zhāng shí wán yún: chǎn hòu yuán qì kuī sǔn, è lù chéng xū shàng gōng, yǎn huā tóu xuàn, huò xīn xià mǎn mèn, shén hūn kǒu jìn, huò tán xián yōng shèng zhě, jí yòng rè tóng biàn zhǔ zhī. huò xuè xià duō ér yūn, huò shén hūn fán luàn, qiōng guī tāng jiā rén cān zé lán tóng biàn, jiān bǔ ér sàn zhī cǐ tiáo jí xū zhēn zhuó, xuè xià duō ér yūn, xuè xū kě zhī, qǐ yǒu zài yòng qiōng guī zé lán xīn cuàn zǒu xuè zhōng qì fēn zhī pǐn, yǐ yì qí xū zāi! qí fāng quán lài rén cān gù zhī, rán rén cān zài jīn rì, zhí zhòng nán bàn, fāng jì bù shàn, rén cān yòu bù yì dé, mò ruò yòng sān jiǎ fù mài dà xiǎo dìng fēng zhū zhī wèi yù yě, míng zhě wù zhī. yòu bài xuè shàng chōng yǒu sān huò gē wǔ tán xiào, huò nù mà zuò wò, shén zé yú qiáng shàng wū, cǐ bài xuè chōng xīn duō sǐ, yòng huā ruǐ shí sàn, huò hǔ pò hēi lóng dān, rú suī mèn luàn, bù zhì diān kuáng zhě, shī xiào sàn jiā yù jīn ruò bǎo mèn ǒu è fù mǎn zhàng tòng zhě, cǐ bài xuè chōng wèi, wǔ jī sàn huò píng wèi jiā jiāng guì bù yīng, sòng lái fù dān, ǒu nì fù zhàng, xuè huà wèi shuǐ zhě, jīn guì xià yū xuè tāng ruò miàn chì ǒu nì yù sǐ, huò chuǎn jí zhě, cǐ bài xuè chōng fèi, rén cān sū mù, shén zé jiā máng xiāo tāng dàng dí zhī. dà dǐ chōng xīn zhě, shí nán jiù yī, chōng wèi zhě wǔ sǐ wǔ shēng, chōng fèi zhě shí quán yī èr. yòu chǎn hòu kǒu bí qǐ hēi sè ér bí nǜ zhě, shì wèi qì xū bài ér xuè zhì yě, jí yòng rén cān sū mù, shāo chí bù jiù. yú àn chǎn hòu yuán yǒu yū xuè shàng chōng děng zhèng, zhāng shì lùn zhī xiáng yǐ. chǎn hòu yū xuè shí zhèng, bì yǒu fù tòng jù àn qíng xíng, rú guǒ tòng chù jù àn, qīng zhě yòng shēng huà tāng, zhòng zhě yòng huí shēng dān zuì miào. gài huí shēng dān yǐ cù zhǔ dà huáng, yuē rù bìng suǒ ér bù shāng tā zāng, nèi duō fēi zǒu yǒu qíng shí xuè zhī chóng, yòu yǒu rén cān hù zhèng, hé yū bù pò, hé zhèng néng shāng. jìn jiàn chǎn fù fù tòng, yī zhě bìng bù wèn jù àn xǐ àn, yī gài yǐ shēng huà tāng cóng shì, shèn zhì bìng jiā yì bù yán yī, měi zhì chǎn hòu, bì fú shēng huà tāng shí shù tiē, chéng yīn xū láo bìng, kě shèng dào zāi! yú jiàn gǔ běn dá shēng piān zhōng, shēng huà tāng fāng xià zhù yún: zhuān zhì chǎn hòu yū xuè fù tòng ér zhěn tòng, néng huà yū shēng xīn yě. fāng yǔ bìng duì, què yǒu suǒ jù. jìn rì kè běn, zhí yún zhì chǎn hòu zhū bìng, shèn zhì yǒu zhù chǎn xià jí fú zhě, bù tōng yǐ jí, kě è kě hèn. zài dá shēng piān yī shū, dà yào jiào rén jìng zhèn, dài zào huà zhī zì rán, miào bù kě yán, ér suǒ yòng fāng yào, zé wèi kě jǐn xìn, rú dá shēng tāng xià, huái yùn jiǔ yuè hòu fú, duō fú yóu miào, suǒ wèi tiān xià běn wú shì, yōng rén zì yōu zhī yǐ. qǐ yǒu bù wèn yùn fù zhī shēn tǐ mài xiàng, yī gài tóu yào zhī lǐ hū? jiǎ rú chén sè zhī mài, fú dá shēng tāng zé kě, ruò liú lì hóng huá zhī mài, xuè zhōng zhī qì běn wàng, xuè fēn wēn nuǎn, hé kě zài yòng xīn zǒu qì hū? bì zhì chǎn hòu xià xuè guò duō ér chéng jìng jué yǐ. rú cǐ děng bù tōng zhī yǔ, biàn zhī bù shèng qí biàn, kě wèi zhǎng tài xī yě!
張石頑云：「產後元氣虧損，惡露乘虛上攻，眼花頭眩，或心下滿悶，神昏口噤，或痰涎壅盛者，急用熱童便主之。或血下多而暈，或神昏煩亂，芎歸湯加人參、澤蘭、童便，兼補而散之（此條極須斟酌，血下多而暈，血虛可知，豈有再用芎、歸、澤蘭辛竄走血中氣分之品，以益其虛哉！其方全賴人參固之，然人參在今日，值重難辦，方既不善，人參又不易得，莫若用三甲復脈、大小定風珠之為愈也，明者悟之）。又敗血上沖有三∶或歌舞談笑，或怒罵坐臥，甚則逾牆上屋，此敗血衝心多死，用花蕊石散，或琥珀黑龍丹，如雖悶亂，不至癲狂者，失笑散加鬱金；若飽悶嘔惡腹滿脹痛者，此敗血沖胃，五積散或平胃加姜、桂、不應，送來復丹，嘔逆復脹，血化為水者，《金匱》下瘀血湯；若面赤嘔逆欲死，或喘急者，此敗血沖肺，人參、蘇木，甚則加芒硝湯蕩滌之。大抵衝心者，十難救一，沖胃者五死五生，沖肺者十全一、二。又產後口鼻起黑色而鼻衄者，是胃氣虛敗而血滯也，急用人參蘇木，稍遲不救」。愚按產後原有瘀血上沖等證，張氏論之詳矣。產後瘀血實證，必有腹痛拒按情形，如果痛處拒按，輕者用生化湯，重者用回生丹最妙。蓋回生丹以醋煮大黃，約入病所而不傷他髒，內多飛走有情食血之蟲，又有人參護正，何瘀不破，何正能傷。近見產婦腹痛，醫者並不問拒按喜按，一概以生化湯從事，甚至病家亦不延醫，每至產後，必服生化湯十數帖，成陰虛勞病，可勝悼哉！余見古本《達生篇》中，生化湯方下注云：專治產後瘀血腹痛、兒枕痛，能化瘀生新也。方與病對，確有所據。近日刻本，直雲∶「治產後諸病」，甚至有注「產下即服者」，不通已極，可惡可恨。再《達生篇》一書，大要教人靜鎮，待造化之自然，妙不可言，而所用方藥，則未可盡信，如達生湯下，「懷孕九月後服，多服尤妙」，所謂天下本無事，庸人自憂之矣。豈有不問孕婦之身體脈象，一概投藥之理乎？假如沉澀之脈，服達生湯則可，若流利洪滑之脈，血中之氣本旺，血分溫暖，何可再用辛走氣乎？必致產後下血過多而成痙厥矣。如此等不通之語，辨之不勝其辨，可為長太息也！