1 lù chéng wèn:" zhǔ yī zhī gōng, rú dú shū, zé yī xīn zài dú shū shàng. jiē kè, zé yī xīn zài jiē kè shàng. kě yǐ wéi zhǔ yī hū"? xiān shēng yuē:" hào sè zé yī xīn zài hào sè shàng. hǎo huò zé yī xīn zài hǎo huò shàng. kě yǐ wéi zhǔ yī hū? shì suǒ wèi zhú wù. fēi zhǔ yī yě. zhǔ yī shì zhuān zhǔ yí gè tiān lǐ".
〔1〕陆澄问:“主一之功,如读书,则一心在读书上。接客,则一心在接客上。可以为主一乎”?先生曰:“好色则一心在好色上。好货则一心在好货上。可以为主一乎?是所谓逐物。非主一也。主一是专主一个天理”。
2 wèn lì zhì. xiān shēng yuē:" zhǐ niàn niàn yào cún tiān lǐ, jí shì lì zhì. néng bù wàng hū cǐ, jiǔ zé zì rán xīn zhōng níng jù. yóu dào jiā suǒ wèi jié shèng tāi yě. cǐ tiān lǐ zhī niàn cháng cún. xún zhì yú měi dà shèng shén, yì zhī cóng cǐ yī niàn cún yǎng kuò chōng qù ěr".
〔2〕问立志。先生曰:“只念念要存天理,即是立志。能不忘乎此,久则自然心中凝聚。犹道家所谓结圣胎也。此天理之念常存。驯至于美大圣神,亦只从此一念存养扩充去耳”。
3 rì jiān gōng fū jué fēn rǎo, zé jìng zuò. jué lǎn kàn shū, zé qiě kàn shū. shì yì yīn bìng ér yào.
〔3〕日间工夫觉纷扰,则静坐。觉懒看书,则且看书。是亦因病而药。
4 chù péng yǒu, wù xiāng xià, zé dé yì. xiāng shàng zé sǔn.
〔4〕处朋友,务相下,则得益。相上则损。
5 mèng yuán yǒu zì shì hǎo míng zhī bìng. xiān shēng lǚ zé zhī. yī rì, jǐng zé fāng yǐ. yī yǒu zì chén rì lái gōng fū qǐng zhèng. yuán cóng bàng yuē:" cǐ fāng shì xún zhe yuán jiù shí jiā dàng". xiān shēng yuē" ěr bìng yòu fā". yuán sè biàn. yì nǐ yù yǒu suǒ biàn. xiān shēng yuē:" ěr bìng yòu fā". yīn yù zhī yuē:" cǐ shì rǔ yī shēng dà bìng gēn. pì rú fāng zhàng dì nèi, zhǒng cǐ yī dà shù. yǔ lù zhī zī, tǔ mài zhī lì, zhǐ zī yǎng de zhè gè dà gēn. sì bàng zòng yào zhǒng xiē jiā gǔ, shàng miàn bèi cǐ shù yè zhē fù, xià miàn bèi cǐ shù gēn pán jié, rú hé shēng zhǎng de chéng? xū yòng fá qù cǐ shù, xiān gēn wù liú, fāng kě zhòng zhí jiā zhǒng. bù rán, rèn rǔ gēng yún péi yōng, zhǐ shì zī yǎng dé cǐ gēn".
〔5〕孟源有自是好名之病。先生屡责之。一日,警责方已。一友自陈日来工夫请正。源从傍曰:“此方是寻着源旧时家当”。先生曰“尔病又发”。源色变。议拟欲有所辨。先生曰:“尔病又发”。因喻之曰:“此是汝一生大病根。譬如方丈地内,种此一大树。雨露之滋,土脉之力,只滋养得这个大根。四傍纵要种些嘉谷,上面被此树叶遮覆,下面被此树根盘结,如何生长得成?须用伐去此树,纤根勿留,方可种植嘉种。不然,任汝耕耘培壅,只是滋养得此根”。
6 wèn:" hòu shì zhù shù zhī duō, kǒng yì yǒu luàn zhèng xué". xiān shēng yuē:" rén xīn tiān lǐ hún rán. shèng xián bǐ zhī shū, rú xiě zhēn chuán shén. bù guò shì rén yǐ xíng zhuàng dà lüè, shǐ zhī yīn cǐ ér tǎo qiú qí zhēn ěr. qí jīng shén yì qì, yán xiào dòng zhǐ, gù yǒu suǒ bù néng chuán yě. hòu shì zhù shù, shì yòu jiāng shèng rén suǒ huà, mó fǎng téng xiě, ér wàng zì fēn xī jiā zēng, yǐ chěng qí jì. qí shī zhēn yù yuǎn yǐ".
〔6〕问:“后世著述之多,恐亦有乱正学”。先生曰:“人心天理浑然。圣贤笔之书,如写真传神。不过示人以形状大略,使之因此而讨求其真耳。其精神意气,言笑动止,固有所不能传也。后世著述,是又将圣人所画,摹仿誊写,而妄自分析加增,以逞其技。其失真愈远矣”。
7 wèn:" shèng rén yìng biàn bù qióng, mò yì shì yù xiān jiǎng qiú fǒu"? xiān shēng yuē:" rú hé jiǎng qiú dé xǔ duō? shèng rén zhī xīn rú míng jìng. zhǐ shì yí gè míng, zé suí gǎn ér yīng, wú wù bù zhào. wèi yǒu yǐ wǎng zhī xíng shàng zài, wèi zhào zhī xíng xiān jù zhě. ruò hòu shì suǒ jiǎng, què shì rú cǐ. shì yǐ yǔ shèng rén zhī xué dà bèi. zhōu gōng zhì lǐ zuò yuè, yǐ wén tiān xià. jiē shèng rén suǒ néng wéi. yáo shùn hé bù jìn wèi zhī, ér dài yú zhōu gōng? kǒng zǐ shān shù liù jīng, yǐ zhào wàn shì, yì shèng rén suǒ néng wéi. zhōu gōng hé bù xiān wèi zhī, ér yǒu dài yú kǒng zǐ? shì zhī shèng rén yù cǐ shí, fāng yǒu cǐ shì. zhǐ pà jìng bù míng. bù pà wù lái bù néng zhào. jiǎng qiú shì biàn, yì shì zhào shí shì. rán xué zhě què xū xiān yǒu gè míng de gōng fū. xué zhě wéi huàn cǐ xīn zhī wèi néng míng, bù huàn shì biàn zhī bù néng jǐn". yuē," rán zé suǒ wèi' chōng mò wú zhèn, ér wàn xiàng sēn rán yǐ jù' zhě, qí yán hé rú"? yuē," shì shuō běn zì hào. zhǐ bù shàn kàn, yì biàn yǒu bìng tòng".
〔7〕问:“圣人应变不穷,莫亦是预先讲求否”?先生曰:“如何讲求得许多?圣人之心如明镜。只是一个明,则随感而应,无物不照。未有已往之形尚在,未照之形先具者。若后世所讲,却是如此。是以与圣人之学大背。周公制礼作乐,以文天下。皆圣人所能为。尧舜何不尽为之,而待于周公?孔子删述六经,以诏万世,亦圣人所能为。周公何不先为之,而有待于孔子?是知圣人遇此时,方有此事。只怕镜不明。不怕物来不能照。讲求事变,亦是照时事。然学者却须先有个明的工夫。学者惟患此心之未能明,不患事变之不能尽”。曰,“然则所谓‘冲漠无朕,而万象森然已具’者,其言何如”?曰,“是说本自好。只不善看,亦便有病痛”。
8" yì lǐ wú dìng zài, wú qióng jìn. wú yǔ zi yán, bù kě yǐ shǎo yǒu suǒ de, ér suì wèi zhǐ cǐ yě. zài yán zhī shí nián, èr shí nián, wǔ shí nián, wèi yǒu zhǐ yě". tā rì yòu yuē:" shèng rú yáo shùn. rán yáo shùn zhī shàng, shàn wú jìn. è rú jié zhòu. rán jié zhòu zhī xià, è wú jìn. shǐ jié zhòu wèi sǐ, è níng zhǐ cǐ hū? shǐ shàn yǒu jǐn shí, wén wáng hé yǐ wàng dào ér wèi zhī jiàn"?
〔8〕“义理无定在,无穷尽。吾与子言,不可以少有所得,而遂谓止此也。再言之十年,二十年,五十年,未有止也”。他日又曰:“圣如尧舜。然尧舜之上,善无尽。恶如桀纣。然桀纣之下,恶无尽。使桀纣未死,恶宁止此乎?使善有尽时,文王何以望道而未之见”?
9 wèn:" jìng shí yì jué yì sī hǎo. cái yù shì, biàn bù tóng. rú hé"? xiān shēng yuē:" shì tú zhī yǎng jìng, ér bù yòng kè jǐ gōng fū yě. rú cǐ lín shì biàn yào qīng dǎo. rén xū zài shì shàng mó, fāng lì dé zhù, fāng néng jìng yì dìng, dòng yì dìng".
〔9〕问:“静时亦觉意思好。才遇事,便不同。如何”?先生曰:“是徒知养静,而不用克己工夫也。如此临事便要倾倒。人须在事上磨,方立得住,方能静亦定,动亦定”。
10 wèn shàng dá gōng fū. xiān shēng yuē:" hòu rú jiào rén, cái shè jīng wēi, biàn wèi shàng dá, wèi dāng xué, qiě shuō xià xué. shì fēn xià xué shàng dá wèi èr yě. fū mù kě dé jiàn, ěr kě dé wén, kǒu kě dé yán, xīn kě dé sī zhě, jiē xià xué yě. mù bù kě dé jiàn, ěr bù kě dé wén, kǒu bù kě dé yán, xīn bù kě dé sī zhě, shàng dá yě. rú mù zhī zāi péi guàn gài, shì xià xué yě. zhì yú rì yè zhī suǒ xī, tiáo dá chàng mào, nǎi shì shàng dá. rén ān néng yù qí lì zāi? gù fán kě yòng gōng, kě gào yǔ zhě, jiē xià xué. shàng dá zhī zài xià xué lǐ. fán shèng rén suǒ shuō, suī jí jīng wēi, jù shì xià xué. xué zhě zhī cóng xià xué lǐ yòng gōng, zì rán shàng dá qù. bù bì bié xún gè shàng dá de gōng fū".
〔10〕问上达工夫。先生曰:“后儒教人,才涉精微,便谓上达,未当学,且说下学。是分下学上达为二也。夫目可得见,耳可得闻,口可得言,心可得思者,皆下学也。目不可得见,耳不可得闻,口不可得言,心不可得思者,上达也。如木之栽培灌溉,是下学也。至于日夜之所息,条达畅茂,乃是上达。人安能预其力哉?故凡可用功,可告语者,皆下学。上达只在下学里。凡圣人所说,虽极精微,俱是下学。学者只从下学里用功,自然上达去。不必别寻个上达的工夫”。
11 wèn:" wéi jīng wéi yī, shì rú hé yòng gōng"? xiān shēng yuē:" wéi yī shì wéi jīng zhǔ yì, wéi jīng shì wéi yī gōng fū. fēi wéi jīng zhī wài fù yǒu wéi yī yě.' jīng' zì cóng' mǐ'. gū yǐ mǐ pì zhī. yào de cǐ mǐ chún rán jié bái, biàn shì wéi yī yì. rán fēi jiā chōng bǒ shāi jiǎn wéi jīng zhī gōng, zé bù néng chún rán jié bái yě. chōng bǒ shāi jiǎn, shì wéi jīng zhī gōng. rán yì bù guò yào cǐ mǐ dào chún rán jié bái ér yǐ. bó xué, shěn wèn, shèn sī, míng biàn, dǔ xíng zhě, jiē suǒ yǐ wéi wéi jīng ér qiú wéi yī yě. tā rú bó wén zhě jí yuē lǐ zhī gōng. gé wù zhì zhī zhě jí chéng yì zhī gōng. dào wèn xué jí zūn dé xìng zhī gōng. míng shàn jí chéng shēn zhī gōng, wú èr shuō yě".
〔11〕问:“惟精惟一,是如何用功”?先生曰:“惟一是惟精主意,惟精是惟一功夫。非惟精之外复有惟一也。‘精’字从‘米’。姑以米譬之。要得此米纯然洁白,便是惟一意。然非加舂簸筛拣惟精之工,则不能纯然洁白也。舂簸筛拣,是惟精之功。然亦不过要此米到纯然洁白而已。博学,审问,慎思,明辨,笃行者,皆所以为惟精而求惟一也。他如博文者即约礼之功。格物致知者即诚意之功。道问学即尊德性之功。明善即诚身之功,无二说也”。
12 zhī zhě xíng zhī shǐ. xíng zhě zhī zhī chéng. shèng xué zhǐ yí gè gōng fū. zhī xíng bù kě fēn zuò liǎng shì.
〔12〕知者行之始。行者知之成。圣学只一个功夫。知行不可分作两事。
13 qī diāo kāi yuē:" wú sī zhī wèi néng xìn". fū zǐ shuō zhī. zǐ lù shǐ zi gāo wèi fèi zǎi. zǐ yuē:" zéi fū rén zhī zǐ". céng diǎn yán zhì, fū zǐ xǔ zhī. shèng rén zhī yì kě jiàn yǐ.
〔13〕漆雕开曰:“吾斯之未能信”。夫子说之。子路使子羔为费宰。子曰:“贼夫人之子”。曾点言志,夫子许之。圣人之意可见矣。
14 wèn:" níng jìng cún xīn shí, kě wèi wèi fā zhī zhōng fǒu"? xiān shēng yuē:" jīn rén cún xīn, zhǐ dìng de qì. dāng qí níng jìng shí, yì zhǐ shì qì níng jìng. bù kě yǐ wéi wèi fā zhī zhōng". yuē:" wèi biàn shì zhōng. mò yì shì qiú zhōng gōng fū"?
〔14〕问:“宁静存心时,可为未发之中否”?先生曰:“今人存心,只定得气。当其宁静时,亦只是气宁静。不可以为未发之中”。曰:“未便是中。莫亦是求中功夫”?
yuē:" zhǐ yào qù rén yù, cún tiān lǐ, fāng shì gōng fū. jìng shí niàn niàn qù rén yù, cún tiān lǐ. dòng shí niàn niàn qù rén yù, cún tiān lǐ. bù guǎn níng jìng bù níng jìng. ruò kào nà níng jìng, bù wéi jiàn yǒu xǐ jìng yàn dòng zhī bì. zhōng jiān xǔ duō bìng tòng, zhǐ shì qián fú zài. zhōng bù néng jué qù, yù shì yī jiù zī zhǎng. yǐ xún lǐ wéi zhǔ, hé cháng bù níng jìng? yǐ níng jìng wéi zhǔ, wèi bì néng xún lǐ".
曰:“只要去人欲,存天理,方是功夫。静时念念去人欲,存天理。动时念念去人欲,存天理。不管宁静不宁静。若靠那宁静,不惟渐有喜静厌动之弊。中间许多病痛,只是潜伏在。终不能绝去,遇事依旧滋长。以循理为主,何尝不宁静?以宁静为主,未必能循理”。
15 wèn:" kǒng mén yán zhì, yóu qiú rèn zhèng shì. gōng xī chì rèn lǐ yuè. duō shǎo shí yòng? jí céng xī shuō lái, què shì shuǎ de shì. shèng rén què xǔ tā, shì yì hé rú"? yuē:" sān zi shì yǒu yì bì. yǒu yì bì, biàn piān zhe yī biān. néng cǐ wèi bì néng bǐ. céng diǎn zhè yì sī què wú yì bì. biàn shì' sù qí wèi ér xíng, bù yuàn hū qí wài. sù yí dí, xíng hū yí dí. sù huàn nàn, xíng hū huàn nàn. wú rù ér bù zì dé yǐ'. sān zi suǒ wèi' rǔ qì yě'. céng diǎn biàn yǒu bù qì yì. rán sān zi zhī cái, gè zhuō rán chéng zhāng. fēi ruò shì zhī kōng yán wú shí zhě. gù fū zǐ yì jiē xǔ zhī".
〔15〕问:“孔门言志,由、求任政事。公西赤任礼乐。多少实用?及曾皙说来,却似耍的事。圣人却许他,是意何如”?曰:“三子是有意必。有意必,便偏着一边。能此未必能彼。曾点这意思却无意必。便是‘素其位而行,不愿乎其外。素夷狄,行乎夷狄。素患难,行乎患难。无入而不自得矣’。三子所谓‘汝器也’。曾点便有不器意。然三子之才,各卓然成章。非若世之空言无实者。故夫子亦皆许之”。
16 wèn:" zhī shí bù zhǎng jìn rú hé"? xiān shēng yuē:" wéi xué xū yǒu běn yuán. xū cóng běn yuán shàng yòng lì. jiàn jiàn yíng kē ér jìn. xiān jiā shuō yīng ér, yì shàn pì. yīng ér zài mǔ fù shí, zhǐ shì chún qì. yǒu hé zhī shí? chū tāi hòu, fāng shǐ néng tí. jì ér hòu néng xiào. yòu jì ér hòu néng rèn shi qí fù mǔ xiōng dì. yòu jì ér hòu néng lì, néng xíng, néng chí, néng fù. zú nǎi tiān xià zhī shì, wú bù kě néng. jiē shì jīng qì rì zú, zé jīn lì rì qiáng, cōng míng rì kāi. bú shì chū tāi rì biàn jiǎng qiú tuī xún de lái. gù xū yǒu gè běn yuán. shèng rén dào" wèi tiān dì, yù wàn wù", yě zhī cóng xǐ nù āi yuè wèi fā zhī zhōng shàng yǎng lái. hòu rú bù míng gé wù zhī shuō. jiàn shèng rén wú bù zhī, wú bù néng. biàn yù yú chū xià shǒu shí jiǎng qiú dé jǐn. qǐ yǒu cǐ lǐ". yòu yuē:" lì zhì yòng gōng, rú zhòng shù rán. fāng qí gēn yá, yóu wèi yǒu gàn. jí qí yǒu gàn, shàng wèi yǒu zhī. zhī ér hòu yè. yè ér hòu huā shí. chū zhǒng gēn shí, zhǐ guǎn zāi péi guàn gài. wù zuò zhī xiǎng. wù zuò yè xiǎng. wù zuò huā xiǎng. wù zuò shí xiǎng. xuán xiǎng hé yì? dàn bù wàng zāi péi zhī gōng, pà méi yǒu zhī yè huā guǒ"?
〔16〕问:“知识不长进如何”?先生曰:“为学须有本原。须从本原上用力。渐渐盈科而进。仙家说婴儿,亦善譬。婴儿在母腹时,只是纯气。有何知识?出胎后,方始能啼。既而后能笑。又既而后能认识其父母兄弟。又既而后能立,能行,能持,能负。卒乃天下之事,无不可能。皆是精气日足,则筋力日强,聪明日开。不是出胎日便讲求推寻得来。故须有个本原。圣人到“位天地,育万物”,也只从喜怒哀乐未发之中上养来。后儒不明格物之说。见圣人无不知,无不能。便欲于初下手时讲求得尽。岂有此理”。又曰:“立志用功,如种树然。方其根芽,犹未有干。及其有干,尚未有枝。枝而后叶。叶而后花实。初种根时,只管栽培灌溉。勿作枝想。勿作叶想。勿作花想。勿作实想。悬想何益?但不忘栽培之功,怕没有枝叶花果”?
17 wèn:" kàn shū bù néng míng rú hé"? xiān shēng yuē:" cǐ zhǐ shì zài wén yì shàng chuān qiú, gù bù míng. rú cǐ, yòu bù rú wèi jiù shí xué wèn. tā dào kàn de duō, jiě dé qù. zhǐ shì tā wéi xué suī jí jiě dé míng xiǎo, yì zhōng shēn wú de. xū yú xīn tǐ shàng yòng gōng. fán míng bù dé, xíng bù qù, xū fǎn zài zì xīn shàng tǐ dāng. jí kě tōng. gài sì shū wǔ jīng, bù guò shuō zhè xīn tǐ. zhè xīn tǐ jí suǒ wèi dào xīn. tǐ míng jí shì dào míng. gèng wú èr. cǐ shì wéi xué tóu nǎo chù".
〔17〕问:“看书不能明如何”?先生曰:“此只是在文义上穿求,故不明。如此,又不如为旧时学问。他到看得多,解得去。只是他为学虽极解得明晓,亦终身无得。须于心体上用功。凡明不得,行不去,须反在自心上体当。即可通。盖四书五经,不过说这心体。这心体即所谓道心。体明即是道明。更无二。此是为学头脑处”。
18" xū líng bù mèi, zhòng lǐ ér wàn shì chū". xīn wài wú lǐ. xīn wài wú shì.
〔18〕“虚灵不眛,众理而万事出”。心外无理。心外无事。
19 huò wèn:" huì ān xiān shēng yuē:' rén zhī suǒ yǐ wéi xué zhě, xīn yǔ lǐ ér yǐ'. cǐ yǔ rú hé"? yuē:" xīn jí xìng, xìng jí lǐ. xià yī' yǔ' zì, kǒng wèi miǎn wèi èr. cǐ zài xué zhě shàn guān zhī".
〔19〕或问:“晦庵先生曰:‘人之所以为学者,心与理而已’。此语如何”?曰:“心即性,性即理。下一‘与’字,恐未免为二。此在学者善观之”。
20 huò yuē:" rén jiē yǒu shì xīn. xīn jí lǐ. hé yǐ yǒu wéi shàn yǒu wéi bù shàn"? xiān shēng yuē:" è rén zhī xīn shī qí běn tǐ".
〔20〕或曰:“人皆有是心。心即理。何以有为善有为不善”?先生曰:“恶人之心失其本体”。
21 wèn:"' xī zhī yǒu yǐ jí qí jīng ér bù luàn, rán hòu hé zhī yǒu yǐ jǐn qí dà ér wú yú'. cǐ yán rú hé"? xiān shēng yuē:" kǒng yì wèi jǐn. cǐ lǐ qǐ róng fēn xī? yòu hé xū còu hé dé? shèng rén shuō jīng yī, zì shì jǐn".
〔21〕问:“‘析之有以极其精而不乱,然后合之有以尽其大而无余’。此言如何”?先生曰:“恐亦未尽。此理岂容分析?又何须凑合得?圣人说精一,自是尽”。
22 xǐng chá shì yǒu shì shí cún yǎng, cún yǎng shì wú shì shí xǐng chá.
〔22〕省察是有事时存养,存养是无事时省察。
23 chéng cháng wèn xiàng shān zài rén qíng shì biàn shàng zuò gōng fu zhī shuō. xiān shēng yuē:" chú le rén qíng shì biàn, zé wú shì yǐ. xǐ nù āi yuè fēi rén qíng hū? zì shì tīng yán dòng yǐ zhì fù guì pín jiàn huàn nàn sǐ shēng, jiē shì biàn yě. shì biàn yì zhī zài rén qíng lǐ. qí yào zhī zài zhì zhōng hé. zhì zhōng hé zhī zài jǐn dú".
〔23〕澄尝问象山在人情事变上做工夫之说。先生曰:“除了人情事变,则无事矣。喜怒哀乐非人情乎?自视听言动以至富贵贫贱患难死生,皆事变也。事变亦只在人情里。其要只在致中和。致中和只在谨独”。
24 chéng wèn:" rén yì lǐ zhì zhī míng, yīn yǐ fā ér yǒu". yuē:" rán". tā rì chéng yuē:" cè yǐn xiū wù cí ràng shì fēi, shì xìng zhī biǎo dé xié"? yuē:" rén yì lǐ zhì yě shì biǎo dé. xìng yī ér yǐ. zì qí xíng tǐ yě, wèi zhī tiān. zhǔ zǎi yě, wèi zhī dì. liú xíng yě, wèi zhī mìng. fù yú rén yě, wèi zhī xìng. zhǔ yú shēn yě, wèi zhī xīn. xīn zhī fā yě, yù fù biàn wèi zhī xiào, yù jūn biàn wèi zhī zhōng. zì cǐ yǐ wǎng, míng zhì yú wú qióng, zhǐ yī xìng ér yǐ. yóu rén yī ér yǐ. duì fù wèi zhī zǐ, duì zǐ wèi zhī fù. zì cǐ yǐ wǎng, zhì yú wú qióng, zhǐ yī rén ér yǐ. rén zhǐ yào zài xìng shàng yòng gōng. kàn de yī xìng zì fēn míng, jí wàn lǐ càn rán".
〔24〕澄问:“仁义礼智之名,因已发而有”。曰:“然”。他日澄曰:“恻隐羞恶辞让是非,是性之表德邪”?曰:“仁义礼智也是表德。性一而已。自其形体也,谓之天。主宰也,谓之帝。流行也,谓之命。赋于人也,谓之性。主于身也,谓之心。心之发也,遇父便谓之孝,遇君便谓之忠。自此以往,名至于无穷,只一性而已。犹人一而已。对父谓之子,对子谓之父。自此以往,至于无穷,只一人而已。人只要在性上用功。看得一性字分明,即万理灿然”。
25 yī rì lùn wéi xué gōng fū. xiān shēng yuē:" jiào rén wéi xué bù kě zhí yī piān. chū xué shí xīn yuán yì mǎ, shuān fù bù dìng. qí suǒ sī lǜ duō shì rén yù yī biān. gù qiě jiào zhī jìng zuò xī sī lǜ. jiǔ zhī, qí qí xīn yì shāo dìng. zhǐ xuán kōng jìng shǒu, rú gǎo mù sǐ huī, yì wú yòng. xū jiào tā xǐng chá kè zhì. xǐng chá kè zhì zhī gōng, zé wú shí ér kě jiān. rú qù dào zéi, xū yǒu gè sǎo chú kuò qīng zhī yì. wú shì shí, jiāng hào sè hǎo huò hǎo míng děng sī, zhú yī zhuī jiū sōu xún chū lái. dìng yào bá qù bìng gēn, yǒng bù fù qǐ, fāng shǐ wèi kuài. cháng rú māo zhī bǔ shǔ. yī yǎn kàn zhe, yī ěr tīng zhe. cái yǒu yī niàn méng dòng, jí yǔ kè qù. zhǎn dīng jié tiě, bù kě gū róng yǔ tā fāng biàn. bù kě wō cáng. bù kě fàng tā chū lù. fāng shì zhēn shí yòng gōng. fāng néng sǎo chú kuò qīng. dào de wú sī kě kè, zì yǒu duān gǒng shí zài. suī yuē' hé sī hé lǜ', fēi chū xué shí shì. chū xué bì xū sī xǐng chá kè zhì. jí shì sī chéng. zhǐ sī yí gè tiān lǐ. dào de tiān lǐ chún quán, biàn shì hé sī hé lǜ yǐ".
〔25〕一日论为学工夫。先生曰:“教人为学不可执一偏。初学时心猿意马,拴缚不定。其所思虑多是人欲一边。故且教之静坐息思虑。久之,俟其心意稍定。只悬空静守,如槁木死灰,亦无用。须教他省察克治。省察克治之功,则无时而可间。如去盗贼,须有个扫除廓清之意。无事时,将好色好货好名等私,逐一追究搜寻出来。定要拔去病根,永不复起,方始为快。常如猫之捕鼠。一眼看着,一耳听着。才有一念萌动,即与克去。斩钉截铁,不可姑容与他方便。不可窝藏。不可放他出路。方是真实用功。方能扫除廓清。到得无私可克,自有端拱时在。虽曰‘何思何虑’,非初学时事。初学必须思省察克治。即是思诚。只思一个天理。到得天理纯全,便是何思何虑矣”。
26 chéng wèn:" yǒu rén yè pà guǐ zhě nài hé"? xiān shēng yuē:" zhǐ shì píng rì bù néng jí yì ér xīn yǒu suǒ qiàn, gù pà. ruò sù xíng hé yú shén míng, hé pà zhī yǒu"? zi shēn yuē:" zhèng zhí zhī guǐ bù xū pà. kǒng xié guǐ bù guǎn rén shàn è, gù wèi miǎn pà". xiān shēng yuē:" qǐ yǒu xié guǐ néng mí zhèng rén hū? zhī cǐ yī pà jí shì xīn xié. gù yǒu mí zhī zhě. fēi guǐ mí yě, xīn zì mí ěr. rú rén hào sè, jí shì sè guǐ mí. hǎo huò, jí shì huò guǐ mí. nù suǒ bù dàng nù, shì nù guǐ mí. jù suǒ bù dàng jù, shì jù guǐ mí yě".
〔26〕澄问:“有人夜怕鬼者奈何”?先生曰:“只是平日不能集义而心有所慊,故怕。若素行合于神明,何怕之有”?子莘曰:“正直之鬼不须怕。恐邪鬼不管人善恶,故未免怕”。先生曰:“岂有邪鬼能迷正人乎?只此一怕即是心邪。故有迷之者。非鬼迷也,心自迷耳。如人好色,即是色鬼迷。好货,即是货鬼迷。怒所不当怒,是怒鬼迷。惧所不当惧,是惧鬼迷也”。
27 dìng zhě xīn zhī běn tǐ. tiān lǐ yě. dòng jìng suǒ yù zhī shí yě.
〔27〕定者心之本体。天理也。动静所遇之时也。
28 chéng wèn xué yōng tóng yì. xiān shēng yuē:" zi sī kuò dà xué yī shū zhī yì wèi zhōng yōng shǒu zhāng".
〔28〕澄问学庸同异。先生曰:“子思括大学一书之义为中庸首章”。
29 wèn:" kǒng zǐ zhèng míng. xiān rú shuō shàng gào tiān zǐ, xià gào fāng bó. fèi zhé lì yǐng. cǐ yì rú hé"? xiān shēng yuē:" kǒng nán rú cǐ. qǐ yǒu yī rén zhì jìng jǐn lǐ, dài wǒ ér wéi zhèng, wǒ jiù xiān qù fèi tā, qǐ rén qíng tiān lǐ? kǒng zǐ jì kěn yǔ zhé wéi zhèng, bì yǐ shì tā néng qīng xīn wěi guó ér tīng. shèng rén shèng dé zhì chéng, bì yǐ gǎn huà wèi zhé. shǐ zhī wú fù zhī bù kě yǐ wéi rén. bì jiāng tòng kū bēn zǒu, wǎng yíng qí fù. fù zǐ zhī ài běn yú tiān xìng. zhé néng huǐ tòng zhēn qiè rú cǐ, kuǎi kuì qǐ bù gǎn dòng dǐ yù? kuǎi kuì jì hái, zhé nǎi zhì guó shī lù. kuì yǐ jiàn huà yú zi, yòu yǒu fū zǐ zhì chéng tiáo hé qí jiān, dāng yì jué bù kěn shòu. réng yǐ mìng zhé. qún chén bǎi xìng yòu bì yù de zhé wèi jūn. zhé nǎi zì bào qí zuì è. qǐng yú tiān zǐ, gào yú fāng bó zhū hóu. ér bì yù zhì guó yú fù. kuì yǔ qún chén bǎi xìng, yì jiē biǎo zhé huǐ wù rén xiào zhī měi, qǐng yú tiān zǐ, gào yú fāng bó zhū hóu. bì yù de zhé ér wèi zhī jūn. yú shì jí mìng yú zhé. shǐ zhī fù jūn wèi guó. zhé bù dé yǐ, nǎi rú hòu shì shàng huáng gù shì. lǜ qún chén bǎi xìng zūn kuì wèi tài gōng. bèi wù zhì yǎng. ér shǐ tuì fù qí wèi yān. zé jūn jūn chén chén fù fù zǐ zi, míng zhèng yán shùn. yī jǔ ér kě wéi zhèng yú tiān xià yǐ. kǒng zǐ zhèng míng huò shì rú cǐ".
〔29〕问:“孔子正名。先儒说上告天子,下告方伯。废辄立郢。此意如何”?先生曰:“恐难如此。岂有一人致敬尽礼,待我而为政,我就先去废他,岂人情天理?孔子既肯与辄为政,必已是他能倾心委国而听。圣人盛德至诚,必已感化卫辄。使知无父之不可以为人。必将痛哭奔走,往迎其父。父子之爱本于天性。辄能悔痛真切如此,蒯聩岂不感动底豫?蒯聩既还,辄乃致国诗戮。聩已见化于子,又有夫子至诚调和其间,当亦决不肯受。仍以命辄。群臣百姓又必欲得辄为君。辄乃自暴其罪恶。请于天子,告于方伯诸侯。而必欲致国于父。聩与群臣百姓,亦皆表辄悔悟仁孝之美,请于天子,告于方伯诸侯。必欲得辄而为之君。于是集命于辄。使之复君卫国。辄不得已,乃如后世上皇故事。率群臣百姓尊聩为太公。备物致养。而始退复其位焉。则君君臣臣父父子子,名正言顺。一举而可为政于天下矣。孔子正名或是如此”。
30 chéng zài hóng lú sì cāng jū. hū jiā xìn zhì, yán ér bìng wēi. chéng xīn shén yōu mèn bù néng kān. xiān shēng yuē:" cǐ shí zhèng yí yòng gōng. ruò cǐ shí fàng guò, xián shí jiǎng xué hé yòng? rén zhèng yào zài cǐ shí mó liàn. fù zhī ài zǐ, zì shì zhì qíng. rán tiān lǐ yì zì yǒu gè zhōng hé chù. guò jí shì sī yì. rén yú cǐ chù duō rèn zuò tiān lǐ dāng yōu, zé yī xiàng yōu kǔ, bù zhī jǐ shì' yǒu suǒ yōu huàn, bù dé qí zhèng'. dà dǐ qī qíng suǒ gǎn, duō zhǐ shì guò, shǎo bù jí zhě. cái guò biàn fēi xīn zhī běn tǐ. bì xū tiáo tíng shì zhōng shǐ dé. jiù rú fù mǔ zhī sàng. rén zǐ qǐ bù yù yī kū biàn sǐ, fāng kuài yú xīn? rán què yuē' huǐ bù miè xìng'. fēi shèng rén qiáng zhì zhī yě. tiān lǐ běn tǐ, zì yǒu fèn xiàn. bù kě guò yě. rén dàn yào shí de xīn tǐ, zì rán zēng jiǎn fēn háo bù dé".
〔30〕澄在鸿胪寺仓居。忽家信至,言儿病危。澄心甚忧闷不能堪。先生曰:“此时正宜用功。若此时放过,闲时讲学何用?人正要在此时磨炼。父之爱子,自是至情。然天理亦自有个中和处。过即是私意。人于此处多认做天理当忧,则一向忧苦,不知己是‘有所忧患,不得其正’。大抵七情所感,多只是过,少不及者。才过便非心之本体。必须调停适中始得。就如父母之丧。人子岂不欲一哭便死,方快于心?然却曰‘毁不灭性’。非圣人强制之也。天理本体,自有分限。不可过也。人但要识得心体,自然增减分毫不得”。
31 bù kě wèi" wèi fā zhī zhōng" cháng rén jù yǒu. gài tǐ yòng yī yuán. yǒu shì tǐ, jí yǒu shì yòng. yǒu wèi fā zhī zhōng, jí yǒu fā ér jiē zhōng jié zhī hé. jīn rén wèi néng yǒu fā ér jiē zhōng jié zhī hé. xū zhī shì tā wèi fā zhī zhōng yì wèi néng quán dé.
〔31〕不可谓“未发之中”常人俱有。盖体用一源。有是体,即有是用。有未发之中,即有发而皆中节之和。今人未能有发而皆中节之和。须知是他未发之中亦未能全得。
32 yì zhī cí shì" chū jiǔ qián lóng wù yòng" liù zì. yì zhī xiàng shì chū huà. yì zhī biàn shì zhí qí huà. yì zhī zhàn shì yòng qí cí.
〔32〕易之辞是“初九潜龙勿用”六字。易之象是初画。易之变是值其画。易之占是用其辞。
33 yè qì shì jiù cháng rén shuō. xué zhě néng yòng gōng, zé rì jiān yǒu shì wú shì, jiē shì cǐ qì xī jù fā shēng chù. shèng rén zé bù xiāo shuō yè qì.
〔33〕夜气是就常人说。学者能用功,则日间有事无事,皆是此气翕聚发生处。圣人则不消说夜气。
34 chéng wèn cāo cún shě wáng zhāng. yuē:"' chū rù wú shí, mò zhī qí xiāng'. cǐ suī jiù cháng rén xīn shuō. xué zhě yì xū shì zhī dé xīn zhī běn tǐ, yì yuán shì rú cǐ. zé cāo cún gōng fū, shǐ méi bìng tòng. bù kě biàn wèi chū wèi wáng rù wèi cún. ruò lùn běn tǐ, yuán shì wú chū wú rù de. ruò lùn chū rù, zé qí sī lǜ yùn yòng shì chū. rán zhǔ zǎi cháng zhāo zhāo zài cǐ, hé chū zhī yǒu? jì wú suǒ chū, hé rù zhī yǒu? chéng zǐ suǒ wèi qiāng zǐ, yì zhǐ shì tiān lǐ ér yǐ. suī zhōng rì yìng chóu, ér bù chū tiān lǐ, jí shì zài qiāng zǐ lǐ. ruò chū tiān lǐ, sī wèi zhī fàng, sī wèi zhī wáng". yòu yuē" chū rù yì zhǐ shì dòng jìng. dòng jìng wú duān. qǐ yǒu xiāng xié"?
〔34〕澄问操存舍亡章。曰:“‘出入无时,莫知其乡’。此虽就常人心说。学者亦须是知得心之本体,亦元是如此。则操存功夫,始没病痛。不可便谓出为亡入为存。若论本体,元是无出无入的。若论出入,则其思虑运用是出。然主宰常昭昭在此,何出之有?既无所出,何入之有?程子所谓腔子,亦只是天理而已。虽终日应酬,而不出天理,即是在腔子里。若出天理,斯谓之放,斯谓之亡”。又曰“出入亦只是动静。动静无端。岂有乡邪”?
35 wáng jiā xiù wèn:" fú yǐ chū lí shēng sǐ yòu rén rù dào. xiān yǐ cháng shēng jiǔ shì yòu rén rù dào. qí xīn yì bú shì yào rén zuò bù hǎo. jiū qí jí zhì, yì shì jiàn de shèng rén shàng yī jié. rán fēi rén dào zhèng lù. rú jīn shì zhě, yǒu yóu kē, yǒu yóu gòng, yǒu yóu chuán fèng yì bān zuò dào dà guān. bì jìng fēi rù shì zhèng lù, jūn zǐ bù yóu yě. xiān fó dào jí chǔ, yǔ rú zhě lüè tóng. dàn yǒu le shàng yī jié, yí le xià yī jié. zhōng bù shì shèng rén zhī quán. rán qí shàng yī jié tóng zhě, bù kě wū yě. hòu shì rú zhě yòu zhǐ de shèng rén xià yī jié. fēn liè shī zhēn. liú ér wèi jì sòng, cí zhāng, gōng lì, xùn gǔ. yì zú bù miǎn wèi yì duān. shì sì jiā zhě, zhōng shēn láo kǔ yú shēn xīn wú fēn háo yì. shì bǐ xiān fó zhī tú, qīng xīn guǎ yù, chāo rán yú shì lèi zhī wài zhě, fǎn ruò yǒu suǒ bù jí yǐ. jīn xué zhě bù bì xiān pái xiān fó. qiě dāng dǔ zhì wèi shèng rén zhī xué. shèng rén zhī xué míng, zé xiān fó zì mǐn. bù rán, zé cǐ zhī suǒ xué, kǒng bǐ huò yǒu bù xiè. ér fǎn yù qí fǔ jiù, bù yì nán hū? bǐ jiàn rú cǐ. xiān shēng yǐ wéi hé rú"? xiān shēng yuē:" suǒ lùn dà lüè yì shì. dàn wèi shàng yī jié, xià yī jié, yì shì rén jiàn piān liǎo rú cǐ. ruò lùn shèng rén dà zhōng zhì zhèng zhī dào, chè shàng chè xià. zhǐ shì yī guàn. gèng yǒu shèn shàng yī jié, xià yī jié?'" yī yīn yī yáng zhī wèi dào dàn rén zhě jiàn zhī biàn wèi zhī rén. zhī zhě jiàn zhī biàn wèi zhī zhì. bǎi xìng yòu rì yòng ér bù zhī. gù jūn zǐ zhī dào xiān yǐ'. rén zhì qǐ kě bù wèi zhī dào? dàn jiàn de piān le, biàn yǒu bì bìng".
〔35〕王嘉秀问:“佛以出离生死诱人入道。仙以长生久视诱人入道。其心亦不是要人做不好。究其极至,亦是见得圣人上一截。然非人道正路。如今仕者,有由科,有由贡,有由传奉一般做到大官。毕竟非入仕正路,君子不由也。仙佛到极处,与儒者略同。但有了上一截,遗了下一截。终不似圣人之全。然其上一截同者,不可诬也。后世儒者又只得圣人下一截。分裂失真。流而为记诵,词章,功利,训诂。亦卒不免为异端。是四家者,终身劳苦于身心无分毫益。视彼仙佛之徒,清心寡欲,超然于世累之外者,反若有所不及矣。今学者不必先排仙佛。且当笃志为圣人之学。圣人之学明,则仙佛自泯。不然,则此之所学,恐彼或有不屑。而反欲其俯就,不亦难乎?鄙见如此。先生以为何如”?先生曰:“所论大略亦是。但谓上一截,下一截,亦是人见偏了如此。若论圣人大中至正之道,彻上彻下。只是一贯。更有甚上一截,下一截?‘“一阴一阳之谓道但仁者见之便谓之仁。知者见之便谓之智。百姓又日用而不知。故君子之道鲜矣’。仁智岂可不谓之道?但见得偏了,便有弊病”。
36 shī gù shì yì. guī yì shì yì.
〔36〕蓍固是易。龟亦是易。
37 wèn:" kǒng zǐ wèi wǔ wáng wèi jǐn shàn, kǒng yì yǒu bù mǎn yì". xiān shēng yuē:" zài wǔ wáng zì hé rú cǐ". yuē:" shǐ wén wáng wèi méi, bì jìng rú hé"? yuē:" wén wáng zài shí, tiān xià sān fēn yǐ yǒu qí èr. ruò dào wǔ wáng fá shāng zhī shí, wén wáng ruò zài, huò zhě bù zhì xīng bīng. bì rán zhè yī fēn yì lái guī le wén wáng. zhǐ shàn chǔ zhòu, shǐ bù dé zòng è ér yǐ".
〔37〕问:“孔子谓武王未尽善,恐亦有不满意”。先生曰:“在武王自合如此”。曰:“使文王未没,毕竟如何”?曰:“文王在时,天下三分已有其二。若到武王伐商之时,文王若在,或者不致兴兵。必然这一分亦来归了文王。只善处纣,使不得纵恶而已”。
38 wèn:" mèng yú yán' zhí zhōng wú quán yóu zhí yī'". xiān shēng yuē:" zhōng zhǐ yǒu tiān lǐ, zhǐ shì yì. suí shí biàn yì, rú hé zhí dé? xū shì yīn shí zhì yí. nán yù xiān dìng yí gè guī jǔ zài. rú hòu shì rú zhě yào jiāng dào lǐ yī yī shuō de wú xià lòu. lì dìng gè gé shì. cǐ zhèng shì zhí yī".
〔38〕问:“孟于言‘执中无权犹执一’”。先生曰:“中只有天理,只是易。随时变易,如何执得?须是因时制宜。难预先定一个规矩在。如后世儒者要将道理一一说得无罅漏。立定个格式。此正是执一”。
39 táng xǔ wèn:" lì zhì shì cháng cún gè shàn niàn yào wéi shàn qù è fǒu"? yuē:" shàn niàn cún shí, jí shì tiān lǐ. cǐ niàn jí gèng sī hé shàn? cǐ niàn fēi è, gèng qù hé è? cǐ niàn rú shù zhī gēn yá. lì zhì zhě zhǎng lì cǐ shàn niàn ér yǐ.' cóng xīn suǒ yù bù yú jǔ', zhǐ shì zhì dào shú chù".
〔39〕唐诩问:“立志是常存个善念要为善去恶否”?曰:“善念存时,即是天理。此念即更思何善?此念非恶,更去何恶?此念如树之根芽。立志者长立此善念而已。‘从心所欲不踰矩’,只是志到熟处”。
40 jīng shén, dào dé, yán dòng, dà shuài shōu liǎn wéi zhǔ. fā sàn shì bù dé yǐ. tiān dì rén wù jiē rán.
〔40〕精神,道德,言动,大率收敛为主。发散是不得已。天地人物皆然。
41 wèn:" wén zhōng zǐ shì rú hé rén"? xiān shēng yuē:" wén zhōng zǐ shù jī' jù tǐ ér wēi'. xī qí zǎo sǐ". wèn:" rú hé què yǒu xù jīng zhī fēi"? yuē:" xù jīng yì wèi kě jǐn fēi". qǐng wèn. liáng jiǔ, yuē:" gèng jué' liáng gōng xīn dú kǔ'".
〔41〕问:“文中子是如何人”?先生曰:“文中子庶几‘具体而微’。惜其早死”。问:“如何却有续经之非”?曰:“续经亦未可尽非”。请问。良久,曰:“更觉‘良工心独苦’”。
42 xǔ lǔ zhāi wèi rú zhě yǐ. zhì shēng wèi xiān zhī shuō yì wù rén.
〔42〕许鲁斋谓儒者以。治生为先之说亦误人。
43 wèn xiān jiā yuán qì, yuán shén, yuán jīng. xiān shēng yuē:" zhǐ shì yī jiàn. liú xíng wéi qì. níng jù wèi jīng. miào yòng wèi shén".
〔43〕问仙家元气,元神,元精。先生曰:“只是一件。流行为气。凝聚为精。妙用为神”。
44 xǐ nù āi yuè, běn tǐ zì shì zhōng hé de. cái zì jiā kàn xiē yì sī, biàn guò bù jí, biàn shì sī.
〔44〕喜怒哀乐,本体自是中和的。才自家看些意思,便过不及,便是私。
45 wèn:" kū zé bù gē". xiān shēng yuē:" shèng rén xīn tǐ zì rán rú cǐ".
〔45〕问:“哭则不歌”。先生曰:“圣人心体自然如此”。
46 kè jǐ xū yào sǎo chú kuò qīng, yī háo bù cún fāng shì. yǒu yī háo zài, zé zhòng è xiàng yǐn ér lái.
〔46〕克己须要扫除廓清,一毫不存方是。有一毫在,则众恶相引而来。
47 wèn lǜ lǚ xīn shū, xiān shēng yuē:" xué zhě dāng wù wèi jí. suàn de cǐ shù shú, yì kǒng wèi yǒu yòng. bì xū xīn zhōng xiān jù lǐ yuè zhī běn fāng kě. qiě rú qí shū shuō, dōng yòng guǎn yǐ hòu qì. rán zhì dōng zhì nà yī kè shí, guǎn huī zhī fēi, huò yǒu xiān hòu xū yú zhī jiān. yān zhī nà guǎn zhèng zhí dōng zhì zhī kè? xū zì xīn zhōng xiān xiǎo de dōng zhì zhī kè shǐ dé. cǐ biàn yǒu bù tōng chù. xué zhě xū xiān cóng lǐ yuè běn yuán shàng yòng gōng".
〔47〕问律吕新书,先生曰:“学者当务为急。算得此数熟,亦恐未有用。必须心中先具礼乐之本方可。且如其书说,冬用管以候气。然至冬至那一刻时,管灰之飞,或有先后须臾之间。焉知那管正值冬至之刻?须自心中先晓得冬至之刻始得。此便有不通处。学者须先从礼乐本原上用功”。
48 yuē rén yún," xīn yóu jìng yě. shèng rén xīn rú míng jìng. cháng rén xīn rú hūn jìng. jìn shì gé wù zhī shuō, rú yǐ jìng zhào wù, zhào shàng yòng gōng. bù zhī jìng shàng hūn zài, hé néng zhào? xiān shēng zhī gé wù, rú mó jìng ér shǐ zhī míng. mó shàng yòng gōng. míng liǎo hòu yì wèi cháng fèi zhào".
〔48〕曰仁云,“心犹镜也。圣人心如明镜。常人心如昏镜。近世格物之说,如以镜照物,照上用功。不知镜尚昏在,何能照?先生之格物,如磨镜而使之明。磨上用功。明了后亦未尝废照”。
49 wèn dào zhī jīng cū. xiān shēng yuē:" dào wú jīng cū. rén zhī suǒ jiàn yǒu jīng cū. rú zhè yī jiān fáng. rén chū jìn lái, zhǐ bèi yí gè dà guī mó rú cǐ. chù jiǔ biàn zhù bì zhī lèi, yī yī kàn de míng bái. zài jiǔ, rú zhù shàng yǒu xiē wén zǎo, xì xì dōu kàn chū lái. rán zhǐ shì yī jiān fáng".
〔49 〕问道之精粗。先生曰:“道无精粗。人之所见有精粗。如这一间房。人初进来,只贝一个大规模如此。处久便柱壁之类,一一看得明白。再久,如柱上有些文藻,细细都看出来。然只是一间房”。
50 xiān shēng yuē:" zhū gōng jìn jiàn shí, shǎo yí wèn. hé yě? rén bù yòng lì, mò bù zì yǐ wéi jǐ zhī. wéi xué zhǐ xún ér xíng zhī shì yǐ. shū bù zhī sī yù rì shēng. rú dì shàng chén yī rì bù sǎo, biàn yòu yǒu yī céng. zhuó shí yòng gōng, biàn jiàn dào wú zhōng qióng. yù tàn yù shēn. bì shǐ jīng bái wú yī háo bù chè fāng kě".
〔50〕先生曰:“诸公近见时,少疑问。何也?人不用力,莫不自以为己知。为学只循而行之是矣。殊不知私欲日生。如地上尘一日不扫,便又有一层。着实用功,便见道无终穷。愈探愈深。必使精白无一毫不彻方可”。
51 wèn:" zhī zhì rán hòu kě yǐ yán chéng yì. jīn tiān lǐ rén yù zhī zhī wèi jǐn, rú hé yòng dé kè jǐ gōng fū"? xiān shēng yuē:" rén ruò zhēn shí qiè jǐ yòng gōng bù yǐ, zé yú cǐ xīn tiān lǐ zhī jīng wēi, rì jiàn yī rì. sī yù zhī xì wēi, yì rì jiàn yī rì. ruò bù yòng kè jǐ gōng fū, zhōng rì zhǐ shì shuō huà ér yǐ. tiān lǐ zhōng bù zì jiàn, sī yù yì zhōng bù zì jiàn. rú rén zǒu lù yì bān. zǒu dé yī duàn, fāng rèn de yī duàn. zǒu dào qí lù chù, yǒu yí biàn wèn. wèn le yòu zǒu. fāng jiàn néng dào de yù dào zhī chù. jīn rén yú jǐ zhī zhī tiān lǐ bù kěn cún. jǐ zhī zhī rén yù bù kěn qù. qiě zhǐ guǎn chóu bù néng jǐn zhī. zhǐ guǎn xián jiǎng. hé yì zhī yǒu? qiě dài kè dé zì jǐ wú sī kě kè, fāng chóu bù néng jǐn zhī, yì wèi chí zài".
〔51〕问:“知至然后可以言诚意。今天理人欲知之未尽,如何用得克己工夫”?先生曰:“人若真实切己用功不已,则于此心天理之精微,日见一日。私欲之细微,亦日见一日。若不用克己工夫,终日只是说话而已。天理终不自见,私欲亦终不自见。如人走路一般。走得一段,方认得一段。走到歧路处,有疑便问。问了又走。方渐能到得欲到之处。今人于己知之天理不肯存。己知之人欲不肯去。且只管愁不能尽知。只管闲讲。何益之有?且待克得自己无私可克,方愁不能尽知,亦未迟在”。
52 wèn:" dào yī ér yǐ. gǔ rén lùn dào wǎng wǎng bù tóng. qiú zhī yì yǒu yào hū"? xiān shēng yuē:" dào wú fāng tǐ. bù kě zhí zhuó. què jū zhì yú wén yì shàng qiú dào yuǎn yǐ. rú jīn rén zhǐ shuō tiān. qí shí hé cháng jiàn tiān? wèi rì yuè fēng léi jí tiān, bù kě. wèi rén wù cǎo mù bú shì tiān, yì bù kě. dào jí shì tiān. ruò shí de shí, hé mò ér fēi dào? rén dàn gè yǐ qí yī yú zhī jiàn, rèn dìng yǐ wéi dào zhǐ rú cǐ, suǒ yǐ bù tóng. ruò jiě xiàng lǐ xún qiú, jiàn de zì jǐ xīn tǐ, jí wú shí wú chǔ bú shì cǐ dào. gèn gǔ gèn jīn. wú zhōng wú shǐ. gèng yǒu shèn tóng yì? xīn jí dào. dào jí tiān. zhī xīn zé zhī dào zhī tiān". yòu yuē:" zhū jūn yào shí jiàn cǐ dào, xū cóng zì jǐ xīn shàng tǐ rèn, bù jiǎ wài qiú shǐ dé".
〔52〕问:“道一而已。古人论道往往不同。求之亦有要乎”?先生曰:“道无方体。不可执着。却拘滞于文义上求道远矣。如今人只说天。其实何尝见天?谓日月风雷即天,不可。谓人物草木不是天,亦不可。道即是天。若识得时,何莫而非道?人但各以其一隅之见,认定以为道止如此,所以不同。若解向里寻求,见得自己心体,即无时无处不是此道。亘古亘今。无终无始。更有甚同异?心即道。道即天。知心则知道知天”。又曰:“诸君要实见此道,须从自己心上体认,不假外求始得”。
53 wèn:" míng wù dù shù. yì xū xiān jiǎng qiú fǒu"? xiān shēng yuē:" rén zhǐ yào chéng jiù zì jiā xīn tǐ, zé yòng zài qí zhōng. rú yǎng dé xīn tǐ guǒ yǒu wèi fā zhī zhōng, zì rán yǒu fā ér zhōng jié zhī hé. zì rán wú shī bù kě. jì wú shì xīn, suī yù xiān jiǎng dé shì shàng xǔ duō míng wù dù shù, yǔ jǐ yuán bù xiāng gān. zhǐ shì zhuāng zhuì lín shí, zì xíng bù qù. yì bú shì jiāng míng wù dù shù quán rán bù lǐ. zhǐ yào' zhī suǒ xiān hòu, zé jìn dào'". yòu yuē:" rén yào suí cái chéng jiù, cái shì qí suǒ néng wéi. rú kuí zhī lè, jì zhī zhǒng. shì tā zī xìng hé xià biàn rú cǐ. chéng jiù zhī zhě, yì zhǐ shì yào tā xīn tǐ chún hū tiān lǐ. qí yùn yòng chǔ, jiē cóng tiān lǐ shàng fā lái, rán hòu wèi zhī cái. dào de chún hū tiān lǐ chù, yì néng bù qì. shǐ kuí jì yì yì ér wèi, dāng yì néng zhī". yòu yuē:" rú' sù fù guì, xíng hū fù guì. sù huàn nàn, xíng hū huàn nàn', jiē shì bù qì. cǐ wéi yǎng dé xīn tǐ zhèng zhě néng zhī".
〔53〕问:“名物度数。亦须先讲求否”?先生曰:“人只要成就自家心体,则用在其中。如养得心体果有未发之中,自然有发而中节之和。自然无施不可。茍无是心,虽预先讲得世上许多名物度数,与己原不相干。只是装缀临时,自行不去。亦不是将名物度数全然不理。只要‘知所先后,则近道’”。又曰:“人要随才成就,才是其所能为。如夔之乐,稷之种。是他资性合下便如此。成就之者,亦只是要他心体纯乎天理。其运用处,皆从天理上发来,然后谓之才。到得纯乎天理处,亦能不器。使夔稷易艺而为,当亦能之”。又曰:“如‘素富贵,行乎富贵。素患难,行乎患难’,皆是不器。此惟养得心体正者能之”。
54" yǔ qí wéi shù qǐng wú yuán zhī táng shuǐ, bù ruò wéi shù chǐ yǒu yuán zhī jǐng shuǐ, shēng yì bù qióng". shí xiān shēng zài táng biān zuò. bàng yǒu jǐng, gù yǐ zhī yù xué yún.
〔54〕“与其为数顷无源之塘水,不若为数尺有源之井水,生意不穷”。时先生在塘边坐。傍有井,故以之喻学云。
55 wèn:" shì dào rì jiàng. tài gǔ shí qì xiàng, rú hé fù jiàn de"? xiān shēng yuē" yī rì biàn shì yī yuán. rén píng dàn shí qǐ zuò, wèi yǔ wù jiē. cǐ xīn qīng míng jǐng xiàng, biàn rú zài fú xī shí yóu yì bān".
〔55〕问:“世道日降。太古时气象,如何复见得”?先生曰“一日便是一元。人平旦时起坐,未与物接。此心清明景象,便如在伏羲时游一般”。
56 wèn:" xīn yào zhú wù. rú hé zé kě"? xiān shēng yuē:" rén jūn duān gǒng qīng mù, liù qīng fēn zhí, tiān xià nǎi zhì. xīn tǒng wǔ guān, yì yào rú cǐ. jīn yǎn yào shì shí, xīn biàn zhú zài sè shàng. ěr yào tīng shí, xīn biàn zhú zài shēng shàng. rú rén jūn yào xuǎn guān shí, biàn zì qù zuò zài lì bù. yào diào jūn shí, biàn zì qù zuò zài bīng bù. rú cǐ, qǐ wéi shī què jūn tǐ? liù qīng yì jiē bù dé qí zhí".
〔56〕问:“心要逐物。如何则可”?先生曰:“人君端拱清穆,六卿分职,天下乃治。心统五官,亦要如此。今眼要视时,心便逐在色上。耳要听时,心便逐在声上。如人君要选官时,便自去坐在吏部。要调军时,便自去坐在兵部。如此,岂惟失却君体?六卿亦皆不得其职”。
51 shàn niàn fā ér zhī zhī, ér chōng zhī. è niàn fā ér zhī zhī, ér è zhī. zhī yǔ chōng yǔ è zhě, zhì yě. tiān cōng míng yě. shèng rén zhǐ yǒu cǐ. xué zhě dāng cún cǐ.
〔51〕善念发而知之,而充之。恶念发而知之,而遏之。知与充与遏者,志也。天聪明也。圣人只有此。学者当存此。
58 chéng yuē:" hào sè, hǎo lì, hǎo míng děng xīn, gù shì sī yù. rú xián sī zá lǜ, rú hé yì wèi zhī sī yù"? xiān shēng yuē:" bì jìng cóng hào sè, hǎo lì, hǎo míng děng gēn shàng qǐ. zì xún qí gēn biàn jiàn. rú rǔ xīn zhōng jué zhī shì wú yǒu zuò jié dào de sī lǜ. hé yě? yǐ rǔ yuán wú shì xīn yě. rǔ ruò yú huò sè míng lì děng xīn, yī qiè jiē rú bù zuò jié dào zhī xīn yì bān, dōu xiāo miè le. guāng guāng zhǐ shì xīn zhī běn tǐ. kàn yǒu shèn xián sī lǜ? cǐ biàn shì' jì rán bù dòng'. biàn shì' wèi fā zhī zhōng'. biàn shì' kuò rán dà gōng'. zì rán' gǎn ér suì tōng'. zì rán' fā ér zhōng jié'. zì rán' wù lái shùn yìng'".
〔58〕澄曰:“好色,好利,好名等心,固是私欲。如闲思杂虑,如何亦谓之私欲”?先生曰:“毕竟从好色,好利,好名等根上起。自寻其根便见。如汝心中决知是无有做劫盗的思虑。何也?以汝元无是心也。汝若于货色名利等心,一切皆如不做劫盗之心一般,都消灭了。光光只是心之本体。看有甚闲思虑?此便是‘寂然不动’。便是‘未发之中’。便是‘廓然大公’。自然‘感而遂通’。自然‘发而中节’。自然‘物来顺应’”。
59 wèn zhì zhì qì cì. xiān shēng rì,"' zhì zhī suǒ zhì, qì yì zhì yān' zhī wèi. fēi' jí zhì cì èr' zhī wèi.' chí qí zhì', zé yǎng qì zài qí zhōng.' wú bào qí qì', zé yì chí qí zhì yǐ. mèng zǐ jiù gào zi zhī piān, gù rú cǐ jiā chí shuō".
〔59〕问志至气次。先生日,“‘志之所至,气亦至焉’之谓。非‘极至次贰’之谓。‘持其志’,则养气在其中。‘无暴其气’,则亦持其志矣。孟子救告子之偏,故如此夹持说”。
60 wèn:" xiān rú yuē:' shèng rén zhī dào, bì jiàng ér zì bēi. xián rén zhī yán, zé yǐn ér zì gāo'. rú hé"? xiān shēng rì," bù rán. rú cǐ què nǎi wěi yě. shèng rén rú tiān. wú wǎng ér fēi tiān. sān guāng zhī shàng, tiān yě. jiǔ dì zhī xià, yì tiān yě. tiān hé cháng yǒu jiàng ér zì bēi? cǐ suǒ wèi dà ér huà zhī yě. xián rén rú shān yuè. shǒu qí gāo ér yǐ. rán bǎi rèn zhě bù néng yǐn ér wèi qiān rèn. qiān rèn zhě bù néng yǐn ér wèi wàn rèn. shì xián rén wèi cháng yǐn ér zì gāo yě. yǐn ér zì gāo, zé wěi yǐ".
〔60〕问:“先儒曰:‘圣人之道,必降而自卑。贤人之言,则引而自高’。如何”?先生日,“不然。如此却乃伪也。圣人如天。无往而非天。三光之上,天也。九地之下,亦天也。天何尝有降而自卑?此所谓大而化之也。贤人如山岳。守其高而已。然百仞者不能引而为千仞。千仞者不能引而为万仞。是贤人未尝引而自高也。引而自高,则伪矣”。
61 wèn:" yī chuān wèi' bù dàng yú xǐ nù āi yuè wèi fā zhī qián qiú zhōng'. yán píng què jiào xué zhě kàn wèi fā zhī qián qì xiàng. hé rú"? xiān shēng rì," jiē shì yě. yī chuān kǒng rén yú wèi fā qián tǎo gè zhōng, bǎ zhōng zuò yī wù kàn. rú wú xiàng suǒ wèi rèn qì dìng shí zuò zhōng. gù lìng zhǐ yú hán yǎng xǐng chá shàng yòng gōng. yán píng kǒng rén wèi biàn yǒu xià shǒu chù, gù lìng rù shí shí kè kè qiú mò fā qián qì xiàng. shǐ rén zhèng mù ér shì wéi cǐ, qīng ěr ér tīng wéi cǐ. jí shì' jiè shèn bù dǔ. kǒng jù bù wén' de gōng fū. jiē gǔ rén bù dé yǐ yòu rén zhī yán yě".
〔61〕问:“伊川谓‘不当于喜怒哀乐未发之前求中’。延平却教学者看未发之前气象。何如”?先生日,“皆是也。伊川恐人于未发前讨个中,把中做一物看。如吾向所谓认气定时做中。故令只于涵养省察上用功。延平恐人未便有下手处,故令入时时刻刻求末发前气象。使人正目而视惟此,倾耳而听惟此。即是‘戒慎不睹。恐惧不闻’的工夫。皆古人不得已诱人之言也”。
62 chéng wèn:" xǐ nù āi yuè zhī zhōng hé. qí quán tǐ cháng rén gù bù néng yǒu. rú yī jiàn xiǎo shì dāng xǐ nù zhě, píng shí wú xǐ nù zhī xīn. zhì qí lín shí, yì néng zhōng jié. yì kě wèi zhī zhōng hé hū"? xiān shēng yuē:" zài yī shí zhī shì, gù yì kě wèi zhī zhōng hé. rán wèi kě wèi zhī dà běn dá dào. rén xìng jiē shàn. zhōng hé shì rén rén yuán yǒu de. qǐ kě wèi wú? dàn cháng rén zhī xīn jì yǒu suǒ hūn bì, zé qí běn tǐ suī yì shí shí fā jiàn, zhōng shì zàn míng zàn miè, fēi qí quán tǐ dà yòng yǐ. wú suǒ bù zhōng, rán hòu wèi zhī dà běn. wú suǒ bù hé, rán hòu wèi zhī dá dào. wéi tiān xià zhī zhì chéng, rán hòu néng lì tiān xià zhī dà běn". yuē:" chéng yú zhōng zì zhī yì shàng wèi míng". yuē:" cǐ xū zì xīn tǐ rèn chū lái. fēi yán yǔ suǒ néng yù. zhōng zhǐ shì tiān lǐ". yuē:" hé zhě wèi tiān lǐ"? yuē:" qù de rén yù, biàn shí tiān lǐ". yuē:" tiān lǐ hé yǐ wèi zhī zhōng"? yuē:" wú suǒ piān yǐ". yuē:" wú suǒ piān yǐ, shì hé děng qì xiàng"? yuē:" rú míng jìng rán. quán tǐ yíng chè, lüè wú xiān chén rǎn zhe". yuē:" piān yǐ shì yǒu suǒ rǎn zhe. rú zhe zài hào sè hǎo lì hǎo míng děng xiàng shàng, fāng jiàn de piān yǐ. ruò wèi fā shí, měi sè míng lì jiē wèi xiāng zhe. hé yǐ biàn zhī qí yǒu suǒ piān yǐ"? yuē:" suī wèi xiāng zhe, rán píng rì hào sè hǎo lì hǎo míng zhī xīn, yuán wèi cháng wú. jì wèi cháng wú, jí wèi zhī yǒu. jì wèi zhī yǒu, zé yì bù kě wèi wú piān yǐ. pì zhī bìng nüè zhī rén, suī yǒu shí bù fā, ér bìng gēn yuán bù céng chú, zé yì bù dé wèi zhī wú bìng zhī rén yǐ. xū shì píng rì hào sè hǎo lì hǎo míng děng xiàng yī yīng sī xīn, sǎo chú dàng dí, wú fù xiān háo liú zhì. ér cǐ xīn quán tǐ kuò rán, chún shì tiān lǐ. fāng kě wèi zhī xǐ nù āi yuè wèi fā zhī zhōng. fāng shì tiān xià zhī dà běn".
〔62〕澄问:“喜怒哀乐之中和。其全体常人固不能有。如一件小事当喜怒者,平时无喜怒之心。至其临时,亦能中节。亦可谓之中和乎”?先生曰:“在一时之事,固亦可谓之中和。然未可谓之大本达道。人性皆善。中和是人人原有的。岂可谓无?但常人之心既有所昏蔽,则其本体虽亦时时发见,终是暂明暂灭,非其全体大用矣。无所不中,然后谓之大本。无所不和,然后谓之达道。惟天下之至诚,然后能立天下之大本”。曰:“澄于中字之义尚未明”。曰:“此须自心体认出来。非言语所能喻。中只是天理”。曰:“何者为天理”?曰:“去得人欲,便识天理”。曰:“天理何以谓之中”?曰:“无所偏倚”。曰:“无所偏倚,是何等气象”?曰:“如明镜然。全体莹彻,略无纤尘染着”。曰:“偏倚是有所染着。如着在好色好利好名等项上,方见得偏倚。若未发时,美色名利皆未相着。何以便知其有所偏倚”?曰:“虽未相着,然平日好色好利好名之心,原未尝无。既未尝无,即谓之有。既谓之有,则亦不可谓无偏倚。譬之病疟之人,虽有时不发,而病根原不曾除,则亦不得谓之无病之人矣。须是平日好色好利好名等项一应私心,扫除荡涤,无复纤毫留滞。而此心全体廓然,纯是天理。方可谓之喜怒哀乐未发之中。方是天下之大本”。
63 wèn:"' yán zi méi ér shèng xué wáng'. cǐ yǔ bù néng wú yí". xiān shēng yuē" jiàn shèng dào zhī quán zhě wéi yán zi. guān kuì rán yī tàn kě jiàn. qí wèi' fū zǐ xún xún rán shàn yòu rén. bó wǒ yǐ wén, yuē wǒ yǐ lǐ'. shì jiàn pò hòu rú cǐ shuō. bó wén yuē lǐ, rú hé shì shàn yòu rén. xué zhě xū sī zhī. dào zhī quán tǐ, shèng rén yì nán yǐ yǔ rén. xū shì xué zhě zì xiū zì wù. yán zi' suī yù cóng zhī, mò yóu yě yǐ' jí wén wáng wàng dào wèi jiàn yì. wàng dào wèi jiàn, nǎi shì zhēn jiàn. yán zi méi, ér shèng xué zhī zhèng pài, suì bù jìn chuán yǐ".
〔63〕问:“‘颜子没而圣学亡’。此语不能无疑”。先生曰“见圣道之全者惟颜子。观喟然一叹可见。其谓‘夫子循循然善诱人。博我以文,约我以礼’。是见破后如此说。博文约礼,如何是善诱人。学者须思之。道之全体,圣人亦难以语人。须是学者自修自悟。颜子‘虽欲从之,末由也已’即文王望道未见意。望道未见,乃是真见。颜子没,而圣学之正派,遂不尽传矣”。
64 wèn:" shēn zhī zhǔ wèi xīn, xīn zhī líng míng shì zhī. zhī zhī fā dòng shì yì. yì zhī suǒ kàn wèi wù. shì rú cǐ fǒu"? xiān shēng yuē:" yì shì".
〔64〕问:“身之主为心,心之灵明是知。知之发动是意。意之所看为物。是如此否”?先生曰:“亦是”。
65 zhǐ cún dé cǐ xīn cháng jiàn zài biàn shì xué. guò qù wèi lái shì, sī zhī hé yì? tú fàng xīn ěr.
〔65〕只存得此心常见在便是学。过去未来事,思之何益?徒放心耳。
66 yán yǔ wú xù, yì zú yǐ jiàn xīn zhī bù cún.
〔66〕言语无序,亦足以见心之不存。
67 shàng qiān wèn:" mèng zǐ zhī bù dòng xīn yǔ gào zi yì". xiān shēng yuē:" gào zi shì yìng bǎ zhuō zhe cǐ xīn, yào tā bù dòng. mèng zǐ què shì jí yì dào zì rán bù dòng". yòu yuē:" xīn zhī běn tǐ yuán zì bù dòng. xīn zhī běn tǐ jí shì xìng. xìng jí shì lǐ. xìng yuán bù dòng. lǐ yuán bù dòng. jí yì shì fù qí xīn zhī běn tǐ".
〔67〕尚谦问:“孟子之不动心与告子异”。先生曰:“告子是硬把捉着此心,要他不动。孟子却是集义到自然不动”。又曰:“心之本体原自不动。心之本体即是性。性即是理。性元不动。理元不动。集义是复其心之本体”。
68 wàn xiàng sēn rán shí yì chōng mò wú zhèn, chōng mò wú zhèn, jí wàn xiàng sēn rán. chōng mò wú zhèn zhě yī zhī fù. wàn xiàng sēn rán zhě jīng zhī mǔ. yī zhōng yǒu jīng. jīng zhōng yǒu yī.
〔68〕万象森然时亦冲漠无朕,冲漠无朕,即万象森然。冲漠无朕者一之父。万象森然者精之母。一中有精。精中有一。
69 xīn wài wú wù. rú wú xīn fā yī niàn xiào qīn, jí xiào qīn biàn shì wù.
〔69〕心外无物。如吾心发一念孝亲,即孝亲便是物。
78 xiān shēng yuē:" jīn wèi wú suǒ wèi gé wù zhī xué zhě, shàng duō liú yú kǒu ěr. kuàng wèi kǒu ěr zhī xué zhě, néng fǎn yú cǐ hū? tiān lǐ rén yù, qí jīng wēi bì shí shí yòng lì xǐng chá kè zhì, fāng rì jiàn yǒu jiàn. rú jīn yī shuō huà zhī jiān, suī zhǐ jiǎng tiān lǐ. bù zhī xīn zhōng shū hū zhī jiān, yǐ yǒu duō shǎo sī yù. gài yǒu qiè fā ér bù zhī zhě. suī yòng lì chá zhī, shàng bù yì jiàn. kuàng tú kǒu jiǎng ér kě dé jǐn zhī hū? jīn zhǐ guǎn jiǎng tiān lǐ lái dùn fàng zhe bù xún, jiǎng rén yù lái dùn fàng zhe bù qù, qǐ gé wù zhì zhī zhī xué? hòu shì zhī xué, qí jí zhì, zhǐ zuò dé gè yì xí ér qǔ de gōng fū".
〔78〕先生曰:“今为吾所谓格物之学者,尚多流于口耳。况为口耳之学者,能反于此乎?天理人欲,其精微必时时用力省察克治,方日渐有见。如今一说话之间,虽只讲天理。不知心中倏忽之间,已有多少私欲。盖有窃发而不知者。虽用力察之,尚不易见。况徒口讲而可得尽知乎?今只管讲天理来顿放着不循,讲人欲来顿放着不去,岂格物致知之学?后世之学,其极至,只做得个义袭而取的工夫”。
71 wèn:" zhī zhǐ zhě, zhī zhì shàn zhī zài wú xīn, yuán bù zài wài yě, ér hòu zhì dìng". yuē:" rán".
〔71〕问:“知止者,知至善只在吾心,元不在外也,而后志定”。曰:“然”。
72 wèn gé wù. xiān shēng yuē:" gé zhě, zhèng yě. zhèng qí bù zhèng, yǐ guī yú zhèng yě".
〔72〕问格物。先生曰:“格者,正也。正其不正,以归于正也”。
73 wèn:" gé wù yú dòng chù yòng gōng fǒu"? xiān shēng yuē:" gé wù wú jiàn dòng jìng. jìng yì wù yě. mèng zǐ wèi' bì yǒu shì yān'. shì dòng jìng jiē yǒu shì".
〔73〕问:“格物于动处用功否”?先生曰:“格物无间动静。静亦物也。孟子谓‘必有事焉’。是动静皆有事”。
74 gōng fū nán chǔ, quán zài gé wù zhì zhī shàng. cǐ jí chéng yì zhī shì. yì jì chéng, dà duàn xīn yì zì zhèng, shēn yì zì xiū. dàn zhèng xīn xiū shēn gōng fū, yì gè yǒu yòng lì chù. xiū shēn shì yǐ fā biān. zhèng xīn shì wèi fā biān. xīn zhèng zé zhōng. shēn xiū zé hé.
〔74〕工夫难处,全在格物致知上。此即诚意之事。意既诚,大段心亦自正,身亦自修。但正心修身工夫,亦各有用力处。修身是已发边。正心是未发边。心正则中。身修则和。
75 zì gé wù zhì zhī zhì píng tiān xià, zhǐ shì yí gè míng míng dé. suī qīn mín yì míng dé shì yě. míng dé shì cǐ xīn zhī dé, jí shì rén." rén zhě yǐ tiān dì wàn wù wèi yī tǐ". shǐ yǒu yī wù shī suǒ, biàn shì wú rén yǒu wèi jǐn chù.
〔75〕自格物致知至平天下,只是一个明明德。虽亲民亦明德事也。明德是此心之德,即是仁。“仁者以天地万物为一体”。使有一物失所,便是吾仁有未尽处。
76 zhǐ shuō míng míng dé ér bù shuō qīn mín, biàn shì lǎo fó.
〔76〕只说明明德而不说亲民,便似老佛。
77 zhì shàn zhě xìng yě. xìng yuán wú yī háo zhī è, gù yuē zhì shàn. zhǐ zhī, shì fù qí běn rán ér yǐ.
〔77〕至善者性也。性元无一毫之恶,故曰至善。止之,是复其本然而已。
78 wèn:" zhī zhì shàn jí wú xìng. wú xìng jù wú xīn. wú xīn nǎi zhì shàn suǒ zhǐ zhī dì. zé bù wéi xiàng shí zhī fēn rán wài qiú, ér zhì dìng yǐ, ér dìng zé bù rǎo, bù rǎo ér jìng. jìng ér bù wàng dòng zé ān. ān zé yī xīn yī yì zhī zài cǐ chù. qiān sī wàn xiǎng, wù qiú bì děi cǐ zhì shàn. shì néng lǜ ér dé yǐ. rú cǐ shuō shì fǒu"? xiān shēng yuē:" dà lüè yì shì".
〔78〕问:“知至善即吾性。吾性具吾心。吾心乃至善所止之地。则不为向时之纷然外求,而志定矣,而定则不扰,不扰而静。静而不妄动则安。安则一心一意只在此处。千思万想,务求必得此至善。是能虑而得矣。如此说是否”?先生曰:“大略亦是”。
79 wèn:" chéng zǐ yún:' rén zhě yǐ tiān dì wàn wù wèi yī tǐ'. hé mò shì jiān ài, fǎn bù dé wèi zhī rén"? xiān shēng yuē:" cǐ yì shén nán yán. xū shì zhū jūn zì tǐ rèn chū lái shǐ dé. rén shì zào huà shēng shēng bù xī zhī lǐ. suī mí màn zhōu biàn, wú chǔ bú shì. rán qí liú xíng fā shēng, yì zhǐ yǒu gè jiàn. suǒ yǐ shēng shēng bù xī. rú dōng zhì yī yáng shēng. bì zì yī yáng shēng, ér hòu jiàn jiàn zhì yú liù yáng, ruò wú yī yáng zhī shēng, qǐ yǒu liù yáng? yīn yì rán. wéi yǒu jiàn, suǒ yǐ biàn yǒu gè fā duān chù. wéi qí yǒu gè fā duān chù, suǒ yǐ shēng. wéi qí shēng, suǒ yǐ bù xī. pì zhī mù. qí shǐ chōu yá, biàn shì mù zhī shēng yì fā duān chù. chōu yá rán hòu fā gàn. fā gàn rán hòu shēng zhī shēng yè. rán hòu shì shēng shēng bù xī. ruò wú yá, hé yǐ yǒu gàn yǒu zhī yè? néng chōu yá, bì shì xià miàn yǒu gè gēn zài. yǒu gēn fāng shēng. wú gēn biàn sǐ. wú gēn hé cóng chōu yá? fù zǐ xiōng dì zhī ài, biàn shì rén xīn shēng yì fā duān chù. rú mù zhī chōu yá. zì cǐ ér rén mín, ér ài wù. biàn shì fā gàn shēng zhī shēng yè. mò shì jiān ài wú chà děng. jiāng zì jiā fù zǐ xiōng dì yǔ tú rén yì bān kàn. biàn zì méi le fā duān chù. bù chōu yá, biàn zhī dé tā wú gēn. biàn bú shì shēng shēng bù xī. ān dé wèi zhī rén? xiào dì wèi rén zhī běn. què shì rén lǐ cóng lǐ miàn fā shēng chū lái".
〔79〕问:“程子云:‘仁者以天地万物为一体’。何墨氏兼爱,反不得谓之仁”?先生曰:“此亦甚难言。须是诸君自体认出来始得。仁是造化生生不息之理。虽瀰漫周遍,无处不是。然其流行发生,亦只有个渐。所以生生不息。如冬至一阳生。必自一阳生,而后渐渐至于六阳,若无一阳之生,岂有六阳?阴亦然。惟有渐,所以便有个发端处。惟其有个发端处,所以生。惟其生,所以不息。譬之木。其始抽芽,便是木之生意发端处。抽芽然后发干。发干然后生枝生叶。然后是生生不息。若无芽,何以有干有枝叶?能抽芽,必是下面有个根在。有根方生。无根便死。无根何从抽芽?父子兄弟之爱,便是人心生意发端处。如木之抽芽。自此而仁民,而爱物。便是发干生枝生叶。墨氏兼爱无差等。将自家父子兄弟与途人一般看。便自没了发端处。不抽芽,便知得他无根。便不是生生不息。安得谓之仁?孝弟为仁之本。却是仁理从里面发生出来”。
80 wèn:" yán píng yún:' dāng lǐ ér wú sī xīn'. dāng lǐ yǔ wú sī xīn, rú hé fēn bié"? xiān shēng yuē:" xīn jí lǐ yě. wú sī xīn, jí shì dāng lǐ. wèi dāng lǐ, biàn shì sī xīn. ruò xī xīn yǔ lǐ yán zhī, kǒng yì wèi shàn". yòu wèn:" shì shì yú shì jiān yī qiè qíng yù zhī sī, dōu bù rǎn zhe. shì wú sī xīn. dàn wài qì rén lún. què shì wèi dāng lǐ". yuē:" yì zhǐ shì yī tǒng shì. dōu zhǐ shì chéng jiù tā yí gè sī jǐ de xīn".
〔80〕问:“延平云:‘当理而无私心’。当理与无私心,如何分别”?先生曰:“心即理也。无私心,即是当理。未当理,便是私心。若析心与理言之,恐亦未善”。又问:“释氏于世间一切情欲之私,都不染着。似无私心。但外弃人伦。却是未当理”。曰:“亦只是一统事。都只是成就他一个私己的心”。