zhāng shí wán yún:" chǎn hòu yuán qì kuī sǔn, è lù chéng xū shàng gōng, yǎn huā tóu xuàn, huò xīn xià mǎn mèn, shén hūn kǒu jìn, huò tán xián yōng shèng zhě, jí yòng rè tóng biàn zhǔ zhī. huò xuè xià duō ér yūn, huò shén hūn fán luàn, qiōng guī tāng jiā rén shēn zé lán tóng biàn, jiān bǔ ér sàn zhī cǐ tiáo jí xū zhēn zhuó, xuè xià duō ér yūn, xuè xū kě zhī, qǐ yǒu zài yòng qiōng guī zé lán xīn cuàn zǒu xuè zhōng qì fēn zhī pǐn, yǐ yì qí xū zāi! qí fāng quán lài rén shēn gù zhī, rán rén shēn zài jīn rì, zhí zhòng nán bàn, fāng jì bù shàn, rén shēn yòu bù yì dé, mò ruò yòng sān jiǎ fù mài dà xiǎo dìng fēng zhū zhī wèi yù yě, míng zhě wù zhī. yòu bài xuè shàng chōng yǒu sān huò gē wǔ tán xiào, huò nù mà zuò wò, shén zé yú qiáng shàng wū, cǐ bài xuè chōng xīn duō sǐ, yòng huā ruǐ shí sàn, huò hǔ pò hēi lóng dān, rú suī mèn luàn, bù zhì diān kuáng zhě, shī xiào sàn jiā yù jīn ruò bǎo mèn ǒu è fù mǎn zhàng tòng zhě, cǐ bài xuè chōng wèi, wǔ jī sàn huò píng wèi jiā jiāng guì bù yīng, sòng lái fù dān, ǒu nì fù zhàng, xuè huà wéi shuǐ zhě, jīn kuì xià yū xuè tāng ruò miàn chì ǒu nì yù sǐ, huò chuǎn jí zhě, cǐ bài xuè chōng fèi, rén shēn sū mù, shén zé jiā máng xiāo tāng dàng dí zhī. dà dǐ chōng xīn zhě, shí nán jiù yī, chōng wèi zhě wǔ sǐ wǔ shēng, chōng fèi zhě shí quán yī èr. yòu chǎn hòu kǒu bí qǐ hēi sè ér bí nǜ zhě, shì wèi qì xū bài ér xuè zhì yě, jí yòng rén shēn sū mù, shāo chí bù jiù". yú àn chǎn hòu yuán yǒu yū xuè shàng chōng děng zhèng, zhāng shì lùn zhī xiáng yǐ. chǎn hòu yū xuè shí zhèng, bì yǒu fù tòng jù àn qíng xíng, rú guǒ tòng chù jù àn, qīng zhě yòng shēng huà tāng, zhòng zhě yòng huí shēng dān zuì miào. gài huí shēng dān yǐ cù zhǔ dài huáng, yuē rù bìng suǒ ér bù shāng tā zàng, nèi duō fēi zǒu yǒu qíng shí xuè zhī chóng, yòu yǒu rén shēn hù zhèng, hé yū bù pò, hé zhèng néng shāng. jìn jiàn chǎn fù fù tòng, yī zhě bìng bù wèn jù àn xǐ àn, yī gài yǐ shēng huà tāng cóng shì, shèn zhì bìng jiā yì bù yán yī, měi zhì chǎn hòu, bì fú shēng huà tāng shí shù tiē, chéng yīn xū láo bìng, kě shèng dào zāi! yú jiàn gǔ běn dá shēng piān zhōng, shēng huà tāng fāng xià zhù yún: zhuān zhì chǎn hòu yū xuè fù tòng ér zhěn tòng, néng huà yū shēng xīn yě. fāng yǔ bìng duì, què yǒu suǒ jù. jìn rì kè běn, zhí yún" zhì chǎn hòu zhū bìng", shèn zhì yǒu zhù" chǎn xià jí fú zhě", bù tōng yǐ jí, kě wù kě hèn. zài dá shēng piān yī shū, dà yào jiào rén jìng zhèn, dài zào huà zhī zì rán, miào bù kě yán, ér suǒ yòng fāng yào, zé wèi kě jǐn xìn, rú dá shēng tāng xià," huái yùn jiǔ yuè hòu fú, duō fú yóu miào", suǒ wèi tiān xià běn wú shì, yōng rén zì yōu zhī yǐ. qǐ yǒu bù wèn yùn fù zhī shēn tǐ mài xiàng, yī gài tóu yào zhī lǐ hū? jiǎ rú chén sè zhī mài, fú dá shēng tāng zé kě, ruò liú lì hóng huá zhī mài, xuè zhōng zhī qì běn wàng, xuè fēn wēn nuǎn, hé kě zài yòng xīn zǒu qì hū? bì zhì chǎn hòu xià xuè guò duō ér chéng jìng jué yǐ. rú cǐ děng bù tōng zhī yǔ, biàn zhī bù shèng qí biàn, kě wèi zhǎng tài xī yě!
张石顽云:“产后元气亏损,恶露乘虚上攻,眼花头眩,或心下满闷,神昏口噤,或痰涎壅盛者,急用热童便主之。或血下多而晕,或神昏烦乱,芎归汤加人参、泽兰、童便,兼补而散之(此条极须斟酌,血下多而晕,血虚可知,岂有再用芎、归、泽兰辛窜走血中气分之品,以益其虚哉!其方全赖人参固之,然人参在今日,值重难办,方既不善,人参又不易得,莫若用三甲复脉、大小定风珠之为愈也,明者悟之)。又败血上冲有三∶或歌舞谈笑,或怒骂坐卧,甚则逾墙上屋,此败血冲心多死,用花蕊石散,或琥珀黑龙丹,如虽闷乱,不至癫狂者,失笑散加郁金;若饱闷呕恶腹满胀痛者,此败血冲胃,五积散或平胃加姜、桂、不应,送来复丹,呕逆复胀,血化为水者,《金匮》下瘀血汤;若面赤呕逆欲死,或喘急者,此败血冲肺,人参、苏木,甚则加芒硝汤荡涤之。大抵冲心者,十难救一,冲胃者五死五生,冲肺者十全一、二。又产后口鼻起黑色而鼻衄者,是胃气虚败而血滞也,急用人参苏木,稍迟不救”。愚按产后原有瘀血上冲等证,张氏论之详矣。产后瘀血实证,必有腹痛拒按情形,如果痛处拒按,轻者用生化汤,重者用回生丹最妙。盖回生丹以醋煮大黄,约入病所而不伤他脏,内多飞走有情食血之虫,又有人参护正,何瘀不破,何正能伤。近见产妇腹痛,医者并不问拒按喜按,一概以生化汤从事,甚至病家亦不延医,每至产后,必服生化汤十数帖,成阴虚劳病,可胜悼哉!余见古本《达生篇》中,生化汤方下注云:专治产后瘀血腹痛、儿枕痛,能化瘀生新也。方与病对,确有所据。近日刻本,直云∶“治产后诸病”,甚至有注“产下即服者”,不通已极,可恶可恨。再《达生篇》一书,大要教人静镇,待造化之自然,妙不可言,而所用方药,则未可尽信,如达生汤下,“怀孕九月后服,多服尤妙”,所谓天下本无事,庸人自忧之矣。岂有不问孕妇之身体脉象,一概投药之理乎?假如沉涩之脉,服达生汤则可,若流利洪滑之脉,血中之气本旺,血分温暖,何可再用辛走气乎?必致产后下血过多而成痉厥矣。如此等不通之语,辨之不胜其辨,可为长太息也!