strong dōng mén suì yuán lì zi wō zhào xuān zi táo yuán qiáng jiàn strong
東門遂援立子倭 趙宣子桃園強諫
huà shuō zhòng sūn suì tóng shū sūn dé chén èr rén rú qí bài hè xīn jūn, qiě xiè huì zàng zhī qíng. xíng lǐ yǐ bì, qí huì gōng cì yàn, yīn wèn jí lǔ guó xīn jūn: hé yǐ míng è? shì jiān jiā míng pō duō, hé piān yòng cǐ bù měi zhī zì. zhòng suì duì yuē: xiān guǎ jūn chū shēng cǐ zi, shǐ tài shǐ zhàn zhī, yán: dāng è sǐ, bù dé xiǎng guó.' gù xiān guǎ jūn míng zhī yuē è, yù yǐ yàn zhī, rán cǐ zi fēi xiān guǎ jūn suǒ ài yě, suǒ ài zhě zhǎng zi míng wō, wèi rén xián xiào, néng jìng lǐ dà chén, guó rén jiē sī fèng zhī wèi jūn, dàn yā yú dí ěr. huì gōng yuē: gǔ lái yì yǒu lì zi yǐ zhǎng' zhī yì, kuàng suǒ ài hū? shū sūn dé chén yuē: lǔ guó gù shì, lì zi yǐ dí, wú dí fāng lì zhǎng. xiān guǎ jūn niǔ yú cháng lǐ, zhì wō ér lì è, guó rén jiē bù shùn yān. shàng guó ruò yǒu yì wèi lǔ gǎi lì xián jūn, yuàn jié hūn yīn zhī hǎo, zhuān shì shàng guó, suì shí cháo pìn, bù gǎn yǒu què. huì gōng dà yuè yuē: dài fū néng zhǔ chí yú nèi, guǎ rén wéi mìng shì cóng, qǐ gǎn yǒu wéi? zhòng suì shū sūn dé chén qǐng shà xuè lì shì, yīn shè hūn yuē, huì gōng xǔ zhī.
話說仲孫遂同叔孫得臣二人如齊拜賀新君,且謝會葬之情。行禮已畢,齊惠公賜宴,因問及魯國新君:「何以名惡?世間嘉名頗多,何偏用此不美之字。」仲遂對曰:「先寡君初生此子,使太史占之,言:『當惡死,不得享國。'故先寡君名之曰惡,欲以厭之,然此子非先寡君所愛也,所愛者長子名倭,為人賢孝,能敬禮大臣,國人皆思奉之為君,但壓於嫡耳。」惠公曰:「古來亦有『立子以長'之義,況所愛乎?」叔孫得臣曰:「魯國故事,立子以嫡,無嫡方立長。先寡君狃於常禮,置倭而立惡,國人皆不順焉。上國若有意為魯改立賢君,願結婚姻之好,專事上國,歲時朝聘,不敢有闕。」惠公大悅曰:「大夫能主持於內,寡人惟命是從,豈敢有違?」仲遂、叔孫得臣請歃血立誓,因設婚約,惠公許之。
suì děng jì fǎn, wèi jì sūn xíng fù yuē: fāng jīn jìn yè yǐ tì, qí jiāng fù qiáng, bǐ yù yǐ dí nǚ shì gōng zǐ wō, cǐ hòu yuán bù kě shī yě. xíng fù yuē: sì jūn, qí hóu zhī shēng yě. qí hóu yǒu nǚ, hé bù shì sì jūn, ér nǎi guī zhī gōng zǐ hū? zhòng suì yuē: qí hóu wén gōng zǐ wō zhī xián, lì xīn yǔ wō jiāo huān, yuàn wèi shēng jiù. ruò fú rén jiāng shì, nǎi zhāo gōng zhī nǚ, huán gōng zhū zi, xiāng gōng rú chóu dí, gù sì shì jiē yǐ dì dài xiōng, bǐ bù yǒu qí xiōng, hé yǒu yú shēng? xíng fù hēi rán, guī ér tàn yuē: dōng mén shì jiāng yǒu tā zhì yǐ.
遂等既返,謂季孫行父曰:「方今晉業已替,齊將復強,彼欲以嫡女室公子倭,此厚援不可失也。」行父曰:「嗣君,齊侯之甥也。齊侯有女,何不室嗣君,而乃歸之公子乎?」仲遂曰:「齊侯聞公子倭之賢,立心與倭交歡,願為甥舅。若夫人姜氏,乃昭公之女,桓公諸子,相攻如仇敵,故四世皆以弟代兄,彼不有其兄,何有於甥?」行父嘿然,歸而嘆曰:「東門氏將有他志矣。」
zhòng suì jiā zhù dōng mén, gù hū wèi dōng mén shì. xíng fù mì gào yú shū zhòng péng shēng, péng shēng yuē: dà wèi yǐ dìng, shuí gǎn èr xīn yé? shū bù yǐ wèi yì.
仲遂家住東門,故呼為東門氏。行父密告於叔仲彭生,彭生曰:「大位已定,誰敢貳心耶?」殊不以為意。
zhòng suì yǔ jìng yíng sī zì dìng jì, fú yǒng shì yú jiù zhōng, shǐ yǔ rén wěi bào: mǎ shēng jū shén liáng. jìng yíng shǐ gōng zǐ wō tóng è yǔ shì, wǎng jiù kàn jū máo sè, yǒng shì tū qǐ, yǐ mù gùn jī è shā zhī, bìng shā shì. zhòng suì yuē: tài fù péng shēng shàng zài, cǐ rén bù chú, shì yóu wèi liǎo. nǎi shǐ nèi shì jiǎ chuán sì jūn yǒu mìng, zhào shū zhòng péng shēng rù gōng.
仲遂與敬嬴私自定計,伏勇士於廄中,使圉人偽報:「馬生駒甚良。」敬嬴使公子倭同惡與視,往廄看駒毛色,勇士突起,以木棍擊惡殺之,並殺視。仲遂曰:「太傅彭生尚在,此人不除,事猶未了。」乃使內侍假傳嗣君有命,召叔仲彭生入宮。
péng shēng jiāng xíng, qí jiā chén gōng rǎn wù rén, sù zhī zhòng suì jié jiāo gōng jìn zhī shì, yí qí yǒu zhà, zhǐ zhī yuē: tài fù wù rù, rù bì sǐ. péng shēng yuē: yǒu jūn mìng, suī sǐ qí kě táo hū? gōng rǎn wù rén yuē: guǒ jūn mìng, zé tài fù bù sǐ yǐ. ruò fēi jūn mìng ér sǐ, sǐ zhī hé míng? péng shēng bù tīng. wù rén qiān qí mèi ér qì.
彭生將行,其家臣公冉務人,素知仲遂結交宮禁之事,疑其有詐,止之曰:「太傅勿入,入必死。」彭生曰:「有君命,雖死其可逃乎?」公冉務人曰:「果君命,則太傅不死矣。若非君命而死,死之何名?」彭生不聽。務人牽其袂而泣。
péng shēng jué mèi dēng chē, jìng zào gōng zhōng, wèn, sì jūn hé zài? nèi shì guǐ duì yuē, nèi jiù mǎ shēng jū, zài bǐ yuè zhī. jí yǐn péng shēng wǎng jiù suǒ, yǒng shì fù zǎn jī shā zhī, mái qí shī yú mǎ fèn zhī zhōng. jìng yíng shǐ rén gào jiāng shì yuē: jūn yǔ gōng zǐ shì, bèi liè mǎ dì niè, jù sǐ yǐ! jiāng shì dà kū, wǎng jiù shì zhī, zé èr shī jù yǐ yí chū yú gōng mén zhī wài.
彭生絕袂登車,徑造宮中,問,」嗣君何在?」內侍詭對曰,「內廄馬生駒,在彼閱之。」即引彭生往廄所,勇士復攢擊殺之,埋其屍於馬糞之中。敬嬴使人告姜氏曰:「君與公子視,被劣馬踶齧,俱死矣!」姜氏大哭,往廄視之,則二屍俱已移出於宮門之外。
jì sūn xíng fù wén è shì zhī sǐ, xīn zhī zhòng suì suǒ wèi, bù gǎn míng yán, sī wèi zhòng suì yuē: zi zuò shì tài dú, wú bù rěn wén yě! zhòng suì yuē, cǐ yíng shì fū rén suǒ wèi, yǔ mǒu wú yǔ! xíng fù yuē: jìn ruò lái tǎo, hé yǐ dài zhī? zhòng suì yuē: qí sòng wǎng shì, yǐ kě zhī yǐ? bǐ shì qí zhǎng jūn, shàng bù chéng tǎo, jīn èr rú zǐ sǐ, yòu hé tǎo yān?
季孫行父聞惡、視之死,心知仲遂所為,不敢明言,私謂仲遂曰:「子作事太毒,吾不忍聞也!」仲遂曰, 」此嬴氏夫人所為,與某無與!」行父曰:「晉若來討,何以待之?」仲遂曰:「齊、宋往事,已可知矣?彼弒其長君,尚不成討,今二孺子死,又何討焉?」
xíng fù fǔ sì jūn zhī shī, kū zhī bù jué shī shēng. zhòng suì yuē: dà chén dāng yì dà shì, nǎi xiào ér nǚ zǐ bēi tí hé yì! xíng fù nǎi shōu lèi, shū sūn dé chén yì zhì, wèn qí xiōng péng shēng hé zài? zhòng suì cí yǐ bù zhī. dé chén xiào yuē: wú xiōng sǐ wèi zhōng chén, shì qí zhì yě, hé bì huì zāi? zhòng suì nǎi sī gào yǐ shī chù, qiě yuē: jīn rì zhī shì, lì jūn wèi jí. gōng zǐ wō xián ér qiě zhǎng, yí sì dà wèi! bǎi guān mò bù wěi wěi, nǎi fèng gōng zǐ wō wèi jūn, shì wèi xuān gōng, bǎi guān cháo hè. hú céng xiān shēng yǒng shǐ shī yún:
行父撫嗣君之屍,哭之不覺失聲。仲遂曰:「大臣當議大事,乃效兒女子悲啼何益!」行父乃收淚,叔孫得臣亦至,問其兄彭生何在?仲遂辭以不知。得臣笑曰:「吾兄死為忠臣,是其志也,何必諱哉?」仲遂乃私告以屍處,且曰:「今日之事,立君為急。公子倭賢而且長,宜嗣大位!」百官莫不唯唯,乃奉公子倭為君,是為宣公,百官朝賀。胡曾先生詠史詩云:
wài quán nèi chǒng sī móu hé, wú zuì sì jūn yī dàn xiū.
外權內寵私謀合,無罪嗣君一旦休。
kě xiào mó léng jì wén zi, sān sī bù fù yǒu liáng móu.
可笑模稜季文子,三思不復有良謀。
dé chén jué mǎ fèn, chū péng shēng zhī shī ér bìn zhī, bù zài huà xià.
得臣掘馬糞,出彭生之屍而殯之,不在話下。
zài shuō dí fū rén jiāng shì, wén èr zi jù bèi shā, zhòng suì fú gōng zǐ wō wèi jūn, chuí xiōng dà kū, jué ér fù sū zhě jǐ cì. zhòng suì yòu xiàn mèi yú xuān gōng, yǐn mǔ yǐ zi guì zhī wén, zūn jìng yíng wèi fū rén, bǎi guān zhì hè. jiāng fū rén bù ān yú gōng, rì yè tí kū, mìng zuǒ yòu shōu shí chē zhàng, wèi guī qí zhī jì. zhòng suì wěi shǐ rén liú zhī yuē: xīn jūn suī fēi fū rén suǒ chū, rán fū rén dí mǔ yě, xiào yǎng zì dāng bù quē, nài hé xiàng wài jiā jì huó hū? jiāng shì mà yuē: zéi suì, wǒ mǔ zǐ hé fù yú rǔ, ér xíng cǐ cǎn dú zhī shì? jīn nǎi yǐ xū yán liú wǒ! guǐ shén yǒu zhī, jué bù rǔ yòu yě!
再說嫡夫人姜氏,聞二子俱被殺,仲遂扶公子倭為君,捶胸大哭,絕而復甦者幾次。仲遂又獻媚於宣公,引「母以子貴」之文,尊敬嬴為夫人,百官致賀。姜夫人不安於宮,日夜啼哭,命左右收拾車仗,為歸齊之計。仲遂偽使人留之曰:「新君雖非夫人所出,然夫人嫡母也,孝養自當不缺,奈何向外家寄活乎?」姜氏罵曰:「賊遂,我母子何負於汝,而行此慘毒之事?今乃以虛言留我!鬼神有知,決不汝宥也!」
jiāng shì bù yǔ jìng yíng xiāng jiàn, yī jìng chū le gōng mén, dēng chē ér qù. jīng guò dà shì tōng qú, fàng shēng dà kū, jiào yuē: tiān hū, tiān hū! èr rú zǐ hé zuì? bì zǐ yòu hé zuì? zéi suì miè lǐ sàng xīn, shā dí lì shù! bì zǐ jīn yǔ guó rén yǒng cí, bù fù zài zhì lǔ guó yǐ!
姜氏不與敬嬴相見,一徑出了宮門,登車而去。經過大市通衢,放聲大哭,叫曰:「天乎,天乎!二孺子何罪?婢子又何罪?賊遂蔑理喪心,殺嫡立庶!婢子今與國人永辭,不復再至魯國矣!」
lù rén wén zhě, mò bù āi zhī, duō yǒu qì xià zhě. shì rì, lǔ guó wèi zhī bà shì. yīn chēng jiāng shì wèi āi jiāng, yòu yǐ chū guī yú qí, wèi zhī chū jiāng. chū jiāng zhì qí, yǔ zhāo gōng fū rén mǔ zǐ xiāng jiàn, gè sù qí zi zhī yuān, bào tóu ér kū. qí huì gōng è wén kū shēng, lìng zhú shì yǐ qiān qí mǔ zǐ. chū jiāng jìng zhōng yú qí.
路人聞者,莫不哀之,多有泣下者。是日,魯國為之罷市。因稱姜氏為哀姜,又以出歸於齊,謂之出姜。出姜至齊,與昭公夫人母子相見,各訴其子之冤,抱頭而哭。齊惠公惡聞哭聲,另築室以遷其母子。出姜竟終於齊。
què shuō lǔ xuān gōng tóng mǔ zhī dì shū xī, wèi rén zhōng zhí, jiàn qí xiōng jí zhòng suì zhī lì, shā dì zì lì, yì shén fēi zhī, bù wǎng cháo hè. xuān gōng shǐ rén zhào zhī, yù jiā zhòng yòng. xī jiān cí bù wǎng, yǒu yǒu rén wèn qí gù, xī yuē: wú fēi è fù guì, dàn jiàn wú xiōng, jí sī wú dì, shì yǐ bù rěn ěr! yǒu rén yuē: zi jì bù yì qí xiōng, hé shì tā guó hū? xī yuē: xiōng wèi cháng jué wǒ, wǒ hé gǎn yú jué xiōng hū?
卻說魯宣公同母之弟叔肹,為人忠直,見其兄藉仲遂之力,殺弟自立,意甚非之,不往朝賀。宣公使人召之,欲加重用。肹堅辭不往,有友人問其故,肹曰:「吾非惡富貴,但見吾兄,即思吾弟,是以不忍耳!」友人曰:「子既不義其兄,盍適他國乎?」肹曰:「兄未嘗絕我,我何敢於絕兄乎?」
shì xuān gōng shǐ yǒu sī hòu wèn, qiě yǐ sù bó zèng zhī, xī duì shǐ zhě bài cí yuē: xī xìng bù zhì dòng è, bù gǎn fèi gōng tǎng! shǐ zhě zài sān zhì mìng, xī yuē: qí yǒu quē fá, dāng lái qǐ qǔ, jīn jué bù gǎn shòu yě! yǒu rén yuē: zi bù shòu jué lù, yì zú yǐ míng zhì yǐ. jiā wú yú cái, shāo lǐng kuì yí, yǐ gěi zhāo xī yōng sūn zhī zī, wèi wèi shāng lián. bìng què zhī, bù yǐ shèn hū! xī xiào ér bù dá, yǒu rén tàn xī ér qù. shǐ zhě bù gǎn liú, huí fù xuān gōng.
適宣公使有司候問,且以粟帛贈之,肹對使者拜辭曰:「肹幸不至凍餓,不敢費公帑!」使者再三致命,肹曰:「俟有缺乏,當來乞取,今決不敢受也!」友人曰:「子不受爵祿,亦足以明志矣。家無餘財,稍領饋遺,以給朝夕饔飧之資,未為傷廉。並卻之,不已甚乎!」肹笑而不答,友人嘆息而去。使者不敢留,回復宣公。
xuān gōng yuē: wú dì sù pín, bù zhī hé yǐ wèi shēng? shǐ rén yè cì qí suǒ wèi, fāng tiāo dēng zhī jù, qí míng zǎo mài zhī, yǐ zhì cháo cān. xuān gōng tàn yuē: cǐ zi yù xué bó yí shū qí, cǎi shǒu yáng zhī wēi yé? wú dāng chéng qí zhì kě yě! xī zhì xuān gōng mò nián fāng zú. zhōng qí shēn wèi cháng shòu qí xiōng yī cùn zhī sī, yī lì zhī sù, yì zhōng qí shēn wèi cháng yán xiōng zhī guò. shǐ chén yǒu zàn yún:
宣公曰:「吾弟素貧,不知何以為生?」使人夜伺其所為,方挑燈織屨,俟明早賣之,以治朝餐。宣公嘆曰:「此子欲學伯夷、叔齊,采首陽之薇耶?吾當成其志可也!」肹至宣公末年方卒。終其身未嘗受其兄一寸之絲,一粒之粟,亦終其身未嘗言兄之過。史臣有贊云:
xián zhě shū xī, gǎn shí qì xuè.
賢者叔肹,感時泣血。
zhī jù zì shàn, yú gōng bù xiè.
織屨自贍,於公不屑。
wán mín chǐ zhōu, cǎi wēi gān jué.
頑民恥周,採薇甘絕。
wéi shū sì yīn, rù ér bù niè.
惟叔嗣音,入而不涅。
yī rǔ tóng zhī, xiōng wán dì jié.
一乳同枝,兄頑弟潔。
xíng bǐ dōng mén, yán zhī wū shé.
形彼東門,言之污舌。
lǔ rén gāo shū xī zhī yì, chēng sòng bù zhì. chéng gōng chū nián, yòng qí zi gōng sūn yīng qí wèi dài fū, yú shì shū sūn shì zhī wài, lìng yǒu shū shì. shū lǎo shū gōng shū zhé shū yāng shū yì, jiē qí hòu yě. cǐ shì hòu huà, gē guò yī biān.
魯人高叔肹之義,稱頌不置。成公初年,用其子公孫嬰齊為大夫,於是叔孫氏之外,另有叔氏。叔老、叔弓、叔輒、叔鞅、叔詣,皆其後也。此是後話,擱過一邊。
zài shuō zhōu kuāng wáng wǔ nián, wèi xuān gōng yuán nián. zhēng dàn, cháo hè fāng bì, zhòng suì qǐ zòu: jūn nèi zhǔ shàng xū, chén qián yǔ qí hóu, yuán yǒu hūn gòu zhī yuē, shì bù róng huǎn. xuān gōng yuē: shuí wèi guǎ rén shǐ qí zhě? zhòng suì duì yuē: yuē chū zì chén, chén yuàn dú wǎng. nǎi shǐ zhòng suì rú qí, qǐng hūn nà bì.
再說周匡王五年,為宣公元年。正旦,朝賀方畢,仲遂啟奏:「君內主尚虛,臣前與齊侯,原有婚媾之約,事不容緩。」宣公曰:「誰為寡人使齊者?」仲遂對曰:「約出自臣,臣願獨往。」乃使仲遂如齊,請婚納幣。
suì yú zhēng yuè zhì qí, èr yuè yíng fū rén jiāng shì yǐ guī, yīn mì zòu xuān gōng yuē: qí suī wèi shēng jiù, jiāng lái hǎo è, wèi kě cè yě. kuàng guó yǒu dà gù zhě, bì liè huì méng, fāng chéng zhū hóu. chén céng yǔ qí hóu shà xuè wèi méng, yuē yǐ suì shí cháo pìn, bù gǎn yǒu què, gài yù yǐ dìng wèi zhǔ zhī. jūn bì wú xù zhòng lù, qǐng qí wèi huì. ruò bǐ shòu lù ér xǔ huì, yīn gōng jǐn yǐ shì zhī, zé liǎng guó xiāng qīn, yǒu chún chǐ zhī gù, jūn wèi ān yú tài shān yǐ. xuān gōng rán qí yán, suí qiǎn jì sūn xíng fù wǎng qí xiè hūn, zhì cí yuē: guǎ jūn lài jūn zhī líng chǒng, bèi shǒu zōng miào, kǒng kǒng yān, jù bù dé liè yú zhū hóu, yǐ wèi jūn xiū. jūn ruò huì gù guǎ jūn, cì yǐ huì hǎo, suǒ yǒu bù tiǎn jì xī zhī tián, jìn wén gōng suǒ yǐ kuàng xiān jūn zhě, yuàn xiào zhì yú shàng guó, wéi jūn rǔ shōu zhī.
遂於正月至齊,二月迎夫人姜氏以歸,因密奏宣公曰:「齊雖為甥舅,將來好惡,未可測也。況國有大故者,必列會盟,方成諸侯。臣曾與齊侯歃血為盟,約以歲時朝聘,不敢有闕,蓋預以定位囑之。君必無恤重賂,請齊為會。若彼受賂而許會,因恭謹以事之,則兩國相親,有唇齒之固,君位安於泰山矣。」宣公然其言,隨遣季孫行父往齊謝婚,致詞曰:「寡君賴君之靈寵,備守宗廟,恐恐焉,懼不得列於諸侯,以為君羞。君若惠顧寡君,賜以會好,所有不腆濟西之田,晉文公所以貺先君者,願效贄於上國,惟君辱收之。
qí huì gōng dà yuè, nǎi yuē lǔ jūn yǐ xià wǔ yuè, huì yú píng zhōu zhī dì. zhì qī, lǔ xuān gōng xiān wǎng, qí hóu jì zhì, xiān xù shēng jiù zhī qíng, zài xíng liǎng jūn xiāng jiàn zhī lǐ. zhòng suì pěng jì xī tǔ tián zhī jí yǐ jìn, qí hóu bìng bù tuī cí. shì bì, xuān gōng cí qí hóu huí lǔ, zhòng suì yuē: wú jīn rì shǐ ān zhěn ér wò yǐ.
齊惠公大悅,乃約魯君以夏五月,會於平州之地。至期,魯宣公先往,齊侯繼至,先敘甥舅之情,再行兩君相見之禮。仲遂捧濟西土田之籍以進,齊侯並不推辭。事畢,宣公辭齊侯回魯,仲遂曰:「吾今日始安枕而臥矣。」
zì cǐ, lǔ huò cháo huò pìn, jūn chén rú qí, dài wú xū rì, wú lìng bù cóng, wú yì bù gòng. zhì qí huì gōng wǎn nián, gǎn lǔ hóu chéng shùn zhī yì, réng yǐ jì xī tián hái zhī, cǐ shì hòu huà.
自此,魯或朝或聘,君臣如齊,殆無虛日,無令不從,無役不共。至齊惠公晚年,感魯侯承順之意,仍以濟西田還之,此是後話。
huà fēn liǎng tóu.
話分兩頭。
què shuō chǔ zhuāng wáng lǚ jí wèi sān nián, bù chū hào lìng, rì shì tián liè. jí zài gōng zhōng, wéi rì yè yǔ fù rén yǐn jiǔ wèi lè, xuán lìng yú cháo mén yuē: yǒu gǎn jiàn zhě, sǐ wú shè!
卻說楚莊王旅即位三年,不出號令,日事田獵。及在宮中,惟日夜與婦人飲酒為樂,懸令於朝門曰:「有敢諫者,死無赦!」
dài fū shēn wú wèi rù, zhuāng wáng yòu bào zhèng jī, zuǒ bào cài nǚ, jù zuò yú zhōng gǔ zhī jiān, wèn yuē: dài fū zhī lái, yù yǐn jiǔ hū? wén lè hū? yì yǒu suǒ yù yán yě? shēn wú wèi yuē: chén fēi yǐn jiǔ tīng lè yě. shì chén xíng yú jiāo, yǒu yǐ yǐn yǔ jìn chén zhě, chén bù néng jiě, yuàn wén zhī yú dài wáng! zhuāng wáng yuē: yī! shì hé yǐn yǔ, ér dài fū bù néng jiě, hé wèi guǎ rén yán zhī? shēn wú wèi yuē: yǒu dà niǎo, shēn bèi wǔ sè, zhǐ yú chǔ zhī gāo fù sān nián yǐ, bù jiàn qí fēi, bù wén qí míng, bù zhī cǐ hé niǎo yě! zhuāng wáng zhī qí fěng jǐ, xiào yuē: guǎ rén zhī zhī yǐ, shì fēi fán niǎo yě. sān nián bù fēi, fēi bì chōng tiān sān nián bù míng, míng bì jīng rén. zi qí qí zhī!
大夫申無畏入,莊王右抱鄭姬,左抱蔡女,踞坐於鐘鼓之間,問曰:「大夫之來,欲飲酒乎?聞樂乎?抑有所欲言也?」申無畏曰:「臣非飲酒聽樂也。適臣行於郊,有以隱語進臣者,臣不能解,願聞之於大王!」莊王曰:「噫!是何隱語,而大夫不能解,盍為寡人言之?」申無畏曰:「有大鳥,身被五色,止於楚之高阜三年矣,不見其飛,不聞其鳴,不知此何鳥也!」莊王知其諷己,笑曰:「寡人知之矣,是非凡鳥也。三年不飛,飛必沖天;三年不鳴,鳴必驚人。子其俟之!」
shēn wú wèi zài bài ér tuì.
申無畏再拜而退。
jū shù rì, zhuāng wáng yín lè rú gù.
居數日,莊王淫樂如故。
dài fū sū cóng qǐng jiān jiàn zhuāng wáng, zhì ér dà kū. zhuāng wáng yuē: sū zi hé āi zhī shén yě! sū cóng duì yuē: chén kū fū shēn sǐ ér chǔ guó zhī jiāng wáng yě! zhuāng wáng yuē: zi hé wèi ér sǐ? chǔ guó yòu hé wèi ér wáng hū? sū cóng yuē: chén yù jìn jiàn yú wáng, wáng bù tīng, bì shā chén, chén sǐ ér chǔ guó gèng wú jiàn zhě. zì wáng zhī yì, yǐ duò chǔ zhèng, chǔ zhī wáng kě lì ér dài yǐ! zhuāng wáng bó rán biàn sè yuē: guǎ rén yǒu lìng: gǎn jiàn zhě sǐ!' míng zhī jiàn zhī bì sǐ, ér yòu yù rù fàn guǎ rén, bù yì yú hū? sū cóng yuē: chén zhī yú, bù jí wáng zhī yú zhī shén yě! zhuāng wáng yì nù yuē: guǎ rén hú yǐ yú shén? sū cóng yuē: dài wáng jū wàn chéng zhī zūn, xiǎng qiān lǐ zhī shuì, shì mǎ jīng qiáng, zhū hóu wèi fú, sì shí gòng xiàn, bù jué yú tíng, cǐ wàn shì zhī lì yě. jīn huāng yú jiǔ sè, nì yú yīn lè, bù lǐ cháo zhèng, bù qīn xián cái, dà guó gōng yú wài, xiǎo guó pàn yú nèi, lè zài mù qián, huàn zài rì hòu. fū yǐ yī shí zhī lè, ér qì wàn shì zhī lì, fēi shén yú ér hé? chén zhī yú, bù guò shā shēn, rán dài wáng shā chén, hòu shì jiāng hū chén wèi zhōng chén, yǔ lóng féng bǐ gàn bìng jiān, chén bù yú yě? jūn zhī yú, nǎi zhì qiú wèi pǐ fū ér bù kě dé. chén yán bì yú cǐ yǐ, qǐng jiè dài wáng zhī pèi jiàn, chén dāng wěn jǐng wáng qián, yǐ xìn dài wáng zhī lìng! zhuāng wáng fān rán qǐ lì yuē: dài fū xiū yǐ! dài fū zhī yán, zhōng yán yě, guǎ rén tīng zi!
大夫蘇從請間見莊王,至而大哭。莊王曰:「蘇子何哀之甚也!」蘇從對曰:「臣哭夫身死而楚國之將亡也!」莊王曰:「子何為而死?楚國又何為而亡乎?」蘇從曰:「臣欲進諫於王,王不聽,必殺臣,臣死而楚國更無諫者。恣王之意,以墮楚政,楚之亡可立而待矣!」莊王勃然變色曰:「寡人有令:『敢諫者死!'明知諫之必死,而又欲入犯寡人,不亦愚乎?」蘇從曰:「臣之愚,不及王之愚之甚也!」莊王益怒曰:「寡人胡以愚甚?」蘇從曰:「大王居萬乘之尊,享千里之稅,士馬精強,諸侯畏服,四時貢獻,不絕於庭,此萬世之利也。今荒於酒色,溺於音樂,不理朝政,不親賢才,大國攻於外,小國叛於內,樂在目前,患在日後。夫以一時之樂,而棄萬世之利,非甚愚而何?臣之愚,不過殺身,然大王殺臣,後世將呼臣為忠臣,與龍逢、比干並肩,臣不愚也?君之愚,乃至求為匹夫而不可得。臣言畢於此矣,請借大王之佩劍,臣當刎頸王前,以信大王之令!」莊王幡然起立曰:「大夫休矣!大夫之言,忠言也,寡人聽子!」
nǎi jué zhōng gǔ zhī xuán, píng zhèng jī, shū cài nǚ, lì fán jī wèi fū rén, shǐ zhǔ gōng zhèng. yuē: guǎ rén hǎo liè, fán jī jiàn wǒ bù cóng, suì bù shí niǎo shòu zhī ròu, cǐ wú xián nèi zhù yě! rèn wěi jiǎ pān wāng qū dàng, yǐ fēn lìng yǐn dòu yuè jiāo zhī quán.
乃絕鐘鼓之懸,屏鄭姬,疏蔡女,立樊姬為夫人,使主宮政。曰:「寡人好獵,樊姬諫我不從,遂不食鳥獸之肉,此吾賢內助也!」任蔿賈、潘尪、屈盪,以分令尹斗越椒之權。
zǎo cháo yàn bà, fā hào shī lìng. lìng zhèng gōng zǐ guī shēng fá sòng, zhàn yú dà jí, huò sòng yòu shī huá yuán mìng wěi jiǎ jiù zhèng, yǔ jìn shī zhàn yú běi lín, huò jìn jiāng jiě yáng yǐ guī, yú nián fàng hái. zì shì chǔ shì rì qiáng, zhuāng wáng suì chǐ rán yǒu zhēng bó zhōng yuán zhī zhì.
早朝宴罷,發號施令。令鄭公子歸生伐宋,戰於大棘,獲宋右師華元;命蔿賈救鄭,與晉師戰於北林,獲晉將解揚以歸,逾年放還。自是楚勢日強,莊王遂侈然有爭伯中原之志。
què shuō jìn shàng qīng zhào dùn, yīn chǔ rì qiáng héng, yù jié hǎo yú qín yǐ jù chǔ. zhào chuān xiàn móu yuē: qín yǒu shǔ guó yuē chóng, fù qín zuì jiǔ, chéng dé piān shī yǐ qīn chóng guó, qín bì lái jiù, yīn yǔ jiǎng hé, rú cǐ, zé wǒ zhàn shàng fēng yǐ! zhào dùn cóng zhī. nǎi yán yú líng gōng, chū chē sān bǎi chéng, qiǎn zhào chuān wèi jiāng, qīn chóng. zhào shuò yuē: qín jìn zhī chóu shēn yǐ, yòu qīn qí shǔ guó, qín bì yì nù, yān kěn yǔ wǒ yì hé. zhào dùn yuē: wú yǐ xǔ zhī yǐ! shuò fù yán yú hán jué, jué wēi wēi lěng xiào, fù shuò ěr yán yuē: zūn gōng cǐ jǔ, yù shù chuān yǐ gù zhào zōng, fēi wèi hé qín yě! zhào shuò hēi rán ér tuì.
卻說晉上卿趙盾,因楚日強橫,欲結好於秦以拒楚。趙穿獻謀曰:「秦有屬國曰崇,附秦最久,誠得偏師以侵崇國,秦必來救,因與講和,如此,則我占上風矣!」趙盾從之。乃言於靈公,出車三百乘,遣趙穿為將,侵崇。趙朔曰:「秦、晉之仇深矣,又侵其屬國,秦必益怒,焉肯與我議和。」趙盾曰:「吾已許之矣!」朔復言於韓厥,厥微微冷笑,附朔耳言曰:「尊公此舉,欲樹穿以固趙宗,非為和秦也!」趙朔嘿然而退。
qín wén jìn qīn chóng, jìng bù lái jiù, xìng bīng fá jìn, wéi jiāo.
秦聞晉侵崇,竟不來救,興兵伐晉,圍焦。
zhào chuān hái bīng jiù jiāo, qín shī shǐ tuì. chuān zì cǐ shǐ yǔ bīng zhèng. yú pián bìng zú, chuān suì dài zhī.
趙穿還兵救焦,秦師始退。穿自此始與兵政。臾駢病卒,穿遂代之。
shì shí jìn líng gōng nián zhǎng, huāng yín bào nüè, hòu liǎn yú mín, guǎng xìng tǔ mù, hǎo wèi yóu xì.
是時晉靈公年長,荒淫暴虐,厚斂於民,廣興土木,好為遊戲。
chǒng rèn yī wèi dài fū, míng tú àn jiǎ, nǎi tú jī zhī zǐ, tú àn yí zhī sūn. àn jiǎ ā yú qǔ yuè, yán wú bù nà, mìng àn jiǎ yú jiàng zhōu chéng nèi qǐ yī zuò huā yuán, biàn qiú qí huā yì cǎo, zhǒng zhí qí zhōng, wéi táo huā zuì shèng. chūn jiān kāi fàng, làn rú jǐn xiù, míng yuē táo yuán. yuán zhōng zhú qǐ sān céng gāo tái, zhōng jiān jiàn qǐ yī zuò jiàng xiāo lóu, huà dòng diāo liáng, dān yíng kè jué, sì wéi zhū lán qū kǎn, píng lán sì wàng, shì jǐng jù zài mù qián, líng gōng lǎn ér lè zhī, bù shí dēng lín, huò zhāng gōng dàn niǎo, yǔ àn jiǎ dǔ sài yǐn jiǔ qǔ lè.
寵任一位大夫,名屠岸賈,乃屠擊之子,屠岸夷之孫。岸賈阿諛取悅,言無不納,命岸賈於絳州城內起一座花園,遍求奇花異草,種植其中,惟桃花最盛。春間開放,爛如錦繡,名曰桃園。園中築起三層高台,中間建起一座絳霄樓,畫棟雕梁,丹楹刻桷,四圍朱欄曲檻,憑欄四望,市井俱在目前,靈公覽而樂之,不時登臨,或張弓彈鳥,與岸賈賭賽飲酒取樂。
yī rì, zhào yōu rén chéng bǎi xì yú tái shàng, yuán wài bǎi xìng jù guān, líng gōng wèi àn jiǎ yuē: dàn niǎo hé rú dàn rén? guǎ rén yǔ qīng shì zhī, zhōng mù zhě wèi shèng, zhōng jiān bì zhě miǎn, bù zhōng zhě yǐ dà dǒu fá zhī. líng gōng dàn yòu, àn jiǎ dàn zuǒ, tái shàng gāo jiào yī shēng: kàn dàn! gōng rú yuè mǎn, dàn shì liú xīng, rén cóng zhōng yī rén dàn qù le bàn zhī ěr duǒ, yī gè dàn zhōng le zuǒ jiǎ, xià dé zhòng bǎi xìng měi luàn jīng luàn táo, luàn rǎng luàn jǐ, qí jiào dào: dàn yòu lái le! líng gōng dà nù, suǒ xìng jiào zuǒ yòu huì fàng dàn de, yī qí dōu fàng, nà dàn wán rú yǔ diǎn yì bān fēi qù, bǎi xìng duǒ bì bù dié, yě yǒu pò tóu de, shāng é de, dàn chū yǎn wū zhū de, dǎ luò mén yá de, tí kū hào hū zhī shēng, ěr bù rěn wén, yòu yǒu huàn diē de, jiào niáng de, bào tóu shǔ cuàn de, tuī jǐ diē dǎo de, cāng máng bēn bì zhī zhuàng, mù bù rěn jiàn. líng gōng zài tái wàng jiàn, tóu gōng yú dì, hē hē dà xiào, wèi àn jiǎ yuē: guǎ rén dēng tái, yóu wán shù biàn, wú rú jīn rì zhī lè yě!
一日,召優人呈百戲於台上,園外百姓聚觀,靈公謂岸賈曰:「彈鳥何如彈人?寡人與卿試之,中目者為勝,中肩臂者免,不中者以大斗罰之。」靈公彈右,岸賈彈左,台上高叫一聲:「看彈!」弓如月滿,彈似流星,人叢中一人彈去了半隻耳朵,一個彈中了左胛,嚇得眾百姓每亂驚亂逃,亂嚷亂擠,齊叫道:「彈又來了!」靈公大怒,索性教左右會放彈的,一齊都放,那彈丸如雨點一般飛去,百姓躲避不迭,也有破頭的,傷額的,彈出眼烏珠的,打落門牙的,啼哭號呼之聲,耳不忍聞,又有喚爹的,叫娘的,抱頭鼠竄的,推擠跌倒的,倉忙奔避之狀,目不忍見。靈公在台望見,投弓於地,呵呵大笑,謂岸賈曰:「寡人登台,遊玩數遍,無如今日之樂也!」
zì cǐ bǎi xìng měi wàng jiàn tái shàng yǒu rén, biàn bù gǎn zài táo yuán qián xíng zǒu, shì zhōng wèi zhī yàn yún: mò kàn tái, fēi wán lái, chū mén xiào qiě xīn, guī jiā kū qiě āi.
自此百姓每望見台上有人,便不敢在桃園前行走,市中為之諺云:「莫看台,飛丸來,出門笑且忻,歸家哭且哀。」
yòu yǒu zhōu rén suǒ jìn měng quǎn, míng yuē líng áo, shēn gāo sān chǐ, sè rú hóng tàn, néng jiě rén yì, zuǒ yòu yǒu guò, líng gōng jí hū áo shǐ shì zhī, áo qǐ lì niè qí sǎng, bù sǐ bù yǐ. yǒu yī nú zhuān sì cǐ quǎn, měi rì dàn yǐ yáng ròu shù jīn, quǎn yì tīng qí zhǐ shǐ. qí rén míng áo nú, shǐ shí zhōng dài fū zhī fèng.
又有周人所進猛犬,名曰靈獒,身高三尺,色如紅炭,能解人意,左右有過,靈公即呼獒使噬之,獒起立齧其顙,不死不已。有一奴專飼此犬,每日啖以羊肉數斤,犬亦聽其指使。其人名獒奴,使食中大夫之俸。
líng gōng fèi le wài cháo, mìng zhū dài fū jiē cháo yú nèi qǐn, měi shì cháo huò chū yóu, zé áo nú yǐ xì liàn qiān quǎn, shì yú zuǒ yòu, jiàn zhě wú bù sǒng rán.
靈公廢了外朝,命諸大夫皆朝於內寢,每視朝或出遊,則獒奴以細鏈牽犬,侍於左右,見者無不悚然。
qí shí liè guó lí xīn, wàn mín jiē yuàn.
其時列國離心,萬民嗟怨。
zhào dùn děng lǚ lǚ jìn jiàn, quàn líng gōng lǐ xián yuǎn nìng, qín zhèng qīn mín, líng gōng rú zhèn chōng ěr, quán rán bù tīng, fǎn yǒu yí jì zhī yì.
趙盾等屢屢進諫,勸靈公禮賢遠佞,勤政親民,靈公如瑱充耳,全然不聽,反有疑忌之意。
hū yī rì, líng gōng cháo bà, zhū dài fū jiē sàn, wéi zhào dùn yǔ shì huì shàng zài qǐn mén, shāng yì guó jiā zhī shì, hù xiāng yuàn tàn. zhǐ jiàn yǒu èr nèi shì tái yī zhú lóng, zì guī ér chū, zhào dùn yuē: gōng zhōng ān yǒu zhú lóng chū wài? cǐ bì yǒu gù. yáo hū: lái, lái! nèi shì zhǐ dī tóu bù yīng, dùn wèn yuē: zhú lóng zhōng suǒ zhì hé wù? nèi shì yuē: ěr xiāng guó yě, yù kàn shí kě zì lái kàn, wǒ bù gǎn yán, dùn xīn zhōng yù yí, yāo shì huì tóng wǎng chá zhī, dàn jiàn rén shǒu yī zhī, wēi lù lóng wài, èr wèi dài fū lā zhù zhú lóng xì kàn, nǎi zhī jiě guò de yī gè sǐ rén. zhào dùn dà jīng, wèn qí lái lì, nèi shì hái bù kěn shuō, dùn yuē: rǔ zài bù yán, wú xiān zhǎn rǔ yǐ! nèi shì fāng cái gào sù dào: cǐ rén nǎi zǎi fū yě, zhǔ gōng mìng zhǔ xióng fán, jí yù xià jiǔ, cuī cù shù cì, zǎi fū zhǐ de xiàn shàng, zhǔ gōng cháng zhī, xián qí wèi shú, yǐ tóng dòu jī shā zhī, yòu kǎn wèi shù duàn, mìng wǒ děng qì yú yě wài, lì xiàn shí kè huí bào, chí zé huò zuì yǐ!
忽一日,靈公朝罷,諸大夫皆散,惟趙盾與士會尚在寢門,商議國家之事,互相怨嘆。只見有二內侍抬一竹籠,自閨而出,趙盾曰:「宮中安有竹籠出外?此必有故。」遙呼:「來,來!」內侍只低頭不應,盾問曰:「竹籠中所置何物?」內侍曰:「爾相國也,欲看時可自來看,我不敢言,」盾心中愈疑,邀士會同往察之,但見人手一隻,微露籠外,二位大夫拉住竹籠細看,乃支解過的一個死人。趙盾大驚,問其來歷,內侍還不肯說,盾曰:「汝再不言,吾先斬汝矣!」內侍方才告訴道:「此人乃宰夫也,主公命煮熊蹯,急欲下酒,催促數次,宰夫只得獻上,主公嘗之,嫌其未熟,以銅斗擊殺之,又砍為數段,命我等棄於野外,立限時刻回報,遲則獲罪矣!」
zhào dùn nǎi fàng nèi shì yī jiù káng tái ér qù, dùn wèi shì huì yuē: zhǔ shàng wú dào, shì rén mìng rú cǎo jiān. guó jiā wēi wáng, zhī zài dàn xī. wǒ yǔ zi tóng wǎng kǔ jiàn yī fān, hé rú? shì huì yuē: wǒ èr rén jiàn ér bù cóng, gèng wú jì zhě. huì qǐng xiān rù jiàn, ruò bù tīng, zi dāng jì zhī.
趙盾乃放內侍依舊扛抬而去,盾謂士會曰:「主上無道,視人命如草菅。國家危亡,只在旦夕。我與子同往苦諫一番,何如?」士會曰:「我二人諫而不從,更無繼者。會請先入諫,若不聽,子當繼之。」
shí líng gōng shàng zài zhōng táng, shì huì zhí rù, líng gōng wàng jiàn, zhī qí bì yǒu jiàn zhèng zhī yán, nǎi yíng ér wèi yuē: dài fū wù yán, guǎ rén yǐ zhī guò yǐ, jīn dāng gǎi zhī. shì huì qǐ shǒu duì yuē: rén shuí wú guò, guò ér néng gǎi, shè jì zhī fú yě, chén děng bù shèng xīn xìng! yán bì ér tuì, shù yú zhào dùn, dùn yuē: zhǔ gōng ruò guǒ huǐ guò, dàn wǎn bì yǒu shī xíng.
時靈公尚在中堂,士會直入,靈公望見,知其必有諫諍之言,乃迎而謂曰:「大夫勿言,寡人已知過矣,今當改之。」士會稽首對曰:「人誰無過,過而能改,社稷之福也,臣等不勝欣幸!」言畢而退,述於趙盾,盾曰:「主公若果悔過,旦晚必有施行。」
zhì cì rì, líng gōng miǎn cháo, mìng jià chē wǎng táo yuán yóu wán. zhào dùn yuē: zhǔ gōng rú cǐ jǔ dòng, qǐ xiàng gǎi guò zhī rén? wú jīn rì bù dé bù yán yǐ! nǎi xiān wǎng táo yuán mén wài, hòu líng gōng zhì, shàng qián cān yè, líng gōng yà yuē: guǎ rén wèi cháng zhào qīng, qīng hé yǐ zhì cǐ? zhào dùn qǐ shǒu zài bài, kǒu chēng: sǐ zuì! wēi chén yǒu yán qǐ zòu, wàng zhǔ gōng kuān róng cǎi nà. chén wén: yǒu dào zhī jūn, yǐ lè lè rén wú dào zhī jūn, yǐ lè lè shēn.' fū gōng shì bì xìng, tián liè yóu lè, yī shēn zhī lè zhǐ cǐ yǐ, wèi yǒu yǐ shā rén wèi lè zhě, jīn zhǔ gōng zòng quǎn shì rén, fàng dàn dǎ rén, yòu yǐ xiǎo guò zhī jiě shàn fū, cǐ yǒu dào zhī jūn suǒ bù wèi yě, ér zhǔ gōng wèi zhī. rén mìng zhì zhòng, làn shā rú cǐ, bǎi xìng nèi pàn, zhū hóu wài lí, jié zhòu miè wáng zhī huò, jiāng jí jūn shēn. chén jīn rì bù yán, gèng wú rén yán yǐ, chén bù rěn zuò shì jūn guó zhī wēi wáng, gù gǎn zhí yán wú yǐn, qǐ zhǔ gōng huí niǎn rù cháo, gǎi gé qián fēi, wú huāng yóu, wú shì shā, shǐ jìn guó wēi ér fù ān, chén suī sǐ bù hèn.
至次日,靈公免朝,命駕車往桃園遊玩。趙盾曰:「主公如此舉動,豈象改過之人?吾今日不得不言矣!」乃先往桃園門外,候靈公至,上前參謁,靈公訝曰:「寡人未嘗召卿,卿何以至此?」趙盾稽首再拜,口稱:「死罪!微臣有言啟奏,望主公寬容採納。臣聞:『有道之君,以樂樂人;無道之君,以樂樂身。'夫宮室嬖倖,田獵遊樂,一身之樂止此矣,未有以殺人為樂者,今主公縱犬噬人,放彈打人,又以小過支解膳夫,此有道之君所不為也,而主公為之。人命至重,濫殺如此,百姓內叛,諸侯外離,桀、紂滅亡之禍,將及君身。臣今日不言,更無人言矣,臣不忍坐視君國之危亡,故敢直言無隱,乞主公回輦入朝,改革前非,毋荒游,毋嗜殺,使晉國危而復安,臣雖死不恨。」
líng gōng dà cán, yǐ xiù yǎn miàn yuē: qīng qiě tuì, róng guǎ rén zhǐ jīn rì yóu wán, xià cì dāng yī qīng yán!
靈公大慚,以袖掩面曰:「卿且退,容寡人只今日遊玩,下次當依卿言!」
zhào dùn shēn bì yuán mén, bù fàng líng gōng jìn qù. tú àn jiǎ zài páng yán yuē: xiāng guó jìn jiàn, suī shì hǎo yì, rán chē jià jì yǐ zhì cǐ, qǐ kě kōng huí, bèi rén chǐ xiào? xiāng guó zàn qǐng fāng biàn, rú yǒu zhèng shì, qí zhǔ gōng míng rì zǎo cháo, yú cháo táng yì zhī, hé rú? líng gōng jiē kǒu yuē: míng rì zǎo cháo, dāng zhào qīng yě! zhào dùn bù dé yǐ, jiāng shēn shǎn kāi, fàng líng gōng jìn yuán, chēn mù shì àn jiǎ yuē: wáng guó bài jiā, jiē yóu cǐ bèi. hèn hèn bù yǐ.
趙盾身蔽園門,不放靈公進去。屠岸賈在旁言曰:「相國進諫,雖是好意,然車駕既已至此,豈可空回,被人恥笑?相國暫請方便,如有政事,俟主公明日早朝,於朝堂議之,何如?」靈公接口曰:「明日早朝,當召卿也!」趙盾不得已,將身閃開,放靈公進園,瞋目視岸賈曰:「亡國敗家,皆由此輩。」恨恨不已。
àn jiǎ shì líng gōng yóu xì, zhèng zài huān xiào zhī jì, àn jiǎ hū rán tàn yuē: cǐ lè bù kě zài yǐ! líng gōng wèn yuē: dài fū hé fā cǐ tàn? àn jiǎ yuē: zhào xiāng guó míng zǎo bì rán yòu lái guā xù, qǐ róng zhǔ gōng fù chū yé? líng gōng fèn rán zuò sè yuē: zì gǔ chén zhì yú jūn, bù wén jūn zhì yú chén. cǐ lǎo zài, shén bù biàn yú guǎ rén, hé jì kě yǐ chú zhī?
岸賈侍靈公遊戲,正在歡笑之際,岸賈忽然嘆曰:「此樂不可再矣!」靈公問曰:「大夫何發此嘆?」岸賈曰:「趙相國明早必然又來聒絮,豈容主公復出耶?」靈公忿然作色曰:「自古臣制於君,不聞君制於臣。此老在,甚不便於寡人,何計可以除之?」
àn jiǎ yuē: chén yǒu kè chú ní zhě, jiā pín, chén cháng zhōu gěi zhī, gǎn chén zhī huì, yuàn xiào sǐ lì, ruò shǐ xíng cì yú xiāng guó, zhǔ gōng rèn yì xíng lè, yòu hé huàn zāi? líng gōng yuē: cǐ shì ruò chéng, qīng gōng fēi xiǎo.
岸賈曰:「臣有客鉏麑者,家貧,臣常周給之,感臣之惠,願效死力,若使行刺於相國,主公任意行樂,又何患哉?」靈公曰:「此事若成,卿功非小。」
shì yè, àn jiǎ mì zhào chú ní, cì yǐ jiǔ shí, gào yǐ: zhào dùn zhuān quán qī zhǔ, jīn fèng jìn hóu zhī mìng, shǐ rǔ wǎng cì. rǔ kě fú yú zhào xiāng guó zhī mén, qí qí wǔ gǔ fù cháo cì shā, bù kě wù shì.
是夜,岸賈密召鉏麑,賜以酒食,告以:「趙盾專權欺主,今奉晉侯之命,使汝往刺。汝可伏於趙相國之門,俟其五鼓赴朝刺殺,不可誤事。」
chú ní lǐng mìng ér xíng, zhā fù tíng dāng, dài le xuě huā bān bǐ shǒu, qián fú zhào fǔ zuǒ yòu, wén qiào gǔ yǐ jiāo wǔ gēng, biàn xué dào zhào fǔ mén shǒu, jiàn zhòng mén dòng kāi, chéng chē yǐ jià yú mén wài, wàng jiàn táng shàng dēng guāng yǐng yǐng, chú ní chéng jiān xué jìn zhōng mén, duǒ zài àn chù, zǐ xì guān kàn, táng shàng yǒu yī wèi guān yuán, cháo yī cháo guān, chuí shēn zhèng hù, duān rán ér zuò, cǐ wèi guān yuán zhèng shì xiāng guó zhào dùn, yīn yù qū cháo, tiān sè shàng zǎo, zuò yǐ dài dàn.
鉏麑領命而行,扎縛停當,帶了雪花般匕首,潛伏趙府左右,聞譙鼓已交五更,便踅到趙府門首,見重門洞開,乘車已駕於門外,望見堂上燈光影影,鉏麑乘間踅進中門,躲在暗處,仔細觀看,堂上有一位官員,朝衣朝冠,垂紳正笏,端然而坐,此位官員正是相國趙盾,因欲趨朝,天色尚早,坐以待旦。
chú ní dà jīng, tuì chū mén wài, tàn yuē: bù wàng gōng jìng, mín zhī zhǔ yě. zéi shā mín zhǔ, zé wèi bù zhōng shòu jūn mìng ér qì zhī, zé wèi bù xìn. bù zhōng bù xìn, hé yǐ lì yú tiān dì zhī jiān zāi? nǎi hū yú mén yuē: wǒ chú ní yě, níng wéi jūn mìng, bù rěn shā zhōng chén, wǒ jīn zì shā. kǒng yǒu hòu lái zhě, xiāng guó jǐn fáng zhī! yán bà, wàng zhe mén qián yī zhū dà huái, yī tóu chù qù, nǎo jiāng bèng liè ér sǐ. shǐ chén yǒu zàn yún:
鉏麑大驚,退出門外,嘆曰:「不忘恭敬,民之主也。賊殺民主,則為不忠;受君命而棄之,則為不信。不忠不信,何以立於天地之間哉?」乃呼於門曰:「我鉏麑也,寧違君命,不忍殺忠臣,我今自殺。恐有後來者,相國謹防之!」言罷,望著門前一株大槐,一頭觸去,腦漿迸裂而死。史臣有贊云:
zhuàng zāi chú ní, cì kè zhī kuí.
壯哉鉏麑,刺客之魁。
wén yì néng xǐ, shì sǐ rú guī.
聞義能徙,視死如歸。
bào tú cún zhào, shēn miè míng chuí.
報屠存趙,身滅名垂。
huái yīn suǒ zài, shēng qì yī yī.
槐陰所在,生氣依依。
cǐ shí jīng dòng le shǒu mén rén yì, jiāng chú ní rú cǐ nèn bān, bào zhī zhào dùn, dùn zhī chē yòu tí mí míng yuē: xiāng guó jīn rì bù kě rù cháo, kǒng yǒu tā biàn. zhào dùn yuē: zhǔ gōng xǔ wǒ zǎo cháo, wǒ ruò bù wǎng, shì wú lǐ yě, sǐ shēng yǒu mìng, wú hé lǜ zāi? fēn fù jiā rén, zàn jiāng chú ní qiǎn mái yú huái shù zhī cè.
此時驚動了守門人役,將鉏麑如此恁般,報知趙盾,盾之車右提彌明曰:「相國今日不可入朝,恐有他變。」趙盾曰:「主公許我早朝,我若不往,是無禮也,死生有命,吾何慮哉?」吩咐家人,暫將鉏麑淺埋於槐樹之側。
zhào dùn dēng chē rù cháo, suí bān xíng lǐ, líng gōng jiàn zhào dùn bù sǐ, wèn tú àn jiǎ yǐ chú ní zhī shì. àn jiǎ dá yuē: chú
趙盾登車入朝,隨班行禮,靈公見趙盾不死,問屠岸賈以鉏麑之事。岸賈答曰:「鉏
ní qù ér bù fǎn, yǒu rén shuō dào chù huái ér sǐ, bù zhī hé gù. líng gōng yuē: cǐ jì bù chéng, nài hé? àn jiǎ zòu yuē: chén shàng yǒu yī jì, kě shā zhào dùn, wàn wú yī shī. líng gōng yuē: qīng yǒu hé jì? àn jiǎ yuē: zhǔ gōng lái rì, zhào zhào dùn yǐn yú gōng zhōng, xiān fú jiǎ shì yú hòu bì, qí sān jué zhī hòu, zhǔ gōng kě xiàng zhào dùn suǒ pèi jiàn guān kàn, dùn bì pěng jiàn chéng shàng, chén cóng páng hē pò: zhào dùn bá jiàn yú jūn qián, yù xíng bù guǐ, zuǒ yòu kě jiù jià! jiǎ shì qí chū, fù ér zhǎn zhī, wài rén jiē wèi zhào dùn zì qǔ zhū lù, zhǔ gōng kě miǎn shā dà chén zhī míng, cǐ jì rú hé? líng gōng yuē: miào zāi, miào zāi! kě yī jì ér xíng.
麑去而不返,有人說道觸槐而死,不知何故。」靈公曰:「此計不成,奈何?」岸賈奏曰:「臣尚有一計,可殺趙盾,萬無一失。」靈公曰:「卿有何計?」岸賈曰:「主公來日,召趙盾飲於宮中,先伏甲士於後壁,俟三爵之後,主公可向趙盾索佩劍觀看,盾必捧劍呈上,臣從旁喝破:「趙盾拔劍於君前,欲行不軌,左右可救駕!」甲士齊出,縛而斬之,外人皆謂趙盾自取誅戮,主公可免殺大臣之名,此計如何?」靈公曰:「妙哉,妙哉!可依計而行。」
míng rì, fù shì cháo, líng gōng wèi zhào dùn yuē: guǎ rén lài wú zi zhí yán, yǐ dé qīn yú qún chén, jìng zhì báo xiǎng, yǐ láo wú zi. suì mìng tú àn jiǎ yǐn rù gōng zhōng, chē yòu tí mí míng cóng zhī. jiāng shēng jiē, àn jiǎ yuē: jūn yàn xiāng guó, yú rén bù dé dēng táng. mí míng nǎi lì yú táng xià, zhào dùn zài bài, jiù zuò yú líng gōng zhī yòu, tú àn jiǎ shì yú jūn zuǒ, páo rén xiàn zhuàn, jiǔ sān xún, líng gōng wèi zhào dùn yuē: guǎ rén wén wú zi suǒ pèi zhī jiàn, gài lì jiàn yě, xìng jiě xià yǔ guǎ rén guān zhī! zhào dùn bù zhī shì jì, fāng yù jiě jiàn, tí mí míng zài táng xià wàng jiàn, dà hū yuē: chén shì jūn yàn, lǐ bù guò sān jué, hé wèi jiǔ hòu bá jiàn yú jūn qián yé? zhào dùn wù, suì qǐ lì, mí míng nù qì bó bó, zhí qū shàng táng, fú dùn ér xià, àn jiǎ hū áo nú zòng líng áo, lìng zhú zǐ páo zhě, áo jí zǒu rú fēi, zhuī jí dùn yú gōng mén zhī nèi, mí míng lì jǔ qiān jūn, shuāng shǒu bó áo, zhé qí jǐng, áo sǐ, líng gōng nù shén, chū bì zhōng fú jiǎ yǐ gōng dùn, mí míng yǐ shēn bì dùn, jiào dùn jí zǒu, mí míng liú shēn dú zhàn, guǎ bù dí zhòng, biàn tǐ bèi shāng, lì jǐn ér sǐ. shǐ chén zàn yún:
明日,復視朝,靈公謂趙盾曰:「寡人賴吾子直言,以得親於群臣,敬治薄享,以勞吾子。」遂命屠岸賈引入宮中,車右提彌明從之。將升階,岸賈曰:「君宴相國,餘人不得登堂。」彌明乃立於堂下,趙盾再拜,就坐於靈公之右,屠岸賈侍於君左,庖人獻饌,酒三巡,靈公謂趙盾曰:「寡人聞吾子所佩之劍,蓋利劍也,幸解下與寡人觀之!」趙盾不知是計,方欲解劍,提彌明在堂下望見,大呼曰:「臣侍君宴,禮不過三爵,何為酒後拔劍於君前耶?」趙盾悟,遂起立,彌明怒氣勃勃,直趨上堂,扶盾而下,岸賈呼獒奴縱靈獒,令逐紫袍者,獒疾走如飛,追及盾於宮門之內,彌明力舉千鈞,雙手搏獒,折其頸,獒死,靈公怒甚,出壁中伏甲以攻盾,彌明以身蔽盾,教盾急走,彌明留身獨戰,寡不敵眾,遍體被傷,力盡而死。史臣贊云:
jūn yǒu áo, chén yì yǒu áo.
君有獒,臣亦有獒。
jūn zhī áo, bù rú chén zhī áo.
君之獒,不如臣之獒。
jūn zhī áo, néng hài rén
君之獒,能害人;
chén zhī áo, kè bǎo shēn.
臣之獒,克保身。
wū hū èr áo! wú shuí yǔ qīn?
嗚呼二獒!吾誰與親?
huà shuō zhào dùn kuī mí míng yǔ jiǎ shì gé dòu, tuō shēn xiān zǒu, hū yǒu yī rén kuáng zhuī jí dùn, dùn jù shén, qí rén yuē: xiāng guó wú wèi, wǒ lái xiāng jiù, fēi xiāng hài yě! dùn wèn yuē: rǔ hé rén? duì yuē: xiāng guó bù jì yì sāng zhī è rén hū? zé wǒ líng zhé biàn shì.
話說趙盾虧彌明與甲士格鬥,脫身先走,忽有一人狂追及盾,盾懼甚,其人曰:「相國無畏,我來相救,非相害也!」盾問曰:「汝何人?」對曰:「相國不記翳桑之餓人乎?則我靈輒便是。」
yuán lái wǔ nián zhī qián, zhào dùn céng wǎng jiǔ yuán shān dǎ liè ér huí, xiū yú yì sāng zhī xià, jiàn yǒu yī nán zǐ wò dì, dùn yí wèi cì kè, shǐ rén zhí zhī, qí rén è bù néng qǐ, wèn qí xìng míng, yuē: líng zhé yě, yóu xué yú wèi sān nián, jīn rì shǐ guī, náng kōng wú suǒ de shí, yǐ è sān rì yǐ. dùn lián zhī, yǔ zhī fàn jí pú, zhé chū yī xiǎo kuāng, xiān cáng qí bàn ér hòu shí, dùn wèn yuē: rǔ cáng qí bàn hé yì? zhé duì yuē: jiā yǒu lǎo mǔ, zhù yú xī mén, xiǎo rén chū wài rì jiǔ, wèi zhī mǔ cún wáng hé rú? jīn jìn bù shù lǐ, tǎng xìng ér mǔ cún, yuàn yǐ dà rén zhī zhuàn, chōng lǎo mǔ zhī fù. dùn tàn yuē: cǐ xiào zǐ yě! shǐ jǐn shí qí yú, bié qǔ dān shí yǔ ròu, zhì náng zhōng shòu zhī, líng zhé bài xiè ér qù. jīn jiàng zhōu yǒu bǔ jī bǎn, yīn cǐ dé míng.
原來五年之前,趙盾曾往九原山打獵而回,休於翳桑之下,見有一男子臥地,盾疑為刺客,使人執之,其人餓不能起,問其姓名,曰:「靈輒也,遊學於衛三年,今日始歸,囊空無所得食,已餓三日矣。」盾憐之,與之飯及脯,輒出一小筐,先藏其半而後食,盾問曰:「汝藏其半何意?」輒對曰:「家有老母,住於西門,小人出外日久,未知母存亡何如?今近不數里,倘幸而母存,願以大人之饌,充老母之腹。」盾嘆曰:「此孝子也!」使盡食其餘,別取簞食與肉,置囊中授之,靈輒拜謝而去。今絳州有哺飢坂,因此得名。
hòu líng zhé yīng mù wèi gōng tú, shì zài jiǎ shì zhī shù, niàn zhào dùn xī rì zhī ēn, tè dì shàng qián xiāng jiù, shí cóng rén wén biàn, jù yǐ táo sàn, líng zhé bèi fù zhào dùn, qū chū cháo mén, zhòng jiǎ shì shā le tí mí míng, hé lì lái zhuī, qià hǎo zhào shuò xī qǐ jiā dīng, jià chē lái yíng, fú dùn dēng chē, dùn jí zhào líng zhé yù gòng zài, zhé yǐ táo qù yǐ. jiǎ shì jiàn zhào fǔ rén zhòng, bù gǎn zhuī zhú, zhào dùn wèi shuò yuē: wú bù dé fù gù jiā yǐ. cǐ qù huò dí huò qín, xún yī tuō shēn zhī chù kě yě! yú shì fù zǐ tóng chū xī mén. wàng xī lù ér jìn, bù zhī zhào xuān zi chū bēn hé chù? zài kàn xià huí fēn jiě.
後靈輒應募為公徒,適在甲士之數,念趙盾昔日之恩,特地上前相救,時從人聞變,俱已逃散,靈輒背負趙盾,趨出朝門,眾甲士殺了提彌明,合力來追,恰好趙朔悉起家丁,駕車來迎,扶盾登車,盾急召靈輒欲共載,輒已逃去矣。甲士見趙府人眾,不敢追逐,趙盾謂朔曰:「吾不得復顧家矣。此去或翟或秦,尋一託身之處可也!」於是父子同出西門。望西路而進,不知趙宣子出奔何處?再看下回分解。