qǐ zhe yōng tān, jǐn róu zhào zhí xú, fán jiǔ nián.
起著雍灘,盡柔兆執徐,凡九年。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán guāng èr nián wù shēn, gōng yuán qián yī sān sān nián strong
世宗孝武皇帝上之下元光二年(戊申,公元前一三三年)
dōng, shí yuè, shàng xíng xìng yōng, cí wǔ zhì.
冬,十月,上行幸雍,祠五畤。
lǐ shǎo jūn yǐ cí zào què lǎo fāng jiàn shàng, shàng zūn zhī. shǎo jūn zhě, gù shēn zé hóu shè rén, nì qí nián jí qí shēng zhǎng, qí yóu yǐ fāng biàn zhū hóu, wú qī zǐ. rén wén qí néng shǐ wù jí bù sǐ, gèng kuì yí zhī, cháng yú jīn qián yī shí. rén jiē yǐ wèi bù zhì shēng yè ér ráo gěi, yòu bù zhī qí hé suǒ rén, yù xìn, zhēng shì zhī. shǎo jūn shàn wèi qiǎo fā qí zhōng. cháng cóng wǔ ān hóu yǐn, zuò zhōng yǒu jiǔ shí yú lǎo rén, shǎo jūn nǎi yán yǔ qí dà fù yóu shè chù lǎo rén wèi ér shí cóng qí dà fù, shí qí chù, yī zuò jǐn jīng. shǎo jūn yán shàng yuē: cí zào zé zhì wù, zhì wù ér dān shā kě huà wèi huáng jīn, shòu kě yì, péng lái xiān zhě kě jiàn jiàn zhī, yǐ fēng chán zé bù sǐ, huáng dì shì yě. chén cháng yóu hǎi shàng, jiàn ān qī shēng, shí chén zǎo, dà rú guā. ān qī shēng xiān zhě, tōng péng lái zhōng, hé zé jiàn rén, bù hé zé yǐn. yú shì tiān zǐ shǐ qīn cí zào, qiǎn fāng shì rù hǎi qiú péng lái ān qī shēng zhī shǔ, ér shì huà dān shā zhū yào qí wèi huáng jīn yǐ. jū jiǔ zhī, lǐ shǎo jūn bìng sǐ, tiān zǐ yǐ wèi huà qù, bù sǐ ér hǎi shàng yàn qí guài yū zhī fāng shì duō gèng lái yán shén shì yǐ.
李少君以祠灶卻老方見上,上尊之。少君者,故深澤侯舍人,匿其年及其生長,其游以方遍諸侯,無妻子。人聞其能使物及不死,更饋遺之,常餘金錢、衣食。人皆以為不治生業而饒給,又不知其何所人,愈信,爭事之。少君善為巧發奇中。嘗從武安侯飲,坐中有九十餘老人,少君乃言與其大父游射處;老人為兒時從其大父,識其處,一坐盡驚。少君言上曰:「祠灶則致物,致物而丹沙可化為黃金,壽可益,蓬萊仙者可見;見之,以封禪則不死,黃帝是也。臣嘗游海上,見安期生,食臣棗,大如瓜。安期生仙者,通蓬萊中,合則見人,不合則隱。」於是天子始親祠灶,遣方士入海求蓬萊安期生之屬,而事化丹沙諸藥齊為黃金矣。居久之,李少君病死,天子以為化去,不死;而海上燕、齊怪迂之方士多更來言神事矣。
bó rén miù jì zòu cí tài yī. fāng yuē: tiān shén guì zhě tài yī, tài yī zuǒ yuē wǔ dì. yú shì tiān zǐ lì qí cí zhǎng ān dōng nán jiāo.
亳人謬忌奏祠太一。方曰:「天神貴者太一,太一佐曰五帝。」於是天子立其祠長安東南郊。
yàn mén mǎ yì háo niè yī, yīn dà xíng wáng huī yán: xiōng nú chū hé qīn, qīn xìn biān, kě yòu yǐ lì zhì zhī, fú bīng xí jī, bì pò zhī dào yě. shàng zhào wèn gōng qīng. wáng huī yuē: chén wén quán dài zhī shí, běi yǒu qiáng hú zhī dí, nèi lián zhōng guó zhī bīng, rán shàng dé yǎng lǎo zhǎng yòu, zhǒng shù yǐ shí, cāng lǐn cháng shí, xiōng nú bù qīng qīn yě. jīn yǐ bì xià zhī wēi, hǎi nèi wèi yī, rán xiōng nú qīn dào bù yǐ zhě, wú tā, yǐ bù kǒng zhī gù ěr. chén qiè yǐ wèi jī zhī biàn. hán ān guó yuē: chén wén gāo huáng dì cháng wéi yú píng chéng, qī rì bù shí jí jiě wéi fǎn wèi, ér wú fèn nù zhī xīn. fū shèng rén yǐ tiān xià wèi dù zhě yě, bù yǐ jǐ sī nù shāng tiān xià zhī gōng, gù qiǎn liú jìng jié hé qīn, zhì jīn wèi wǔ shì lì. chén qiè yǐ wèi wù jī biàn. huī yuē: bù rán. gāo dì shēn bèi jiān zhí ruì, xíng jǐ shí nián, suǒ yǐ bù bào píng chéng zhī yuàn zhě, fēi lì bù néng, suǒ yǐ xiū tiān xià zhī xīn yě. jīn biān jìng shù jīng, shì zú shāng sǐ, zhōng guó huì chē xiāng wàng, cǐ rén rén zhī suǒ yǐn yě. gù yuē jī zhī biàn. ān guó yuē: bù rán. chén wén yòng bīng zhě yǐ bǎo dài jī, zhèng zhì yǐ dài qí luàn, dìng shě yǐ dài qí láo gù jiē bīng fù zhòng, fá guó duò chéng, cháng zuò ér yì dí guó, cǐ shèng rén zhī bīng yě. jīn jiāng juǎn jiǎ qīng jǔ, shēn rù zhǎng qū, nán yǐ wèi gōng cóng xíng zé pò xié, héng xíng zé zhōng jué, jí zé liáng fá, xú zé hòu lì, bù zhì qiān lǐ, rén mǎ fá shí. bīng fǎ yuē: yí rén, huò yě, chén gù yuē wù jī biàn. huī yuē: bù rán. chén jīn yán jī zhī zhě, gù fēi fā ér shēn rù yě. jiāng shùn yīn dān yú zhī yù, yòu ér zhì zhī biān, wú xuǎn xiāo qí zhuàng shì yīn fú ér chù yǐ wèi zhī bèi, shěn zhē xiǎn zǔ yǐ wèi qí jiè. wú shì yǐ dìng, huò yíng qí zuǒ, huò yíng qí yòu, huò dāng qí qián, huò jué qí hòu, dān yú kě qín, bǎi quán bì qǔ. shàng cóng huī yì.
雁門馬邑豪聶壹,因大行王恢言:「匈奴初和親,親信邊,可誘以利致之,伏兵襲擊,必破之道也。」上召問公卿。王恢曰:「臣聞全代之時,北有強胡之敵,內連中國之兵,然尚得養老、長幼,種樹以時,倉廩常實,匈奴不輕侵也。今以陛下之威,海內為一,然匈奴侵盜不已者,無他,以不恐之故耳。臣竊以為擊之便。」韓安國曰:「臣聞高皇帝嘗圍於平城,七日不食;及解圍反位,而無忿怒之心。夫聖人以天下為度者也,不以己私怒傷天下之功,故遣劉敬結和親,至今為五世利。臣竊以為勿擊便。」恢曰:「不然。高帝身被堅執銳,行幾十年,所以不報平城之怨者,非力不能,所以休天下之心也。今邊境數驚,士卒傷死,中國槥車相望,此仁人之所隱也。故曰擊之便。」安國曰:「不然。臣聞用兵者以飽待飢,正治以待其亂,定舍以待其勞;故接兵覆眾,伐國墮城,常坐而役敵國,此聖人之兵也。今將卷甲輕舉,深入長驅,難以為功;從行則迫脅,衡行則中絕,疾則糧乏,徐則後利,不至千里,人馬乏食。《兵法》曰:『遺人,獲也』,臣故曰勿擊便。」恢曰:「不然。臣今言擊之者,固非發而深入也。將順因單于之欲,誘而致之邊,吾選梟騎、壯士陰伏而處以為之備,審遮險阻以為其戒。吾勢已定,或營其左,或營其右,或當其前,或絕其後,單于可禽,百全必取。」上從恢議。
xià, liù yuè, yǐ yù shǐ dài fū hán ān guó wèi hù jūn jiāng jūn, wèi wèi lǐ guǎng wèi xiāo qí jiāng jūn, tài pú gōng sūn hè wèi qīng chē jiāng jūn, dà xíng wáng huī wèi jiāng tún jiāng jūn, tài zhōng dài fū lǐ xī wèi cái guān jiāng jūn, jiāng chē qí cái guān sān shí yú wàn nì mǎ yì páng gǔ zhōng, yuē dān yú rù mǎ yì zòng bīng. yīn shǐ niè yī wèi jiān, wáng rù xiōng nú, wèi dān yú yuē: wú néng zhǎn mǎ yì lìng chéng, yǐ chéng jiàng, cái wù kě jǐn dé. dān yú ài xìn, yǐ wèi rán ér xǔ zhī. niè yī nǎi zhà zhǎn sǐ zuì qiú, xiàn qí tóu mǎ yì chéng xià, shì dān yú shǐ zhě wèi xìn, yuē: mǎ yì zhǎng lì yǐ sǐ, kě jí lái! yú shì dān yú chuān sāi, jiāng shí wàn qí rù wǔ zhōu sāi. wèi zhì mǎ yì bǎi yú lǐ, jiàn chù bù yě ér wú rén mù zhě, guài zhī. nǎi gōng tíng, dé yàn mén wèi shǐ, yù shā zhī, wèi shǐ nǎi gào dān yú hàn bīng suǒ jū. dān yú dà jīng yuē: wú gù yí zhī. nǎi yǐn bīng hái, chū yuē: wú dé wèi shǐ, tiān yě! yǐ wèi shǐ wèi tiān wáng. sāi xià chuán yán dān yú yǐ qù, hàn bīng zhuī zhì sāi, dù fú jí, nǎi jiē bà bīng. wáng huī zhǔ bié cóng dài chū jī hú zī zhòng, wén dān yú hái, bīng duō, yì bù gǎn chū.
夏,六月,以御史大夫韓安國為護軍將軍,衛尉李廣為驍騎將軍,太僕公孫賀為輕車將軍,大行王恢為將屯將軍,太中大夫李息為材官將軍,將車騎、材官三十餘萬匿馬邑旁谷中,約單于入馬邑縱兵。陰使聶壹為間,亡入匈奴,謂單于曰:「吾能斬馬邑令、丞,以城降,財物可盡得。」單于愛信,以為然而許之。聶壹乃詐斬死罪囚,縣其頭馬邑城下,示單于使者為信,曰:「馬邑長吏已死,可急來!」於是單于穿塞,將十萬騎入武州塞。未至馬邑百餘里,見畜布野而無人牧者,怪之。乃攻亭,得雁門尉史,欲殺之,尉史乃告單于漢兵所居。單于大驚曰:「吾固疑之。」乃引兵還,出曰:「吾得尉史,天也!」以尉史為天王。塞下傳言單于已去,漢兵追至塞,度弗及,乃皆罷兵。王恢主別從代出擊胡輜重,聞單于還,兵多,亦不敢出。
shàng nù huī. huī yuē: shǐ, yuē wèi rù mǎ yì chéng, bīng yǔ dān yú jiē, ér chén jī qí zī zhòng, kě dé lì. jīn dān yú bù zhì ér hái, chén yǐ sān wàn rén zhòng bù dí, zhǐ qǔ rǔ. gù zhī hái ér zhǎn, rán wán bì xià shì sān wàn rén. yú shì xià huī tíng wèi. tíng wèi dāng huī dòu ráo, dāng zhǎn. huī xíng qiān jīn chéng xiàng fēn, fēn bù gǎn yán shàng, ér yán yú tài hòu yuē: wáng huī shǒu wèi mǎ yì shì, jīn bù chéng ér zhū huī, shì wèi xiōng nú bào chóu yě. shàng cháo tài hòu, tài hòu yǐ fēn yán gào shàng. shàng yuē: shǒu wèi mǎ yì shì zhě huī, gù fā tiān xià bīng shù shí wàn, cóng qí yán wèi cǐ. qiě zòng dān yú bù kě dé, huī suǒ bù jī qí zī zhòng, yóu pō kě dé yǐ wèi shì dài fū xīn. jīn bù zhū huī, wú yǐ xiè tiān xià. yú shì huī wén, nǎi zì shā. zì shì zhī hòu, xiōng nú jué hé qīn, gōng dāng lù sāi, wǎng wǎng rù dào yú hàn biān, bù kě shèng shù rán shàng tān lè guān shì, shì hàn cái wù hàn yì guān shì bù jué, yǐ zhōng qí yì.
上怒恢。恢曰:「始,約為入馬邑城,兵與單于接,而臣擊其輜重,可得利。今單于不至而還,臣以三萬人眾不敵,只取辱。固知還而斬,然完陛下士三萬人。」於是下恢廷尉。廷尉當「恢逗橈,當斬。」恢行千金丞相分,分不敢言上,而言於太后曰:「王恢首為馬邑事,今不成而誅恢,是為匈奴報仇也。」上朝太后,太后以分言告上。上曰:「首為馬邑事者恢,故發天下兵數十萬,從其言為此。且縱單于不可得,恢所部擊其輜重,猶頗可得以慰士大夫心。今不誅恢,無以謝天下。」於是恢聞,乃自殺。自是之後,匈奴絕和親,攻當路塞,往往入盜於漢邊,不可勝數;然尚貪樂關市,嗜漢財物;漢亦關市不絕,以中其意。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán guāng sān nián jǐ yǒu, gōng yuán qián yī sān èr nián strong
世宗孝武皇帝上之下元光三年(己酉,公元前一三二年)
chūn, hé shuǐ xǐ, cóng dùn qiū dōng nán liú. xià, wǔ yuè, bǐng zǐ, fù jué pú yáng hù zǐ, zhù jù yě, tōng huái sì, fàn jùn shí liù. tiān zǐ shǐ jí àn zhèng dāng shí fā zú shí wàn sāi zhī, zhé fù huài. shì shí, tián fēn fèng yì shí shū, shū jū hé běi, hé jué ér nán, zé shū wú shuǐ zāi, yì shōu duō. fēn yán yú shàng yuē: jiāng hé zhī jué jiē tiān shì, wèi yì yǐ rén lì qiáng sāi, sāi zhī wèi bì yīng tiān. ér wàng qì yòng shù zhě yì yǐ wèi rán. yú shì tiān zǐ jiǔ zhī bù fù shì sāi yě.
春,河水徙,從頓丘東南流。夏,五月,丙子,複決濮陽瓠子,注巨野,通淮、泗,泛郡十六。天子使汲黯、鄭當時發卒十萬塞之,輒復壞。是時,田分奉邑食鄃,鄃居河北,河決而南,則鄃無水災,邑收多。分言於上曰:「江、河之決皆天事,未易以人力強塞,塞之未必應天。」而望氣用數者亦以為然。於是天子久之不復事塞也。
chū, xiào jǐng shí, wèi qí hóu dòu yīng wèi dà jiāng jūn, wǔ ān hóu tián fén nǎi wèi zhū láng, shì jiǔ guì qǐ rú zǐ zhí. yǐ ér fēn rì yì guì xìng, wèi chéng xiàng. wèi qí shī shì, bīn kè yì shuāi, dú gù yàn xiāng yǐng yīn guàn fū bù qù. yīng nǎi hòu yù fū, xiāng wèi yǐn zhòng, qí yóu rú fù zǐ rán. fū wèi rén gāng zhí, shǐ jiǔ, zhū yǒu shì zài jǐ zhī yòu zhě bì líng zhī shù yīn jiǔ wǔ chéng xiàng. chéng xiàng nǎi zòu àn: guàn fū jiā shǔ héng yǐng chuān, mín kǔ zhī. shōu xì fū jí zhī shǔ, jiē dé qì shì zuì. wèi qí shàng shū lùn jiù guàn fū, shàng lìng yǔ wǔ ān dōng cháo tíng biàn zhī. wèi qí wǔ ān yīn hù xiāng dǐ jié. shàng wèn cháo chén: liǎng rén shú shì? wéi jí àn shì wèi qí, hán ān guó liǎng yǐ wèi shì zhèng dāng shí shì wèi qí, hòu bù gǎn jiān. shàng nù dāng shí yuē: wú bìng zhǎn ruò shǔ yǐ. jí bà. qǐ, rù. shàng shí tài hòu, tài hòu nù bù shí, yuē: jīn wǒ zài yě, ér rén jiē jí wú dì lìng wǒ bǎi suì hòu, jiē yú ròu zhī hū! shàng bù dé yǐ, suì zú guàn fū shǐ yǒu sī àn zhì wèi qí, dé qì shì zuì.
初,孝景時,魏其侯竇嬰為大將軍,武安侯田蚡乃為諸郎,侍酒跪起如子侄。已而分日益貴幸,為丞相。魏其失勢,賓客益衰,獨故燕相潁陰灌夫不去。嬰乃厚遇夫,相為引重,其游如父子然。夫為人剛直,使酒,諸有勢在己之右者必陵之;數因酒忤丞相。丞相乃奏案:「灌夫家屬橫潁川,民苦之。」收系夫及支屬,皆得棄市罪。魏其上書論救灌夫,上令與武安東朝廷辨之。魏其、武安因互相詆訐。上問朝臣:「兩人孰是?」唯汲黯是魏其,韓安國兩以為是;鄭當時是魏其,後不敢堅。上怒當時曰:「吾並斬若屬矣。」即罷。起,入。上食太后,太后怒不食,曰:「今我在也,而人皆藉吾弟;令我百歲後,皆魚肉之乎!」上不得已,遂族灌夫;使有司案治魏其,得棄市罪。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán guāng sì nián gēng xū, gōng yuán qián yī sān yī nián strong
世宗孝武皇帝上之下元光四年(庚戌,公元前一三一年)
dōng, shí èr yuè huì, lùn shā wèi qí yú wèi chéng. chūn, sān yuè, yǐ mǎo, wǔ ān hóu fēn yì hōng. jí huái nán wáng ān bài, shàng wén fēn shòu ān jīn, yǒu bù shùn yǔ, yuē: shǐ wǔ ān hóu zài zhě, zú yǐ!
冬,十二月晦,論殺魏其於渭城。春,三月,乙卯,武安侯分亦薨。及淮南王安敗,上聞分受安金,有不順語,曰:「使武安侯在者,族矣!」
xià, sì yuè, yǔn shuāng shā cǎo.
夏,四月,隕霜殺草。
yù shǐ dài fū ān guó xíng chéng xiàng shì, yǐn, duò chē, jiǎn. wǔ yuè, dīng sì, yǐ píng jí hóu xuē zé wèi chéng xiàng, ān guó bìng miǎn.
御史大夫安國行丞相事,引,墮車,蹇。五月,丁巳,以平棘侯薛澤為丞相,安國病免。
dì zhèn. shè tiān xià.
地震。赦天下。
jiǔ yuè, yǐ zhōng wèi zhāng ōu wèi yù shǐ dài fū. hán ān guó jí yù, fù wèi zhōng wèi.
九月,以中尉張歐為御史大夫。韓安國疾愈,復為中尉。
hé jiān wáng dé, xiū xué hào gǔ, shí shì qiú shì, yǐ jīn bó zhāo qiú sì fāng shàn shū, dé shū, duō yǔ hàn cháo děng. shì shí, huái nán wáng ān yì hǎo shū, suǒ zhāo zhì lǜ duō fú biàn. xiàn wáng suǒ de shū, jiē gǔ wén xiān qín jiù shū, cǎi lǐ lè gǔ shì, shāo shāo zēng jí zhì wǔ bǎi yú piān, bèi fú zào cì bì yú rú zhě, shān dōng zhū rú duō cóng zhī yóu.
河間王德,修學好古,實事求是,以金帛招求四方善書,得書,多與漢朝等。是時,淮南王安亦好書,所招致率多浮辯。獻王所得書,皆古文先秦舊書,采禮樂古事,稍稍增輯至五百餘篇,被服、造次必於儒者,山東諸儒多從之游。
shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán guāng wǔ nián xīn hài, gōng yuán qián yī sān líng nián
世宗孝武皇帝上之下元光五年(辛亥,公元前一三零年)
dōng, shí yuè, hé jiān wáng lái cháo, xiàn yǎ lè, duì sān yōng gōng jí zhào cè suǒ wèn sān shí yú shì. qí duì, tuī dào shù ér yán, dé shì zhī zhōng, wén yuē zhǐ míng. tiān zǐ xià tài lè guān cháng cún yì hé jiān wáng suǒ xiàn yǎ shēng, suì shí yǐ bèi shù, rán bù cháng yù yě. chūn, zhēng yuè, hé jiān wáng hōng, zhōng wèi cháng lì yǐ wén, yuē: wáng shēn duān xíng zhì, wēn rén gōng jiǎn, dǔ jìng ài xià, míng zhī shēn chá, huì yú guān guǎ. dà xíng lìng zòu: shì fǎ: cōng míng ruì zhī yuē xiàn, shì yuē xiàn wáng.
冬,十月,河間王來朝,獻雅樂,對三雍宮及詔策所問三十餘事。其對,推道術而言,得事之中,文約指明。天子下太樂官常存肄河間王所獻雅聲,歲時以備數,然不常御也。春,正月,河間王薨,中尉常麗以聞,曰:「王身端行治,溫仁恭儉,篤敬愛下,明知深察,惠於鰥寡。」大行令奏:「諡法:『聰明睿知曰獻,』諡曰獻王。」
bān gù zàn yuē: xī lǔ āi gōng yǒu yán: guǎ rén shēng yú shēn gōng zhī zhōng, zhǎng yú fù rén zhī shǒu, wèi cháng zhī yōu, wèi cháng zhī jù. xìn zāi sī yán yě, suī yù bù wēi wáng, bù kě dé yǐ! shì gù gǔ rén yǐ yàn ān wèi zhèn dú, wú dé ér fù guì wèi zhī bù xìng. hàn xìng, zhì yú xiào píng, zhū hóu wáng yǐ bǎi shù, lǜ duō jiāo yín shī dào. hé zé? shěn nì fàng zì zhī zhōng, jū shì shǐ rán yě. zì fán rén yóu xì yú xí sú, ér kuàng āi gōng zhī lún hū! fū wéi dà yá, zhuō ěr bù qún, hé jiān xiàn wáng jìn zhī yǐ.
班固贊曰:昔魯哀公有言:「寡人生於深宮之中,長於婦人之手,未嘗知憂,未嘗知懼。」信哉斯言也,雖欲不危亡,不可得已!是故古人以宴安為鴆毒,無德而富貴謂之不幸。漢興,至於孝平,諸侯王以百數,率多驕淫失道。何則?沈溺放恣之中,居勢使然也。自凡人猶繫於習俗,而況哀公之倫乎!「夫唯大雅,卓爾不群」,河間獻王近之矣。
chū, wáng huī zhī tǎo dōng yuè yě, shǐ fān yáng lìng táng méng fēng xiǎo nán yuè. nán yuè shí méng yǐ shǔ gǒu jiàng, méng wèn suǒ cóng lái. yuē: dào xī běi zāng kē jiāng. zāng kē jiāng guǎng shù lǐ, chū pān yú chéng xià. méng guī zhì zhǎng ān, wèn shǔ jiǎ rén. jiǎ rén yuē: dú shǔ chū gǒu jiàng, duō chí qiè chū shì yè láng. yè láng zhě, lín zāng kē jiāng, jiāng guǎng bǎi yú bù, zú yǐ xíng chuán. nán yuè yǐ cái wù yì shǔ yè láng, xī zhì tóng shī, rán yì bù néng chén shǐ yě. méng nǎi shàng shū shuō shàng yuē: nán yuè wáng huáng wū zuǒ dào, dì dōng xī wàn yú lǐ, míng wèi wài chén, shí yī zhōu zhǔ yě. jīn yǐ zhǎng shā yù zhāng wǎng, shuǐ dào duō jué, nán xíng. qiè wén yè láng suǒ yǒu jīng bīng kě dé shí yú wàn, fú chuán zāng kē jiāng, chū qí bù yì, cǐ zhì yuè yī qí yě. chéng yǐ hàn zhī qiáng, bā shǔ zhī ráo, tōng yè láng dào wèi zhì lì, shén yì. shàng xǔ zhī.
初,王恢之討東越也,使番陽令唐蒙風曉南越。南越食蒙以蜀枸醬,蒙問所從來。曰:「道西北牂柯江。牂柯江廣數里,出番禺城下。」蒙歸至長安,問蜀賈人。賈人曰:「獨蜀出枸醬,多持竊出市夜郎。夜郎者,臨牂柯江,江廣百餘步,足以行船。南越以財物役屬夜郎,西至桐師,然亦不能臣使也。」蒙乃上書說上曰:「南越王黃屋左纛,地東西萬餘里,名為外臣,實一州主也。今以長沙、豫章往,水道多絕,難行。竊聞夜郎所有精兵可得十餘萬,浮船牂柯江,出其不意,此制越一奇也。誠以漢之強,巴、蜀之饒,通夜郎道為置吏,甚易。」上許之。
nǎi bài méng wèi zhōng láng jiāng, jiāng qiān rén, shí zhòng wàn yú rén, cóng bā shǔ zuó guān rù, suì jiàn yè láng hóu duō tóng. méng hòu cì, yù yǐ wēi dé, yuē wèi zhì lì, shǐ qí zi wèi lìng. yè láng páng xiǎo yì jiē tān hàn zēng bó, yǐ wèi hàn dào xiǎn, zhōng bù néng yǒu yě, nǎi qiě tīng méng yuē. hái bào, shàng yǐ wèi jiān wèi jùn, fā bā shǔ zú zhì dào, zì bó dào zhǐ zāng kē jiāng, zuò zhě shù wàn rén, shì zú duō wù gù, yǒu táo wáng zhě. yòng jūn xìng fǎ zhū qí qú lǜ, bā shǔ mín dà jīng kǒng. shàng wén zhī, shǐ sī mǎ xiàng rú zé táng méng děng, yīn yù gào bā shǔ mín yǐ fēi shàng yì xiàng rú hái bào.
乃拜蒙為中郎將,將千人,食重萬餘人,從巴、蜀筰關入,遂見夜郎侯多同。蒙厚賜,喻以威德,約為置吏,使其子為令。夜郎旁小邑皆貪漢繒帛,以為漢道險,終不能有也,乃且聽蒙約。還報,上以為犍為郡,發巴、蜀卒治道,自僰道指牂柯江,作者數萬人,士卒多物故,有逃亡者。用軍興法誅其渠率,巴、蜀民大驚恐。上聞之,使司馬相如責唐蒙等,因諭告巴、蜀民以非上意;相如還報。
shì shí, qióng zuó zhī jūn zhǎng. wén nán yí yǔ hàn tōng, dé shǎng cì duō, duō yù yuàn wèi nèi chén qiè, qǐng lì bǐ nán yí. tiān zǐ wèn xiàng rú, xiàng rú yuē: qióng zuó rǎn máng zhě jìn shǔ, dào yì yì tōng. qín shí cháng tōng, wèi jùn xiàn, zhì hàn xìng ér bà. jīn chéng fù tōng, wèi zhì jùn xiàn, yù yú nán yí. tiān zǐ yǐ wèi rán, nǎi bài xiàng rú wèi zhōng láng jiāng, jiàn jié wǎng shǐ, jí fù shǐ wáng rán yú děng chéng chuán, yīn bā shǔ lì bì wù yǐ lù xī yí. qióng zuó rǎn máng sī yú zhī jūn. jiē qǐng wèi nèi chén. chú biān guān guān yì chì, xī zhì mèi ruò shuǐ, nán zhì zāng kē wèi jiǎo, tōng líng guān dào, qiáo sūn shuǐ yǐ tōng qióng dōu, wèi zhì yī dū wèi shí yú xiàn, shǔ shǔ. tiān zǐ dà shuō.
是時,邛、筰之君長。聞南夷與漢通,得賞賜多,多欲願為內臣妾,請吏比南夷。天子問相如,相如曰:「邛、筰、冉駹者近蜀,道亦易通。秦時嘗通,為郡縣,至漢興而罷。今誠復通,為置郡縣,愈於南夷。」天子以為然,乃拜相如為中郎將,建節往使,及副使王然於等乘傳,因巴、蜀吏幣物以賂西夷。邛、筰、冉駹、斯榆之君。皆請為內臣。除邊關;關益斥,西至沬、若水,南至牂柯為徼,通零關道,橋孫水以通邛都,為置一都尉、十餘縣,屬蜀。天子大說。
zhào fā zú wàn rén zhì yàn mén zǔ xiǎn.
詔發卒萬人治雁門阻險。
qiū, qī yuè, dà fēng bá mù.
秋,七月,大風拔木。
nǚ wū chǔ fú děng jiào chén huáng hòu cí jì yàn shèng, xié fù rén mèi dào shì jué, shàng shǐ yù shǐ zhāng tāng qióng zhì zhī. tāng shēn jìng dǎng yǔ, xiāng lián jí zhū zhě sān bǎi yú rén, chǔ fú xiāo shǒu yú shì. yǐ sì, cì huáng hòu cè, shōu qí xǐ shòu, bà tuì, jū zhǎng mén gōng. dòu tài zhǔ cán jù, jī sǎng xiè shàng. shàng yuē: huáng hòu suǒ wèi bù guǐ yú dà yì, bù dé bù fèi. zhǔ dāng xìn dào yǐ zì wèi, wù shòu wàng yán yǐ shēng xián jù. hòu suī fèi, gòng fèng rú fǎ, zhǎng mén wú yì shàng gōng yě. chū, shàng cháng zhì jiǔ dòu tài zhǔ jiā, zhǔ jiàn suǒ xìng mài zhū ér dǒng yǎn, shàng cì zhī yì guān, zūn ér bù míng, chēng wèi zhǔ rén wēng, shǐ zhī shì yǐn yóu shì dǒng jūn guì chǒng, tiān xià mò bù wén. cháng cóng yóu xì běi gōng, chí zhú píng lè guān jī jū zhī huì, jiǎo gǒu mǎ zhī zú, shàng dà huān lè zhī. shàng wèi dòu tài zhǔ zhì jiǔ xuān shì, shǐ yè zhě yǐn nèi dǒng jūn. shì shí, zhōng láng dōng fāng shuò bì jǐ diàn xià, pì jǐ ér qián yuē: dǒng yǎn yǒu zhǎn zuì sān, ān dé rù hū! shàng yuē: hé wèi yě? shuò yuē: yǎn yǐ rén chén sī shì gōng zhǔ, qí zuì yī yě. bài nán nǚ zhī huà, ér luàn hūn yīn zhī lǐ, shāng wáng zhì, qí zuì èr yě. bì xià fù yú chūn qiū, fāng jī sī yú liù jīng, yǎn bù zūn jīng quàn xué, fǎn yǐ mí lì wèi yòu, shē chǐ wèi wù, jǐn gǒu mǎ zhī lè, jí ěr mù zhī yù, shì nǎi guó jiā zhī dà zéi, rén zhǔ zhī dà yù, qí zuì sān yě. shàng mò rán bù yīng, liáng jiǔ yuē: wú yè yǐ shè yǐn, hòu ér zì gǎi. shuò yuē: bù kě. fū xuān shì zhě, xiān dì zhī zhèng chù yě, fēi fǎ dù zhī zhèng bù dé rù yān. gù yín luàn zhī jiàn, qí biàn wèi cuàn. shì yǐ shù diāo wèi yín ér yì yá zuò huàn, qìng fù sǐ ér lǔ guó quán. shàng yuē: shàn! yǒu zhào zhǐ, gèng zhì jiǔ běi gōng, yǐn dǒng jūn cóng dōng sī mǎ mén rù cì shuò huáng jīn sān shí jīn. dǒng jūn zhī chǒng yóu shì rì shuāi. shì hòu, gōng zhǔ guì rén duō yú lǐ zhì yǐ.
女巫楚服等教陳皇后祠祭厭勝,挾婦人媚道;事覺,上使御史張湯窮治之。湯深竟黨與,相連及誅者三百餘人,楚服梟首於市。乙巳,賜皇后冊,收其璽綬,罷退,居長門宮。竇太主慚懼,稽顙謝上。上曰:「皇后所為不軌於大義,不得不廢。主當信道以自慰,勿受妄言以生嫌懼。後雖廢,供奉如法,長門無異上宮也。」初,上嘗置酒竇太主家,主見所幸賣珠兒董偃,上賜之衣冠,尊而不名,稱為「主人翁」,使之侍飲;由是董君貴寵,天下莫不聞。常從遊戲北宮,馳逐平樂觀雞、鞠之會,角狗、馬之足,上大歡樂之。上為竇太主置酒宣室,使謁者引內董君。是時,中郎東方朔陛戟殿下,辟戟而前曰:「董偃有斬罪三,安得入乎!」上曰:「何謂也?」朔曰:「偃以人臣私侍公主,其罪一也。敗男女之化,而亂婚姻之禮,傷王制,其罪二也。陛下富於春秋,方積思於《六經》,偃不遵經勸學,反以靡麗為右,奢侈為務,盡狗馬之樂,極耳目之欲,是乃國家之大賊,人主之大蜮,其罪三也。」上默然不應,良久曰:「吾業已設飲,後而自改。」朔曰:「不可。夫宣室者,先帝之正處也,非法度之政不得入焉。故淫亂之漸,其變為篡。是以豎貂為淫而易牙作患,慶父死而魯國全。」上曰:「善!」有詔止,更置酒北宮,引董君從東司馬門入;賜朔黃金三十斤。董君之寵由是日衰。是後,公主、貴人多逾禮制矣。
shàng yǐ zhāng tāng wèi tài zhōng dài fū, yǔ zhào yǔ gòng dìng zhū lǜ lìng, wù zài shēn wén. jū shǒu zhí zhī lì, zuò jiàn zhī fǎ, lì chuán xiāng jiān sī. yòng fǎ yì kè zì cǐ shǐ.
上以張湯為太中大夫,與趙禹共定諸律令,務在深文。拘守職之吏,作見知法,吏傳相監司。用法益刻自此始。
bā yuè, míng.
八月,螟。
shì suì, zhēng lì mín yǒu míng dāng shì zhī wù xí xiān shèng zhī shù zhě, xiàn cì xù shí, lìng yǔ jì xié.
是歲,徵吏民有明當世之務、習先聖之術者,縣次續食,令與計諧。
zāi chuān rén gōng sūn hóng duì cè yuē: chén wén shàng gǔ yáo shùn zhī shí, bù guì jué shǎng ér mín quàn shàn, bù zhòng xíng fá ér mín bù fàn, gōng lǜ yǐ zhèng zé yù mín xìn yě mò shì guì jué hòu shǎng ér mín bù quàn, shēn xíng zhòng fá ér jiān bù zhǐ, qí shàng bù zhèng, yù mín bù xìn yě. fū hòu shǎng zhòng xíng, wèi zú yǐ quàn shàn ér jìn fēi, bì xìn ér yǐ yǐ. shì gù yīn néng rèn guān, zé fēn zhí zhì qù wú yòng zhī yán, zé shì qíng dé bù zuò wú yòng zhī qì, zé fù liǎn shěng bù duó mín shí, bù fáng mín lì, zé bǎi xìng fù yǒu dé zhě jìn, wú dé zhě tuì, zé cháo tíng zūn yǒu gōng zhě shàng, wú gōng zhě xià, zé qún chén qūn fá dāng zuì, zé jiān xié zhǐ shǎng dāng xián, zé chén xià quàn. fán cǐ bā zhě, zhì zhī běn yě. gù mín zhě, yè zhī zé bù zhēng, lǐ dé zé bù yuàn, yǒu lǐ zé bù bào, ài zhī zé qīn shàng, cǐ yǒu tiān xià zhī jí zhě yě. lǐ yì zhě, mín zhī suǒ fú yě ér shǎng fá shùn zhī, zé mín bù fàn jìn yǐ.
菑川人公孫弘對策曰:「臣聞上古堯、舜之時,不貴爵賞而民勸善,不重刑罰而民不犯,躬率以正則遇民信也;末世貴爵厚賞而民不勸,深刑重罰而奸不止,其上不正,遇民不信也。夫厚賞重刑,未足以勸善而禁非,必信而已矣。是故因能任官,則分職治;去無用之言,則事情得;不作無用之器,則賦斂省;不奪民時,不妨民力,則百姓富;有德者進,無德者退,則朝廷尊;有功者上,無功者下,則群臣逡;罰當罪,則奸邪止;賞當賢,則臣下勸。凡此八者,治之本也。故民者,業之則不爭,理得則不怨,有禮則不暴,愛之則親上,此有天下之急者也。禮義者,民之所服也;而賞罰順之,則民不犯禁矣。
chén wén zhī: qì tóng zé cóng, shēng bǐ zé yīng. jīn rén zhǔ hé dé yú shàng, bǎi xìng hé hé yú xià, gù xīn hé zé qì hé, qì hé zé xíng hé, xíng hé zé shēng hé, shēng hé zé tiān dì zhī hé yīng yǐ. gù yīn yáng hé, fēng yǔ shí, gān lù jiàng, wǔ gǔ dēng, liù chù fān, jiā hé xìng, zhū cǎo shēng, shān bù tóng, zé bù hé, cǐ hé zhī zhì yě.
「臣聞之:氣同則從,聲比則應。今人主和德於上,百姓和合於下,故心和則氣和,氣和則形和,形和則聲和,聲和則天地之和應矣。故陰陽和,風雨時,甘露降,五穀登,六畜蕃,嘉禾興,硃草生,山不童,澤不涸,此和之至也。」
shí duì zhě bǎi yú rén, tài cháng zòu hóng dì jū xià. cè zòu, tiān zǐ zhuó hóng duì wèi dì yī, bài wèi bó shì, dài zhào jīn mǎ mén.
時對者百餘人,太常奏弘第居下。策奏,天子擢弘對為第一,拜為博士,待詔金馬門。
qí rén yuán gù, nián jiǔ shí yú, yì yǐ xián liáng zhēng. gōng sūn hóng zè mù ér shì gù, gù yuē: gōng sūn zi, wù zhèng xué yǐ yán, wú qū xué yǐ ā shì. zhū rú duō jí huǐ gù zhě, gù suì yǐ lǎo bà guī. shì shí, bā shǔ sì jùn záo shān tōng xī nán yí dào, qiān yú lǐ shù zhuǎn xiāng xiǎng. shù suì, dào bù tōng, shì bà è lí shǔ shī sǐ zhě shén zhòng xī nán yí yòu shù fǎn, fā bīng xìng jī, fèi yǐ jù wàn jì ér wú gōng. shàng huàn zhī, zhào shǐ gōng sūn hóng shì yān. hái zòu shì, shèng huǐ xī nán yí wú suǒ yòng, shàng bù tīng. hóng měi cháo huì yì, kāi chén qí duān, shǐ rén zhǔ zì zé, bù kěn miàn zhé tíng zhēng. yú shì shàng chá qí xíng shèn hòu, biàn lùn yǒu yú, xí wén fǎ lì shì, yuán shì yǐ rú shù, dà shuō zhī, yī suì zhōng qiān zhì zuǒ nèi shǐ. hóng zòu shì, yǒu bù kě, bù tíng biàn. cháng yǔ jí àn qǐng jiān, àn xiān fā zhī, hóng tuī qí hòu, tiān zǐ cháng shuō, suǒ yán jiē tīng, yǐ cǐ rì yì qīn guì. hóng cháng yǔ gōng qīng yuē yì, zhì shàng qián, jiē bèi qí yuē yǐ shùn shàng zhǐ. jí àn tíng jié hóng yuē: qí rén duō zhà ér wú qíng shí. shǐ yǔ chén děng jiàn cǐ yì, jīn jiē bèi zhī, bù zhōng! shàng wèn hóng. hóng xiè yuē: fū zhī chén zhě, yǐ chén wèi zhōng bù zhī chén zhě, yǐ chén wèi bù zhōng. shàng rán hóng yán. zuǒ yòu xìng chén měi huǐ hóng, shàng yì hòu yù zhī.
齊人轅固,年九十餘,亦以賢良征。公孫弘仄目而事固,固曰:「公孫子,務正學以言,無曲學以阿世。」諸儒多疾毀固者,固遂以老罷歸。是時,巴、蜀四郡鑿山通西南夷道,千餘里戍轉相餉。數歲,道不通,士罷餓、離暑濕死者甚眾;西南夷又數反,發兵興擊,費以巨萬計而無功。上患之,詔使公孫弘視焉。還奏事,盛毀西南夷無所用,上不聽。弘每朝會議,開陳其端,使人主自擇,不肯面折廷爭。於是上察其行慎厚,辯論有餘,習文法吏事,緣飾以儒術,大說之,一歲中遷至左內史。弘奏事,有不可,不廷辨。常與汲黯請間,黯先發之,弘推其後,天子常說,所言皆聽,以此日益親貴。弘嘗與公卿約議,至上前,皆倍其約以順上旨。汲黯廷詰弘曰:「齊人多詐而無情實。始與臣等建此議,今皆倍之,不忠!」上問弘。弘謝曰:「夫知臣者,以臣為忠;不知臣者,以臣為不忠。」上然弘言。左右幸臣每毀弘,上益厚遇之。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán guāng liù nián rén zǐ, gōng yuán qián yī èr jiǔ nián strong
世宗孝武皇帝上之下元光六年(壬子,公元前一二九年)
dōng, chū suàn shāng chē.
冬,初算商車。
dà sī nóng zhèng dāng shí yán: chuān wèi wèi qú, xià zhì hé, cáo guān dōng sù jìng yì, yòu kě yǐ gài qú xià mín tián wàn yú qǐng. chūn, zhào fā zú shù wàn rén chuān qú, rú dāng shí cè sān suì ér tōng, rén yǐ wèi biàn.
大司農鄭當時言:「穿渭為渠,下至河,漕關東粟徑易,又可以溉渠下民田萬餘頃。」春,詔發卒數萬人穿渠,如當時策;三歲而通,人以為便。
xiōng nú rù shàng gǔ, shā lüè lì mín. qiǎn chē qí jiāng jūn wèi qīng chū shàng gǔ, qí jiāng jūn gōng sūn áo chū dài, qīng chē jiāng jūn gōng sūn hè chū yún zhōng, xiāo qí jiāng jūn lǐ guǎng chū yàn mén, gè wàn qí, jī hú guān shì xià. wèi qīng zhì lóng chéng, dé hú shǒu lǔ qī bǎi rén gōng sūn hè wú suǒ de gōng sūn áo wèi hú suǒ bài, wáng qī qiān qí lǐ guǎng yì wèi hú suǒ bài. hú shēng de guǎng, zhì liǎng mǎ jiān, luò ér shèng wò, xíng shí yú lǐ guǎng yáng sǐ, zàn téng ér shàng hú ér mǎ shàng, duó qí gōng, biān mǎ nán chí, suì dé tuō guī. hàn xià áo guǎng lì, dāng zhǎn, shú wèi shù rén wéi qīng cì jué guān nèi hóu. qīng suī chū yú nú lǔ, rán shàn qí shè, cái lì jué rén yù shì dài fū yǐ lǐ, yǔ shì zú yǒu ēn, zhòng lè wèi yòng, yǒu jiāng shuài cái, gù měi chū zhé yǒu gōng. tiān xià yóu cǐ fú shàng zhī zhī rén.
匈奴入上谷,殺略吏民。遣車騎將軍衛青出上谷,騎將軍公孫敖出代,輕車將軍公孫賀出雲中,驍騎將軍李廣出雁門,各萬騎,擊胡關市下。衛青至龍城,得胡首虜七百人;公孫賀無所得;公孫敖為胡所敗,亡七千騎;李廣亦為胡所敗。胡生得廣,置兩馬間,絡而盛臥,行十餘里;廣佯死,暫騰而上胡兒馬上,奪其弓,鞭馬南馳,遂得脫歸。漢下敖、廣吏,當斬,贖為庶人;唯青賜爵關內侯。青雖出於奴虜,然善騎射,材力絕人;遇士大夫以禮,與士卒有恩,眾樂為用,有將帥材,故每出輒有功。天下由此服上之知人。
xià, dà hàn, huáng.
夏,大旱,蝗。
liù yuè, shàng xíng xìng yōng.
六月,上行幸雍。
qiū, xiōng nú shù dào biān, yú yáng yóu shén. yǐ wèi wèi hán ān guó wèi cái guān jiāng jūn, tún yú yáng.
秋,匈奴數盜邊,漁陽尤甚。以衛尉韓安國為材官將軍,屯漁陽。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán shuò yuán nián guǐ chǒu, gōng yuán qián yī èr bā nián strong
世宗孝武皇帝上之下元朔元年(癸丑,公元前一二八年)
dōng, shí yī yuè, zhào yuē: zhèn shēn zhào zhí shì, xìng lián jǔ xiào, shù jǐ chéng fēng, shào xiū shèng xù. fū shí shì zhī yì, bì yǒu zhōng xìn sān rén bìng xíng, jué yǒu wǒ shī. jīn huò zhì hé jùn ér bù jiàn yī rén, shì huà bù xià jiū, ér jī xíng zhī jūn zǐ yōng yú shàng wén yě. qiě jìn xián shòu shàng shǎng, bì xián méng xiǎn lù, gǔ zhī dào yě. qí yì èr qiān dàn bù jǔ zhě zuì. yǒu sī zòu: bù jǔ xiào, bù fèng zhào, dāng yǐ bù jìng lùn bù chá lián, bù shèng rèn yě, dāng miǎn. zòu kě.
冬,十一月,詔曰:「朕深詔執事,興廉舉孝,庶幾成風,紹休聖緒。夫十室之邑,必有忠信;三人並行,厥有我師。今或至闔郡而不薦一人,是化不下究,而積行之君子壅於上聞也。且進賢受上賞,蔽賢蒙顯戮,古之道也。其議二千石不舉者罪。」有司奏:「不舉孝,不奉詔,當以不敬論;不察廉,不勝任也,當免。」奏可。
shí èr yuè, jiāng dū yì wáng fēi hōng.
十二月,江都易王非薨。
huáng zǐ jù shēng, wèi fū rén zhī zǐ yě. sān yuè, jiǎ zǐ, lì wèi fū rén wèi huáng hòu, shè tiān xià.
皇子據生,衛夫人之子也。三月,甲子,立衛夫人為皇后,赦天下。
qiū, xiōng nú èr wàn qí rù hàn, shā liáo xī tài shǒu, lüè èr qiān yú rén, wéi hán ān guó bì yòu rù yú yáng yàn mén, gè shā lüè qiān yú rén. ān guó yì dōng xǐ, tún běi píng shù yuè, bìng sǐ. tiān zǐ nǎi fù zhào lǐ guǎng, bài wèi yòu běi píng tài shǒu. xiōng nú hào yuē hàn zhī fēi jiāng jūn, bì zhī, shù suì bù gǎn rù yòu běi píng.
秋,匈奴二萬騎入漢,殺遼西太守,略二千餘人,圍韓安國壁;又入漁陽、雁門,各殺略千餘人。安國益東徙,屯北平;數月,病死。天子乃復召李廣,拜為右北平太守。匈奴號曰「漢之飛將軍」,避之,數歲不敢入右北平。
chē qí jiāng jūn wèi qīng jiāng sān wàn qí chū yàn mén, jiāng jūn lǐ xī chū dài qīng zhǎn shǒu lǔ shù qiān rén.
車騎將軍衛青將三萬騎出雁門,將軍李息出代;青斬首虜數千人。
dōng yí huì jūn nán lǘ děng gòng èr shí bā wàn rén jiàng, wèi cāng hǎi jùn rén tú zhī fèi, nǐ yú nán yí, yàn qí zhī jiān, mí rán sāo dòng.
東夷薉君南閭等共二十八萬人降,為蒼海郡;人徒之費,擬於南夷,燕、齊之間,靡然騷動。
shì suì, lǔ gòng wáng yú zhǎng shā dìng wáng fā jiē hōng.
是歲,魯共王餘、長沙定王發皆薨。
lín zāi rén zhǔ fù yǎn yán ān, wú zhōng rén xú lè, jiē shàng shū yán shì.
臨菑人主父偃、嚴安,無終人徐樂,皆上書言事。
shǐ, yǎn yóu qí yàn zhào, jiē mò néng hòu yù, zhū shēng xiàng yǔ pái bìn bù róng jiā pín, jiǎ dài wú suǒ de, nǎi xī rù guān shàng shū què xià, cháo zòu, mù zhào rù. suǒ yán jiǔ shì, qí bā shì wèi lǜ lìng yī shì jiàn fá xiōng nú, qí cí yuē: sī mǎ fǎ yuē: guó suī dà, hǎo zhàn bì wáng tiān xià suī píng, wàng zhàn bì wēi. fū nù zhě nì dé yě, bīng zhě xiōng qì yě, zhēng zhě mò jié yě. fū wù zhàn shèng, qióng wǔ shì zhě, wèi yǒu bù huǐ zhě yě.
始,偃游齊、燕、趙,皆莫能厚遇,諸生相與排擯不容;家貧,假貸無所得,乃西入關上書闕下,朝奏,暮召入。所言九事,其八事為律令;一事諫伐匈奴,其辭曰:「《司馬法》曰:『國雖大,好戰必亡;天下雖平,忘戰必危。』夫怒者逆德也,兵者兇器也,爭者末節也。夫務戰勝,窮武事者,未有不悔者也。
xī qín huáng dì bìng tūn zhàn guó, wù shèng bù xiū, yù gōng xiōng nú. lǐ sī jiàn yuē: bù kě. fū xiōng nú, wú chéng guō zhī jū, wěi jī zhī shǒu, qiān xǐ niǎo jǔ, nán dé ér zhì yě. qīng bīng shēn rù, liáng shí bì jué zhǒng liáng yǐ xíng, zhòng bù jí shì. dé qí dì, bù zú yǐ wèi lì yě de qí mín, bù kě diào ér shǒu yě shèng bì shā zhī, fēi mín fù mǔ yě mí bì zhōng guó, kuài xīn xiōng nú, fēi zhǎng cè yě. qín huáng dì bù tīng, suì shǐ méng tián jiāng bīng gōng hú, pì dì qiān lǐ, yǐ hé wèi jìng. dì gù jǔ zé xián lǔ, bù shēng wǔ gǔ. rán hòu fā tiān xià dīng nán yǐ shǒu běi hé, bào bīng lù shī shí yǒu yú nián, sǐ zhě bù kě shèng shù, zhōng bù néng yú hé ér běi, shì qǐ rén zhòng bù zú, bīng gé bù bèi zāi? qí shì bù kě yě. yòu shǐ tiān xià fēi chú niè wǎn sù, qǐ yú dōng chuí láng yá fù hǎi zhī jùn, zhuǎn shū běi hé, lǜ sān shí zhōng ér zhì yī shí. nán zǐ jí gēng, bù zú yú liáng xiǎng, nǚ zǐ fǎng jī, bù zú yú wéi mù, bǎi xìng mí bì, gū guǎ lǎo ruò bù néng xiāng yǎng, dào lù sǐ zhě xiāng wàng, gài tiān xià shǐ pàn qín yě.
昔秦皇帝併吞戰國,務勝不休,欲攻匈奴。李斯諫曰:『不可。夫匈奴,無城郭之居,委積之守,遷徙鳥舉,難得而制也。輕兵深入,糧食必絕;踵糧以行,重不及事。得其地,不足以為利也;得其民,不可調而守也;勝必殺之,非民父母也;靡敝中國,快心匈奴,非長策也。』秦皇帝不聽,遂使蒙恬將兵攻胡,闢地千里,以河為境。地固沮澤、鹹鹵,不生五穀。然後發天下丁男以守北河,暴兵露師十有餘年,死者不可勝數,終不能逾河而北,是豈人眾不足,兵革不備哉?其勢不可也。又使天下蜚芻、齧輓粟,起於東陲、琅邪負海之郡,轉輸北河,率三十鍾而致一石。男子疾耕,不足於糧餉,女子紡績,不足於帷幕,百姓靡敝,孤寡老弱不能相養,道路死者相望,蓋天下始畔秦也。
jí zhì gāo huáng dì, dìng tiān xià, lüè dì yú biān, wén xiōng nú jù yú dài gǔ zhī wài ér yù jī zhī. yù shǐ chéng jìn jiàn yuē: bù kě. fū xiōng nú zhī xìng, shòu jù ér niǎo sàn, cóng zhī rú bó yǐng. jīn yǐ bì xià shèng dé gōng xiōng nú, chén qiè wēi zhī. gāo dì bù tīng, suì běi zhì yú dài gǔ, guǒ yǒu píng chéng zhī wéi. gāo huáng dì gài huǐ zhī shén, nǎi shǐ liú jìng wǎng jié hé qīn zhī yuē, rán hòu tiān xià wàng gān gē zhī shì.
及至高皇帝,定天下,略地於邊,聞匈奴聚於代谷之外而欲擊之。御史成進諫曰:『不可。夫匈奴之性,獸聚而鳥散,從之如搏影。今以陛下盛德攻匈奴,臣竊危之。』高帝不聽,遂北至於代谷,果有平城之圍。高皇帝蓋悔之甚,乃使劉敬往結和親之約,然後天下忘干戈之事。
fū xiōng nú nán dé ér zhì, fēi yī shì yě xíng dào qīn qū, suǒ yǐ wèi yè yě, tiān xìng gù rán. shàng jí yú xià yīn zhōu, gù fú chéng dū, qín shòu chù zhī, bù shǔ wèi rén. fū shàng bù guān yú xià yīn zhōu zhī liú, ér xià xún jìn shì zhī shī, cǐ chén zhī suǒ dà yōu, bǎi xìng zhī suǒ jí kǔ yě.
「夫匈奴難得而制,非一世也;行盜侵驅,所以為業也,天性固然。上及虞、夏、殷、周,固弗程督,禽獸畜之,不屬為人。夫上不觀虞、夏、殷、周之流,而下循近世之失,此臣之所大憂,百姓之所疾苦也。」
yán ān shàng shū yuē: jīn tiān xià rén mín, yòng cái chǐ mí, chē mǎ yī qiú gōng shì, jiē jìng xiū shì, diào wǔ shēng shǐ yǒu jié zú, zá wǔ sè shǐ yǒu wén zhāng, zhòng wǔ wèi fāng zhàng yú qián, yǐ guān yù tiān xià. bǐ mín zhī qíng, jiàn měi zé yuàn zhī, shì jiào mín yǐ chǐ yě chǐ ér wú jié, zé bù kě shàn, mín lí běn ér jiǎo mò yǐ. mò bù kě tú dé, gù jìn shēn zhě bù dàn wèi zhà, dài jiàn zhě kuā shā rén yǐ jiǎo duó, ér shì bù zhī kuì, shì yǐ fàn fǎ zhě zhòng. chén yuàn wèi mín zhì dù yǐ fáng qí yín, shǐ pín fù bù xiāng yào yǐ hé qí xīn xīn zhì dìng, zé dào zéi xiāo, xíng fá shǎo, yīn yáng hé, wàn wù fān yě. xī qín wáng yì guǎng xīn yì, yù wēi hǎi wài, shǐ méng tián jiāng bīng yǐ běi gōng hú, yòu shǐ wèi tú suī jiāng lóu chuán zhī shì yǐ gōng yuè. dāng shì shí, qín huò běi gòu yú hú, nán guà yú yuè, sù bīng yú wú yòng zhī dì, jìn ér bù dé tuì. xíng shí yú nián, dīng nán bèi jiǎ, dīng nǚ zhuǎn shū, kǔ bù liáo shēng zì jīng yú dào shù, sǐ zhě xiāng wàng. jí qín huáng dì bēng, tiān xià dà pàn, miè shì jué sì, qióng bīng zhī huò yě. gù zhōu shī zhī ruò, qín shī zhī qiáng, bù biàn zhī huàn yě. jīn xùn xī yí, cháo yè láng, jiàng qiāng bó, lüè huì zhōu, jiàn chéng yì, shēn rù xiōng nú, fán qí lóng chéng, yì zhě měi zhī. cǐ rén chén zhī lì, fēi tiān xià zhī zhǎng cè yě.
嚴安上書曰:「今天下人民,用財侈靡,車馬、衣裘、宮室,皆競修飾,調五聲使有節族,雜五色使有文章,重五味方丈於前,以觀欲天下。彼民之情,見美則願之,是教民以侈也;侈而無節,則不可贍,民離本而徼末矣。末不可徒得,故縉紳者不憚為詐,帶劍者夸殺人以矯奪,而世不知愧,是以犯法者眾。臣願為民制度以防其淫,使貧富不相燿以和其心;心志定,則盜賊消,刑罰少,陰陽和,萬物蕃也。昔秦王意廣心逸,欲威海外,使蒙恬將兵以北攻胡,又使尉屠睢將樓船之士以攻越。當是時,秦禍北構於胡,南掛于越,宿兵於無用之地,進而不得退。行十餘年,丁男被甲,丁女轉輸,苦不聊生;自經於道樹,死者相望。及秦皇帝崩,天下大畔,滅世絕祀,窮兵之禍也。故周失之弱,秦失之強,不變之患也。今徇西夷,朝夜郎,降羌、僰,略薉州,建城邑,深入匈奴,燔其龍城,議者美之。此人臣之利,非天下之長策也。」
xú lè shàng shū yuē: chén wén tiān xià zhī huàn, zài yú tǔ bēng, bù zài wǎ jiě, gǔ jīn yī yě.
徐樂上書曰:「臣聞天下之患,在於土崩,不在瓦解,古今一也。
hé wèi tǔ bēng? qín zhī mò shì shì yě. chén shè wú qiān shèng zhī zūn jiāng tǔ zhī dì, shēn fēi wáng gōng dà rén míng zú zhī hòu, xiāng qū zhī yù, fēi yǒu kǒng céng mò zǐ zhī xián, táo zhū yī dùn zhī fù yě rán qǐ qióng xiàng, fèn jí jīn, piān tǎn dà hū, tiān xià cóng fēng. cǐ qí gù hé yě? yóu mín kùn ér zhǔ bù xù, xià yuàn ér shàng bù zhī, sú yǐ luàn ér zhèng bù xiū. cǐ sān zhě, chén shè zhī suǒ yǐ wèi zī yě, cǐ zhī wèi tǔ bēng. gù yuē tiān xià zhī huàn zài hu tǔ bēng.
何謂土崩?秦之末世是也。陳涉無千乘之尊、疆土之地,身非王公、大人、名族之後,鄉曲之譽,非有孔、曾、墨子之賢,陶硃、猗頓之富也;然起窮巷,奮棘矜,偏袒大呼,天下從風。此其故何也?由民困而主不恤,下怨而上不知,俗已亂而政不修。此三者,陳涉之所以為資也,此之謂土崩。故曰天下之患在乎土崩。
hé wèi wǎ jiě? wú chǔ qí zhào zhī bīng shì yě. qī guó móu wèi dà nì, hào jiē chēng wàn chéng zhī jūn, dài jiǎ shù shí wàn, wēi zú yǐ yán qí jìng nèi, cái zú yǐ quàn qí shì mín rán bù néng xī rǎng chǐ cùn zhī dì, ér shēn wèi qín yú zhōng yuán zhě, cǐ qí gù hé yě? fēi quán qīng yú pǐ fū ér bīng ruò yú chén shè yě. dāng shì zhī shí, xiān dì zhī dé wèi shuāi ér ān tǔ lè sú zhī mín zhòng, gù zhū hóu wú jìng wài zhī zhù, cǐ zhī wèi wǎ jiě. gù yuē tiān xià zhī huàn bù zài wǎ jiě.
何謂瓦解?吳、楚、齊、趙之兵是也。七國謀為大逆,號皆稱萬乘之君,帶甲數十萬,威足以嚴其境內,財足以勸其士民;然不能西攘尺寸之地,而身為禽於中原者,此其故何也?非權輕於匹夫而兵弱於陳涉也。當是之時,先帝之德未衰而安土樂俗之民眾,故諸侯無竟外之助,此之謂瓦解。故曰天下之患不在瓦解。
cǐ èr tǐ zhě, ān wēi zhī míng yào, xián zhǔ zhī yī liú yì ér shēn chá yě.
此二體者,安危之明要,賢主之一留意而深察也。
jiān zhě, guān dōng wǔ gǔ shù bù dēng, nián suì wèi fù, mín duō qióng kùn, zhòng zhī yǐ biān jìng zhī shì, tuī shù xún lǐ ér guān zhī, mín yí yǒu bù ān qí chù zhě yǐ. bù ān, gù yì dòng yì dòng zhě, tǔ bēng zhī shì yě. gù xián zhǔ dú guān wàn huà zhī yuán, míng yú ān wēi zhī jī, xiū zhī miào táng zhī shàng ér xiāo wèi xíng zhī huàn yě, qí yào qī shǐ tiān xià wú tǔ bēng zhī shì ér yǐ yǐ.
間者,關東五穀數不登,年歲未復,民多窮困,重之以邊境之事,推數循理而觀之,民宜有不安其處者矣。不安,故易動;易動者,土崩之勢也。故賢主獨觀萬化之原,明於安危之機,修之廟堂之上而銷未形之患也,其要期使天下無土崩之勢而已矣。」
shū zòu, tiān zǐ zhào jiàn sān rén, wèi yuē: gōng děng jiē ān zài, hé xiāng jiàn zhī wǎn yě! jiē bài wèi láng zhōng.
書奏,天子召見三人,謂曰:「公等皆安在,何相見之晚也!」皆拜為郎中。
zhǔ fù yǎn yóu qīn xìng, yī suì zhōng fán sì qiān, wèi zhōng dài fū. dà chén wèi qí kǒu, lù yí lèi qiān jīn. huò wèi yǎn yuē: tài héng yǐ! yǎn yuē: wú shēng bù wǔ dǐng shí, sǐ jí wǔ dǐng pēng ěr!
主父偃尤親幸,一歲中凡四遷,為中大夫。大臣畏其口,賂遺累千金。或謂偃曰:「太橫矣!」偃曰:「吾生不五鼎食,死即五鼎烹耳!」
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán shuò èr nián jiǎ yín, gōng yuán qián yī èr qī nián strong
世宗孝武皇帝上之下元朔二年(甲寅,公元前一二七年)
dōng, cì huái nán wáng jǐ zhàng, wú cháo.
冬,賜淮南王几杖,毋朝。
zhǔ fù yǎn shuō shàng yuē: gǔ zhě zhū hóu bù guò bǎi lǐ, qiáng ruò zhī xíng yì zhì. jīn zhū hóu huò lián chéng shù shí, dì fāng qiān lǐ, huǎn zé jiāo shē, yì wèi yín luàn, jí zé zǔ qí qiáng ér hé cóng yǐ nì jīng shī. yǐ fǎ gē xuē zhī, zé nì jié méng qǐ, qián rì cháo cuò shì yě. jīn zhū hóu zǐ dì huò shí shù, ér shì sì dài lì, yú suī gǔ ròu, wú chǐ dì zhī fēng, zé rén xiào zhī dào bù xuān. yuàn bì xià lìng zhū hóu dé tuī ēn fèn zǐ dì, yǐ dì hóu zhī, bǐ rén rén xǐ de suǒ yuàn. shàng yǐ dé shī, shí fēn qí guó, bù xuē ér shāo ruò yǐ. shàng cóng zhī. chūn, zhēng yuè, zhào yuē: zhū hóu wáng huò yù tuī sī ēn fèn zǐ dì yì zhě, lìng gè tiáo shàng, zhèn qiě lín dìng qí hào míng. yú shì fān guó shǐ fēn, ér zi bì hóu yǐ.
主父偃說上曰:「古者諸侯不過百里,強弱之形易制。今諸侯或連城數十,地方千里,緩則驕奢,易為淫亂,急則阻其強而合從以逆京師。以法割削之,則逆節萌起,前日晁錯是也。今諸侯子弟或十數,而適嗣代立,餘雖骨肉,無尺地之封,則仁孝之道不宣。願陛下令諸侯得推恩分子弟,以地侯之,彼人人喜得所願。上以德施,實分其國,不削而稍弱矣。」上從之。春,正月,詔曰:「諸侯王或欲推私恩分子弟邑者,令各條上,朕且臨定其號名。」於是籓國始分,而子畢侯矣。
xiōng nú rù shàng gǔ yú yáng, shā lüè lì mín qiān yú rén. qiǎn wèi qīng lǐ xī chū yún zhōng yǐ xī zhì lǒng xī, jī hú zhī lóu fán bái yáng wáng yú hé nán, dé hú shǒu lǔ shù qiān, niú yáng bǎi yú wàn, zǒu bái yáng lóu fán wáng, suì qǔ hé nán dì. zhào fēng qīng wèi zhǎng píng hóu, qīng xiào wèi sū jiàn zhāng cì gōng jiē yǒu gōng, fēng jiàn wèi píng líng hóu, cì gōng wèi àn tóu hóu. zhǔ fù yǎn yán: hé nán dì féi ráo, wài zǔ hé, méng tián chéng zhī yǐ zhú xiōng nú, nèi shěng zhuǎn shū shù cáo, guǎng zhōng guó, miè hú zhī běn yě. shàng xià gōng qīng yì, jiē yán bù biàn. shàng jìng yòng yǎn jì, lì shuò fāng jùn, shǐ sū jiàn xìng shí yú wàn rén zhú shuò fāng chéng, fù shàn gù qín shí méng tián suǒ wèi sāi, yīn hé wèi gù. zhuǎn cáo shén yuǎn, zì shān dōng xián bèi qí láo, fèi shù shí bǎi jù wàn, fǔ kù bìng xū hàn yì qì shàng gǔ zhī dòu pì xiàn zào yáng dì yǐ yǔ hú.
匈奴入上谷、漁陽,殺略吏民千餘人。遣衛青、李息出雲中以西至隴西,擊胡之樓煩、白羊王於河南,得胡首虜數千,牛羊百餘萬,走白羊、樓煩王,遂取河南地。詔封青為長平侯,青校尉蘇建、張次公皆有功,封建為平陵侯,次公為岸頭侯。主父偃言:「河南地肥饒,外阻河,蒙恬城之以逐匈奴,內省轉輸戍漕,廣中國,滅胡之本也。」上下公卿議,皆言不便。上竟用偃計,立朔方郡,使蘇建興十餘萬人築朔方城,復繕故秦時蒙恬所為塞,因河為固。轉漕甚遠,自山東咸被其勞,費數十百巨萬,府庫並虛;漢亦棄上谷之斗辟縣造陽地以予胡。
sān yuè, yǐ hài huì, rì yǒu shí zhī.
三月,乙亥晦,日有食之。
xià, mù mín xǐ shuò fāng shí wàn kǒu.
夏,募民徙朔方十萬口。
zhǔ fù yǎn shuō shàng yuē: mào líng chū lì, tiān xià háo jié, bìng jiān zhī jiā, luàn zhòng zhī mín, jiē kě xǐ mào líng nèi shí jīng shī, wài xiāo jiān huá, cǐ suǒ wèi bù zhū ér hài chú. shàng cóng zhī, xǐ jùn guó háo jié jí zī sān bǎi wàn yǐ shàng yú mào líng.
主父偃說上曰:「茂陵初立,天下豪桀,併兼之家,亂眾之民,皆可徙茂陵;內實京師,外銷奸猾,此所謂不誅而害除。」上從之,徙郡國豪傑及訾三百萬以上於茂陵。
zhǐ rén guō jiě, guān dōng dà xiá yě, yì zài xǐ zhōng. wèi jiāng jūn wèi yán: guō jiě jiā pín, bù zhōng xǐ. shàng yuē: jiě, bù yī, quán zhì shǐ jiāng jūn wèi yán, cǐ qí jiā bù pín. zú xǐ jiě jiā. jiě píng shēng yá zì shā rén shén zhòng, shàng wén zhī, xià lì bǔ zhì jiě, suǒ shā jiē zài shè qián. zhǐ yǒu rú shēng shì shǐ zhě zuò, kè yù guō jiě, shēng yuē: jiě zhuān yǐ jiān fàn gōng fǎ, hé wèi xián! jiě kè wén, shā cǐ shēng, duàn qí shé. lì yǐ cǐ zé jiě, jiě shí bù zhī shā zhě, shā zhě yì jìng jué, mò zhī wèi shuí. lì zòu jiě wú zuì, gōng sūn hóng yì yuē: jiě, bù yī, wèi rèn xiá xíng quán, yǐ yá zì shā rén. jiě suī fú zhī, cǐ zuì shén yú jiě shā zhī. dāng dà nì wú dào. suì zú guō jiě.
軹人郭解,關東大俠也,亦在徙中。衛將軍為言:「郭解家貧,不中徙。」上曰:「解,布衣,權至使將軍為言,此其家不貧。」卒徙解家。解平生睚眥殺人甚眾,上聞之,下吏捕治解,所殺皆在赦前。軹有儒生侍使者坐,客譽郭解,生曰:「解專以奸犯公法,何謂賢!」解客聞,殺此生,斷其舌。吏以此責解,解實不知殺者,殺者亦竟絕,莫知為誰。吏奏解無罪,公孫弘議曰:「解,布衣,為任俠行權,以睚眥殺人。解雖弗知,此罪甚於解殺之。當大逆無道。」遂族郭解。
bān gù yuē: gǔ zhě tiān zǐ jiàn guó, zhū hóu lì jiā, zì qīng dài fū yǐ zhì yú shù rén, gè yǒu děng chà, shì yǐ mín fú shi qí shàng ér xià wú jì yú. zhōu shì jì wēi, lǐ lè zhēng fá zì zhū hóu chū. huán wén zhī hòu, dài fū shì quán, péi chén zhí mìng. líng yí zhì yú zhàn guó, hé cóng lián héng, yáo shì liè guó gōng zǐ, wèi rén xìn líng, zhào yǒu píng yuán, qí yǒu mèng cháng, chǔ yǒu chūn shēn, jiē jí wáng gōng zhī shì, jìng wèi yóu xiá, jī míng gǒu dào, wú bù bīn lǐ. ér zhào xiāng yú qīng, qì guó juān jūn, yǐ zhōu qióng jiāo wèi qí zhī è xìn líng wú jì, qiè fú jiǎo mìng, lù jiāng zhuān shī, yǐ fù píng yuán zhī jí jiē yǐ qǔ zhòng zhū hóu, xiǎn míng tiān xià, è wàn ér yóu tán zhě, yǐ sì háo wèi chēng shǒu. yú shì bèi gōng sǐ dǎng zhī yì chéng, shǒu zhí fèng shàng zhī yì fèi yǐ. jí zhì hàn xìng, jìn wǎng shū kuò, wèi zhī kuāng gǎi yě. shì gù dài xiāng chén xī cóng chē qiān shèng, ér wú bì huái nán jiē zhāo kè yǐ qiān shù. wài qī dà chén wèi qí wǔ ān zhī shǔ jìng zhú yú jīng shī, bù yī yóu xiá jù mèng guō jiě zhī tú chí wù yú yán lǘ quán xíng zhōu yù. lì zhé gōng hóu, zhòng shù róng qí míng jī, jì ér mù zhī. suī qí xiàn yú xíng pì, zì yǔ shā shēn chéng míng, ruò jì lù chóu mù, sǐ ér bù huǐ. gù zēng zǐ yuē: shàng shī qí dào, mín sàn jiǔ yǐ. fēi míng wáng zài shàng, shì zhī yǐ hǎo è, qí zhī yǐ lǐ fǎ, mín hé yóu zhī jìn ér fǎn zhèng hū! gǔ zhī zhèng fǎ: wǔ bó, sān wáng zhī zuì rén yě ér liù guó, wǔ bó zhī zuì rén yě. fū sì háo zhě, yòu liù guó zhī zuì rén yě. kuàng yú guō jiě zhī lún, yǐ pǐ fū zhī xì, qiè shā shēng zhī quán, qí zuì yǐ bù róng yú zhū yǐ. guān qí wēn liáng fàn ài, zhèn qióng zhōu jí, qiān tuì bù fá, yì jiē yǒu jué yì zhī zī. xī hū, bù rù yú dào dé, gǒu fàng zòng yú mò liú, shā shēn wáng zōng, fēi bù xìng yě.
班固曰:古者天子建國,諸侯立家,自卿大夫以至於庶人,各有等差,是以民服事其上而下無覬覦。周室既微,禮樂、征伐自諸侯出。桓、文之後,大夫世權,陪臣執命。陵夷至於戰國,合從連衡,繇是列國公子,魏人信陵,趙有平原,齊有孟嘗,楚有春申,皆藉王公之勢,競為遊俠,雞鳴狗盜,無不賓禮。而趙相虞卿,棄國捐君,以周窮交魏齊之厄;信陵無忌,竊符矯命,戮將專師,以赴平原之急;皆以取重諸侯,顯名天下,扼腕而游談者,以四豪為稱首。於是背公死黨之議成,守職奉上之義廢矣。及至漢興,禁網疏闊,未知匡改也。是故代相陳豨從車千乘,而吳濞、淮南皆招客以千數。外戚大臣魏其、武安之屬競逐於京師,布衣遊俠劇孟、郭解之徒馳騖於閻閭、權行州域。力折公侯,眾庶榮其名跡,覬而慕之。雖其陷於刑辟,自與殺身成名,若季路、仇牧,死而不悔。故曾子曰:「上失其道,民散久矣。」非明王在上,示之以好惡,齊之以禮法,民曷由知禁而反正乎!古之正法:五伯,三王之罪人也;而六國,五伯之罪人也。夫四豪者,又六國之罪人也。況於郭解之倫,以匹夫之細,竊殺生之權,其罪已不容於誅矣。觀其溫良泛愛,振窮周急,謙退不伐,亦皆有絕異之姿。惜乎,不入於道德,苟放縱於末流,殺身亡宗,非不幸也。
xún yuè lùn yuē: shì yǒu sān yóu, dé zhī zéi yě: yī yuē yóu xiá, èr yuē yóu shuō, sān yuē yóu xíng. lì qì shì, zuò wēi fú, jié sī jiāo yǐ lì qiáng yú shì zhě, wèi zhī yóu xiá shì biàn cí, shè zhà móu, chí zhú yú tiān xià yǐ yào shí shì zhě, wèi zhī yóu shuō sè qǔ rén yǐ hé shí hǎo, lián dǎng lèi, lì xū yù yǐ wèi quán lì zhě, wèi zhī yóu xíng. cǐ sān zhě, luàn zhī suǒ yóu shēng yě shāng dào hài dé, bài fǎ huò shì, xiān wáng zhī suǒ shèn yě. guó yǒu sì mín, gè xiū qí yè. bù yóu sì mín zhī yè zhě, wèi zhī jiān mín. jiān mín bù shēng, wáng dào nǎi chéng.
荀悅論曰:世有三游,德之賊也:一曰遊俠,二曰遊說,三曰遊行。立氣勢,作威福,結私交以立強於世者,謂之遊俠;飾辯辭,設詐謀,馳逐於天下以要時勢者,謂之遊說;色取仁以合時好,連黨類,立虛譽以為權利者,謂之遊行。此三者,亂之所由生也;傷道害德,敗法惑世,先王之所慎也。國有四民,各修其業。不由四民之業者,謂之奸民。奸民不生,王道乃成。
fán cǐ sān yóu zhī zuò, shēng yú jì shì, zhōu qín zhī mò yóu shén yān. shàng bù míng, xià bù zhèng, zhì dù bù lì, gāng jì chí fèi yǐ huǐ yù wèi róng rǔ, bù hé qí zhēn yǐ ài zēng wèi lì hài, bù lùn qí shí yǐ xǐ nù wèi shǎng fá, bù chá qí lǐ. shàng xià xiāng mào, wàn shì guāi cuò, shì yǐ yán lùn zhě jì bó hòu ér tǔ cí, xuǎn jǔ zhě dù qīn shū ér jǔ bǐ, shàn è miù yú zhòng shēng, gōng zuì luàn yú wáng fǎ. rán zé lì bù kě yǐ yì qiú, hài bù kě yǐ dào bì yě. shì yǐ jūn zǐ fàn lǐ, xiǎo rén fàn fǎ, bēn zǒu chí chěng, yuè zhí jiàn dù, shì huá fèi shí, jìng qù shí lì. jiǎn fù xiōng zhī zūn ér chóng bīn kè zhī lǐ, báo gǔ ròu zhī ēn ér dǔ péng yǒu zhī ài, wàng xiū shēn zhī dào ér qiú zhòng rén zhī yù, gē yī shí zhī yè yǐ gōng xiǎng yàn zhī hǎo, bāo jū yíng yú mén tíng, pìn wèn jiāo yú dào lù, shū jì fán yú gōng wén, sī wù zhòng yú guān shì, yú shì liú sú chéng ér zhèng dào huài yǐ. shì yǐ shèng wáng zài shàng, jīng guó xù mín, zhèng qí zhì dù shàn è yào yú gōng zuì ér bù yín yú huǐ yù, tīng qí yán ér zé qí shì, jǔ qí míng ér zhǐ qí shí. gù shí bù yīng qí shēng zhě wèi zhī xū, qíng bù fù qí mào zhě wèi zhī wěi, huǐ yù shī qí zhēn zhě wèi zhī wū, yán shì shī qí lèi zhě wèi zhī wǎng. xū wěi zhī xíng bù dé shè, wū wǎng zhī cí bù de xíng, yǒu zuì è zhě wú jiǎo xìng, wú zuì guò zhě bù yōu jù, qǐng yè wú suǒ xíng, huò lù wú suǒ yòng, xī huá wén, qù fú cí, jìn wěi biàn, jué yín zhì, fàng bǎi jiā zhī fēn luàn, yī shèng rén zhī zhì dào, yǎng zhī yǐ rén huì, wén zhī yǐ lǐ lè, zé fēng sú dìng ér dà huà chéng yǐ.
凡此三游之作,生於季世,周、秦之末尤甚焉。上不明,下不正,制度不立,綱紀馳廢;以毀譽為榮辱,不核其真;以愛憎為利害,不論其實;以喜怒為賞罰,不察其理。上下相冒,萬事乖錯,是以言論者計薄厚而吐辭,選舉者度親疏而舉筆,善惡謬於眾聲,功罪亂於王法。然則利不可以義求,害不可以道避也。是以君子犯禮,小人犯法,奔走馳騁,越職僭度,飾華廢實,競趣時利。簡父兄之尊而崇賓客之禮,薄骨肉之恩而篤朋友之愛,忘修身之道而求眾人之譽,割衣食之業以供饗宴之好,苞苴盈於門庭,聘問交於道路,書記繁於公文,私務眾於官事,於是流俗成而正道壞矣。是以聖王在上,經國序民,正其制度;善惡要於功罪而不淫於毀譽,聽其言而責其事,舉其名而指其實。故實不應其聲者謂之虛,情不覆其貌者謂之偽,毀譽失其真者謂之誣,言事失其類者謂之罔。虛偽之行不得設,誣罔之辭不得行,有罪惡者無僥倖,無罪過者不憂懼,請謁無所行,貨賂無所用,息華文,去浮辭,禁偽辯,絕淫智,放百家之紛亂,壹聖人之至道,養之以仁惠,文之以禮樂,則風俗定而大化成矣。
yàn wáng dìng guó yǔ fù kāng wáng jī jiān, duó dì qī wèi jī, shā féi rú lìng yǐng rén. yǐng rén xiōng dì shàng shū gào zhī, zhǔ fù yǎn cóng zhōng fā qí shì. gōng qīng qǐng zhū dìng guó, shàng xǔ zhī. dìng guó zì shā, guó chú.
燕王定國與父康王姬奸,奪弟妻為姬,殺肥如令郢人。郢人兄弟上書告之,主父偃從中發其事。公卿請誅定國,上許之。定國自殺,國除。
qí lì wáng cì chāng yì yǔ qí zǐ jì wēng zhǔ tōng. zhǔ fù yǎn yù nà qí nǚ yú qí wáng, qí jì tài hòu bù xǔ. yǎn yīn yán yú shàng yuē: qí lín zāi shí wàn hù, shì zū qiān jīn, rén zhòng yīn fù, jù yú zhǎng ān, fēi tiān zǐ qīn dì ài zi, bù dé wáng cǐ. jīn qí wáng yú qīn shǔ yì shū, yòu wén qí zǐ luàn, qǐng zhì zhī! yú shì dì bài yǎn wèi qí xiāng, qiě zhèng qí shì. yǎn zhì qí, jí zhì wáng hòu gōng huàn zhě, cí jí wáng wáng jù, yǐn yào zì shā. yǎn shǎo shí yóu qí jí yàn zhào, jí guì, lián bài yàn qí. zhào wáng péng zǔ jù, shàng shū gào zhǔ fù yǎn shòu zhū hóu jīn, yǐ gù zhū hóu zǐ dì duō yǐ dé fēng zhě. jí qí wáng zì shā, shàng wén, dà nù, yǐ wèi yǎn jié qí wáng lìng zì shā, nǎi zhēng xià lì zhì. yǎn fú shòu zhū hóu jīn, shí bù jié wáng lìng zì shā. shàng yù wù zhū, gōng sūn hóng yuē: qí wáng zì shā, wú hòu, guó chú wèi jùn rù hàn, zhǔ fù yǎn běn shǒu è. bì xià bù zhū yǎn, wú yǐ xiè tiān xià. nǎi suì zú zhǔ fù yǎn.
齊厲王次昌亦與其姊紀翁主通。主父偃欲納其女於齊王,齊紀太后不許。偃因言於上曰:「齊臨菑十萬戶,市租千金,人眾殷富,巨於長安,非天子親弟、愛子,不得王此。今齊王於親屬益疏,又聞其姊亂,請治之!」於是帝拜偃為齊相,且正其事。偃至齊,急治王后宮宦者,辭及王;王懼,飲藥自殺。偃少時游齊及燕、趙,及貴,連敗燕、齊。趙王彭祖懼,上書告主父偃受諸侯金,以故諸侯子弟多以得封者。及齊王自殺,上聞,大怒,以為偃劫其王令自殺,乃征下吏治。偃服受諸侯金,實不劫王令自殺。上欲勿誅,公孫弘曰:「齊王自殺,無後,國除為郡入漢,主父偃本首惡。陛下不誅偃,無以謝天下。」乃遂族主父偃。
zhāng ōu miǎn, shàng yù yǐ liǎo hóu kǒng zāng wèi yù shǐ dài fū. zāng cí yuē: chén shì yǐ jīng xué wèi yè, qǐ wèi tài cháng, diǎn chén jiā yè, yǔ cóng dì shì zhōng ān guó gāng jì gǔ xùn, shǐ yǒng chuí lái sì. shàng nǎi yǐ zāng wèi tài cháng, qí lǐ cì rú sān gōng.
張歐免,上欲以蓼侯孔臧為御史大夫。臧辭曰:「臣世以經學為業,乞為太常,典臣家業,與從弟侍中安國綱紀古訓,使永垂來嗣。」上乃以臧為太常,其禮賜如三公。
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán shuò sān nián yǐ mǎo, gōng yuán qián yī èr liù nián strong
世宗孝武皇帝上之下元朔三年(乙卯,公元前一二六年)
dōng, xiōng nú jūn chén dān yú sǐ, qí dì zuǒ gǔ lí wáng yī zhì xié zì lì wèi dān yú, gōng pò jūn chén dān yú tài zǐ yú dān, yú dān wáng jiàng hàn.
冬,匈奴軍臣單于死,其弟左谷蠡王伊稚斜自立為單于,攻破軍臣單于太子於單,於單亡降漢。
yǐ gōng sūn hóng wèi yù shǐ dài fū. shì shí, fāng tōng xī nán yí, dōng zhì cāng hǎi, běi zhú shuò fāng zhī jùn. gōng sūn hóng shù jiàn, yǐ wèi bà bì zhōng guó yǐ fèng wú yòng zhī dì, yuàn bà zhī. tiān zǐ shǐ zhū mǎi chén děng nán yǐ zhì shuò fāng zhī biàn fā shí cè, hóng bù dé yī. hóng nǎi xiè yuē: shān dōng bǐ rén, bù zhī qí biàn ruò shì, yuàn bà xī nán yí cāng hǎi ér zhuān fèng shuò fāng. shàng nǎi xǔ zhī, chūn, bà cāng hǎi jùn.
以公孫弘為御史大夫。是時,方通西南夷,東置蒼海,北築朔方之郡。公孫弘數諫,以為罷敝中國以奉無用之地,願罷之。天子使硃買臣等難以置朔方之便;發十策,弘不得一。弘乃謝曰:「山東鄙人,不知其便若是,願罷西南夷、蒼海而專奉朔方。」上乃許之,春,罷蒼海郡。
hóng wèi bù bèi, shí bù zhòng ròu. jí àn yuē: hóng wèi zài sān gōng, fèng lù shén duō rán wèi bù bèi, cǐ zhà yě. shàng wèn hóng, hóng xiè yuē: yǒu zhī. fū jiǔ qīng chén shàn zhě wú guò àn, rán jīn rì tíng jié hóng, chéng zhōng hóng zhī bìng. fū yǐ sān gōng wèi bù bèi, yǔ xiǎo lì wú chà, chéng shì zhà, yù yǐ diào míng, rú jí àn yán. qiě wú jí àn zhōng, bì xià ān dé wén cǐ yán! tiān zǐ yǐ wèi qiān ràng, yù yì hòu zhī.
弘為布被,食不重肉。汲黯曰:「弘位在三公,奉祿甚多;然為布被,此詐也。」上問弘,弘謝曰:「有之。夫九卿臣善者無過黯,然今日廷詰弘,誠中弘之病。夫以三公為布被,與小吏無差,誠飾詐,欲以釣名,如汲黯言。且無汲黯忠,陛下安得聞此言!」天子以為謙讓,愈益厚之。
sān yuè, shè tiān xià.
三月,赦天下。
xià, sì yuè, bǐng zǐ, fēng xiōng nú tài zǐ yú dān wèi shè ān hóu, shù yuè ér zú.
夏,四月,丙子,封匈奴太子於單為涉安侯,數月而卒。
chū, xiōng nú jiàng zhě yán: ròu zhī gù jū dūn huáng qí lián jiān, wèi qiáng guó, xiōng nú mào dùn gōng pò zhī. lǎo shàng dān yú shā ròu zhī wáng, yǐ qí tóu wèi yǐn qì. yú zhòng dùn táo yuǎn qù, yuàn xiōng nú, wú yǔ gòng jī zhī. shàng mù néng tōng shǐ ròu zhī zhě, hàn zhōng zhāng qiān yǐ láng yīng mù, chū lǒng xī, jìng xiōng nú zhōng dān yú dé zhī, liú qiān shí yú suì. qiān dé jiān wáng, xiāng ròu zhī xī zǒu, shù shí rì, zhì dà yuān. dà yuān wén hàn zhī ráo cái, yù tōng bù dé, jiàn qiān, xǐ, wèi fā dǎo yì dǐ kāng jū, chuán zhì dà ròu zhī. dà ròu zhī tài zǐ wèi wáng, jì jī dà xià, fēn qí dì ér jū zhī, dì féi ráo, shǎo kòu, shū wú bào hú zhī xīn. qiān liú suì yú, jìng bù néng de yuè shì yào lǐng, nǎi hái bìng nán shān, yù cóng qiāng zhōng guī, fù wèi xiōng nú suǒ de, liú suì yú. huì yī zhì xié zhú yú dān, xiōng nú guó nèi luàn, qiān nǎi yǔ táng yì shì nú gān fù táo guī. shàng bài qiān wèi tài zhōng dài fū, gān fù wèi fèng shǐ jūn. qiān chū xíng shí bǎi yú rén, qù shí sān suì, wéi èr rén dé hái.
初,匈奴降者言:「月氏故居敦煌、祁連間,為強國,匈奴冒頓攻破之。老上單于殺月氏王,以其頭為飲器。餘眾遁逃遠去,怨匈奴,無與共擊之。」上募能通使月氏者,漢中張騫以郎應募,出隴西,徑匈奴中;單于得之,留騫十餘歲。騫得間亡,鄉月氏西走,數十日,至大宛。大宛聞漢之饒財,欲通不得,見騫,喜,為發導譯抵康居,傳致大月氏。大月氏太子為王,既擊大夏,分其地而居之,地肥饒,少寇,殊無報胡之心。騫留歲餘,竟不能得月氏要領,乃還;並南山,欲從羌中歸,復為匈奴所得,留歲餘。會伊稚斜逐於單,匈奴國內亂,騫乃與堂邑氏奴甘父逃歸。上拜騫為太中大夫,甘父為奉使君。騫初行時百餘人,去十三歲,唯二人得還。
xiōng nú shù wàn qí rù sāi, shā dài jùn tài shǒu gōng, jí lüè qiān yú rén.
匈奴數萬騎入塞,殺代郡太守恭,及略千餘人。
liù yuè, gēng wǔ, huáng tài hòu bēng.
六月,庚午,皇太后崩。
qiū, bà xī yí, dú zhì nán yí yè láng liǎng xiàn yī dū wèi, shāo lìng jiān wèi zì bǎo jiù, zhuān lì chéng shuò fāng.
秋,罷西夷,獨置南夷、夜郎兩縣、一都尉,稍令犍為自葆就,專力城朔方。
xiōng nú yòu rù yàn mén, shā lüè qiān yú rén.
匈奴又入雁門,殺略千餘人。
shì suì, zhōng dài fū zhāng tāng wèi tíng wèi. tāng wèi rén duō zhà, wǔ zhì yǐ yù rén. shí shàng fāng xiāng wén xué, tāng yáng fú mù, shì dǒng zhòng shū gōng sūn hóng děng. yǐ qiān shèng ér kuān wèi zòu yàn yuàn, yǐ gǔ fǎ yì jué yí yù. suǒ zhì, jí shàng yì suǒ yù zuì, yǔ jiān shǐ shēn huò zhě jí shàng yì suǒ yù shì, yǔ jiān shǐ qīng píng zhě shàng yóu shì yuè zhī. tāng yú gù rén zǐ dì diào hù zhī yóu hòu qí zào qǐng zhū gōng, bù bì hán shǔ. shì yǐ tāng suī wén shēn yì jì bù zhuān píng, rán dé cǐ shēng yù. jí àn shù zhì zé tāng yú shàng qián yuē: gōng wèi zhèng qīng, shàng bù néng bāo xiān dì zhī gōng yè, xià bù néng yì tiān xià zhī xié xīn, ān guó fù mín, shǐ líng yǔ kōng xū, hé kōng qǔ gāo huáng dì yuē shù fēn gèng zhī wèi! ér gōng yǐ cǐ wú zhǒng yǐ. àn shí yǔ tāng lùn yì, tāng biàn cháng zài wén shēn xiǎo kē àn kàng lì shǒu gāo, bù néng qū, fèn fā, mà yuē: tiān xià wèi dāo bǐ lì bù kě yǐ wèi gōng qīng, guǒ rán! bì tāng yě, lìng tiān xià chóng zú ér lì, cè mù ér shì yǐ!
是歲,中大夫張湯為廷尉。湯為人多詐,舞智以御人。時上方鄉文學,湯陽浮慕,事董仲舒、公孫弘等。以千乘兒寬為奏讞掾,以古法義決疑獄。所治,即上意所欲罪,與監、史深禍者;即上意所欲釋,與監、史輕平者;上由是悅之。湯於故人子弟調護之尤厚;其造請諸公,不避寒暑。是以湯雖文深、意忌、不專平,然得此聲譽。汲黯數質責湯於上前曰:「公為正卿,上不能褒先帝之功業,下不能抑天下之邪心,安國富民,使囹圄空虛,何空取高皇帝約束紛更之為!而公以此無種矣。」黯時與湯論議,湯辯常在文深小苛;黯伉厲守高,不能屈,忿發,罵曰:「天下謂刀筆吏不可以為公卿,果然!必湯也,令天下重足而立,側目而視矣!」
strong shì zōng xiào wǔ huáng dì shàng zhī xià yuán shuò sì nián bǐng chén, gōng yuán qián yī èr wǔ nián strong
世宗孝武皇帝上之下元朔四年(丙辰,公元前一二五年)
dōng, shàng xíng xìng gān quán.
冬,上行幸甘泉。
xià, xiōng nú rù dài jùn dìng xiāng shàng jùn, gè sān wàn qí, shā lüè shù qiān rén.
夏,匈奴入代郡、定襄、上郡,各三萬騎,殺略數千人。