huò wèn yuē: shì huò míng zhé qióng lǐ, huò zhì xíng chún dǔ, èr zhě bù kě jiān, shèng rén jiāng hé qǔ? duì yuē: qí míng zhé hū? fū míng zhé zhī wèi yòng yě. nǎi néng yīn mín fù lì. shǐ wàn wù wú bù jǐn qí jí zhě yě. shèng rén zhī kě jí, fēi tú kōng xíng yě, zhì yě. fú xī zuò bā guà, wén wáng zēng qí cí, sī jiē qióng shén zhī huà, qǐ tú tè xíng shàn ér yǐ hū? yì lí xiàng chēng" dà rén yǐ jì, míng zhào yú sì fāng", qiě dà rén shèng rén yě, qí yú xiàng jiē chēng jūn zǐ, gài jūn zǐ tōng yú xián zhě yě. cōng míng wéi shèng rén néng jǐn zhī, dà cái tōng rén yǒu ér bù néng jǐn yě. shū měi táng yáo, qīn míng wèi xiān, huān dōu zhī jǔ gòng gōng, sì yuè zhī jiàn gǔn, yáo zhī qí xíng, zhòng shàng wèi zhī xìn yě. ruò fēi yáo, zé yì tǔ duō xiōng zú, zhào mín zhǎng chóu kǔ yǐ. míng zhé zhī gōng yě rú shì, zi jiāng hé cóng?
或問曰:士或明哲窮理,或志行純篤,二者不可兼,聖人將何取?對曰:其明哲乎?夫明哲之爲用也。乃能殷民阜利。使萬物無不盡其極者也。聖人之可及,非徒空行也,智也。伏羲作八卦,文王增其辭,斯皆窮神知化,豈徒特行善而已乎?《易·離》象稱"大人以繼,明照於四方",且大人聖人也,其餘象皆稱君子,蓋君子通於賢者也。聦明惟聖人能盡之,大才通人有而不能盡也。《書》美唐堯,欽明爲先,驩兠之舉共工,四嶽之薦鯀,堯知其行,衆尚未知信也。若非堯,則裔土多凶族,兆民長愁苦矣。明哲之功也如是,子將何從?
huò yuē: jù wèi xián zhě ěr xú xiāng lín yuē:" yú yuè yún,' jù' nǎi' dàn' zì zhī wù.", hé nǎi yǐ shèng rén lùn zhī? duì yuē: xián zhě yì rán. rén zhī xíng mò dà yú xiào, mò xiǎn yú qīng. céng cān zhī xiào, yǒu yú bù néng yì yuán xiàn zhī qīng, bó yí bù néng jiān. rán bù dé yǔ yóu xià liè zài sì háng zhī kē, yǐ qí cái bù rú yě. zhòng ní wèn zi gòng yuē:" rǔ yǔ huí yě shú yù?" duì yuē:" cì yě hé gǎn wàng huí? huí yě wén yī yǐ zhī shí, cì yě wén yī yǐ zhī èr." zi gòng zhī xíng bù ruò yán yuān yuǎn yǐ, rán ér bù fú qí xíng, fú qí wén yī zhī shí. yóu cǐ guān zhī, shèng cái suǒ yǐ fú rén yě. zhòng ní yì qí yán yuān zhī yǒu shèng cái yě, gù yuē:" huí yě fēi zhù wǒ zhě yě, yú wú yán wú suǒ bù yuè." yán yuān dá yú shèng rén zhī qíng, gù wú qióng nán zhī cí, shì yǐ néng dú huò wěi wěi zhī yù, wèi qī shí zi zhī guān. céng cān suī zhì xiào, yuán xiàn suī tǐ qīng, zhòng ní wèi shén tàn yě.
或曰:俱謂賢者耳(徐湘琳曰:"俞樾雲,'俱'乃'但'字之誤。"),何乃以聖人論之?對曰:賢者亦然。人之行莫大於孝,莫顯於清。曾參之孝,有虞不能易;原憲之清,伯夷不能間。然不得與游、夏列在四行之科,以其才不如也。仲尼問子貢曰:"汝與回也孰愈?"對曰:"賜也何敢望回?回也聞一以知十,賜也聞一以知二。"子貢之行不若顔淵遠矣,然而不服其行,服其聞一知十。由此觀之,盛才所以服人也。仲尼亦奇顔淵之有盛才也,故曰:"回也非助我者也,於吾言無所不悅。"顔淵逹於聖人之情,故無窮難之辭,是以能獨獲亹亹之譽,爲七十子之冠。曾參雖質孝,原憲雖體清,仲尼未甚嘆也。
huò yuē: gǒu yǒu cái zhì, ér xíng bù shàn, zé kě qǔ hū? duì yuē: hé zi zhī nán yù yě! shuǐ néng shèng huǒ, qǐ yī shēng zhī shuǐ, guàn yī lín zhī huǒ zāi! chái yě yú, hé cháng zì tóu yú jǐng? fū jūn zǐ rén yǐ bó ài, yì yǐ chú è, xìn yǐ lì qíng, lǐ yǐ zì jié, cōng yǐ zì chá, míng yǐ guān sè, móu yǐ xíng quán, zhì yǐ biàn wù, qǐ kě wú yī zāi! wèi fū duō shǎo zhī jiān ěr. qiě guǎn zhòng bèi jūn shì chóu, shē ér shī lǐ, shǐ huán gōng yǒu jiǔ hé zhū hóu yī kuāng tiān xià zhī gōng. zhòng ní chēng zhī yuē:" wēi guǎn zhòng, wú qí bèi fà zuǒ rèn yǐ!" zhào hū fú jié sǐ nán, rén chén zhī měi yì yě, zhòng ní bǐ wèi pǐ fū pǐ fù zhī wèi liàng xú xiāng lín yuē:" yī běn zuò' liàng'." yǐ. shì gù shèng rén guì cái zhì zhī tè néng lì gōng lì shì yì yú shì yǐ. rú qiān guò duō, cái zhì shǎo, zuò luàn yǒu yú, ér lì gōng bù zú, zhòng ní suǒ yǐ bì yáng huò ér zhū shǎo zhèng mǎo yě, hé wèi kě qǔ hū? hàn gāo zǔ shù lài zhāng zǐ fáng quán móu yǐ jiàn dì yè, sì hào suī měi xíng, ér hé yì fū dào xuán? cǐ gù bù kě tóng rì ér lùn yǐ!
或曰:苟有才智,而行不善,則可取乎?對曰:何子之難喻也!水能勝火,豈一升之水,灌一林之火哉!柴也愚,何嘗自投於井?夫君子仁以博愛,義以除惡,信以立情,禮以自節,聦以自察,明以觀色,謀以行權,智以辨物,豈可無一哉!謂夫多少之間耳。且管仲背君事讐,奢而失禮,使桓公有九合諸侯、一匡天下之功。仲尼稱之曰:"微管仲,吾其被髪左祍矣!"召忽伏節死難,人臣之美義也,仲尼比爲匹夫匹婦之爲諒(徐湘琳曰:"一本作'量'。")矣。是故聖人貴才智之特能立功立事益於世矣。如愆過多,才智少,作亂有餘,而立功不足,仲尼所以避陽貨而誅少正卯也,何謂可取乎?漢高祖數頼張子房權謀以建帝業,四皓雖美行,而何益夫倒懸?此固不可同日而論矣!
huò yuē: rán zé zhòng ní yuē" wèi zhī, yān dé rén?" nǎi gāo rén yé, hé wèi yě? duì yuē: rén gù dà yě, rán zé xú xiāng lín yuē:"' zé' zì dāng yǎn" zhòng ní cǐ yì yǒu suǒ jī rán, fēi zhuān xiǎo zhì zhī wèi yě. ruò yǒu rén xiāng yǔ yuē:" bǐ shàng wú yǒu yī zhì yě, ān dé nǎi zhī wèi rén hū?" xī wǔ wáng bēng, chéng wáng dá, zhōu gōng jū shè, guǎn cài qǐ yīn pàn luàn, zhōu gōng zhū zhī chéng wáng bù dá, zhōu gōng kǒng zhī xú xiāng lín yuē:"' kǒng' yí dāng zuò' yuàn'.". tiān nǎi léi diàn fēng yǔ yǐ zhāng zhōu gōng zhī dé, rán hòu chéng wáng wù. chéng wáng fēi bù rén hòu yú gǔ ròu yě, tú yǐ bù cōng ruì zhī gù, zhù pàn luàn zhī rén, jǐ sàng zhōu gōng zhī gōng, ér zhuì wén wǔ zhī yè. zhào gōng jiàn zhōu gōng zhī jì fǎn zhèng ér yóu bù zhī, yí qí tān wèi, zhōu gōng wèi zhī zuò jūn shì, rán hòu yuè. fū yǐ zhào gōng huái shèng zhī zī ér yóu ruò cǐ hū? mò yè zhī shì, gǒu shī yī xíng, ér zhì lüè biǎn duǎn, yì kě jù yǐ! zhòng ní yuē:" kě yǔ lì, wèi kě yǔ quán." mèng kē yuē:" zi mò zhí zhōng, zhí zhōng wú quán, yóu zhí yī yě." zhòng ní mèng kē kě wèi dá yú quán zhì zhī shí zhě yě.
或曰:然則仲尼曰"未知,焉得仁?"乃高仁耶,何謂也?對曰:仁固大也,然則(徐湘琳曰:"'則'字當衍")仲尼此亦有所激然,非專小智之謂也。若有人相語曰:"彼尚無有一智也,安得乃知爲仁乎?"昔武王崩,成王達,周公居攝,管、蔡啓殷畔亂,周公誅之;成王不逹,周公恐之(徐湘琳曰:"'恐'疑當作'怨'。")。天乃雷電風雨以彰周公之徳,然後成王寤。成王非不仁厚於骨肉也,徒以不聦叡之故,助畔亂之人,幾喪周公之功,而墜文武之業。召公見周公之旣反政而猶不知,疑其貪位,周公爲之作《君奭》,然後悅。夫以召公懷聖之資而猶若此乎?末業之士,苟失一行,而智略褊短,亦可懼矣!仲尼曰:"可與立,未可與權。"孟軻曰:"子莫執中,執中無權,猶執一也。"仲尼、孟軻可謂逹於權智之實者也。
yīn yǒu sān rén, wēi zǐ jiè yú shí bù zhōng rì, jī zǐ nèi nán ér néng zhèng qí zhì, bǐ gàn jiàn ér pōu xīn. jūn zǐ yǐ wēi zǐ wèi shàng, jī zǐ cì zhī, bǐ gàn wèi xià. gù chūn qiū, dài fū jiàn shā, jiē jī qí bù néng yǐ zhì zì miǎn yě. qiě xú yǎn wáng zhī xiū rén yì ér bù zhī yòng wǔ, zhōng yǐ wáng guó lǔ yǐn gōng huái ràng xīn ér bù zhī nìng wěi, zhōng yǐ zhì shā sòng xiāng gōng shǒu jié ér bù zhī quán, zhōng yǐ jiàn zhí jìn bó zōng hǎo zhí ér bù zhī shí biàn, zhōng yǐ yǔn shēn shū sūn bào hǎo shàn ér bù zhī zé rén, zhōng yǐ xiōng è: cǐ jiē dǎo shàn ér shǎo zhì zhī wèi yě. gù dà yá guì jì míng qiě zhé, yǐ bǎo qí shēn. fū míng zhé zhī shì zhě xú xiāng lín yuē:"' zhě' zì dāng yǎn", wēi ér bù shè, kùn ér néng tōng jué xián dìng yí, biàn wù jū fāng xiāng huò yú hū miǎo, qiú fú yú wèi méng jiàn biàn shì zé dá qí jī, dé jīng shì zé xún qí cháng qiǎo yán bù néng tuī, lìng sè bù néng yí dòng zuò kě guān zé, chū cí wèi shī biǎo. bǐ zhū zhì xíng zhī shì, bù yì miù hū!
殷有三仁,微子介於石不終日,箕子內難而能正其志,比干諫而剖心。君子以微子爲上,箕子次之,比干爲下。故《春秋》,大夫見殺,皆譏其不能以智自免也。且徐偃王知脩仁義而不知用武,終以亡國;魯隱公懷讓心而不知佞僞,終以致殺;宋襄公守節而不知權,終以見執;晉伯宗好直而不知時變,終以隕身;叔孫豹好善而不知擇人,終以凶餓:此皆蹈善而少智之謂也。故《大雅》貴旣明且哲,以保其身。夫明哲之士者(徐湘琳曰:"'者'字當衍"),威而不懾,困而能通;決嫌定疑,辨物居方;欀禍於忽杪,求福於未萌;見變事則逹其機,得經事則循其常;巧言不能推,令色不能移;動作可觀則,出辭爲師表。比諸志行之士,不亦謬乎!