fū fǎ xiàng lì, suǒ yǐ wèi jūn zǐ. fǎ xiàng zhě, mò xiān hū zhèng róng mào, shèn wēi yí. shì gù xiān wáng zhī zhì lǐ yě, wèi miǎn fú cǎi zhāng yǐ jīng zhī, wèi pèi yù míng huáng yǐ shēng zhī. yù qí zūn yě, yù qí zhuāng yě, yān kě xiè màn yě! fū róng mào zhě, rén zhī fú biǎo yě. fú biǎo zhèng, gù qíng xìng zhì qíng xìng zhì, gù rén yì cún rén yì cún, gù shèng dé zhe shèng dé zhe, gù kě yǐ wèi fǎ xiàng, sī wèi zhī jūn zǐ yǐ. jūn zǐ zhě wú chǐ tǔ zhī fēng ér wàn mín zūn zhī, wú xíng fá zhī wēi ér wàn mín wèi zhī, wú yǔ yuè zhī lè ér wàn mín lè zhī, wú jué lù zhī shǎng ér wàn mín huái zhī, qí suǒ yǐ zhì zhī zhě yī yě. gù kǒng zǐ yuē:" jūn zǐ wēi ér bù měng, tài ér bù jiāo." shī yún:" jìng ěr wēi yí, wéi mín zhī zé." jiàn dà yá yì lǔ sòng pàn shuǐ, zuò" jìng shèn wēi yí, wéi mín zhī zé" ruò fú duò qí wēi yí, huǎng zhì yào zuò" huāng" qí zhān shì, hū zhì yào zuò" qīng" qí cí lìng, ér wàng mín zhī zé wǒ zhě, wèi zhī yǒu yě. mò zhī zé zhě, zé màn zhī zhě zhì yǐ" màn" shàng zhì yào yǒu yī" bì" zì. xiǎo rén jiàn màn yuán zuò" xiǎo rén jiē màn yě", jù zhì yào gǎi ér zhì yuàn hū rén, huàn jǐ zhī bēi ér bù zhī zhì yào zuò" sī" qí suǒ yǐ rán, āi zāi! gù shū yuē:" wéi shèng wǎng niàn zuò kuáng, wéi kuáng kè niàn zuò shèng."
夫法象立,所以爲君子。法象者,莫先乎正容貌,愼威儀。是故先王之制禮也,爲冕服采章以旌之,爲珮玉鳴璜以聲之。欲其尊也,欲其莊也,焉可懈慢也!夫容貌者,人之符表也。符表正,故情性治;情性治,故仁義存;仁義存,故盛德著;盛德著,故可以爲法象,斯謂之君子矣。君子者無尺土之封而萬民尊之,無刑罰之威而萬民畏之,無羽籥之樂而萬民樂之,無爵祿之賞而萬民懷之,其所以致之者一也。故孔子曰:"君子威而不猛,泰而不驕。"《詩》云:"敬爾威儀,惟民之則。"(見《大雅·抑》、《魯頌·泮水》,作"敬慎威儀,惟民之則")若夫墮其威儀,恍(《治要》作"慌")其瞻視,忽(《治要》作"輕")其辭令,而望民之則我者,未之有也。莫之則者,則慢之者至矣("慢"上《治要》有一"必"字)。小人見慢(原作"小人皆慢也",據《治要》改)而致怨乎人,患己之卑而不知(《治要》作"思")其所以然,哀哉!故《書》曰:"惟聖罔念作狂,惟狂克念作聖。"
rén xìng zhī suǒ jiǎn yě, cún hū yōu wēi rén qíng zhī suǒ hū yě, cún hū gū dú. fū yōu wēi zhě xiǎn zhī yuán yě, gū dú zhě jiàn zhī duān yě, hú kě jiǎn yě, hú kě hū yě! shì gù jūn zǐ jìng gū dú ér shèn yōu wēi, suī zài yǐn bì zhì yào zuò" yì", guǐ shén bù dé jiàn qí xì yě. shī yún" sù sù tù jū, shī yú zhōng lín", chù dú zhī wèi yě. yòu yǒu diān pèi ér bù kě luàn zhě, zé chéng wáng jì lù qí rén yě. xī zhě chéng wáng jiāng bēng, tǐ bèi miǎn fú, rán hòu fā gù mìng zhī cí jì lù zāo luàn, jié yīng ér hòu sǐ bái rèn zhī nán. fū yǐ bēng wáng èr zì yuán quē, chéng shì hàn wèi cóng shū běn zuò" cāng zú", xú xiāng lín suǒ jù qián běn zuò" bēng wáng", zàn cóng zhī zhī kùn, bái rèn zhī nán, yóu bù wàng jìng, kuàng yú yóu yàn hū? gù shī yuē" jiù qí shēn yǐ, fāng zhī zhōu zhī jiù qí qiǎn yǐ, yǒng zhī yóu zhī", yán bì jì yě. jūn zǐ kǒu wú xì xuè zhī yán, yán bì yǒu fáng shēn wú xì xuè zhī xíng, xíng bì yǒu jiǎn. gù yán bì yǒu fáng, xíng bì yǒu jiǎn cǐ bā zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ, xú běn wú cǐ bā zì, suī qī qiè bù kě dé ér dú yě, suī péng yǒu bù kě dé ér xiá yě. shì yǐ bù yùn nù ér dé xíng" dé xíng" èr zì, zhì yào zuò" jiào" xíng yú guī mén, bù jiàn yù ér fēng shēng huà hū xiāng dǎng. chuán chēng dà rén zhèng jǐ, ér wù zì zhèng zhě, gài cǐ zhī wèi yě. tú" tú" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ yǐ pǐ fū zhī jū yóu rán, kuàng dé yì zhì yào zuò" zhì" ér xíng yú tiān xià zhě zhì yào wú" zhě" zì hū! gù" gù" zì yuán tuō, jù zhì yào bǔ táng yáo zhī dì zhì yào zuò" táng dì" yǔn gōng kè ràng, ér guāng bèi sì biǎo chéng tāng bù gǎn dài huáng, ér yǎn zhì yào zuò" yǎn" yǒu jiǔ yù wén wáng zhī wèi, ér zào bǐ qū xià jù mò zhì yào yǒu" yě" zì. yì yuē:" guān guàn ér bù jiàn, yǒu fú yóng ruò." yán xià guān ér huà yě.
人性之所簡也,存乎幽微;人情之所忽也,存乎孤獨。夫幽微者顯之原也,孤獨者見之端也,胡可簡也,胡可忽也!是故君子敬孤獨而愼幽微,雖在隱蔽(《治要》作"翳"),鬼神不得見其隙也。《詩》雲"肅肅兔罝,施於中林",處獨之謂也。又有顛沛而不可亂者,則成王、季路其人也。昔者成王將崩,體被冕服,然後發顧命之辭;季路遭亂,結纓而後死白刃之難。夫以崩亡(二字原缺,程氏《漢魏叢書》本作"蒼卒", 徐湘琳所據錢本作"崩亡",暫從之)之困,白刃之難,猶不忘敬,況於逰宴乎?故《詩》曰"就其深矣,方之舟之;就其淺矣,泳之游之",言必濟也。君子口無戱謔之言,言必有防;身無戱謔之行,行必有檢。故言必有防,行必有檢(此八字元脫,據《治要》補,徐本無此八字),雖妻妾不可得而黷也,雖朋友不可得而狎也。是以不慍怒而德行("德行"二字,《治要》作"敎")行於閨門,不諫諭而風聲化乎鄕黨。《傳》稱大人正己,而物自正者,蓋此之謂也。徒("徒"字原脫,據《治要》補)以匹夫之居猶然,況得意(《治要》作"志")而行於天下者(《治要》無"者"字)乎!故("故"字原脫,據《治要》補)唐堯之帝(《治要》作"唐帝")允恭克讓,而光被四表;成湯不敢怠遑,而奄(《治要》作"掩")有九域;文王祗畏,而造彼區夏(句末《治要》有"也"字)。《易》曰:"觀盥而不薦,有孚顒若。"言下觀而化也。
huò bài zhī yóu yě, zé yǒu xú xiāng lín yuē:" yú yuè yún, ' yǒu' zì yǎn. yóu xì cí chuán:' luàn zhī suǒ yóu shēng yě, zé yán yǔ yǐ wèi jiē.'" xiè màn yǐ wèi jiē, kě wú shèn hū! xī sòng mǐn suì shǒu yú qí jú, chén líng bèi huò yú xì yán, yán bǐng zào nì yú xiāng gòu, zi gōng shēng shì yú cháng yuán. shì gù jūn zǐ jū shēn yě qiān, zài dí yě ràng, lín xià yě zhuāng, fèng shàng yě jìng, sì zhě bèi ér yuàn jiù bù zuò, fú lù cóng zhī. shī yún:" jìng gōng ěr wèi, zhèng zhí shì yǔ. shén zhī tīng zhī, shì gǔ yǐ rǔ." gù jūn zǐ zhī jiāo rén yě, huān ér bù xiè, hé ér bù tóng, hǎo ér bù nìng zhà, xué ér bù xū xíng. yì qīn ér nán mèi, duō yuàn xú xiāng lín yuē:" yí dāng zuò' shù'." ér guǎ fēi, gù wú jué jiāo, wú pàn péng. shū yuē:" shèn shǐ ér jìng, zhōng yǐ bù kùn." xú xiāng lín yuē:" qián shì yún, yì zhōu shū cháng xùn piān zuò' shèn wēi yǐ shǐ ér jìng zhōng, nǎi bù kùn'. àn zuǒ chuán xiāng gōng èr shí wǔ nián yǐn zuò' shū yuē: shèn shǐ ér jìng zhōng, zhōng yǐ bù kùn' wěi gǔ wén shàng shū cài zhòng zhī mìng zuò' shèn jué chū, wéi jué zhōng, zhōng yǐ bù kùn'. gù yú shì suǒ yún,' zhōng' xià dāng gèng yǒu' zhōng' zì" fū lǐ yě zhě, rén zhī jí yě, kě zhōng shēn dǎo, ér bù kě xū yú lí yě. xū yú lí zé tāo màn zhī xíng zhēn yān, xū yú wàng zé tāo màn zhī xīn shēng yān, kuàng wú lǐ ér kě yǐ zhōng shǐ hū! fū lǐ yě zhě, jìng zhī jīng yě jìng yě zhě, lǐ zhī qíng yě. wú jìng wú yǐ xíng lǐ, wú lǐ wú yǐ jié jìng, dào bù piān fèi, xiāng xū ér xíng. shì gù néng jǐn jìng yǐ cóng xú běn é zuò" chéng" lǐ zhě, wèi zhī chéng rén.
禍敗之由也,則有(徐湘琳曰:"俞樾雲, '有'字衍。猶《繫辭》傳:'亂之所由生也,則言語以為階。'")媟慢以爲階,可無愼乎!昔宋敏碎首於棊局,陳靈被禍於戱言,閻邴造逆於相詬,子公生弒於嘗黿。是故君子居身也謙,在敵也讓,臨下也莊,奉上也敬,四者備而怨咎不作,福祿從之。《詩》云:"靖恭爾位,正直是與。神之聽之,式穀以汝。"故君子之交人也,歡而不媟,和而不同,好而不佞詐,學而不虛行。易親而難媚,多怨(徐湘琳曰:"疑當作'恕'。")而寡非,故無絶交,無畔朋。《書》曰:"愼始而敬,終以不困。"(徐湘琳曰:"錢氏雲,《逸周書·常訓篇》作'慎微以始而敬終,乃不困'。案《左傳》襄公二十五年引作'《書》曰:慎始而敬終,終以不困.'《偽古文尚書·蔡仲之命》作'慎厥初,惟厥終,終以不困'。故俞氏所云,'終'下當更有'終'字")夫禮也者,人之急也,可終身蹈,而不可須臾離也。須臾離則慆慢之行臻焉,須臾忘則慆慢之心生焉,況無禮而可以終始乎!夫禮也者,敬之經也;敬也者,禮之情也。無敬無以行禮,無禮無以節敬,道不偏廢,相須而行。是故能盡敬以從(徐本譌作"成")禮者,謂之成人。
guò zé shēng luàn, luàn zé zāi jí qí shēn. xī jìn huì gōng yǐ màn duān ér wú sì, wén gōng yǐ sù mìng ér xìng guó xì chōu yǐ ào xiǎng zhēng wáng, jì quē yǐ jìng qī shòu fú zi wéi yǐ dà míng zhāo luàn" wéi" yuán zuò" yǔ" sūn yí ràng zhá yí juǎn shí:"' yǔ' dāng zuò' wéi'. zuǒ chuán zhāo yuán nián zài chǔ gōng zǐ wéi xiǎng zhào mèng, fù dà míng shǒu zhāng, shū xiàng zhī qí bù zhōng, jí qí shì yě." jù gǎi wěi bà yǐ jì zuì bǎo lù liáng xiāo yǐ chún bēn sàng jiā, zi zhǎn yǐ cǎo chóng chāng zú: jūn zǐ gǎn xiōng dé zhī rú bǐ, jiàn jí dé zhī rú cǐ. gù lì bì qìng zhé, zuò bì bào gǔ zhōu xuán zhōng guǐ, zhé xuán zhōng jǔ shì bù lí hū jié huì zhī jiān, yán bù yuè hū biǎo zhe zhī wèi shēng qì kě fàn, jīng shén kě ài, fǔ yǎng kě zōng, yī ràng kě guì, shù zuò yǒu fāng, dòng jìng yǒu cháng, shuài lǐ bù huāng, gù wèi wàn fū zhī wàng yě.
過則生亂,亂則災及其身。昔晉惠公以慢端而無嗣,文公以肅命而興國;郤犨以傲享徴亡,冀缺以敬妻受服;子圍以《大明》昭亂("圍"原作"圉"孫詒讓《札迻》卷十:"'圉'當作'圍'。《左傳》昭元年載楚公子圍享趙孟,賦《大明》首章,叔向知其不終,即其事也。"據改)薳罷以旣醉保祿;良霄以鶉奔喪家,子展以草蟲昌族:君子感凶德之如彼,見吉德之如此。故立必磬折,坐必抱鼓;周旋中軌,折旋中矩;視不離乎結繪之間,言不越乎表著之位;聲氣可範,精神可愛,俯仰可宗,揖讓可貴,述作有方,動靜有常,帥禮不荒,故爲萬夫之望也。