zhě, bù kě tóng nián ér xiào yǐ.
今移人實內,浚理城隍,族居聚處,村里比次,課其騎射,通其風俗,長吏簡試,差品能否,甲科上第,漸就優別,明其勛捷,表言州郡。如此則屯部有常,不遷其業,內護老弱,外通官途,朋曹素定,同憂等樂,情由習親,藝因事著,晝戰見貌,足以相識,夜戰聞聲,足以相救,斯教戰之一隅,先哲之遺術也。論者必以古城荒毀,難可修復。今不謂頓便加功,整麗如舊,但欲先定民居,營其閭術,墉壑存者,因則增之,其有毀缺,權時柵斷。足御彼輕兵,防遏游騎,假以旬時,漸就完立。車牛之賦,課仗之宜,攻守所資,軍國之要,今因人所利,導而率之。耕農之器為府庫之寶,田蠶之氓兼捍城之用,千室之宰總倍旅之兵,萬戶之都具全軍之眾,兵強而敵不戒,國富而人不勞,比於優復隊伍、坐食廩糧者,不可同年而校矣。
jīn chéng píng lái jiǔ, biān lìng chí zòng, gōng gǎn lì tiě, jì bù dōu duàn, wǎng suì qì jiǎ, chuí èr shí nián, kè qí suǒ rèn, lǐ yīng xiāo huài. wèi yí míng shēn jiù kē, yán jiā jìn sāi, zhū shāng jiǎ wǎng lái, gǎn xié cáng zhě, yǐ jūn fǎ lǐ zhī. yòu jiè shàng yán lì guān hòu, dù fèi xián qī. chéng bǎo zhī jìng, zhū suǒ kè zhàng, bìng jiā diāo juān, bié zào chéng shì. ruò yǒu yí zú wáng rèn jí sī wèi qiè dào zhě, jiē kě lì jiǎn, yú shì wèi cháng. cǐ yì yù dí zhī yào yě.
今承平來久,邊令弛縱,弓簳利鐵,既不都斷,往歲棄甲,垂二十年,課其所任,理應消壞。謂宜明申舊科,嚴加禁塞,諸商賈往來,敢挾藏者,以軍法理之。又界上嚴立關候,杜廢閒蹊。成保之境,諸所課仗,並加彫鐫,別造程式。若有遺鏃亡刃及私為竊盜者,皆可立檢,於事為常。此亦禦敵之要也。
wén dì bù néng yòng.
文帝不能用。
rú rú
蠕蠕
rú rú ér yǎn fǎn xìng yù jiǔ lǘ. tuō bá zài běi huāng, bù luò zhǔ lì wēi mò, lüè qí yǒu de yī nú, fā shǐ qí méi, wàng běn míng, qí zhǔ zì zhī yuē mù gǔ lǘ. mù gǔ lǘ zhě, shǒu tū yě. mù gǔ lǘ yǔ yù jiǔ lǘ shēng xiāng jìn, gù qí hòu zi sūn yīn yǐ wèi shì yān. mù gǔ lǘ jì zhuàng, miǎn nú wèi qí zú. dài wáng yī lú shí, zuò hòu qī dāng zhǎn, wáng nì guǎng mò xī gǔ zhī jiān, shōu hé bū táo, dé bǎi yú rén. zhì qí zi chē lù huì, xióng jiàn, shǐ yǒu bù zhòng, zì hào róu rán. hòu wèi tài wǔ yǐ qí wú zhī, zhuàng lèi yú chóng, gù gǎi qí hào yuē rú rú. sòng qí wèi zhī ruì ruì, suí shǐ yì yuē ruì ruì.
蠕蠕(而兗反)姓郁久閭。托跋在北荒,部落主力微末,掠騎有得一奴,發始齊眉,忘本名,其主字之曰木骨閭。「木骨閭」者,首禿也。木骨閭與郁久閭聲相近,故其後子孫因以為氏焉。木骨閭既壯,免奴為騎卒。代王猗盧時,坐後期當斬,亡匿廣漠谿谷之間,收合逋逃,得百餘人。至其子車鹿會,雄健,始有部眾,自號柔然。後魏太武以其無知,狀類於蟲,故改其號曰蠕蠕。(宋齊謂之芮芮,隋史亦曰芮芮。)
yòu liù dài sūn shè lún, xiōng jiǎo, shén yǒu quán lüè. dù mò běi, qīn gāo chē, shēn rù qí dì, suì bìng zhū bù, xiōng shì yì zhèn. běi xǐ ruò luò shuǐ, shǐ lì jūn fǎ: qiān rén wèi yī jūn, jūn zhì jiāng yī rén bǎi rén wèi chuáng, chuáng zhì shuài yī rén. qí xī běi yǒu xiōng nú yú zhǒng, guó yóu fù qiáng, jǐn wèi shè lún suǒ bìng, hào wèi qiáng shèng. qí xī zé yān qí zhī běi, dōng zé cháo xiān gù dì zhī xī, běi zé dù shā mò, qióng hàn hǎi, nán zé lín dà qì. qí cháng suǒ huì tíng, zé dūn huáng zhāng yē zhī běi. yú shì zì hào qiū dòu fá kè hán. kè hán zhī hào shǐ yú cǐ. qiū dòu fá yóu yán jià yù kāi zhāng yě, kè hán yóu yán huáng dì yě. rú rú zhī sú, jūn jí dà chén yīn qí xíng néng, jí wèi chēng hào, ruò zhōng guó lì shì. jì sǐ zhī hòu, bù fù zhuī chēng.
又六代孫社侖,凶狡,甚有權略。度漠北,侵高車,深入其地,遂並諸部,凶勢益振。北徙弱落水,始立軍法:千人為一軍,軍置將一人;百人為幢,幢置帥一人。其西北有匈奴餘種,國尤富強,盡為社侖所並,號為強盛。其西則焉耆之北,東則朝鮮故地之西,北則渡沙漠,窮瀚海,南則臨大磧。其常所會庭,則敦煌、張掖之北。於是自號丘豆伐可汗。(可汗之號始於此。)」丘豆伐」猶言駕馭開張也,可汗猶言皇帝也。蠕蠕之俗,君及大臣因其行能,即為稱號,若中國立諡。既死之後,不復追稱。
hòu yòu pín rǎo běi biān, hòu wèi shén èr nián xià sì yuè, tài wǔ lǜ bīng shí yú wàn xí zhī. qí zhǔ dà tán shè lún cóng fù zhī dì. zhèn bù, jiāng qí zú dǎng, fén shāo lú shě, jué jī xī zǒu. yú shì guó luò sì sàn, cuàn fú shān gǔ, chù chǎn yě bù, wú rén shōu shì. tài wǔ dì yuán lì shuǐ xī xíng, guò hàn jiāng dòu xiàn gù lěi. liù yuè, cì yú tù yuán shuǐ, qù píng chéng sān qiān qī bǎi yú lǐ. fēn jūn sōu tǎo, dōng zhì hàn hǎi, xī jiē zhāng yē shuǐ, běi dù yàn rán shān, dōng xī wǔ qiān yú lǐ, nán běi sān qiān lǐ. gāo chē zhū bù yòu shā dà tán zhǒng lèi, qián hòu guī jiàng sān shí yú wàn, fú huò shǒu lǔ jí róng mǎ bǎi yǒu yú wàn. zhì sūn tǔ hè zhēn, tài wǔ yòu zhēng pò zhī, jǐn shōu qí hù chù chǎn bǎi yú wàn, zì shì biān jiāng xī jǐng yǐ.
後又頻擾北邊,後魏神二年夏四月,太武率兵十餘萬襲之。其主大檀(社侖從父之弟。)震怖,將其族黨,焚燒廬舍,絕跡西走。於是國落四散,竄伏山谷,畜產野布,無人收視。太武帝緣栗水西行,過漢將竇憲故壘。六月,次於兔園水,去平城三千七百餘里。分軍搜討,東至瀚海,西接張掖水,北度燕然山,東西五千餘里,南北三千里。高車諸部又殺大檀種類,前後歸降三十餘萬,俘獲首虜及戎馬百有餘萬。至孫吐賀真,太武又征破之,盡收其戶畜產百餘萬,自是邊疆息警矣。
xiàn wén dì huáng xìng zhōng, qí zhǔ yǔ chéng tǔ hè zhēn zhī zǐ fàn sāi, zhēng nán jiāng jūn diāo yōng shàng biǎo yuē:
獻文帝皇興中,其主予成(吐賀真之子)犯塞,征南將軍刁雍上表曰:
chén wén běi dí hàn yú, tóng yú qín shòu. suǒ zhǎng zhě yě zhàn, suǒ duǎn zhě gōng chéng. ruò yǐ suǒ duǎn, duó qí suǒ zhǎng, zé suī zhòng bù néng chéng huàn, suī lái bù néng nèi bī. yòu dí sǎn jū yě zé, suí zhú shuǐ cǎo, zhàn zé yǔ jiā chǎn bìng zhì, bēn zé yǔ xù mù jù táo, bù jī zī liáng ér yǐn shí zú, shì yǐ gǔ rén fá běi fāng, rǎng qí qīn lüè ér yǐ. lì dài wèi biān huàn zhě, liáng yóu shū hū wú cháng gù yě. liù zhèn shì fēn, bèi zhòng bù dòu, hù xiāng wéi bī, nán yǐ zhì zhī.
臣聞北狄悍愚,同於禽獸。所長者野戰,所短者攻城。若以所短,奪其所長,則雖眾不能成患,雖來不能內逼。又狄散居野澤,隨逐水草,戰則與家產並至,奔則與畜牧俱逃,不齎資糧而飲食足,是以古人伐北方,攘其侵掠而已。歷代為邊患者,良由倏忽無常故也。六鎮勢分,倍眾不鬥,互相圍逼,難以制之。
xī zhōu mìng nán zhòng, chéng bǐ shuò fāng, zhào líng qín shǐ, zhǎng chéng shì zhú, hàn zhī xiào wǔ, yòu zhǒng qí shì. cǐ sì dài zhī jūn, jiē dì wáng zhī xióng jié, suǒ yǐ jiē tóng cǐ yì zhě, fēi zhì shù zhī bù zhǎng, bīng zhòng zhī bù zú, nǎi fáng dí zhī yào shì, qí lǐ yí rán gù yě. yì chēng' tiān xiǎn, bù kě shēng dì xiǎn, shān chuān qiū líng. wáng gōng shè xiǎn, yǐ shǒu qí guó'. zhǎng chéng zhī wèi yú!
昔周命南仲,城彼朔方,趙靈、秦始,長城是築,漢之孝武,又踵其事。此四代之君,皆帝王之雄傑,所以皆同此役者,非智術之不長,兵眾之不足,乃防狄之要事,其理宜然故也。易稱'天險,不可升;地險,山川丘陵。王公設險,以守其國'。長城之謂歟!
jīn yí yī gù yú liù zhèn zhī běi zhú zhǎng chéng, yǐ yù běi lǔ. suī yǒu zàn láo zhī qín, nǎi yǒu yǒng yì zhī yì. jí yú yào hài, wǎng wǎng kāi mén, zào xiǎo chéng yú qí cè, yīn dì què dí, duō zhì gōng nǔ. dí lái yǒu chéng kě shǒu, yǒu bīng kě hàn. jì bù gōng chéng, yě lüè wú huò, cǎo jǐn zé zǒu, zhōng bì chéng ài. yí fā jìn zhōu wǔ yǒng sì wàn rén, jí jīng shī èr wàn rén, hé liù wàn rén, wèi wǔ shì. yú yuàn nèi lì zhēng běi dà jiāng jūn fǔ, xuǎn zhōng yǒng yǒu zhì gàn zhě yǐ chōng qí xuǎn, xià zhì guān shǔ. fēn wèi sān jūn, èr wàn rén zhuān xí gōng shè, èr wàn rén zhuān xí dāo dùn, èr wàn rén zhuān xí qí shuò. xiū lì zhàn chǎng, shí rì yī xí. cǎi zhū gé liàng bā zhèn zhī fǎ, wèi píng dì yù kòu zhī fāng. shǐ qí jiě bīng jiā zhī yí, shí jīng qí zhī jié, qì xiè jīng jiān, bì kān yù kòu. shǐ jiāng yǒu dìng bīng, bīng yǒu cháng zhǔ, shàng xià xiāng xìn, zhòu yè rú yī. qī yuè fā liù bù bīng wàn rén, gè bèi róng zuò zhī jù. chì tái běi zhū tún, suí jìn zuò mǐ gōng sòng liù zhèn. zhì bā yuè, zhēng běi bù lǜ suǒ zhèn yǔ liù zhèn zhī bīng, zhí zhì qì nán, yáng wēi mò běi. dí ruò lái jù, yǔ zhī jué zhàn. ruò qí bù lái, rán hòu fēn sǎn qí dì, yǐ zhú zhǎng chéng. jì liù zhèn dōng xī bù guò qiān lǐ, liù zhèn bìng zài jīn mǎ yì yún zhōng dān yú jiè. hòu wèi xuān dì zhèng shǐ zhōng, shàng shū yuán sī lǐ fǔ xún běi fān, yǐ bá yě zhì zhèn, jū nán, yǔ liù zhèn bù qí, gèng lì sān shù, yì zài mǎ yì děng jùn jiè. ruò yī fū yī yuè zhī gōng dāng sān bù zhī dì, sān bǎi rén sān lǐ, sān qiān rén sān shí lǐ, sān wàn rén sān bǎi lǐ. qiān lǐ zhī dì, qiáng ruò xiāng jiān, jì shí wàn rén yī yuè bì jiù. yùn liáng yī yuè, bù zú wèi duō, rén huái yǒng yì, láo ér wú yuàn.
今宜依故於六鎮之北築長城,以御北虜。雖有暫勞之勤,乃有永逸之益。即於要害,往往開門,造小城於其側,因地卻敵,多置弓弩。狄來有城可守,有兵可捍。既不攻城,野掠無獲,草盡則走,終必懲艾。宜發近州武勇四萬人,及京師二萬人,合六萬人,為武士。於苑內立征北大將軍府,選忠勇有志幹者以充其選,下置官屬。分為三軍,二萬人專習弓射,二萬人專習刀楯,二萬人專習騎槊。修立戰場,十日一習。采諸葛亮八陣之法,為平地禦寇之方。使其解兵家之宜,識旌旗之節,器械精堅,必堪禦寇。使將有定兵,兵有常主,上下相信,晝夜如一。七月發六部兵萬人,各備戎作之具。敕台北諸屯,隨近作米供送六鎮。至八月,征北部率所鎮與六鎮之兵,直至磧南,揚威漠北。狄若來拒,與之決戰。若其不來,然後分散其地,以築長城。計六鎮東西不過千里,(六鎮並在今馬邑、雲中、單于界。後魏宣帝正始中,尚書源思禮撫巡北蕃,以跋野置鎮,居南,與六鎮不齊,更立三戍,亦在馬邑等郡界。)若一夫一月之功當三步之地,三百人三里,三千人三十里,三萬人三百里。千里之地,強弱相兼,計十萬人一月必就。運糧一月,不足為多,人懷永逸,勞而無怨。
jì zhú zhǎng chéng qí lì yǒu wǔ: bà yóu fáng zhī kǔ, qí lì yī yě běi bù fàng mù, wú chāo lüè zhī huàn, qí lì èr yě dēng chéng guān dí, yǐ yì dài láo, qí lì sān yě shěng jìng fáng zhī yú, xī wú shí zhī bèi, qí lì sì yě suì cháng dì yùn, yǒng dé bù guì, qí lì wǔ yě.
計築長城其利有五:罷游防之苦,其利一也;北部放牧,無抄掠之患,其利二也;登城觀敵,以逸待勞,其利三也;省境防之虞,息無時之備,其利四也;歲常遞運,永得不匱,其利五也。
dì cóng zhī, biān jìng huò qí lì. hòu dì yòu běi tǎo, dà bài zhī, zhǎn shǒu wǔ wàn jí, jiàng zhě wàn yú, róng mǎ qì xiè bù kě chēng jì, zhuī bēn zhú běi xún yǒu jiǔ rì, wǎng fǎn liù qiān yú lǐ. gǎi nǚ shuǐ yuē wǔ chuān.
帝從之,邊境獲其利。後帝又北討,大敗之,斬首五萬級,降者萬餘,戎馬器械不可稱計,追奔逐北旬有九日,往返六千餘里。改女水曰武川。
xiào míng dì xī píng chū, qí zhǔ chǒu nú yǔ chéng dì zhī zǐ shàn yòng bīng, xī zhēng gāo chē, dà pò zhī, qín qí zhǔ mí é tū, shā zhī, jǐn bìng pàn zhě, guó suì qiáng shèng. chǒu nú sǐ, dì ā nà guī lì jīng shí rì, qí zú xiōng qí lì fā shì fā lǜ zhòng fá zhī, ā nà guī qīng qí nán zǒu, guī hòu wèi, fēng shuò fāng jùn gōng rú rú wáng, dì gěi qí èr qiān, yuán chū sài. chū, ā nà guī lái bēn zhī hòu, qí cóng fù xiōng pó luó mén lǜ zhòng tǎo shì fā, pò zhī, zhòng tuī pó luó mén wèi zhǔ, huì pó luó mén wèi gāo chē suǒ zhú, lǜ bù luò yì liáng zhōu jiàng, jīn wǔ wēi jùn yú shì rú rú shù wàn, xiāng shuài yíng ā nà guī. lù shàng shū shì gāo yáng wáng yōng shàng shū lìng lǐ chóng zòu yuē: rú rú dài kuà jué yù, gǎn huà lái guī, ā nà guī wěi zhì yú qián, pó luó mén guī chéng yú hòu. hé yī hū hán, dé tóng jīn měi. qiè wén hàn lì nán běi dān yú, jìn yǒu dōng xī zhī chēng, jiē suǒ yǐ xiāng wéi yù nán, wèi guó fān lí. jīn chén děng cān yì, yǐ wèi huái shuò zhèn běi, tǔ míng wú jié shān tǔ ruò xī quán, dūn huáng běi xī hǎi jùn, jí hàn jìn jiù zhàng, èr chù kuān píng, yuán yě mí wò. ā nà guī yí zhì tǔ ruò xī quán, pó luó mén yí zhì xī hǎi jùn, gè lìng zǒng lǜ bù luò, shōu lí jù sàn. bǐ chén xià zhī guān, rèn qí jiù sú.
孝明帝熙平初,其主丑奴(予成弟之子)善用兵,西征高車,大破之,擒其主彌俄突,殺之,盡並叛者,國遂強盛。丑奴死,弟阿那瑰立經十日,其族兄俟力發示發率眾伐之,阿那瑰輕騎南走,歸後魏,封朔方郡公、蠕蠕王,帝給騎二千,援出塞。初,阿那瑰來奔之後,其從父兄婆羅門率眾討示發,破之,眾推婆羅門為主,會婆羅門為高車所逐,率部落詣涼州降,(今武威郡)於是蠕蠕數萬,相率迎阿那瑰。錄尚書事高陽王雍、尚書令李崇奏曰:「蠕蠕代跨絕域,感化來歸,阿那瑰委質於前,婆羅門歸誠於後。何一呼韓,得同今美。竊聞漢立南北單于,晉有東西之稱,皆所以相維御難,為國藩籬。今臣等參議,以為懷朔鎮北,土名無結山吐若奚泉,敦煌北西海郡,即漢、晉舊障,二處寬平,原野彌沃。阿那瑰宜置吐若奚泉,婆羅門宜置西海郡,各令總率部落,收離聚散。彼臣下之官,任其舊俗。」
shí cháo tíng wèn ān zhì zhī yí yú liáng zhōu cì shǐ yuán fān, fān biǎo yuē:
時朝廷問安置之宜於涼州刺史袁翻,翻表曰:
gāo chē rú rú dié xiāng tūn shì, shǐ zé rú rú shuāi wēi, gāo chē qiáng shèng, jí rú rú fù zhèn, fǎn pò gāo chē, zhǔ sàng rén lí, bù jué rú yán. ér jīn gāo chē néng zhōng xuě qí chǐ fù cuī rú rú zhě, zhèng yóu zhǒng lèi fán duō, bù kě dùn miè gù yě. rán dòu cǐ liǎng dí, jí biàn zhuāng zhī suàn, de shǐ jìng shàng wú chén.
高車、蠕蠕迭相吞噬,始則蠕蠕衰微,高車強盛,及蠕蠕復振,反破高車,主喪人離,不絕如綖。而今高車能終雪其恥、復摧蠕蠕者,正由種類繁多,不可頓滅故也。然斗此兩敵,即卞莊之算,得使境上無塵。
jīn rú rú nèi wèi gāo chē suǒ tǎo miè, wài píng dà guó zhī wēi líng, liǎng zhǔ tóu shēn, yī qī ér zhì, ruò qì ér bù shòu, zé kuī wǒ dà dé ruò nà ér lǐ dài, sǔn wǒ zī chǔ, lái zhě jì duō, quán xǐ nèi dì, fēi zhí qí qíng bù yuàn, zhuǎn sòng jiān nán. rán yí bù luàn huá, qián jiàn wú yuǎn, fù chē zài yú liú shí, huǐ zhé gù bù kě xún.
今蠕蠕內為高車所討滅,外憑大國之威靈,兩主投身,一期而至,若棄而不受,則虧我大德;若納而禮待,損我資儲,來者既多,全徙內地,非直其情不願,轉送艱難。然夷不亂華,前鑒無遠,覆車在於劉、石,毀轍固不可尋。
rú rú shàng cún, zé gāo chē yóu yǒu nèi gù zhī yōu, wèi xiá kuī yú shàng guó. rú rú quán miè, zé gāo chē bá hù zhī jì, qǐ yì kě zhī. jīn rú rú suī zhǔ bēn yú shàng, rén sàn yú xià, ér yú dǎng shí fán, bù luò yóu zhòng, chù chù qí bù, yǐ xì jīn zhǔ ěr. gāo chē yì wèi néng yī shí bìng jiān, jǐn lìng guī fù.
蠕蠕尚存,則高車猶有內顧之憂,未暇窺窬上國。蠕蠕全滅,則高車跋扈之計,豈易可知。今蠕蠕雖主奔於上,人散於下,而餘黨實繁,部落猶眾,處處棋布,以系今主耳。高車亦未能一時併兼,盡令歸附。
yòu gāo chē shì mǎ suī zhòng, zhǔ shén nuò ruò, wéi yǐ lüè dào wèi zī, líng duó wèi yè. ér hé xī hàn yù qiáng dí, wéi liáng zhōu dūn huáng ér yǐ. liáng zhōu tǔ guǎng rén xī, liáng zhàng sù què, dūn huáng jiǔ quán, kōng xū yóu shén. rú rú wú fù shù lì, lìng gāo chē dú shàn běi chuí, zé sì gù zhī yōu, fěi cháo yī xī.
又高車士馬雖眾,主甚懦弱,唯以掠盜為資,凌奪為業。而河西捍禦強敵,唯涼州、敦煌而已。涼州土廣人稀,糧仗素闕,敦煌、酒泉,空虛尤甚。蠕蠕無復豎立,令高車獨擅北垂,則四顧之憂,匪朝伊夕。
yú wèi rú rú èr zhǔ, yí bìng cún zhī, jū ā nà guī yú dōng piān, chù pó luó mén yú xī yì. qí pó luó mén, qǐng xiū xī hǎi gù chéng yǐ ān chù. xī hǎi gù jùn, běn shǔ liáng zhōu, jīn zài jiǔ quán zhí běi zhāng yē xī běi qiān èr bǎi lǐ, qù gāo chē suǒ zhù jīn shān qiān yú lǐ, zhèng shì běi lǔ wǎng lái zhī yào chōng, hàn jiā xíng jūn zhī jiù dào, tǔ dì wò yǎn, dà yí gēng zhí. fēi dàn jīn chù pó luó mén yú shì wèi biàn, jí kě yǒng wèi zhòng shù, zhèn fáng xī běi. yí qiǎn yī liáng jiāng jiān hù pó luó mén, suī wài wèi shǔ rú rú zhī shēng, nèi shí fáng gāo chē zhī cè. yī èr nián hòu, zú shí zú bīng, sī gù ān biān bǎo sāi zhī liáng jì yě.
愚謂蠕蠕二主,宜並存之,居阿那瑰於東偏,處婆羅門於西裔。其婆羅門,請修西海故城以安處。西海故郡,本屬涼州,今在酒泉直北、張掖西北千二百里,去高車所住金山千餘里,正是北虜往來之要衝,漢家行軍之舊道,土地沃衍,大宜耕殖。非但今處婆羅門於事為便,即可永為重戍,鎮防西北。宜遣一良將監護婆羅門,雖外為署蠕蠕之聲,內實防高車之策。一二年後,足食足兵,斯固安邊保塞之良計也。
ruò pó luó mén néng zì kè lì, shǐ yú jìn guī xīn, shōu lí jù sàn, fù xìng qí guó zhě, nǎi jiàn lìng běi xǐ, zhuǎn dù liú shā, jí shì wǒ zhī wài fān, gāo chē qíng dí. xī běi zhī lǔ, kě wú guò lǜ. rú qí jiān huí fǎn fù gū ēn bèi dé zhě, cǐ bù guò wèi bū táo zhī kòu, yú wǒ hé sǔn. jīn bù zǎo tú, róng xīn yī qǐ, tuō xiān jù xī hǎi, duó qí xiǎn yào, zé jiǔ quán zhāng yē, zì rán gū wēi, zhǎng hé yǐ xī, zhōng fēi guó yǒu.
若婆羅門能自克勵,使餘燼歸心,收離聚散,復興其國者,乃漸令北徙,轉渡流沙,即是我之外藩,高車勍敵。西北之虜,可無過慮。如其奸回反覆、孤恩背德者,此不過為逋逃之寇,於我何損。今不早圖,戎心一啟,脫先據西海,奪其險要,則酒泉、張掖,自然孤危,長河以西,終非國有。
qiě xī hǎi běi chuí, jí shì dà qì, yě shòu suǒ jù, qiān bǎi wèi qún, zhèng shì rú rú shè liè zhī chù. zhí tián yǐ zì gòng, jí shòu yǐ zì gěi, bǐ cǐ xiāng zī, zú yǐ zì gù. jīn liào dù shì rú xiǎo sǔn, suì zhōng dà jì, qí lì shí duō. gāo chē chái láng zhī xīn, hé kě zhuān xìn? jiǎ lìng chēng chén, zhǐ kě wài jiā yōu nà, ér xū nèi bèi mí gù yě.
且西海北垂,即是大磧,野獸所聚,千百為群,正是蠕蠕射獵之處。殖田以自供,籍獸以自給,彼此相資,足以自固。今料度似如小損,歲終大計,其利實多。高車豺狼之心,何可專信?假令稱臣,止可外加優納,而須內備彌固也。
cháo yì shì zhī. zhào ān xī jiāng jūn tíng wèi qīng yuán hóng chāo yì dūn huáng ān zhì pó luó mén. pó luó mén xún yǔ bù zhòng móu pàn tóu yè dā, yè dā sān qī jiē pó luó mén zǐ mèi yě. réng wèi zhōu jūn tǎo qín zhī. wǔ nián, pó luó mén sǐ yú luò nán zhī guǎn.
朝議是之。詔安西將軍、廷尉卿元洪超詣敦煌安置婆羅門。婆羅門尋與部眾謀叛投嚈噠,嚈噠三妻皆婆羅門姊妹也。仍為州軍討擒之。五年,婆羅門死於洛南之館。
ā nà guī bù luò jì hé, shì mǎ shāo shèng, nǎi hào kè hán, qiǎn wèi zhǎng zi qǐng shàng wèi gōng zhǔ, chū dì yòu zì nà ā nà guī nǚ wèi hòu. ā nà guī qǐng yǐ qí sūn nǚ qī qí xiàn wǔ wáng zǐ zhǎng guǎng gōng zhàn, ā nà guī yǒu ài nǚ, yòu qǐng pèi qí xiàn wáng, zì cǐ sài wài wú chén yǐ.
阿那瑰部落既和,士馬稍盛,乃號可汗,遣為長子請尚魏公主,出帝又自納阿那瑰女為後。阿那瑰請以其孫女妻齊獻武王子長廣公湛,阿那瑰有愛女,又請配齊獻王,自此塞外無塵矣。
shǐ ā nà guī chū fù qí guó, jǐn lǐ cháo tíng. míng dì zhī hòu, zhōng yuán sàng luàn, ā nà guī tǒng lǜ běi fāng, pō wèi qiáng shèng, bù fù chēng chén. wèi rǔ yáng wáng xiān zhī wèi qín zhōu, qiǎn qí diǎn qiān qí rén chún yú tán shǐ yú ā nà guī, ā nà guī suì liú zhī, qīn chǒng rèn shì. ā nà guī yòu cháng yīn dào luò yáng, xīn mù zhōng guó, nǎi lì guān hào, nǐ yú wáng zhě, suì yǒu shì zhōng huáng mén zhī shǔ. yǐ tán wèi mì shū jiān huáng mén láng, zhǎng qí wén mò. tán jiào ā nà guī, zhuǎn zì jiāo dà, měi yǔ wèi shū, lín dí kàng lǐ.
始阿那瑰初復其國,盡禮朝廷。明帝之後,中原喪亂,阿那瑰統率北方,頗為強盛,不復稱臣。魏汝陽王暹之為秦州,遣其典簽齊人淳于覃使於阿那瑰,阿那瑰遂留之,親寵任事。阿那瑰又嘗因到洛陽,心慕中國,乃立官號,擬於王者,遂有侍中、黃門之屬。以覃為秘書監黃門郎,掌其文墨。覃教阿那瑰,轉自驕大,每與魏書,鄰敵亢禮。
jí qí shòu dōng wèi chán, hòu ā nà guī wèi tū jué suǒ pò, zì shā, tài zǐ ān luó chén ān, wū hán fǎn. bēn qí. wén xuān dì nǎi běi tǎo tū jué, ér lì ān luó chén wèi zhǔ, zhì zhī mǎ yì chuān. hòu bèi pàn, wén xuān dì qīn zhēng, jiē dà pò zhī.
及齊受東魏禪,後阿那瑰為突厥所破,自殺,太子菴羅辰(菴,烏含反。)奔齊。文宣帝乃北討突厥,而立菴羅辰為主,置之馬邑川。後背叛,文宣帝親征,皆大破之。
guó rén lì ā nà guī shū fù dèng shū zǐ wèi zhǔ. shì shí yòu lèi wèi tū jué suǒ pò, yǐ xī wèi gōng dì èr nián, lǜ bù luò qiān yú jiā bēn guān zhōng. tū jué jì shì bīng qiáng, yòu jí xī wèi hé hǎo, jì qí lián lèi yī píng dà guó, shǐ yì xiāng xì, qǐng jǐn shā yǐ gān xīn. zhōu wén dì suì shōu fù rú rú zhǔ yǐ xià sān qiān yú rén fù tū jué shǐ, yú qīng mén wài zhǎn zhī. zhōng nán yǐ xià miǎn sǐ, pèi wáng gōng jiā wèi nú lì.
國人立阿那瑰叔父鄧叔子為主。是時又累為突厥所破,以西魏恭帝二年,率部落千餘家奔關中。突厥既恃兵強,又藉西魏和好,忌其連類依憑大國,使驛相系,請盡殺以甘心。周文帝遂收縛蠕蠕主以下三千餘人付突厥使,於青門外斬之。中男以下免死,配王公家為奴隸。