mín zhī hǎo jiāo yóu yě, bù jí shèng wáng zhī shì hū? gǔ zhī bù jiāo yóu yě, jiāng yǐ zì qiú hū? xī shèng wáng zhī zhì qí mín yě, rèn zhī yǐ jiǔ zhí, jiū zhī yǐ bā xíng, dǎo zhī yǐ wǔ lǐ, xùn zhī yǐ liù lè, jiào zhī yǐ sān wù, xí zhī yǐ liù róng. shǐ mín láo ér bù zhì yú kùn, yì ér bù zhì yú huāng. dāng cǐ zhī shí, sì hǎi zhī nèi, jìn dé xiū yè, qín shì ér bù xiá, jù gǎn yín xīn shě lì, zuò wèi fēi wù yǐ hài xiū gōng zhě hū? zì wáng gōng zhì yú liè shì, mò bù chéng zhèng wèi, xiāng jué zhí yǒu gōng, bù gǎn zì xiá zì yì xú xiāng lín yuē:" shū jiǔ gào piān:' zì chéng tāng xián zhì yú dì yǐ, chéng wáng wèi xiāng, wéi yù shì jué fěi yǒu gōng, bù gǎn zì xiá zì yì' àn cǐ jù zhōng' zhèng' dāng zuò' wáng' zì zhī wù. zhí, zé yǐ yì yì' fěi' zì.". gù chūn qiū wài chuán yuē:" tiān zǐ dà cǎi cháo rì, yǔ sān gōng jiǔ qīng, zǔ shí dì dé. rì zhōng kǎo zhèng, yǔ bǎi guān zhī zhèng shì shī yǐn. wéi lǚ mù xiāng, xuān xù mín shì, shǎo cǎi xī yuè, yǔ tài shǐ sī zài, jiū qián tiān xíng, rì rù, jiān jiǔ yù jié fèng dì jiāo zhī zī shèng, ér hòu jí ān. zhū hóu cháo xiū tiān zǐ zhī yè mìng, zhòu kǎo qí guó zhí, xī shěng qí diǎn xíng, yè jǐng qí bǎi gōng xú xiāng lín yuē:" àn jīn guó yǔ lǔ yǔ wú' qí' zì,' jǐng' zuò' jǐng'.", shǐ wú tāo yín, ér hòu jí ān. qīng dài fū cháo kǎo qí zhí, zhòu jiǎng qí shù zhèng, xī xù qí yè, yè pǐ qí jiā shì, ér hòu jí ān. shì cháo ér shòu yè, zhòu ér jiǎng guàn, xī ér xí fù, yè ér jì guò, wú hàn, ér hòu jí ān." zhèng suì shǐ yǒu sī lìng yú guān fǔ yuē:" gè xiū nǎi zhí, kǎo nǎi fǎ, bèi nǎi shì, yǐ tīng wáng mìng, qí yǒu bù gōng, zé bāng yǒu dà xíng." yóu cǐ guān zhī, bù wù jiāo yóu zhě, fēi zhèng zhī è yě, xīn cún yú zhí yè ér bù huáng yě. qiě xiān wáng zhī jiào, guān jì bù yǐ jiāo yóu dǎo mín, ér xiāng zhī kǎo dé, yòu bù yǐ jiāo yóu jǔ xián, shì yǐ bù jīn qí mín, ér mín zì shě zhī. jí zhōu zhī shuāi, ér jiāo yóu xìng yǐ cǐ èr jù yì lín zuò" zhōu dào shuāi ér jiāo yóu xìng".
民之好交游也,不及聖王之世乎?古之不交游也,將以自求乎?昔聖王之治其民也,任之以九職,糾之以八刑,導之以五禮,訓之以六樂,敎之以三物,習之以六容。使民勞而不至於困,逸而不至於荒。當此之時,四海之内,進德脩業,勤事而不暇,詎敢淫心舍力,作爲非務以害休功者乎?自王公至於列士,莫不成正畏,相厥職有恭,不敢自暇自逸(徐湘琳曰:"《書·酒誥》篇:'自成湯咸至于帝乙,成王畏相,惟御事厥棐有恭,不敢自暇自逸.'案此句中'正'當作'王'字之誤。職,則以意易'棐'字。")。故《春秋外傳》曰:"天子大采朝日,與三公九卿,祖識地德。日中考政,與百官之政事師尹。惟旅牧相,宣序民事,少采夕月,與太史司載,糾虔天刑,日入,監九御潔奉禘郊之粢盛,而後即安。諸侯朝修天子之業命,晝考其國職,夕省其典刑,夜警其百工(徐湘琳曰:"案今《国语·鲁语》无'其'字,'警'作'儆'。"),使無慆淫,而後即安。卿大夫朝考其職,晝講其庶政,夕序其業,夜庀其家事,而後即安。士朝而受業,晝而講貫,夕而習復,夜而計過,無憾,而後即安。"正歳使有司令於官府曰:"各修乃職,考乃法,備乃事,以聽王命,其有不恭,則邦有大刑。"由此觀之,不務交游者,非政之惡也,心存於職業而不遑也。且先王之敎,官旣不以交游導民,而鄕之考德,又不以交游舉賢,是以不禁其民,而民自舍之。及周之衰,而交游興矣(此二句《意林》作"周道衰而交遊興")。
wèn zhě yuē: wú zi zhe shū, chēng jūn zǐ zhī yǒu jiāo, qiú xián jiāo yě. jīn chēng jiāo fēi gǔ yě, rán zé gǔ zhī jūn zǐ wú xián jiāo yú? yuē: yì zāi! zi zhī bù tōng yú dà lún yě. ruò fú bù chū hù tíng, zuò yú kōng shì zhī zhōng, suī chī mèi wǎng liǎng, jiāng bù wú dí, ér kuàng hū xú xiāng lín yuē:" dāng zuò' kuàng yú'. xíng jìn ér wù." xián rén hū? jīn zi bù chá wú suǒ wèi jiāo yóu zhī shí, ér nán qí míng, míng yǒu tóng ér shí yì zhě yǐ, míng yǒu yì ér shí tóng zhě yǐ. gù jūn zǐ yú shì lún yě, wù yú qí shí, ér wú jī qí míng. wú chēng gǔ zhī bù jiāo yóu zhě, bù wèi xiàng wū lòu ér jū yě jīn zhī hǎo jiāo yóu zhě, fēi wèi zhǎng mù yǔ hū zhōng lù zhě yě. gǔ zhī jūn zǐ, yīn wáng shì zhī xián, zé fèng zhì yǐ jiàn qí tóng liáo jí guó zhōng zhī xián zhě, qí yú yàn lè yě, yán rén yì ér bù jí míng lì. jūn zǐ wèi mìng zhě, yì yīn nóng shì zhī xì, fèng zhì yǐ jiàn qí xiāng dǎng tóng zhì. jí fū gǔ xú xiāng lín yuē:" yí dāng zuò' guó'." zhī xián zhě yì rán, zé hé wèi qí bù huò xián jiāo zāi! fēi yǒu shì wáng shì, fèi jiāo yè, yóu yuǎn bāng, kuàng nián suì zhě yě. gù gǔ zhī jiāo yě jìn, jīn zhī jiāo yě yuǎn gǔ zhī jiāo yě guǎ, jīn zhī jiāo yě zhòng gǔ zhī jiāo yě wèi qiú xián, jīn zhī jiāo yě wèi míng lì ér yǐ yǐ!
問者曰:吾子著書,稱君子之有交,求賢交也。今稱交非古也,然則古之君子無賢交歟?曰:異哉!子之不通於大倫也。若夫不出戸庭,坐於空室之中,雖魑魅魍魎,將不吾覿,而况乎(徐湘琳曰:"當作'況於'。形近而誤。")賢人乎?今子不察吾所謂交游之實,而難其名,名有同而實異者矣,名有異而實同者矣。故君子於是倫也,務於其實,而無譏其名。吾稱古之不交游者,不謂嚮屋漏而居也;今之好交游者,非謂長沐雨乎中路者也。古之君子,因王事之閒,則奉贄以見其同僚及國中之賢者,其於宴樂也,言仁義而不及名利。君子未命者,亦因農事之隙,奉贄以見其鄕黨同志。及夫古(徐湘琳曰:"疑當作'國'。")之賢者亦然,則何爲其不獲賢交哉!非有釋王事,廢交業,逰遠邦,曠年歳者也。故古之交也近,今之交也遠;古之交也寡,今之交也衆;古之交也爲求賢,今之交也爲名利而已矣!
gǔ zhī lì guó yě, yǒu sì mín yān. zhí qì xiū bǎn tú, fèng shèng wáng zhī fǎ, zhì lǐ yì zhī zhōng, wèi zhī shì jié lì yǐ jǐn dì lì, wèi zhī nóng fū shěn qū zhí xíng shì, chì wǔ cái yǐ bié mín qì, wèi zhī bǎi gōng tōng sì fāng zhī zhēn yì yǐ zī zhī, wèi zhī shāng lǚ. gè shì qí shì, wú qiān qí yè, shǎo ér xí zhī, qí xīn ān zhī, zé ruò xìng rán, ér gōng bù xiū yě. gù qí chù zhī yě, gè cóng qí zú, bù shǐ xiāng duó, suǒ yǐ yī qí ěr mù yě. bù qín hū sì zhí zhě, wèi zhī qióng mín, yì zhū huán tǔ. fán mín chū rù xíng zhǐ, huì jù yǐn shí, jiē yǒu qí jié, bù dé dài huāng, yǐ fáng shēng wù, yǐ lì zuì fá. rán zé ān yǒu qún xíng fāng wài, ér zhuān zhì jiāo yóu zhě hū? shì gù wǔ jiā wèi bǐ, shǐ zhī xiāng bǎo, bǐ yǒu zhǎng wǔ bǐ wèi lǘ, shǐ zhī xiāng yōu xú xiāng lín yuē:" qián xiào yún: àn cǐ jiàn zhōu lǐ dà sī tú zhí,' yōu' běn zuò' shòu'. yú yuè yún: zhōu guān dà sī tú zhí zuò' shǐ zhī xiāng shòu', rán' yōu' zì yì yì tōng yě. sūn yí ràng yuē, gài shēng jìn ér wù.", lǘ yǒu xū sì lǘ wèi zú, shǐ zhī xiāng zàng, zú yǒu shī wǔ zú wèi dǎng, shǐ zhī xiāng jiù, dǎng yǒu zhèng wǔ dǎng wèi zhōu, shǐ zhī xiāng zhōu, zhōu yǒu zhǎng wǔ zhōu wèi xiāng, shǐ zhī xiāng bīn, xiāng yǒu dài fū. bì yǒu cōng míng cí huì zhī rén, shǐ gè zhǎng qí xiāng zhī zhèng jiào jìn lìng. zhēng yuè zhī jí, shòu fǎ yú sī tú, tuì ér bān zhī yú qí zhōu dǎng zú lǘ bǐ zhī qún lì, shǐ gè yǐ jiào qí suǒ zhì zhī mín, yǐ kǎo qí dé xíng, chá qí dào yì, yǐ suì shí dēng qí dài fū, chá qí zhòng guǎ xú xiāng lín yuē:" yú xiào yún:' dài fū' dāng zuò' fū jiā'. zhōu guān xiāng dài fū' yǐ suì shí dēng qí fū jiā zhī zhòng guǎ', mín shù piān' fū jiā tuō yú lián wǔ', yì yòng zhōu guān' fū jiā' zì.". fán mín zhī yǒu dé háng dào yì zhě, bǐ yǐ gào lǘ, lǘ yǐ gào zú, zú yǐ gào dǎng, dǎng yǐ gào zhōu, zhōu yǐ gào xiāng, xiāng yǐ gào mín. yǒu zuì qí xié zhě, bǐ yǐ gào, yì rú zhī. yǒu shàn ér bù yǐ gào wèi zhī bì xián, bì xián yǒu fá yǒu è ér bù yǐ gào wèi zhī dǎng nì, dǎng nì yì yǒu fá. gù mín bù dé yǒu yí shàn, yì bù dé yǒu yǐn è. xiāng dài fū sān nián zé dà bǐ ér xìng xián néng zhě, xiāng lǎo jí xiāng dài fū qún lì xiàn xián néng zhī shū yú wáng, wáng bài shòu zhī, dēng yú tiān fǔ. qí jué zhī mìng yě, gè suí qí cái zhī suǒ yí, bù yǐ dà sī xiǎo, bù yǐ qīng rèn zhòng. gù shū yuē:" bǎi liáo shī shī, bǎi gōng wéi shí." cǐ xiān wáng qǔ shì guān rén zhī fǎ yě. gù qí mín mò bù fǎn běn ér zì qiú, shèn dé ér jī xiǎo, zhī fú zhà zhī lái bù yóu yú rén yě. gù wú jiāo yóu zhī shì, wú qǐng tuō zhī duān, xīn chéng tǐ jìng, tián rán zì dé, xián xiāng shuài yǐ zhèng dào, xiāng lì yǐ chéng què, jiān shuō bù xìng, xié bēi zì xī yǐ.
古之立國也,有四民焉。執契脩版圖,奉聖王之法,治禮義之中,謂之士;竭力以盡地利,謂之農夫;審曲直形勢,飭五材以别民器,謂之百工;通四方之珍異以資之,謂之商旅。各世其事,毋遷其業,少而習之,其心安之,則若性然,而功不休也。故其處之也,各從其族,不使相奪,所以一其耳目也。不勤乎四職者,謂之窮民,役諸圜土。凡民出入行止,會聚飲食,皆有其節,不得怠荒,以妨生務,以麗罪罰。然則安有群行方外,而專治交游者乎?是故五家爲比,使之相保,比有長;五比爲閭,使之相憂(徐湘琳曰:"錢校云:案此見《周禮》大司徒職,'憂'本作'受'。俞樾云:《周官》大司徒職作'使之相受',然'憂'字義亦通也。孫詒讓曰,蓋聲近而誤。"),閭有胥;四閭爲族,使之相葬,族有師;五族爲黨,使之相救,黨有正;五黨爲州,使之相賙,州有長;五州爲鄕,使之相賓,鄕有大夫。必有聦明慈惠之人,使各掌其鄕之政敎禁令。正月之吉,受法于司徒,退而頒之于其州、黨、族、閭、比之群吏,使各以敎其所治之民,以考其德行,察其道藝,以歳時登其大夫,察其衆寡(徐湘琳曰:"俞校云:'大夫'當作'夫家'。《周官》鄉大夫'以歳時登其夫家之衆寡',《民數篇》'夫家脫于聯伍',亦用《周官》'夫家'字。"。凡民之有德行道藝者,比以告閭,閭以告族,族以告黨,黨以告州,州以告鄕,鄕以告民。有罪奇衺者,比以告,亦如之。有善而不以告謂之蔽賢,蔽賢有罰;有惡而不以告謂之黨逆,黨逆亦有罰。故民不得有遺善,亦不得有隱惡。鄕大夫三年則大比而興賢能者,鄕老及鄕大夫、群吏獻賢能之書於王,王拜受之,登於天府。其爵之命也,各隨其才之所宜,不以大司小,不以輕任重。故《書》曰:"百僚師師,百工惟時。"此先王取士官人之法也。故其民莫不反本而自求,愼德而積小,知福柞之來不由於人也。故無交游之事,無請託之端,心澄體靜,恬然自得,咸相率以正道,相厲以誠慤,姦說不興,邪陂自息矣。
shì zhī shuāi yǐ xú xiāng lín yuē:" qián xiào yún:' yǐ' zì yí dāng zuò' yě' zì. àn zhāng bǐng lín guó gù lùn héng yuán dào shàng yǐn cǐ wén yì zuò' yě' zì.", shàng wú míng tiān zǐ, xià wú xián zhū hóu, jūn bù shí shì fēi, chén bù biàn hēi bái. qǔ shì bù yóu yú xiāng dǎng, kǎo xíng bù běn yú fá yuè yì lín zuò" guī yù". duō zhù zhě wèi xián cái, guǎ zhù zhě wèi bù xiào cǐ èr jù yì lín zuò" duō zhù zhě zé chēng xián cái, shǎo ài zhě zé wèi bù xiào". xù jué tīng wú zhèng zhī lùn, bān lù cǎi fāng guó zhī yáo. mín jiàn qí rú cǐ zhě, zhī fù guì kě yǐ cóng zhòng wèi yě, zhī míng yù kě yǐ xū huá huò yě xú xiāng lín yuē:" yú xiào yún,' cóng zhòng' yí dāng zuò' tú zhòng'. ' xū huá' yí dāng zuò' xū huá'.", nǎi lí qí fù xiōng, qù qí yì lǐ, bù xiū dào yì xú xiāng lín yuē:" zhāng bǐng lín yǐn zuò' dào yì'.", bù zhì dé xíng, jiǎng ǒu shí zhī shuō, jié bǐ zhōu zhī dǎng, jí jí huáng huáng, wú rì yǐ chù, gèng xiāng tàn yáng, dié wèi biǎo lǐ, táo wù shēng huá, qiáo cuì bù yī, yǐ qī rén zhǔ huò zǎi xiàng qiè xuǎn jǔ dào róng chǒng zhě, bù kě shèng shù yě. jì huò zhě xián, yǐ ér suì wǎng, xiàn mù zhě bìng qū ér zhuī zhī, yōu yōu jiē shì, shú néng bù rán zhě hū? huán líng zhī shì qí shèn zhě yě, zì gōng qīng dài fū zhōu mù jùn shǒu, wáng shì bù xù, bīn kè wèi wù, guān gài tián mén, rú fú lèi jù juàn dì èr shí yī zuò" fú yīng" sāi dào, jī bù xiá cān, juàn bù huò yǐ, yīn yīn yún yún, bǐ yè zuò zhòu, xià jí xiǎo sī, liè chéng mò shòu, mò bù xiāng shāng yǐ dé rén xú xiāng lín yuē:" yú shì yún:' xiāng shāng' dāng zuò' xiāng gāo'.". zì jīn yǐ xià shì, xīng yán sù jià, sòng wǎng yíng lái, tíng chuán cháng mǎn, lì zú shì mén yuán zuò" chuán wèn", jù lèi jù gǎi, jù huǒ yè xíng, hūn sì bù bì lèi jù zuò" guān" bǎ bì liè wàn, kòu tiān shǐ shì, tuī tuō ēn hǎo, bù jiào qīng chóng wén shū wěi yú guān cáo, xì qiú jī yú líng yǔ, ér bù huáng shěng yě. xiáng chá qí wèi yě, fēi yù yōu guó xù mín, móu dào jiǎng dé yě, tú yíng jǐ zhì sī, qiú shì zhú lì ér yǐ. yǒu cè míng yú cháo, ér chēng mén shēng yú fù guì zhī jiā zhě, bǐ wū yǒu zhī. wèi shī wú yǐ jiào xùn yuán zuò" wèi zhī shī ér wú yǐ jiào", jù lèi jù gǎi, dì zǐ yì bù shòu yè. rán qí yú shì yě, zhì hū huái xú xiāng lín yuē:" yí zuò' huài'." zhàng fū zhī róng, ér xí bì qiè zhī tài, huò fèng huò ér xíng lù, yǐ zì gù jié, qiú zhì shǔ tuō, guī tú shì jìn, rán zhì mù zhǐ zhǎng, gāo tán dà yǔ, ruò cǐ zhī lèi, yán zhī yóu kě xiū, ér xíng zhī zhě bù zhī chǐ. jiē hū! wáng jiào zhī bài, nǎi zhì yú sī hū? cǐ èr jù lèi jù suǒ yǐn zài" dōng shān zhī āi" xià," sī" zuò" cǐ". qí xià yuē:" lín zōng zhī shí, suǒ wèi jiāo yóu zhě yě: qīng wèi bù shì zhě, zé yǒu cháo xǔ zhī gāo fèi zhí dài kè zhě, zé yǒu zhòng ní zhī chēng wěi qīn yuǎn xué zhě, zé yǒu yōu yóu zhī měi. shì yǐ gè xuàn qí míng, ér wàng tiān xià zhī luàn yě" xú xiāng lín yuē:" qián xiào yún: yí jīn běn yǒu tuō jiǎn, ér lèi jù suǒ yǐn huò bù miǎn diān dào shān jié. jīn gù réng yuán běn ér fù zhe yú cǐ." qiě fú jiāo yóu zhě chū yě, huò shēn mò yú tā bāng, huò zhǎng yòu ér bù guī. fù mǔ huái qióng dú zhī sī, shì rén bào dōng shān zhī āi, qīn qī gé jué, guī mén fēn lí, wú zuì wú gū, ér wáng mìng shì xiào. gǔ zhě xíng yì, guò shí bù fǎn, yóu zuò shī cì yuàn. gù sì yuè zhī piān, chēng xiān zǔ fěi rén, hú níng rěn yǔ? yòu kuàng wú jūn mìng ér zì wèi zhī zhě hū! yǐ cǐ lùn zhī, zé jiāo yóu hū wài, jiǔ ér bù guī zhě, fēi rén rén zhī qíng yě.
世之衰矣(徐湘琳曰:"錢校云:'矣'字疑當作'也'字。案章炳麟《國故論衡·原道》上引此文亦作'也'字。"),上無明天子,下無賢諸侯,君不識是非,臣不辨黒白。取士不由於鄕黨,考行不本於閥閱(《意林》作"閨閾")。多助者爲賢才,寡助者爲不肖(此二句《意林》作"多助者則稱賢才,少愛者則謂不肖")。序爵聽無證之論,班禄采方國之謠。民見其如此者,知富貴可以從衆爲也,知名譽可以虚譁獲也(徐湘琳曰:"俞校云,'從衆'疑當作'徒衆'。 '虛譁'疑當作'虛華'。"),乃離其父兄,去其邑里,不脩道藝(徐湘琳曰:"章炳麟引作'道義'。"),不治德行,講偶時之說,結比周之黨,汲汲皇皇,無日以處,更相歎揚,迭爲表裏,檮杌生華,憔悴布衣,以欺人主、惑宰相、竊選舉、盗榮寵者,不可勝數也。旣獲者賢,已而遂往,羡慕者並驅而追之,悠悠皆是,孰能不然者乎?桓靈之世其甚者也,自公卿大夫、州牧郡守,王事不恤,賓客爲務,冠蓋填門,儒服(《類聚》卷第二十一作"服膺")塞道,飢不暇餐,倦不獲已,殷殷沄沄,俾夜作晝,下及小司,列城墨綬,莫不相商以得人(徐湘琳曰:"俞氏云:'相商'當作'相高'。")。自矜以下士,星言夙駕,送往迎來,亭傳常滿,吏卒侍門(原作"傳問",據《類聚》改),炬火夜行,閽寺不閉(《類聚》作"關");把臂捩腕,扣天矢誓,推託恩好,不較輕重;文書委於官曹,繫囚積於囹圄,而不遑省也。詳察其爲也,非欲憂國恤民,謀道講德也,徒營己治私,求勢逐利而已。有策名於朝,而稱門生於富貴之家者,比屋有之。為師無以教訓(原作"爲之師而無以敎",據《類聚》改),弟子亦不受業。然其於事也,至乎懷(徐湘琳曰:"疑作'壞'。")丈夫之容,而襲婢妾之態,或奉貨而行賂,以自固結,求志屬託,規圖仕進,然擲目指掌,高談大語,若此之類,言之猶可羞,而行之者不知恥。嗟乎!王敎之敗,乃至於斯乎?(此二句《類聚》所引在"東山之哀"下,"斯"作"此"。其下曰:"林宗之時,所謂交遊者也:輕位不仕者,則有巢許之高;廢職待客者,則有仲尼之稱;委親遠學者,則有優遊之美。是以各眩其名,而忘天下之亂也."徐湘琳曰:"錢校云:疑今本有脫簡,而《類聚》所引或不免顛倒刪節。今故仍原本而附著於此。")且夫交游者出也,或身殁於他邦,或長幼而不歸。父母懷煢獨之思,室人抱東山之哀,親戚隔絶,閨門分離,無罪無辜,而亡命是效。古者行役,過時不反,猶作詩刺怨。故《四月》之篇,稱先祖匪人,胡寜忍予?又况無君命而自爲之者乎!以此論之,則交游乎外,久而不歸者,非仁人之情也。