huò yuē: jīn shì suǒ wèi lǎo fó zhī dào, yǔ shèng xián zhī dào hé rú? yuē: shì dào ér fēi dào yě. gài lǎo shì zhī dào yǐ wú wèi zōng, qí yào guī yú qīng jìng, jīn xué zhě xiū zhēn liàn qì yǐ fù yīng ér, chéng wèi fǎn rén lǐ zhī cháng. shì gù yǒu tuō shì wù yóu fāng wài yǐ shì qí xué zhě, rán qí shuō mò shén chì, gù bù dài lùn. ruò fú shì zhī jiào, zé chōng yíng hū zhōng huá, rù rén gǔ suǐ, zì wáng gōng dà rén zhì yě fū jiàn lì shēn guī fù nǚ, wú bù qīng xīn xìn xiàng zhī. ér qí suǒ yǐ wèi shuō zhě dà gài yǒu èr: yī zé xià tán sǐ shēng zuì fú zhī shuō, yǐ kuáng yú zhòng, rán fēi míng shí zhě mò néng jué yī zé shàng tán xìng mìng dào dé zhī shuō, yǐ huò gāo míng, yì fēi cháng qíng suǒ yì biàn yě. fū sǐ shēng wú èr lǐ, néng yuán qí shǐ ér zhī suǒ yǐ shēng, zé fǎn qí zhōng ér zhī suǒ yǐ sǐ yǐ. gài wú jí zhī zhēn, èr wǔ zhī jīng, miào hé ér níng, qián dào chéng nán, kūn dào chéng nǚ, èr qì jiāo gǎn, huà shēng wàn wù, cǐ tiān dì suǒ yǐ shēng rén wù zhī shǐ yě. rén dé shì zhì jīng zhī qì ér shēng, qì jǐn zé sǐ, dé shì zhì zhēn zhī lǐ suǒ fù, qí cún yě shùn wú shì, zé qí méi yě ān sǐ ér wú kuì. shǐ zhōng shēng sǐ, rú cǐ ér yǐ. zì wèi shēng zhī qián shì lǐ qì, wèi tiān dì jiān gōng gòng zhī wù, fēi wǒ suǒ de yǔ. jì níng ér shēng zhī hòu, shǐ wèi wǒ suǒ zhǔ, ér yǒu wàn huà zhī miào. jí qì jǐn ér sǐ, zé lǐ yì suí zhī yī fù zhī dà huà, yòu fēi wǒ suǒ néng zhuān yǒu, ér cháng cún bù miè yú míng mò zhī jiān yě. jīn fú zhě yuē, wèi shēng zhī qián, suǒ wèi wǒ zhě gù yǐ jù, jì sǐ zhī hòu, suǒ wèi wǒ zhě mò cháng wáng. suǒ yǐ lún huí shēng shēng yú qiān wàn yì jié ér wú yǒu qióng yǐ. zé shì xíng kuì ér fǎn yú yuán. jì qū zhī qì yǒu fù wèi fāng shēn zhī lǐ, yǔ zào huà xiāo xī pì hé zhī qíng shū bù xiāng hé. qiě wèi tiān táng dì yù míng zhèng zhāo zhāo, zé shì tiān dì jiān bié yǒu yī zhǒng bù xū bù shí zhī tián dì, kě yǐ zài qí jìng, bié yǒu yī zhǒng bù xū bù shí zhī zhuān wǎ cái mù, kě yǐ jié qí jū, yǔ wàn wù yǒu wú xū shí zhī xìng yòu bù xiāng fú. kuàng qí wèi fú kě yǐ dǎo ér dé, wèi zuì kě yǐ lù ér miǎn, zé shì suǒ yǐ zhǔ zǎi hū yōu yīn zhě, yóu wèi sī yì zhī shén, yì fēi fú shàn huò yín dà gōng zhì zhèng shén míng zhī dào yě. guān hū cǐ, zé sǐ shēng zuì fú zhī shuō, zhēn shì zhēn fēi liǎo rán, yú zhě kě yǐ bù bì huò, ér míng zhì zhě yì kě yǐ zì jué yǐ. fū wèi yǒu tiān dì zhī xiān, zhǐ zì rán zhī lǐ ér yǐ. yǒu shì lǐ zé yǒu shì qì, yǒu dòng zhī lǐ zé dòng ér shēng yáng, yǒu jìng zhī lǐ zé jìng ér shēng yīn. yīn yáng dòng jìng, liú xíng huà yù, qí zì rán zhī lǐ cóng ér fù yǔ yú wù zhě wèi mìng. rén dé shì suǒ fù zhī lǐ yǐ shēng, ér jù yú xīn zhě wèi xìng. lǐ bù wài hū qì, lǐ yǔ qì hé ér wèi xīn zhī líng. fán yǒu xuè qì jūn yě, ér rén tōng wù sāi, tōng jù lǐ yú lǜ róng, áo zé lǐ càn yǎng gé. lìng jiù rén zhě yán zhī, xīn zhī xū xiá zhī jué yī miàn yǐ. qí suǒ yǐ wèi xū chǔn zhī jué, yóu xíng qì ér fā zhě, yǐ xíng qì wèi zhǔ, ér wèi zhī rén xīn yóu lǐ yì ér fā zhě, yǐ lǐ yì wèi zhǔ, ér wèi zhī dào xīn. ruò mù néng shì, ěr néng tīng, kǒu néng yán, sì zhī néng dòng, jī sī shí, kě sī yǐn, dōng sī qiú, xià sī gé děng lèi, qí suǒ fā jiē běn yú xíng qì zhī sī, ér rén xīn zhī wèi yě. fēi lǐ wù shì, ér shì bì sī míng, fēi lǐ wù tīng, ér tīng bì sī cōng, fēi lǐ wù yán, ér yán bì sī zhōng, fēi lǐ wù dòng, ér dòng bì sī yì, shí bì yǐ lǐ ér wú liú chuò, yǐn bì yǒu jié ér bù jí luàn, hán bù gǎn qiú, shǔ wú qiān shang děng lèi, qí suǒ fā jiē yuán yú lǐ yì zhī zhèng, ér dào xīn zhī wèi yě. èr zhě gù yǒu guā luò, càn rán yú fāng cùn zhī jiān ér bù xiāng luàn. rán rén xīn yì niè wù ér bù ān, dào xīn zhì yǐn wēi ér nán jiàn, yǐ yáo shùn yǔ xiāng chuán, yóu zhì qí jīng yú èr zhě zhī jiān, ér yī shǒu fū dào xīn zhī běn. zì gào zi yǐ shēng yán xìng, zé yǐ zhǐ qì wèi lǐ, ér bù fù yǒu bié yǐ. jīn fú zhě yǐ zuò yòng shì xìng, yǐ chǔn dòng hán líng jiē yǒu fó xìng, yùn shuǐ bān chái wú fēi miào yòng, zhuān zhǐ rén xīn zhī xū líng zhī jué zhě ér zuō nòng zhī. míng cǐ wèi míng xīn, ér bù fù zhī qí wèi xíng qì zhī xīn jiàn cǐ wèi jiàn xìng, ér bù fù zhī xìng zhī wèi lǐ wù cǐ wèi wù dào, ér bù fù bié chū dào xīn zhī miào. nǎi zhì gān kǔ shí dàn, tíng sī jué xiǎng, yán fáng tòng yì, jiān chí lì zhì, huò yǒu yòng gōng zhì yú xīn rú qiū yuè bì tán qīng jié zhě, suì jiāo zàn yǐ wèi zào dào. yè rú zhě jiàn zhī, zì gù yǒu huì jìng zhī shū, fǎn wèi zhī xīn mù, shě jǐ xué yǐ cóng zhī, ér bù sī shèng mén chuán shòu xīn fǎ, gù zì yǒu kè jǐ wèi rén yíng fú zhī jìng, yǔ suǒ wèi jiāng hàn zhī zhuó qiū yáng zhī pù jí rú guāng fēng jì yuè zhě, jiē qí xiōng zhōng huī guāng jié bái zhī shí, nǎi cǐ xīn chún shì tiān lǐ zhī gōng, ér jué wú yī háo rén yù zhī sī zhī wèi. ruò bǐ zhī suǒ wèi yuè tán qīng jié yún zhě, tè bù guò wàn lǐ jù kōng ér bǎi niàn bù shēng ěr, shì gù xiàng shì ér shí bù tóng yě. xīn zhī tǐ suǒ jù zhě wéi wàn lǐ, hòu yǐ lǐ wèi zhàng ài ér xī yù kōng zhī, zé suǒ cún zhě tè xíng qì zhī zhī jué ěr. cǐ zuì shì zhì jīng zhì wēi dì yī jié chà cuò chù. zhì yú wú jūn chén fù zǐ děng dà lún, nǎi qí hòu jié rén shì cū jī zhī bèi móu zhì xiǎn chù. qí wèi lǐ zhī fā duān, shí zì dà yuán zhōng yǐ jué zhī. xīn běn shì huó wù, rú hé shǐ zhī jué niàn bù shēng? suǒ wèi niàn zhě, wéi yǒu zhèng bù zhèng ěr. bì yù jué zhī bù shēng, xū sǐ ér hòu néng. jiǎ rú zhì cǐ zhī jìng, guǒ wú xié xīn, dàn qí bù hé zhèng lǐ, shì nǎi suǒ yǐ wèi xié ér fēi huò rán dà gōng zhī tǐ yě. chéng zǐ yǐ wèi fó jiā yǒu gè jué zhī lǐ, kě yǐ jìng yǐ zhí nèi yǐ, ér wú yì yǐ fāng wài, rán suǒ zhí nèi zhě yì fēi shì. zhèng wèi cǐ yě. guān hū cǐ, zé xìng mìng dào dé zhī shuō, zhēn shì zhēn fēi liǎo rán, gāo míng zhě kě yǐ bù bì huò, ér cháng qíng yì kě yǐ néng biàn yǐ. ér jìn shì rú zhě, nǎi yǒu qiè qí xíng qì zhī líng zhě yǐ wèi dào xīn, píng qù dào wèn xué yī jié gōng fū, yì rán zì lì yī jiā, zhuān shǐ rén zhōng rì mò zuò yǐ qiú zhī, shāo yǒu yì jiàn zé zhèng yìn yǐ wèi dà wù, wèi zhēn yǒu de hū qún shèng qiān gǔ bù fù zhī mì, yì qì yáng yáng, bù fù zì jué qí wèi fēi. gù fán shèng mén gāo míng guǎng dà dǐ jìng jiè gèng bù fù dǔ, ér jīng wēi yán mì děng gōng fū gèng bù fù cóng shì, liáng yì kě āi yě zāi! wū hū, yǒu zhì yú xué zhě, qí jiè zhī jǐn zhī.
或曰：今世所謂老佛之道，與聖賢之道何如？曰：似道而非道也。蓋老氏之道以無為宗，其要歸於清淨，今學者修真鍊氣以復嬰兒，誠為反人理之常。世固有脫事物遊方外以事其學者，然其說末甚熾，固不待論。若佛氏之教，則充盈乎中華，入人骨髓，自王公大人至野夫賤隸、深閨婦女，無不傾心信向之。而其所以為說者大概有二：一則下談死生罪福之說，以誑愚眾，然非明識者莫能決；一則上談性命道德之說，以惑高明，亦非常情所易辨也。夫死生無二理，能原其始而知所以生，則反其終而知所以死矣。蓋無極之真，二五之精，妙合而凝，乾道成男，坤道成女，二氣交感，化生萬物，此天地所以生人物之始也。人得是至精之氣而生，氣盡則死，得是至真之理所賦，其存也順吾事，則其沒也安死而無愧。始終生死，如此而已。自未生之前是理氣，為天地間公共之物，非我所得與。既凝而生之後，始為我所主，而有萬化之妙。及氣盡而死，則理亦隨之一付之大化，又非我所能專有，而常存不滅於冥漠之間也。今佛者曰，未生之前，所謂我者固已具，既死之後，所謂我者末嘗亡。所以輪迴生生於千萬億劫而無有窮已。則是形潰而反於原。既屈之氣有復為方伸之理，與造化消息辟闔之情殊不相合。且謂天堂地獄明證昭昭，則是天地間別有一種不虛不實之田地，可以載其境，別有一種不虛不實之磚瓦材木，可以結其居，與萬物有無虛實之性又不相符。況其為福可以禱而得，為罪可以賂而免，則是所以主宰乎幽陰者，尤為私意之甚，抑非福善禍淫大公至正神明之道也。觀乎此，則死生罪福之說，真是真非瞭然，愚者可以不必惑，而明智者亦可以自決矣。夫未有天地之先，只自然之理而已。有是理則有是氣，有動之理則動而生陽，有靜之理則靜而生陰。陰陽動靜，流行化育，其自然之理從而賦予於物者為命。人得是所賦之理以生，而具於心者為性。理不外乎氣，理與氣合而為心之靈。凡有血氣均也，而人通物塞，通劇理輿氯融，鏖則理孱氧隔。令就人者言之，心之虛霞知覺一面已。其所以為虛蠢知覺，由形氣而發者，以形氣為主，而謂之人心；由理義而發者，以理義為主，而謂之道心。若目能視，耳能聽，口能言，四肢能動，飢思食，渴思飲，冬思裘，夏思葛等類，其所發皆本於形氣之私，而人心之謂也。非禮勿視，而視必思明，非禮勿聽，而聽必思聰，非禮勿言，而言必思忠，非禮勿動，而動必思義，食必以禮而無流歠，飲必有節而不及亂，寒不敢裘，暑毋褰裳等類，其所發皆原於理義之正，而道心之謂也。二者固有胍絡，粲然於方寸之間而不相亂。然人心易臲卼而不安，道心至隱微而難見，以堯舜禹相傳，猶致其精於二者之間，而一守夫道心之本。自告子以生言性，則已指氣為理，而不復有別矣。今佛者以作用是性，以蠢動含靈皆有佛性，運水搬柴無非妙用，專指人心之虛靈知覺者而作弄之。明此為明心，而不復知其為形氣之心；見此為見性，而不復知性之為理；悟此為悟道，而不復別出道心之妙。乃至甘苦食淡，停思絕想，嚴防痛抑，堅持力制，或有用功至於心如秋月碧潭清潔者，遂交贊以為造到。業儒者見之，自顧有穢淨之殊，反為之歆慕，舍己學以從之，而不思聖門傳授心法，固自有克己為仁瑩浮之境，與所謂江漢之濯、秋陽之曝及如光風霽月者，皆其胸中輝光潔白之時，乃此心純是天理之公，而絕無一毫人慾之私之謂。若彼之所謂月潭清潔雲者，特不過萬理俱空而百念不生爾，是固相似而實不同也。心之體所具者惟萬理，後以理為障礙而悉欲空之，則所存者特形氣之知覺爾。此最是至精至微第一節差錯處。至於無君臣父子等大倫，乃其後截人事粗跡之悖繆至顯處。其為理之發端，實自大原中已絕之。心本是活物，如何使之絕念不生？所謂念者，惟有正不正耳。必欲絕之不生，須死而後能。假如至此之境，果無邪心，但其不合正理，是乃所以為邪而非豁然大公之體也。程子以為「佛家有個覺之理，可以敬以直內矣，而無義以方外，然所直內者亦非是。」正謂此也。觀乎此，則性命道德之說，真是真非瞭然，高明者可以不必惑，而常情亦可以能辨矣。而近世儒者，乃有竊其形氣之靈者以為道心，屏去「道問學」一節工夫，屹然自立一家，專使人終日默坐以求之，稍有意見則證印以為大悟，謂真有得乎群聖千古不傅之秘，意氣洋洋，不復自覺其為非。故凡聖門高明廣大底境界更不復睹，而精微嚴密等工夫更不復從事，良亦可哀也哉！嗚呼，有志於學者，其戒之謹之。