strong xú ài yǐn yán strong
徐愛引言
xiān shēng yú dà xué gé wù zhū shuō, xī yǐ jiù běn wèi zhèng, gài xiān rú suǒ wèi wù běn zhě yě. ài shǐ wén ér hài, jì ér yí, yǐ ér dān jīng jié sī. cān hù cuò zōng, yǐ zhì yú xiān shēng, rán hòu zhī xiān shēng zhī shuō, ruò shuǐ zhī hán, ruò huǒ zhī rè, duàn duàn hū bǎi shì yǐ qí shèng rén ér bù huò zhě yě. xiān shēng míng ruì tiān shòu, rán hé lè tǎn yì, bù shì biān fú. rén jiàn qí shǎo shí háo mài bù jī, yòu cháng fàn làn yú cí zhāng, chū rù èr shì zhī xué. zhòu wén shì shuō, jiē mù yǐ wèi lì yì hào qí, màn bù xǐng jiū. bù zhī xiān shēng jū yí sān zài, chù kùn yǎng jìng jīng yī zhī gōng, gù yǐ chāo rù shèng yù, cuì rán dà zhōng zhì zhèng zhī guī yǐ. ài zhāo xī zhì mén xià, dàn jiàn xiān shēng zhī dào, jí zhī ruò yì, ér yǎng zhī yù gāo. jiàn zhī ruò cū, ér tàn zhī yù jīng. jiù zhī ruò jìn, ér zào zhī yù yì wú qióng. shí yú nián lái, jìng wèi néng kuī qí fān lí. shì zhī jūn zǐ, huò yǔ xiān shēng jǐn jiāo yī miàn, huò yóu wèi wén qí qìng kài, huò xiān huái hū yì fèn jī zhī xīn, ér yuǎn yù yú lì tán zhī jiān chuán wén zhī shuō, yì duàn xuán dù. rú zhī hé qí kě de yě? cóng yóu zhī shì, wén xiān shēng zhī jiào, wǎng wǎng dé yī ér yí èr. jiàn qí pìn mǔ lí huáng, ér qì qí suǒ wèi qiān lǐ zhě. gù ài bèi lù píng rì zhī suǒ wén, sī yǐ shì fū tóng zhì, xiāng yǔ kǎo zhèng zhī. shù wú fù xiān shēng zhī jiào yún. mén rén xú ài shū.
先生於大學格物諸說,悉以舊本為正,蓋先儒所謂誤本者也。愛始聞而駭,既而疑,已而殫精竭思。參互錯綜,以質於先生,然後知先生之說,若水之寒,若火之熱,斷斷乎百世以俟聖人而不惑者也。先生明睿天授,然和樂坦易,不事邊幅。人見其少時豪邁不羈,又嘗泛濫於詞章,出入二氏之學。驟聞是說,皆目以為立異好奇,漫不省究。不知先生居夷三載,處困養靜精一之功,固已超入聖域,粹然大中至正之歸矣。愛朝夕炙門下,但見先生之道,即之若易,而仰之愈高。見之若粗,而探之愈精。就之若近,而造之愈益無窮。十餘年來,竟未能窺其藩籬。世之君子,或與先生僅交一面,或猶未聞其謦欬,或先懷忽易憤激之心,而遠欲於立談之間、傳聞之說,臆斷懸度。如之何其可得也?從游之士,聞先生之教,往往得一而遺二。見其牝牡驪黃,而棄其所謂千里者。故愛備錄平日之所聞,私以示夫同志,相與考正之。庶無負先生之教雲。門人徐愛書。
strong mén rén xú ài lù strong
門人徐愛錄
1 ài wèn: zài qīn mín, zhū zǐ wèi dāng zuò xīn mín. hòu zhāng zuò xīn mín zhī wén shì yì yǒu jù. xiān shēng yǐ wèi yí cóng jiù běn zuò qīn mín, yì yǒu suǒ jù fǒu? xiān shēng yuē: zuò xīn mín zhī xīn, shì zì xīn zhī mín, yǔ zài xīn mín zhī xīn bù tóng. cǐ qǐ zú wèi jù? zuò zì què yǔ qīn zì xiāng duì. rán fēi qīn zì yì. xià miàn zhì guó píng tiān xià chù, jiē yú xīn zì wú fā míng. rú yún jūn zǐ xián qí xián ér qīn qí qīn. xiǎo rén lè qí lè ér lì qí lì. rú bǎo chì zǐ. mín zhī suǒ hǎo hǎo zhī. mín zhī suǒ è è zhī. cǐ zhī wèi mín zhī fù mǔ zhī lèi. jiē shì qīn zì yì. qīn mín yóu mèng zǐ qīn qīn rén mín zhī wèi. qīn zhī jí rén zhī yě. bǎi xìng bù qīn, shùn shǐ qì wèi sī tú, jìng fū wǔ jiào, suǒ yǐ qīn zhī yě. yáo diǎn kè míng jùn dé biàn shì míng míng dé. yǐ qīn jiǔ zú, zhì píng zhāng xié hé, biàn shì qīn mín, biàn shì míng míng dé yú tiān xià. yòu rú kǒng zǐ yán xiū jǐ yǐ ān bǎi xìng. xiū jǐ biàn shì míng míng dé. ān bǎi xìng biàn shì qīn mín. shuō qīn mín biàn shì jiān jiào yǎng yì. shuō xīn mín biàn jué piān le.
〔1〕愛問:「『在親民』,朱子謂當作新民。後章『作新民』之文似亦有據。先生以為宜從舊本『作親民』,亦有所據否」?先生曰:「『作新民』之『新』,是自新之民,與『在新民』之『新』不同。此豈足為據?『作』字卻與『親』字相對。然非『親』字義。下面治國平天下處,皆於『新』字無發明。如雲『君子賢其賢而親其親。小人樂其樂而利其利』。『如保赤子』。『民之所好好之。民之所惡惡之。此之謂民之父母之類』。皆是『親』字意。『親民』猶孟子『親親仁民』之謂。親之即仁之也。百姓不親,舜使契為司徒,敬敷五教,所以親之也。堯典『克明峻德』便是『明明德』。『以親九族』,至『平章協和』,便是『親民』,便是『明明德於天下』。又如孔子言『修己以安百姓』。『修己』便是『明明德』。『安百姓』便是『親民』。說親民便是兼教養意。說新民便覺偏了」。
2 ài wèn: zhī zhǐ ér hòu yǒu dìng, zhū zǐ yǐ wèi shì shì wù wù jiē yǒu dìng lǐ, shì yǔ xiān shēng zhī shuō xiāng lì. xiān shēng yuē: yú shì shì wù wù shàng qiú zhì shàn, què shì yì wài yě. zhì shàn shì xīn zhī běn tǐ. zhǐ shì míng míng dé dào zhì jīng zhì yī chù biàn shì. rán yì wèi cháng lí què shì wù. běn zhù suǒ wèi jǐn fū tiān lǐ zhī jí, ér wú yī háo rén yù zhī sī zhě, dé zhī.
〔2〕愛問:「『知止而後有定』,朱子以為『事事物物皆有定理』,似與先生之說相戾」。先生曰:「於事事物物上求至善,卻是義外也。至善是心之本體。只是明明德到至精至一處便是。然亦未嘗離卻事物。本注所謂『盡夫天理之極,而無一毫人慾之私』者,得之」。
3 ài wèn: zhì shàn zhǐ qiú zhū xīn. kǒng yú tiān xià shì lǐ, yǒu bù néng jǐn. xiān shēng yuē: xīn jí lǐ yě. tiān xià yòu yǒu xīn wài zhī shì, xīn wài zhī lǐ hū? ài yuē: rú shì fù zhī xiào, shì jūn zhī zhōng, jiāo yǒu zhī xìn, zhì mín zhī rén, qí jiān yǒu xǔ duō lǐ zài. kǒng yì bù kě bù chá. xiān shēng tàn yuē: cǐ shuō zhī bì jiǔ yǐ. qǐ yī yǔ suǒ néng wù? jīn gū jiù suǒ wèn zhě yán zhī. qiě rú shì fù, bù chéng qù fù shàng qiú gè xiào de lǐ. shì jūn, bù chéng qù jūn shàng qiú gè zhōng de lǐ jiāo yǒu zhì mín, bù chéng qù yǒu shàng mín shàng qiú gè xìn yǔ rén de lǐ. dōu zhī zài cǐ xīn. xīn jí lǐ yě. cǐ xīn wú sī yù zhī bì, jí shì tiān lǐ. bù xū wài miàn tiān yī fēn. yǐ cǐ chún hū tiān lǐ zhī xīn, fā zhī shì fù biàn shì xiào. fā zhī shì jūn biàn shì zhōng. fā zhī jiāo yǒu zhì mín biàn shì xìn yǔ rén. zhī zài cǐ xīn qù sī yù cún tiān lǐ shàng yòng gōng biàn shì. ài yuē: wén xiān shēng rú cǐ shuō, ài yǐ jué yǒu xǐng wù chù. dàn jiù shuō chán yú xiōng zhōng, shàng yǒu wèi tuō rán zhě. rú shì fù yī shì, qí jiān wēn qìng dìng shěng zhī lèi, yǒu xǔ duō jié mù. bù zhī yì xū jiǎng qiú fǒu? xiān shēng yuē: rú hé bù jiǎng qiú? zhǐ shì yǒu gè tóu nǎo. zhǐ shì jiù cǐ xīn qù rén yù cún tiān lǐ shàng jiǎng qiú. jiù rú qiú dōng wēn, yě zhǐ shì yào jǐn cǐ xīn zhī xiào, kǒng pà yǒu yī háo rén yù jiān zá. jiǎng qiú xià qīng, yě zhǐ shì yào jǐn cǐ xīn zhī xiào, kǒng pà yǒu yī háo rén yù jiān zá. zhǐ shì jiǎng qiú dé cǐ xīn. cǐ xīn ruò wú rén yù, chún shì tiān lǐ, shì gè chéng yú xiào qīn de xīn, dōng shí zì rán sī liang fù mǔ de hán, biàn zì yāo qiú gè wēn de dào lǐ. xià shí zì rán sī liang fù mǔ de rè, biàn zì yāo qiú gè qīng de dào lǐ. zhè dōu shì nà chéng xiào de xīn fā chū lái de tiáo jiàn. què shì xū yǒu zhè chéng xiào de xīn, rán hòu yǒu zhè tiáo jiàn fā chū lái. pì zhī shù mù, zhè chéng xiào de xīn biàn shì gēn. xǔ duō tiáo jiàn biàn zhī yè. xū xiān yǒu gēn, rán hòu yǒu zhī yè. bú shì xiān xún le zhī yè, rán hòu qù zhǒng gēn. lǐ jì yán xiào zǐ zhī yǒu shēn ài zhě, bì yǒu hé qì. yǒu hé qì zhě, bì yǒu yú sè. yǒu yú sè zhě, bì yǒu wǎn róng. xū shì yǒu gè shēn ài zuò gēn, biàn zì rán rú cǐ.
〔3〕愛問:「至善只求諸心。恐於天下事理,有不能盡」。先生曰:「心即理也。天下又有心外之事,心外之理乎」?愛曰:「如事父之孝,事君之忠,交友之信,治民之仁,其間有許多理在。恐亦不可不察」。先生嘆曰:「此說之蔽久矣。豈一語所能悟?今姑就所問者言之。且如事父,不成去父上求個孝的理。事君,不成去君上求個忠的理;交友治民,不成去友上民上求個信與仁的理。都只在此心。心即理也。此心無私慾之蔽,即是天理。不須外面添一分。以此純乎天理之心,發之事父便是孝。發之事君便是忠。發之交友治民便是信與仁。只在此心去私慾存天理上用功便是」。愛曰:「聞先生如此說,愛已覺有省悟處。但舊說纏於胸中,尚有未脫然者。如事父一事,其間溫凊定省之類,有許多節目。不知亦須講求否」?先生曰:「如何不講求?只是有個頭腦。只是就此心去人慾存天理上講求。就如求冬溫,也只是要盡此心之孝,恐怕有一毫人慾間雜。講求夏清,也只是要盡此心之孝,恐怕有一毫人慾間雜。只是講求得此心。此心若無人慾,純是天理,是個誠於孝親的心,冬時自然思量父母的寒,便自要求個溫的道理。夏時自然思量父母的熱,便自要求個清的道理。這都是那誠孝的心發出來的條件。卻是須有這誠孝的心,然後有這條件發出來。譬之樹木,這誠孝的心便是根。許多條件便枝葉。須先有根,然後有枝葉。不是先尋了枝葉,然後去種根。禮記言『孝子之有深愛者,必有和氣。有和氣者,必有愉色。有愉色者,必有婉容』。須是有個深愛做根,便自然如此」。
4 zhèng cháo shuò wèn: zhì shàn yì xū yǒu cóng shì wù shàng qiú zhě, xiān shēng yuē: zhì shàn zhǐ shì cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí biàn shì. gèng yú shì wù shàng zěn shēng qiú? qiě shì shuō jǐ jiàn kàn. cháo shuò yuē: qiě rú shì qīn, rú hé ér wèi wēn qīng zhī jié, rú hé ér wèi fèng yǎng zhī yí, xū qiú gè shì dāng, fāng shì zhì shàn. suǒ yǐ yǒu xué wèn sī biàn zhī gōng. xiān shēng yuē: ruò zhǐ shì wēn qīng zhī jié, fèng yǎng zhī yí, kě yī rì èr rì jiǎng zhī ér jǐn. yòng dé shén xué wèn sī biàn? wéi yú wēn qīng shí, yě zhǐ yào cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí. fèng yǎng shí, yě zhǐ yào cǐ xīn chún hū tiān lǐ zhī jí. cǐ zé fēi yǒu xué wèn sī biàn zhī gōng, jiāng bù miǎn yú háo lí qiān lǐ zhī móu. suǒ yǐ suī zài shèng rén, yóu jiā jīng yī zhī xùn. ruò zhǐ shì nèi xiē yí jié qiú dé shì dāng, biàn wèi zhì shàn, jí rú jīn bàn xì zi bàn dé xǔ duō wēn qīng fèng yǎng dé yí jié shì dāng, yì kě wèi zhī zhì shàn yǐ. ài yú shì rì yòu yǒu shěng.
〔4〕鄭朝朔問:「至善亦須有從事物上求者」,先生曰:「至善只是此心純乎天理之極便是。更於事物上怎生求?且試說幾件看」。朝朔曰:「且如事親,如何而為溫清之節,如何而為奉養之宜,須求個是當,方是至善。所以有學問思辨之功」。先生曰:「若只是溫清之節,奉養之宜,可一日二日講之而盡。用得甚學問思辨?惟於溫清時,也只要此心純乎天理之極。奉養時,也只要此心純乎天理之極。此則非有學問思辨之功,將不免於毫釐千里之繆。所以雖在聖人,猶加精一之訓。若只是那些儀節求得是當,便謂至善,即如今扮戲子扮得許多溫清奉養得儀節是當,亦可謂之至善矣」。愛於是日又有省。
5 ài yīn wèi huì xiān shēng zhī xíng hé yī zhī xùn, yǔ zōng xián wéi xián wǎng fù biàn lùn, wèi néng jué. yǐ wèn yú xiān shēng. xiān shēng yuē: shì jǔ kàn. ài yuē: rú jīn rén jǐn yǒu zhī dé fù dāng xiào, xiōng dāng dì zhě, què bù néng xiào, bù néng dì. biàn shì zhī yǔ xíng fēn míng shì liǎng jiàn. xiān shēng yuē: cǐ yǐ bèi sī yù gé duàn, bú shì zhī xíng de běn tǐ le. wèi yǒu zhī ér bù xíng zhě. zhī ér bù xíng, zhǐ shì wèi zhī shèng xián jiào rén zhī xíng, zhèng shì yào fù nà běn tǐ. bú shì zhe nǐ zhǐ nèn de biàn bà. gù dà xué zhǐ gè zhēn zhī xíng yǔ rén kàn, shuō rú hǎo hào sè, rú è è chòu. jiàn hào sè shǔ zhī, hǎo hào sè shǔ xíng. zhǐ jiàn nà hào sè shí, yǐ zì hào le. bú shì jiàn le hòu, yòu lì gè xīn qù hǎo. wén è chòu shǔ zhī, è è chòu shǔ xíng. zhǐ wén nà è chòu shí, yǐ zì è le. bú shì wén le hòu, bié lì gè xīn qù è. rú bí sāi rén suī jiàn è chòu zài qián, bí zhōng bù céng wén dé, biàn yì bù shèn è. yì zhǐ shì bù céng zhī chòu. jiù rú chēng mǒu rén zhī xiào, mǒu rén zhī dì. bì shì qí rén yǐ céng xíng xiào xíng dì, fāng kě chēng tā zhī xiào zhī tì. bù chéng zhǐ shì xiǎo dé shuō xiē xiào dì de huà, biàn kě chēng wèi zhī xiào dì. yòu rú zhī tòng, bì yǐ zì tòng le, fāng zhī tòng. zhī hán, bì yǐ zì hán le. zhī jī, bì yǐ zì jī le. zhī xíng rú hé fēn de kāi? cǐ biàn shì zhī xíng de běn tǐ, bù céng yǒu sī yì gé duàn de. shèng rén jiào rén, bì yào shì rú cǐ, fāng kě wèi zhī zhī. bù rán, zhǐ shì bù céng zhī. cǐ què shì hé děng jǐn qiè zhe shí de gōng fū. rú jīn kǔ kǔ dìng yào shuō zhī xíng zuò liǎng gè, shì shèn me yì? mǒu yào shuō zuò yī gè, shì shén me yì? ruò bù zhī lì yán zōng zhǐ. zhǐ guǎn shuō yī gè liǎng gè, yì yǒu shèn yòng? ài yuē: gǔ rén shuō zhī xíng zuò liǎng gè, yì shì yào rén jiàn gè fēn xiǎo yī xíng zuò zhī de gōng fū, yī xíng zuò xíng de gōng fū, jí gōng fū shǐ yǒu xià luò. xiān shēng yuē cǐ què shī le gǔ rén zōng zhǐ yě. mǒu cháng shuō zhī shì xíng de zhǔ yì. xíng shì zhī de gōng fū. zhī shì xíng zhī shǐ. xíng shì zhī zhī chéng. ruò huì dé shí, zhǐ shuō yī gè zhī, yǐ zì yǒu xíng zài. zhǐ shuō yī gè xíng, yǐ zì yǒu zhī zài. gǔ rén suǒ yǐ jì shuō yī gè zhī, yòu shuō yī gè xíng zhě, zhǐ wèi shì jiān yǒu yī zhǒng rén, měng měng dǒng dǒng de rèn yì qù zuò, quán bù jiě sī wéi xǐng chá. yě zhǐ shì gè míng xíng wàng zuò. suǒ yǐ bì shuō gè zhī, fāng cái xíng dé shì. yòu yǒu yī zhǒng rén, máng máng dàng dàng, xuán kōng qù sī suǒ. quán bù kěn zhe shí gōng xíng. yě zhǐ shì gè chuāi mō yǐng xiǎng. suǒ yǐ bì shuō yī gè xíng, fāng cái zhī dé zhēn. cǐ shì gǔ rén bù dé yǐ, bǔ piān jiù bì de shuō huà. ruò jiàn dé zhè gè yì shí, jí yī yán ér zú. jīn rén què jiù jiāng zhī xíng fēn zuò liǎng jiàn qù zuò. yǐ wèi bì xiān zhī liǎo, rán hòu néng xíng. wǒ rú jīn qiě qù jiǎng xí tǎo lùn zuò zhī de gōng fū. dài zhī dé zhēn le, fāng qù zuò xíng de gōng fū. gù suì zhōng shēn bù xíng, yì suì zhōng shēn bù zhī. cǐ bú shì xiǎo bìng tòng, qí lái yǐ fēi yī rì yǐ. mǒu jīn shuō gè zhī xíng hé yī, zhèng shì duì bìng de yào. yòu bú shì mǒu záo kōng dù zhuàn. zhī xíng běn tǐ, yuán shì rú cǐ. jīn ruò zhī dé zōng zhǐ shí, jí shuō liǎng gè yì bù fáng. yì zhǐ shì yī gè. ruò bù huì zōng zhǐ, biàn shuō yī gè, yì jì dé shén shì? zhǐ shì xián shuō huà.
〔5〕愛因未會先生知行合一之訓,與宗賢惟賢往復辯論,未能決。以問於先生。先生曰:「試舉看」。愛曰:「如今人盡有知得父當孝,兄當弟者,卻不能孝,不能弟。便是知與行分明是兩件」。先生曰:「此已被私慾隔斷,不是知行的本體了。未有知而不行者。知而不行,只是未知聖賢教人知行,正是要復那本體。不是着你只恁的便罷。故大學指個真知行與人看,說『如好好色』,『如惡惡臭』。見好色屬知,好好色屬行。只見那好色時,已自好了。不是見了後,又立個心去好。聞惡臭屬知,惡惡臭屬行。只聞那惡臭時,已自惡了。不是聞了後,別立個心去惡。如鼻塞人雖見惡臭在前,鼻中不曾聞得,便亦不甚惡。亦只是不曾知臭。就如稱某人知孝,某人知弟。必是其人已曾行孝行弟,方可稱他知孝知悌。不成只是曉得說些孝弟的話,便可稱為知孝弟。又如知痛,必已自痛了,方知痛。知寒,必已自寒了。知飢,必已自飢了。知行如何分得開?此便是知行的本體,不曾有私意隔斷的。聖人教人,必要是如此,方可謂之知。不然,只是不曾知。此卻是何等緊切着實的工夫。如今苦苦定要說知行做兩個,是甚麼意?某要說做一個,是什麼意?若不知立言宗旨。只管說一個兩個,亦有甚用」?愛曰:「古人說知行做兩個,亦是要人見個分曉一行做知的功夫,一行做行的功夫,即功夫始有下落」。先生曰「此卻失了古人宗旨也。某嘗說知是行的主意。行是知的功夫。知是行之始。行是知之成。若會得時,只說一個知,已自有行在。只說一個行,已自有知在。古人所以既說一個知,又說一個行者,只為世間有一種人,懵懵懂懂的任意去做,全不解思惟省察。也只是個冥行妄作。所以必說個知,方才行得是。又有一種人,茫茫蕩蕩,懸空去思索。全不肯着實躬行。也只是個揣摸影響。所以必說一個行,方才知得真。此是古人不得已,補偏救弊的說話。若見得這個意時,即一言而足。今人卻就將知行分作兩件去做。以為必先知了,然後能行。我如今且去講習討論做知的工夫。待知得真了,方去做行的工夫。故遂終身不行,亦遂終身不知。此不是小病痛,其來已非一日矣。某今說個知行合一,正是對病的藥。又不是某鑿空杜撰。知行本體,原是如此。今若知得宗旨時,即說兩個亦不妨。亦只是一個。若不會宗旨,便說一個,亦濟得甚事?只是閒說話」。
6 ài wèn: zuó wén xiān shēng zhǐ zhì shàn zhī jiào, yǐ jué gōng fū yǒu yòng lì chù. dàn yǔ sòng zǐ gé wù zhī xùn sī zhī zhōng bù néng hé. xiān shēng yuē: gé wù shì zhǐ zhì shàn zhī gōng. jì zhī zhì shàn, jí zhī gé wù yǐ. ài yuē zuó yǐ xiān shēng zhī jiào, tuī zhī gé wù zhī shuō, shì yì jiàn dé dà lüè. dàn zhū zǐ zhī xùn, qí yú shū zhī jīng yī, lùn yǔ zhī bó yuē, mèng zǐ zhī jǐn xīn zhī xìng, jiē yǒu suǒ zhèng jù. yǐ shì wèi néng shì rán. xiān shēng yuē: zi xià dǔ xìn shèng rén. zēng zǐ fǎn qiú zhū jǐ. dǔ xìn gù yì shì, rán bù rú fǎn qiú zhī qiè. jīn jì bù dé yú xīn, ān kě niǔ yú jiù wén, bù qiú shì dāng? jiù rú zhū zǐ yì zūn xìn chéng zǐ. zhì qí bù dé yú xīn chù, yì hé cháng jì cóng? jīng yī bó yuē jǐn xīn, běn zì yǔ wú shuō wěn hé, zhū zǐ gé wù zhī xùn, wèi miǎn qiān hé fù huì. fēi qí běn zhǐ. jīng shì yī zhī gōng, bó shì yuē zhī gōng. yuē rén jì míng zhī xíng hé yī zhī shuō, cǐ kě yī yán ér yù. jǐn xīn zhī xìng zhī tiān, shì shēng zhī ān xíng shì. cún xīn yǎng xìng shì tiān, shì xué zhī lì xíng shì. yāo shòu bù èr, xiū shēn yǐ qí, shì kùn zhī miǎn xíng shì. zhū zǐ cuò xùn gé wù. zhǐ wèi dào kàn le cǐ yì, yǐ jǐn xīn zhī xìng wèi wù gé zhī zhì, yào chū xué biàn qù zuò shēng zhī ān xíng shì. rú hé zuò dé? ài wèn: jǐn xīn zhī xìng, hé yǐ wèi shēng zhī ān xíng? xiān shēng yuē: xìng shì xīn zhī tǐ. tiān shì xìng zhī yuán. jǐn xīn jí shì jǐn xìng. wéi tiān xià zhì chéng wèi néng jǐn qí xìng, zhī tiān dì zhī huà yù, cún xīn zhě, xīn yǒu wèi jǐn yě. zhī tiān rú zhī zhōu zhī xiàn zhī zhī, shì zì jǐ fēn shàng shì. jǐ yǔ tiān wèi shì tiān rú zi zhī shì fù, chén zhī shì jūn. xū shì gōng jìng fèng chéng, rán hòu néng wú shī. shàng yǔ tiān wèi èr. cǐ biàn shì shèng xián zhī bié. zhì yú yāo shòu bù èr qí xīn, nǎi shì jiào xué zhě yī xīn wèi shàn. bù kě yǐ qióng tōng yāo shòu zhī gù, biàn bǎ wèi shàn de xīn biàn dòng le. zhǐ qù xiū shēn yǐ qí mìng, jiàn dé qióng tōng shòu yāo, yǒu gè mìng zài. wǒ yì bù bì yǐ cǐ dòng xīn. shì tiān suī yǔ tiān wèi èr, yǐ zì jiàn dé gè tiān zài miàn qián. qí mìng, biàn shì wèi zēng jiàn miàn, zài cǐ děng hòu xiāng sì. cǐ biàn shì chū xué lì xīn zhī shǐ, yǒu gè kùn miǎn de yì zài. jīn què dào zuò le, suǒ yǐ shǐ xué zhě wú xià shǒu chù. ài yuē: zuó wén xiān shēng zhī jiào. yì yǐng yǐng jiàn dé gōng fū xū shì rú cǐ. jīn wén cǐ shuō, yì wú kě yí. ài zuó xiǎo sī, gé wù de wù zì, jí shì shì zì. jiē cóng xīn shàng shuō. xiān shēng yuē: rán. shēn zhī zhǔ zǎi biàn shì xīn. xīn zhī suǒ fā biàn shì yì. yì zhī běn tǐ biàn shì zhī. yì zhī suǒ zài biàn shì wù. rú yì zài yú shì qīn, jí shì qīn biàn shì yī wù. yì zài yú shì jūn, jí shì jūn biàn shì yī wù. yì zài yú rén mín ài wù, jí rén mín ài wù biàn shì yī wù. yì zài yú shì tīng yán dòng, jí shì tīng yán dòng biàn shì yī wù. suǒ yǐ mǒu shuō wú xīn wài zhī lǐ, wú xīn wài zhī wù. zhōng yōng yán bù chéng wú wù, dà xué míng míng dé zhī gōng, zhǐ shì gè chéng yì. chéng yì zhī gōng, zhǐ shì gè gé wù.
〔6〕愛問:「昨聞先生止至善之教,已覺功夫有用力處。但與宋子格物之訓思之終不能合」。先生曰:「格物是止至善之功。既知至善,即知格物矣」。愛曰「昨以先生之教,推之格物之說,似亦見得大略。但朱子之訓,其於書之『精一』,論語之『博約』,孟子之『盡心知性』,皆有所證據。以是未能釋然」。先生曰:「子夏篤信聖人。曾子反求諸己。篤信固亦是,然不如反求之切。今既不得於心,安可狃於舊聞,不求是當?就如朱子亦尊信程子。至其不得於心處,亦何嘗茍從?精一博約盡心,本自與吾說吻合,朱子格物之訓,未免牽合附會。非其本旨。精是一之功,博是約之功。曰仁既明知行合一之說,此可一言而喻。盡心知性知天,是生知安行事。存心養性事天,是學知利行事。『夭壽不貳,修身以俟』,是困知勉行事。朱子錯訓格物。只為倒看了此意,以盡心知性為物格知至,要初學便去做生知安行事。如何做得」?愛問:「盡心知性,何以為生知安行」?先生曰:「性是心之體。天是性之原。盡心即是盡性。『惟天下至誠為能盡其性,知天地之化育』,存心者,心有未盡也。知天如知州知縣之知,是自己分上事。己與天為事天如子之事父,臣之事君。須是恭敬奉承,然後能無失。尚與天為二。此便是聖賢之別。至於夭壽不貳其心,乃是教學者一心為善。不可以窮通夭壽之故,便把為善的心變動了。只去修身以俟命,見得窮通壽夭,有個命在。我亦不必以此動心。事天雖與天為二,已自見得個天在面前。俟命,便是未曾見面,在此等候相似。此便是初學立心之始,有個困勉的意在。今卻倒做了,所以使學者無下手處」。愛曰:「昨聞先生之教。亦影影見得功夫須是如此。今聞此說,益無可疑。愛昨曉思,格物的『物』字,即是『事』字。皆從心上說」。先生曰:「然。身之主宰便是心。心之所發便是意。意之本體便是知。意之所在便是物。如意在於事親,即事親便是一物。意在於事君,即事君便是一物。意在於仁民愛物,即仁民愛物便是一物。意在於視聽言動,即視聽言動便是一物。所以某說無心外之理,無心外之物。中庸言『不誠無物』,大學『明明德』之功,只是個誠意。誠意之功,只是個格物。
7 xiān shēng yòu yuē: gé wù rú mèng zǐ dà rén gé jūn xīn zhī gé. shì qù qí xīn zhī bù zhèng, yǐ quán qí běn tǐ zhī zhèng. dàn yì niàn suǒ zài, jí yào qù qí bù zhèng, yǐ quán qí zhèng. jí wú shí wú chù bú shì cún tiān lǐ. jí shì qióng lǐ. tiān lǐ jí shì míng dé. qióng lǐ jí shì míng míng dé.
〔7〕先生又曰:「『格物』如孟子『大人格君心』之『格』。是去其心之不正,以全其本體之正。但意念所在,即要去其不正,以全其正。即無時無處不是存天理。即是窮理。天理即是明德。窮理即是明明德」。
8 yòu yuē: zhī shì xīn zhī běn tǐ. xīn zì rán huì zhī. jiàn fù zì rán zhī xiào, jiàn xiōng zì rán zhī dì, jiàn rú zǐ rù jǐng, zì rán zhī cè yǐn. cǐ biàn shì liáng zhī. bù jiǎ wài qiú. ruò liáng zhī zhī fā, gèng wú sī yì zhàng ài. jí suǒ wèi chōng qí cè yǐn zhī xīn. ér rén bù kě shèng yòng yǐ. rán zài cháng rén bù néng wú sī yì zhàng ài. suǒ yǐ xū yòng zhì zhī gé wù zhī gōng, shèng sī fù lǐ. jí xīn zhī liáng zhī gèng wú zhàng ài, dé yǐ chōng sè liú xíng. biàn shì zhì qí zhī. zhī zhì zé yì chéng.
〔8〕又曰:「知是心之本體。心自然會知。見父自然知孝,見兄自然知弟,見孺子入井,自然知惻隱。此便是良知。不假外求。若良知之發,更無私意障礙。即所謂『充其惻隱之心。而仁不可勝用矣』。然在常人不能無私意障礙。所以須用致知格物之功,勝私復理。即心之良知更無障礙,得以充塞流行。便是致其知。知致則意誠」。
9 ài wèn: xiān shēng yǐ bó wén wèi yuē lǐ gōng fū. shēn sī zhī wèi néng dé, lüè qǐng kāi shì. qǐng kāi shì xiān shēng yuē: lǐ zì jí shì lǐ zì. lǐ zhī fā jiàn kě jiàn zhě wèi zhī wén. wén zhī yǐn wēi bù kě jiàn zhě wèi zhī lǐ. zhǐ shì yī wù. yuē lǐ zhǐ shì yào cǐ xīn chún shì yī gè tiān lǐ. yào cǐ xīn chún shì tiān lǐ, xū jiù lǐ zhī fā jiàn chù yòng gōng. rú fā jiàn yú shì qīn shí, jiù zài shì qīn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú shì jūn shí, jiù zài shì jūn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú chù fù guì pín jiàn shí, jiù zài chù fù guì pín jiàn shàng xué cún cǐ tiān lǐ. fā jiàn yú chù huàn nán yí dí shí, jiù zài chù huàn nán yí dí shàng xué cún cǐ tiān lǐ. zhì yú zuò zhǐ yǔ mò, wú chù bù rán. suí tā fā jiàn chù, jí jiù nà shàng miàn xué gè cún tiān lǐ. zhè biàn shì bó xué zhī yú wén, biàn shì yuē lǐ de gōng fū. bó wén jí shì wéi jīng. yuē lǐ jí shì wéi yī.
〔9〕愛問:「先生以博文為約禮功夫。深思之未能得,略請開示。請開示」先生曰:『禮』字即是『理』字。理之發見可見者謂之文。文之隱微不可見者謂之理。只是一物。約禮只是要此心純是一個天理。要此心純是天理,須就理之發見處用功。如發見於事親時,就在事親上學存此天理。發見於事君時,就在事君上學存此天理。發見於處富貴貧賤時,就在處富貴貧賤上學存此天理。發見於處患難夷狄時,就在處患難夷狄上學存此天理。至於作止語默,無處不然。隨他發見處,即就那上面學個存天理。這便是博學之於文,便是約禮的功夫。博文即是惟精。約禮即是惟一。
10 ài wèn: dào xīn cháng wèi yī shēn zhī zhǔ, ér rén xīn měi tīng mìng. yǐ xiān shēng jīng yī zhī xùn tuī zhī, cǐ yǔ shì yǒu bì xiān shēng yuē: rán. xīn yī yě. wèi zá yú rén wèi zhī dào xīn. zá yǐ rén wěi wèi zhī rén xīn, rén xīn zhī dé qí zhèng zhě jí dào xīn. dào xīn zhī shǐ qí zhèng zhě jí rén xīn. chū fēi yǒu èr xīn yě. chéng zǐ wèi rén xīn jí rén yù, dào xīn jí tiān lǐ. yǔ ruò fēn xī, ér yì shí dé zhī. jīn yuē dào xīn wèi zhǔ, ér rén xīn tīng mìng, shì èr xīn yě. tiān lǐ rén yù bù bìng lì. ān yǒu tiān lǐ wèi zhǔ, rén yù yòu cóng ér tīng mìng zhě?
〔10〕愛問:「『道心常為一身之主,而人心每聽命』。以先生精一之訓推之,此語似有弊」先生曰:「然。心一也。未雜於人謂之道心。雜以人偽謂之人心,人心之得其正者即道心。道心之矢其正者即人心。初非有二心也。程子謂人心即人慾,道心即天理。語若分析,而意實得之。今曰『道心為主,而人心聽命』,是二心也。天理人慾不並立。安有天理為主,人慾又從而聽命者」?
11 ài wèn wén zhōng zǐ hán tuì zhī. xiān shēng yuē: tuì zhī wén rén zhī xióng ěr. wén zhōng zǐ rú yě. hòu rén tú yǐ wén cí zhī gù, tuī zūn tuì zhī. qí shí tuì zhī qù wén zhōng zǐ yuǎn shén. ài wèn hé yǐ yǒu nǐ jīng zhī shī. xiān shēng yuē: nǐ jīng kǒng wèi kě jǐn fēi. qiě shuō hòu shì rú zhě zhù shù zhī yì yǔ nǐ jīng rú hé? ài yuē: shì rú zhù shù, jìn míng zhī yì bù wú. rán qī yǐ míng dào. nǐ jīng chún ruò wèi míng. xiān shēng yuē: zhù shù yǐ míng dào, yì hé suǒ xiào fǎ? yuē: kǒng zǐ shān shù liù jīng, yǐ míng dào yě. xiān shēng yuē: rán zé nǐ jīng dú fēi xiào fǎ kǒng zǐ hū? ài yuē: zhù shù jí yú dào yǒu suǒ fā míng. nǐ jīng shì tú nǐ qí jī. kǒng yú dào wú bǔ. xiān shēng yuē: zi yǐ míng dào zhě shǐ qí fǎn pǔ hái chún, ér jiàn zhū xíng shì zhī shí hū? yì jiāng měi qí yán cí, ér tú yǐ náo náo yú shì yě? tiān xià zhī dà luàn, yóu xū wén shèng ér shí xíng shuāi yě. shǐ dào míng yú tiān xià, zé liù jīng bù bì shù. shān shù liù jīng, kǒng zǐ bù dé yǐ yě. zì fú xī huà guà, zhì yú wén wáng zhōu gōng. qí jiān yán yì rú lián shān guī cáng zhī shǔ. fēn fēn jí jí, bù zhī qí jǐ. yì dào dà luàn. kǒng zǐ yǐ tiān xià hǎo wén zhī fēng rì shèng, zhī qí shuō zhī jiāng wú jì jí, yú shì qǔ wén wáng zhōu gōng zhī shuō ér zàn zhī. yǐ wèi wéi cǐ wèi dé qí zōng. yú shì fēn fēn zhī shuō jǐn fèi. ér tiān xià zhī yán yì zhě shǐ yī. shū shī lǐ lè chūn qiū jiē rán. shū zì diǎn mó yǐ hòu, shī zì èr nán yǐ jiàng, rú jiǔ qiū bā suǒ, yī qiè yín wa yì dàng zhī cí, gài bù zhī qí jǐ qiān bǎi piān. lǐ lè zhī míng wù dù shù, zhì shì yì bù kě shèng qióng. kǒng zǐ jiē shān xuē ér shù zhèng zhī, rán hòu qí shuō shǐ fèi. rú shū shī lǐ lè zhōng, kǒng zǐ hé cháng jiā yī yǔ? jīn zhī lǐ jì zhū shuō, jiē hòu rú fù huì ér chéng. yǐ fēi kǒng zǐ zhī jiù. zhì yú chūn qiū, suī chēng kǒng zǐ zuò zhī, qí shí jiē lǔ shǐ jiù wén. suǒ wèi bǐ zhě, bǐ qí jiù. suǒ wèi xuē zhě, xuē qí fán. shì yǒu jiǎn wú zēng. kǒng zǐ shù liù jīng, jù fán wén zhī luàn tiān xià. wéi jiǎn zhī ér bù dé. shǐ tiān xià wù qù qí wén, yǐ qiú qí shí. fēi yǐ wén jiào zhī yě. chūn qiū yǐ hòu, fán wén yì shèng, tiān xià yì luàn. shǐ huáng fén shū dé zuì, shì chū yú sī yì. yòu bù hé fén liù jīng. ruò dāng shí zhì zài míng dào, qí zhū fǎn jīng pàn lǐ zhī shuō, xī qǔ ér fén zhī, yì zhèng àn hé shān shù zhī yì. zì qín hàn yǐ jiàng, wén yòu rì shèng. ruò yù jǐn qù zhī, duàn bù néng qù. zhǐ yí qǔ fǎ kǒng zǐ. lù qí jìn shì zhě ér biǎo zhāng zhī. zé qí zhū guài bèi zhī shuō, yì yí jiàn jiàn zì fèi. bù zhī wén zhōng zǐ dāng shí nǐ jīng zhī yì rú hé. mǒu qiè shēn yǒu qǔ yú qí shì. yǐ wèi shèng rén fù qǐ, bù néng yì yě. tiān xià suǒ yǐ bù zhì, zhǐ yīn wén shèng shí shuāi. rù chū jǐ jiàn. xīn qí xiāng gāo, yǐ xuàn sú qǔ yù. tú yǐ luàn tiān xià zhī cōng míng, tú tiān xià zhī ěr mù. shǐ tiān xià mí rán zhēng wù xiū shì wén cí, yǐ qiú zhī yú shì. ér bù fù zhī yǒu dūn běn shàng shí, fǎn pǔ hái chún zhī xíng. shì jiē zhù shù zhě yǒu yǐ qǐ zhī. ài yuē: zhù shù yì yǒu bù kě quē zhě. rú chūn qiū yī jīng, ruò wú zuǒ chuán, kǒng yì nán xiǎo. xiān shēng yuē: chūn qiū bì dài chuán ér hòu míng, shì xiē hòu mí yǔ yǐ. shèng rén hé kǔ wèi cǐ jiān shēn yǐn huì zhī cí? zuǒ chuán duō shì lǔ shǐ jiù wén. ruò chūn qiū xū cǐ ér hòu míng, kǒng zǐ hé bì xuē zhī? ài yuē: yī chuān yì yún: chuán shì àn, jīng shì duàn. rú shū shì mǒu jūn, fá mǒu guó. ruò bù míng qí shì, kǒng yì nán duàn. xiān shēng yuē: yī chuān cǐ yán, kǒng yì shì xiāng yán shì rú zhī shuō. wèi dé shèng rén zuò jīng zhī yì. rú shū shì jūn, jí shì jūn biàn shì zuì. hé bì gèng wèn qí shì jūn zhī xiáng. zhēng fá dāng zì tiān zǐ chū. shū fá guó, jí fá guó biàn shì zuì. hé bì gèng wèn qí fá guó zhī xiáng? shèng rén shù liù jīng, zhǐ shì yào zhèng rén xīn. zhǐ shì yào cún tiān lǐ, qù rén yù. yú cún tiān lǐ qù rén yù zhī shì, zé cháng yán zhī. huò yīn rén qǐng wèn, gè suí fèn liàng ér shuō. yì bù kěn duō dào. kǒng rén zhuān qiú zhī yán yǔ. gù yuē yǔ yù wú yán. ruò shì yī qiè zòng rén yù miè tiān lǐ de shì, yòu ān kěn xiáng yǐ shì rén? shì zhǎng luàn dǎo jiān yě. gù mèng zǐ yún: zhòng ní zhī mén, wú dào huán wén zhī shì zhě. shì yǐ hòu shì wú chuán yān. cǐ biàn shì kǒng mén jiā fǎ. shì rú zhǐ jiǎng dé yī gè bó zhě de xué wèn. suǒ yǐ yào zhī dé xǔ duō yīn móu guǐ jì. chún shì yī piàn gōng lì de xīn. yǔ shèng rén zuò jīng de yì sī zhèng xiāng fǎn. rú hé sī liang dé tōng? yīn tàn yuē: cǐ fēi dá tiān dé zhě wèi yì yǔ yán cǐ yě yòu yuē: kǒng zǐ yún: wú yóu jí shǐ zhī què wén yě. mèng zǐ yún: jǐn xìn shū, bù rú wú shū. wú yú wǔ chéng qǔ èr sān cè ér yǐ. kǒng zǐ shān shū, yú táng yú xià sì wǔ bǎi nián jiān, bù guò shù piān. qǐ gèng wú yī shì, ér suǒ shù zhǐ cǐ? shèng rén zhī yì kě zhī yǐ. shèng rén zhǐ shì yào shān qù fán wén, hòu rú què zhǐ yào tiān shàng. ài yuē: shèng rén zuò jīng, zhǐ shì yào qù rén yù, cún tiān lǐ. rú wǔ bó yǐ xià shì, shèng rén bù yù xiáng yǐ shì rén. zé chéng rán yǐ. zhì rú yáo shùn yǐ qián shì, rú hé lüè bù shǎo jiàn? xiān shēng yuē: xī huáng zhī shì, qí shì kuò shū, chuán zhī zhě xiān yǐ. cǐ yì kě yǐ xiǎng jiàn. qí shí quán shì chún páng pǔ sù, lüè wú wén cǎi de qì xiàng. cǐ biàn shì tài gǔ zhī zhì. fēi hòu shì kě jí. ài yuē: rú sān fén zhī lèi, yì yǒu chuán zhě. kǒng zǐ hé yǐ shān zhī? xiān shēng yuē: zòng yǒu chuán zhě, yì yú shì biàn jiàn fēi suǒ yí. fēng qì yì kāi, wén cǎi rì shèng. zhì yú zhōu mò, suī yù biàn yǐ xià shāng zhī sú, yǐ bù kě wǎn. kuàng táng yú hū? yòu kuàng xī huáng zhī shì hū? rán qí zhì bù tóng, qí dào zé èr, kǒng zǐ yú yáo shùn, zé zǔ shù zhī. yú wén wǔ, zé xiàn zhāng zhī. wén wǔ zhī fǎ, jí shì yáo shùn zhī dào. dàn yīn shí zhì zhì. qí shè shī zhèng lìng, yǐ zì bù tóng. jí xià shāng shì yè, shī zhī yú zhōu, yǐ yǒu bù hé. gù zhōu gōng sī jiān sān wáng. qí yǒu bù hé, yǎng ér sī zhī, yè yǐ jì rì. kuàng tài gǔ zhī zhì, qǐ fù néng xíng? sī gù shèng rén zhī suǒ kě lüè yě. yòu yuē: zhuān shì wú wèi, bù néng rú sān wáng zhī yīn shí zhì zhì, ér bì yù xíng yǐ tài gǔ zhī sú, jí shì fó lǎo de xué shù. yīn shí zhì zhì, bù néng rú sān wáng zhī yī běn yú dào, ér yǐ gōng lì zhī xīn xíng zhī, jí shì bó zhě yǐ xià shì yè. hòu shì rú zhě xǔ duō jiǎng lái jiǎng qù, zhǐ shì jiǎng dé gè bó shù.
〔11〕愛問文中子韓退之。先生曰:「退之文人之雄耳。文中子儒也。後人徒以文詞之故,推尊退之。其實退之去文中子遠甚」。愛問何以有擬經之失。先生曰:「擬經恐未可盡非。且說後世儒者著述之意與擬經如何」?愛曰:「世儒著述,近名之意不無。然期以明道。擬經純若為名」。先生曰:「著述以明道,亦何所效法」?曰:「孔子刪述六經,以明道也」。先生曰:「然則擬經獨非效法孔子乎」?愛曰:「著述即於道有所發明。擬經似徒擬其跡。恐於道無補」。先生曰:「子以明道者使其反樸還淳,而見諸行事之實乎?抑將美其言辭,而徒以譊譊於世也?天下之大亂,由虛文勝而實行衰也。使道明於天下,則六經不必述。刪述六經,孔子不得已也。自伏羲畫卦,至於文王周公。其間言易、如連山歸藏之屬。紛紛籍籍,不知其幾。易道大亂。孔子以天下好文之風日盛,知其說之將無紀極,於是取文王周公之說而贊之。以為惟此為得其宗。於是紛紛之說盡廢。而天下之言易者始一。書詩禮樂春秋皆然。書自典謨以後,詩自二南以降,如九丘八索,一切淫哇逸盪之詞,蓋不知其幾千百篇。禮樂之名物度數,至是亦不可勝窮。孔子皆刪削而述正之,然後其說始廢。如書詩禮樂中,孔子何嘗加一語?今之禮記諸說,皆後儒附會而成。已非孔子之舊。至於春秋,雖稱孔子作之,其實皆魯史舊文。所謂筆者,筆其舊。所謂削者,削其繁。是有減無增。孔子述六經,懼繁文之亂天下。惟簡之而不得。使天下務去其文,以求其實。非以文教之也。春秋以後,繁文益盛,天下益亂。始皇焚書得罪,是出於私意。又不合焚六經。若當時志在明道,其諸反經叛理之說,悉取而焚之,亦正暗合刪述之意。自秦漢以降,文又日盛。若欲盡去之,斷不能去。只宜取法孔子。錄其近是者而表章之。則其諸怪悖之說,亦宜漸漸自廢。不知文中子當時擬經之意如何。某切深有取於其事。以為聖人復起,不能易也。天下所以不治,只因文盛實衰。入出己見。新奇相高,以眩俗取譽。徒以亂天下之聰明,塗天下之耳目。使天下靡然爭務修飾文詞,以求知於世。而不復知有敦本尚實,反樸還淳之行。是皆著述者有以啟之」。愛曰:「著述亦有不可缺者。如春秋一經,若無左傳,恐亦難曉」。先生曰:「春秋必待傳而後明,是歇後謎語矣。聖人何苦為此艱深隱晦之詞?左傳多是魯史舊文。若春秋須此而後明,孔子何必削之」?愛曰:「伊川亦云:『傳是案,經是斷』。如書弒某君,伐某國。若不明其事,恐亦難斷」。先生曰:「伊川此言,恐亦是相沿世儒之說。未得聖人作經之意。如書弒君,即弒君便是罪。何必更問其弒君之詳。征伐當自天子出。書伐國,即伐國便是罪。何必更問其伐國之詳?聖人述六經,只是要正人心。只是要存天理,去人慾。於存天理去人慾之事,則嘗言之。或因人請問,各隨分量而說。亦不肯多道。恐人專求之言語。故曰『予欲無言』。若是一切縱人慾滅天理的事,又安肯詳以示人?是長亂導奸也。故孟子云:『仲尼之門,無道桓文之事者。是以後世無傳焉』。此便是孔門家法。世儒只講得一個伯者的學問。所以要知得許多陰謀詭計。純是一片功利的心。與聖人作經的意思正相反。如何思量得通」?因嘆曰:「此非達天德者未易與言此也」又曰:「孔子云:『吾猶及史之闕文也』。孟子云:『盡信書,不如無書。吾於武成取二三策而已』。孔子刪書,於唐虞夏四五百年間,不過數篇。豈更無一事,而所述止此?聖人之意可知矣。聖人只是要刪去繁文,後儒卻只要添上」。愛曰:「聖人作經,只是要去人慾,存天理。如五伯以下事,聖人不欲詳以示人。則誠然矣。至如堯舜以前事,如何略不少見」?先生曰:「羲黃之世,其事闊疏,傳之者鮮矣。此亦可以想見。其時全是淳龐樸素,略無文采的氣象。此便是太古之治。非後世可及」。愛曰:「如三墳之類,亦有傳者。孔子何以刪之」?先生曰:「縱有傳者,亦於世變漸非所宜。風氣益開,文采日勝。至於周末,雖欲變以夏商之俗,已不可挽。況唐虞乎?又況羲黃之世乎?然其治不同,其道則二,孔子於堯舜,則祖述之。於文武,則憲章之。文武之法,即是堯舜之道。但因時致治。其設施政令,已自不同。即夏商事業,施之於周,已有不合。故周公思兼三王。其有不合,仰而思之,夜以繼日。況太古之治,豈復能行?斯固聖人之所可略也」。又曰:「專事無為,不能如三王之因時致治,而必欲行以太古之俗,即是佛老的學術。因時致治,不能如三王之一本於道,而以功利之心行之,即是伯者以下事業。後世儒者許多講來講去,只是講得個伯術」。
12 yòu yuē: táng yú yǐ shàng zhī zhì, hòu shì bù kě fù yě. lüè zhī kě yě. sān dài yǐ xià zhī zhì, hòu shì bù kě fǎ yě. xuē zhī kě yě. wéi sān dài zhī zhì kě xíng. rán ér shì zhī lùn sān dài zhě, bù míng qí běn, ér tú shì qí mò. zé yì bù kě fù yǐ.
〔12〕又曰:「唐虞以上之治,後世不可復也。略之可也。三代以下之治,後世不可法也。削之可也。惟三代之治可行。然而世之論三代者,不明其本,而徒事其末。則亦不可復矣」。
13 ài yuē: xiān rú lùn liù jīng, yǐ chūn qiū wèi shǐ. shǐ zhuān jì shì. kǒng yǔ wǔ jīng shì tǐ zhōng huò shāo yì. xiān shēng yuē: yǐ shì yán wèi zhī shǐ. yǐ dào yán wèi zhī jīng. shì jí dào. dào jí shì. chūn qiū yì jīng. wǔ jīng yì shǐ. yì shì bāo xī shì zhī shǐ. shū shì yáo shùn yǐ xià shǐ. lǐ lè shì sān dài shǐ. qí shì tóng. qí dào tóng. ān yǒu suǒ wèi yì?
〔13〕愛曰:「先儒論六經,以春秋為史。史專記事。恐與五經事體終或稍異」。先生曰:「以事言謂之史。以道言謂之經。事即道。道即事。春秋亦經。五經亦史。易是包犧氏之史。書是堯舜以下史。禮樂是三代史。其事同。其道同。安有所謂異」?
14 yòu yuē: wǔ jīng yì zhǐ shì shǐ. shǐ yǐ míng shàn è, shì xùn jiè. shàn kě wèi xùn zhě, tè cún qí jī yǐ shì fǎ. è kě wèi jiè zhě, cún qí jiè ér xuē qí shì, yǐ dù jiān. ài yuē: cún qí jī yǐ shì fǎ, yì shì cún tiān lǐ zhī běn rán. xuē qí shì yǐ dù jiān, yì shì è rén yù yú jiāng méng fǒu? xiān shēng yuē: shèng rén zuò jīng, gù wú fēi shì cǐ yì. rán yòu bù bì ní zhe wén jù. ài yòu wèn: è kě wèi jiè zhě, cún qí jiè ér xuē qí shì, yǐ dù jiān. hé dú yú shī ér bù shān zhèng wèi? xiān rú wèi è zhě kě yǐ chéng chuàng rén zhī yì zhì. rán fǒu? xiān shēng yuē: shī fēi kǒng mén zhī jiù běn yǐ. kǒng zǐ yún: fàng zhèng shēng, zhèng shēng yín. yòu yuē: è zhèng shēng zhī luàn yǎ lè yě. zhèng wèi zhī yīn, wáng guó zhī yīn yě. cǐ shì kǒng mén jiā fǎ. kǒng zǐ suǒ dìng sān bǎi piān, jiē suǒ wèi yǎ lè. jiē kě zòu zhī jiāo miào, zòu zhī xiāng dǎng. jiē suǒ yǐ zī chàng hé píng, hán yǒng dé xìng. yí fēng yì sú, ān dé yǒu cǐ? shì zhǎng yín dǎo jiān yǐ. cǐ bì qín huǒ zhī hòu, shì rú fù huì, yǐ zú sān bǎi piān zhī shù. gài yín yì zhī cí, shì sú duō suǒ xǐ chuán. rú jīn lǘ xiàng jiē rán. è zhě kě yǐ chéng chuàng rén zhī yì zhì. shì qiú qí shuō ér bù dé, cóng ér wèi zhī cí.
〔14〕又曰:「五經亦只是史。史以明善惡,示訓戒。善可為訓者,特存其跡以示法。惡可為戒者,存其戒而削其事,以杜奸」。愛曰:「存其《跡》以示法,亦是存天理之本然。削其事以杜奸,亦是遏人慾於將萌否」?先生曰:「聖人作經,固無非是此意。然又不必泥着文句」。愛又問:「惡可為戒者,存其戒而削其事,以杜奸。何獨於詩而不刪鄭、衛?先儒謂『惡者可以懲創人之逸志』。然否」?先生曰:「詩非孔門之舊本矣。孔子云:『放鄭聲,鄭聲淫』。又曰:『惡鄭聲之亂雅樂也』。『鄭衛之音,亡國之音也』。此是孔門家法。孔子所定三百篇,皆所謂雅樂。皆可奏之郊廟,奏之鄉黨。皆所以資暢和平,涵泳德性。移風易俗,安得有此?是長淫導奸矣。此必秦火之後,世儒附會,以足三百篇之數。蓋淫泆之詞,世俗多所喜傳。如今閭巷皆然。惡者可以懲創人之逸志。是求其說而不得,從而為之辭」。
xú ài bá ài yīn jiù shuō gǔ méi, shǐ wén xiān shēng zhī jiào, shí shì hài è bù dìng, wú rù tóu chù. qí hòu wén zhī jì jiǔ, jiàn zhī fǎn shēn shí jiàn. rán hòu shǐ xìn xiān shēng zhī xué, wèi kǒng mén dí chuán. shě shì jiē bàng qī xiǎo jìng, duàn gǎng jué hé yǐ. rú shuō gé wù shì chéng yì de gōng fū. míng shàn shì chéng shēn de gōng fū. qióng lǐ shì jǐn xìng de gōng fū. dào wèn xué shì zūn dé xìng de gōng fū. bó wén shì yuē lǐ de gōng fū. wéi jīng shì wéi yī de gōng fū. zhū rú cǐ lèi, shǐ jiē luò luò nán hé. qí hòu sī zhī jì jiǔ, bù jué shǒu wǔ zú dǎo.
【徐愛跋】愛因舊說汩沒,始聞先生之教,實是駭愕不定,無入頭處。其後聞之既久,漸知反身實踐。然後始信先生之學,為孔門嫡傳。舍是皆傍蹊小徑,斷港絕河矣。如說格物是誠意的工夫。明善是誠身的工夫。窮理是盡性的工夫。道問學是尊德性的工夫。博文是約禮的工夫。惟精是惟一的工夫。諸如此類,始皆落落難合。其後思之既久,不覺手舞足蹈。