strong xíng dé dì wǔ shí wǔ strong
刑德第五十五
dài fū yuē: lìng zhě suǒ yǐ jiào mín yě, fǎ zhě suǒ yǐ dū jiān yě. lìng yán ér mín shèn, fǎ shè ér jiān jìn. wǎng shū zé shòu shī, fǎ shū zé zuì lòu. zuì lòu zé mín fàng yì ér qīng fàn jìn. gù jìn bù bì, qiè fū jiǎo xìng zhū chéng, zhí juē bù fàn. shì yǐ gǔ zhě zuò wǔ xíng, kè jī fū ér mín bù yú jǔ. wén xué yuē: dào jìng zhòng, rén bù zhī suǒ yóu fǎ lìng zhòng, mín bù zhī suǒ pì. gù wáng zhě zhī zhì fǎ, zhāo hū rú rì yuè, gù mín bù mí kuàng hū ruò dà lù, gù mín bù huò. yōu yǐn yuǎn fāng, zhé hū zhī zhī, shì nǚ tóng fù, xián zhī suǒ bì. shì yǐ fǎ lìng bù fàn, ér yù àn bù yòng yě. xī qín fǎ fán yú qiū tú, ér wǎng mì yú níng zhī. rán ér shàng xià xiāng dùn, jiān wěi méng shēng, yǒu sī zhì zhī, ruò jiù làn pū jiāo, ér bù néng jìn fēi wǎng shū ér zuì lòu, lǐ yì fèi ér xíng fá rèn yě. fāng jīn lǜ lìng bǎi yǒu yú piān, wén zhāng fán, zuì míng zhòng, jùn guó yòng zhī yí huò, huò qiǎn huò shēn, zì lì míng xí zhě, bù zhī suǒ chù, ér kuàng yú mín! lǜ lìng chén dù yú zhàn gé, lì bù néng biàn dǔ, ér kuàng yú yú mín hū! cǐ duàn yù suǒ yǐ zī zhòng, ér mín fàn jìn zī duō yě. yí àn yí yù, wò sù chū bo, zì hé néng gǔ? cì xíng fǎ fán yě. qīn fú zhī shǔ shén zhòng, shàng shā xià shā, ér fú bù guò wǔ. wǔ xíng zhī shǔ sān qiān, shàng fù xià fù, ér zuì bù guò wǔ. gù zhì mín zhī dào, wù dǔ qí jiào ér yǐ.
大夫曰:「令者所以教民也,法者所以督奸也。令嚴而民慎,法設而奸禁。罔疏則獸失,法疏則罪漏。罪漏則民放佚而輕犯禁。故禁不必,怯夫徼幸;誅誠,跖、蹻不犯。是以古者作五刑,刻肌膚而民不踰矩。」文學曰:「道徑眾,人不知所由;法令眾,民不知所辟。故王者之製法,昭乎如日月,故民不迷;曠乎若大路,故民不惑。幽隱遠方,折乎知之,室女童婦,咸知所避。是以法令不犯,而獄犴不用也。昔秦法繁於秋荼,而網密於凝脂。然而上下相遁,奸偽萌生,有司治之,若救爛撲焦,而不能禁;非網疏而罪漏,禮義廢而刑罰任也。方今律令百有餘篇,文章繁,罪名重,郡國用之疑惑,或淺或深,自吏明習者,不知所處,而況愚民!律令塵蠹於棧閣,吏不能遍睹,而況於愚民乎!此斷獄所以滋眾,而民犯禁滋多也。『宜犴宜獄,握粟出卜,自何能谷?』刺刑法繁也。親服之屬甚眾,上殺下殺,而服不過五。五刑之屬三千,上附下附,而罪不過五。故治民之道,務篤其教而已。」
dài fū yuē: wén xué yán wáng zhě lì fǎ, kuàng ruò dà lù. jīn chí dào bù xiǎo yě, ér mín gōng fàn zhī, yǐ qí fá zuì zhī qīng yě. qiān rèn zhī gāo, rén bù qīng líng, qiān jūn zhī zhòng, rén bù qīng jǔ. shāng jūn xíng qì huī yú dào, ér qín mín zhì. gù dào mǎ zhě sǐ, dào niú zhě jiā, suǒ yǐ zhòng běn ér jué qīng jí zhī zī yě. wǔ bīng míng shí, suǒ yǐ zuǒ biān ér zhòng wǔ bèi yě. dào shāng yǔ shā tóng zuì, suǒ yǐ lèi qí xīn ér zé qí yì yě. yóu lǔ yǐ chǔ shī fá qí, ér chūn qiū è zhī. gù qīng zhī wèi zhòng, qiǎn zhī wèi shēn, yǒu yuán ér rán. fǎ zhī wēi zhě, gù fēi zhòng rén zhī suǒ zhī yě.
大夫曰:「文學言王者立法,曠若大路。今馳道不小也,而民公犯之,以其罰罪之輕也。千仞之高,人不輕凌,千鈞之重,人不輕舉。商君刑棄灰於道,而秦民治。故盜馬者死,盜牛者加,所以重本而絕輕疾之資也。武兵名食,所以佐邊而重武備也。盜傷與殺同罪,所以累其心而責其意也。猶魯以楚師伐齊,而春秋惡之。故輕之為重,淺之為深,有緣而然。法之微者,固非眾人之所知也。」
wén xué yuē: shī yún: zhōu dào rú dǐ, qí zhí rú shǐ. yán qí yì yě. jūn zǐ suǒ lǚ, xiǎo rén suǒ shì. yán qí míng yě. gù dé míng ér yì cóng, fǎ yuē ér yì xíng jīn chí dào jīng yíng líng lù, yū zhōu tiān xià, shì yǐ wàn lǐ wèi mín jǐng yě. wèi luó zhāng ér xiàn qí gǔ, pì xiàn shè ér dāng qí qī, zēng yì shì ér jiā qí shàng, néng wù lí hū? jù qí suǒ yù, kāi qí suǒ lì, rén yì líng chí, néng wù yú hū? gù qí mò tú, zhì yú gōng chéng rù yì, sǔn fǔ kù zhī jīn, dào zōng miào zhī qì, qǐ tè qiān rèn zhī gāo qiān jūn zhī zhòng zāi! guǎn zǐ yuē: sì wéi bù zhāng, suī gāo yáo bù néng wèi shì. gù dé jiào fèi ér zhà wěi xíng, lǐ yì huài ér jiān xié xìng, yán wú rén yì yě. rén zhě, ài zhī xiào yě yì zhě, shì zhī yí yě. gù jūn zǐ ài rén yǐ jí wù, zhì jìn yǐ jí yuǎn. chuán yuē: fán shēng zhī wù, mò guì yú rén rén zhǔ zhī suǒ guì, mò zhòng yú rén. gù tiān zhī shēng wàn wù yǐ fèng rén yě, zhǔ ài rén yǐ shùn tiān yě. wén yǐ liù chù qín shòu yǎng rén, wèi wén yǐ suǒ yǎng hài rén zhě yě. lǔ jiù fén, kǒng zǐ bà cháo, wèn rén bù wèn mǎ, jiàn chù ér zhòng rén yě. jīn dào mǎ zhě zuì sǐ, dào niú zhě jiā. chéng qí chē mǎ xíng chí dào zhōng, lì jǔ kē ér bù zhǐ, yǐ wèi dào mǎ, ér zuì yì sǐ. jīn shāng rén chí qí dāo jiàn ér wáng, yì kě wèi dào wǔ kù bīng ér shā zhī hū? rén zhǔ lì fǎ ér mín fàn zhī, yì kě yǐ wèi nì ér qīng zhǔ yuē hū? shēn zhī kě yǐ sǐ, qīng zhī kě yǐ miǎn, fēi fǎ jìn zhī yì yě. fǎ zhě, yuán rén qíng ér zhì, fēi shè zuì yǐ xiàn rén yě. gù chūn qiū zhī zhì yù, lùn xīn dìng zuì. zhì shàn ér wéi yú fǎ zhě miǎn, zhì è ér hé yú fǎ zhě zhū. jīn shāng rén wèi yǒu suǒ hài, zhì bù shèn è ér hé yú fǎ zhě, wèi dào ér shāng rén zhě yé? jiāng zhí fǎ zhě guò yé? hé yú rén xīn bù yàn yě! gǔ zhě, shāng rén yǒu chuàng zhě xíng, dào yǒu zāng zhě fá, shā rén zhě sǐ. jīn qǔ rén bīng rèn yǐ shāng rén, zuì yǔ shā rén tóng, dé wú fēi qí zhì yì yǔ? dài fū fǔ yǎng wèi yīng duì.
文學曰:「詩云:『周道如砥,其直如矢。』言其易也。『君子所履,小人所視。』言其明也。故德明而易從,法約而易行今馳道經營陵陸,紆周天下,是以萬里為民阱也。罻羅張而縣其谷,辟陷設而當其蹊,矰弋飾而加其上,能勿離乎?聚其所欲,開其所利,仁義陵遲,能勿踰乎?故其末途,至於攻城入邑,損府庫之金,盜宗廟之器,豈特千仞之高、千鈞之重哉!管子曰:『四維不張,雖皋陶不能為士。』故德教廢而詐偽行,禮義壞而奸邪興,言無仁義也。仁者,愛之效也;義者,事之宜也。故君子愛仁以及物,治近以及遠。傳曰:『凡生之物,莫貴於人;人主之所貴,莫重於人。』故天之生萬物以奉人也,主愛人以順天也。聞以六畜禽獸養人,未聞以所養害人者也。魯廄焚,孔子罷朝,問人不問馬,賤畜而重人也。今盜馬者罪死,盜牛者加。乘騎車馬行馳道中,吏舉苛而不止,以為盜馬,而罪亦死。今傷人持其刀劍而亡,亦可謂盜武庫兵而殺之乎?人主立法而民犯之,亦可以為逆而輕主約乎?深之可以死,輕之可以免,非法禁之意也。法者,緣人情而制,非設罪以陷人也。故春秋之治獄,論心定罪。志善而違於法者免,志惡而合於法者誅。今傷人未有所害,志不甚惡而合於法者,謂盜而傷人者耶?將執法者過耶?何於人心不厭也!古者,傷人有創者刑,盜有臧者罰,殺人者死。今取人兵刃以傷人,罪與殺人同,得無非其至意與?」大夫俛仰未應對。
yù shǐ yuē: zhí fǎ zhě guó zhī pèi xián, xíng fá zhě guó zhī wéi jí yě. gù pèi xián bù chì, suī wáng liáng bù néng yǐ zhì yuǎn wéi jí bù shè, suī liáng gōng bù néng yǐ jué shuǐ. hán zi jí yǒu guó zhě bù néng míng qí fǎ shì, yù qí chén xià, fù guó qiáng bīng, yǐ zhì dí yù nán, huò yú yú rú zhī wén cí, yǐ yí xián shì zhī móu, jǔ fú yín zhī dù, jiā zhī gōng shí zhī shàng, ér yù guó zhī zhì, yóu shì jiē ér yù dēng gāo, wú xián jué ér yù hàn mǎ yě. jīn xíng fǎ shè bèi, ér mín yóu fàn zhī, kuàng wú fǎ hū? qí luàn bì yě!
御史曰:「執法者國之轡銜,刑罰者國之維楫也。故轡銜不飭,雖王良不能以致遠;維楫不設,雖良工不能以絕水。韓子疾有國者不能明其法勢,御其臣下,富國強兵,以制敵御難,惑於愚儒之文詞,以疑賢士之謀,舉浮淫之蠹,加之功實之上,而欲國之治,猶釋階而欲登高,無銜橛而御捍馬也。今刑法設備,而民猶犯之,況無法乎?其亂必也!」
wén xué yuē: pèi xián zhě, yù zhī jù yě, dé liáng gōng ér diào. fǎ shì zhě, zhì zhī jù yě, dé xián rén ér huà. zhí pèi fēi qí rén, zé mǎ bēn chí. zhí zhóu fēi qí rén, zé chuán fù shāng. xī wú shǐ zǎi pǐ chí zhóu ér pò qí chuán, qín shǐ zhào gāo zhí pèi ér fù qí chē. jīn fèi rén yì zhī shù, ér rèn xíng míng zhī tú, zé fù wú qín zhī shì yě. fū wèi jūn zhě fǎ sān wáng, wèi xiāng zhě fǎ zhōu gōng, wèi shù zhě fǎ kǒng zǐ, cǐ bǎi shì bù yì zhī dào yě. hán fēi fēi xiān wáng ér bù zūn, shě zhèng lìng ér bù cóng, zú dǎo xiàn jǐng, shēn yōu qiú, kè sǐ yú qín. fū bù tōng dà dào ér xiǎo biàn, sī zú yǐ hài qí shēn ér yǐ.
文學曰:「轡銜者,御之具也,得良工而調。法勢者,治之具也,得賢人而化。執轡非其人,則馬奔馳。執軸非其人,則船覆傷。昔吳使宰嚭持軸而破其船,秦使趙高執轡而覆其車。今廢仁義之術,而任刑名之徒,則復吳、秦之事也。夫為君者法三王,為相者法周公,為術者法孔子,此百世不易之道也。韓非非先王而不遵,舍正令而不從,卒蹈陷阱,身幽囚,客死於秦。夫不通大道而小辯,斯足以害其身而已。」
strong shēn hán dì wǔ shí liù strong
申韓第五十六
yù shǐ yuē: dài zhōu gōng ér wèi xiāng, zé shì wú liè guó. dài kǒng zǐ ér hòu xué, zé shì wú rú mò. fū yī xiǎo quē, xīn jì liè kě yǐ bǔ, ér bì dài quán pǐ ér yì zhī zhèng xiǎo quē, fǎ lìng kě yǐ fáng, ér bì dài yǎ sòng nǎi zhì zhī shì yóu shě lín zhī yī, ér qiú yú fū ér hòu zhì bìng, fèi wū chí zhī shuǐ, dài jiāng hǎi ér hòu jiù huǒ yě. yū ér bù jìng, què ér wú wù, shì yǐ jiào lìng bù cóng ér zhì fán luàn. fū shàn wèi zhèng zhě, bì zé bǔ zhī, jué zé sāi zhī, gù wú zi yǐ fǎ zhì chǔ wèi, shēn shāng yǐ fǎ qiáng qín hán yě. wén xué yuē: yǒu guó zhě xuǎn zhòng ér rèn xián, xué zhě bó lǎn ér jiù shàn, hé bì shì zhōu gōng kǒng zǐ! gù yuē fǎ zhī ér yǐ. jīn shāng yāng fǎn shèng rén zhī dào, biàn luàn qín sú, qí hòu zhèng hào luàn ér bù néng zhì, liú shī ér bù kě fù, yú rén zòng huǒ yú pèi zé, bù néng fù zhèn fēng chài shì rén, fàng sǐ bù néng xī qí dú yě. fán ér zhǐ zhī, zào ér jìng zhī, shàng xià láo rǎo, ér luàn yì zī. gù shèng rén jiào huà, shàng yǔ rì yuè jù zhào, xià yǔ tiān dì tóng liú, qǐ yuē xiǎo bǔ zhī zāi!
御史曰:「待周公而為相,則世無列國。待孔子而後學,則世無儒、墨。夫衣小缺,(心祭)裂可以補,而必待全匹而易之;政小缺,法令可以防,而必待雅、頌乃治之;是猶舍鄰之醫,而求俞跗而後治病,廢污池之水,待江、海而後救火也。迂而不徑,闕而無務,是以教令不從而治煩亂。夫善為政者,弊則補之,決則塞之,故吳子以法治楚、魏,申、商以法強秦、韓也。」文學曰:「有國者選眾而任賢,學者博覽而就善,何必是周公、孔子!故曰法之而已。今商鞅反聖人之道,變亂秦俗,其後政耗亂而不能治,流失而不可復,愚人縱火於沛澤,不能復振;蜂蠆螫人,放死不能息其毒也。煩而止之,躁而靜之,上下勞擾,而亂益滋。故聖人教化,上與日月俱照,下與天地同流,豈曰小補之哉!」
yù shǐ yuē: yī quē bù bǔ, zé rì yǐ shén, fáng lòu bù sāi, zé rì yì zī. dà hé zhī shǐ jué yú hù zǐ yě, juān juān ěr, jí qí zú, fàn làn wèi zhōng guó hài, zāi liáng chǔ, pò cáo wèi, chéng guō huài jǔ, xù jī piāo liú, bǎi xìng mù qī, qiān lǐ wú lú, lìng gū guǎ wú suǒ yī, lǎo ruò wú suǒ guī. gù xiān dì mǐn dào qí zāi, qīn shěng hé dī, jǔ yǔ zhī gōng, hé liú yǐ fù, cáo wèi yǐ níng. bǎi xìng dài qí gōng, yǒng qí dé, gē xuān fáng sāi, wàn fú lái yān, yì yóu shì yě, rú hé wù xiǎo bǔ zāi!
御史曰:「衣缺不補,則日以甚,防漏不塞,則日益滋。大河之始決於瓠子也,涓涓爾,及其卒,泛濫為中國害,菑梁、楚,破曹、衛,城郭壞沮,蓄積漂流,百姓木棲,千里無廬,令孤寡無所依,老弱無所歸。故先帝閔悼其菑,親省河堤,舉禹之功,河流以復,曹、衛以寧。百姓戴其功,詠其德,歌『宣房塞,萬福來』焉,亦猶是也,如何勿小補哉!」
wén xué yuē: hé jué ruò wèng kǒu, ér pò qiān lǐ, kuàng lǐ jué hū? qí suǒ hài yì duō yǐ! jīn duàn yù suì yǐ wàn jì, fàn fǎ zī duō, qí wèi zāi qǐ tè cáo wèi zāi! fū zhī sāi xuān fáng ér fú lái, bù zhī sāi luàn yuán ér tiān xià zhì yě. zhōu guó yòng zhī, xíng cuò bù yòng, lí mín ruò, sì shí gè zhōng qí xù, ér tiān xià bù gū. sòng yuē: suī wǒ méi shòu, jiè yǐ fán zhǐ. cǐ fū wèi fú, yì bù xiǎo yǐ! chéng xìn lǐ yì rú xuān fáng, gōng yè yǐ lì, chuí gǒng wú wèi, yǒu sī hé bǔ, fǎ lìng hé sāi yě?
文學曰:「河決若瓮口,而破千里,況禮決乎?其所害亦多矣!今斷獄歲以萬計,犯法茲多,其為菑豈特曹、衛哉!夫知塞宣房而福來,不知塞亂原而天下治也。周國用之,刑錯不用,黎民若,四時各終其序,而天下不孤。頌曰:『綏我眉壽,介以繁祉。』此夫為福,亦不小矣!誠信禮義如宣房,功業已立,垂拱無為,有司何補,法令何塞也?」
yù shǐ yuē: xī yáo lì chú, wǔ gǔ zhī lì ér jiān cǎo zhī hài yě. míng lǐ zhèng fǎ, jiān xié zhī suǒ è ér liáng mín zhī fú yě. gù qū mù è zhí shéng, jiān xié è zhèng fǎ. shì yǐ shèng rén shěn yú shì fēi, chá yú zhì luàn, gù shè míng fǎ, chén yán xíng, fáng fēi jiǎo xié, ruò yǐn kuò fǔ qíng zhī zhèng hú cì yě. gù shuǐ zhě huǒ zhī bèi, fǎ zhě zhǐ jiān zhī jìn yě. wú fǎ shì, suī xián rén bù néng yǐ wèi zhì wú jiǎ bīng, suī sūn wú bù néng yǐ zhì dí. shì yǐ kǒng zǐ chàng yǐ rén yì ér mín cóng fēng, bó yí dùn shǒu yáng ér mín bù kě huà.
御史曰:「犀銚利鉏,五穀之利而間草之害也。明理正法,奸邪之所惡而良民之福也。故曲木惡直繩,奸邪惡正法。是以聖人審於是非,察於治亂,故設明法,陳嚴刑,防非矯邪,若隱括輔檠之正弧刺也。故水者火之備,法者止奸之禁也。無法勢,雖賢人不能以為治;無甲兵,雖孫、吳不能以制敵。是以孔子倡以仁義而民從風,伯夷遁首陽而民不可化。」
wén xué yuē: fǎ néng xíng rén ér bù néng shǐ rén lián, néng shā rén ér bù néng shǐ rén rén. suǒ guì liáng yī zhě, guì qí shěn xiāo xī ér tuì xié qì yě, fēi guì qí xià zhēn shí ér zuān jī fū yě. suǒ guì liáng lì zhě, guì qí jué è yú wèi méng, shǐ zhī bù wèi, fēi guì qí jū zhī líng yǔ ér xíng shā zhī yě. jīn zhī suǒ wèi liáng lì zhě, wén chá zé yǐ huò qí mín, qiáng lì zé yǐ lì qí xià, bù běn fǎ zhī suǒ yóu shēng, ér zhuān jǐ zhī cán xīn, wén zhū jiǎ fǎ, yǐ xiàn bù gū, lèi wú zuì, yǐ zi jí fù, yǐ dì jí xiōng, yī rén yǒu zuì, zhōu lǐ jīng hài, shí jiā bēn wáng, ruò yōng jū zhī xiāng nìng, sè yín zhī xiāng lián, yī jié dòng ér bǎi zhī yáo. shī yún: shě bǐ yǒu zuì, lún xū yǐ pù. tòng shāng wú zuì ér lèi yě. fēi huàn yáo nòu zhī bù lì, huàn qí shě cǎo ér yún miáo yě. fēi huàn wú zhǔn píng, huàn qí shě wǎng ér shéng zhí yě. gù qīn jìn wèi guò bù bì zhū, shì chú bù yòng yě shū yuǎn yǒu gōng bù bì shǎng, shì miáo bù yǎng yě. gù shì bù huàn wú fǎ, ér huàn wú bì xíng zhī fǎ yě.
文學曰:「法能刑人而不能使人廉,能殺人而不能使人仁。所貴良醫者,貴其審消息而退邪氣也,非貴其下針石而鑽肌膚也。所貴良吏者,貴其絕惡於未萌,使之不為,非貴其拘之囹圄而刑殺之也。今之所謂良吏者,文察則以禍其民,強力則以厲其下,不本法之所由生,而專己之殘心,文誅假法,以陷不辜,累無罪,以子及父,以弟及兄,一人有罪,州里驚駭,十家奔亡,若癰疽之相濘,色淫之相連,一節動而百枝搖。詩云:『舍彼有罪,淪胥以鋪。』痛傷無罪而累也。非患銚耨之不利,患其舍草而芸苗也。非患無准平,患其舍枉而繩直也。故親近為過不必誅,是鋤不用也;疏遠有功不必賞,是苗不養也。故世不患無法,而患無必行之法也。」
strong zhōu qín dì wǔ shí qī strong
周秦第五十七
yù shǐ yuē: chūn qiū wú míng hào, wèi zhī yún dào, suǒ yǐ jiàn xíng rén ér jué zhī rén lún yě. gù jūn bù chén, shì bù yǒu, yú lǘ lǐ wú suǒ róng. gù mín chǐ fàn zhī. jīn bù guǐ zhī mín, fàn gōng fǎ yǐ xiāng chǒng, jǔ qì qí qīn, bù néng fú jié sǐ lǐ, dùn táo xiāng lián, zì xiàn yú zuì, qí bèi xíng lù, bù yì yí hū? yī shì zhī zhōng, fù xiōng zhī jì, ruò shēn tǐ xiāng shǔ, yī jié dòng ér zhī yú xīn. gù jīn zì guān nèi hóu yǐ xià, bǐ dì yú wǔ, jū jiā xiāng chá, chū rù xiàng sī, fù bù jiào zǐ, xiōng bù zhèng dì, shě shì shuí zé hū?
御史曰:「春秋無名號,謂之雲盜,所以賤刑人而絕之人倫也。故君不臣,士不友,於閭里無所容。故民恥犯之。今不軌之民,犯公法以相寵,舉棄其親,不能伏節死理,遁逃相連,自陷於罪,其被刑戮,不亦宜乎?一室之中,父兄之際,若身體相屬,一節動而知於心。故今自關內侯以下,比地於伍,居家相察,出入相司,父不教子,兄不正弟,舍是誰責乎?」
wén xué yuē: gǔ zhě, zhōu qí lǐ ér míng qí jiào, lǐ zhōu jiào míng, bù cóng zhě rán hòu děng zhī yǐ xíng, xíng fá zhōng, mín bù yuàn. gù shùn shī sì zuì ér tiān xià xián fú, zhū bù rén yě. qīng zhòng gè fú qí zhū, xíng bì jiā ér wú shè, shè wéi yí zhě. ruò cǐ, zé shì ān dé bù guǐ zhī rén ér zuì zhī? jīn shā rén zhě shēng, piāo gōng qiè dào zhě fù. gù liáng mín nèi jiě dài, chuò gēng ér yǔn xīn. gǔ zhě, jūn zǐ bù jìn xíng rén, xíng rén fēi rén yě, shēn fàng jí ér rǔ hòu shì, gù wú xián bù xiào, mò bù chǐ yě. jīn wú xíng zhī rén, tān lì yǐ xiàn qí shēn, méng lù rǔ ér juān lǐ yì, héng yú gǒu shēng. hé zhě? yī rì xià cán shì, chuàng wèi chōu, sù wèi rén zhǔ, chū rù gōng diàn, yóu de shòu fèng lù, shí dà guān xiǎng cì, shēn yǐ zūn róng, qī zǐ huò qí ráo. gù huò zài qīng xiàng zhī liè, jiù dāo jù ér bù jiàn mǐn, kuàng zhòng shù hū? fū hé chǐ zhī yǒu! jīn fèi qí dé jiào, ér zé zhī yǐ lǐ yì, shì nüè mín yě. chūn qiū chuán yuē: zi yǒu zuì, zhí qí fù. chén yǒu zuì, zhí qí jūn, tīng shī zhī dà zhě yě. jīn yǐ zi zhū fù, yǐ dì zhū xiōng, qīn qī xiāng zuò, shén wǔ xiāng lián, ruò yǐn gēn běn zhī jí huá yè, shāng xiǎo zhǐ zhī lèi sì tǐ yě. rú cǐ, zé yǐ yǒu zuì fǎn zhū wú zuì, wú zuì zhě guǎ yǐ. zāng wén zhòng zhì lǔ, shèng qí dào ér zì jīn. zi gòng yuē: mín jiāng qī, ér kuàng dào hū! gù lì bù yǐ duō duàn wèi liáng, yī bù yǐ duō cì wèi gōng. zi chǎn xíng èr rén, shā yī rén, dào bù shí yí, ér mín wú wū xīn. gù wèi mín fù mǔ, yǐ yǎng jí zi, zhǎng ēn hòu ér yǐ. zì shǒu nì xiāng zuò zhī fǎ lì, gǔ ròu zhī ēn fèi, ér xíng zuì duō yǐ. fù mǔ zhī yú zi, suī yǒu zuì yóu nì zhī, qí bù yù fú zuì ěr. wén zi wèi fù yǐn, fù wèi zi yǐn, wèi wén fù zǐ zhī xiāng zuò yě. wén xiōng dì huǎn zhuī yǐ miǎn zéi, wèi wén xiōng dì zhī xiāng zuò yě. wén è è zhǐ qí rén, jí shǐ ér zhū shǒu è, wèi wén shén wǔ ér xiāng zuò yě. lǎo zǐ yuē: shàng wú yù ér mín pǔ, shàng wú shì ér mín zì fù. jūn jūn chén chén, fù fù zǐ zi. bǐ dì hé wǔ, ér zhí zhèng hé zé yě?
文學曰:「古者,周其禮而明其教,禮周教明,不從者然後等之以刑,刑罰中,民不怨。故舜施四罪而天下咸服,誅不仁也。輕重各服其誅,刑必加而無赦,赦惟疑者。若此,則世安得不軌之人而罪之?今殺人者生,剽攻竊盜者富。故良民內解怠,輟耕而隕心。古者,君子不近刑人,刑人非人也,身放殛而辱後世,故無賢不肖,莫不恥也。今無行之人,貪利以陷其身,蒙戮辱而捐禮義,恆於苟生。何者?一日下蠶室,創未瘳,宿衛人主,出入宮殿,由得受奉祿,食大官享賜,身以尊榮,妻子獲其饒。故或載卿相之列,就刀鋸而不見閔,況眾庶乎?夫何恥之有!今廢其德教,而責之以禮義,是虐民也。春秋傳曰:『子有罪,執其父。臣有罪,執其君,聽失之大者也。』今以子誅父,以弟誅兄,親戚相坐,什伍相連,若引根本之及華葉,傷小指之累四體也。如此,則以有罪反誅無罪,無罪者寡矣。臧文仲治魯,勝其盜而自矜。子貢曰:『民將欺,而況盜乎!』故吏不以多斷為良,醫不以多刺為工。子產刑二人,殺一人,道不拾遺,而民無誣心。故為民父母,以養疾子,長恩厚而已。自首匿相坐之法立,骨肉之恩廢,而刑罪多矣。父母之於子,雖有罪猶匿之,其不欲服罪爾。聞子為父隱,父為子隱,未聞父子之相坐也。聞兄弟緩追以免賊,未聞兄弟之相坐也。聞惡惡止其人,疾始而誅首惡,未聞什伍而相坐也。老子曰:『上無欲而民朴,上無事而民自富。』君君臣臣,父父子子。比地何伍,而執政何責也?」
yù shǐ yuē: fū fù qiān jūn zhī zhòng, yǐ dēng wú jí zhī gāo, chuí jùn yá zhī qiào gǔ, xià lín bù cè zhī yuān, suī yǒu qìng jì zhī jié, bì yù zhī yǒng, mò bù zhèn shè dào lì zhě, zhī zhuì zé shēn shǒu gān nǎo tú shān shí yě. gù wèi cháng zhuó ér bù gǎn wò huǒ zhě, jiàn qí yǒu zhuó yě. wèi cháng shāng ér bù gǎn wò rèn zhě, jiàn qí yǒu shāng yě. bǐ yǐ zhī wèi fēi, zuì zhī bì jiā, ér lù jí fù xiōng, bì jù ér wèi shàn. gù lì fǎ zhì pì, ruò lín bǎi rèn zhī hè, wò huǒ dǎo rèn, zé mín wèi jì, ér wú gǎn fàn jìn yǐ. cí mǔ yǒu bài zi, xiǎo bù rěn yě. yán jiā wú hàn lǔ, dǔ zé jí yě. jīn bù lì yán jiā zhī suǒ yǐ zhì xià, ér xiū cí mǔ zhī suǒ yǐ bài zi, zé huò yǐ.
御史曰:「夫負千鈞之重,以登無極之高,垂峻崖之峭谷,下臨不測之淵,雖有慶忌之捷,賁、育之勇,莫不震懾悼栗者,知墜則身首肝腦塗山石也。故未嘗灼而不敢握火者,見其有灼也。未嘗傷而不敢握刃者,見其有傷也。彼以知為非,罪之必加,而戮及父兄,必懼而為善。故立法制辟,若臨百仞之壑,握火蹈刃,則民畏忌,而無敢犯禁矣。慈母有敗子,小不忍也。嚴家無悍虜,篤責急也。今不立嚴家之所以制下,而修慈母之所以敗子,則惑矣。」
wén xué yuē: zhòu wèi páo luò zhī xíng, ér qín yǒu shōu tǎng zhī fǎ, zhào gāo yǐ jùn wén jué zuì yú nèi, bǎi guān yǐ qiào fǎ duàn gē yú wài, sǐ zhě xiāng zhěn xí, xíng zhě xiāng wàng, bǎi xìng cè mù zhòng zú, bù hán ér lì. shī yún: wèi tiān gài gāo, bù gǎn bù jú. wèi dì gài hòu, bù gǎn bù jí. āi jīn zhī rén, hú wèi huǐ xī! fāng cǐ zhī shí, qǐ tè mào dǎo rèn zāi? rán fù zǐ xiāng bèi, xiōng dì xiāng mān, zhì yú gǔ ròu xiāng cán, shàng xià xiāng shā. fēi xíng qīng ér fá bù bì, lìng tài yán ér rén ēn bù shī yě. gù zhèng kuān zé xià qīn qí shàng, zhèng yán zé mín móu qí zhǔ, jìn lì yǐ yōu, èr shì jiàn shā, è zài jùn fǎ zhī bù fàn, yán jiā zhī wú hàn lǔ yě? shèng rén zhī zhī, shì yǐ wù hé ér bù wù wēi. gù gāo huáng dì yuē qín kē fǎ, yǐ wèi yuàn dú zhī mín, ér zhǎng hé mù zhī xīn, wéi kǒng xíng zhī zhòng ér dé zhī báo yě. shì yǐ ēn shī wú qióng, zé liú hòu shì. shāng yāng wú qǐ yǐ qín chǔ zhī fǎ wèi qīng ér lèi zhī, shàng wēi qí zhǔ, xià méi qí shēn, huò fēi tè cí mǔ hū!
文學曰:「紂為炮烙之刑,而秦有收帑之法,趙高以峻文決罪於內,百官以峭法斷割於外,死者相枕席,刑者相望,百姓側目重足,不寒而慄。詩云:『謂天蓋高,不敢不局。謂地蓋厚,不敢不蹐。哀今之人,胡為虺蜥!』方此之時,豈特冒蹈刃哉?然父子相背,兄弟相嫚,至於骨肉相殘,上下相殺。非刑輕而罰不必,令太嚴而仁恩不施也。故政寬則下親其上,政嚴則民謀其主,晉厲以幽,二世見殺,惡在峻法之不犯,嚴家之無悍虜也?聖人知之,是以務和而不務威。故高皇帝約秦苛法,以慰怨毒之民,而長和睦之心,唯恐刑之重而德之薄也。是以恩施無窮,澤流後世。商鞅、吳起以秦、楚之法為輕而累之,上危其主,下沒其身,或非特慈母乎!」
strong zhào shèng dì wǔ shí bā strong
詔聖第五十八
yù shǐ yuē: xià hòu shì bù bèi yán, yīn shì, zhōu méng, dé xìn mí shuāi. wú wén wǔ zhī rén, yù xiū qí fǎ, cǐ yīn zhōu zhī suǒ yǐ shī shì, ér jiàn duó yú zhū hóu yě. gù yī bì ér gé cái, fǎ bì ér gèng zhì. gāo huáng dì shí, tiān xià chū dìng, fā dé yīn, xíng yī qiè zhī lìng, quán yě, fēi bō luàn fǎn zhèng zhī cháng yě. qí hòu, fǎ shāo fàn, bù zhèng yú lǐ. gù jiān méng ér fǔ xíng zuò, wáng dào shuāi ér shī cì zhāng, zhū hóu bào ér chūn qiū jī. fū shǎo mù zhī wǎng bù kě yǐ dé yú, sān zhāng zhī fǎ bù kě yǐ wèi zhì. gù lìng bù dé bù jiā, fǎ bù dé bù duō. táng yú huà yì guān fēi ā, tāng wǔ kè jī fū fēi gù, shí shì bù tóng, qīng zhòng zhī wù yì yě. wén xué yuē: mín zhī yǎng fǎ, yóu yú zhī yǎng shuǐ, shuǐ qīng zé jìng, zhuó zé rǎo rǎo zé bù ān qí jū, jìng zé lè qí yè lè qí yè zé fù, fù zé rén shēng, shàn zé zhēng zhǐ. shì yǐ chéng kāng zhī shì, shǎng wú suǒ shī, fǎ wú suǒ jiā. fēi kě xíng ér bù xíng, mín mò fàn jìn yě fēi kě shǎng ér bù shǎng, mín mò bù rén yě. ruò sī, zé lì hé shì ér lǐ? jīn zhī zhì mín zhě, ruò zhuō yù zhī yù mǎ yě, xíng zé dùn zhī, zhǐ zé jī zhī. shēn chuàng yú chuí, wěn shāng yú xián, qiú qí wú shī, hé kě dé hū? gàn xī zhī yì tǔ bēng, liáng shì nèi kuì, yán xíng bù néng jìn, jùn fǎ bù néng zhǐ. gù bà mǎ bù wèi biān chuí, bà mín bù wèi xíng fǎ. suī céng ér lèi zhī, qí wáng yì hū?
御史曰:「夏后氏不倍言,殷誓,周盟,德信彌衰。無文、武之人,欲修其法,此殷、周之所以失勢,而見奪於諸侯也。故衣弊而革才,法弊而更制。高皇帝時,天下初定,發德音,行一切之令,權也,非撥亂反正之常也。其後,法稍犯,不正於理。故奸萌而甫刑作,王道衰而詩刺彰,諸侯暴而春秋譏。夫少目之網不可以得魚,三章之法不可以為治。故令不得不加,法不得不多。唐、虞畫衣冠非阿,湯、武刻肌膚非故,時世不同,輕重之務異也。」文學曰:「民之仰法,猶魚之仰水,水清則靜,濁則擾;擾則不安其居,靜則樂其業;樂其業則富,富則仁生,贍則爭止。是以成、康之世,賞無所施,法無所加。非可刑而不刑,民莫犯禁也;非可賞而不賞,民莫不仁也。若斯,則吏何事而理?今之治民者,若拙御之御馬也,行則頓之,止則擊之。身創於棰,吻傷於銜,求其無失,何可得乎?干溪之役土崩,梁氏內潰,嚴刑不能禁,峻法不能止。故罷馬不畏鞭棰,罷民不畏刑法。雖曾而累之,其亡益乎?」
yù shǐ yuē: yán qiáng sān rèn, lóu jì nán zhī shān gāo gàn yún, mù shù dēng zhī. gù jùn zé lóu jì nán sān rèn, líng yí zé mù shù yì shān diān. fū shuò jīn zài lú, zhuāng juē bù gù qián dāo zài lù, pǐ fù duō zhī fēi pǐ fù tān ér zhuāng juē lián yě, qīng zhòng zhī zhì yì, ér lì hài zhī fēn míng yě. gù fǎ lìng kě yǎng ér bù kě yú, kě lín ér bù kě rù. shī yún: bù kě bào hǔ, bù gǎn féng hé. wèi qí wú yì yě. lǔ hǎo lǐ ér yǒu jì mèng zhī nán, yàn kuài hǎo ràng ér yǒu zi zhī zhī luàn. lǐ ràng bù zú jìn xié, ér xíng fǎ kě yǐ zhǐ bào. míng jūn jù fǎ, gù néng zhǎng zhì qún xià, ér jiǔ shǒu qí guó yě.
御史曰:「嚴牆三刃,樓季難之;山高幹雲,牧豎登之。故峻則樓季難三刃,陵夷則牧豎易山巔。夫爍金在爐,莊蹻不顧;錢刀在路,匹婦掇之;非匹婦貪而莊蹻廉也,輕重之制異,而利害之分明也。故法令可仰而不可踰,可臨而不可入。詩云:『不可暴虎,不敢馮河。』為其無益也。魯好禮而有季、孟之難,燕噲好讓而有子之之亂。禮讓不足禁邪,而刑法可以止暴。明君據法,故能長制群下,而久守其國也。」
wén xué yuē: gǔ zhě, míng qí rén yì zhī shì, shǐ mín bù yú bù jiào ér shā, shì nüè mín yě. yǔ qí xíng bù kě yú, bù ruò yì zhī bù kě yú yě. wén lǐ yì xíng ér xíng fá zhōng, wèi wén xíng fá xíng ér xiào tì xìng yě. gāo qiáng xiá jī, bù kě lì yě. yán xíng jùn fǎ, bù kě jiǔ yě. èr shì xìn zhào gāo zhī jì, xiè dǔ zé ér rèn zhū duàn, xíng zhě bàn dào, sǐ zhě rì jī. shā mín duō zhě wèi zhōng, lì mín xī zhě wèi néng. bǎi xìng bù shèng qí qiú, qián shǒu bù shèng qí xíng, hǎi nèi tóng yōu ér jù bù liáo shēng. gù guò rèn zhī shì, fù bù dé yú zi wú yǐ zhī qiú, jūn bù dé yú chén. sǐ bù zài shēng, qióng shǔ niè lí, pǐ fū bēn wàn chéng, shè rén zhé gōng, chén shèng wú guǎng shì yě. dāng cǐ zhī shí, tiān xià jù qǐ, sì miàn ér gōng qín, wén bù yī qī ér shè jì wèi xū, è zài qí néng zhǎng zhì qún xià, ér jiǔ shǒu qí guó yě?
文學曰:「古者,明其仁義之誓,使民不踰;不教而殺,是虐民也。與其刑不可踰,不若義之不可踰也。聞禮義行而刑罰中,未聞刑罰行而孝悌興也。高牆狹基,不可立也。嚴刑峻法,不可久也。二世信趙高之計,渫篤責而任誅斷,刑者半道,死者日積。殺民多者為忠,厲民悉者為能。百姓不勝其求,黔首不勝其刑,海內同憂而俱不聊生。故過任之事,父不得於子;無已之求,君不得於臣。死不再生,窮鼠齧狸,匹夫奔萬乘,舍人折弓,陳勝、吳廣是也。當此之時,天下俱起,四面而攻秦,聞不一期而社稷為墟,惡在其能長制群下,而久守其國也?」
yù shǐ mò rán bù duì.
御史默然不對。
dài fū yuē: gǔ shī bù zhī bái hēi ér shàn wén yán, rú zhě bù zhī zhì shì ér shàn zī yì. fū shàn yán tiān zhě hé zhī rén, shàn yán gǔ zhě kǎo zhī jīn. lìng hé wèi shī? fǎ hé wèi jiā? tāng wǔ quán jī gǔ ér yīn zhōu zhì, qín guó yòng zhī, fǎ bì ér fàn. èr chǐ sì cùn zhī lǜ, gǔ jīn yī yě, huò yǐ zhì, huò yǐ luàn. chūn qiū yuán zuì, fǔ xíng zhì yù. jīn yuàn wén zhì luàn zhī běn, zhōu qín suǒ yǐ rán hū?
大夫曰:「瞽師不知白黑而善聞言,儒者不知治世而善訾議。夫善言天者合之人,善言古者考之今。令何為施?法何為加?湯、武全肌骨而殷、周治,秦國用之,法弊而犯。二尺四寸之律,古今一也,或以治,或以亂。春秋原罪,甫刑制獄。今願聞治亂之本,周、秦所以然乎?」
wén xué yuē: chūn xià shēng zhǎng, shèng rén xiàng ér wèi lìng. qiū dōng shā cáng, shèng rén zé ér wèi fǎ. gù lìng zhě jiào yě, suǒ yǐ dǎo mín rén fǎ zhě xíng fá yě, suǒ yǐ jìn qiáng bào yě. èr zhě, zhì luàn zhī jù, cún wáng zhī xiào yě, zài shàng suǒ rèn. tāng wǔ jīng lǐ yì, míng hǎo è, yǐ dào qí mín, xíng zuì wèi yǒu suǒ jiā, ér mín zì xíng yì, yīn zhōu suǒ yǐ zhì yě. shàng wú dé jiào, xià wú fǎ zé, rèn xíng bì zhū, yì bí yíng léi, duàn zú yíng chē, jǔ hé yǐ xī, bù zú yǐ shòu tiān xià zhī tú, zhōng ér yǐ wáng zhě, qín wáng yě. fēi èr chǐ sì cùn zhī lǜ yì, suǒ xíng fǎn gǔ ér bèi mín xīn yě.
文學曰:「春夏生長,聖人象而為令。秋冬殺藏,聖人則而為法。故令者教也,所以導民人;法者刑罰也,所以禁強暴也。二者,治亂之具,存亡之效也,在上所任。湯、武經禮義,明好惡,以道其民,刑罪未有所加,而民自行義,殷、周所以治也。上無德教,下無法則,任刑必誅,劓鼻盈虆,斷足盈車,舉河以西,不足以受天下之徒,終而以亡者,秦王也。非二尺四寸之律異,所行反古而悖民心也。」
strong dà lùn dì wǔ shí jiǔ strong
大論第五十九
dài fū yuē: shēn yín gǎo jiǎn, sòng sǐ rén zhī yǔ, zé yǒu sī bù yǐ wén xué. wén xué zhī yù zhī zài tíng hòu ér bù zhī qí shì, wén qí shì ér bù zhī qí wù. fū zhì mín zhě, ruò dà jiàng zhī zhuó, fǔ jīn ér xíng zhī, zhōng shéng zé zhǐ. dù dài fū wáng zhōng wèi zhī děng, shéng zhī yǐ fǎ, duàn zhī yǐ xíng, rán hòu kòu zhǐ jiān jìn. gù shè zhě yīn niè, zhì zhě yīn fǎ. yú xià yǐ wén, yīn zhōu yǐ wǔ, yì shí gè yǒu suǒ shī. jīn yù yǐ dūn pǔ zhī shí, zhì wán bì zhī mín, shì yóu qiān yán ér zhěng nì, yī ràng ér jiù huǒ yě.
大夫曰:「呻吟槁簡,誦死人之語,則有司不以文學。文學知獄之在廷後而不知其事,聞其事而不知其務。夫治民者,若大匠之斲,斧斤而行之,中繩則止。杜大夫、王中尉之等,繩之以法,斷之以刑,然後寇止奸禁。故射者因槷,治者因法。虞、夏以文,殷、周以武,異時各有所施。今欲以敦樸之時,治抏弊之民,是猶遷延而拯溺,揖讓而救火也。」
wén xué yuē: wén wáng xìng ér mín hǎo shàn, yōu lì xìng ér mín hǎo bào, fēi xìng zhī shū, fēng sú shǐ rán yě. gù shāng zhōu zhī suǒ yǐ chāng, jié zhòu zhī suǒ yǐ wáng yě, tāng wǔ fēi děi bó yí zhī mín yǐ zhì, jié zhòu fēi děi zhí juē zhī mín yǐ luàn yě, gù zhì luàn bù zài yú mín. kǒng zǐ yuē: tīng sòng wú yóu rén yě, bì yě shǐ wú sòng hū! wú sòng zhě nán, sòng ér tīng zhī yì. fū bù zhì qí běn ér shì qí mò, gǔ zhī suǒ wèi yú, jīn zhī suǒ wèi zhì. yǐ chuí chǔ zhèng luàn, yǐ dāo bǐ zhèng wén, gǔ zhī suǒ wèi zéi, jīn zhī suǒ wèi xián yě.
文學曰:「文王興而民好善,幽、厲興而民好暴,非性之殊,風俗使然也。故商、周之所以昌,桀、紂之所以亡也,湯、武非得伯夷之民以治,桀、紂非得跖、蹻之民以亂也,故治亂不在於民。孔子曰:『聽訟吾猶人也,必也使無訟乎!』無訟者難,訟而聽之易。夫不治其本而事其末,古之所謂愚,今之所謂智。以棰楚正亂,以刀筆正文,古之所謂賊,今之所謂賢也。」
dài fū yuē: sú fēi táng yú zhī shí, ér shì fēi xǔ yóu zhī mín, ér yù fèi fǎ yǐ zhì, shì yóu bù yòng yǐn kuò fǔ jīn, yù náo qū zhí wǎng yě. gù wèi zhì zhě bù dài zì shàn zhī mín, wèi lún zhě bù dài zì qū zhī mù. wǎng zhě, yīng shǎo bó zhèng zhī shǔ kuì liáng chǔ, kūn lú xú gǔ zhī tú luàn qí zhào, shān dōng guān nèi bào tú, bǎo rén zǔ xiǎn. dāng cǐ zhī shí, bù rèn jīn fǔ, zhé zhī yǐ wǔ, ér nǎi shǐ shè lǐ xiū wén, yǒu shì qióng yī, yù yǐ duǎn zhēn ér gōng jū, kǒng qiū yǐ lǐ shuō zhí yě.
大夫曰:「俗非唐、虞之時,而世非許由之民,而欲廢法以治,是猶不用隱括斧斤,欲撓曲直枉也。故為治者不待自善之民,為輪者不待自曲之木。往者,應少、伯正之屬潰梁、楚,昆盧、徐谷之徒亂齊、趙,山東、關內暴徒,保人阻險。當此之時,不任斤斧,折之以武,而乃始設禮修文,有似窮醫,欲以短針而攻疽,孔丘以禮說跖也。」
wén xué yuē: cán cái mù yǐ chéng shì wū zhě, fēi liáng jiàng yě. cán zéi mín rén ér yù zhì zhě, fēi liáng lì yě. gù gōng shū zi yīn mù zhī yí, shèng rén bù fèi mín zhī xìng. shì yǐ fǔ jīn jiǎn yòng, xíng fá bù rèn, zhèng lì ér huà chéng. biǎn què gōng yú còu lǐ, jué xié qì, gù yōng jū bù dé chéng xíng. shèng rén cóng shì yú wèi rán, gù luàn yuán wú yóu shēng. shì yǐ biān shí cáng ér bù shī, fǎ lìng shè ér bù yòng. duàn yǐ rán, záo yǐ fā zhě, fán rén yě. zhì wèi xíng, dǔ wèi méng zhě, jūn zǐ yě.
文學曰:「殘材木以成室屋者,非良匠也。殘賊民人而欲治者,非良吏也。故公輸子因木之宜,聖人不費民之性。是以斧斤簡用,刑罰不任,政立而化成。扁鵲攻於湊理,絕邪氣,故癰疽不得成形。聖人從事於未然,故亂原無由生。是以砭石藏而不施,法令設而不用。斷已然,鑿已發者,凡人也。治未形,睹未萌者,君子也。」
dài fū yuē: wén xué suǒ chēng shèng zhī zhě, kǒng zǐ yě, zhì lǔ bù suí, jiàn zhú yú qí, bù yòng yú wèi, yù wéi yú kuāng, kùn yú chén cài. fū zhī shí bù yòng yóu shuō, qiáng yě zhī kùn ér bù néng yǐ, tān yě bù zhī jiàn qī ér wǎng, yú yě kùn rǔ bù néng sǐ, chǐ yě. ruò cǐ sì zhě, yōng mín zhī suǒ bù wèi yě, ér kuàng jūn zǐ hū! shāng jūn yǐ jǐng jiān jiàn, yīng hóu yǐ wáng jī jìn. gù shì yīn shì, nǚ yīn méi. zhì qí qīn xiǎn, fēi méi shì zhī lì. kǒng zǐ bù yǐ yīn jìn jiàn ér néng wǎng zhě, fēi xián shì cái nǚ yě.
大夫曰:「文學所稱聖知者,孔子也,治魯不遂,見逐於齊,不用於衛,遇圍於匡,困於陳、蔡。夫知時不用猶說,強也;知困而不能已,貪也;不知見欺而往,愚也;困辱不能死,恥也。若此四者,庸民之所不為也,而況君子乎!商君以景監見,應侯以王稽進。故士因士,女因媒。至其親顯,非媒士之力。孔子不以因進見而能往者,非賢士才女也。」
wén xué yuē: kǒng zǐ shēng yú luàn shì, sī yáo shùn zhī dào, dōng xī nán běi, zhuó tóu rú zú, shù jǐ shì zhǔ zhī wù. yōu yōu zhě jiē shì, jūn àn, dài fū dù, shú hé yǒu méi? shì yǐ mó mǔ shì zī ér jīn kuā, xī zǐ páng huáng ér wú jiā. fēi bù zhī qióng è ér bù jiàn yòng, dào tòng tiān xià zhī huò, yóu cí mǔ zhī fú sǐ zi yě, zhī qí bù kě rú hé, rán è yǐ. gù shì qí, jǐng gōng qī zhī, shì wèi, líng gōng wéi, yáng hǔ bàng zhī, huán tuí hài zhī. fū qī hài shèng rén zhě, yú huò yě shāng huǐ shèng rén zhě, kuáng jiǎo yě. jiǎo huò zhī rén, fēi rén yě. fū hé chǐ zhī yǒu! mèng zǐ yuē: guān jìn chén zhě yǐ suǒ wèi zhǔ, guān yuǎn chén zhě yǐ qí suǒ zhǔ. shǐ shèng rén wěi róng gǒu hé, bù lùn xíng zé yǒu, zé hé yǐ wèi kǒng zǐ yě!
文學曰:「孔子生於亂世,思堯、舜之道,東西南北,灼頭濡足,庶幾世主之悟。悠悠者皆是,君闇,大夫妒,孰合有媒?是以嫫母飾姿而矜誇,西子彷徨而無家。非不知窮厄而不見用,悼痛天下之禍,猶慈母之伏死子也,知其不可如何,然惡已。故適齊,景公欺之,適衛,靈公圍,陽虎謗之,桓魋害之。夫欺害聖人者,愚惑也;傷毀聖人者,狂狡也。狡惑之人,非人也。夫何恥之有!孟子曰:『觀近臣者以所為主,觀遠臣者以其所主。』使聖人偽容苟合,不論行擇友,則何以為孔子也!」
dài fū fǔ rán nèi cán, sì jù ér bù yán.
大夫撫然內慚,四據而不言。
dāng cǐ zhī shí, shùn fēng chéng yì zhī shì rú biān, kǒu zhāng ér bù shè, shé jǔ ér bù xià, àn rán ér huái zhòng fù ér jiàn zé.
當此之時,順風承意之士如編,口張而不歙,舌舉而不下,闇然而懷重負而見責。
dài fū yuē nuò, jiāo chē shū féng yǔ, qǐng yǔ zhū shēng jiě.
大夫曰︰「諾,膠車倏逢雨,請與諸生解。」
strong zá lùn dì liù shí strong
雜論第六十
kè yuē: yú dǔ yán tiě zhī yì, guān hū gōng qīng wén xué xián liáng zhī lùn, yì zhǐ shū lù, gè yǒu suǒ chū, huò shàng rén yì, huò wù quán lì.
客曰:「余睹鹽、鐵之義,觀乎公卿、文學、賢良之論,意指殊路,各有所出,或上仁義,或務權利。」
yì zāi wú suǒ wén. zhōu qín càn rán, jiē yǒu tiān xià ér nán miàn yān, rán ān wēi zhǎng jiǔ shū shì. shǐ rǔ nán zhū zǐ bó wèi yǔ yán: dāng cǐ zhī shí, háo jùn bìng jìn, sì fāng fú còu. xián liáng mào líng táng shēng wén xué lǔ guó wàn shēng zhī lún, liù shí yú rén, xián jù què tíng, shū liù yì zhī fēng, lùn tài píng zhī yuán. zhì zhě zàn qí lǜ, rén zhě míng qí shī, yǒng zhě jiàn qí duàn, biàn zhě chén qí cí. yín yín yān, kǎn kǎn yān, suī wèi néng xiáng bèi, sī kě lüè guān yǐ. rán bì yú yún wù, zhōng fèi ér bù xíng, bēi fū! gōng qīng zhī rèn wǔ kě yǐ pì dì, ér bù zhī guǎng dé kě yǐ fù yuǎn zhī quán lì kě yǐ guǎng yòng, ér bù zhī jià sè kě yǐ fù guó yě. jìn zhě qīn fù, yuǎn zhě shuō dé, zé hé wèi ér bù chéng, hé qiú ér bù dé? bù chū yú sī lù, ér wù chù lì zhǎng wēi, qǐ bù miù zāi! zhōng shān liú zi yōng yán wáng dào, jiǎo dāng shì, fù zhū zhèng, wù zài hu fǎn běn. zhí ér bù jiǎo, qiè ér bù huǒ suǒ, bīn bīn rán sī kě wèi hóng bó jūn zǐ yǐ. jiǔ jiāng zhù shēng fèn yóu lù zhī yì, tuī shǐ yú zhī jié, fā fèn mèn, cì jī gōng qīng, jiè rán zhí ér bù náo, kě wèi bù wèi qiáng yù yǐ. sāng dài fū jù dāng shì, hé shí biàn, tuī dào shù, shàng quán lì, pì lüè xiǎo biàn, suī fēi zhèng fǎ, rán jù rú sù xué nǜ rán, bù néng zì jiě, kě wèi bó wù tōng shì yǐ. rán shè qīng xiàng zhī wèi, bù yǐn zhǔn shéng, yǐ dào huà xià, fàng yú lì mò, bù shī shǐ gǔ. yì yuē: fén rú qì rú. chù fēi qí wèi, xíng fēi qí dào, guǒ yǔn qí xìng, yǐ jí jué zōng. chē chéng xiàng jí zhōu lǚ zhī liè, dāng zhóu chù zhōng, kuò náng bù yán, róng shēn ér qù, bǐ zāi! bǐ zāi! ruò fú qún chéng xiàng yù shǐ, bù néng zhèng yì, yǐ fǔ zǎi xiàng, chéng tóng lèi, zhǎng tóng háng, ā yì gǒu hé, yǐ shuō qí shàng, dǒu shāo zhī rén, dào yú zhī tú, hé zú suàn zāi.
「異哉吾所聞。周、秦粲然,皆有天下而南面焉,然安危長久殊世。始汝南朱子伯為予言:當此之時,豪俊並進,四方輻湊。賢良茂陵唐生、文學魯國萬生之倫,六十餘人,咸聚闕庭,舒六藝之風,論太平之原。智者贊其慮,仁者明其施,勇者見其斷,辯者陳其詞。誾誾焉,侃侃焉,雖未能詳備,斯可略觀矣。然蔽於雲霧,終廢而不行,悲夫!公卿知任武可以闢地,而不知廣德可以附遠;知權利可以廣用,而不知稼穡可以富國也。近者親附,遠者說德,則何為而不成,何求而不得?不出於斯路,而務畜利長威,豈不謬哉!中山劉子雍言王道,矯當世,復諸正,務在乎反本。直而不徼,切而不(火索),斌斌然斯可謂弘博君子矣。九江祝生奮由、路之意,推史魚之節,發憤懣,刺譏公卿,介然直而不撓,可謂不畏強御矣。桑大夫據當世,合時變,推道術,尚權利,辟略小辯,雖非正法,然巨儒宿學恧然,不能自解,可謂博物通士矣。然攝卿相之位,不引準繩,以道化下,放於利末,不師始古。易曰:『焚如棄如。』處非其位,行非其道,果隕其性,以及厥宗。車丞相即周、呂之列,當軸處中,括囊不言,容身而去,彼哉!彼哉!若夫群丞相、御史,不能正議,以輔宰相,成同類,長同行,阿意苟合,以說其上,斗筲之人,道諛之徒,何足算哉。