nüè lì dǎn bì fù
(疟、痢、疸、痹附)
strong wǔ sì shī rè shàng jiāo wèi qīng, lǐ xū nèi xiàn, shén shí rú méng, shé huá mài huǎn, rén shēn xiè xīn tāng jiā bái sháo zhǔ zhī. strong
五四、湿热上焦未清,里虚内陷,神识如蒙,舌滑脉缓,人参泻心汤加白芍主之。
shī zài shàng jiāo, ruò zhōng yáng bù xū zhě, bì shǐ zhōng zài shàng jiāo, duàn bù nèi xiàn huò yīn zhōng yáng běn xū, huò yīn wù shāng yú yào, qí shì bì zhì nèi xiàn. shī zhī zhōng rén yě, shǒu rú guǒ, mù rú méng, rè néng lìng rén hūn, gù shén shí rú méng, cǐ yǔ rè xié zhí rù bāo luò zhān yǔ shén hūn yǒu jiàn.
湿在上焦,若中阳不虚者,必始终在上焦,断不内陷;或因中阳本虚,或因误伤于药,其势必致内陷。湿之中人也,首如裹,目如蒙,热能令人昏,故神识如蒙,此与热邪直入包络谵语神昏有间。
lǐ xū gù yòng rén shēn hù lǐ yáng, bái sháo yǐ hù zhēn yīn shī xiàn yú lǐ, gù yòng gān jiāng zhǐ shí zhī xīn tōng shī zhōng jiān rè, gù yòng huáng qín huáng lián zhī kǔ jiàng. cǐ xié yǐ nèi xiàn, qí shì bù néng hái biǎo, fǎ yòng tōng jiàng, cóng lǐ zhì yě.
里虚故用人参护里阳,白芍以护真阴;湿陷于里,故用干姜、枳实之辛通;湿中兼热,故用黄芩、黄连之苦降。此邪已内陷,其势不能还表,法用通降,从里治也。
rén shēn xiè xīn tāng fāng kǔ xīn hán jiān gān fǎ
人参泻心汤方(苦辛寒兼甘法)
rén shēn èr qián gān jiāng èr qián huáng lián yī qián wǔ fēn huáng qín yī qián wǔ fēn zhǐ shí yī qián shēng bái sháo èr qián
人参(二钱) 干姜(二钱) 黄连(一钱五分) 黄芩(一钱五分) 枳实(一钱) 生白芍(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì fú, zhā zài zhǔ yī bēi fú.
水五杯,煮取二杯,分二次服,渣再煮一杯服。
strong wǔ wǔ shī rè shòu zì kǒu bí, yóu mù yuán zhí zǒu zhōng dào, bù jī bù shí, jī qiào bù líng, sān xiāng tāng zhǔ zhī. strong
五五、湿热受自口鼻,由募原直走中道,不饥不食,机窍不灵,三香汤主之。
sān xiāng tāng fāng wēi kǔ wēi xīn wēi hán jiān fāng xiāng fǎ
三香汤方(微苦微辛微寒兼芳香法)
guā lóu pí sān qián jié gěng sān qián hēi shān zhī èr qián zhǐ ké èr qián yù jīn èr qián xiāng shì èr qián jiàng xiāng mò sān qián
栝蒌皮(三钱) 桔梗(三钱) 黑山栀(二钱) 枳壳(二钱) 郁金(二钱) 香豉(二钱) 降香末(三钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯,分二次温服。
fāng lùn àn cǐ zhèng yóu shàng jiāo ér lái, qí jī shàng qiǎn, gù yòng lóu pí jié gěng zhǐ ké wēi kǔ wēi xīn kāi shàng, shān zhī qīng fú wēi kǔ qīng rè, xiāng shì yù jīn jiàng xiāng huà zhōng shàng zhī huì zhuó ér kāi yù. shàng tiáo yǐ xià jiāo wèi xié zhī chū lù, gù yòng zhòng cǐ tiáo yǐ shàng jiāo wèi xié zhī chū lù, gù yòng qīng yǐ xià sān jiāo jūn shòu zhě, zé yòng fēn xiāo. bǐ cǐ hù cān, kě yǐ zhī yè shì zhī yīn zhèng zhì fāng, xīn líng shǒu qiǎo chù yǐ! xī sǎn jiàn yú àn zhōng ér rén duō bù chá, zī tè wèi niān chū, yǐ gài qí yú.
〔方论〕按此证由上焦而来,其机尚浅,故用蒌皮、桔梗、枳壳微苦微辛开上,山栀轻浮微苦清热,香豉、郁金、降香化中上之秽浊而开郁。上条以下焦为邪之出路,故用重;此条以上焦为邪之出路,故用轻;以下三焦均受者,则用分消。彼此互参,可以知叶氏之因证制方,心灵手巧处矣!惜散见于案中而人多不察,兹特为拈出,以概其余。
strong wǔ liù xī shòu huì shī, sān jiāo fēn bù, rè zhēng tóu zhàng, shēn tòng ǒu nì, xiǎo biàn bù tōng, shén shí hūn mí, shé bái, kě bù duō yǐn, xiān yí fāng xiāng tōng shén lì qiào, ān gōng niú huáng wán xù yòng dàn shèn fēn xiāo zhuó shī, fú líng pí tāng. strong
五六、吸受秽湿,三焦分布,热蒸头胀,身痛呕逆,小便不通,神识昏迷,舌白,渴不多饮,先宜芳香通神利窍,安宫牛黄丸;续用淡渗分消浊湿,茯苓皮汤。
àn cǐ zhèng biǎo lǐ jīng luò zàng fǔ sān jiāo, jù wèi shī rè suǒ kùn, zuì wèi nèi bì wài tuō, gù jí yǐ niú huáng wán xuān qiào qīng rè ér hù shén míng dàn niú huáng wán bù néng lì shī fēn xiāo, gù jì yǐ fú líng pí tāng.
按此证表里经络脏腑三焦,俱为湿热所困,最畏内闭外脱,故急以牛黄丸宣窍清热而护神明;但牛黄丸不能利湿分消,故继以茯苓皮汤。
ān gōng niú huáng wán fāng fǎ jiàn qián
安宫牛黄丸(方法见前)
fú líng pí tāng dàn shèn jiān wēi xīn wēi liáng fǎ
茯苓皮汤(淡渗兼微辛微凉法)
fú líng pí wǔ qián shēng yì rén wǔ qián zhū líng sān qián dà fù pí sān qián bái tōng cǎo sān qián dàn zhú yè èr qián
茯苓皮(五钱) 生薏仁(五钱) 猪苓(三钱) 大腹皮(三钱) 白通草(三钱) 淡竹叶(二钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì fú.
水八杯,煮取三杯,分三次服。
strong wǔ qī yáng míng shī wēn, qì yōng wèi huì zhě, xīn zhì jú pí zhú rú tāng zhǔ zhī. strong
五七、阳明湿温,气壅为哕者,新制桔皮竹茹汤主之。
àn jīn kuì jú pí zhú rú tāng, nǎi wèi xū shòu xié zhī zhì, jīn zhì shī rè yōng è wèi qì zhì huì, bù yí yòng cān gān jùn bǔ, gù gǎi yòng shì dì. àn shì chéng yú qiū, dé yáng míng zào jīn zhī zhǔ qì, qiě qí xíng duō fāng, tā guǒ wèi zhī yǒu yě, gù zhì fèi wèi zhī bìng yǒu dú shèng fèi zhī zàng xiàng shǔ jīn, wèi zhī qì yùn shǔ jīn. shì dì nǎi shì zhī guī shù chù, fán huā jiē sàn, fán zǐ jiē jiàng, fán jiàng xiān shōu, cóng shēng ér sàn ér shōu ér jiàng, jiē yī dì wèi zhī yě, zhì nì è zhī néng shì bì yǐ zài àn cǎo mù yī shēn, lú yǔ dì wèi shēng jiàng zhī mén hù, zài shēng qì shàng shēng zhě lú yě, shòu yīn jīng guī cáng zhě dì yě, gé wù zhě bù kě bù yú cǐ huì xīn yān.
按《金匮》桔皮竹茹汤,乃胃虚受邪之治,今治湿热壅遏胃气致哕,不宜用参甘峻补,故改用柿蒂。按柿成于秋,得阳明燥金之主气,且其形多方,他果未之有也,故治肺胃之病有独胜(肺之脏象属金,胃之气运属金)。柿蒂乃柿之归束处,凡花皆散,凡子皆降,凡降先收,从生而散而收而降,皆一蒂为之也,治逆呃之能事毕矣(再按∶草木一身,芦与蒂为升降之门户,载生气上升者芦也,受阴精归藏者蒂也,格物者不可不于此会心焉)。
xīn zhì jú pí zhú rú tāng kǔ xīn tōng jiàng fǎ
新制桔皮竹茹汤(苦辛通降法)
jú pí sān qián zhú rú sān qián shì dì qī méi jiāng zhī sān chá chí, chōng
桔皮(三钱) 竹茹(三钱) 柿蒂(七枚) 姜汁(三茶匙,冲)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú bù zhī, zài zuò fú. yǒu tán huǒ zhě, jiā zhú lì guā lóu shuāng. yǒu yū xuè zhě, jiā táo rén.
水五杯,煮取二杯,分二次温服;不知,再作服。有痰火者,加竹沥、栝蒌霜。有瘀血者,加桃仁。
strong wǔ bā sān jiāo shī yù, shēng jiàng shī sī, wǎn lián fù zhàng, dà biàn bù shuǎng, yī jiā jiǎn zhèng qì sàn zhǔ zhī. strong
五八、三焦湿郁,升降失司,脘连腹胀,大便不爽,一加减正气散主之。
zài àn cǐ tiáo yǔ shàng dì wǔ shí liù tiáo tóng wèi sān jiāo shòu xié, bǐ yǐ fēn xiāo kāi qiào wèi jí wù, cǐ yǐ shēng jiàng zhōng jiāo wèi dìng fǎ, gè yīn jiàn zhèng zhī bù tóng yě.
再按此条与上第五十六条同为三焦受邪,彼以分消开窍为急务,此以升降中焦为定法,各因见证之不同也。
yī jiā jiǎn zhèng qì sàn fāng
一加减正气散方
huò xiāng gěng èr qián nóng pǔ èr qián xìng rén èr qián fú líng pí èr qián guǎng pí yī qián shén qū yī qián wǔ fēn mài yá yī qián wǔ fēn mián yīn chén èr qián dà fù pí yī qián
藿香梗(二钱) 浓朴(二钱) 杏仁(二钱) 茯苓皮(二钱) 广皮(一钱) 神曲(一钱五分) 麦芽(一钱五分) 绵茵陈(二钱) 大腹皮(一钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ èr bēi, zài fú.
水五杯,煮二杯,再服。
fāng lùn zhèng qì sàn běn kǔ xīn wēn jiān gān fǎ, jīn jiā jiǎn zhī, nǎi kǔ xīn wēi hán fǎ yě. qù yuán fāng zhī zǐ sū bái zhǐ, wú xū fà biǎo yě. qù gān jú, cǐ zhèng yǐ zhōng jiāo wèi è yào, bù bì tí shàng jiāo yě. zhǐ yǐ huò xiāng huà zhuó, nóng pǔ guǎng pí fú líng dà fù xiè shī mǎn, jiā xìng rén lì fèi yǔ dà cháng zhī qì, shén qū mài yá shēng jiàng pí wèi zhī qì, yīn chén xuān shī yù ér dòng shēng fà zhī qì, huò xiāng dàn yòng gěng, qǔ qí zǒu zhōng bù zǒu wài yě. fú líng dàn yòng pí, yǐ zhū pí jiē liáng, xiè shī rè dú shèng yě.
〔方论〕正气散本苦辛温兼甘法,今加减之,乃苦辛微寒法也。去原方之紫苏、白芷,无须发表也。去甘桔,此证以中焦为扼要,不必提上焦也。只以藿香化浊,浓朴、广皮、茯苓、大腹泻湿满,加杏仁利肺与大肠之气,神曲、麦芽升降脾胃之气,茵陈宣湿郁而动生发之气,藿香但用梗,取其走中不走外也。茯苓但用皮,以诸皮皆凉,泻湿热独胜也。
strong wǔ jiǔ shī yù sān jiāo, wǎn mèn, biàn táng, shēn tòng, shé bái, mài xiàng mó hu, èr jiā jiǎn zhèng qì sàn zhǔ zhī. strong
五九、湿郁三焦,脘闷,便溏,身痛,舌白,脉象模糊,二加减正气散主之。
shàng tiáo zhōng jiāo bìng zhòng, gù yǐ shēng jiàng zhōng jiāo wèi yào. cǐ tiáo wǎn mèn biàn táng, zhōng jiāo zhèng yě, shēn tòng shé bái, mài xiàng mó hu, zé jīng luò zhèng yǐ, gù jiā fáng jǐ jí zǒu jīng luò zhōng shī yù yǐ biàn táng bù bǐ dà biàn bù shuǎng, gù jiā tōng cǎo yì rén, lì xiǎo biàn suǒ yǐ shí dà biàn yě dà dòu huáng juǎn cóng shī rè zhēng biàn ér chéng, néng huà yùn niàng zhī shī rè, ér zhēng biàn pí wèi zhī qì yě.
上条中焦病重,故以升降中焦为要。此条脘闷便溏,中焦证也,身痛舌白,脉象模糊,则经络证矣,故加防己急走经络中湿郁;以便溏不比大便不爽,故加通草、薏仁,利小便所以实大便也;大豆黄卷从湿热蒸变而成,能化蕴酿之湿热,而蒸变脾胃之气也。
èr jiā jiǎn zhèng qì sàn kǔ xīn dàn fǎ
二加减正气散(苦辛淡法)
huò xiāng gěng sān qián guǎng pí èr qián nóng pǔ èr qián fú líng pí sān qián mù fáng jǐ sān qián dà dòu huáng juǎn èr qián chuān tōng cǎo yī qián wǔ fēn yì yǐ rén sān qián
藿香梗(三钱) 广皮(二钱) 浓朴(二钱) 茯苓皮(三钱) 木防己(三钱) 大豆黄卷(二钱)川通草(一钱五分) 薏苡仁(三钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ sān bēi, sān cì fú.
水八杯,煮三杯,三次服。
strong liù shí huì shī zhe lǐ, shé huáng wǎn mèn, qì jī bù xuān, jiǔ zé niàng rè, sān jiā jiǎn zhèng qì sàn zhǔ zhī. strong
六十、秽湿着里,舌黄脘闷,气机不宣,久则酿热,三加减正气散主之。
qián liǎng fǎ, yī yǐ shēng jiàng wéi zhǔ, yī yǐ jí xuān jīng suì wéi zhǔ cǐ zé yǐ shé huáng zhī gù, yù zhī qí nèi yǐ fú rè, jiǔ bì huà rè, ér shēn yì rè yǐ, gù jiā xìng rén lì fèi qì, qì huà zé shī rè jù huà, huá shí xīn dàn ér liáng, qīng shī zhōng zhī rè, hé huò xiāng suǒ yǐ xuān qì jī zhī bù xuān yě.
前两法,一以升降为主,一以急宣经隧为主;此则以舌黄之故,预知其内已伏热,久必化热,而身亦热矣,故加杏仁利肺气,气化则湿热俱化,滑石辛淡而凉,清湿中之热,合藿香所以宣气机之不宣也。
sān jiā jiǎn zhèng qì sàn fāng kǔ xīn hán fǎ
三加减正气散方(苦辛寒法)
huò xiāng lián gěng yè, sān qián fú líng pí sān qián nóng pǔ èr qián guǎng pí yī qián wǔ fēn xìng rén sān qián huá shí wǔ qián
藿香(连梗叶,三钱) 茯苓皮(三钱) 浓朴(二钱) 广皮(一钱五分) 杏仁(三钱) 滑石(五钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ èr bēi, zài fú.
水五杯,煮二杯,再服。
strong liù yī huì shī zhe lǐ, xié zǔ qì fēn, shé bái huá, mài yòu huǎn, sì jiā jiǎn zhèng qì sàn zhǔ zhī. strong
六一、秽湿着里,邪阻气分,舌白滑,脉右缓,四加减正气散主之。
yǐ yòu mài jiàn huǎn zhī gù, zhī qì fēn zhī shī zǔ, gù jiā cǎo guǒ zhā ròu shén qū, jí yùn kūn yáng. shǐ zú tài yīn zhī dì qì bù shàng zhēng shǒu tài yīn zhī tiān qì yě.
以右脉见缓之故,知气分之湿阻,故加草果、楂肉、神曲,急运坤阳。使足太阴之地气不上蒸手太阴之天气也。
sì jiā jiǎn zhèng qì sàn fāng kǔ xīn wēn fǎ
四加减正气散方(苦辛温法)
huò xiāng gěng sān qián nóng pǔ èr qián fú líng sān qián guǎng pí yī qián wǔ fēn cǎo guǒ yī qián zhā ròu chǎo, wǔ qián shén qū èr qián
藿香梗(三钱) 浓朴(二钱) 茯苓(三钱) 广皮(一钱五分) 草果(一钱) 楂肉(炒,五钱)神曲(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ èr bēi, zhā zài zhǔ yī bēi, sān cì fú.
水五杯,煮二杯,渣再煮一杯,三次服。
strong liù èr huì shī zhe lǐ, wǎn mèn biàn xiè, wǔ jiā jiǎn zhèng qì sàn zhǔ zhī. strong
六二、秽湿着里,脘闷便泄,五加减正气散主之。
huì shī ér zhì wǎn mèn, gù yòng zhèng qì sàn zhī xiāng kāi biàn xiè ér zhī pí wèi jù shāng, gù jiā dà fù yùn pí qì, gǔ yá shēng wèi qì yě. yǐ shàng èr tiáo, yīng rù qián hán shī lèi zhōng, yǐ tóng wèi jiā jiǎn zhèng qì sàn fǎ, yù guān zhě zhī huà cái gǔ fāng zhī miào, gù liè yú cǐ.
秽湿而致脘闷,故用正气散之香开;便泄而知脾胃俱伤,故加大腹运脾气,谷芽升胃气也。以上二条,应入前寒湿类中,以同为加减正气散法,欲观者知化裁古方之妙,故列于此。
wǔ jiā jiǎn zhèng qì sàn kǔ xīn wēn fǎ
五加减正气散(苦辛温法)
huò xiāng gěng èr qián guǎng pí yī qián wǔ fēn fú líng kuài sān qián nóng pǔ èr qián dà fù pí yī qián wǔ fēn gǔ yá yī qián cāng zhú èr qián
藿香梗(二钱) 广皮(一钱五分) 茯苓块(三钱) 浓朴(二钱) 大腹皮(一钱五分) 谷芽(一钱) 苍术(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ èr bēi, rì zài fú.
水五杯,煮二杯,日再服。
àn jīn rén yǐ huò xiāng zhèng qì sàn, tǒng zhì sì shí gǎn mào, shì wèn sì shí zhǐ yī qì xíng lìng hū? yì gè sī yī qì, qiě yǒu jiān qì hū? kuàng shòu bìng zhī shēn qū zàng fǔ, yòu gè yǒu bù děng hū? lì guān qián wǔ fǎ, jūn yòng zhèng qì sàn, ér jiā fǎ gè yǒu bù tóng, yì kě zhī yòng yào fēi sī sī rù kòu, bù néng zhōng bìng, bǐ fàn lùn sì shí bù zhèng zhī qì, yǔ tǒng zhì yī qiè zhū bìng zhī fāng, jiē wèi wàng jiàn xuān qí zhī táng shì zhě yě, wū kě yún yī hū!
按今人以藿香正气散,统治四时感冒,试问四时止一气行令乎?抑各司一气,且有兼气乎?况受病之身躯脏腑,又各有不等乎?历观前五法,均用正气散,而加法各有不同,亦可知用药非丝丝入扣,不能中病,彼泛论四时不正之气,与统治一切诸病之方,皆未望见轩岐之堂室者也,乌可云医乎!
strong liù sān mài huǎn shēn tòng, shé dàn huáng ér huá, kě bù duō yǐn, huò jìng bù kě, hàn chū rè jiě, jì ér fù rè, nèi bù néng yùn shuǐ gǔ zhī shī, wài fù gǎn shí lìng zhī shī, fā biǎo gōng lǐ, liǎng bù kě shī, wù rèn shāng hán, bì zhuǎn huài zhèng, tú qīng rè zé shī bù tuì, tú qū shī zé rè yù chì, huáng qín huá shí tāng zhǔ zhī. strong
六三、脉缓身痛,舌淡黄而滑,渴不多饮,或竟不渴,汗出热解,继而复热,内不能运水谷之湿,外复感时令之湿,发表攻里,两不可施,误认伤寒,必转坏证,徒清热则湿不退,徒祛湿则热愈炽,黄芩滑石汤主之。
mài huǎn shēn tòng, yǒu shì zhòng fēng, dàn bù fú, shé huá bù kě yǐn, zé fēi zhòng fēng yǐ. ruò xì zhòng fēng, hàn chū zé shēn tòng jiě ér rè bù zuò yǐ jīn jì ér fù rè zhě, nǎi shī rè xiāng zhēng zhī hàn, shī shǔ yīn xié, qí qì liú lián, bù néng yīn hàn ér tuì, gù jì ér fù rè. nèi bù néng yùn shuǐ gǔ zhī shī, pí wèi kùn yú shī yě wài fù shòu shí lìng zhī shī, jīng luò yì kùn yú shī yǐ. tǎng yǐ shāng hán fā biǎo gōng lǐ zhī fǎ shī zhī, fā biǎo zé zhū fá wú guò zhī biǎo, yáng shāng ér chéng jìng gōng lǐ zé pí wèi zhī yáng shāng, ér chéng dòng xiè hán zhōng, gù bì zhuǎn huài zhèng yě. shī rè liǎng shāng, bù kě piān zhì, gù yǐ huáng qín huá shí fú líng pí qīng shī zhōng zhī rè, kòu rén zhū líng xuān shī xié zhī zhèng, zài jiā fù pí tōng cǎo, gòng chéng xuān qì lì xiǎo biàn zhī gōng, qì huà zé shī huà, xiǎo biàn lì zé huǒ fǔ tōng ér rè zì qīng yǐ.
脉缓身痛,有似中风,但不浮,舌滑不渴饮,则非中风矣。若系中风,汗出则身痛解而热不作矣;今继而复热者,乃湿热相蒸之汗,湿属阴邪,其气留连,不能因汗而退,故继而复热。内不能运水谷之湿,脾胃困于湿也;外复受时令之湿,经络亦困于湿矣。倘以伤寒发表攻里之法施之,发表则诛伐无过之表,阳伤而成痉;攻里则脾胃之阳伤,而成洞泄寒中,故必转坏证也。湿热两伤,不可偏治,故以黄芩、滑石、茯苓皮清湿中之热,蔻仁、猪苓宣湿邪之正,再加腹皮、通草,共成宣气利小便之功,气化则湿化,小便利则火腑通而热自清矣。
huáng qín huá shí tāng fāng kǔ xīn hán fǎ
黄芩滑石汤方(苦辛寒法)
huáng qín sān qián huá shí sān qián fú líng pí sān qián dà fù pí èr qián bái kòu rén yī qián tōng cǎo yī qián zhū líng sān qián
黄芩(三钱) 滑石(三钱) 茯苓皮(三钱) 大腹皮(二钱) 白蔻仁(一钱) 通草(一钱) 猪苓(三钱)
shuǐ liù bēi, zhǔ qǔ èr bēi, zhā zài zhǔ yī bēi, fēn wēn sān fú.
水六杯,煮取二杯,渣再煮一杯,分温三服。
strong liù sì yáng míng shī wēn, ǒu ér bù kě zhě, xiǎo bàn xià jiā fú líng tāng zhǔ zhī ǒu shèn ér pǐ zhě, bàn xià xiè xīn tāng qù rén shēn gān jiāng dà zǎo gān cǎo jiā zhǐ shí shēng jiāng zhǔ zhī. strong
六四、阳明湿温,呕而不渴者,小半夏加茯苓汤主之;呕甚而痞者,半夏泻心汤去人参、干姜、大枣、甘草加枳实、生姜主之。
ǒu ér bù kě zhě, yǐn duō rè shǎo yě, gù zhǔ yǐ xiǎo bàn xià jiā fú líng, zhú qí yǐn ér ǒu zì zhǐ. ǒu ér jiān pǐ, rè xié nèi xiàn, yǔ yǐn xiāng tuán, yǒu gù jié bù tōng zhī huàn, gù yǐ bàn xià xiè xīn, qù cān jiāng gān zǎo zhī bǔ zhōng, jiā zhǐ shí shēng jiāng zhī xuān wèi yě.
呕而不渴者,饮多热少也,故主以小半夏加茯苓,逐其饮而呕自止。呕而兼痞,热邪内陷,与饮相抟,有固结不通之患,故以半夏泻心,去参、姜、甘、枣之补中,加枳实、生姜之宣胃也。
xiǎo bàn xià jiā fú líng tāng
小半夏加茯苓汤
bàn xià liù qián fú líng liù qián shēng jiāng sì qián
半夏(六钱) 茯苓(六钱) 生姜(四钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì fú.
水五杯,煮取二杯,分二次服。
bàn xià xiè xīn tāng qù rén shēn gān jiāng gān cǎo dà zǎo jiā zhǐ shí shēng jiāng fāng
半夏泻心汤去人参干姜甘草大枣加枳实生姜方
bàn xià liù qián huáng lián èr qián huáng qín sān qián zhǐ shí sān qián shēng jiāng sān qián
半夏(六钱) 黄连(二钱) 黄芩(三钱) 枳实(三钱) 生姜(三钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì fú, xū zhě fù nà rén shēn dà zǎo.
水八杯,煮取三杯,分三次服,虚者复纳人参、大枣。
strong liù wǔ shī jù rè zhēng, yùn yú jīng luò, hán zhàn rè chì, gǔ jiè fán téng, shé sè huī zhì, miàn mù wěi huáng, bìng míng shī bì, xuān bì tāng zhǔ zhī. strong
六五、湿聚热蒸,蕴于经络,寒战热炽,骨骱烦疼,舌色灰滞,面目萎黄,病名湿痹,宣痹汤主之。
jīng wèi fēng hán shī sān zhě hé ér wèi bì. jīn kuì wèi jīng rè zé bì. gài jīn kuì chéng bǔ nèi jīng zhī bù zú. bì zhī yīn yú hán zhě gù duō, bì zhī jiān hū rè zhě, yì fù bù shǎo, hé cān èr jīng yuán wén, xì yàn yú lín zhèng zhī shí, zì yǒu quán héng. běn lùn yīn zài shī wēn ér lèi jí rè bì, jiàn shī wēn mén zhōng, yuán yǒu bì zhèng, bù jí bèi zài bì zhèng zhī quán, xué rén yù qiú quán bào, dāng yú nèi jīng jīn kuì yù shì yè shì yǐ jí sòng yuán zhū míng jiā, hé ér cān zhī zì dé. dà dǐ bù yuè hán rè liǎng tiáo, xū shí yì zhì. hán bì shì zhòng ér zhì fǎn yì, rè bì shì huǎn ér zhì fǎn nán, shí zhě dān bìng qū qiào yì zhì, xū zhě jiān bìng zàng fǔ jiā tán yǐn fù mǎn děng zhèng, zé nán zhì yǐ, yóu zhī shāng hán liǎng gǎn yě. cǐ tiáo yǐ shé huī mù huáng, zhī qí wèi shī zhōng shēng rè, hán zhàn rè chì, zhī qí zài jīng luò gǔ jiè téng tòng, zhī qí wèi bì zhèng. ruò fàn yòng zhì shī zhī yào, ér bù zhī xún jīng rù luò, zé wǎng xiào yǐ. gù yǐ fáng jǐ jí zǒu jīng luò zhī shī, xìng rén kāi fèi qì zhī xiān, lián qiáo qīng qì fēn zhī shī rè, chì dòu qīng xuè fēn zhī shī rè, huá shí lì qiào ér qīng rè zhōng zhī shī, shān zhī sù fèi ér xiè shī zhōng zhī rè, yì yǐ dàn shèn ér zhǔ luán bì, bàn xià xīn píng ér zhǔ hán rè, cán shā huà zhuó dào zhōng qīng qì, tòng shén jiā piān zi jiāng huáng hǎi tóng pí zhě, suǒ yǐ xuān luò ér zhǐ tòng yě.
经谓∶风寒湿三者合而为痹。《金匮》谓∶经热则痹。盖《金匮》诚补《内经》之不足。痹之因于寒者固多,痹之兼乎热者,亦复不少,合参二经原文,细验于临证之时,自有权衡。本论因载湿温而类及热痹,见湿温门中,原有痹证,不及备载痹证之全,学人欲求全豹,当于《内经》、《金匮》、喻氏、叶氏以及宋元诸名家,合而参之自得。大抵不越寒热两条,虚实异治。寒痹势重而治反易,热痹势缓而治反难,实者单病躯壳易治,虚者兼病脏腑夹痰饮腹满等证,则难治矣,犹之伤寒两感也。此条以舌灰目黄,知其为湿中生热,寒战热炽,知其在经络;骨骱疼痛,知其为痹证。若泛用治湿之药,而不知循经入络,则罔效矣。故以防己急走经络之湿,杏仁开肺气之先,连翘清气分之湿热,赤豆清血分之湿热,滑石利窍而清热中之湿,山栀肃肺而泻湿中之热,薏苡淡渗而主挛痹,半夏辛平而主寒热,蚕砂化浊道中清气,痛甚加片子姜黄、海桐皮者,所以宣络而止痛也。
xuān bì tāng fāng kǔ xīn tōng fǎ
宣痹汤方(苦辛通法)
fáng jǐ wǔ qián xìng rén wǔ qián huá shí wǔ qián lián qiáo sān qián shān zhī sān qián yì yǐ wǔ qián bàn xià cù chǎo, sān qián wǎn cán shā sān qián chì xiǎo dòu pí sān qián, chì xiǎo dòu nǎi wǔ gǔ zhōng zhī chì xiǎo dòu, wèi suān ròu chì, liáng shuǐ jìn qǔ pí yòng. fēi yào sì zhōng zhī chì xiǎo dòu, yào sì zhōng zhī chì dòu nǎi guǎng zhōng yě dòu, chì pí dì hēi ròu huáng, bù rù yào zhě yě
防己(五钱) 杏仁(五钱) 滑石(五钱) 连翘(三钱) 山栀(三钱) 薏苡(五钱) 半夏(醋炒,三钱) 晚蚕砂(三钱) 赤小豆皮(三钱,赤小豆乃五谷中之赤小豆,味酸肉赤,凉水浸取皮用。非药肆中之赤小豆,药肆中之赤豆乃广中野豆,赤皮蒂黑肉黄,不入药者也)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn wēn sān fú. tòng shén jiā piān zi jiāng huáng èr qián, hǎi tóng pí sān qián.
水八杯,煮取三杯,分温三服。痛甚加片子姜黄二钱,海桐皮三钱。
strong liù liù shī yù jīng mài, shēn rè shēn tòng, hàn duō zì lì, xiōng fù bái zhěn, nèi wài hé xié, chún xīn zǒu biǎo, chún kǔ qīng rè, jiē zài suǒ jì, xīn liáng dàn fǎ, yì yǐ zhú yè sàn zhǔ zhī. strong
六六、湿郁经脉,身热身痛,汗多自利,胸腹白疹,内外合邪,纯辛走表,纯苦清热,皆在所忌,辛凉淡法,薏苡竹叶散主之。
shàng tiáo dàn bì zài jīng mài, cǐ zé zàng fǔ yì yǒu xié yǐ, gù yòu lì yī fǎ. hàn duō zé biǎo yáng kāi, shēn tòng zé biǎo xié yù, biǎo yáng kāi ér bù jiě biǎo xié, qí wèi fēng shī wú yí, gài hàn zhī jiě zhě hán xié yě, fēng wèi yáng xié, shàng bù néng yǐ hàn jiě, kuàng shī wéi zhòng zhuó zhī yīn xié, gù suī yǒu hàn bù jiě yě. xué rén yú yǒu hàn bù jiě zhī zhèng, dāng shí qí fēi fēng zé shī, huò wèi fēng shī xiāng bó yě. zì lì zhě xiǎo biàn bì duǎn, bái zhěn zhě, fēng shī yù yú sūn luò máo qiào. cǐ shī tíng rè yù zhī zhèng, gù zhǔ yǐ xīn liáng jiě jī biǎo zhī rè, xīn dàn shèn zài lǐ zhī shī, bǐ biǎo xié cóng qì huà ér sàn. lǐ xié cóng xiǎo biàn ér qū, shuāng jiě biǎo lǐ zhī miào fǎ yě, yǔ xià tiáo hù zhēn zì míng.
上条但痹在经脉,此则脏腑亦有邪矣,故又立一法。汗多则表阳开,身痛则表邪郁,表阳开而不解表邪,其为风湿无疑,盖汗之解者寒邪也,风为阳邪,尚不能以汗解,况湿为重浊之阴邪,故虽有汗不解也。学人于有汗不解之证,当识其非风则湿,或为风湿相搏也。自利者小便必短,白疹者,风湿郁于孙络毛窍。此湿停热郁之证,故主以辛凉解肌表之热,辛淡渗在里之湿,俾表邪从气化而散。里邪从小便而驱,双解表里之妙法也,与下条互斟自明。
yì yǐ zhú yè sàn fāng xīn liáng dàn fǎ, yì qīng yǐ qù shí fǎ
薏苡竹叶散方(辛凉淡法,亦轻以去实法)
yì yǐ wǔ qián zhú yè sān qián fēi huá shí wǔ qián bái kòu rén yī qián wǔ fēn lián qiáo sān qián fú líng kuài wǔ qián bái tōng cǎo yī qián wǔ fēn
薏苡(五钱) 竹叶(三钱) 飞滑石(五钱) 白蔻仁(一钱五分) 连翘(三钱) 茯苓块(五钱)白通草(一钱五分)
gòng wèi xì mò, měi fú wǔ qián, rì sān fú.
共为细末,每服五钱,日三服。
strong liù qī fēng shǔ hán shī, zá gǎn hùn xiáo, qì bù zhǔ xuān, ké sòu tóu zhàng, bù jī shé bái, zhī tǐ ruò fèi, xìng rén yì yǐ tāng zhǔ zhī. strong
六七、风暑寒湿,杂感混淆,气不主宣,咳嗽头胀,不饥舌白,肢体若废,杏仁薏苡汤主之。
zá gǎn hùn xiáo, bìng fēi yī duān, nǎi yǐ qì bù zhǔ xuān sì zì wèi è yào. gù yǐ xuān qì zhī yào wèi jūn. jì jiān yǔ shī zhōng hán xié, zì dāng biàn xīn liáng wèi xīn wēn. cǐ tiáo yīng rù hán shī lèi zhōng, liè yú cǐ zhě, yǐ qí wèi shàng tiáo zhī duì dài yě.
杂感混淆,病非一端,乃以气不主宣四字为扼要。故以宣气之药为君。既兼雨湿中寒邪,自当变辛凉为辛温。此条应入寒湿类中,列于此者,以其为上条之对待也。
xìng rén yì yǐ tāng kǔ xīn wēn fǎ
杏仁薏苡汤(苦辛温法)
xìng rén sān qián yì yǐ sān qián guì zhī wǔ fēn shēng jiāng qī fēn nóng pǔ yī qián bàn xià yī qián wǔ fēn fáng jǐ yī qián wǔ fēn bái jí lí èr qián
杏仁(三钱) 薏苡(三钱) 桂枝(五分) 生姜(七分) 浓朴(一钱) 半夏(一钱五分) 防己(一钱五分) 白蒺藜(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ sān bēi, zhā zài zhǔ yī bēi, fēn wēn sān fú.
水五杯,煮三杯,渣再煮一杯,分温三服。
strong liù bā shǔ shī bì zhě, jiā jiǎn mù fáng jǐ tāng zhǔ zhī strong
六八、暑湿痹者,加减木防己汤主之
cǐ zhì bì zhī zǔ fāng yě. fēng shèng zé yǐn, yǐn zhě diào tòng chè tòng zhī lèi, huò shàng huò xià, sì zhī yóu zǒu zuò tòng, jīng wèi xíng bì shì yě jiā guì zhī sāng yè. shī shèng zé zhǒng, zhǒng zhě tǔ yuē dūn fù. jiā huá shí bì cāng zhú. hán shèng zé tòng, tòng zhě jiā fáng jǐ guì zhī jiāng huáng hǎi tóng pí. miàn chì kǒu xián zì chū zhě líng shū wèi wèi rè zé lián quán kāi. zhòng jiā shí gāo zhī mǔ. jué wú hàn zhě, jiā qiāng huó cāng zhú, hàn duō zhě jiā huáng zhì gān cǎo. jiān tán yǐn zhě, jiā bàn xià nóng pǔ guǎng pí. yīn bù néng bèi zài quán wén, gù yǐ zǔ fāng jiā jiǎn rú cǐ, liáo shì mén jìng ér yǐ.
此治痹之祖方也。风胜则引,引者(吊痛掣痛之类,或上或下,四肢游走作痛,经谓行痹是也)加桂枝、桑叶。湿胜则肿,肿者(土曰敦阜。加滑石、萆 、苍术。寒胜则痛,痛者加防己、桂枝、姜黄、海桐皮。面赤口涎自出者(《灵枢》谓∶胃热则廉泉开。)重加石膏、知母。绝无汗者,加羌活、苍术,汗多者加黄 、炙甘草。兼痰饮者,加半夏、浓朴、广皮。因不能备载全文,故以祖方加减如此,聊示门径而已。
jiā jiǎn mù fáng jǐ tāng xīn wēn xīn liáng fù fǎ
加减木防己汤(辛温辛凉复法)
fáng jǐ liù qián guì zhī sān qián shí gāo liù qián xìng rén sì qián huá shí sì qián bái tōng cǎo èr qián yì rén sān qián
防己(六钱) 桂枝(三钱) 石膏(六钱) 杏仁(四钱) 滑石(四钱) 白通草(二钱) 薏仁(三钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn wēn sān fú. jiàn xiǎo xiào bù jí tuì zhě, jiā zhòng fú, rì sān yè yī.
水八杯,煮取三杯,分温三服。见小效不即退者,加重服,日三夜一。
strong liù jiǔ shī rè bù jiě, jiǔ niàng chéng dǎn, gǔ yǒu chéng fǎ, bù jí bèi zài, liáo liè shù zé, yǐ bèi guī jǔ xià nüè lì děng zhèng fǎng cǐ. strong
六九、湿热不解,久酿成疸,古有成法,不及备载,聊列数则,以备规矩(下疟、痢等证仿此)。
běn lùn zhī zuò, yuán bǔ qián rén zhī wèi bèi, yǐ yǒu chéng fǎ kě xún zhě, ān néng jǐn lù. yīn héng liè sì shí zá gǎn, bù néng bù liè shī wēn, lián lèi ér jí, yòu bù néng bù liè huáng dǎn nüè lì, bù guò lüè biāo fǎ zé ér yǐ. àn shī wēn mén zhōng, qí zhèng zuì duō, qí fāng zuì huǒ gài tǔ jū zhōng wèi, huì zhuó suǒ guī, sì fāng jiē zhì, xī kě jiān zhèng, gù cuò zōng cān wǔ, wú qióng jí yě. jí yǐ huáng dǎn yī zhèng ér yán, jīn kuì yǒu biàn zhèng sān shí wǔ tiáo, chū zhì yī shí èr fāng, xiān shěn huáng zhī bì fā bù fā, zài yú xiǎo biàn zhī lì yǔ bù lì dǎn zhī yì zhì nán zhì, zài yú kǒu zhī kě yǔ bù kě zài chá yū rè rù wèi zhī yīn, huò yīn wài bìng, huò yīn nèi fā, huò yīn shí gǔ, huò gù hān jiǔ, huò yīn láo sè, yǒu suí jīng xù xuè, rù shuǐ huáng hàn shàng shèng zhě yī shēn jǐn rè, xià yù zhě xiǎo biàn wéi nán yòu yǒu biǎo xū lǐ xū, rè chú zuò huì, huǒ jié zhì huáng. zhī bìng yǒu bù zhī yīn, gù zhì yǒu bù wěn zhī fǎ yú shì mài xián xié tòng, shǎo yáng wèi bà, réng zhǔ yǐ hé kě yǐn shuǐ jiāng, yáng míng huà zào, jí dāng xiè rè shī zài shàng, yǐ xīn sàn, yǐ fēng shèng shī zài xià, yǐ kǔ xiè, yǐ dàn shèn rú kuáng xù xuè, shì yǐ bì gōng hàn hòu nì bái, zì yí tóu bǔ jiǔ kè duō yùn rè, xiān yòng qīng zhōng, jiā zhī fēn lì, hòu bì gù qí pí yáng nǚ láo yǒu huì zhuó, shǐ yǐ jiě dú, jì yǐ huá qiào, zhōng dāng jùn bǔ zhēn yīn biǎo xū zhě shí wèi, lǐ xū zhě jiàn zhōng rù shuǐ huǒ jié, yǐ jí zhì nì biàn zhèng, gè lì fāng lùn, yǐ wéi hòu xué jīn liáng. zhì hán shī zài lǐ zhī zhì, yáng míng piān zhōng, wéi jiàn yī zé, bù chū fāng lùn, zhǐ rén yǐ hán shī zhōng qiú zhī. gài pí běn wèi mù ér xǐ fēng zào, zhì shuǐ ér wù hán shī. jīn yīn huáng yī zhèng, hán shī xiāng tuán, pì rú bēi jiān zhī tǔ, xū bào fēng rì zhī yáng, chún yīn zhī bìng, liáo yǐ xīn rè wú yí, fāng suī bù chū, fǎ yǐ xiǎn rán. nài dān xī yún bù bì fēn wǔ dǎn, zǒng shì rú jiàng xiāng sì. yǐ wéi dé zhì huáng zhī è yào, shū bù zhī yǐ zhī zhì yáng huáng, yóu xián qí hùn, yǐ zhī zhì yīn huáng, è hū kě zāi!
本论之作,原补前人之未备,已有成法可循者,安能尽录。因横列四时杂感,不能不列湿温,连类而及,又不能不列黄胆、疟、痢,不过略标法则而已。按湿温门中,其证最多,其方最伙;盖土居中位,秽浊所归,四方皆至,悉可兼证,故错综参伍,无穷极也。即以黄胆一证而言,《金匮》有辨证三十五条,出治一十二方,先审黄之必发不发,在于小便之利与不利;疸之易治难治,在于口之渴与不渴;再察瘀热入胃之因,或因外并,或因内发,或因食谷,或固酣酒,或因劳色,有随经蓄血,入水黄汗;上盛者一身尽热,下郁者小便为难;又有表虚里虚,热除作哕,火劫致黄。知病有不之因,故治有不紊之法∶于是脉弦胁痛,少阳未罢,仍主以和;渴饮水浆,阳明化燥,急当泻热;湿在上,以辛散,以风胜;湿在下,以苦泄,以淡渗;如狂蓄血,势以必攻;汗后溺白,自宜投补;酒客多蕴热,先用清中,加之分利,后必顾其脾阳;女劳有秽浊,始以解毒,继以滑窍,终当峻补真阴;表虚者实卫,里虚者建中;入水火劫,以及治逆变证,各立方论,以为后学津梁。至寒湿在里之治,阳明篇中,惟见一则,不出方论,指人以寒湿中求之。盖脾本畏木而喜风燥,制水而恶寒湿。今阴黄一证,寒湿相抟,譬如卑监之土,须暴风日之阳,纯阴之病,疗以辛热无疑,方虽不出,法已显然。奈丹溪云∶不必分五疸,总是如 酱相似。以为得治黄之扼要,殊不知以之治阳黄,犹嫌其混,以之治阴黄,恶乎可哉!
yù jiā yán yú yīn huáng yī zhèng. jìng wèi zhòng jǐng fāng lùn wáng shī, huǎng ruò wú suǒ xún cóng. wéi luó qiān fǔ jù yǒu zhuō shí, lì biàn yīn yáng, zūn zhòng jǐng hán shī zhī zhǐ, chū yīn chén sì nì tāng zhī zhì. táng yú yīn huáng yī zhèng, jiū xīn yǒu nián, xī yòng luó shì fǎ ér huà cái zhī, wú bù yìng shǒu qǔ xiào. jiān yǒu shǐ jí hán shī, cóng tài yáng hán shuǐ zhī huà, jì yīn qí rén yáng qì shàng wèi shí fēn shuāi bài, dé zào rè yào shù tiē, yáng míng zhuǎn zào jīn zhī huà ér wèi yáng zhèng zhě, jí cóng yáng huáng lì zhì zhī.
喻嘉言于阴黄一证。竟谓仲景方论亡失,恍若无所循从。惟罗谦甫具有卓识,力辨阴阳,遵仲景寒湿之旨,出茵陈四逆汤之治。塘于阴黄一证,究心有年,悉用罗氏法而化裁之,无不应手取效。间有始即寒湿,从太阳寒水之化,继因其人阳气尚未十分衰败,得燥热药数帖,阳明转燥金之化而为阳证者,即从阳黄例治之。
strong qī shí xià qiū dǎn bìng, shī rè qì zhēng, wài gàn shí lìng, nèi yùn shuǐ gǔ, bì yǐ xuān tōng qì fēn wéi yào. shī zhì zé wèi zhǒng zhàng. yóu huáng dǎn ér zhǒng zhàng zhě, kǔ xīn dàn fǎ, èr jīn tāng zhǔ zhī. strong
七十、夏秋疸病,湿热气蒸,外干时令,内蕴水谷,必以宣通气分为要。失治则为肿胀。由黄疸而肿胀者,苦辛淡法,二金汤主之。
cǐ jiē dǎn bìng zhī yóu, yǔ zhì dǎn zhī fǎ, shī zhì zhī biàn, yòu yīn biàn zhì fāng zhī fǎ yě.
此揭疸病之由,与治疸之法,失治之变,又因变制方之法也。
èr jīn tāng fāng kǔ xīn dàn fǎ
二金汤方(苦辛淡法)
jī nà jīn wǔ qián hǎi jīn shā wǔ qián nóng pǔ sān qián dà fù pí sān qián zhū líng sān qián bái tōng cǎo èr qián
鸡内金(五钱) 海金沙(五钱) 浓朴(三钱) 大腹皮(三钱) 猪苓(三钱) 白通草(二钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。
strong qī yī zhū huáng dǎn xiǎo biàn duǎn zhě, yīn chén wǔ líng sǎn zhǔ zhī. strong
七一、诸黄胆小便短者,茵陈五苓散主之。
shěn shì mù nán yún cǐ huáng dǎn qì fēn shí zhèng, tōng zhì zhī fāng yě. wèi wèi shuǐ gǔ zhī hǎi, yíng wèi zhī yuán, fēng rù wèi jiā qì fēn, fēng shī xiāng zhēng, shì wèi yáng huáng shī rè liú yú páng guāng, qì yù bù huà, zé xiǎo biàn bù lì, dāng yòng wǔ líng sǎn xuān tōng biǎo lǐ zhī xié, yīn chén kāi yù ér qīng shī rè.
沈氏目南云∶此黄胆气分实证,通治之方也。胃为水谷之海,营卫之源,风入胃家气分,风湿相蒸,是为阳黄;湿热流于膀胱,气郁不化,则小便不利,当用五苓散宣通表里之邪,茵陈开郁而清湿热。
yīn chén wǔ líng sǎn wǔ líng sǎn fāng jiàn qián. wǔ líng sǎn xì kǔ xīn wēn fǎ, jīn yīn chén bèi wǔ líng, nǎi kǔ xīn wēi hán fǎ
茵陈五苓散(五苓散方见前。五苓散系苦辛温法,今茵陈倍五苓,乃苦辛微寒法)
yīn chén mò shí fēn wǔ líng sǎn wǔ fēn
茵陈末(十分) 五苓散(五分)
gòng wèi xì mò, hé yún, měi fú sān qián, rì sān fú.
共为细末,和匀,每服三钱,日三服。
jīn kuì fāng bù jí bèi zài, dāng yú běn shū yán jiū, dú cǎi cǐ fāng zhě, yǐ qí wèi shí zhèng tōng zhì zhī fāng, bèi wài fēng nèi shī yī zé yě.
《金匮》方不及备载,当于本书研究,独采此方者,以其为实证通治之方,备外风内湿一则也。
strong qī èr huáng dǎn mài chén, zhōng pǐ ě xīn, biàn jié nì chì, bìng shǔ sān jiāo lǐ zhèng, xìng rén shí gāo tāng zhǔ zhī. strong
七二、黄胆脉沉,中痞恶心,便结溺赤,病属三焦里证,杏仁石膏汤主之。
qián tiáo liǎng jiě biǎo lǐ, cǐ tiáo tǒng zhì sān jiāo, yǒu yī zòng yī héng zhī yì. xìng rén shí gāo kāi shàng jiāo, jiāng bàn kāi zhōng jiāo, zhǐ shí zé yóu zhōng qū xià yǐ, shān zhī tōng xíng sān jiāo, huáng bò zhí qīng xià jiāo. fán tōng xuān sān jiāo zhī fāng, jiē è zhòng shàng jiāo, yǐ shàng jiāo wèi bìng zhī shǐ rù, qiě wèi qì huà zhī xiān, suī tǒng xuān sān jiāo zhī fāng, ér tāng zé míng xìng rén shí gāo yě.
前条两解表里,此条统治三焦,有一纵一横之义。杏仁、石膏开上焦,姜、半开中焦,枳实则由中驱下矣,山栀通行三焦,黄柏直清下焦。凡通宣三焦之方,皆扼重上焦,以上焦为病之始入,且为气化之先,虽统宣三焦之方,而汤则名杏仁石膏也。
xìng rén shí gāo tāng fāng kǔ xīn hán fǎ
杏仁石膏汤方(苦辛寒法)
xìng rén wǔ qián shí gāo bā qián bàn xià wǔ qián shān zhī sān qián huáng bò sān qián zhǐ shí zhī měi cì sān chá chí, chōng jiāng zhī měi cì sān chá chí, chōng
杏仁(五钱) 石膏(八钱) 半夏(五钱) 山栀(三钱) 黄柏(三钱) 枳实汁(每次三茶匙,冲) 姜汁(每次三茶匙,冲)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì fú.
水八杯,煮取三杯,分三次服。
strong qī sān sù jī láo juàn, zài gǎn shī wēn, wù yòng fā biǎo, shēn miàn jù huáng, bù jī nì chì, lián qiáo chì dòu yǐn jiān sòng bǎo hé wán. strong
七三、素积劳倦,再感湿温,误用发表,身面俱黄,不饥溺赤,连翘赤豆饮煎送保和丸。
qián dì qī shí tiáo, yóu huáng ér biàn tā bìng, cǐ zé yóu tā bìng ér biàn huáng, yì yáo xiāng duì dài. zhèng xì liǎng gǎn, gù fāng yòng lián qiáo chì dòu yǐn yǐ jiě qí wài, bǎo hé wán yǐ hé qí zhōng, bǐ shī wēn láo juàn zhì nì, yī qí jiě sàn yǐ. bǎo hé wán kǔ wēn ér yùn pí yáng, xíng zài lǐ zhī shī chén pí lián qiáo yóu zhōng dá wài, qí xíng shī gù rán yǐ. jiān zhì láo juàn zhě hé? jīng yún láo zhě wēn zhī. gài rén shēn zhī dòng zuò yún wéi, jiē lài yáng qì wèi zhī zhǔ zhāng, jī láo shāng yáng. láo juàn zhě, kùn láo ér juàn yě, juàn zhě, sì zhī juàn dài yě. pí zhǔ sì zhī, pí yáng shāng, zé sì zhī juàn ér wú lì yě. zài fèi shǔ jīn ér zhǔ qì, qì zhě yáng yě pí shǔ tǔ ér shēng jīn, yáng qì suī fèn nèi wài, qí shí tè yī qì zhī zhuǎn shū ěr. láo suī zì wài ér lái, wài yáng jì shāng, zé zhōng yáng bù néng dú yùn, zhōng yáng bù yùn, shì rén zhī lài shí shī yǐ shēng zhě, fǎn wèi shí shī suǒ kùn, pí jí kùn suǒ shí shī, ān néng bù shī pìn mǎ zhī zhēn, ér shàng chéng gàn jiàn hū! gǔ rén shàn zhì láo zhě, qián zhě yǒu zhòng jǐng, hòu zé yǒu dōng yuán, jūn cóng cǐ chù dé shǒu. nài zhī hé hòu shì yī zhě, dàn yún láo bìng, zhé yòng bǔ yīn, fēi huò yú dān xī yī jiā zhī shuō zāi! běn lùn yuán wèi wài gǎn ér shè, bìng bù jí nèi shāng, zī tè yīn liǎng gǎn ér lüè yán zhī.
前第七十条,由黄而变他病,此则由他病而变黄,亦遥相对待。证系两感,故方用连翘赤豆饮以解其外,保和丸以和其中,俾湿温、劳倦、治逆,一齐解散矣。保和丸苦温而运脾阳,行在里之湿;陈皮、连翘由中达外,其行湿固然矣。兼治劳倦者何?经云∶劳者温之。盖人身之动作云为,皆赖阳气为之主张,积劳伤阳。劳倦者,困劳而倦也,倦者,四肢倦怠也。脾主四肢,脾阳伤,则四肢倦而无力也。再肺属金而主气,气者阳也;脾属土而生金,阳气虽分内外,其实特一气之转输耳。劳虽自外而来,外阳既伤,则中阳不能独运,中阳不运,是人之赖食湿以生者,反为食湿所困,脾即困所食湿,安能不失牝马之贞,而上承干健乎!古人善治劳者,前者有仲景,后则有东垣,均从此处得手。奈之何后世医者,但云劳病,辄用补阴,非惑于丹溪一家之说哉!本论原为外感而设,并不及内伤,兹特因两感而略言之。
lián qiáo chì dòu yǐn fāng kǔ xīn wēi hán fǎ
连翘赤豆饮方(苦辛微寒法)
lián qiáo èr qián shān zhī yī qián tōng cǎo yī qián chì dòu èr qián huā fěn yī qián xiāng dòu chǐ yī qián
连翘(二钱) 山栀(一钱) 通草(一钱) 赤豆(二钱) 花粉(一钱) 香豆豉(一钱)
jiān sòng bǎo hé wán sān qián.
煎送保和丸三钱。
bǎo hé wán fāng kǔ xīn wēn píng fǎ
保和丸方(苦辛温平法)
shān zhā shén qū fú líng chén pí fú zi lián qiáo bàn xià
山楂 神曲 茯苓 陈皮 匐子 连翘 半夏
strong qī sì shī shèn wéi rè, nüè xié pǐ jié xīn xià, shé bái kǒu kě. fán zào zì lì, chū shēn tòng, jì zé xīn xià yì tòng, xiè xīn tāng zhǔ zhī. strong
七四、湿甚为热,疟邪痞结心下,舌白口渴。烦躁自利,初身痛,继则心下亦痛,泻心汤主之。
cǐ nüè xié jié xīn xià qì fēn zhī fāng yě.
此疟邪结心下气分之方也。
xiè xīn tāng fāng fǎ jiàn qián
泻心汤(方法见前)
strong qī wǔ chuāng jiā shī nüè, jì yòng fā sàn, cāng zhú bái hǔ tāng jiā cǎo guǒ zhǔ zhī. strong
七五、疮家湿疟,忌用发散,苍术白虎汤加草果主之。
jīn kuì wèi chuāng jiā jì hàn, fā hàn zé bìng jìng. gài yǐ chuāng zhě xuè mài jiān bìng, xīn zhǔ xuè mài, xuè mài bì xū ér rè, rán hòu chéng chuāng jì chéng chuāng yǐ hòu, chuāng nóng yòu xì xuè yè suǒ huà, hàn wèi xīn yè, yóu xuè mài ér dá máo qiào, zài fā hàn yǐ shāng qí xīn yè, bù jìng hé dài! gù yǐ bái hǔ xīn liáng zhòng jì, qīng yáng míng zhī rè shī, yóu fèi wèi ér chū jiā cāng zhú cǎo guǒ, wēn sàn pí zhōng zhòng zhì zhī hán shī, yì yóu fèi wèi ér chū. yáng míng yáng tǔ, qīng yǐ shí gāo zhī mǔ zhī xīn liáng tài yīn yīn tǔ, wēn yǐ cāng zhú cǎo guǒ zhī kǔ wēn shì hé qí zàng fǔ zhī yí, jiǎo qí yī piān zhī xìng ér yǐ.
《金匮》谓疮家忌汗,发汗则病痉。盖以疮者血脉间病,心主血脉,血脉必虚而热,然后成疮;既成疮以后,疮脓又系血液所化,汗为心液,由血脉而达毛窍,再发汗以伤其心液,不痉何待!故以白虎辛凉重剂,清阳明之热湿,由肺卫而出;加苍术、草果,温散脾中重滞之寒湿,亦由肺卫而出。阳明阳土,清以石膏、知母之辛凉;太阴阴土,温以苍术、草果之苦温;适合其脏腑之宜,矫其一偏之性而已。
cāng zhú bái hǔ tāng jiā cǎo guǒ fāng xīn liáng fù kǔ wēn fǎ
苍术白虎汤加草果方(辛凉复苦温法)
jí qián bái hǔ tāng nèi jiā cāng zhú, cǎo guǒ.
即前白虎汤内加苍术,草果。
strong qī liù bèi hán, xiōng zhōng pǐ jié, nüè lái rì yàn, xié jiàn rù yīn, cǎo guǒ zhī mǔ tāng zhǔ zhī. strong
七六、背寒,胸中痞结,疟来日晏,邪渐入阴,草果知母汤主之。
cǐ sù jī fán láo, wèi bìng xiān xū, gù fú xié bù kěn jiě sàn, zhèng yáng něi ruò, xié rè gù jié. shì yǐ cǎo guǒ wēn tài yīn dú shèng zhī hán, zhī mǔ xiè yáng míng dú shèng zhī rè, nóng pǔ zuǒ cǎo guǒ xiè zhōng jiāo zhī shī yùn, hé jiāng bàn ér kāi pǐ jié, huā fěn zuǒ zhī mǔ ér shēng jīn tuì rè pí wèi jiān bìng, zuì wèi mù kè, wū méi huáng qín qīng rè ér hé gān nüè lái rì yàn, xié yù rù yīn, qí suǒ yǐ shēng zhī shǐ chū zhě, quán lài cǎo guǒ sú yǐ wū méi wǔ wèi děng suān liǎn, shì zhī qí yī, mò zhī qí tā yě. suān wèi bǐng jué zhī qì, jū wǔ wèi zhī shǒu, yǔ xīn wèi hé yòng, kāi fā yáng qì zuì sù, guān xiǎo qīng lóng tāng zì zhī.
此素积烦劳,未病先虚,故伏邪不肯解散,正阳馁弱,邪热固结。是以草果温太阴独胜之寒,知母泻阳明独胜之热,浓朴佐草果泻中焦之湿蕴,合姜、半而开痞结,花粉佐知母而生津退热;脾胃兼病,最畏木克,乌梅、黄芩清热而和肝;疟来日晏,邪欲入阴,其所以升之使出者,全赖草果(俗以乌梅、五味等酸敛,是知其一,莫知其他也。酸味秉厥之气,居五味之首,与辛味合用,开发阳气最速,观小青龙汤自知)。
cǎo guǒ zhī mǔ tāng fāng kǔ xīn hán jiān suān fǎ
草果知母汤方(苦辛寒兼酸法)
cǎo guǒ yī qián wǔ fēn zhī mǔ èr qián bàn xià sān qián nóng pǔ èr qián huáng qín yī qián wǔ fēn wū méi yī qián wǔ fēn
草果(一钱五分) 知母(二钱) 半夏(三钱) 浓朴(二钱) 黄芩(一钱五分) 乌梅(一钱五分)
huā fěn yī qián wǔ fēn jiāng zhī wǔ shi, chōng
花粉(一钱五分) 姜汁(五匙,冲)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯,分二次温服。
àn cǐ fāng jí wú yòu kě zhī dá yuán yǐn qù bīng láng, jiā bàn xià wū méi jiāng zhī. zhì zhōng jiāo rè jié yáng xiàn zhī zhèng, zuì wéi hé pāi wú shì nǎi yǐ zhì bù jiān shī xié zhī wēn yì chū qǐ, qí miù shén yǐ.
按此方即吴又可之达原饮去槟榔,加半夏、乌梅、姜汁。治中焦热结阳陷之证,最为合拍;吴氏乃以治不兼湿邪之温疫初起,其谬甚矣。
zài àn qián xián zhì fāng, yǔ jí shū zhě xuǎn fāng, bù guò shì xué rén zhī fǎ dù, wéi xué rén lì mó fàn ér yǐ, wèi néng yù cè hòu lái zhī bìng zhèng, qí biàn huàn ruò hé? qí jiān zhèng ruò hé? qí nián suì yòu ruò hé? suǒ wèi dà jiàng huì rén, néng yú rén guī jǔ, bù néng shǐ rén qiǎo zhì yú qí qiǎo jué lún zhī chù, bù néng chuán, yì bù kě chuán, kě yù ér bù kě qiú, kě zàn ér bù kě cháng zhě yě. xué rén dāng xīn lǐng shén huì, xiān wù shí qí suǒ yǐ rán zhī gù, ér hòu zēng jiǎn gǔ fāng zhī yào pǐn fèn liàng, yí zhòng yí qīng, yí duō yí guǎ, zì yǒu zhǔn dì, suǒ wèi shén ér míng zhī, cún hū qí rén!
再按前贤制方,与集书者选方,不过示学人知法度,为学人立模范而已,未能预测后来之病证,其变幻若何?其兼证若何?其年岁又若何?所谓大匠诲人,能与人规矩,不能使人巧;至于奇巧绝伦之处,不能传,亦不可传,可遇而不可求,可暂而不可常者也。学人当心领神会,先务识其所以然之故,而后增减古方之药品分量,宜重宜轻,宜多宜寡,自有准的,所谓神而明之,存乎其人!
strong qī qī nüè shāng wèi yáng, qì nì bù jiàng, rè jié wèi yè, bù jī bù bǎo, bù shí bù biàn, kě bù yù yǐn, wèi biàn suān zhuó, jiā jiǎn rén shēn xiè xīn tāng zhǔ zhī. strong
七七、疟伤胃阳,气逆不降,热劫胃液,不饥不饱,不食不便,渴不欲饮,味变酸浊,加减人参泻心汤主之。
cǐ suī yáng qì shòu shāng, yīn zhī bèi jié, qià piān yú yáng shāng wèi duō. gù jiù yáng lì wèi jī zhī yào sì, cún yīn xiè xié rè zhī yào èr, yù shì suǒ wèi biàn wèi ér bù shòu wèi biàn zhī fǎ yě.
此虽阳气受伤,阴汁被劫,恰偏于阳伤为多。故救阳立胃基之药四,存阴泻邪热之药二,喻氏所谓变胃而不受胃变之法也。
jiā jiǎn rén shēn xiè xīn tāng kǔ xīn wēn fù xián hán fǎ
加减人参泻心汤(苦辛温复咸寒法)
rén shēn èr qián huáng lián yī qián wǔ fēn zhǐ shí yī qián gān jiāng yī qián wǔ fēn shēng jiāng èr qián mǔ lì èr qián
人参(二钱) 黄连(一钱五分) 枳实(一钱) 干姜(一钱五分) 生姜(二钱) 牡蛎(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯,分二次温服。
àn dà xīn dà wēn, yǔ dà kǔ dà hán hé fāng, nǎi jué yīn jīng zhī dìng lì. gài bié zàng zhī yǔ fǔ, jiē fēn ér wèi èr, huò shàng xià, huò zuǒ yòu, bù guò jīng luò guàn tōng, yì mó xiāng lián ěr, wéi gān zhī yǔ dǎn, hé ér wéi yī, dǎn jí jū yú gān zhī nèi, gān dòng zé dǎn yì dòng, dǎn dòng ér gān jí suí. gān yí wēn, dǎn yí liáng, zhòng jǐng wū méi wán xiè xīn tāng, lì wàn shì fǎ chéng yǐ yú xiǎo chái hú, xiān lù qí duān. cǐ zhèng nüè xié rǎo wèi, zhì mìng wèi qì shàng nì, ér yì yòng cǐ xīn wēn hán kǔ hé fǎ zhě hé? gài wèi zhī wèi fǔ, tǐ yáng ér yòng yīn, běn xì xià jiàng, wú shàng shēng zhī lǐ qí ǒu tù huì pǐ, yǒu shí shàng nì, shēng zhě wèi qì, suǒ yǐ shǐ wèi qì shàng shēng zhě, fēi wèi qì yě, gān yǔ dǎn yě, gù gǔ rén yǐ ǒu wèi gān bìng, jīn rén zé yǐ wéi wèi bìng yǐ ěr.
按大辛大温,与大苦大寒合方,乃厥阴经之定例。盖别脏之与腑,皆分而为二,或上下,或左右,不过经络贯通,臆膜相连耳,惟肝之与胆,合而为一,胆即居于肝之内,肝动则胆亦动,胆动而肝即随。肝宜温,胆宜凉,仲景乌梅丸、泻心汤,立万世法程矣;于小柴胡,先露其端。此证疟邪扰胃,致命胃气上逆,而亦用此辛温寒苦合法者何?盖胃之为腑,体阳而用阴,本系下降,无上升之理;其呕吐哕痞,有时上逆,升者胃气,所以使胃气上升者,非胃气也,肝与胆也,故古人以呕为肝病,今人则以为胃病已耳。
strong qī bā nüè shāng wèi yīn, bù jī bù bǎo, bù biàn, cháo rè, dé shí zé fán rè yù jiā, jīn yè bù fù zhě, mài dōng má rén tāng zhǔ zhī. strong
七八、疟伤胃阴,不饥不饱,不便,潮热,得食则烦热愈加,津液不复者,麦冬麻仁汤主之。
shǔ shī shāng qì, nüè xié shāng yīn, gù jiàn zhèng rú shì. cǐ tiáo yǔ shàng tiáo bù jī bù bǎo bù biàn xiāng tóng. shàng tiáo yǐ qì nì wèi suān bù shí biàn yáng shāng, cǐ tiáo yǐ cháo rè dé shí zé fán rè yù jiā dìng yīn shāng yě. yīn shāng jì dìng, fù wèi yīn zhě mò ruò gān hán, fù suān wèi zhě, suān gān huà yīn yě.
暑湿伤气,疟邪伤阴,故见证如是。此条与上条不饥不饱不便相同。上条以气逆味酸不食辨阳伤,此条以潮热得食则烦热愈加定阴伤也。阴伤既定,复胃阴者莫若甘寒,复酸味者,酸甘化阴也。
liǎng tiáo wèi bìng, jiē yǒu bù biàn zhě hé? jiǔ qiào bù hé, jiē shǔ wèi bìng yě.
两条胃病,皆有不便者何?九窍不和,皆属胃病也。
mài dōng má rén tāng fāng suān gān huà yīn fǎ
麦冬麻仁汤方(酸甘化阴法)
mài dōng lián xīn, wǔ qián huǒ má rén sì qián shēng bái sháo sì qián hé shǒu wū sān qián wū méi ròu èr qián zhī mǔ èr qián
麦冬(连心,五钱) 火麻仁(四钱) 生白芍(四钱) 何首乌(三钱) 乌梅肉(二钱) 知母(二钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。
strong qī jiǔ tài yīn pí nüè, hán qǐ sì mò, bù kě duō ǒu, rè jù xīn xiōng, huáng lián bái sháo tāng zhǔ zhī, fán zào shèn zhě, kě lìng fú niú huáng wán yī wán. strong
七九、太阴脾疟,寒起四末,不渴多呕,热聚心胸,黄连白芍汤主之,烦躁甚者,可另服牛黄丸一丸。
pí zhǔ sì zhī, hán qǐ sì mò ér bù kě, gù zhī qí wèi pí nüè yě. rè jù xīn xiōng ér duō ǒu, zhōng tǔ bìng ér gān mù lái chéng, gù fāng yǐ liǎng hé gān wèi wéi zhǔ. cǐ piān yú rè shén, gù qīng rè zhī pǐn zhòng, ér yǐ sháo yào shōu pí yīn yě.
脾主四肢,寒起四末而不渴,故知其为脾疟也。热聚心胸而多呕,中土病而肝木来乘,故方以两和肝胃为主。此偏于热甚,故清热之品重,而以芍药收脾阴也。
huáng lián bái sháo tāng fāng kǔ xīn hán fǎ
黄连白芍汤方(苦辛寒法)
huáng lián èr qián huáng qín èr qián bàn xià sān qián zhǐ shí yī qián wǔ fēn bái sháo sān qián jiāng zhī wǔ shi, chōng
黄连(二钱) 黄芩(二钱) 半夏(三钱) 枳实(一钱五分) 白芍(三钱) 姜汁(五匙,冲)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì, wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次,温服。
strong bā shí tài yīn pí nüè, mài rú hán rè, nüè lái rì chí. fù wēi mǎn, sì zhī bù nuǎn, lù jiāng yǐn zhǔ zhī. strong
八十、太阴脾疟,脉濡寒热,疟来日迟。腹微满,四肢不暖,露姜饮主之。
cǐ piān yú tài yīn xū hán, gù yǐ gān wēn bǔ zhèng. qí tuì xié zhī miào, quán zài yòng lù, qīng sù néng qīng xié rè, gān rùn bù shāng zhèng yīn, yòu de qì huà zhī miào dì.
此偏于太阴虚寒,故以甘温补正。其退邪之妙,全在用露,清肃能清邪热,甘润不伤正阴,又得气化之妙谛。
lù jiāng yǐn fāng gān wēn fù gān liáng fǎ
露姜饮方(甘温复甘凉法)
rén shēn yī qián shēng jiāng yī qián
人参(一钱) 生姜(一钱)
shuǐ liǎng bēi bàn, zhǔ chéng yī bēi, lù yī xiǔ, zhòng tāng wēn fú.
水两杯半,煮成一杯,露一宿,重汤温服。
strong bā yī tài yīn pí nüè, mài xián ér huǎn, hán zhàn, shén zé ǒu tù yī qì, fù míng táng xiè, kǔ xīn hán fǎ, bù zhōng yǔ yě kǔ xīn wēn fǎ, jiā wèi lù jiāng yǐn zhǔ zhī. strong
八一、太阴脾疟,脉弦而缓,寒战,甚则呕吐噫气,腹鸣溏泄,苦辛寒法,不中与也;苦辛温法,加味露姜饮主之。
shàng tiáo chún shì tài yīn xū hán, cǐ tiáo xié qì gèng shén, mài jiān xián zé tǔ zhōng yǒu mù yǐ, gù jiā wēn zào xiè mù tuì xié.
上条纯是太阴虚寒,此条邪气更甚,脉兼弦则土中有木矣,故加温燥泄木退邪。
jiā wèi lù jiāng yǐn fāng kǔ xīn wēn fǎ
加味露姜饮方(苦辛温法)
rén shēn yī qián bàn xià èr qián cǎo guǒ yī qián shēng jiāng èr qián guǎng pí yī qián qīng pí cù chǎo, yī qián
人参(一钱) 半夏(二钱) 草果(一钱) 生姜(二钱) 广皮(一钱) 青皮(醋炒,一钱)
shuǐ èr bēi bàn, zhǔ chéng yī bēi, dī hé yè lù sān shi, wēn fú, zhā zài zhǔ yī bēi fú.
水二杯半,煮成一杯,滴荷叶露三匙,温服,渣再煮一杯服。
strong bā èr zhōng jiāo nüè, hán rè jiǔ bù zhǐ, qì xū liú xié, bǔ zhōng yì qì tāng zhǔ zhī. strong
八二、中焦疟,寒热久不止,气虚留邪,补中益气汤主之。
liú xié yǐ qì xū zhī gù, zì yǐ shēng yáng yì qì lì fǎ.
留邪以气虚之故,自以升阳益气立法。
bǔ zhōng yì qì tāng fāng
补中益气汤方
zhì huáng yī qián wǔ fēn rén shēn yī qián zhì gān cǎo yī qián bái zhú chǎo, yī qián guǎng pí wǔ fēn dāng guī wǔ fēn shēng má zhì, sān fēn chái hú zhì, sān fēn shēng jiāng sān piàn dà zǎo qù hé, èr méi
炙黄 (一钱五分) 人参(一钱) 炙甘草(一钱) 白术(炒,一钱) 广皮(五分) 当归(五分) 升麻(炙,三分) 柴胡(炙,三分) 生姜(三片) 大枣(去核,二枚)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, zhā zài zhǔ yī bēi, fēn wēn sān fú.
水五杯,煮取二杯,渣再煮一杯,分温三服。
strong bā sān mài zuǒ xián, mù rè zǎo liáng, hàn jiě kě yǐn, shǎo yáng nüè piān yú rè zhòng zhě, qīng hāo biē jiǎ tāng zhǔ zhī. strong
八三、脉左弦,暮热早凉,汗解渴饮,少阳疟偏于热重者,青蒿鳖甲汤主之。
shǎo yáng qiè jìn sān yīn, lì fǎ yǐ yī miàn lǐng xié wài chū, yī miàn fáng xié nèi rù wèi yào lǐng. xiǎo chái hú tāng yǐ chái hú lǐng xié, yǐ rén shēn dà zǎo gān cǎo hù zhèng yǐ chái hú qīng biǎo rè, yǐ huáng qín gān cǎo kǔ gān qīng lǐ rè bàn xià shēng jiāng liǎng hé gān wèi, juān nèi yǐn, xuān wèi yáng, jiàng wèi yīn, shū gān, yòng shēng jiāng dà zǎo tiáo hé yíng wèi. shǐ biǎo zhě bù zhēng, lǐ zhě nèi ān, qīng zhě qīng, bǔ zhě bǔ, shēng zhě shēng, jiàng zhě jiàng, píng zhě píng, gù yuē hé yě. qīng hāo biē jiǎ tāng, yòng xiǎo chái hú fǎ ér xiǎo biàn zhī, què bù yòng xiǎo chái hú zhī yào zhě, xiǎo chái hú yuán wèi shāng hán lì fāng, nüè yuán yú shǔ shī, qí shòu xié zhī yuán, běn zì bù tóng, gù bì biàn tōng qí yào wèi, yǐ tóng zài shǎo yáng yī jīng, gù bù néng lí qí fǎ. qīng hāo biē jiǎ tāng yǐ qīng hāo lǐng xié, qīng hāo jiào chái hú lì ruǎn, qiě fāng xiāng zhú huì, kāi luò zhī gōng, zé jiào chái hú yǒu dú shèng. hán xié shāng yáng, chái hú tāng zhōng zhī rén shēn gān cǎo shēng jiāng, jiē hù yáng zhě yě shǔ rè shāng yīn, gù gǎi yòng biē jiǎ hù yīn, biē jiǎ nǎi rú dòng zhī wù, qiě néng rù yīn luò sōu xié. chái hú tāng yǐ xié tòng gān ǒu wèi yǐn xié suǒ zhì, gù yǐ jiāng bàn tōng yáng jiàng yīn ér qīng yǐn xié qīng hāo biē jiǎ tāng yǐ xié rè shāng yīn, zé yòng zhī mǔ huā fěn yǐ qīng rè xié ér zhǐ kě, dān pí qīng shǎo yáng xuè fēn, sāng yè qīng shǎo yáng luò zhōng qì fēn. zōng gǔ fǎ ér biàn gǔ fāng zhě, yǐ xié zhī piān hán piān rè bù tóng yě, cǐ yè shì zhī dú gǔ shū, shàn yòng gǔ fāng, qǐ tā rén zhī sǐ yú jù xià zhě, suǒ kě tóng rì yǔ zāi!
少阳切近三阴,立法以一面领邪外出,一面防邪内入为要领。小柴胡汤以柴胡领邪,以人参、大枣、甘草护正;以柴胡清表热,以黄芩、甘草苦甘清里热∶半夏、生姜两和肝胃,蠲内饮,宣胃阳,降胃阴,疏肝,用生姜大枣调和营卫。使表者不争,里者内安,清者清,补者补,升者升,降者降,平者平,故曰和也。青蒿鳖甲汤,用小柴胡法而小变之,却不用小柴胡之药者,小柴胡原为伤寒立方,疟缘于暑湿,其受邪之源,本自不同,故必变通其药味,以同在少阳一经,故不能离其法。青蒿鳖甲汤以青蒿领邪,青蒿较柴胡力软,且芳香逐秽,开络之功,则较柴胡有独胜。寒邪伤阳,柴胡汤中之人参、甘草、生姜,皆护阳者也;暑热伤阴,故改用鳖甲护阴,鳖甲乃蠕动之物,且能入阴络搜邪。柴胡汤以胁痛、干呕为饮邪所致,故以姜、半通阳降阴而清饮邪;青蒿鳖甲汤以邪热伤阴,则用知母、花粉以清热邪而止渴,丹皮清少阳血分,桑叶清少阳络中气分。宗古法而变古方者,以邪之偏寒偏热不同也,此叶氏之读古书,善用古方,岂他人之死于句下者,所可同日语哉!
strong bā sì shǎo yáng nüè rú shāng hán zhèng zhě, xiǎo chái hú tāng zhǔ zhī. kě shèn zhě qù bàn xià, jiā guā lóu gēn mài xián chí zhě, xiǎo chái hú jiā gān jiāng chén pí tāng zhǔ zhī. strong
八四、少阳疟如伤寒证者,小柴胡汤主之。渴甚者去半夏,加栝蒌根;脉弦迟者,小柴胡加干姜陈皮汤主之。
shǎo yáng nüè rú shāng hán shǎo yáng zhèng, nǎi piān yú hán zhòng ér rè qīng, gù réng cóng xiǎo chái hú fǎ. ruò nèi zào kě shén, zé qù bàn xià zhī zào, jiā guā lóu gēn shēng jīn zhǐ kě. mài xián chí zé hán gèng zhòng yǐ, jīn kuì wèi mài xián chí zhě, dāng wēn zhī, gù yú xiǎo chái hú tāng nèi, jiā gān jiāng chén pí wēn zhōng, qiě néng yóu zhōng dá wài, shǐ zhōng yáng dé shēn, zhú xié wài chū yě.
少阳疟如伤寒少阳证,乃偏于寒重而热轻,故仍从小柴胡法。若内躁渴甚,则去半夏之燥,加栝蒌根生津止渴。脉弦迟则寒更重矣,金匮谓脉弦迟者,当温之,故于小柴胡汤内,加干姜、陈皮温中,且能由中达外,使中阳得伸,逐邪外出也。
qīng hāo biē jiǎ tāng fāng kǔ xīn xián hán fǎ
青蒿鳖甲汤方(苦辛咸寒法)
qīng hāo sān qián zhī mǔ èr qián sāng yè èr qián biē jiǎ wǔ qián dān pí èr qián huā fěn èr qián
青蒿(三钱) 知母(二钱) 桑叶(二钱) 鳖甲(五钱) 丹皮(二钱) 花粉(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi. nüè lái qián, fēn èr cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯。疟来前,分二次温服。
xiǎo chái hú tāng fāng kǔ xīn gān wēn fǎ
小柴胡汤方(苦辛甘温法)
chái hú sān qián huáng qín yī qián wǔ fēn bàn xià èr qián rén shēn yī qián
柴胡(三钱) 黄芩(一钱五分) 半夏(二钱) 人参(一钱)
zhì gān cǎo yī qián wǔ fēn shēng jiāng sān piàn dà zǎo qù hé, èr méi
炙甘草(一钱五分) 生姜(三片) 大枣(去核,二枚)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì, wēn fú. jiā jiǎn rú shāng hán lùn zhōng fǎ. kě shèn zhě qù bàn xià, jiā guā lóu gēn sān qián.
水五杯,煮取二杯,分二次,温服。加减如伤寒论中法。渴甚者去半夏,加栝蒌根三钱。
xiǎo chái hú jiā gān jiāng chén pí tāng fāng kǔ xīn wēn fǎ
小柴胡加干姜陈皮汤方(苦辛温法)
jí yú xiǎo chái hú tāng nèi, jiā gān jiāng èr qián, chén pí èr qián.
即于小柴胡汤内,加干姜(二钱),陈皮(二钱)。
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì, wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次,温服。
strong bā wǔ shé bái wǎn mèn, hán qǐ sì mò, kě xǐ rè yǐn, shī yùn zhī gù, míng yuē shī nüè, nóng pǔ cǎo guǒ tāng zhǔ zhī. strong
八五、舌白脘闷,寒起四末,渴喜热饮,湿蕴之故,名曰湿疟,浓朴草果汤主之。
cǐ rè shǎo shī duō zhī zhèng. shé bái wǎn mèn, jiē wēn wèi zhī yě hán qǐ sì mò, shī yù pí yáng, pí zhǔ sì zhī, gù hán qǐ yú cǐ kě, rè yě, dāng xǐ liáng yǐn, ér fǎn xǐ rè yǐn zhě, shī wèi yīn xié, mí màn yú zhōng, xǐ rè yǐ kāi zhī yě. gù fāng fǎ yǐ kǔ xīn tōng jiàng, chún yòng wēn kāi, ér bù bì kǔ hán yě.
此热少湿多之证。舌白脘闷,皆温为之也;寒起四末,湿郁脾阳,脾主四肢,故寒起于此;渴,热也,当喜凉饮,而反喜热饮者,湿为阴邪,弥漫于中,喜热以开之也。故方法以苦辛通降,纯用温开,而不必苦寒也。
nóng pǔ cǎo guǒ tāng fāng kǔ xīn wēn fǎ
浓朴草果汤方(苦辛温法)
nóng pǔ yī qián wǔ fēn xìng rén yī qián wǔ fēn cǎo guǒ yī qián bàn xià èr qián fú líng kuài sān qián guǎng pí yī qián
浓朴(一钱五分) 杏仁(一钱五分) 草果(一钱) 半夏(二钱) 茯苓块(三钱) 广皮(一钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì, wēn fú.
水五杯,煮取二杯,分二次,温服。
àn zhōng jiāo zhī nüè, pí wèi zhèng dāng qí chōng. piān yú rè zhě wèi shòu zhī, fǎ zé piān yú jiù wèi piān yú shī zhě pí shòu zhī, fǎ zé piān yú jiù pí. wèi, yáng fǔ yě, jiù wèi bì yòng gān hán kǔ hán pí, yīn zàng yě jiù pí bì yòng gān wēn kǔ xīn. liǎng píng zhě, liǎng jiù zhī. běn lùn liè nüè zhèng, liáo liáo shù zé, lüè bèi dà gāng, bù néng piān zài. rán yú cǐ shù tiáo fǎn fù duì kān, bǐ cǐ hù yìn, zài cóng shàng jiāo piān jiū lái lù, xià jiāo piān yuè guī lù, qí guī jǔ zhǔn shéng, yì kě zhī qí dà lüè yǐ.
按中焦之疟,脾胃正当其冲。偏于热者胃受之,法则偏于救胃;偏于湿者脾受之,法则偏于救脾。胃,阳腑也,救胃必用甘寒苦寒;脾,阴脏也救脾必用甘温苦辛。两平者,两救之。本论列疟证,寥寥数则,略备大纲,不能偏载。然于此数条反复对勘,彼此互印,再从上焦篇究来路,下焦篇阅归路,其规矩准绳,亦可知其大略矣。
strong bā liù shī wēn nèi yùn, jiā zá yǐn shí tíng zhì, qì bù dé yùn, xuè bù de xíng, suì chéng zhì xià, sú míng lì jí, gǔ chēng zhòng zhèng, yǐ qí shēn rù zàng fǔ yě. chū qǐ fù tòng zhàng zhě yì zhì rì jiǔ bù tòng bìng bù zhàng zhě nán zhì. mài xiǎo ruò zhě yì zhì mài shí dà shù zhě nán zhì. lǎo nián jiǔ shuāi, shí dà xiǎo ruò bìng nán zhì mài tiáo hé zhě yì zhì. rì shù shí háng zhě yì zhì yī èr xíng huò yǒu huò wú zhě nán zhì. miàn sè biàn sè xiān míng zhě yì zhì huì àn zhě nán zhì. jìn kǒu lì shǔ shí zhě shàng kě zhì shǔ xū zhě nán zhì. xiān zhì sú suǒ wèi lì jí hòu lì sú wèi zhī xiè xiè zhě yì zhì xiān lì hòu zhì zhě nán zhì. xiān zhì hòu nüè zhě yì zhì xiān nüè hòu zhì zhě nán zhì. běn nián xīn shòu zhě yì zhì shàng nián fú shǔ, jiǔ kè jī rè, lǎo nián yáng xū jī shī zhě nán zhì. jì xié shǎo fù wú dòng qì shàn jiǎ zhě yì zhì, yǒu zhě nán zhì. strong
八六、湿温内蕴,夹杂饮食停滞,气不得运,血不得行,遂成滞下,俗名痢疾,古称重证,以其深入脏腑也。初起腹痛胀者易治;日久不痛并不胀者难治。脉小弱者易治;脉实大数者难治。老年久衰,实大小弱并难治;脉调和者易治。日数十行者易治;一、二行或有或无者难治。面色便色鲜明者易治;秽暗者难治。噤口痢属实者尚可治;属虚者难治。先滞(俗所谓痢疾)后利(俗谓之泄泻)者易治;先利后滞者难治。先滞后疟者易治;先疟后滞者难治。本年新受者易治;上年伏暑,酒客积热,老年阳虚积湿者难治。季胁少腹无动气疝瘕者易治,有者难治。
cǐ lì jí zhī dà gāng. suī luó liè nán zhì yì zhì shí shù tiáo, zǒng bù chū xié jī xiàng wài zhě yì zhì, shēn rù zàng luò zhě nán zhì yě. yàn yún è bù sǐ de shāng hán, chēng bù sǐ de lì jí. shí rén jiě yún fán bìng shāng hán zhě, dāng jìn qí shí, lìng bìng zhě è, zé bù zhì yǔ wài xié xiāng bó ér sǐ yě. lì jí rì xià shù shí háng, xià zhě jì duō, cháng wèi kōng xū, bì lìng bìng zhě duō shí, zé bù zhì cháng wèi jǐn kōng ér sǐ yě. bù zhī cǐ èr yǔ, nǎi gǔ zhī xián yī jīn zhēn dù rén chù, hòu rén bù shěn bìng qíng, bù shí jù dòu, yǐ zhì wàng jiě ěr. àn nèi jīng rè bìng jìn shí, zài shǎo yù zhī jì, bù zài shòu bìng zhī chū. zhòng jǐng shāng hán lùn zhōng, xiàn yǒu shí zhōu què bìng zhī tiáo, dàn bù kě shí zhòng zhuó féi nì ěr. lì jí shǔ shī jiā yǐn shí nèi shāng, xié fēi yī duān, cháng wèi jūn shòu qí yāng! gǔ rén měi yún dàn bó zī wèi, rú hé kě yǐ zì shí, yǔ xié qì tuán chéng yī piàn, bìng jiǔ bù jiě yé!
此痢疾之大纲。虽罗列难治易治十数条,总不出邪机向外者易治,深入脏络者难治也。谚云∶饿不死的伤寒,撑不死的痢疾。时人解云∶凡病伤寒者,当禁其食,令病者饿,则不至与外邪相搏而死也。痢疾日下数十行,下者既多,肠胃空虚,必令病者多食,则不至肠胃尽空而死也。不知此二语,乃古之贤医金针度人处,后人不审病情,不识句读,以致妄解耳。按《内经》热病禁食,在少愈之际,不在受病之初。仲景《伤寒论》中,现有食粥却病之条,但不可食重浊肥腻耳。痢疾暑湿夹饮食内伤,邪非一端,肠胃均受其殃!古人每云淡薄滋味,如何可以恣食,与邪气团成一片,病久不解耶!
wú jiàn lì jí bù jiè kǒu fù ér sǐ zhě, bù kě shèng shǔ. gài cǐ èr yǔ, è zì zì, jiē zì wèi yī jù, wèi huàn shāng hán zhī rén, shàng zhī è ér sī shí, shì bù sǐ zhī zhèng qí sǐ zhě, yī shā zhī yě. gài shāng hán bào fā zhī bìng, zì wài ér lái, ruò shāng wèi ér wèi jí yú yíng, bìng huàn zhī è, bìng jī shàng qiǎn, yī zhě zhù wèi qì, hàn wài wǔ, zé yù, gù yún bù sǐ, ruò bù è zé zhòng yǐ. zhòng jǐng wèi" fēng bìng néng shí, hán bìng bù néng shí" shì yě. lì jí jiǔ fú zhī xié, yóu nèi xià zhù, ruò zàng qì yǒu yú bù kěn róng liú xié qì, bǐ cǐ hù zhēng zé , xié jī xiàng wài, yī zhě shùn shuǐ tuī zhōu zé yù, gù yún bù sǐ. ruò zàng qì yǐ xū, chún xùn xié qì zé bù ér kòu shēn yǐ.
吾见痢疾不戒口腹而死者,不可胜数。盖此二语,饿字 字,皆自为一句,谓患伤寒之人,尚知饿而思食,是不死之证;其死者,医杀之也。盖伤寒暴发之病,自外而来,若伤卫而未及于营,病患知饿,病机尚浅,医者助胃气,捍外侮,则愈,故云不死,若不饿则重矣。仲景谓∶“风病能食,寒病不能食”是也。痢疾久伏之邪,由内下注,若脏气有余;不肯容留邪气,彼此互争则 ,邪机向外,医者顺水推舟则愈,故云不死。若脏气已虚,纯逊邪气则不 而寇深矣。
strong bā qī zì lì bù shuǎng, yù zuò zhì xià, fù zhōng jū jí, xiǎo biàn duǎn zhě, sì líng hé qín sháo tāng zhǔ zhī. strong
八七、自利不爽,欲作滞下,腹中拘急,小便短者,四苓合芩芍汤主之。
jì zì lì sú wèi xiè xiè yǐ, lǐ dāng kuài lì, ér yòu bù shuǎng zhě hé? gài shī zhōng cáng rè, qì wèi shī rè yù shāng, ér bù dé chàng suì qí běn xìng, gù zhì. zàng fǔ zhī zhōng, quán lài cǐ yī qì zhī zhuǎn shū, qì jì zhì yǐ, yān yǒu bù yù zuò zhì xià zhī lǐ hū! yuē yù zuò, zuò ér wèi suì yě jū jí, bù shuǎng zhī xiàng, jī zhì zhī qíng zhuàng yě xiǎo biàn duǎn zhě, shī zhù dà cháng, lán mén xiǎo cháng zhī mò, dà cháng zhī shǐ bù fēn shuǐ, páng guāng bù shèn shī yě. gù yǐ sì líng sàn fēn lán mén, tōng páng guāng, kāi zhī hé, shǐ xié bù zhí zhù dà cháng hé qín sháo fǎ xuān qì fēn, qīng jī zhì, yù duó qí zhì xià zhī lù yě. cǐ nǎi chū qǐ zhī fāng, jiǔ lì yīn shāng, bù kě fēn lì, gù fāng hòu yún jiǔ lì bù zài yòng zhī.
既自利(俗谓泄泻)矣,理当快利,而又不爽者何?盖湿中藏热,气为湿热郁伤,而不得畅遂其本性,故滞。脏腑之中,全赖此一气之转输,气既滞矣,焉有不欲作滞下之理乎!曰欲作,作而未遂也;拘急,不爽之象,积滞之情状也;小便短者,湿注大肠,阑门(小肠之末,大肠之始)不分水,膀胱不渗湿也。故以四苓散分阑门,通膀胱,开支河,使邪不直注大肠;合芩芍法宣气分,清积滞,预夺其滞下之路也。此乃初起之方,久痢阴伤,不可分利,故方后云∶久利不在用之。
àn zhè rén ní hán chū, zuò nüè lì sān fāng, yú lì jí tiáo xià, xiān lì jìn hàn jìn fēn lì jìn dà xià jìn wēn bǔ zhī fǎ, shì chéng jiàn shì zhī wàng yī zhě, wù hàn wù xià wù fēn lì wù wēn bǔ, yǐ zhì chén bù qǐ, tòng xīn jí shǒu ér yǒu shì zuò yě. rán yī gài jìn zhī, wèi miǎn yīn yē fèi shí qiě qí sān fāng, yì hé néng bāo kuò lì mén zhū zhèng, shì ān yú xiǎo chéng, ér bù shēn jiū dà tǐ yě. táng qín qiú gǔ xùn, jìng yǔ xīn móu, yǐ wéi kè hán zé hàn, kě xià zé xià, kě qīng zé qīng, kě bǔ zé bǔ, yī shì qí zhèng zhī suǒ xiàn, ér bù kě xiān yǒu chéng jiàn yě. zhì yú wù zhī yī zì, yī zhě shí kè liú xīn, yóu kǒng sī lǜ bù jí, xué shù bú dào, qǐ kě miù yú jiàn wén ér bù jiā chá zāi!
按浙人倪涵初,作疟痢三方,于痢疾条下,先立禁汗、禁分利、禁大下、禁温补之法,是诚见世之妄医者,误汗、误下、误分利、误温补,以致沉 不起,痛心疾首而有是作也。然一概禁之,未免因噎废食;且其三方,亦何能包括痢门诸证,是安于小成,而不深究大体也。瑭勤求古训,静与心谋,以为可汗则汗,可下则下,可清则清,可补则补,一视其证之所现,而不可先有成见也。至于误之一字,医者时刻留心,犹恐思虑不及,学术不到,岂可谬于见闻而不加察哉!
sì líng hé qín sháo tāng fāng kǔ xīn hán fǎ
四苓合芩芍汤方(苦辛寒法)
cāng zhú èr qián zhū líng èr qián fú líng èr qián zé xiè èr qián bái sháo èr qián huáng qín èr qián guǎng pí yī qián wǔ fēn nóng pǔ èr qián mù xiāng yī qián
苍术(二钱) 猪苓(二钱) 茯苓(二钱) 泽泻(二钱) 白芍(二钱) 黄芩(二钱) 广皮(一钱五分) 浓朴(二钱) 木香(一钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú, jiǔ lì bù zài yòng zhī.
水五杯,煮取二杯,分二次温服,久痢不在用之。
strong bā bā shǔ shī fēng hán zá gǎn, hán rè dié zuò, biǎo zhèng zhèng shèng, lǐ zhèng fù jí, fù bù hé ér zhì xià zhě, huó rén bài dú sàn zhǔ zhī. strong
八八、暑湿风寒杂感,寒热迭作,表证正盛,里证复急,腹不和而滞下者,活人败毒散主之。
cǐ zhèng nǎi shāng shuǐ gǔ zhī niàng shī, wài shòu shí lìng zhī fēng shī, zhōng qì běn zì bù zú zhī rén, yòu qì wèi shī shāng, nèi wài jù jí. lì fāng zhī fǎ, yǐ rén shēn wèi jūn, zuò zhèn zhōng zhōu, wèi dū zhàn zhī shuài yǐ èr huó èr hú hé chuān qiōng cóng bàn biǎo bàn lǐ zhī jì, lǐng xié chū wài, yù shì suǒ wèi nì liú wǎn zhōu zhě cǐ yě yǐ zhǐ ké xuān zhōng jiāo zhī qì, fú líng shèn zhōng jiāo zhī shī, yǐ jié gěng kāi fèi yǔ dà cháng zhī bì, gān cǎo hé hé zhū yào, nǎi xiàn zhě jǔ zhī zhī fǎ, bù zhì lì ér zhì zhì lì zhī yuán, lì zhī chū qǐ, zēng hán zhuàng rè zhě, fēi cǐ bù kě yě. ruò yún tǒng zhì shāng hán wēn yì bì qì zé bù kě, fán bìng gè yǒu suǒ yīn, qǐ yī fāng zhī suǒ de ér tǒng zhī yě zāi! cǐ fāng zài fēng shī mén zhōng, yòng chǔ shén duō, ruò shī bù jiān fēng ér jiān rè zhě, jí bù hé pāi, xī kuàng wēn rè mén hū! shì yī yòng cǐ fāng zhì wēn bìng, yǐ fēi yī rì, wú zhī jiàn qí hài, wèi jiàn qí lì yě.
此证乃伤水谷之酿湿,外受时令之风湿,中气本自不足之人,又气为湿伤,内外俱急。立方之法,以人参为君,坐镇中州,为督战之帅;以二活、二胡合川芎从半表半里之际,领邪出外,喻氏所谓逆流挽舟者此也;以枳壳宣中焦之气,茯苓渗中焦之湿,以桔梗开肺与大肠之痹,甘草和合诸药,乃陷者举之之法,不治痢而治致痢之源,痢之初起,憎寒壮热者,非此不可也。若云统治伤寒温疫痹气则不可,凡病各有所因,岂一方之所得而统之也哉!此方在风湿门中,用处甚多,若湿不兼风而兼热者,即不合拍,奚况温热门乎!世医用此方治温病,已非一日,吾只见其害,未见其利也。
huó rén bài dú sàn xīn gān wēn fǎ
活人败毒散(辛甘温法)
qiāng huó dú huó fú líng chuān qiōng zhǐ ké chái hú rén shēn qián hú jié gěng yǐ shàng gè yī liǎng gān cǎo wǔ qián
羌活 独活 茯苓 川芎 枳壳 柴胡 人参 前胡 桔梗(以上各一两) 甘草(五钱)
gòng wèi xì mò, měi fú èr qián, shuǐ yī bēi, shēng jiāng sān piàn, jiān zhì qī fēn, dùn fú zhī. rè dú chōng wèi jìn kǒu zhě, běn fāng jiā chén cāng mǐ gè děng fēn, míng cāng lǐn sàn, fú fǎ rú qián, jiā yī bèi, jìn kǒu shǔ xū zhě wù yòng zhī.
共为细末,每服二钱,水一杯,生姜三片,煎至七分,顿服之。热毒冲胃噤口者,本方加陈仓米各等分,名仓廪散,服法如前,加一倍,噤口属虚者勿用之。
strong bā jiǔ zhì xià yǐ chéng, fù zhàng tòng, jiā jiǎn qín sháo tāng zhǔ zhī. strong
八九、滞下已成,腹胀痛,加减芩芍汤主之。
cǐ zhì xià chū chéng zhī shí zhèng, yī yǐ shū lì cháng jiān shī rè wéi zhǔ.
此滞下初成之实证,一以疏利肠间湿热为主。
jiā jiǎn qín sháo tāng fāng kǔ xīn hán fǎ
加减芩芍汤方(苦辛寒法)
bái sháo sān qián huáng qín èr qián huáng lián yī qián wǔ fēn nóng pǔ èr qián mù xiāng wēi, yī qián guǎng pí èr qián
白芍(三钱) 黄芩(二钱) 黄连(一钱五分) 浓朴(二钱) 木香(煨,一钱) 广皮(二钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú. jì yóu nì shēng lěng.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。忌油腻生冷。
jiā jiǎn fǎ gāng zhuì zhě, jiā bīng láng èr qián. fù tòng shén yù biàn, biàn hòu tòng jiǎn, zài tòng zài biàn zhě, bái zhì jiā fù zǐ yī qián wǔ fēn, jiǔ chǎo dài huáng sān qián hóng zhì jiā ròu guì yī qián wǔ fēn, jiǔ chǎo dài huáng sān qián, tōng shuǎng hòu jí zhǐ, bù kě pín xià. rú jī wèi jìng, dāng jiǎn qí zhì, hóng jī jiā guī wěi yī qián wǔ fēn, hóng huā yī qián táo rén èr qián. shé zhuó mài shí yǒu shí jī zhě, jiā zhā ròu yī qián wǔ fēn, shén qū èr qián, zhǐ ké yī qián wǔ fēn. shī zhòng zhě, mù huáng shé bái bù kě, jiā yīn chén sān qián, bái tōng cǎo yī qián, huá shí yī qián.
〔加减法〕肛坠者,加槟榔二钱。腹痛甚欲便,便后痛减,再痛再便者,白滞加附子(一钱五分),酒炒大黄(三钱);红滞加肉桂(一钱五分),酒炒大黄(三钱),通爽后即止,不可频下。如积未净,当减其制,红积加归尾(一钱五分),红花(一钱) 桃仁(二钱)。舌浊脉实有食积者,加楂肉(一钱五分),神曲(二钱),枳壳(一钱五分)。湿重者,目黄舌白不渴,加茵陈(三钱),白通草(一钱),滑石一钱。
strong jiǔ shí zhì xià shī rè nèi yùn, zhōng jiāo pǐ jié, shén shí hūn luàn, xiè xīn tāng zhǔ zhī. strong
九十、滞下湿热内蕴,中焦痞结,神识昏乱,泻心汤主之。
zhì xià yóu yú shī rè nèi yùn, yǐ zhì zhōng pǐ, dàn yǐ xiè xīn zhì pǐ jié zhī suǒ yóu lái, ér zhì zì zhǐ yǐ.
滞下由于湿热内蕴,以致中痞,但以泻心治痞结之所由来,而滞自止矣。
xiè xīn tāng fāng fǎ bìng jiàn qián
泻心汤(方法并见前)
strong jiǔ shí yī zhì xià hóng bái, shé sè huī huáng, kě bù duō yǐn, xiǎo sōu bù lì, huá shí huò xiāng tāng zhǔ zhī. strong
九十一、滞下红白,舌色灰黄,渴不多饮,小溲不利,滑石藿香汤主之。
cǐ shǔ shī nèi fú, sān jiāo qì jī zǔ zhì, gù bù kěn jiàn jī zhì jī, nǎi yǐ xīn dàn shèn shī xuān qì, fāng xiāng lì qiào, zhì suǒ yǐ zhì jī zhī yīn, shù jī zhì bù qī yù ér zì yù yǐ.
此暑湿内伏,三焦气机阻窒,故不肯见积治积,乃以辛淡渗湿宣气,芳香利窍,治所以致积之因,庶积滞不期愈而自愈矣。
huá shí huò xiāng tāng fāng xīn dàn hé fāng xiāng fǎ
滑石藿香汤方(辛淡合芳香法)
fēi huá shí sān qián bái tōng cǎo yī qián zhū líng èr qián fú líng pí sān qián huò xiāng gěng èr qián nóng pǔ èr qián bái kòu rén qián guǎng pí yī qián
飞滑石(三钱) 白通草(一钱) 猪苓(二钱) 茯苓皮(三钱) 藿香梗(二钱) 浓朴(二钱) 白蔻仁(钱)广皮(一钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì fú.
水五杯,煮取二杯,分二次服。
strong jiǔ shí èr shī wēn xià lì, tuō gāng, wǔ líng sǎn jiā hán shuǐ shí zhǔ zhī. strong
九十二、湿温下利,脱肛,五苓散加寒水石主之。
cǐ jí kāi zhī hé, bǐ shī qù ér lì zì zhǐ.
此急开支河,俾湿去而利自止。
wǔ líng sǎn jiā hán shuǐ shí fāng xīn wēn dàn fù hán fǎ
五苓散加寒水石方(辛温淡复寒法)
jí yú wǔ líng sǎn nèi jiā hán shuǐ shí sān qián, rú fú wǔ líng sǎn fǎ, jiǔ lì bù zài yòng zhī.
即于五苓散内加寒水石三钱,如服五苓散法,久痢不在用之。
strong jiǔ shí sān jiǔ lì yáng míng bù hé, rén shēn shí zhī tāng zhǔ zhī. strong
九十三、久痢阳明不阖,人参石脂汤主之。
jiǔ qiào bù hé, jiē shǔ wèi bìng, jiǔ lì wèi xū, xū zé hán, wèi qì xià liū, gù yǐ dǔ jié yáng míng wèi fǎ.
九窍不和,皆属胃病,久痢胃虚,虚则寒,胃气下溜,故以堵截阳明为法。
rén shēn shí zhī tāng fāng xīn gān wēn hé sè fǎ, jí táo huā tāng zhī biàn fǎ yě
人参石脂汤方(辛甘温合涩法,即桃花汤之变法也)
rén shēn sān qián chì shí zhī xì mò, sān qián pào jiāng èr qián bái jīng mǐ chǎo, yī hé
人参(三钱) 赤石脂(细末,三钱) 炮姜(二钱) 白粳米(炒,一合)
shuǐ wǔ bēi, xiān zhǔ rén shēn bái mǐ pào jiāng lìng nóng, dé èr bēi, hòu diào shí zhī xì mò hé yún, fēn èr cì fú.
水五杯,先煮人参、白米、炮姜令浓,得二杯,后调石脂细末和匀,分二次服。
strong jiǔ shí sì zì lì fù mǎn, xiǎo biàn qīng cháng, mài rú ér xiǎo, bìng zài tài yīn, fǎ dāng wēn zàng, wù shì tōng fǔ, jiā jiǎn fù zǐ lǐ zhōng tāng zhǔ zhī. strong
九十四、自利腹满,小便清长,脉濡而小,病在太阴,法当温脏,勿事通腑,加减附子理中汤主之。
cǐ piān yú shī, hé zàng yīn wú rè zhī zhèng, gù yǐ fù zǐ lǐ zhōng tāng, qù gān shǒu zhī rén shēn gān cǎo, jiā tōng yùn zhī fú líng nóng pǔ.
此偏于湿,合脏阴无热之证,故以附子理中汤,去甘守之人参、甘草,加通运之茯苓、浓朴。
jiā jiǎn fù zǐ lǐ zhōng tāng fāng kǔ xīn wēn fǎ
加减附子理中汤方(苦辛温法)
bái zhú sān qián fù zǐ èr qián gān jiāng èr qián fú líng sān qián nóng pǔ èr qián
白术(三钱) 附子(二钱) 干姜(二钱) 茯苓(三钱) 浓朴(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, fēn èr cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯,分二次温服。
strong jiǔ shí wǔ zì lì bù kě zhě shǔ tài yīn, shén zé huì sú míng è tè, chōng qì nì, jí jiù tǔ bài, fù zǐ jīng mǐ tāng zhǔ zhī. strong
九十五、自利不渴者属太阴,甚则哕(俗名呃忒),冲气逆,急救土败,附子粳米汤主之。
cǐ tiáo jiào shàng tiáo gèng wēi, shàng tiáo yīn shī yǔ zàng yīn xiāng hé, ér zàng zhī zhēn yáng wèi bài, cǐ zé zàng yáng jié ér xié yīn yǔ zàng yīn háo wú jì dàn, gù shàng tiáo yóu xì tōng bǔ, cǐ zé chún yòng shǒu bǔ yǐ. fú yáng yì yīn zhī dà fǎ rú cǐ.
此条较上条更危,上条阴湿与脏阴相合,而脏之真阳未败,此则脏阳结而邪阴与脏阴毫无忌惮,故上条犹系通补,此则纯用守补矣。扶阳抑阴之大法如此。
fù zǐ jīng mǐ tāng fāng kǔ xīn rè fǎ
附子粳米汤方(苦辛热法)
rén shēn sān qián fù zǐ èr qián zhì gān cǎo èr qián jīng mǐ yī hé gān jiāng èr qián
人参(三钱) 附子(二钱) 炙甘草(二钱) 粳米(一合) 干姜(二钱)
shuǐ wǔ bēi, zhǔ qǔ èr bēi, zhā zài zhǔ yī bēi, fēn sān cì wēn fú.
水五杯,煮取二杯,渣再煮一杯,分三次温服。
strong jiǔ shí liù nüè xié rè qì, nèi xiàn biàn lì, jiǔ yán shí rì, pí wèi qì shuāi, miàn fú fù péng, lǐ jí gāng zhuì, zhōng xū fú xié, jiā jiǎn xiǎo chái hú tāng zhǔ zhī. strong
九十六、疟邪热气,内陷变痢,久延时日,脾胃气衰,面浮腹膨,里急肛坠,中虚伏邪,加减小柴胡汤主之。
nüè xié zài jīng zhě duō, jiào zhī lì xié zài zàng fǔ zhě qiǎn, lì zé shēn yú nüè yǐ. nèi xiàn yún zhě, yóu qiǎn rù shēn yě. zhì zhī zhī fǎ, bù chū yù shì nì liú wǎn zhōu zhī yì, gài xiàn ér rù zhě, réng tí ér shǐ zhī chū yě. gù yǐ chái hú yóu xià ér shàng, rù shēn chū qiǎn, hé huáng qín liǎng hé yīn yáng zhī xié, yǐ rén shēn hé gǔ yá xuān bǔ wèi yáng, dān pí guī sháo nèi hù sān yīn, gǔ yá tuī qì fēn zhī zhì, shān zhā tuī xuè fēn zhī zhì. gǔ yá shēng qì fēn gù tuī gǔ zhì, shān zhā jiàng xuè fēn gù tuī ròu zhì yě.
疟邪在经者多,较之痢邪在脏腑者浅,痢则深于疟矣。内陷云者,由浅入深也。治之之法,不出喻氏逆流挽舟之议,盖陷而入者,仍提而使之出也。故以柴胡由下而上,入深出浅,合黄芩两和阴阳之邪,以人参合谷芽宣补胃阳,丹皮、归、芍内护三阴,谷芽推气分之滞,山楂推血分之滞。谷芽升气分故推谷滞,山楂降血分故推肉滞也。
jiā jiǎn xiǎo chái hú tāng kǔ xīn wēn fǎ
加减小柴胡汤(苦辛温法)
chái hú sān qián huáng qín èr qián rén shēn yī qián dān pí yī qián bái sháo chǎo, èr qián dāng guī tǔ chǎo, yī qián wǔ fēn gǔ yá yī qián wǔ fēn shān zhā chǎo, yī qián wǔ fēn
柴胡(三钱) 黄芩(二钱) 人参(一钱) 丹皮(一钱) 白芍(炒,二钱) 当归(土炒,一钱五分) 谷芽(一钱五分) 山楂(炒,一钱五分)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。
strong jiǔ shí qī chūn wēn nèi xiàn xià lì, zuì yì jué tuō, jiā jiǎn huáng lián ē jiāo tāng zhǔ zhī. strong
九十七、春温内陷下痢,最易厥脱,加减黄连阿胶汤主之。
chūn wēn nèi xiàn, qí wèi rè duō shī shǎo míng yǐ. rè bì shāng yīn, gù lì fǎ yǐ jiù yīn wéi zhǔ. jiù yīn zhī fǎ, qǐ néng chū yù yīn jiān yīn liǎng fǎ wài zāi! cǐ huáng lián zhī jiān yīn, ē jiāo zhī yù yīn, suǒ yǐ hé ér míng tāng yě. cóng huáng lián zhě huáng qín, cóng ē jiāo zhě shēng dì bái sháo yě, zhì cǎo zé tǒng gān kǔ ér bìng hé zhī. cǐ xià sān tiáo, yīng liè xià jiāo, yǐ yǔ zhū nèi xiàn bìng guān, gù liè yú cǐ.
春温内陷,其为热多湿少明矣。热必伤阴,故立法以救阴为主。救阴之法,岂能出育阴坚阴两法外哉!此黄连之坚阴,阿胶之育阴,所以合而名汤也。从黄连者黄芩,从阿胶者生地、白芍也,炙草则统甘苦而并和之。此下三条,应列下焦,以与诸内陷并观,故列于此。
jiā jiǎn huáng lián ē jiāo tāng gān hán kǔ hán hé huà yīn qì fǎ
加减黄连阿胶汤(甘寒苦寒合化阴气法)
huáng lián sān qián ē jiāo sān qián huáng qín èr qián chǎo shēng dì sì qián shēng bái sháo wǔ qián zhì gān cǎo yī qián wǔ fēn
黄连(三钱) 阿胶(三钱) 黄芩(二钱) 炒生地(四钱) 生白芍(五钱) 炙甘草(一钱五分)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。
strong jiǔ shí bā qì xū xià xiàn, mén hù bù cáng, jiā jiǎn bǔ zhōng yì qì tāng zhǔ zhī. strong
九十八、气虚下陷,门户不藏,加减补中益气汤主之。
cǐ xié shǎo xū duō, piān yú qì fēn zhī zhèng, gù yǐ shēng bǔ wéi zhǔ.
此邪少虚多,偏于气分之证,故以升补为主。
jiā jiǎn bǔ zhōng yì qì tāng gān wēn fǎ
加减补中益气汤(甘温法)
rén shēn èr qián huáng èr qián guǎng pí yī qián zhì gān cǎo yī qián guī shēn èr qián chǎo bái sháo sān qián fáng fēng wǔ fēn shēng má sān fēn
人参(二钱) 黄 (二钱) 广皮(一钱) 炙甘草(一钱) 归身(二钱) 炒白芍(三钱) 防风(五分) 升麻(三分)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì wēn fú.
水八杯,煮取三杯,分三次温服。
strong jiǔ shí jiǔ nèi xū xià xiàn, rè lì xià zhòng, fù tòng, mài zuǒ xiǎo yòu dà, jiā wèi bái tóu wēng tāng zhǔ zhī. strong
九十九、内虚下陷,热利下重,腹痛,脉左小右大,加味白头翁汤主之。
cǐ nèi xū shī rè xià xiàn, jiāng chéng zhì xià zhī fāng. zhòng jǐng jué yīn piān, wèi rè lì xià zhòng zhě, bái tóu wēng tāng zhǔ zhī. àn rè zhù xià jiāo, shè bù chài, bì qīng nóng xuè mài yòu dà zhě, xié cóng shàng zhōng ér lái zuǒ xiǎo zhě, xià jiāo shòu xié, jiān jié bù sàn zhī xiàng. gù yǐ bái tóu wēng wú fēng ér yáo zhě, bǐng jiǎ yǐ zhī qì, tòu fā xià xiàn zhī xié, shǐ zhī shàng chū yòu néng yǒu fēng ér jìng, bǐng gēng xīn zhī qì, qīng néng chú rè, zào néng chú shī, shī rè zhī jī zhì qù ér fù tòng zì zhǐ. qín pí dé shuǐ mù xiāng shēng zhī qì, sè bì ér qì wèi kǔ hán, suǒ yǐ néng qīng gān rè. huáng lián dé shǎo yīn shuǐ jīng, néng qīng cháng zhī rè, huáng bò dé shuǐ tǔ zhī jīng, shèn shī ér qīng rè. jiā huáng qín bái sháo zhě, nèi xiàn zhī zhèng, yóu shàng ér zhōng ér xià, qiě yòu shǒu mài dà, shàng zhōng shàng yǒu yú xié, gù yǐ huáng qín qīng cháng wèi zhī rè, jiān qīng jī biǎo zhī rè huáng lián huáng bò dàn zǒu zhōng xià, huáng qín zé zǒu zhōng shàng, gài huáng qín shǒu zú yáng míng shǒu tài yīn yào yě bái sháo qù è xuè, shēng xīn xuè, qiě néng diào xuè zhōng zhī qì yě. àn zhòng jǐng tài yáng piān, yǒu biǎo zhèng wèi bà, wù xià ér chéng xié rè xià lì zhī zhèng, xīn xià pǐ yìng zhī hán zhèng, zé yòng guì zhī rén shēn tāng mài cù zhī rè zhèng, zé yòng gé gēn huáng lián huáng qín tāng, yǔ cǐ bù tóng.
此内虚湿热下陷,将成滞下之方。仲景厥阴篇,谓热利下重者,白头翁汤主之。按热注下焦,设不瘥,必圊脓血;脉右大者,邪从上中而来;左小者,下焦受邪,坚结不散之象。故以白头翁无风而摇者,禀甲乙之气,透发下陷之邪,使之上出;又能有风而静,禀庚辛之气,清能除热,燥能除湿,湿热之积滞去而腹痛自止。秦皮得水木相生之气,色碧而气味苦寒,所以能清肝热。黄连得少阴水精,能清肠 之热,黄柏得水土之精,渗湿而清热。加黄芩、白芍者,内陷之证,由上而中而下,且右手脉大,上中尚有余邪,故以黄芩清肠胃之热,兼清肌表之热;黄连、黄柏但走中下,黄芩则走中上,盖黄芩手足阳明、手太阴药也;白芍去恶血,生新血,且能调血中之气也。按仲景太阳篇,有表证未罢,误下而成协热下利之证,心下痞硬之寒证,则用桂枝人参汤;脉促之热证,则用葛根黄连黄芩汤,与此不同。
jiā wèi bái tóu wēng tāng kǔ hán fǎ
加味白头翁汤(苦寒法)
bái tóu wēng sān qián qín pí èr qián huáng lián èr qián huáng bò èr qián bái sháo èr qián huáng qín sān qián
白头翁(三钱) 秦皮(二钱) 黄连(二钱) 黄柏(二钱) 白芍(二钱) 黄芩(三钱)
shuǐ bā bēi, zhǔ qǔ sān bēi, fēn sān cì fú.
水八杯,煮取三杯,分三次服。