tiān yú rén wú hòu yě, jūn yú mín wú hòu yě, fù yú zi wú hòu yě, xiōng yú dì wú hòu yě. hé yǐ yán zhī? tiān bù néng píng bó lì zhī qì, quán yāo zhé zhī rén, shǐ wèi shàn zhī mín bì shòu, cǐ yú mín wú hòu yě. fán mín yǒu chuān yú wèi dào zhě, yǒu zhà wěi xiāng mí zhě, jiē shēng yú bù zú, qǐ yú pín qióng, ér jūn bì zhí fǎ zhū zhī, cǐ yú mín wú hòu yě. yáo shùn wèi wèi tiān zǐ, ér dān zhū shāng jūn wèi bù yī, cǐ yú zi wú hòu yě. zhōu gōng zhū guǎn cài, cǐ yú dì wú hòu yě. tuī ér yán zhī, hé hòu zhī yǒu?
天於人無厚也,君於民無厚也,父於子無厚也,兄於弟無厚也。何以言之?天不能屏勃厲之氣,全夭折之人,使為善之民必壽,此於民無厚也。凡民有穿窬為盜者,有詐偽相迷者,皆生於不足,起於貧窮,而君必執法誅之,此於民無厚也。堯舜位為天子,而丹朱商均為布衣,此於子無厚也。周公誅管蔡,此於弟無厚也。推而言之,何厚之有?
xún míng zé shí, jūn zhī shì yě fèng fǎ xuān lìng, chén zhī zhí yě. xià bù dé zì shàn, shàng cāo qí bǐng ér bù lǐ zhě, wèi zhī yǒu yě. jūn yǒu sān lèi, chén yǒu sì zé. hé wèi sān lèi? wéi qīn suǒ xìn, yī lèi yǐ míng qǔ shì, èr lèi jìn gù qīn shū, sān lèi. hé wèi sì zé? shòu zhòng shǎng ér wú gōng, gōng zé jū dà wèi ér bù zhì, èr zé lǐ guān ér bù píng, sān zé yù jūn zhèn ér bēn běi, sì zé. jūn wú sān lèi, chén wú sì zé, kě yǐ ān guó.
循名責實,君之事也;奉法宣令,臣之職也。下不得自擅,上操其柄而不理者,未之有也。君有三累,臣有四責。何謂三累?惟親所信,一累;以名取士,二累;近故親疏,三累。何謂四責?受重賞而無功,工責;居大位而不治,二責;理官而不平,三責;御軍陣而奔北,四責。君無三累,臣無四責,可以安國。
shì zhě jūn zhī yú, wēi zhě jūn zhī cè, chén zhě jūn zhī mǎ, mín zhě jūn zhī lún. shì gù zé yú ān, wēi dìng zé cè jìn, chén shùn zé mǎ liáng, mín hé zé lún lì. wèi guó shī cǐ, bì yǒu fù chē bēn mǎ zhé lún bài zài zhī huàn, ān dé bù wēi!
勢者君之輿,威者君之策,臣者君之馬,民者君之輪。勢固則輿安,威定則策勁,臣順則馬良,民和則輪利。為國失此,必有覆車奔馬折輪敗載之患,安得不危!
yì tóng zhī bù kě bié, shì fēi zhī bù kě dìng, bái hēi zhī bù kě fēn, qīng zhuó zhī bù kě lǐ, jiǔ yǐ! chéng tīng néng wén yú wú shēng, shì néng jiàn yú wú xíng, jì néng guī yú wèi zhào, lǜ néng fáng yú wèi rán, sī wú tā yě. bù yǐ ěr tīng, zé tōng yú wú shēng yǐ! bù yǐ mù shì, zé zhào yú wú xíng yǐ! bù yǐ xīn jì, zé dá yú wú zhào yǐ! bù yǐ zhī lǜ, zé hé yú wèi zhèn yǐ! jūn zhě, cáng yú nì yǐng, qún xià wú sī, yǎn mù sāi ěr wàn mín kǒng zhèn.
異同之不可別,是非之不可定,白黑之不可分,清濁之不可理,久矣!誠聽能聞於無聲,視能見於無形,計能規於未兆,慮能防於未然,斯無他也。不以耳聽,則通於無聲矣!不以目視,則照於無形矣!不以心計,則達於無兆矣!不以知慮,則合於未朕矣!君者,藏於匿影,群下無私,掩目塞耳萬民恐震。
xún míng zé shí, chá fǎ lì wēi, shì míng wáng yě. fū míng yú xíng zhě, fēn bù yù yú shì yú dòng zhě, yòng bù shī zé lì. gù míng jūn shěn yī, wàn wù zì dìng. míng bù kě yǐ wài wù, zhì bù kě yǐ cóng tā, qiú zhū jǐ zhī wèi yě.
循名責實,察法立威,是明王也。夫明於形者,分不遇於事;於動者,用不失則利。故明君審一,萬物自定。名不可以外務,智不可以從他,求諸己之謂也。
zhì shì wèi bù kě yuè, zhí bù kě luàn, bǎi guān yǒu sī, gè wù qí xíng. shàng xún míng yǐ dū shí, xià fèng jiào ér bù wéi. suǒ měi guān qí suǒ zhōng, suǒ è jì qí suǒ qióng. xǐ bù yǐ shǎng, nù bù yǐ fá, kě wèi zhì shì.
治世位不可越,職不可亂,百官有司,各務其形。上循名以督實,下奉教而不違。所美觀其所終,所惡計其所窮。喜不以賞,怒不以罰,可謂治世。
fū fù zhòng zhě huàn tú yuǎn, jù guì zhě yōu mín lí. fù zhòng tú yuǎn zhě, shēn pí ér wú gōng zài shàng lí mín zhě, suī láo ér bù zhì. gù zhì zhě liàng tú ér hòu fù, míng jūn shì mín ér chū zhèng.
夫負重者患塗遠,據貴者憂民離。負重塗遠者,身疲而無功;在上離民者,雖勞而不治。故智者量塗而後負,明君視民而出政。
liè pí hǔ zhě, bù yú wài hùn, diào jīng ní zhě, bù yú qīng chí. hé zé? hùn fēi pí hǔ zhī kū yě, chí fēi jīng ní zhī quán yě. chǔ zhī bù sù liú, chén zhī bù shù huī, zhǎng lú zhī bù shì, lǚ zi zhī méng chǐ.
獵羆虎者,不於外圂,釣鯨鯢者,不於清池。何則?圂非羆虎之窟也,池非鯨鯢之泉也。楚之不溯流,陳之不束麾,長盧之不士,呂子之蒙恥。
fū yóu ér bù jiàn jìng, bù gōng yě jū ér bù jiàn ài, bù rén yě yán ér bù jiàn yòng, bù xìn yě qiú ér bù néng dé, wú méi yě móu ér bù jiàn xǐ, wú lǐ yě jì ér bù jiàn cóng yí dào yě. yīn shì ér fā yù, zé xíng děng ér míng shū rén qí ér dé shí, zé lì dí ér gōng bèi. qí suǒ yǐ rán zhě, guāi shì zhī zài wài tuī.
夫游而不見敬,不恭也;居而不見愛,不仁也;言而不見用,不信也;求而不能得,無媒也;謀而不見喜,無理也;計而不見從;遺道也。因勢而發譽,則行等而名殊;人齊而得時,則力敵而功倍。其所以然者,乖勢之在外推。
biàn shuō fēi suǒ tīng yě xū yán zhě, fēi suǒ yīng yě wú yì zhī cí, fēi suǒ jǔ yě. gù tán zhě, bié shū lèi shǐ bù xiāng hài xù yì duān shǐ bù xiāng luàn. yù zhì tōng yì, fēi wù xiāng guāi yě. ruò shì cí yǐ xiāng luàn, nì cí yǐ xiāng yí, fēi gǔ zhī biàn yě.
辯說、非所聽也;虛言者,非所應也;無益之辭,非所舉也。故談者,別殊類、使不相害;序異端、使不相亂。諭志通意,非務相乖也。若飾詞以相亂,匿詞以相移,非古之辯也。
lǜ bù xiān dìng, bù kě yǐ yīng zú bīng bù xián xí, bù kě yǐ dāng dí. miào suàn qiān lǐ, wéi wò zhī qí, bǎi zhàn bǎi shèng, huáng dì zhī shī.
慮不先定,不可以應卒;兵不閒習,不可以當敵。廟算千里,帷幄之奇,百戰百勝,黃帝之師。
sǐ shēng zì mìng, fù guì zì shí. yuàn yāo zhé zhě, bù zhī mìng yě yuàn pín jiàn zhě, bù zhī shí yě. gù lín nán bù jù, zhī tiān mìng yě pín qióng wú shè, dá shí xù yě.
死生自命,富貴自時。怨夭折者,不知命也;怨貧賤者,不知時也。故臨難不懼,知天命也;貧窮無懾,達時序也。
xiōng jī zhī suì, fù sǐ yú shì, zi sǐ yú hù, ér bù xiāng yuàn zhě, wú suǒ gù yě. tóng zhōu dù hǎi, zhōng liú yù fēng, jiù huàn ruò yī, suǒ yōu tóng yě. zhāng luó ér tián, chàng hè bù chà zhě, qí lì děng yě. gù tǐ tòng zhě, kǒu bù néng bù hū xīn yuè zhě, yán bù néng bù xiào zé pí zhě yǐ jǔ qiān jūn zé wù zhě yǐ jí zǒu tù qū yì zú yú tíng, qiú yuán jié yú kǎn. sī nì lǐ ér qiú zhī, yóu dào shang ér suǒ lǐng.
凶飢之歲,父死於室,子死於戶,而不相怨者,無所顧也。同舟渡海,中流遇風,救患若一,所憂同也。張羅而畋,唱和不差者,其利等也。故體痛者,口不能不呼;心悅者,顏不能不笑;責疲者以舉千鈞;責兀者以及走兔;驅逸足於庭,求援捷於檻。斯逆理而求之,猶倒裳而索領。
shì yǒu yuǎn ér qīn, jìn ér shū, jiù ér bù yòng, qù ér fǎn qiú. fán cǐ sì háng, míng zhǔ dà yōu yě.
事有遠而親,近而疏,就而不用,去而反求。凡此四行,明主大憂也。
fū shuǐ zhuó zé wú diào wěi zhī yú zhèng kē zé wú yì lè zhī shì. gù lìng fán zé mín zhà, zhèng rǎo zé mín bù dìng. bù zhì qí běn ér wù qí mò, pì rú zhěng nì chuí zhī yǐ shí, jiù huǒ tóu zhī yǐ xīn.
夫水濁、則無掉尾之魚;政苛、則無逸樂之士。故令煩則民詐,政擾則民不定。不治其本而務其末,譬如拯溺錘之以石,救火投之以薪。
fū dá dào zhě, wú zhī zhī dào yě, wú néng zhī dào yě. shì zhī dà dào, bù zhī ér zhōng, bù néng ér chéng, wú yǒu ér zú, shǒu xū zé shí, ér wàn shì bì. zhōng yán yú bù zhōng, yì shēng yú bù yì. yīn ér bù shōu wèi zhī fàng yán chū ér bù dū wèi zhī àn. gù jiàn qí xiàng, zhì qí xíng xún qí lǐ, zhèng qí míng dé qí duān, zhī qí qíng. ruò cǐ, hé wǎng bù fù, hé shì bù chéng. yǒu wù zhě yì yě, wú wài zhě dé yě, yǒu rén zhě xíng yě, wú rén zhě dào yě. gù dé fēi suǒ fù chù fēi suǒ chù, zé shī dào fēi qí dào bù dào, zé chǎn. yì wú xián, lǜ wú zhōng, xíng wú dào, yán xū rú shòu shí, wàn shì bì.
夫達道者,無知之道也,無能之道也。是知大道,不知而中,不能而成,無有而足,守虛責實,而萬事畢。忠言於不忠,義生於不義。音而不收、謂之放;言出而不督、謂之闇。故見其象,致其形;循其理,正其名;得其端,知其情。若此,何往不復,何事不成。有物者意也,無外者德也,有人者行也,無人者道也。故德非所覆、處非所處,則失;道非其道不道,則諂。意無賢,慮無忠,行無道,言虛如受實,萬事畢。
fū yán róng bù ruò rǔ, fēi chéng cí yě. dé bù ruò shī, fēi shí tán yě. bù jìn zé tuì, bù xǐ zé yōu, bù dé zé wáng, cǐ shì rén zhī cháng. zhēn rén wēi sī shí zhě ér wèi yī yǐ. suǒ wèi dà biàn zhě, bié tiān dì zhī xíng, jù tiān xià zhī wù, xuǎn shàn tuì è, shí cuò qí yí, ér gōng lì dé zhì yǐ. xiǎo biàn zé bù rán. bié yán yì dào, yǐ yán xiāng shè, yǐ xíng xiāng fá, shǐ mín bù zhī qí yào. wú tā gù yān, zhī qiǎn gù yě. jūn zǐ bìng wù ér cuò zhī, jiān tú ér yòng zhī, wǔ wèi wèi cháng ér biàn yú kǒu, wǔ xíng zài shēn ér bù yú rén. gù wú fāng zhī dào bù cóng, miàn cóng zhī yì bù xíng, zhì luàn zhī fǎ bù yòng. tán rán kuān yù, dàng rán jiǎn yì, lüè ér wú shī, jīng xiáng rù xiān wēi yě.
夫言榮不若辱,非誠辭也。得不若失,非實談也。不進則退,不喜則憂,不得則亡,此世人之常。真人危斯十者而為一矣。所謂大辯者,別天地之行,具天下之物,選善退惡,時措其宜,而功立德至矣。小辯則不然。別言異道,以言相射,以行相伐,使民不知其要。無他故焉,知淺故也。君子並物而錯之,兼塗而用之,五味未嘗而辯於口,五行在身而布於人。故無方之道不從,面從之義不行,治亂之法不用。惔然寬裕,蕩然簡易,略而無失,精詳入纖微也。
fū zhōu fú yú shuǐ, chē zhuǎn yú lù, cǐ zì rán dào yě. yǒu bù zhì zhě, zhī bù yù yān.
夫舟浮於水,車轉於陸,此自然道也。有不治者,知不豫焉。
fū bù jī zhé wèi, shuǐ lì pò zhōu, bù yuàn mù shí, ér zuì qiǎo zhuō, gù bù zài yān. gù yǒu zhī zé huò, yǒu xīn zé xiǎn, yǒu mù zé xuàn. shì yǐ guī jǔ yī ér bù yì, bù wèi qín chǔ huǎn jié, bù wèi hú yuè gǎi róng. yī ér bù xié, fāng xíng ér bù liú, yī rì xíng zhī, wàn shì chuán zhī, wú wèi wèi zhī yě.
夫不擊折轊,水戾破舟,不怨木石,而罪巧拙,故不載焉。故有知則惑,有心則嶮,有目則眩。是以規矩一而不易,不為秦楚緩節,不為胡越改容。一而不邪,方行而不流,一日形之,萬世傳之,無為為之也。
fū zì jiàn zhī, míng jiè rén jiàn zhī, àn yě zì wén zhī, cōng jiè rén wén zhī, lóng yě. míng jūn zhī cǐ, zé qù jiù zhī fēn dìng yǐ. wèi jūn dāng ruò dōng rì zhī yáng, xià rì zhī yīn, wàn wù zì guī, mò zhī shǐ yě. tián wò ér gōng zì chéng, yōu yóu ér zhèng zì zhì. qǐ zài zhèn mù è wǎn shǒu jù biān pǔ ér hòu wèi zhì yú.
夫自見之,明;借人見之,闇也;自聞之,聰;借人聞之,聾也。明君知此,則去就之分定矣。為君當若冬日之陽,夏日之陰,萬物自歸,莫之使也。恬臥而功自成,優遊而政自治。豈在振目搤睕、手據鞭朴、而後為治歟。
fū shì yǒu hé bù hé zhě, zhī yǔ wèi zhī yě. hé ér bù jié zhě, yáng qīn ér yīn shū. gù yuǎn ér qīn zhě, zhì xiāng yīng yě jìn ér shū zhě, zhì bù hé yě jiù ér bù yòng zhě, cè bù de yě qù ér fǎn qiú zhě, wú wéi xíng yě jìn ér bù yù zhě, xīn xiāng guāi yě yuǎn ér xiāng sī zhě, hé qí móu yě. gù míng jūn zé rén, bù kě bù shěn shì zhī jìn qù, yì bù kě bù xiáng.
夫事有合不合者,知與未知也。合而不結者,陽親而陰疏。故遠而親者,志相應也;近而疏者,志不合也;就而不用者,策不得也;去而反求者,無違行也;近而不御者,心相乖也;遠而相思者,合其謀也。故明君擇人,不可不審;士之進趣,亦不可不詳。