tiān yú rén wú hòu yě, jūn yú mín wú hòu yě, fù yú zi wú hòu yě, xiōng yú dì wú hòu yě. hé yǐ yán zhī? tiān bù néng píng bó lì zhī qì, quán yāo zhé zhī rén, shǐ wéi shàn zhī mín bì shòu, cǐ yú mín wú hòu yě. fán mín yǒu chuān yú wèi dào zhě, yǒu zhà wěi xiāng mí zhě, jiē shēng yú bù zú, qǐ yú pín qióng, ér jūn bì zhí fǎ zhū zhī, cǐ yú mín wú hòu yě. yáo shùn wèi wèi tiān zǐ, ér dān zhū shāng jūn wèi bù yī, cǐ yú zi wú hòu yě. zhōu gōng zhū guǎn cài, cǐ yú dì wú hòu yě. tuī ér yán zhī, hé hòu zhī yǒu?
天於人无厚也,君於民无厚也,父於子无厚也,兄於弟无厚也。何以言之?天不能屏勃厉之气,全夭折之人,使为善之民必寿,此於民无厚也。凡民有穿窬为盗者,有诈伪相迷者,皆生於不足,起於贫穷,而君必执法诛之,此於民无厚也。尧舜位为天子,而丹朱商均为布衣,此於子无厚也。周公诛管蔡,此於弟无厚也。推而言之,何厚之有?
xún míng zé shí, jūn zhī shì yě fèng fǎ xuān lìng, chén zhī zhí yě. xià bù dé zì shàn, shàng cāo qí bǐng ér bù lǐ zhě, wèi zhī yǒu yě. jūn yǒu sān lèi, chén yǒu sì zé. hé wèi sān lèi? wéi qīn suǒ xìn, yī lèi yǐ míng qǔ shì, èr lèi jìn gù qīn shū, sān lèi. hé wèi sì zé? shòu zhòng shǎng ér wú gōng, gōng zé jū dà wèi ér bù zhì, èr zé lǐ guān ér bù píng, sān zé yù jūn zhèn ér bēn běi, sì zé. jūn wú sān lèi, chén wú sì zé, kě yǐ ān guó.
循名责实,君之事也;奉法宣令,臣之职也。下不得自擅,上操其柄而不理者,未之有也。君有三累,臣有四责。何谓三累?惟亲所信,一累;以名取士,二累;近故亲疏,三累。何谓四责?受重赏而无功,工责;居大位而不治,二责;理官而不平,三责;御军阵而奔北,四责。君无三累,臣无四责,可以安国。
shì zhě jūn zhī yú, wēi zhě jūn zhī cè, chén zhě jūn zhī mǎ, mín zhě jūn zhī lún. shì gù zé yú ān, wēi dìng zé cè jìn, chén shùn zé mǎ liáng, mín hé zé lún lì. wèi guó shī cǐ, bì yǒu fù chē bēn mǎ zhé lún bài zài zhī huàn, ān dé bù wēi!
势者君之舆,威者君之策,臣者君之马,民者君之轮。势固则舆安,威定则策劲,臣顺则马良,民和则轮利。为国失此,必有覆车奔马折轮败载之患,安得不危!
yì tóng zhī bù kě bié, shì fēi zhī bù kě dìng, bái hēi zhī bù kě fēn, qīng zhuó zhī bù kě lǐ, jiǔ yǐ! chéng tīng néng wén yú wú shēng, shì néng jiàn yú wú xíng, jì néng guī yú wèi zhào, lǜ néng fáng yú wèi rán, sī wú tā yě. bù yǐ ěr tīng, zé tōng yú wú shēng yǐ! bù yǐ mù shì, zé zhào yú wú xíng yǐ! bù yǐ xīn jì, zé dá yú wú zhào yǐ! bù yǐ zhī lǜ, zé hé yú wèi zhèn yǐ! jūn zhě, cáng yú nì yǐng, qún xià wú sī, yǎn mù sāi ěr wàn mín kǒng zhèn.
异同之不可别,是非之不可定,白黑之不可分,清浊之不可理,久矣!诚听能闻於无声,视能见於无形,计能规於未兆,虑能防於未然,斯无他也。不以耳听,则通於无声矣!不以目视,则照於无形矣!不以心计,则达於无兆矣!不以知虑,则合於未朕矣!君者,藏於匿影,群下无私,掩目塞耳万民恐震。
xún míng zé shí, chá fǎ lì wēi, shì míng wáng yě. fū míng yú xíng zhě, fēn bù yù yú shì yú dòng zhě, yòng bù shī zé lì. gù míng jūn shěn yī, wàn wù zì dìng. míng bù kě yǐ wài wù, zhì bù kě yǐ cóng tā, qiú zhū jǐ zhī wèi yě.
循名责实,察法立威,是明王也。夫明於形者,分不遇於事;於动者,用不失则利。故明君审一,万物自定。名不可以外务,智不可以从他,求诸己之谓也。
zhì shì wèi bù kě yuè, zhí bù kě luàn, bǎi guān yǒu sī, gè wù qí xíng. shàng xún míng yǐ dū shí, xià fèng jiào ér bù wéi. suǒ měi guān qí suǒ zhōng, suǒ è jì qí suǒ qióng. xǐ bù yǐ shǎng, nù bù yǐ fá, kě wèi zhì shì.
治世位不可越,职不可乱,百官有司,各务其形。上循名以督实,下奉教而不违。所美观其所终,所恶计其所穷。喜不以赏,怒不以罚,可谓治世。
fū fù zhòng zhě huàn tú yuǎn, jù guì zhě yōu mín lí. fù zhòng tú yuǎn zhě, shēn pí ér wú gōng zài shàng lí mín zhě, suī láo ér bù zhì. gù zhì zhě liàng tú ér hòu fù, míng jūn shì mín ér chū zhèng.
夫负重者患涂远,据贵者忧民离。负重涂远者,身疲而无功;在上离民者,虽劳而不治。故智者量涂而后负,明君视民而出政。
liè pí hǔ zhě, bù yú wài hùn, diào jīng ní zhě, bù yú qīng chí. hé zé? hùn fēi pí hǔ zhī kū yě, chí fēi jīng ní zhī quán yě. chǔ zhī bù sù liú, chén zhī bù shù huī, zhǎng lú zhī bù shì, lǚ zi zhī méng chǐ.
猎罴虎者,不於外圂,钓鲸鲵者,不於清池。何则?圂非罴虎之窟也,池非鲸鲵之泉也。楚之不溯流,陈之不束麾,长卢之不士,吕子之蒙耻。
fū yóu ér bú jiàn jìng, bù gōng yě jū ér bú jiàn ài, bù rén yě yán ér bú jiàn yòng, bù xìn yě qiú ér bù néng dé, wú méi yě móu ér bú jiàn xǐ, wú lǐ yě jì ér bú jiàn cóng yí dào yě. yīn shì ér fā yù, zé xíng děng ér míng shū rén qí ér de shí, zé lì dí ér gōng bèi. qí suǒ yǐ rán zhě, guāi shì zhī zài wài tuī.
夫游而不见敬,不恭也;居而不见爱,不仁也;言而不见用,不信也;求而不能得,无媒也;谋而不见喜,无理也;计而不见从;遗道也。因势而发誉,则行等而名殊;人齐而得时,则力敌而功倍。其所以然者,乖势之在外推。
biàn shuō fēi suǒ tīng yě xū yán zhě, fēi suǒ yīng yě wú yì zhī cí, fēi suǒ jǔ yě. gù tán zhě, bié shū lèi shǐ bù xiāng hài xù yì duān shǐ bù xiāng luàn. yù zhì tōng yì, fēi wù xiāng guāi yě. ruò shì cí yǐ xiāng luàn, nì cí yǐ xiāng yí, fēi gǔ zhī biàn yě.
辩说、非所听也;虚言者,非所应也;无益之辞,非所举也。故谈者,别殊类、使不相害;序异端、使不相乱。谕志通意,非务相乖也。若饰词以相乱,匿词以相移,非古之辩也。
lǜ bù xiān dìng, bù kě yǐ yīng zú bīng bù xián xí, bù kě yǐ dāng dí. miào suàn qiān lǐ, wéi wò zhī qí, bǎi zhàn bǎi shèng, huáng dì zhī shī.
虑不先定,不可以应卒;兵不闲习,不可以当敌。庙算千里,帷幄之奇,百战百胜,黄帝之师。
sǐ shēng zì mìng, fù guì zì shí. yuàn yāo zhé zhě, bù zhī mìng yě yuàn pín jiàn zhě, bù zhī shí yě. gù lín nàn bù jǔ, zhī tiān mìng yě pín qióng wú shè, dá shí xù yě.
死生自命,富贵自时。怨夭折者,不知命也;怨贫贱者,不知时也。故临难不惧,知天命也;贫穷无慑,达时序也。
xiōng jī zhī suì, fù sǐ yú shì, zi sǐ yú hù, ér bù xiāng yuàn zhě, wú suǒ gù yě. tóng zhōu dù hǎi, zhōng liú yù fēng, jiù huàn ruò yī, suǒ yōu tóng yě. zhāng luó ér tián, chàng hè bù chà zhě, qí lì děng yě. gù tǐ tòng zhě, kǒu bù néng bù hū xīn yuè zhě, yán bù néng bù xiào zé pí zhě yǐ jǔ qiān jūn zé wù zhě yǐ jí zǒu tù qū yì zú yú tíng, qiú yuán jié yú kǎn. sī nì lǐ ér qiú zhī, yóu dào shang ér suǒ lǐng.
凶饥之岁,父死於室,子死於户,而不相怨者,无所顾也。同舟渡海,中流遇风,救患若一,所忧同也。张罗而畋,唱和不差者,其利等也。故体痛者,口不能不呼;心悦者,颜不能不笑;责疲者以举千钧;责兀者以及走兔;驱逸足於庭,求援捷於槛。斯逆理而求之,犹倒裳而索领。
shì yǒu yuǎn ér qīn, jìn ér shū, jiù ér bù yòng, qù ér fǎn qiú. fán cǐ sì háng, míng zhǔ dà yōu yě.
事有远而亲,近而疏,就而不用,去而反求。凡此四行,明主大忧也。
fū shuǐ zhuó zé wú diào wěi zhī yú zhèng kē zé wú yì lè zhī shì. gù lìng fán zé mín zhà, zhèng rǎo zé mín bù dìng. bù zhì qí běn ér wù qí mò, pì rú zhěng nì chuí zhī yǐ shí, jiù huǒ tóu zhī yǐ xīn.
夫水浊、则无掉尾之鱼;政苛、则无逸乐之士。故令烦则民诈,政扰则民不定。不治其本而务其末,譬如拯溺锤之以石,救火投之以薪。
fū dá dào zhě, wú zhī zhī dào yě, wú néng zhī dào yě. shì zhī dà dào, bù zhī ér zhōng, bù néng ér chéng, wú yǒu ér zú, shǒu xū zé shí, ér wàn shì bì. zhōng yán yú bù zhōng, yì shēng yú bú yì. yīn ér bù shōu wèi zhī fàng yán chū ér bù dū wèi zhī àn. gù jiàn qí xiàng, zhì qí xíng xún qí lǐ, zhèng qí míng dé qí duān, zhī qí qíng. ruò cǐ, hé wǎng bù fù, hé shì bù chéng. yǒu wù zhě yì yě, wú wài zhě dé yě, yǒu rén zhě xíng yě, wú rén zhě dào yě. gù dé fēi suǒ fù chù fēi suǒ chǔ, zé shī dào fēi qí dào bù dào, zé chǎn. yì wú xián, lǜ wú zhōng, xíng wú dào, yán xū rú shòu shí, wàn shì bì.
夫达道者,无知之道也,无能之道也。是知大道,不知而中,不能而成,无有而足,守虚责实,而万事毕。忠言於不忠,义生於不义。音而不收、谓之放;言出而不督、谓之闇。故见其象,致其形;循其理,正其名;得其端,知其情。若此,何往不复,何事不成。有物者意也,无外者德也,有人者行也,无人者道也。故德非所覆、处非所处,则失;道非其道不道,则谄。意无贤,虑无忠,行无道,言虚如受实,万事毕。
fū yán róng bù ruò rǔ, fēi chéng cí yě. dé bù ruò shī, fēi shí tán yě. bù jìn zé tuì, bù xǐ zé yōu, bù dé zé wáng, cǐ shì rén zhī cháng. zhēn rén wēi sī shí zhě ér wèi yī yǐ. suǒ wèi dà biàn zhě, bié tiān dì zhī xíng, jù tiān xià zhī wù, xuǎn shàn tuì è, shí cuò qí yí, ér gōng lì dé zhì yǐ. xiǎo biàn zé bù rán. bié yán yì dào, yǐ yán xiāng shè, yǐ xíng xiāng fá, shǐ mín bù zhī qí yào. wú tā gù yān, zhī qiǎn gù yě. jūn zǐ bìng wù ér cuò zhī, jiān tú ér yòng zhī, wǔ wèi wèi cháng ér biàn yú kǒu, wǔ xíng zài shēn ér bù yú rén. gù wú fāng zhī dào bù cóng, miàn cóng zhī yì bù xíng, zhì luàn zhī fǎ bù yòng. tán rán kuān yù, dàng rán jiǎn yì, lüè ér wú shī, jīng xiáng rù xiān wēi yě.
夫言荣不若辱,非诚辞也。得不若失,非实谈也。不进则退,不喜则忧,不得则亡,此世人之常。真人危斯十者而为一矣。所谓大辩者,别天地之行,具天下之物,选善退恶,时措其宜,而功立德至矣。小辩则不然。别言异道,以言相射,以行相伐,使民不知其要。无他故焉,知浅故也。君子并物而错之,兼涂而用之,五味未尝而辩於口,五行在身而布於人。故无方之道不从,面从之义不行,治乱之法不用。惔然宽裕,荡然简易,略而无失,精详入纤微也。
fū zhōu fú yú shuǐ, chē zhuǎn yú lù, cǐ zì rán dào yě. yǒu bù zhì zhě, zhī bù yù yān.
夫舟浮於水,车转於陆,此自然道也。有不治者,知不豫焉。
fū bù jī zhé wèi, shuǐ lì pò zhōu, bù yuàn mù shí, ér zuì qiǎo zhuō, gù bù zài yān. gù yǒu zhī zé huò, yǒu xīn zé xiǎn, yǒu mù zé xuàn. shì yǐ guī jǔ yī ér bù yì, bù wéi qín chǔ huǎn jié, bù wéi hú yuè gǎi róng. yī ér bù xié, fāng xíng ér bù liú, yī rì xíng zhī, wàn shì chuán zhī, wú wéi wèi zhī yě.
夫不击折轊,水戾破舟,不怨木石,而罪巧拙,故不载焉。故有知则惑,有心则崄,有目则眩。是以规矩一而不易,不为秦楚缓节,不为胡越改容。一而不邪,方行而不流,一日形之,万世传之,无为为之也。
fū zì jiàn zhī, míng jiè rén jiàn zhī, àn yě zì wén zhī, cōng jiè rén wén zhī, lóng yě. míng jūn zhī cǐ, zé qù jiù zhī fēn dìng yǐ. wèi jūn dāng ruò dōng rì zhī yáng, xià rì zhī yīn, wàn wù zì guī, mò zhī shǐ yě. tián wò ér gōng zì chéng, yōu yóu ér zhèng zì zhì. qǐ zài zhèn mù è wǎn shǒu jù biān pǔ ér hòu wèi zhì yú.
夫自见之,明;借人见之,闇也;自闻之,聪;借人闻之,聋也。明君知此,则去就之分定矣。为君当若冬日之阳,夏日之阴,万物自归,莫之使也。恬卧而功自成,优游而政自治。岂在振目搤睕、手据鞭朴、而后为治欤。
fū shì yǒu hé bù hé zhě, zhī yǔ wèi zhī yě. hé ér bù jié zhě, yáng qīn ér yīn shū. gù yuǎn ér qīn zhě, zhì xiāng yìng yě jìn ér shū zhě, zhì bù hé yě jiù ér bù yòng zhě, cè bù de yě qù ér fǎn qiú zhě, wú wéi xíng yě jìn ér bù yù zhě, xīn xiāng guāi yě yuǎn ér xiāng sī zhě, hé qí móu yě. gù míng jūn zé rén, bù kě bù shěn shì zhī jìn qù, yì bù kě bù xiáng.
夫事有合不合者,知与未知也。合而不结者,阳亲而阴疏。故远而亲者,志相应也;近而疏者,志不合也;就而不用者,策不得也;去而反求者,无违行也;近而不御者,心相乖也;远而相思者,合其谋也。故明君择人,不可不审;士之进趣,亦不可不详。