strong zhì xún xī jiǎ tú miè guó qióng bǎi lǐ sì niú bài xiāng strong
智荀息假途滅虢 窮百里飼牛拜相
huà shuō jìn xiàn gōng nèi gǔ yú lí jī, wài huò yú èr wǔ, yì shū tài zǐ, ér qīn ài xī qí. zhǐ yīn shēn shēng xiǎo xīn chéng shùn, yòu shù jiāng bīng yǒu gōng, wú jiān kě chéng. lí jī nǎi zhào yōu shī, gào yǐ xīn fù zhī shì: jīn yù fèi tài zǐ ér lì xī qí, hé cè ér kě? shī yuē: sān gōng zǐ jiē zài yuǎn bǐ, shuí gǎn wèi fū rén nán zhě? lí jī yuē: sān gōng zǐ nián jiē qiáng zhuàng, lì shì yǐ shēn, cháo zhōng duō wèi zhī zuǒ yòu, wú wèi gǎn dòng yě! shī yuē: rán zé, dāng yǐ cì qù zhī! lí jī yuē: qù zhī shú xiān? shī yuē: bì xiān shēn shēng. qí wèi rén yě, cí rén ér jīng jié, jīng jié zé chǐ yú zì wū cí rén zé dàn yú zéi rén. chǐ yú zì wū, zé fèn bù néng rěn dàn yú zéi rén, qí zì zéi yì yě. rán shì zǐ jī suī jiàn shū, jūn sù zhī qí wèi rén, bàng yǐ yì móu bì bù xìn. fū rén bì yǐ yè bàn qì ér sù jūn, ruò wèi yù shì zǐ zhě, ér yīn jiā wū yān, shù jǐ shuō kě shòu yǐ!
話說晉獻公內蠱於驪姬,外惑於「二五」,益疏太子,而親愛奚齊。只因申生小心承順,又數將兵有功,無間可乘。驪姬乃召優施,告以心腹之事:「今欲廢太子而立奚齊,何策而可?」施曰:「三公子皆在遠鄙,誰敢為夫人難者?」驪姬曰:「三公子年皆強壯,歷事已深,朝中多為之左右,吾未敢動也!」施曰:「然則,當以次去之!」驪姬曰:「去之孰先?」施曰:「必先申生。其為人也,慈仁而精潔,精潔則恥於自污;慈仁則憚於賊人。恥於自污,則憤不能忍;憚於賊人,其自賊易也。然世子跡雖見疏,君素知其為人,謗以異謀必不信。夫人必以夜半泣而訴君,若為譽世子者,而因加誣焉,庶幾說可售矣!」
lí jī guǒ yè bàn ér qì, xiàn gōng jīng wèn qí gù, zài sān bù kěn yán. xiàn gōng pò zhī, lí jī duì yuē: qiè suī yán zhī, jūn bì bù xìn yě. qiè suǒ yǐ qì zhě, kǒng qiè bù néng jiǔ shì jūn wèi huān ěr!
驪姬果夜半而泣,獻公驚問其故,再三不肯言。獻公迫之,驪姬對曰:「妾雖言之,君必不信也。妾所以泣者,恐妾不能久侍君為歡耳!」
xiàn gōng yuē: hé chū cǐ bù xiáng zhī yán?
獻公曰:「何出此不祥之言?」
lí jī shōu lèi ér duì yuē: qiè wén shēn shēng wèi rén, wài rén ér nèi rěn. qí zài qǔ wò, shén jiā huì yú mín, mín lè wèi zhī sǐ, qí yì yù yǒu suǒ yòng zhī yě. shēn shēng měi wèi rén yán, jūn huò yú qiè, bì luàn guó, jǔ cháo jiē wén zhī, dú jūn bù wén ěr! wú nǎi yǐ jìng guó zhī gù, ér huò jí yú jūn, jūn hé bù shā qiè yǐ xiè shēn shēng, kě sài qí móu, wù yǐ yī qiè luàn bǎi xìng!
驪姬收淚而對曰:「妾聞申生為人,外仁而內忍。其在曲沃,甚加惠於民,民樂為之死,其意欲有所用之也。申生每為人言,君惑於妾,必亂國,舉朝皆聞之,獨君不聞耳!毋乃以靖國之故,而禍及於君,君何不殺妾以謝申生,可塞其謀,勿以一妾亂百姓!」
xiàn gōng yuē: shēn shēng rén yú mín, qǐ fǎn bù rén fù hū?
獻公曰:「申生仁於民,豈反不仁父乎?」
lí jī duì yuē: qiè yì yí zhī. rán qiè wén wài rén zhī yán yuē, pǐ fū wèi rén, yǔ zài shàng bù tóng: pǐ fū yǐ ài qīn wèi rén, zài shàng zhě yǐ lì guó wèi rén. gǒu lì yú guó, hé qīn zhī yǒu?
驪姬對曰:「妾亦疑之。然妾聞外人之言曰,匹夫為仁,與在上不同:匹夫以愛親為仁,在上者以利國為仁。苟利於國,何親之有?」
xiàn gōng yuē: bǐ hǎo jié, bù jù è míng hū?
獻公曰:「彼好潔,不懼惡名乎?」
lí jī duì yuē: xī yōu wáng bù shā yí jiù, fàng zhī yú shēn, shēn hóu zhào tài róng, shā yōu wáng yú lí shān zhī xià, lì yí jiù wèi jūn, shì wèi píng wáng, wèi dōng zhōu shǐ zǔ, zhì yú jīn, yōu wáng zhī è yì zhāng, shuí fù yǐ bù jié zhī míng, jiā zhī píng wáng zhě zāi?
驪姬對曰:「昔幽王不殺宜臼,放之於申,申侯召太戎,殺幽王於驪山之下,立宜臼為君,是為平王,為東周始祖,至於今,幽王之惡益彰,誰復以不潔之名,加之平王者哉?」
xiàn gōng yì sǒng rán, suì pī yī qǐ zuò, yuē: fū rén yán shì yě, ruò hé ér kě?
獻公意悚然,遂披衣起坐,曰:「夫人言是也,若何而可?」
lí jī yuē: jūn bù ruò chēng mào ér yǐ guó shòu zhī. bǐ dé guó ér yàn qí yù, qí huò kě yǐ shì jūn. qiě xī zhě, qǔ wò zhī jiān yì fēi gǔ ròu hū. wǔ gōng wéi bù gù qí qīn, gù néng yǒu jìn. shēn shēng zhī zhì yì yóu shì yě, jūn qí ràng zhī.
驪姬曰:「君不若稱耄而以國授之。彼得國而厭其欲,其或可以釋君。且昔者,曲沃之兼翼非骨肉乎。武公惟不顧其親,故能有晉。申生之志亦猶是也,君其讓之。」
xiàn gōng yuē: bù kě, wǒ yǒu wǔ yǔ wēi yǐ lín zhū hóu. jīn dāng wú shēn ér shī guó, bù kě wèi wǔ yǒu zi ér bù shèng, bù kě wèi wēi. shī wǔ yǔ wēi, rén néng zhì wǒ, suī shēng bù rú sǐ. ěr wù yōu, wú jiāng tú zhī.
獻公曰:「不可,我有武與威以臨諸侯。今當吾身而失國,不可謂武;有子而不勝,不可謂威。失武與威,人能制我,雖生不如死。爾勿憂,吾將圖之。」
lí jī yuē: jīn chì dí gāo luò shì lǚ qīn wú guó, jūn hé bù shǐ zhī jiāng bīng fá dí, yǐ guān qí néng yòng zhòng yǔ fǒu yě. ruò qí bù shèng, zuì zhī yǒu míng ruò shèng, zé xìn dé zhòng yǐ. bǐ shì qí gōng, bì yǒu yì móu, yīn ér tú zhī, guó rén bì fú. fū shèng dí yǐ jìng biān bǐ, yòu yǐ shí shì zǐ zhī néng fǒu, jūn hé wèi bù shǐ?
驪姬曰:「今赤狄皋落氏屢侵吾國,君何不使之將兵伐狄,以觀其能用眾與否也。若其不勝,罪之有名;若勝,則信得眾矣。彼恃其功,必有異謀,因而圖之,國人必服。夫勝敵以靖邊鄙,又以識世子之能否,君何為不使?」
xiàn gōng yuē: shàn.
獻公曰:「善。」
nǎi chuán lìng shǐ shēn shēng lǜ qǔ wò zhī zhòng, yǐ fá gāo luò shì.
乃傳令使申生率曲沃之眾,以伐皋落氏。
shǎo fù lǐ kè zài cháo, jiàn yuē: tài zǐ, jūn zhī èr yě, gù jūn xíng zé tài zǐ jiān guó. fū zhāo xī shì shàn, tài zǐ zhī zhí, yuǎn zhī yóu bù kě, kuàng kě shǐ shuài shī hū?
少傅里克在朝,諫曰:「太子,君之貳也,故君行則太子監國。夫朝夕視膳,太子之職,遠之猶不可,況可使帥師乎?」
xiàn gōng yuē: shēn shēng yǐ lǚ jiāng bīng yǐ.
獻公曰:「申生已屢將兵矣。」
lǐ kè yuē: xiàng zhě cóng jūn yú xíng, jīn zhuān zhì, gù bù kě yě.
里克曰:「向者從君於行,今專制,固不可也。」
xiàn gōng yǎng miàn ér tàn yuē: guǎ rén yǒu zi jiǔ rén, shàng wèi dìng shú wèi tài zǐ, qīng wù duō yán.
獻公仰面而嘆曰:「寡人有子九人,尚未定孰為太子,卿勿多言。」
lǐ kè hēi rán ér tuì, gào yú hú tū. hú tū yuē: wēi zāi hū, gōng zǐ yě! nǎi yí shū shēn shēng, quàn shǐ wù zhàn, zhàn ér shèng zī jì, bù rú táo zhī. shēn shēng de shū, tàn yuē: jūn zhī yǐ bīng shì shǐ wǒ, fēi hǎo wǒ yě, yù cè wǒ xīn ěr, wéi jūn zhī mìng, wǒ zuì dà yǐ, zhàn ér xìng sǐ, yóu yǒu lìng míng. nǎi yǔ gāo luò dà zhàn yú jì sāng zhī dì, gāo luò shì bài zǒu, shēn shēng xiàn jié yú xiàn gōng.
里克嘿然而退,告於狐突。狐突曰:「危哉乎,公子也!」乃遺書申生,勸使勿戰,戰而勝滋忌,不如逃之。申生得書,嘆曰:「君之以兵事使我,非好我也,欲測我心耳,違君之命,我罪大矣,戰而幸死,猶有令名。」乃與皋落大戰於稷桑之地,皋落氏敗走,申生獻捷於獻公。
lí jī yuē: shì zǐ guǒ néng yòng zhòng yǐ, nài hé?
驪姬曰:「世子果能用眾矣,奈何?」
xiàn gōng yuē: zuì wèi zhe yě, gū dài zhī.
獻公曰:「罪未著也,姑待之。」
hú tū liào jìn guó jiāng luàn, nǎi tuō yán gù jí, dù mén bù chū.
狐突料晉國將亂,乃託言痼疾,杜門不出。
shí yǒu yú guó èr guó, nǎi shì tóng xìng bǐ lín, chún chǐ xiāng yī, qí dì jiē lián jìn jiè. guó gōng míng chǒu, hǎo bīng ér jiāo, lǚ qīn jìn zhī nán bǐ, biān rén gào jí, xiàn gōng móu yù fá guó. lí jī qǐng yuē: hé bù gēng shǐ shēn shēng. bǐ wēi míng sù zhe, shì zú wèi yòng, kě bì chéng gōng yě.
時有虞、虢二國,乃是同姓比鄰,唇齒相依,其地皆連晉界。虢公名丑,好兵而驕,屢侵晉之南鄙,邊人告急,獻公謀欲伐虢。驪姬請曰:「何不更使申生。彼威名素著,士卒為用,可必成功也。」
xiàn gōng yǐ rù lí jī zhī yán, chéng kǒng shēn shēng shèng guó zhī hòu, yì lì wēi nán zhì, chóu chú wèi jué, wèn yú dài fū xún xī yuē: guó kě fá hū?
獻公已入驪姬之言,誠恐申生勝虢之後,益立威難制,躊躇未決,問於大夫荀息曰:「虢可伐乎?」
xún xī duì yuē: yú guó fāng mù, wú gōng guó, yú bì jiù zhī ruò yí ér gōng yú, guó yòu jiù zhī, yǐ yī dí èr, chén wèi jiàn qí bì shèng yě. xiàn gōng yuē: rán zé guǎ rén wú rú guó hé yǐ. xún xī duì yuē: chén wén guó gōng yín yú sè. jūn chéng qiú guó zhōng zhī měi nǚ, jiào zhī gē wǔ, shèng qí chē fú, yǐ jìn yú guó, bēi cí qǐng píng, guó gōng bì xǐ ér shòu zhī, bǐ dān yú shēng sè, jiāng dài qì zhèng shì, shū chì zhōng liáng, wǒ gēng xíng lù quǎn róng, shǐ qīn rǎo guó jìng, rán hòu chéng xì ér tú zhī, guó kě miè yě.
荀息對曰:「虞、虢方睦,吾攻虢,虞必救之;若移而攻虞,虢又救之,以一敵二,臣未見其必勝也。」獻公曰:「然則寡人無如虢何矣。」荀息對曰:「臣聞虢公淫於色。君誠求國中之美女,教之歌舞,盛其車服,以進於虢,卑詞請平,虢公必喜而受之,彼耽於聲色,將怠棄政事,疏斥忠良,我更行賂犬戎,使侵擾虢境,然後乘隙而圖之,虢可滅也。」
xiàn gōng yòng qí cè, yǐ nǚ lè yí guó, guó gōng yù shòu zhī, dài fū zhōu zhī qiáo jiàn yuē: cǐ jìn suǒ yǐ diào guó yě, jūn nài hé tūn qí ěr hū? guó gōng bù tīng, jìng xǔ jìn píng. zì cǐ, rì tīng yín shēng, yè jiē měi sè, shì cháo xī shū yǐ. zhōu zhī qiáo fù jiàn, guó gōng nù, shǐ chū shǒu xià yáng zhī guān.
獻公用其策,以女樂遺虢,虢公欲受之,大夫舟之僑諫曰:「此晉所以釣虢也,君奈何吞其餌乎?」虢公不聽,竟許晉平。自此,日聽淫聲,夜接美色,視朝稀疏矣。舟之僑復諫,虢公怒,使出守下陽之關。
wèi jǐ, quǎn róng tān jìn zhī lù, guǒ qīn rǎo guó jìng, bīng zhì wèi guó, wèi guó bīng suǒ bài, quǎn róng zhǔ suì qǐ qīng guó zhī shī, guó gōng shì qí qián shèng, yì lǜ bīng jù zhī, xiāng chí yú sāng tián zhī dì. xiàn gōng fù wèn yú xún xī yuē: jīn róng guó xiāng chí, guǎ rén kě yǐ fá guó fǒu?
未幾,犬戎貪晉之賂,果侵擾虢境,兵至渭虢,為虢兵所敗,犬戎主遂起傾國之師,虢公恃其前勝,亦率兵拒之,相持於桑田之地。獻公復問於荀息曰:「今戎、虢相持,寡人可以伐虢否?」
xún xī duì yuē: yú guó zhī jiāo wèi lí yě, chén yǒu yī cè, kě yǐ jīn rì qǔ guó, ér míng rì qǔ yú.
荀息對曰:「虞、虢之交未離也,臣有一策,可以今日取虢,而明日取虞。」
xiàn gōng yuē: qīng cè rú hé?
獻公曰:「卿策如何?」
xún xī yuē: jūn hòu lù yú, ér jiǎ dào yǐ fá guó.
荀息曰:「君厚賂虞,而假道以伐虢。」
xiàn gōng yuē: wú xīn yǔ guó chéng, fá zhī wú míng, yú kěn xìn wǒ hū?
獻公曰:「吾新與虢成,伐之無名,虞肯信我乎?」
xún xī yuē: jūn mì shǐ běi bǐ zhī rén, shēng shì yú guó, guó zhī biān lì, bì yǒu zé yán, wú yīn yǐ wèi míng, ér qǐng yú yú.
荀息曰:「君密使北鄙之人,生事於虢,虢之邊吏,必有責言,吾因以為名,而請於虞。」
xiàn gōng yòu yòng qí cè, guó zhī biān lì, guǒ lái zé ràng, liǎng xià suì zhì bīng xiāng gōng, guó gōng fāng yǒu quǎn róng zhī huàn, bù xiá zhào guǎn. xiàn gōng yuē: jīn fá guó bù huàn wú míng yǐ, dàn bù zhī lù yú dāng yòng hé wù?
獻公又用其策,虢之邊吏,果來責讓,兩下遂治兵相攻,虢公方有犬戎之患,不暇照管。獻公曰:「今伐虢不患無名矣,但不知賂虞當用何物?」
xún xī duì yuē: yú gōng xìng suī tān, rán fēi zhì bǎo, bù kě dòng zhī. bì xū yòng èr wù qián qù, dàn kǒng jūn zhī bù shě ěr.
荀息對曰:「虞公性雖貪,然非至寶,不可動之。必須用二物前去,但恐君之不舍耳。」
xiàn gōng yuē: qīng shì yán suǒ yòng hé wù?
獻公曰:「卿試言所用何物?」
xún xī yuē: yú gōng zuì ài zhě, bì mǎ zhī liáng yě. jūn bù yǒu chuí jí zhī bì, qū chǎn zhī chéng hū? qǐng yǐ cǐ èr wù, jiǎ dào yú yú. yú tān yú bì mǎ, zhuì wú jì yǐ.
荀息曰:「虞公最愛者,璧、馬之良也。君不有垂棘之璧,屈產之乘乎?請以此二物,假道於虞。虞貪於璧、馬,墜吾計矣。」
xiàn gōng yuē: cǐ èr wù, nǎi wú zhì bǎo, hé rěn qì zhī tā rén?
獻公曰:「此二物,乃吾至寶,何忍棄之他人?」
xún xī yuē: chén gù zhī jūn zhī bù shě yě. suī rán, jiǎ wú dào yǐ fá guó, guó wú yú jiù bì miè guó wáng, yú bù dú cún, bì mǎ ān wǎng hū? fū jì bì wài fǔ, yǎng mǎ wài jiù, tè zàn shì ěr.
荀息曰:「臣固知君之不舍也。雖然,假吾道以伐虢,虢無虞救必滅;虢亡,虞不獨存,璧、馬安往乎?夫寄璧外府,養馬外廄,特暫事耳。」
dài fū lǐ kè yuē: yú yǒu xián chén èr rén, yuē gōng zhī qí bǎi lǐ xī, míng yú liào shì, kǒng qí jiàn zǔ, nài hé?
大夫里克曰:「虞有賢臣二人,曰宮之奇、百里奚,明於料事,恐其諫阻,奈何?」
xún xī yuē: yú gōng tān ér yú, suī jiàn bì bù cóng yě!
荀息曰:「虞公貪而愚,雖諫必不從也!」
xiàn gōng jí yǐ bì mǎ jiāo fù xún xī, shǐ rú yú jiǎ dào.
獻公即以璧、馬交付荀息,使如虞假道。
yú gōng chū wén jìn lái jiǎ dào, yù yǐ fá guó, yì shén nù. jí jiàn bì mǎ, bù jué huí chēn zuò xǐ, shǒu nòng bì ér mù shì mǎ, wèn xún xī yuē: cǐ nǎi rǔ guó zhì bǎo, tiān xià hǎn yǒu, nài hé yǐ huì guǎ rén? xún xī yuē: guǎ jūn mù jūn zhī xián, wèi jūn zhī qiáng, gù bù gǎn zì sī qí bǎo, yuàn yāo huān yú dà guó.
虞公初聞晉來假道,欲以伐虢,意甚怒。及見璧、馬,不覺回嗔作喜,手弄璧而目視馬,問荀息曰:「此乃汝國至寶,天下罕有,奈何以惠寡人?」荀息曰:「寡君慕君之賢,畏君之強,故不敢自私其寶,願邀歡於大國。」
yú gōng yuē: suī rán, bì yǒu suǒ yán yú guǎ rén yě!
虞公曰:「雖然,必有所言於寡人也!」
xún xī yuē: guó rén lǚ qīn wǒ nán bǐ, guǎ jūn yǐ shè jì zhī gù, qū yì qǐng píng. jīn yuē shì wèi hán, zé ràng rì zhì, guǎ jūn yù jiǎ dào yǐ qǐng zuì yān. tǎng xìng ér shèng guó, suǒ yǒu lǔ huò jǐn yǐ guī jūn, guǎ jūn yuàn yǔ jūn shì dūn méng hǎo.
荀息曰:「虢人屢侵我南鄙,寡君以社稷之故,屈意請平。今約誓未寒,責讓日至,寡君欲假道以請罪焉。倘幸而勝虢,所有鹵獲盡以歸君,寡君願與君世敦盟好。」
yú gōng dà yuè, gōng zhī qí jiàn yuē: jūn wù xǔ yě. yàn yún: chún wáng chǐ hán', jìn tūn shì tóng xìng, fēi yī guó yǐ, dú bù gǎn jiā yú yú guó zhě, yǐ yǒu chún chǐ zhī zhù ěr. guó jīn rì wáng, zé míng rì huò bì zhōng yú yú yǐ.
虞公大悅,宮之奇諫曰:「君勿許也。諺云:『唇亡齒寒',晉吞噬同姓,非一國矣,獨不敢加於虞、虢者,以有唇齒之助耳。虢今日亡,則明日禍必中於虞矣。」
yú gōng yuē: jìn jūn bù ài zhòng bǎo, yǐ jiāo huān yú guǎ rén, guǎ rén qí ài cǐ chǐ cùn zhī jìng hū. qiě jìn qiáng yú guó shí bèi, shī guó ér dé jìn, hé bù lì yān? zi tuì, wù yù wú shì.
虞公曰:「晉君不愛重寶,以交歡於寡人,寡人其愛此尺寸之徑乎。且晉強於虢十倍,失虢而得晉,何不利焉?子退,勿預吾事。」
gōng zhī qí zài yù jìn jiàn, bǎi lǐ xī qiān qí jū, nǎi zhǐ. gōng zhī qí tuì wèi bǎi lǐ xī yuē: zi bù zhù wǒ yī yán, ér gèng zhǐ wǒ, hé gù?
宮之奇再欲進諫,百里奚牽其裾,乃止。宮之奇退謂百里奚曰:「子不助我一言,而更止我,何故?」
bǎi lǐ xī yuē: wú wén jìn jiā yán yú yú rén zhī qián, yóu wěi zhū yù yú dào yě. jié shā guān lóng féng, zhòu shā bǐ gàn, wéi qiáng jiàn ěr. zi qí wēi zāi!
百里奚曰:「吾聞進嘉言於愚人之前,猶委珠玉於道也。桀殺關龍逢,紂殺比干,惟強諫耳。子其危哉!」
gōng zhī qí yuē: rán zé yú bì wáng yǐ, wú yǔ zi hé qù hū?
宮之奇曰:「然則虞必亡矣,吾與子盍去乎?」
bǎi lǐ xī yuē: zi qù zé kě yǐ, yòu xié yī rén, bù zhòng zǐ zuì hū? wú níng xú ěr.
百里奚曰:「子去則可矣,又偕一人,不重子罪乎?吾寧徐耳。」
gōng zhī qí jǐn zú ér xíng, bù yán suǒ zhī.
宮之奇盡族而行,不言所之。
xún xī guī bào jìn hóu, yán: yú gōng yǐ shòu bì mǎ, xǔ yǐ jiǎ dào. xiàn gōng biàn yù qīn jiāng fá guó, lǐ kè rù jiàn yuē: guó, yì yǔ yě, wú fán jūn wǎng. xiàn gōng yuē: miè guó zhī cè hé rú? lǐ kè yuē: guó dōu shàng yáng, qí mén hù zài yú xià yáng, xià yáng yī pò, wú wán guó yǐ. chén suī bù cái, yuàn xiào cǐ wēi láo, rú wú gōng gān zuì.
荀息歸報晉侯,言:「虞公已受璧、馬,許以假道。」獻公便欲親將伐虢,里克入見曰:「虢,易與也,毋煩君往。」獻公曰:「滅虢之策何如?」里克曰:「虢都上陽,其門戶在於下陽,下陽一破,無完虢矣。臣雖不才,願效此微勞,如無功甘罪。」
xiàn gōng nǎi bài lǐ kè wèi dà jiāng, xún xī fù zhī, lǜ chē sì bǎi chéng fá guó, xiān shǐ rén bào yú yǐ bīng zhì zhī qī. yú gōng yuē: guǎ rén rǔ shòu zhòng bǎo, wú yǐ wèi bào, yuàn yǐ bīng cóng. xún xī yuē: jūn yǐ bīng cóng, bù rú xiàn xià yáng zhī guān. yú gōng yuē: xià yáng, guó suǒ shǒu yě, guǎ rén ān dé xiàn zhī? xún xī yuē: chén wén guó jūn fāng yǔ quǎn róng dà zhàn yú sāng tián, shèng bài wèi jué. jūn tuō yán zhù zhàn, yǐ chē chéng xiàn zhī, yīn nà jìn bīng, zé guān kě de yě. chén yǒu tiě yè chē bǎi chéng, wéi jūn suǒ yòng. yú gōng cóng qí jì.
獻公乃拜里克為大將,荀息副之,率車四百乘伐虢,先使人報虞以兵至之期。虞公曰:「寡人辱受重寶,無以為報,願以兵從。」荀息曰:「君以兵從,不如獻下陽之關。」虞公曰:「下陽,虢所守也,寡人安得獻之?」荀息曰:「臣聞虢君方與犬戎大戰於桑田,勝敗未決。君託言助戰,以車乘獻之,陰納晉兵,則關可得也。臣有鐵葉車百乘,惟君所用。」虞公從其計。
shǒu jiāng zhōu zhī qiáo xìn yǐ wèi rán, kāi guān nà chē. chē zhōng cáng yǒu jìn jiǎ, rù guān hòu yī qí fā zuò, yù bì guān yǐ wú jí yǐ. lǐ kè qū bīng zhí jìn, zhōu zhī qiáo jì shī xià yáng, kǒng guó gōng jiàn zuì, suì yǐ bīng jiàng jìn. lǐ kè yòng wèi xiàng dǎo, wàng shàng yáng jìn fā.
守將舟之僑信以為然,開關納車。車中藏有晉甲,入關後一齊發作,欲閉關已無及矣。里克驅兵直進,舟之僑既失下陽,恐虢公見罪,遂以兵降晉。里克用為嚮導,望上陽進發。
què shuō guó gōng zài sāng tián, wén jìn shī pò guān, jí jí bān shī, bèi quǎn róng bīng yǎn shā yī zhèn, dà bài ér zǒu, suí shēn jǐn shù shí chéng. bēn zhì shàng yáng shǒu yù, máng rán wú cè. jìn bīng zhì, zhú zhǎng wéi yǐ kùn zhī. zì bā yuè zhì shí èr yuè, chéng zhōng qiáo cǎi jù jué, lián zhàn bù shèng, shì zú pí bì, bǎi xìng rì yè hào kū. lǐ kè shǐ zhōu zhī qiáo wèi shū, shè rù chéng zhōng, yù guó gōng shǐ jiàng. guó gōng yuē: wú xiān jūn wèi wáng qīng shì, wú bù néng wèi jiàng zhū hóu! chéng yè kāi chéng, lǜ jiā juàn bēn jīng shī qù qì.
卻說虢公在桑田,聞晉師破關,急急班師,被犬戎兵掩殺一陣,大敗而走,隨身僅數十乘。奔至上陽守御,茫然無策。晉兵至,築長圍以困之。自八月至十二月,城中樵採俱絕,連戰不勝,士卒疲敝,百姓日夜號哭。里克使舟之僑為書,射入城中,諭虢公使降。虢公曰:「吾先君為王卿士,吾不能為降諸侯!」乘夜開城,率家眷奔京師去訖。
lǐ kè děng yì bù zhuī gǎn, bǎi xìng xiāng huā dēng zhú, yíng lǐ kè děng jìn chéng. kè ān jí bǎi xìng, qiū háo wú fàn, liú bīng shù shǒu. jiāng fǔ kù bǎo cáng, jǐn shù zhuāng zài, yǐ shí fēn zhī sān bìng nǚ lè xiàn yú yú gōng, yú gōng yì dà xǐ.
里克等亦不追趕,百姓香花燈燭,迎里克等進城。克安集百姓,秋毫無犯,留兵戍守。將府庫寶藏,盡數裝載,以十分之三並女樂獻於虞公,虞公益大喜。
lǐ kè yī miàn qiǎn rén chí bào jìn hóu, zì jǐ tuō yán yǒu jí, xiū bīng chéng wài, qí bìng yù fāng xíng. yú gōng bù shí kuì yào, hòu wèn bù jué, rú cǐ yuè yú.
里克一面遣人馳報晉侯,自己託言有疾,休兵城外,俟病癒方行。虞公不時饋藥,候問不絕,如此月余。
hū dié bào: jìn hóu bīng zài jiāo wài. yú gōng wèn qí lái yì, bào zhě yuē: kǒng fá guó wú gōng, qīn lái jiē yīng ěr. yú gōng yuē: guǎ rén zhèng yù miàn yǔ jìn jūn jiǎng hǎo, jīn jìn jūn zì lái, guǎ rén zhī yuàn yě. huāng máng jiāo yíng zhì xì, liǎng jūn xiāng jiàn, bǐ cǐ chēng xiè, zì bù bì shuō.
忽諜報:「晉侯兵在郊外。」虞公問其來意,報者曰:「恐伐虢無功,親來接應耳。」虞公曰:「寡人正欲面與晉君講好,今晉君自來,寡人之願也。」慌忙郊迎致餼,兩君相見,彼此稱謝,自不必說。
xiàn gōng yuē yǔ yú gōng jiào liè yú jī shān. yú gōng yù kuā yào jìn rén, jǐn chū chéng zhōng zhī jiǎ jí jiān chē liáng mǎ, yǔ jìn hóu chí zhú dǔ shèng. shì rì, zì chén jí shēn, wéi shàng wèi chè, hū yǒu rén bào: chéng zhōng huǒ qǐ. xiàn gōng yuē: cǐ bì mín jiān lòu huǒ, bù jiǔ pū miè ěr. gù qǐng zài dǎ yī wéi.
獻公約與虞公較獵於箕山。虞公欲誇耀晉人,盡出城中之甲及堅車良馬,與晉侯馳逐賭勝。是日,自辰及申,圍尚未撤,忽有人報:「城中火起。」獻公曰:「此必民間漏火,不久撲滅耳。」固請再打一圍。
dài fū bǎi lǐ xī mì zòu yuē: chuán wén chéng zhōng yǒu luàn, jūn bù kě liú yǐ! yú gōng nǎi cí jìn hóu xiān xíng.
大夫百里奚密奏曰:「傳聞城中有亂,君不可留矣!」虞公乃辭晉侯先行。
bàn lù jiàn rén mín fēn fēn táo cuàn, yán chéng chí yǐ bèi jìn bīng chéng xū xí pò, yú gōng dà nù, hē jiào qū chē sù jìn, lái zhì chéng biān, zhǐ jiàn chéng lóu shàng yī yuán dà jiāng, yǐ lán ér lì, kuī jiǎ xiān míng, wēi fēng lǐn lǐn, xiàng yú gōng yán yuē: qián méng jūn jiǎ wǒ yǐ dào, jīn zài jiǎ wǒ yǐ guó, jìng xiè míng cì.
半路見人民紛紛逃竄,言「城池已被晉兵乘虛襲破」,虞公大怒,喝教「驅車速進」,來至城邊,只見城樓上一員大將,倚欄而立,盔甲鮮明,威風凜凜,向虞公言曰:「前蒙君假我以道,今再假我以國,敬謝明賜。」
yú gōng zhuǎn nù, biàn yù gōng mén, chéng tóu shàng yī shēng bāng xiǎng, jiàn rú yǔ xià, yú gōng mìng chē sù tuì, shǐ rén cuī zǎn hòu miàn chē mǎ. jūn rén bào yuē: hòu jūn xíng chí zhě, jù bèi jìn bīng jié zhù, huò jiàng huò shā, chē mǎ jiē wèi jìn yǒu, jìn hóu dà jūn jí dào yǐ!
虞公轉怒,便欲攻門,城頭上一聲梆響,箭如雨下,虞公命車速退,使人催趲後面車馬。軍人報曰:「後軍行遲者,俱被晉兵截住,或降或殺,車馬皆為晉有,晉侯大軍即到矣!」
yú gōng jìn tuì liǎng nán, tàn yuē: huǐ bù tīng gōng zhī qí zhī jiàn yě! gù bǎi lǐ xī zài cè, wèn yuē: bǐ shí qīng hé bù yán? bǎi lǐ xī yuē: jūn bù tīng zhī qí, qí néng tīng xī hū? chén zhī bù yán, zhèng liú shēn yǐ cóng jūn yú jīn rì ěr!
虞公進退兩難,嘆曰:「悔不聽宮之奇之諫也!」顧百里奚在側,問曰:「彼時卿何不言?」百里奚曰:「君不聽之奇,其能聽奚乎?臣之不言,正留身以從君於今日耳!」
yú gōng zhèng zài wēi jí zhī jì, jiàn hòu yǒu dān chē qū zhì, shì zhī, nǎi guó guó jiàng jiāng zhōu zhī qiáo yě. yú gōng bù jué miàn yǒu cán sè. zhōu zhī qiáo yuē: jūn wù tīng qì guó, shī yǐ zài qián. jīn rì zhī jì, yǔ qí chū bēn tā guó, bù rú guī jìn. jìn jūn dé liàng kuān hóng, bì wú xiāng hài, qiě lián jūn bì hòu dài jūn, jūn qí wù yí. yú gōng chóu chú wèi jué, jìn xiàn gōng suí hòu lái dào, shǐ rén qǐng yú gōng xiāng jiàn.
虞公正在危急之際,見後有單車驅至,視之,乃虢國降將舟之僑也。虞公不覺面有慚色。舟之僑曰:「君誤聽棄虢,失已在前。今日之計,與其出奔他國,不如歸晉。晉君德量寬洪,必無相害,且憐君必厚待君,君其勿疑。」虞公躊躇未決,晉獻公隨後來到,使人請虞公相見。
yú gōng bù dé bù wǎng. xiàn gōng xiào yuē: guǎ rén cǐ lái, wèi qǔ bì mǎ zhī zhí ěr. mìng yǐ hòu chē, zài yú gōng sù yú jūn zhōng. bǎi lǐ xī jǐn jǐn xiāng suí. huò fěng qí qù, yuē: wú shí qí lù jiǔ, suǒ yǐ bào yě. xiàn gōng rù chéng ān mín, xún xī zuǒ shǒu tuō bì, yòu shǒu qiān mǎ ér qián yuē: chén móu yǐ xíng, jīn qǐng hái bì yú fǔ, hái mǎ yú jiù.
虞公不得不往。獻公笑曰:「寡人此來,為取璧、馬之值耳。」命以後車,載虞公宿於軍中。百里奚緊緊相隨。或諷其去,曰:「吾食其祿久,所以報也。」獻公入城安民,荀息左手托璧,右手牽馬而前曰:「臣謀已行,今請還璧於府,還馬於廄。」
xiàn gōng dà yuè. rán wēng yǒu shī yún:
獻公大悅。髯翁有詩云:
bì mǎ qū qū suī zhì bǎo, qǐng jiāng shè jì jiào hé rú?
璧馬區區雖至寶,請將社稷較何如?
bù kuā xún xī duō qí jì, hái xiào yú gōng zhēn shì yú.
不夸荀息多奇計,還笑虞公真是愚。
xiàn gōng yǐ yú gōng guī, yù shā zhī. xún xī yuē: cǐ dāi shù zi ěr, hé néng wèi? yú shì dài yǐ yù gōng zhī lǐ, bié yǐ tā bì jí tā mǎ zèng zhī, yuē: wú bù wàng jiǎ dào zhī huì yě. zhōu zhī qiáo zhì jìn, bài wèi dài fū, qiáo jiàn bǎi lǐ xī zhī xián. xiàn gōng yù yòng xī, shǐ qiáo tōng yì, xī yuē: zhōng jiù jūn zhī shì, nǎi kě. qiáo qù, xī tàn yuē: jūn zǐ wéi, bù shì chóu guó, kuàng shì hū? wú jí shì, bù yú jìn yě! zhōu zhī qiáo wén qí yán, è xíng qí duǎn, yì shén bù yuè.
獻公以虞公歸,欲殺之。荀息曰:「此呆豎子耳,何能為?」於是待以寓公之禮,別以他璧及他馬贈之,曰:「吾不忘假道之惠也。」舟之僑至晉,拜為大夫,僑薦百里奚之賢。獻公欲用奚,使僑通意,奚曰:「終舊君之世,乃可。」僑去,奚嘆曰:「君子違,不適仇國,況仕乎?吾即仕,不於晉也!」舟之僑聞其言,惡形其短,意甚不悅。
shí qín mù gōng rèn hǎo jí wèi liù nián, shàng wèi yǒu zhōng gōng, shǐ dài fū gōng zǐ zhí qiú hūn yú jìn, yù de jìn hóu zhǎng nǚ bó jī wèi fū rén. xiàn gōng shǐ tài shǐ sū shì zhī, dé léi zé guī mèi guà dì liù yáo, qí yáo yuē:
時秦穆公任好即位六年,尚未有中宮,使大夫公子縶求婚於晉,欲得晉侯長女伯姬為夫人。獻公使太史蘇筮之,得《雷澤歸妹》卦第六爻,其繇曰:
shì kuī yáng, yì wú wáng mǐn yě.
士刲羊,亦無亡皿也。
nǚ chéng kuāng, yì wú kuàng yě.
女承筐,亦無貺也。
xī lín zé yán, bù kě cháng yě.
西鄰責言,不可償也。
tài shǐ sū wán qí cí, yǐ wèi qín guó zài xī, ér yǒu zé yán, fēi hé mù zhī zhào. kuàng guī mèi jià qǔ zhī shì, ér zhèn biàn wèi lí, qí guà wèi kuí, kuí lí jiē fēi jí míng, cǐ qīn bù kě xǔ.
太史蘇玩其辭,以為秦國在西,而有責言,非和睦之兆。況《歸妹》嫁娶之事,而《震》變為《離》,其卦為《睽》,《睽》*《離》皆非吉名,此親不可許。
xiàn gōng gèng shǐ tài bo guō yǎn yǐ guī bo zhī. yǎn xiàn qí zhào, shàng jí. duàn cí yuē:
獻公更使太卜郭偃以龜卜之。偃獻其兆,上吉。斷詞曰:
sōng bǎi wèi lín, shì zuò jiù shēng,
松柏為鄰,世作舅甥,
sān dìng wǒ jūn.
三定我君。
lì yú hūn gòu, bù lì kòu.
利於婚媾,不利寇。
shǐ sū yóu jù shì cí zhēng zhī. xiàn gōng yuē: xiàng zhě gù yún, cóng shì bù rú cóng bo', bo jì jí yǐ, yòu kě wéi hū? wú wén qín shòu dì mìng, qí hòu jiāng dà, bù kě jù yě! suì xǔ zhī.
史蘇猶據筮詞爭之。獻公曰:「向者固雲,『從筮不如從卜',卜既吉矣,又可違乎?吾聞秦受帝命,其後將大,不可拒也!」遂許之。
gōng zǐ zhí guī fù mìng, lù yù yī rén, miàn rú xùn xuè, lóng zhǔn qiú xū, yǐ liǎng shǒu wò liǎng chú ér gēng, rù tǔ lèi chǐ, mìng suǒ qí chú guān zhī, zuǒ yòu jiē bù néng jǔ. gōng zǐ zhí wèn qí xìng míng, duì yuē: gōng sūn shì míng zhī, zì zǐ sāng, jìn jūn zhī shū zú yě.
公子縶歸復命,路遇一人,面如噀血,隆準虬須,以兩手握兩鋤而耕,入土累尺,命索其鋤觀之,左右皆不能舉。公子縶問其姓名,對曰:「公孫氏名枝,字子桑,晉君之疏族也。」
zhí yuē: yǐ zi zhī cái, hé yǐ qū yú lǒng mǔ!
縶曰:「以子之才,何以屈於隴畝!」
zhī duì yuē: wú rén jiàn yǐn ěr.
枝對曰:「無人薦引耳。」
zhí yuē: kěn cóng wǒ yóu yú qín hū!
縶曰:「肯從我游於秦乎!」
gōng sūn zhī yuē: shì wèi zhī jǐ zhě sǐ', ruò néng jiàn qiè, gù suǒ yuàn yě. zhí yǔ zhī tóng zài guī qín, yán yú mù gōng, mù gōng shǐ wèi dài fū. mù gōng wén jìn yǐ xǔ hūn, fù qiǎn gōng zǐ zhí rú jìn nà bì, suì yíng bó jī. jìn hóu wèn yìng yú qún chén, zhōu zhī qiáo jìn yuē: bǎi lǐ xī bù yuàn shì jìn, qí xīn bù cè, bù rú yuǎn zhī. nǎi yòng xī wèi yìng.
公孫枝曰:「『士為知己者死',若能見挈,固所願也。」縶與之同載歸秦,言於穆公,穆公使為大夫。穆公聞晉已許婚,復遣公子縶如晉納幣,遂迎伯姬。晉侯問媵於群臣,舟之僑進曰:「百里奚不願仕晉,其心不測,不如遠之。」乃用奚為媵。
què shuō bǎi lǐ xī shì yú guó rén, zì jǐng bó, nián sān shí yú, qǔ qī dù shì, shēng yī zi. xī jiā pín bù yù, yù chū yóu, niàn qí qī zǐ wú yī, liàn liàn bù shě. dù shì yuē: qiè wén nán zǐ zhì zài sì fāng', jūn zhuàng nián bù chū tú shì, nǎi qū qū shǒu qī zǐ zuò kùn hū? qiè néng zì gěi, wú xiāng niàn yě! jiā zhǐ yǒu yī fú cí, dù shì zǎi zhī yǐ jiàn xíng. chú xià fá xīn, nǎi qǔ yǎn yí chuī zhī. chōng huáng jī, zhǔ tuō sù fàn. xī bǎo cān yī dùn, lín bié, qī bào qí zi, qiān mèi ér qì yuē: fù guì wù xiāng wàng! xī suì qù.
卻說百里奚是虞國人,字井伯,年三十餘,娶妻杜氏,生一子。奚家貧不遇,欲出遊,念其妻子無依,戀戀不捨。杜氏曰:「妾聞『男子志在四方',君壯年不出圖仕,乃區區守妻子坐困乎?妾能自給,毋相念也!」家只有一伏雌,杜氏宰之以餞行。廚下乏薪,乃取扊扅炊之。舂黃齏,煮脫粟飯。奚飽餐一頓,臨別,妻抱其子,牽袂而泣曰:「富貴勿相忘!」奚遂去。
yóu yú qí, qiú shì xiāng gōng, wú rén jiàn yǐn. jiǔ zhī, qióng kùn qǐ shí yú shí zhì, shí xī nián sì shí yǐ. shí zhì rén yǒu jiǎn shū zhě. qí qí mào, yuē: zi fēi qǐ rén yě! kòu qí xìng míng, yīn liú fàn, yǔ tán shí shì, xī yīng duì rú liú, zhǐ huà jǐng jǐng yǒu xù. jiǎn shū tàn yuē: yǐ zi zhī cái, ér qióng kùn nǎi ěr, qǐ fēi mìng hū? suì liú xī yú jiā, jié wèi xiōng dì. jiǎn shū zhǎng xī yī suì, xī hū shū wèi xiōng.
游於齊,求事襄公,無人薦引。久之,窮困乞食於食至,時奚年四十矣。食至人有蹇叔者。奇其貌,曰:「子非乞人也!」叩其姓名,因留飯,與談時事,奚應對如流,指畫井井有敘。蹇叔嘆曰:「以子之才,而窮困乃爾,豈非命乎?」遂留奚於家,結為兄弟。蹇叔長奚一歲,奚呼叔為兄。
jiǎn shū jiā yì pín, xī nǎi wèi cūn zhōng yǎng niú, yǐ zuǒ yōng sūn zhī fèi. zhí gōng zǐ wú zhī shì xiāng gōng, xīn lì wèi jūn, xuán bǎng zhāo xián, xī yù wǎng yīng zhāo. jiǎn shū yuē: xiān jūn yǒu zi zài wài, wú zhī fēi fèn qiè lì, zhōng bì wú chéng. xī nǎi zhǐ.
蹇叔家亦貧,奚乃為村中養牛,以佐饔飧之費。值公子無知弒襄公,新立為君,懸榜招賢,奚欲往應招。蹇叔曰:「先君有子在外,無知非分竊立,終必無成。」奚乃止。
hòu wén zhōu wáng zǐ tuí hǎo niú, qí sì niú zhě jiē huò hòu xǔ, nǎi cí jiǎn shū rú zhōu. jiǎn shū jiè zhī yuē: zhàng fū bù kě qīng shī shēn yú rén. shì ér qì zhī, zé bù zhōng yǔ tóng huàn nán, zé bù zhì. cǐ xíng dì qí shèn zhī! wú liào lǐ jiā shì, dāng zhì zhōu xiāng kàn yě.
後聞周王子頹好牛,其飼牛者皆獲厚糈,乃辭蹇叔如周。蹇叔戒之曰:「丈夫不可輕失身於人。仕而棄之,則不忠;與同患難,則不智。此行弟其慎之!吾料理家事,當至周相看也。」
xī zhì zhōu, yè jiàn wáng zǐ tuí, yǐ sì niú zhī shù jìn. tuí dà xǐ, yù yòng wèi jiā chén. jiǎn shū zì shí zhì ér zhì, xī yǔ zhī tóng jiàn zi tuí. tuì wèi xī yuē: tuí zhì dà ér cái shū, qí suǒ yǔ jiē chán chǎn zhī rén, bì yǒu jì yú fēi wàng zhī shì, wú lì jiàn qí bài yě, bù rú qù zhī. xī yīn jiǔ bié qī zǐ, yì yù hái yú. jiǎn shū yuē: yú yǒu xián chén gōng zhī qí zhě, wú zhī gù rén yě, xiāng bié yǐ jiǔ, wú yì yù fǎng zhī. dì ruò hái yú, wú dāng tóng háng. suì yǔ xī tóng zhì yú guó.
奚至周,謁見王子頹,以飼牛之術進。頹大喜,欲用為家臣。蹇叔自食至而至,奚與之同見子頹。退謂奚曰:「頹志大而才疏,其所與皆讒諂之人,必有覬覦非望之事,吾立見其敗也,不如去之。」奚因久別妻子,意欲還虞。蹇叔曰:「虞有賢臣宮之奇者,吾之故人也,相別已久,吾亦欲訪之。弟若還虞,吾當同行。」遂與奚同至虞國。
shí xī qī dù shì, pín jí bù néng zì gěi, yǐ liú luò tā fāng, bù zhī qù chù, xī gǎn shāng bù yǐ.
時奚妻杜氏,貧極不能自給,已流落他方,不知去處,奚感傷不已。
jiǎn shū yǔ gōng zhī qí xiāng jiàn, yīn yán bǎi lǐ xī zhī xián, gōng zhī qí suì jiàn xī yú yú gōng, yú gōng bài xī wèi zhōng dài fū. jiǎn shū yuē: wú guān yú jūn jiàn xiǎo ér zì yòng, yì fēi kě yǔ yǒu wèi zhī zhǔ. xī yuē: dì jiǔ pín kùn, pì zhī yú zài lù dì, jí yù de sháo shuǐ zì rú yǐ! jiǎn shū yuē: dì wèi pín ér shì, wú nán zǔ rǔ. yì rì ruò jiàn fǎng, dāng yú sòng zhī míng lù cūn, qí dì yōu yǎ, wú jiāng bǔ jū yú cǐ. jiǎn shū cí qù, xī suì liú shì yú gōng. jí yú gōng shī guó, xī zhōu xuán bù shě, yuē: wú jì bù zhì yǐ, gǎn bù zhōng hū?
蹇叔與宮之奇相見,因言百里奚之賢,宮之奇遂薦奚於虞公,虞公拜奚為中大夫。蹇叔曰:「吾觀虞君見小而自用,亦非可與有為之主。」奚曰:「弟久貧困,譬之魚在陸地,急欲得勺水自濡矣!」蹇叔曰:「弟為貧而仕,吾難阻汝。異日若見訪,當於宋之鳴鹿村,其地幽雅,吾將卜居於此。」蹇叔辭去,奚遂留事虞公。及虞公失國,奚周旋不舍,曰:「吾既不智矣,敢不忠乎?」
zhì shì, jìn yòng xī wèi yìng yú qín. xī tàn yuē: wú bào jì shì zhī cái, bù yù míng zhǔ, ér zhǎn qí dà zhì, yòu lín lǎo wèi rén yìng, bǐ yú pū qiè, rǔ mò dà yān! xíng zhì zhōng tú ér táo. jiāng shì sòng, dào zǔ, nǎi shì chǔ.
至是,晉用奚為媵於秦。奚嘆曰:「吾抱濟世之才,不遇明主,而展其大志,又臨老為人媵,比於仆妾,辱莫大焉!」行至中途而逃。將適宋,道阻,乃適楚。
jí wǎn chéng, wǎn zhī yě rén chū liè, yí wèi jiān xì, zhí ér fù zhī. xī yuē: wǒ yú rén yě, yīn guó wáng táo nán zhì cǐ. yě rén wèn: hé néng? xī yuē: shàn sì niú. yě rén shì qí fù, shǐ zhī wèi niú, niú rì féi zé. yě rén dà yuè, wén yú chǔ wáng.
及宛城,宛之野人出獵,疑為奸細,執而縛之。奚曰:「我虞人也,因國亡逃難至此。」野人問:「何能?」奚曰:「善飼牛。」野人釋其縛,使之餵牛,牛日肥澤。野人大悅,聞於楚王。
chǔ wáng zhào xī wèn yuē: sì niú yǒu dào hū? xī duì yuē: shí qí shí, xù qí lì, xīn yǔ niú ér wèi yī. chǔ wáng yuē: shàn zāi, zi zhī yán. fēi dú niú yě, kě tōng yú mǎ. nǎi shǐ wèi yǔ rén, mù mǎ yú nán hǎi.
楚王召奚問曰:「飼牛有道乎?」奚對曰:「時其食,恤其力,心與牛而為一。」楚王曰:「善哉,子之言。非獨牛也,可通於馬。」乃使為圉人,牧馬於南海。
què shuō qín mù gōng jiàn jìn yìng yǒu bǎi lǐ xī zhī míng, ér wú qí rén, guài zhī. gōng zǐ zhí yuē: gù yú chén yě, jīn táo yǐ. mù gōng wèi gōng sūn zhī yuē: zǐ sāng zài jìn, bì zhī bǎi lǐ xī zhī lüè, shì hé děng rén yě?
卻說秦穆公見晉媵有百里奚之名,而無其人,怪之。公子縶曰:「故虞臣也,今逃矣。」穆公謂公孫枝曰:「子桑在晉,必知百里奚之略,是何等人也?」
gōng sūn zhī duì yuē: xián rén yě. zhī yú gōng zhī bù kě jiàn ér bù jiàn, shì qí zhì cóng yú gōng yú jìn, ér yì bù chén jìn, shì qí zhōng. qiě qí rén yǒu jīng shì zhī cái, dàn bù yù qí shí ěr! mù gōng yuē: guǎ rén ān dé bǎi lǐ xī ér yòng zhī? gōng sūn zhī yuē: chén wén xī zhī qī zǐ zài chǔ, qí wáng bì yú chǔ, hé bù shǐ rén wǎng chǔ fǎng zhī? shǐ zhě wǎng chǔ, hái bào: xī zài hǎi bīn, wèi chǔ jūn mù mǎ. mù gōng yuē: gū yǐ zhòng bì qiú zhī, chǔ qí xǔ wǒ hū? gōng sūn zhī yuē: bǎi lǐ xī bù lái yǐ! mù gōng yuē: hé gù? gōng sūn zhī yuē: chǔ zhī shǐ xī mù mǎ zhě, wèi bù zhī xī zhī xián yě. jūn yǐ zhòng bì qiú zhī, shì gào yǐ xī zhī xián yě. chǔ zhī xī zhī xián, bì zì yòng zhī, kěn bì wǒ hū? jūn bù ruò yǐ táo yìng wèi zuì, ér jiàn shú zhī, cǐ guǎn yí wú suǒ yǐ tuō shēn yú lǔ yě!
公孫枝對曰:「賢人也。知虞公之不可諫而不諫,是其智;從虞公於晉,而義不臣晉,是其忠。且其人有經世之才,但不遇其時耳!」穆公曰:「寡人安得百里奚而用之?」公孫枝曰:「臣聞奚之妻子在楚,其亡必於楚,何不使人往楚訪之?」使者往楚,還報:「奚在海濱,為楚君牧馬。」穆公曰:「孤以重幣求之,楚其許我乎?」公孫枝曰:「百里奚不來矣!」穆公曰:「何故?」公孫枝曰:「楚之使奚牧馬者,為不知奚之賢也。君以重幣求之,是告以奚之賢也。楚知奚之賢,必自用之,肯畀我乎?君不若以逃媵為罪,而賤贖之,此管夷吾所以脫身於魯也!」
mù gōng yuē: shàn! nǎi shǐ rén chí gǔ yáng zhī pí wǔ, jìn yú chǔ wáng yuē: bì yì yǒu jiàn chén bǎi lǐ xī zhě, táo zài shàng guó. guǎ rén yù dé ér jiā zuì, yǐ jǐng wáng zhě, qǐng yǐ wǔ yáng pí shú guī! chǔ wáng kǒng shī qín huān, nǎi shǐ dōng hǎi rén qiú bǎi lǐ xī yǐ fù qín rén. bǎi lǐ xī jiāng xíng, dōng hǎi rén wèi qí jiù lù, chí zhī ér qì. xī xiào yuē: wú wén qín jūn yǒu bó wáng zhī zhì, bǐ hé jí yú yī yìng, fū qiú wǒ yú chǔ, jiāng yǐ yòng wǒ yě. cǐ xíng qiě fù guì yǐ, yòu hé qì yān? jù shàng qiú chē ér qù.
穆公曰:「善!」乃使人持羖羊之皮五,進於楚王曰:「敝邑有賤臣百里奚者,逃在上國。寡人慾得而加罪,以警亡者,請以五羊皮贖歸!」楚王恐失秦歡,乃使東海人囚百里奚以付秦人。百里奚將行,東海人謂其就戮,持之而泣。奚笑曰:「吾聞秦君有伯王之志,彼何急於一媵,夫求我於楚,將以用我也。此行且富貴矣,又何泣焉?」遽上囚車而去。
jiāng jí qín jìng, qín mù gōng shǐ gōng sūn zhī wǎng yíng yú jiāo, xiān shì qí qiú, rán hòu zhào ér jiàn zhī. wèn: nián jǐ hé?
將及秦境,秦穆公使公孫枝往迎於郊,先釋其囚,然後召而見之。問:「年幾何?」
xī duì yuē: cái qī shí suì.
奚對曰:「才七十歲。」
mù gōng tàn yuē: xī hū lǎo yǐ!
穆公嘆曰:「惜乎老矣!」
xī yuē: shǐ xī zhú fēi niǎo, bó měng shòu, zé chén yǐ lǎo ruò shǐ chén zuò ér cè guó shì, chén shàng shǎo yě. xī lǚ shàng nián bā shí, diào yú wèi bīn, wén wáng zài zhī yǐ guī, bài wèi shàng fù, zú dìng zhōu dǐng. chén jīn rì yù jūn, jiào lǚ shàng bù gēng zǎo shí nián hū?
奚曰:「使奚逐飛鳥,搏猛獸,則臣已老;若使臣坐而策國事,臣尚少也。昔呂尚年八十,釣於渭濱,文王載之以歸,拜為尚父,卒定周鼎。臣今日遇君,較呂尚不更早十年乎?」
mù gōng zhuàng qí yán, zhèng róng ér wèn yuē: bì yì jiè zài róng dí, bù yǔ zhōng guó huì méng, sǒu hé yǐ jiào guǎ rén, bǐ bì yì bù hòu yú zhū hóu? xìng shèn!
穆公壯其言,正容而問曰:「敝邑介在戎、狄,不與中國會盟,叟何以教寡人,俾敝邑不後於諸侯?幸甚!」
xī duì yuē: jūn bù yǐ chén wèi wáng guó zhī lǔ, shuāi cán zhī nián, nǎi xū xīn xià wèn, chén gǎn bù jié qí yú. fū yōng qí zhī dì, wén wǔ suǒ xìng, shān rú quǎn yá, yuán rú zhǎng shé, zhōu bù néng shǒu, ér yǐ bì zhī qín, cǐ tiān suǒ yǐ kāi qín yě. qiě fú jiè zài róng dí, zé bīng qiáng bù yǔ huì méng, zé lì jù. jīn xī róng zhī jiān, wèi guó bù chì shù shí, bìng qí dì zú yǐ gēng, jí qí mín kě yǐ zhàn, cǐ zhōng guó zhū hóu suǒ bù néng yǔ jūn zhēng zhě. jūn yǐ dé fǔ ér yǐ lì zhēng, jì quán yǒu xī chuí, rán hòu è shān chuān zhī xiǎn, yǐ lín zhōng guó, qí xì ér jìn, zé ēn wēi zài jūn zhǎng zhōng, ér bó yè chéng yǐ!
奚對曰:「君不以臣為亡國之虜,衰殘之年,乃虛心下問,臣敢不竭其愚。夫雍、岐之地,文、武所興,山如犬牙,原如長蛇,周不能守,而以畀之秦,此天所以開秦也。且夫介在戎、狄,則兵強;不與會盟,則力聚。今西戎之間,為國不啻數十,並其地足以耕,籍其民可以戰,此中國諸侯所不能與君爭者。君以德撫而以力征,既全有西陲,然後阨山川之險,以臨中國,俟隙而進,則恩威在君掌中,而伯業成矣!」
mù gōng bù jué qǐ lì yuē: gū zhī yǒu jǐng bó, yóu qí zhī dé zhòng fù yě!
穆公不覺起立曰:「孤之有井伯,猶齊之得仲父也!」
yī lián yǔ yǔ sān rì, yán wú bù hé. suì jué wèi shàng qīng, rèn yǐ guó zhèng. yīn cǐ qín rén dōu chēng xī wèi wǔ gǔ dài fū.
一連與語三日,言無不合。遂爵為上卿,任以國政。因此秦人都稱奚為「五羖大夫」。
yòu xiāng chuán yǐ wèi mù gōng jǔ xī yú niú kǒu zhī xià, yǐ xī céng sì niú yú chǔ, qín yòng wǔ gǔ pí shú huí gù yě. rán wēng yǒu shī yún:
又相傳以為穆公舉奚於牛口之下,以奚曾飼牛於楚,秦用五羖皮贖回故也。髯翁有詩云:
tuō qiú bài xiāng shì zhēn qí, zhòng hòu zhòng wén bǎi lǐ xī.
脫囚拜相事真奇,仲後重聞百里奚。
cóng cǐ xī qín míng xiǎn hè, bù kuī shēn jià wǔ yáng pí.
從此西秦名顯赫,不虧身價五羊皮。
bǎi lǐ xī cí shàng qīng zhī wèi, jǔ jiàn yī rén yǐ zì dài. bù zhī suǒ jǔ hé rén? qiě tīng xià huí fēn jiě.
百里奚辭上卿之位,舉薦一人以自代。不知所舉何人?且聽下回分解。