strong shì kǎn qiú bào shū jiàn zhòng zhàn zhǎng sháo cáo guì bài qí strong
釋檻囚鮑叔薦仲 戰長勺曹劌敗齊
què shuō lǔ zhuāng gōng dé bào shū yá zhī shū, jí zhào shī bó jì yì yuē: xiàng bù tīng zi yán, yǐ zhì bīng bài. jīn shā jiū yǔ cún jiū shú lì? shī bó yuē: xiǎo bái chū lì, jí néng yòng rén, bài wǒ bīng yú gān shí, cǐ fēi zi jiū zhī bǐ yě. kuàng qí bīng yā jìng, bù rú shā jiū, yǔ zhī jiǎng hé! shí gōng zǐ jiū yǔ guǎn yí wú zhào hū jù zài shēng dòu, lǔ zhuāng gōng shǐ gōng zǐ yǎn jiāng bīng xí zhī, shā gōng zǐ jiū, zhí zhào hū guǎn zhòng zhì lǔ, jiāng nà kǎn chē. zhào hū yǎng tiān dà tòng yuē: wèi zi sǐ xiào, wèi chén sǐ zhōng, fēn yě. hū jiāng cóng zi jiū yú dì xià, ān néng shòu zhì gù zhī rǔ? suì yǐ tóu chù diàn zhù ér sǐ. guǎn yí wú yuē: zì gǔ rén jūn, yǒu sǐ chén bì yǒu shēng chén, wú qiě shēng rù qí guó, wèi zi jiū bái yuān! biàn shù shēn rù kǎn chē zhī zhōng. shī bó sī wèi lǔ zhuāng gōng yuē: chén guān guǎn zǐ zhī róng, shì yǒu nèi yuán, bì jiāng bù sǐ. cǐ rén tiān xià qí cái, ruò bù sǐ, bì dà yòng yú qí, bì bà tiān xià, lǔ zì cǐ fèng bēn zǒu yǐ. jūn bù rú qǐng yú qí ér shēng zhī. guǎn zǐ shēng, zé bì dé wǒ dé wǒ ér wèi wǒ yòng, qí bù zú lǜ yě! zhuāng gōng yuē: qí jūn zhī chóu, ér wǒ liú zhī, suī shā jiū, nù wèi jiě yě! shī bó yuē: jūn yǐ wèi bù kě yòng, bù rú shā zhī, yǐ qí shī shòu qí! zhuāng gōng yuē: shàn. gōng sūn xí péng wén lǔ jiāng shā guǎn yí wú, jí qū lǔ tíng, lái jiàn zhuāng gōng yuē: yí wú shè guǎ jūn zhōng gōu, guǎ jūn hèn zhī qiè gǔ, yù qīn jiā rèn, yǐ kuài qí zhì. ruò yǐ shī hái, yóu bù shā yě. zhuāng gōng xìn qí yán, suì qiú yí wú, bìng hán fēng zǐ jiū zhào hū zhī shǒu, jiāo fù xí péng. xí péng chēng xiè ér xíng. què shuō guǎn yí wú zài kǎn chē zhōng, yǐ zhī bào shū yá zhī móu, chéng kǒng shī bó zhì shì, suī rán shì fàng, tǎng huò fān huǐ, zhòng fù zhuī hái, wú mìng xiū yǐ! xīn shēng yī jì, zhì chéng huáng hú zhī cí, jiào yì rén gē zhī. cí yuē:
卻說魯莊公得鮑叔牙之書,即召施伯計議曰:「向不聽子言,以致兵敗。今殺糾與存糾孰利?」施伯曰:「小白初立,即能用人,敗我兵於乾時,此非子糾之比也。況齊兵壓境,不如殺糾,與之講和!」時公子糾與管夷吾、召忽俱在生竇,魯莊公使公子偃將兵襲之,殺公子糾,執召忽、管仲至魯,將納檻車。召忽仰天大慟曰:「為子死孝,為臣死忠,分也。忽將從子糾於地下,安能受桎梏之辱?」遂以頭觸殿柱而死。管夷吾曰:「自古人君,有死臣必有生臣,吾且生入齊國,為子糾白冤!」便束身入檻車之中。施伯私謂魯莊公曰:「臣觀管子之容,似有內援,必將不死。此人天下奇才,若不死,必大用於齊,必霸天下,魯自此奉奔走矣。君不如請於齊而生之。管子生,則必德我;德我而為我用,齊不足慮也!」莊公曰:「齊君之仇,而我留之,雖殺糾,怒未解也!」施伯曰:「君以為不可用,不如殺之,以其屍授齊!」莊公曰:「善。」公孫隰朋聞魯將殺管夷吾,疾趨魯庭,來見莊公曰:「夷吾射寡君中鈎,寡君恨之切骨,欲親加刃,以快其志。若以屍還,猶不殺也。」莊公信其言,遂囚夷吾,並函封子糾召忽之首,交付隰朋。隰朋稱謝而行。卻說管夷吾在檻車中,已知鮑叔牙之謀,誠恐「施伯智士,雖然釋放,倘或翻悔,重複追還,吾命休矣!」心生一計,製成《黃鵠》之詞,教役人歌之。詞曰:
huáng hú huáng hú, jí qí yì, zhí qí zú, bù fēi bù míng xī lóng zhōng fú. gāo tiān hé jú xī, hòu dì hé jí? dīng yáng jiǔ xī féng bǎi liù, yǐn jǐng zhǎng hū xī, jì zhī yǐ kū! huáng hú huáng hú, tiān shēng rǔ yì xī néng fēi, tiān shēng rǔ zú xī néng zhú, zāo cǐ wǎng luó xī shuí yǔ shú? yī zhāo pò fán ér chū xī, wú bù zhī qí shēng qú ér jiàn lù. jiē bǐ yì rén xī, tú páng guān ér zhí zhú.
黃鵠黃鵠,戢其翼,縶其足,不飛不鳴兮籠中伏。高天何跼兮,厚地何蹐?丁陽九兮逢百六,引頸長呼兮,繼之以哭!黃鵠黃鵠,天生汝翼兮能飛,天生汝足兮能逐,遭此網羅兮誰與贖?一朝破樊而出兮,吾不知其升衢而漸陸。嗟彼弋人兮,徒旁觀而躑躅。
yì rén jì dé cǐ cí, qiě gē qiě zǒu, lè ér wàng juàn, chē chí mǎ bēn, jì yī rì dé liǎng rì zhī chéng, suì chū lǔ jìng. lǔ zhuāng gōng guǒ rán zhuī huǐ, shǐ gōng zǐ yǎn zhuī zhī, bù jí ér fǎn. yí wú yǎng tiān tàn yuē: wú jīn rì nǎi gēng shēng yě! xíng zhì táng fù, bào shū yá xiān zài, jiàn yí wú rú huò zhì bǎo, yíng zhī rù guǎn, yuē: zhòng xìng wú yàng! jí mìng pò kǎn chū zhī, yí wú yuē: fēi fèng jūn mìng, wèi kě shàn tuō. bào shū yá yuē: wú shāng yě, wú xíng qiě jiàn zi. yí wú yuē: wú yǔ zhào hū tóng shì zi jiū, jì bù néng fèng yǐ jūn wèi, yòu bù néng sǐ yú qí nán, chén jié yǐ kuī yǐ. kuàng fù fǎn miàn ér shì chóu rén? zhào hū yǒu zhī, jiāng xiào wǒ yú dì xià! bào shū yá yuē: chéng dà shì zhě, bù xù xiǎo chǐ lì dà gōng zhě, bù jū xiǎo liàng.' zi yǒu zhì tiān xià zhī cái, wèi yù qí shí, zhǔ gōng zhì dà shí gāo, ruò dé zi wèi fǔ, yǐ jīng yíng qí guó, bà yè bù zú dào yě, gōng gài tiān xià, míng xiǎn zhū hóu, shú yǔ shǒu pǐ fū zhī jié, xíng wú yì zhī shì zāi? yí wú hēi rán bù yǔ, nǎi jiě qí shù fù, liú zhī yú táng fù. bào shū suì huí lín zī jiàn huán gōng, xiān diào hòu hè. huán gōng yuē: hé diào yě? bào shū yá yuē: zi jiū, jūn zhī xiōng yě, jūn wèi guó miè qīn, chéng fēi děi yǐ, chén gǎn bù diào? huán gōng yuē: suī rán, hé yǐ hè guǎ rén? bào shū yá yuē: guǎn zǐ tiān xià qí cái, fēi zhào hū bǐ yě, chén yǐ shēng zhì zhī. jūn dé yī xián xiāng, chén gǎn bù hè? huán gōng yuē: yí wú shè guǎ rén zhōng gōu, qí shǐ shàng zài. guǎ rén měi qī qī yú xīn, dé shí qí ròu bù yàn, kuàng kě yòng hū? bào shū yá yuē: rén chén zhě gè wèi qí zhǔ, shè gōu zhī shí, zhī yǒu jiū bù zhī yǒu jūn, jūn ruò yòng zhī, dāng wèi jūn shè tiān xià, qǐ tè yī rén zhī gōu zāi? huán gōng yuē: guǎ rén gū tīng zhī, shè wù zhū. bào shū yá nǎi yíng guǎn yí wú zhì yú qí jiā, zhāo xī tán lùn. què shuō qí huán gōng xiū yuán lì zhī gōng, gāo guó shì qīng, jiē jiā cài yì. yù bài bào shū yá wèi shàng qīng, rèn yǐ guó zhèng, bào shū yá yuē: jūn jiā huì yú chén, shǐ bù dòng něi, zé jūn zhī cì yě. zhì yú zhì guó jiā, zé fēi chén zhī suǒ néng yě. huán gōng yuē: guǎ rén zhī qīng, qīng bù kě cí. bào shū yá yuē: suǒ wèi zhī chén zhě, xiǎo xīn jìng shèn, xún lǐ shǒu fǎ ér yǐ, cǐ jù chén zhī shì, fēi zhì guó jiā zhī cái yě fū zhì guó jiā zhě, nèi ān bǎi xìng, wài fǔ sì yí, xūn jiā yú wáng shì, zé bù yú zhū hóu, guó yǒu tài shān zhī ān, jūn xiǎng wú jiāng zhī fú, gōng chuí jīn shí, míng bō qiān qiū, cǐ dì chén wáng zuǒ zhī rèn, chén hé yǐ kān zhī? huán gōng bù jué xīn rán dòng sè, cù xī ér qián yuē: rú qīng suǒ yán, dāng jīn yì yǒu qí rén fǒu? bào shū yá yuē: jūn bù qiú qí rén zé yǐ bì qiú qí rén, qí guǎn yí wú hū? chén suǒ bù ruò yí wú zhě yǒu wǔ: kuān róu huì mín, fú ruò yě zhì guó jiā, bù shī qí bǐng, fú ruò yě zhōng xìn kě jié yú bǎi xìng, fú ruò yě zhì lǐ yì kě shī yú sì fāng, fú ruò yě zhí bāo gǔ lì yú jūn mén, shǐ bǎi xìng gǎn zhàn wú tuì, fú ruò yě. huán gōng yuē: qīng shì yǔ lái, guǎ rén jiāng kòu qí suǒ xué? bào shū yá yuē: chén wén jiàn bù néng lín guì, pín bù néng yì fù, shū bù néng zhì qīn.' jūn yù yòng yí wú, fēi zhì zhī xiàng wèi, hòu qí lù rù, lóng yǐ fù xiōng zhī lǐ bù kě! fū xiāng zhě, jūn zhī yà yě. xiāng ér zhào zhī, shì qīng zhī yě xiāng qīng zé jūn yì qīng. fū fēi cháng zhī rén, bì dài yǐ fēi cháng zhī lǐ, jūn qí bo rì ér jiāo yíng zhī, sì fāng wén jūn zhī zūn xián lǐ shì ér bù jì sī chóu, shuí bù sī xiào yòng yú qí zhě? huán gōng yuē: guǎ rén tīng zi. nǎi mìng tài bo zé jí rì, jiāo yíng guǎn zǐ, bào shū yá réng sòng guǎn yí wú yú jiāo wài gōng guǎn zhī zhōng. zhì qī, sān yù ér sān xìn yī, yì guān páo hù, bǐ yú shàng dài fū, huán gōng qīn zì chū jiāo yíng zhī, yǔ zhī tóng zài rù cháo. bǎi xìng guān zhě rú dǔ, wú bù hài rán. shǐ guān yǒu shī yún:
役人既得此詞,且歌且走,樂而忘倦,車馳馬奔,計一日得兩日之程,遂出魯境。魯莊公果然追悔,使公子偃追之,不及而返。夷吾仰天嘆曰:「吾今日乃更生也!」行至堂阜,鮑叔牙先在,見夷吾如獲至寶,迎之入館,曰:「仲幸無恙!」即命破檻出之,夷吾曰:「非奉君命,未可擅脫。」鮑叔牙曰:「無傷也,吾行且薦子。」夷吾曰:「吾與召忽同事子糾,既不能奉以君位,又不能死於其難,臣節已虧矣。況復反面而事仇人?召忽有知,將笑我於地下!」鮑叔牙曰:「『成大事者,不恤小恥;立大功者,不拘小諒。'子有治天下之才,未遇其時,主公志大識高,若得子為輔,以經營齊國,霸業不足道也,功蓋天下,名顯諸侯,孰與守匹夫之節,行無益之事哉?」夷吾嘿然不語,乃解其束縛,留之於堂阜。鮑叔遂回臨淄見桓公,先吊後賀。桓公曰:「何吊也?」鮑叔牙曰:「子糾,君之兄也,君為國滅親,誠非得已,臣敢不吊?」桓公曰:「雖然,何以賀寡人?」鮑叔牙曰:「管子天下奇才,非召忽比也,臣已生致之。君得一賢相,臣敢不賀?」桓公曰:「夷吾射寡人中鈎,其矢尚在。寡人每戚戚於心,得食其肉不厭,況可用乎?」鮑叔牙曰:「人臣者各為其主,射鈎之時,知有糾不知有君,君若用之,當為君射天下,豈特一人之鈎哉?」桓公曰:「寡人姑聽之,赦勿誅。」鮑叔牙乃迎管夷吾至於其家,朝夕談論。卻說齊桓公修援立之功,高國世卿,皆加采邑。欲拜鮑叔牙為上卿,任以國政,鮑叔牙曰:「君加惠於臣,使不凍餒,則君之賜也。至於治國家,則非臣之所能也。」桓公曰:「寡人知卿,卿不可辭。」鮑叔牙曰:「所謂知臣者,小心敬慎,循禮守法而已,此具臣之事,非治國家之才也;夫治國家者,內安百姓,外撫四夷,勛加於王室,澤布於諸侯,國有泰山之安,君享無疆之福,功垂金石,名播千秋,此帝臣王佐之任,臣何以堪之?」桓公不覺欣然動色,促膝而前曰:「如卿所言,當今亦有其人否?」鮑叔牙曰:「君不求其人則已;必求其人,其管夷吾乎?臣所不若夷吾者有五:寬柔惠民,弗若也;治國家,不失其柄,弗若也;忠信可結於百姓,弗若也;制禮義可施於四方,弗若也;執枹鼓立於軍門,使百姓敢戰無退,弗若也。」桓公曰:「卿試與來,寡人將叩其所學?」鮑叔牙曰:「臣聞『賤不能臨貴,貧不能役富,疏不能制親。'君欲用夷吾,非置之相位,厚其祿入,隆以父兄之禮不可!夫相者,君之亞也。相而召之,是輕之也;相輕則君亦輕。夫非常之人,必待以非常之禮,君其卜日而郊迎之,四方聞君之尊賢禮士而不計私仇,誰不思效用於齊者?」桓公曰:「寡人聽子。」乃命太卜擇吉日,郊迎管子,鮑叔牙仍送管夷吾於郊外公館之中。至期,三浴而三釁衣,衣冠袍笏,比於上大夫,桓公親自出郊迎之,與之同載入朝。百姓觀者如堵,無不駭然。史官有詩云:
zhēng hè jūn hóu dé xiāng chén, shuí zhī jí shì kǎn chē rén?
爭賀君侯得相臣,誰知即是檻車人?
zhǐ yīn cǐ rì juān sī fèn, sì hǎi xīn rán hào bà jūn.
只因此日捐私忿,四海欣然號霸君。
guǎn yí wú yǐ rù cháo, qǐ shǒu xiè zuì, huán gōng qīn shǒu fú qǐ, cì zhī yǐ zuò. yí wú yuē: chén nǎi fú lù zhī yú, dé méng yòu sǐ, shí wèi wàn xìng, gǎn rǔ guò lǐ! huán gōng yuē: guǎ rén yǒu wèn yú zi, zi bì zuò, rán hòu gǎn qǐng. yí wú zài bài jiù zuò. huán gōng yuē: qí, qiān shèng zhī guó, xiān xī gōng wēi fú zhū hóu, hào wèi xiǎo bà. zì xiān xiāng gōng zhèng lìng wú cháng, suì gòu dà biàn. guǎ rén huò zhǔ shè jì, rén xīn wèi dìng, guó shì bù zhāng. jīn yù xiū lǐ guó zhèng, lì gāng chén jì, qí dào hé xiān? yí wú duì yuē: lǐ yì lián chǐ, guó zhī sì wéi sì wéi bù zhāng, guó nǎi miè wáng. jīn rì jūn yù lì guó zhī gāng jì, bì zhāng sì wéi, yǐ shǐ qí mín, zé jì gāng lì ér guó shì zhèn yǐ. huán gōng yuē: rú hé ér néng shǐ mín? yí wú duì yuē: yù shǐ mín zhě, bì xiān ài mín, ér hòu yǒu yǐ chù zhī. huán gōng yuē: ài mín zhī dào ruò hé? duì yuē: gōng xiū gōng zú, jiā xiū jiā zú, xiāng lián yǐ shì, xiāng jí yǐ lù, zé mín xiāng qīn yǐ. shè jiù zuì, xiū jiù zōng, lì wú hòu, zé mín zhí yǐ shěng xíng fá, báo shuì liǎn, zé mín fù yǐ qīng jiàn xián shì, shǐ jiào yú guó, zé mín yǒu lǐ yǐ chū lìng bù gǎi, zé mín zhèng yǐ. cǐ ài mín zhī dào yě. huán gōng yuē: ài mín zhī dào jì xíng, chù mín zhī dào ruò hé? duì yuē: shì nóng gōng shāng, wèi zhī sì mín. shì zhī zǐ cháng wèi shì, nóng zhī zǐ cháng wèi nóng, gōng shāng zhī zǐ cháng wèi gōng shāng, xí yān ān yān, bù qiān qí yè, zé mín zì ān yǐ. huán gōng yuē: mín jì ān yǐ, jiǎ bīng bù zú, nài hé? duì yuē: yù zú jiǎ bīng, dāng zhì shú xíng, zhòng zuì shú yǐ xī jiǎ yī jǐ, qīng zuì shú yǐ gé guì dùn yī jǐ, xiǎo zuì fēn bié rù jīn, yí zuì zé yòu zhī. sòng lǐ xiāng děng zhě, lìng nà shù shǐ, xǔ qí píng. jīn jì jù yǐ, měi zhě yǐ zhù jiàn jǐ, shì zhū quǎn mǎ è zhě yǐ zhù chú yí jīn zhú, shì zhū rǎng tǔ. huán gōng yuē: jiǎ bīng jì dìng, cái yòng bù zú rú hé? duì yuē: xiāo shān wèi qián, zhǔ hǎi wèi yán, qí lì tōng yú tiān xià yīn shōu tiān xià bǎi wù zhī jiàn zhě ér jū zhī, yǐ shí mào yì wèi nǚ lǘ sān bǎi, yǐ ān háng shāng shāng lǚ rú guī, bǎi huò pián jí, yīn ér shuì zhī, yǐ zuǒ jūn xìng rú shì ér cái yòng kě zú yǐ. huán gōng yuē: cái yòng jì zú, rán jūn lǚ bù duō, bīng shì bù zhèn, rú hé ér kě? duì yuē: bīng guì yú jīng, bù guì yú duō qiáng yú xīn, bù qiáng yú lì. jūn ruò zhèng zú wǔ, xiū jiǎ bīng, tiān xià zhū hóu jiē jiāng zhèng zú wǔ, xiū jiǎ bīng. chén wèi jiàn qí shèng yě! jūn ruò qiáng bīng, mò ruò yǐn qí míng ér xiū qí shí, chén qǐng zuò nèi zhèng ér jì zhī yǐ jūn lìng yān. huán gōng yuē: nèi zhèng ruò hé? duì yuē: nèi zhèng zhī fǎ, zhì guó yǐ wèi èr shí yī xiāng, gōng shāng zhī xiāng liù, shì zhī xiāng shí wǔ. gōng shāng zú cái, shì zú bīng. huán gōng yuē: hé yǐ zú bīng? duì yuē: wǔ jiā wèi guǐ, guǐ wèi zhī zhǎng shí guǐ wèi lǐ, lǐ shè yǒu sī sì lǐ wèi lián, lián wèi zhī zhǎng shí lián wèi xiāng, xiāng yǒu liáng rén yān. jí yǐ cǐ wèi jūn lìng. wǔ jiā wèi guǐ, gù wǔ rén wèi wǔ, guǐ zhǎng lǜ zhī shí guǐ wèi lǐ, gù wǔ shí rén wèi xiǎo róng, lǐ yǒu sī lǜ zhī sì lǐ wèi lián, gù èr bǎi rén wèi zú, lián zhǎng lǜ zhī shí lián wèi xiāng, gù èr qiān rén wèi lǚ, xiāng liáng rén lǜ zhī wǔ xiāng lì yī shī, gù wàn rén wèi yī jūn, wǔ xiāng zhī shī lǜ zhī. shí wǔ xiāng chū sān wàn rén, yǐ wèi sān jūn. jūn zhǔ zhōng jūn, gāo guó èr zi gè zhǔ yī jūn. sì shí zhī xì, cóng shì tián liè. chūn yuē sōu, yǐ suǒ bù yùn zhī shòu xià yuē miáo, yǐ chú wǔ gǔ zhī zāi qiū yuē xiǎn, xíng shā yǐ shùn qiū qì dōng yuē shòu, wéi shǒu yǐ gào chéng gōng. shǐ mín xí yú wǔ shì. shì gù jūn wǔ zhěng yú lǐ, jūn lǚ zhěng yú jiāo. nèi jiào jì chéng, wù lìng qiān xǐ. wǔ zhī rén jì sì tóng fú, sǐ sàng tóng xù, rén yǔ rén xiāng chóu, jiā yǔ jiā xiāng chóu, shì tóng jū, shǎo tóng yóu. gù yè zhàn shēng xiāng wén, zú yǐ bù guāi zhòu zhàn mù xiāng shí, zú yǐ bù sàn. qí huān xīn zú yǐ xiāng sǐ. jū zé tóng lè, sǐ zé tóng āi, shǒu zé tóng gù, zhàn zé tóng qiáng. yǒu cǐ sān wàn rén, zú yǐ héng xíng yú tiān xià. huán gōng yuē: bīng shì jì qiáng, kě yǐ zhēng tiān xià zhū hóu hū? duì yuē: wèi kě yě. zhōu shì wèi píng, lín guó wèi fù, jūn yù cóng shì yú tiān xià zhū hóu, mò ruò zūn zhōu ér qīn lín guó. huán gōng yuē: qí dào ruò hé? duì yuē: shěn wú jiāng chǎng, ér fǎn qí qīn dì, zhòng wèi pí bì yǐ pìn wèn, ér wù shòu qí zī, zé sì lín zhī guó qīn wǒ yǐ. qǐng yǐ yóu shì bā shí rén, fèng zhī yǐ chē mǎ yī qiú, duō qí zī bó, shǐ zhōu yóu yú sì fāng, yǐ hào zhào tiān xià zhī xián shì yòu shǐ rén yǐ pí bì wán hǎo, yù xíng sì fāng, yǐ chá qí shàng xià zhī suǒ hǎo. zé qí xiá zhě ér gōng zhī, kě yǐ yì dì zé qí yín luàn cuàn shì zhě ér zhū zhī, kě yǐ lì wēi. rú cǐ, zé tiān xià zhū hóu, jiē xiāng shuài ér cháo yú qí yǐ. rán hòu lǜ zhū hóu yǐ shì zhōu, shǐ xiū zhí gòng, zé wáng shì zūn yǐ. fāng bó zhī míng, jūn suī yù cí zhī, bù kě de yě! huán gōng yǔ guǎn yí wú lián yǔ sān rì sān yè, zì zì tóu jī, quán bù zhī juàn. huán gōng dà yuè, nǎi fù zhāi jiè sān rì, gào yú tài miào, yù bài guǎn yí wú wèi xiāng. yí wú cí ér bù shòu. huán gōng yuē: wú nà zi zhī bó cè, yù chéng wú zhì, gù bài zi wèi xiāng, hé wèi bù shòu? duì yuē: chén wén dà shà zhī chéng, fēi yī mù zhī cái yě dà hǎi zhī rùn, fēi yī liú zhī guī yě. jūn bì yù chéng qí dà zhì, zé yòng wǔ jié. huán gōng yuē: wǔ jié wèi shuí? duì yuē: shēng jiàng yī xùn, jìn tuì xián xí, biàn cí zhī gāng róu, chén bù rú xí péng, qǐng lì wèi dà sī xíng kěn cǎo lái, pì tǔ dì, jù sù zhòng duō, jǐn dì zhī lì, chén bù rú níng yuè, qǐng lì wèi dà sī tián píng yuán guǎng mù, chē bù jié zhé, shì bù xuán zhǒng, gǔ zhī ér sān jūn zhī shì shì sǐ rú guī, chén bù rú wáng zǐ chéng fù, qǐng lì wèi dà sī mǎ jué yù zhí zhōng, bù shā wú gū, bù wū wú zuì, chén bù rú bīn xū wú, qǐng lì wèi dà sī lǐ fàn jūn yán sè, jìn jiàn bì zhōng, bù bì sǐ wáng, bù náo fù guì, chén bù rú dōng guō yá, qǐng lì wèi dà jiàn zhī guān. jūn ruò yù zhì guó qiáng bīng, zé wǔ zǐ zhě cún yǐ. ruò yù bà wáng, chén suī bù cái, qiáng chéng jūn mìng, yǐ xiào qū qū. huán gōng suì bài guǎn yí wú wèi xiāng guó, cì yǐ guó zhōng shì zū yī nián. qí xí péng yǐ xià wǔ rén, jiē yī yí wú suǒ jiàn, yī yī bài guān, gè zhì qí shì. suì xuán bǎng guó mén, fán suǒ zòu fù qiáng zhī cè, cì dì jǐn jǔ ér xíng zhī.
管夷吾已入朝,稽首謝罪,桓公親手扶起,賜之以坐。夷吾曰:「臣乃俘戮之餘,得蒙宥死,實為萬幸,敢辱過禮!」桓公曰:「寡人有問於子,子必坐,然後敢請。」夷吾再拜就坐。桓公曰:「齊,千乘之國,先僖公威服諸侯,號為小霸。自先襄公政令無常,遂構大變。寡人獲主社稷,人心未定,國勢不張。今欲修理國政,立綱陳紀,其道何先?」夷吾對曰:「禮義廉恥,國之四維;四維不張,國乃滅亡。今日君欲立國之綱紀,必張四維,以使其民,則紀綱立而國勢振矣。」桓公曰:「如何而能使民?」夷吾對曰:「欲使民者,必先愛民,而後有以處之。」桓公曰:「愛民之道若何?」對曰:「公修公族,家修家族,相連以事,相及以祿,則民相親矣。赦舊罪,修舊宗,立無後,則民殖矣;省刑罰,薄稅斂,則民富矣;卿建賢士,使教於國,則民有禮矣;出令不改,則民正矣。此愛民之道也。」桓公曰:「愛民之道既行,處民之道若何?」對曰:「士農工商,謂之四民。士之子常為士,農之子常為農,工商之子常為工商,習焉安焉,不遷其業,則民自安矣。」桓公曰:「民既安矣,甲兵不足,奈何?」對曰:「欲足甲兵,當制贖刑,重罪贖以犀甲一戟,輕罪贖以革貴盾一戟,小罪分別入金,疑罪則宥之。訟理相等者,令納束矢,許其平。金既聚矣,美者以鑄劍戟,試諸犬馬;惡者以鑄鉏夷斤欘,試諸壤土。」桓公曰:「甲兵既定,財用不足如何?」對曰:「銷山為錢,煮海為鹽,其利通於天下;因收天下百物之賤者而居之,以時貿易;為女閭三百,以安行商;商旅如歸,百貨駢集,因而稅之,以佐軍興;如是而財用可足矣。」桓公曰:「財用既足,然軍旅不多,兵勢不振,如何而可?」對曰:「兵貴於精,不貴於多;強於心,不強於力。君若正卒伍,修甲兵,天下諸侯皆將正卒伍,修甲兵。臣未見其勝也!君若強兵,莫若隱其名而修其實,臣請作內政而寄之以軍令焉。」桓公曰:「內政若何?」對曰:「內政之法,制國以為二十一鄉,工商之鄉六,士之鄉十五。工商足財,士足兵。」桓公曰:「何以足兵?」對曰:「五家為軌,軌為之長;十軌為里,里設有司;四里為連,連為之長;十連為鄉,鄉有良人焉。即以此為軍令。五家為軌,故五人為伍,軌長率之;十軌為里,故五十人為小戎,里有司率之;四里為連,故二百人為卒,連長率之;十連為鄉,故二千人為旅,鄉良人率之;五鄉立一師,故萬人為一軍,五鄉之師率之。十五鄉出三萬人,以為三軍。君主中軍,高、國二子各主一軍。四時之隙,從事田獵。春曰搜,以索不孕之獸;夏曰苗,以除五穀之災;秋曰獮,行殺以順秋氣;冬曰狩,圍守以告成功。使民習於武事。是故軍伍整於里,軍旅整於郊。內教既成,勿令遷徙。伍之人祭祀同福,死喪同恤,人與人相儔,家與家相儔,世同居,少同游。故夜戰聲相聞,足以不乖;晝戰目相識,足以不散。其歡欣足以相死。居則同樂,死則同哀,守則同固,戰則同強。有此三萬人,足以橫行於天下。」桓公曰:「兵勢既強,可以征天下諸侯乎?」對曰:「未可也。周室未屏,鄰國未附,君欲從事於天下諸侯,莫若尊周而親鄰國。」桓公曰:「其道若何?」對曰:「審吾疆場,而反其侵地,重為皮幣以聘問,而勿受其貲,則四鄰之國親我矣。請以游士八十人,奉之以車馬衣裘,多其貲帛,使週遊於四方,以號召天下之賢士;又使人以皮幣玩好,鬻行四方,以察其上下之所好。擇其瑕者而攻之,可以益地;擇其淫亂篡弒者而誅之,可以立威。如此,則天下諸侯,皆相率而朝於齊矣。然後率諸侯以事周,使修職貢,則王室尊矣。方伯之名,君雖欲辭之,不可得也!」桓公與管夷吾連語三日三夜,字字投機,全不知倦。桓公大悅,乃復齋戒三日,告於太廟,欲拜管夷吾為相。夷吾辭而不受。桓公曰:「吾納子之伯策,欲成吾志,故拜子為相,何為不受?」對曰:「臣聞大廈之成,非一木之材也;大海之潤,非一流之歸也。君必欲成其大志,則用五傑。」桓公曰:「五傑為誰?」對曰:「升降揖遜,進退閒習,辨辭之剛柔,臣不如隰朋,請立為大司行;墾草萊,闢土地,聚粟眾多,盡地之利,臣不如寧越,請立為大司田;平原廣牧,車不結轍,士不旋踵,鼓之而三軍之士視死如歸,臣不如王子成父,請立為大司馬;決獄執中,不殺無辜,不誣無罪,臣不如賓須無,請立為大司理;犯君顏色,進諫必忠,不避死亡,不撓富貴,臣不如東郭牙,請立為大諫之官。君若欲治國強兵,則五子者存矣。若欲霸王,臣雖不才,強成君命,以效區區。」桓公遂拜管夷吾為相國,賜以國中市租一年。其隰朋以下五人,皆依夷吾所薦,一一拜官,各治其事。遂懸榜國門,凡所奏富強之策,次第盡舉而行之。
tā rì, huán gōng yòu wèn yú guǎn yí wú yuē: guǎ rén bù xìng ér hǎo tián, yòu hào sè, dé wú hài yú bà hū? yí wú duì yuē: wú hài yě! huán gōng yuē: rán zé hé wèi ér hài bà? yí wú duì yuē: bù zhī xián, hài bà zhī xián ér bù yòng, hài bà yòng ér bù rèn, hài bà rèn ér fù yǐ xiǎo rén cān zhī, hài bà. huán gōng yuē: shàn. yú shì zhuān rèn yí wú, zūn qí hào yuē zhòng fù, ēn lǐ zài gāo guó zhī shàng: guó yǒu dà zhèng, xiān gào zhòng fù, cì jí guǎ rén. yǒu suǒ shī xíng, yī píng zhòng fù cái jué. yòu jìn guó rén yǔ yán bù xǔ fàn yí wú zhī míng, bù wèn guì jiàn, jiē chēng zhòng, gài gǔ rén yǐ chēng zì wèi jìng yě.
他日,桓公又問於管夷吾曰:「寡人不幸而好田,又好色,得毋害於霸乎?」夷吾對曰:「無害也!」桓公曰:「然則何為而害霸?」夷吾對曰:「不知賢,害霸;知賢而不用,害霸;用而不任,害霸;任而復以小人參之,害霸。」桓公曰:「善。」於是專任夷吾,尊其號曰仲父,恩禮在高國之上:「國有大政,先告仲父,次及寡人。有所施行,一憑仲父裁決。」又禁國人語言不許犯夷吾之名,不問貴賤,皆稱仲,蓋古人以稱字為敬也。
què shuō lǔ zhuāng gōng wén qí guó bài guǎn zhòng wèi xiāng, dà nù yuē: huǐ bù cóng shī bó zhī yán, fǎn wèi rú zǐ suǒ qī. nǎi jiǎn chē sōu chéng, móu fá qí yǐ bào gān shí zhī chóu. qí huán gōng wén zhī, wèi guǎn zhòng yuē: gū xīn sì wèi, bù yù pín shòu gān gē, qǐng xiān fá lǔ hé rú? guǎn zhòng duì yuē: jūn zhèng wèi dìng, wèi kě yòng yě. huán gōng bù tīng, suì bài bào shū yá wèi jiāng, lǜ shī zhí fàn zhǎng sháo. lǔ zhuāng gōng wèn yú shī bó yuē: qí qī wú tài shèn, hé yǐ yù zhī? shī bó yuē: chén jiàn yī rén, kě yǐ dí qí. zhuāng gōng yuē: qīng suǒ jiàn hé rén? shī bó duì yuē: chén shí yī rén, xìng cáo míng guì, yǐn yú dōng píng zhī xiāng, cóng wèi chū shì, qí rén zhēn jiāng xiāng zhī cái yě! zhuāng gōng mìng shī bó wǎng zhāo zhī. guì xiào yuē: ròu shí zhě wú móu, nǎi móu jí huò shí yé? shī bó yuē: huò shí néng móu, xíng qiě ròu shí yǐ. suì tóng jiàn zhuāng gōng. zhuāng gōng wèn yuē: hé yǐ zhàn qí? cáo guì yuē: bīng shì lín jī zhì shèng, fēi kě yù yán, yuàn jiǎ chén yī chéng, shǐ de yù móu yú xíng jiān. zhuāng gōng xǐ qí yán, yǔ zhī gòng zài, zhí qū zhǎng sháo. bào shū yá wén lǔ hóu yǐn bīng ér lái, nǎi yán zhèn yǐ dài, zhuāng gōng yì liè zhèn xiāng chí. bào shū yá yīn gān shí dé shèng, yǒu qīng lǔ zhī xīn, xià lìng jī gǔ jìn bīng, xiān xiàn zhě zhòng shǎng. zhuāng gōng wén gǔ shēng zhèn dì, yì jiào míng gǔ duì dí, cáo guì zhǐ zhī yuē: qí shī fāng ruì, yí jìng yǐ dài zhī. chuán lìng jūn zhōng: yǒu gǎn xuān huá zhě zhǎn. qí bīng lái chōng lǔ zhèn, zhèn rú tiě tǒng bù néng chōng dòng, zhǐ de tuì hòu. shǎo qǐng, duì zhèn gǔ shēng yòu zhèn. lǔ jūn jì rú bù wén, qí shī yòu tuì. bào shū yá yuē: lǔ qiè zhàn ěr, zài gǔ zhī, bì zǒu. cáo guì yòu wén gǔ xiǎng, wèi zhuāng gōng yuē: bài qí cǐ qí shí yǐ, kě sù gǔ zhī! lùn lǔ shì chū cì míng gǔ, lùn qí yǐ shì dì sān tòng gǔ le. qí bīng jiàn lǔ bīng liǎng cì bù dòng, yǐ wèi bù zhàn, dōu bù zài yì le, shuí zhī gǔ shēng yì qǐ tū rán ér lái, dāo kǎn jiàn shè shì rú jí léi bù jí yǎn ěr, shā dé qí bīng qī líng bā luò dà bài ér bēn, zhuāng gōng yù xíng zhuī zhú. cáo guì yuē: wèi kě yě, chén dāng chá zhī. nǎi xià chē, jiāng qí bīng liè zhèn zhī chù zhōu wéi kàn le yī biàn, fù dēng chē shì yuǎn wàng. liáng jiǔ yuē: kě zhuī yǐ. zhuāng gōng nǎi qū chē ér jìn, zhuī sān shí yú lǐ fāng hái, suǒ huò zī zhòng jiǎ bīng wú suàn. bù zhī hòu shì rú hé? zài kàn xià huí fēn jiě.
卻說魯莊公聞齊國拜管仲為相,大怒曰:「悔不從施伯之言,反為孺子所欺。」乃簡車搜乘,謀伐齊以報乾時之仇。齊桓公聞之,謂管仲曰:「孤新嗣位,不欲頻受干戈,請先伐魯何如?」管仲對曰:「軍政未定,未可用也。」桓公不聽,遂拜鮑叔牙為將,率師直犯長勺。魯莊公問於施伯曰:「齊欺吾太甚,何以御之?」施伯曰:「臣薦一人,可以敵齊。」莊公曰:「卿所薦何人?」施伯對曰:「臣識一人,姓曹名劌,隱於東平之鄉,從未出仕,其人真將相之才也!」莊公命施伯往招之。劌笑曰:「肉食者無謀,乃謀及藿食耶?」施伯曰:「藿食能謀,行且肉食矣。」遂同見莊公。莊公問曰:「何以戰齊?」曹劌曰:「兵事臨機制勝,非可預言,願假臣一乘,使得預謀於行間。」莊公喜其言,與之共載,直趨長勺。鮑叔牙聞魯侯引兵而來,乃嚴陣以待,莊公亦列陣相持。鮑叔牙因乾時得勝,有輕魯之心,下令擊鼓進兵,先陷者重賞。莊公聞鼓聲震地,亦教鳴鼓對敵,曹劌止之曰:「齊師方銳,宜靜以待之。」傳令軍中:「有敢喧譁者斬。」齊兵來沖魯陣,陣如鐵桶不能衝動,只得退後。少頃,對陣鼓聲又震。魯軍寂如不聞,齊師又退。鮑叔牙曰:「魯怯戰耳,再鼓之,必走。」曹劌又聞鼓響,謂莊公曰:「敗齊此其時矣,可速鼓之!」論魯是初次鳴鼓,論齊已是第三通鼓了。齊兵見魯兵兩次不動,以為不戰,都不在意了,誰知鼓聲一起突然而來,刀砍箭射勢如疾雷不及掩耳,殺得齊兵七零八落大敗而奔,莊公欲行追逐。曹劌曰:「未可也,臣當察之。」乃下車,將齊兵列陣之處周圍看了一遍,復登車軾遠望。良久曰:「可追矣。」莊公乃驅車而進,追三十餘里方還,所獲輜重甲兵無算。不知後事如何?再看下回分解。