xī zhě shī kuàng zòu bái xuě zhī yīn, ér shén wù wèi zhī xià jiàng, fēng yǔ bào zhì, píng gōng lóng bìng, jìn guó chì dì. shù nǚ jiào tiān, léi diàn xià jī, jǐng gōng tái yǔn, zhī tǐ shāng zhé, hǎi shuǐ dà chū. fū gǔ shī shù nǚ, wèi jiàn shàng xǐ, quán qīng fēi yǔ, rán ér zhuān jīng lì yì, wěi wù jī shén, shàng tōng jiǔ tiān, jī lì zhì jīng. yóu cǐ guān zhī, shàng tiān zhī zhū yě, suī zài kuàng xū yōu xián, liáo yuǎn yǐn nì, zhòng xí shí shì, jiè zhàng xiǎn yīn, qí wú suǒ táo zhī yì míng yǐ.
昔者師曠奏白雪之音,而神物為之下降,風雨暴至,平公癃病,晉國赤地。庶女叫天,雷電下擊,景公台隕,支體傷折,海水大出。夫瞽師、庶女,位賤尚葈,權輕飛羽,然而專精厲意,委務積神,上通九天,激勵至精。由此觀之,上天之誅也,雖在壙虛幽閒,遼遠隱匿,重襲石室,界障險陰,其無所逃之亦明矣。
wǔ wáng fá zhòu, dù yú mèng jīn, yáng hóu zhī bō, nì liú ér jī, jí fēng huì míng, rén mǎ bù xiāng jiàn. yú shì wǔ wáng zuǒ cāo huáng yuè, yòu bǐng bái máo, chēn mù ér huī zhī yuē: yú rèn tiān xià, shuí gǎn hài wú yì zhě! yú shì fēng jì ér bō bà. lǔ yáng gōng yǔ hán gòu nán, zhàn hān rì mù, yuán gē ér huī zhī, rì wèi zhī fǎn sān shè. fū quán xìng bǎo zhēn, bù kuī qí shēn, zāo jí pò nán, jīng tōng yú tiān, ruò nǎi wèi shǐ chū qí zōng zhě, hé wèi ér bù chéng? fū sǐ shēng tóng yù, bù kě xié líng, yǒng wǔ yī rén, wèi sān jūn xióng. bǐ zhí qiú míng ěr, ér néng zì yào zhě shàng yóu ruò cǐ, yòu kuàng fū gōng tiān dì huái wàn wù ér yǒu zào huà, hán zhì hé, zhí ǒu yú rén xíng, guān jiǔ zuān yī, zhī zhī suǒ bù zhī, ér xīn wèi cháng sǐ zhě hū!
武王伐紂,渡於孟津,陽侯之波,逆流而擊,疾風晦冥,人馬不相見。於是武王左操黃鉞,右秉白旄,瞋目而撝之曰:「余任天下,誰敢害吾意者!」於是風濟而波罷。魯陽公與韓搆難,戰酣日暮,援戈而撝之,日為之反三舍。夫全性保真,不虧其身,遭急迫難,精通於天,若乃未始出其宗者,何為而不成?夫死生同域,不可脅陵,勇武一人,為三軍雄。彼直求名耳,而能自要者尚猶若此,又況夫宮天地、懷萬物而友造化,含至和,直偶於人形,觀九鑽一,知之所不知,而心未嘗死者乎!
xī yōng mén zi yǐ kū jiàn yú mèng cháng jūn, yǐ ér chén cí tōng yì, fǔ xīn fā shēng, mèng cháng jūn wèi zhī zēng xī wū yì, liú tì láng lì bù kě zhǐ. jīng shén xíng yú nèi ér wài yù āi yú rén xīn, cǐ bù chuán zhī dào. shǐ sú rén bù dé qí jūn xíng zhě ér xiào qí róng, bì wèi rén xiào. gù pú qiě zi zhī lián niǎo yú bǎi rèn zhī shàng, ér zhān hé zhī wù yú yú dà yuān zhī zhōng, cǐ jiē dé qīng jìng zhī dào tài hào zhī hé yě.
昔雍門子以哭見於孟嘗君,已而陳辭通意,撫心發聲,孟嘗君為之增欷歍唈,流涕狼戾不可止。精神形於內而外諭哀於人心,此不傳之道。使俗人不得其君形者而效其容,必為人笑。故蒲且子之連鳥於百仞之上,而詹何之鶩魚於大淵之中,此皆得清淨之道、太浩之和也。
fū wù lèi zhī xiāng yīng, xuán miào shēn wēi, zhī bù néng lùn, biàn bù néng jiě. gù dōng fēng zhì ér jiǔ zhàn yì, cán èr sī ér shāng xián jué, huò gǎn zhī yě. huà suí huī ér yuè yùn què, jīng yú sǐ ér huì xīng chū, huò dòng zhī yě.
夫物類之相應,玄妙深微,知不能論,辯不能解。故東風至而酒湛溢,蠶咡絲而商弦絕,或感之也。畫隨灰而月運闕,鯨魚死而彗星出,或動之也。
gù shèng rén zài wèi, huái dào ér bù yán, zé jí wàn mín. jūn chén guāi xīn, zé bèi jué jiàn yú tiān, shén qì xiāng yīng, zhēng yǐ. gù shān yún cǎo mǎng, shuǐ yún yú lín, hàn yún yān huǒ, cén yún bō shuǐ, gè xiàng qí xíng lèi, suǒ yǐ gǎn zhī. fū yáng suì qǔ huǒ yú rì, fāng zhū qǔ lù yú yuè. tiān dì zhī jiān, qiǎo lì bù néng jǔ qí shù shǒu zhēng hū huǎng, bù néng lǎn qí guāng. rán yǐ zhǎng wò zhī zhōng, yǐn lèi yú tài jí zhī shàng, ér shuǐ huǒ kě lì zhì zhě, yīn yáng tóng qì xiāng dòng gǎn, cǐ fù shuō zhī suǒ yǐ qí chén wěi yě.
故聖人在位,懷道而不言,澤及萬民。君臣乖心,則背譎見於天,神氣相應,征矣。故山雲草莽,水雲魚鱗,旱雲煙火,涔雲波水,各象其形類,所以感之。夫陽燧取火於日,方諸取露於月。天地之間,巧曆不能舉其數;手征忽怳,不能覽其光。然以掌握之中,引類於太極之上,而水火可立致者,陰陽同氣相動敢,此傅說之所以騎辰尾也。
gù zhì yīn liù liù, zhì yáng hè hè, liǎng zhě jiāo jiē chéng hé ér wàn wù shēng yān. zhòng xióng ér wú cí, yòu hé huà zhī suǒ néng zào hū? suǒ wèi bù yán zhī biàn, bù dào zhī dào yě. gù zhào yuǎn zhě shǐ wú wèi yān, qīn jìn zhě shǐ wú shì yān, wéi yè xíng zhě wèi néng yǒu zhī. gù què zǒu mǎ yǐ fèn, ér chē guǐ bù jiē yú yuǎn fāng zhī wài, shì wèi zuò chí lù shěn, zhòu míng xiāo míng, yǐ dōng shuò jiāo, yǐ xià zào bīng.
故至陰飂飂,至陽赫赫,兩者交接成和而萬物生焉。眾雄而無雌,又何化之所能造乎?所謂不言之辯,不道之道也。故召遠者使無為焉,親近者使無事焉,惟夜行者為能有之。故卻走馬以糞,而車軌不接於遠方之外,是謂坐馳陸沈,晝冥宵明,以冬鑠膠,以夏造冰。
fū dào zhě, wú sī jiù yě, wú sī qù yě néng zhě yǒu yú, zhuō zhě bù zú shùn zhī zhě lì, nì zhī zhě xiōng. pì rú suí hóu zhī zhū, hé shì zhī bì, dé zhī zhě fù, shī zhī zhě pín dé shī zhī dù, shēn wēi yǎo míng, nán yǐ zhī lùn, bù kě yǐ biàn shuō yě. hé yǐ zhī qí rán? jīn fū dì huáng zhǔ shǔ gǔ, ér gān cǎo zhǔ shēng ròu zhī yào yě, yǐ qí shǔ gǔ, zé qí shēng ròu, yǐ qí shēng ròu, lùn qí shǔ gǔ, shì yóu wáng sūn chuò zhī yù bèi piān kū zhī yào ér yù yǐ shēng shū sǐ zhī rén, yì kě wèi shī lùn yǐ. ruò fú yǐ huǒ néng jiāo mù yě, yīn shǐ xiāo jīn, zé dào héng yǐ. ruò yǐ cí shí zhī néng lián tiě yě, ér qiú qí yǐn wǎ, zé nán yǐ. wù gù bù kě yǐ qīng zhòng lùn yě.
夫道者,無私就也,無私去也;能者有餘,拙者不足;順之者利,逆之者凶。譬如隋侯之珠,和氏之壁,得之者富,失之者貧;得失之度,深微窈冥,難以知論,不可以辯說也。何以知其然?今夫地黃主屬骨,而甘草主生肉之藥也,以其屬骨,責其生肉,以其生肉,論其屬骨,是猶王孫綽之欲倍偏枯之藥而欲以生殊死之人,亦可謂失論矣。若夫以火能焦木也,因使銷金,則道行矣。若以慈石之能連鐵也,而求其引瓦,則難矣。物固不可以輕重論也。
fū suì zhī qǔ huǒ yú rì, cí shí zhī yǐn tiě, xiè zhī bài qī, kuí zhī xiàng rì, suī yǒu míng zhì, fú néng rán yě. gù ěr mù zhī chá, bù zú yǐ fēn wù lǐ xīn yì zhī lùn, bù zú yǐ dìng shì fēi. gù yǐ zhì lì zhì zhě, nán yǐ chí guó, wéi tōng yú tài hé ér chí zì rán zhī yīng zhě, wèi néng yǒu zhī. gù yáo shān bēng ér báo luò zhī shuǐ hé, qū yě shēng ér chún gōu zhī jiàn chéng zhòu wèi wú dào, zuǒ qiáng zài cè dà gōng bìng shì, gù wǔ wáng zhī gōng lì. yóu shì guān zhī, lì hài zhī lù, huò fú zhī mén, bù kě qiú ér de yě.
夫燧之取火於日,慈石之引鐵,蟹之敗漆,葵之向日,雖有明智,弗能然也。故耳目之察,不足以分物理;心意之論,不足以定是非。故以智力治者,難以持國,唯通於太和而持自然之應者,為能有之。故嶢山崩而薄落之水涸,區冶生而淳鈎之劍成;紂為無道,左強在側;大公並世,故武王之功立。由是觀之,利害之路,禍福之門,不可求而得也。
fū dào zhī yǔ dé, ruò wéi zhī yǔ gé, yuǎn zhī zé ěr, jìn zhī zé yuǎn bù dé qí dào, ruò guān tiáo yú. gù shèng ruò jìng, bù jiāng bù yíng, yīng ér bù cáng, gù wàn huà ér wú shāng. qí dé zhī nǎi shī zhī, qí shī zhī fēi nǎi dé zhī yě.
夫道之與德,若韋之與革,遠之則邇,近之則遠;不得其道,若觀鰷魚。故聖若鏡,不將不迎,應而不藏,故萬化而無傷。其得之乃失之,其失之非乃得之也。
jīn fū diào xián zhě, kòu gōng gōng yīng, dàn jiǎo jiǎo dòng, cǐ tóng shēng xiāng hè zhě yě. fū yǒu gǎi diào yī xián, qí yú wǔ yīn wú suǒ bǐ, gǔ zhī ér èr shí wǔ xián jiē yīng, cǐ wèi shǐ yì yú shēng, ér yīn zhī jūn yǐ xíng yě. gù tōng yú dà hé zhě, hūn ruò chún zuì ér gān wò, yǐ yóu qí zhōng, ér bù zhī qí suǒ yóu zhì yě. chún wēn yǐ lún, dùn mèn yǐ zhōng. ruò wèi shǐ chū qí zōng, shì wèi dà tōng.
今夫調弦者,叩宮宮應,彈角角動,此同聲相和者也。夫有改調一弦,其於五音無 所比,鼓之而二十五弦皆應,此未始異於聲,而音之君已形也。故通於大和者,惛若純醉而甘臥,以游其中,而不知其所由至也。純溫以淪,鈍悶以終。若未始出其宗,是謂大通。
jīn fū chì chī qīng qiú zhī yóu jì zhōu yě, tiān qīng dì dìng, dú shòu bù zuò, fēi niǎo bù hài, rù zhēn báo, shí jiàn méi, shì wèi hán gān, bù bù chū qǐng mǔ zhī qū, ér shé shàn qīng zhī, yǐ wèi bù néng yǔ zhī zhēng yú jiāng hǎi zhī zhōng ruò nǎi zhì yú xuán yún zhī sù cháo, yīn yáng jiāo zhēng, jiàng fú fēng, zá dòng yǔ, fú yáo ér dēng zhī, wēi dòng tiān dì, shēng zhèn hǎi nèi, shé shàn zhe ní bǎi rèn zhī zhōng, xióng pí pú fú qiū shān chán yán, hǔ bào xí xué ér bù gǎn páo, yuán yòu diān jué ér shī mù zhī, yòu kuàng zhí shé shàn zhī lèi hū! fēng huáng zhī xiáng zhì dé yě, léi tíng bù zuò, fēng yǔ bù xìng, chuān gǔ bù dàn, cǎo mù bù yáo, ér yàn què jiǎo zhī, yǐ wèi bù néng yǔ zhī zhēng yú yǔ zhòu zhī jiān hái zhì qí céng shì wàn rèn zhī shàng, áo xiáng sì hǎi zhī wài, guò kūn lún zhī shū pǔ, yǐn dǐ zhù zhī tuān lài, zhān huí méng sì zhī zhū, shàng yáng jì zhōu zhī jì, jìng niè dōu guǎng, rén rì yì jié, yǔ yì ruò shuǐ, mù sù fēng xué, dāng cǐ zhī shí, hóng hú cāng hè, mò bù dàn jīng fú cuàn, zhù huì jiāng yì, yòu kuàng zhí yàn què zhī lèi hū! cǐ míng yú xiǎo dòng zhī jī, ér bù zhī dà jié zhī suǒ yóu zhě yě.
今夫赤螭、青虬之游冀州也,天清地定,毒獸不作,飛鳥不駭,入榛薄,食薦梅,嗜味含甘,步不出頃畝之區,而蛇鱔輕之,以為不能與之爭於江海之中;若乃至於玄雲之素朝,陰陽交爭,降扶風,雜凍雨,扶搖而登之,威動天地,聲震海內,蛇蟮著泥百仞之中,熊羆匍匐丘山磛岩,虎豹襲穴而不敢咆,猨狖顛蹶而失木枝,又況直蛇鱔之類乎!風皇之翔至德也,雷霆不作,風雨不興,川谷不澹,草木不搖,而燕雀佼之,以為不能與之爭於宇宙之間;還至其曾逝萬仞之上,翱翔四海之外,過崑崙之疏圃,飲砥柱之湍瀨,邅回濛汜之諸,尚佯冀州之際,徑躡都廣,人日抑節,羽翼弱水,暮宿風穴,當此之時,鴻鵠鶬鸖,莫不憚驚伏竄,注喙江裔,又況直燕 雀之類乎!此明於小動之跡,而不知大節之所由者也。
xī zhě wáng liáng zào fù zhī yù yě, shàng chē shè pèi, mǎ wèi zhěng qí ér liǎn xié, tóu zú diào jūn, láo yì ruò yī xīn yí qì hé, tǐ biàn qīng bì ān láo lè jìn, chí wù ruò miè zuǒ yòu ruò biān, zhōu xuán ruò huán shì jiē yǐ wèi qiǎo, rán wèi jiàn qí guì zhě yě. ruò fú qián qiě dà bǐng zhī yù yě, chú pèi xián, qù biān qì cè, chē mò dòng ér zì jǔ, mǎ mò shǐ ér zì zǒu yě. rì xíng yuè dòng, xīng yào ér xuán yùn, diàn bēn ér guǐ téng jìn tuì qū shēn, bù jiàn zhèn yín, gù bù zhāo zhǐ bù duō chì, guò guī yàn yú jié shí, yì kūn jī yú gū yú, chěng ruò fēi, wù ruò jué zòng shǐ niè fēng, zhuī biāo guī hū cháo fā bó sāng, rì rù luò táng, cǐ jiǎ fú yòng ér néng yǐ chéng qí yòng zhě yě. fēi lǜ sī zhī chá shǒu zhǎo zhī qiǎo yě. shì yù xíng yú xiōng zhōng, ér jīng shén yú yú liù mǎ, cǐ yǐ fú yù yù zhī zhě yě.
昔者王良、造父之御也,上車攝轡,馬為整齊而斂諧,投足調均,勞逸若一;心怡氣和,體便輕畢;安勞樂進,馳鶩若滅;左右若鞭,周旋若環;世皆以為巧,然未見其貴者也。若夫鉗且、大丙之御也,除轡銜,去鞭棄策,車莫動而自舉,馬莫使而自走也。日行月動,星耀而玄運,電奔而鬼騰;進退屈伸,不見朕垠,故不招指、不咄叱,過歸雁於碣石,軼鶤雞於姑余,騁若飛,鶩若絕;縱矢躡風,追猋歸忽;朝發博桑,日入落棠,此假弗用而能以成其用者也。非慮思之察、手爪之巧也。嗜欲形於胸中,而精神逾於六馬,此以弗御御之者也。
xī zhě huáng dì zhì tiān xià, ér lì mù tài shān jī fǔ zhī, yǐ zhì rì yuè zhī xíng lǜ, zhì yīn yáng zhī qì jié sì shí zhī dù, zhèng lǜ lì zhī shù bié nán nǚ, yì cí xióng, míng shàng xià, děng guì jiàn shǐ qiáng bù yǎn ruò, zhòng bù bào guǎ rén mín bǎo mìng ér bù yāo, suì shí shú ér bù xiōng bǎi guān zhèng ér wú sī, shàng xià diào ér wú yóu fǎ lìng míng ér bù àn, fǔ zuǒ gōng ér bù ā tián zhě bù qīn pàn, yú zhě bù zhēng xiàn dào bù shí yí, shì bù yù jiǎ chéng guō bù guān, yì wú dào zéi bǐ lǚ zhī rén, xiāng ràng yǐ cái gǒu zhì tǔ shū sù yú lù, ér wú fèn zhēng zhī xīn yú shì rì yuè jīng míng, xīng chén bù shī qí xíng fēng yǔ shí jié, wǔ gǔ dēng shú hǔ láng bù wàng shì, zhì niǎo bù wàng bó fèng huáng xiáng yú tíng, qí lín yóu yú jiāo qīng lóng jìn jià, fēi huáng fú zào zhū běi dān ěr zhī guó, mò bù xiàn qí gòng zhí, rán yóu wèi jí lǜ xì shì zhī dào yě.
昔者黃帝治天下,而力牧、太山稽輔之,以治日月之行律,治陰陽之氣;節四時之度,正律歷之數;別男女,異雌雄,明上下,等貴賤;使強不掩弱,眾不暴寡;人民保命而不夭,歲時熟而不凶;百官正而無私,上下調而無尤;法令明而不暗,輔佐公而不阿;田者不侵畔,漁者不爭限;道不拾遺,市不豫賈;城郭不關,邑無盜賊;鄙旅之人,相讓以財;狗彘吐菽粟於路,而無忿爭之心;於是日月精明,星辰不失其行;風雨時節,五 谷登熟;虎狼不妄噬,鷙鳥不妄博;鳳皇翔於庭,麒麟遊於郊;青龍進駕,飛黃伏皁;諸北、儋耳之國,莫不獻其貢職,然猶未及慮戲氏之道也。
wǎng gǔ zhī shí, sì jí fèi, jiǔ zhōu liè tiān bù jiān fù, dì bù zhōu zài huǒ làn yán ér bù miè, shuǐ hào yáng ér bù xī měng shòu shí zhuān mín, zhì niǎo jué lǎo ruò. yú shì nǚ wā liàn wǔ sè shí yǐ bǔ cāng tiān, duàn áo zú yǐ lì sì jí, shā hēi lóng yǐ jì jì zhōu, jī lú huī yǐ zhǐ yín shuǐ. cāng tiān bǔ, sì jí zhèng yín shuǐ hé, jì zhōu píng jiǎo chóng sǐ, zhuān mín shēng bèi fāng zhōu, bào yuán tiān hé chūn yáng xià, shā qiū yuē dōng, zhěn fāng qǐn shéng yīn yáng zhī suǒ yōng shěn bù tōng zhě, qiào lǐ zhī nì qì lì wù shāng mín hòu jī zhě, jué zhǐ zhī. dāng cǐ zhī shí, wò jù jù, xìng miàn miàn yī zì yǐ wèi mǎ, yī zì yǐ wèi niú qí xíng diān diān, qí shì míng míng dòng rán jiē dé qí hé, mò zhī suǒ yóu shēng, fú yóu bù zhī suǒ qiú, wǎng liǎng bù zhī suǒ wǎng. dāng cǐ zhī shí, qín shòu fù shé, wú bù nì qí zhǎo yá, cáng qí shì dú, wú yǒu jué shì zhī xīn. kǎo qí gōng liè, shàng jì jiǔ tiān, xià qì huáng lú míng shēng bèi hòu shì, guāng huī zhòng wàn wù. chéng léi chē, fú jià yīng lóng, cān qīng qiú, yuán jué ruì, xí luó tú, huáng yún luò, qián bái chī, hòu bēn shé, fú yóu xiāo yáo, dào guǐ shén, dēng jiǔ tiān, cháo dì yú líng mén, mì mù xiū yú tài zǔ zhī xià. rán ér bù zhāng qí gōng, bù yáng qí shēng, yǐn zhēn rén zhī dào, yǐ cóng tiān dì zhī gù rán. hé zé? dào dé shàng tōng, ér zhì gù xiāo miè yě.
往古之時,四極廢,九州裂;天不兼覆,地不周載;火爁炎而不滅,水浩洋而不息;猛獸食顓民,鷙鳥攫老弱。於是女媧煉五色石以補蒼天,斷鰲足以立四極,殺黑龍以濟冀州,積蘆灰以止淫水。蒼天補,四極正;淫水涸,冀州平;狡蟲死,顓民生;背方州,抱圓天;和春陽夏,殺秋約冬,枕方寢繩;陰陽之所壅沈不通者,竅理之;逆氣戾物、傷民厚積者,絕止之。當此之時,臥倨倨,興眄眄;一自以為馬,一自以為牛;其行蹎蹎,其視瞑瞑;侗然皆得其和,莫知所由生,浮游不知所求,魍魎不知所往。當此之時,禽獸蝮蛇,無不匿其爪牙,藏其螫毒,無有攫噬之心。考其功烈,上際九天,下契黃壚;名聲被後世,光暉重萬物。乘雷車,服駕應龍,驂青虬,援絕瑞,席蘿圖,黃雲絡,前白螭,後奔蛇,浮游消搖,道鬼神,登九天,朝帝於靈門,宓穆休於太祖之下。然而不彰其功,不揚其聲,隱真人之道,以從天地之固然。何則?道德上通,而智故消滅也。
dǎi zhì xià jié zhī shí, zhǔ àn huì ér bù míng, dào lán màn ér bù xiū qì juān wǔ dì zhī ēn xíng, tuī jué sān wáng zhī fǎ jí shì yǐ zhì dé miè ér bù yáng, dì dào yǎn ér bù xìng jǔ shì lì cāng tiān, fā hào nì sì shí chūn qiū suō qí hé, dà dì chú qí dé rén jūn chù wèi ér bù ān, dài fū yǐn dào ér bù yán qún chén zhǔn shàng yì ér huái dāng, shū gǔ ròu ér zì róng xié rén cān ǒu bǐ zhōu ér yīn móu, jū jūn chén fù zǐ zhī jiān ér kuàng zài jiāo zhǔ ér xiàng qí yì, luàn rén yǐ chéng qí shì. shì gù jūn chén guāi ér bù qīn, gǔ ròu shū ér bù fù zhí shè gǎo ér liè, róng tái zhèn ér yǎn fù quǎn qún pù ér rù yuān, shǐ xián téng ér xí ào měi rén ná shǒu mò miàn ér bù róng, màn shēng tūn tàn nèi bì ér bù gē sàng bù jǐn qí āi, liè bù tīng qí lè xī lǎo zhé shèng, huáng shén xiào yín fēi niǎo shā yì, zǒu shòu fèi jiǎo shān wú jùn gàn, zé wú wā shuǐ hú lí shǒu xué, mǎ niú fàng shī tián wú lì hé, lù wú shā fán jīn jī zhé lián, bì xí wú lǐ qìng guī wú fù, xù cè rì shī.
逮至夏桀之時,主暗晦而不明,道瀾漫而不修;棄捐五帝之恩刑,推蹶三王之法籍;是以至德滅而不揚,帝道掩而不興;舉事戾蒼天,發號逆四時;春秋縮其和,大地除其德;仁君處位而不安,大夫隱道而不言;群臣准上意而懷當,疏骨肉而自容;邪人參偶比周而陰謀,居君臣父子之間而況載;驕主而象其意,亂人以成其事。是故君臣乖而不親,骨肉疏而不附;植社槁而裂,容台振而掩覆;犬群曝而入淵,豕銜藤而席澳;美人挐首墨面而不容,曼聲吞炭內閉而不歌;喪不盡其哀,獵不聽其樂;西老折勝,黃神嘯吟;飛鳥鎩翼,走獸廢腳;山無峻干,澤無窪水;狐狸首穴,馬牛放失;田無立禾,路無莎薠;金積折廉,壁襲無理;磬龜無腹,蓄策日施。
wǎn shì zhī shí, qī guó yì zú zhū hóu zhì fǎ, gè shū xí sú zòng héng jiān zhī, jǔ bīng ér xiàng jiǎo gōng chéng làn shā, fù gāo wēi ān jué fén mù, yáng rén hái dà chōng chē, gāo zhòng jīng chú zhàn dào, biàn sǐ lù fàn yán dí, cán bù yì bǎi wǎng yī fǎn, míng shēng gǒu shèng yě. shì gù zhì zhuàng qīng zú zhě wèi jiǎ zú qiān lǐ zhī wài, jiā lǎo yíng ruò jiāng qiāng yú nèi sī tú mǎ wéi, rǒng chē fèng xiǎng, dào lù liáo yuǎn, shuāng xuě jí jí, duǎn hè bù wán, rén yíng chē bì, ní tú zhì xī xiāng xié yú dào, fèn shǒu yú lù, shēn zhěn gé ér sǐ. suǒ wèi jiān guó yǒu dì zhě, fú shī shù shí wàn, pò chē yǐ qiān bǎi shù, shāng gōng nǔ máo jǐ shǐ shí zhī chuàng zhě, fú jǔ yú lù. gù shì zhì yú zhěn rén tóu, shí rén ròu, zū rén gān, yǐn rén xuè, gān zhī yú chú huàn.
晚世之時,七國異族;諸侯製法,各殊習俗;縱橫間之,舉兵而相角;攻城濫殺,覆高危安;掘墳墓,揚人骸;大衝車,高重京;除戰道,便死路;犯嚴敵,殘不義;百往一反,名聲苟盛也。是故質壯輕足者為甲卒千里之外,家老贏弱姜槍於內;廝徒馬圍,軵車奉饟,道路遼遠,霜雪亟集,短褐不完,人贏車弊,泥塗至膝;相攜於道,奮首於路,身枕格而死。所謂兼國有地者,伏屍數十萬,破車以千百數,傷弓弩矛戟矢石之創者,扶舉於路。故世至於枕人頭,食人肉,葅人肝,飲人血,甘之於芻豢。
gù zì sān dài yǐ hòu zhě, tiān xià wèi cháng dé ān qí qíng xìng ér lè qí xí sú, bǎo qí xiū mìng, tiān ér bù yāo yú rén nüè yě. suǒ yǐ rán zhě, hé yě? zhū hóu lì zhēng, tiān xià bù hé ér wèi yī jiā.
故自三代以後者,天下未嘗得安其情性而樂其習俗,保其修命,天而不夭於人虐也。所以然者,何也?諸侯力征,天下不合而為一家。
dǎi zhì dāng jīn zhī shí, tiān zǐ zài shàng wèi, chí yǐ dào dé, fǔ yǐ rén yì jìn zhě xiàn qí zhì, yuǎn zhě huái qí dé gǒng yī zhǐ huī, ér sì hǎi bīn fú chūn qiū dōng xià, jiē xiàn qí gòng zhí tiān xià hùn ér wèi yī, zi sūn xiāng dài, cǐ wǔ dì zhī suǒ yǐ yíng tiān dé yě.
逮至當今之時,天子在上位,持以道德,輔以仁義;近者獻其智,遠者懷其德;拱揖指麾,而四海賓服;春秋冬夏,皆獻其貢職;天下混而為一,子孫相代,此五帝之所以迎天德也。
fū shèng rén zhě, bù néng shēng shí, shí zhì ér fú shī yě. fǔ zuǒ yǒu néng, chù chán nìng zhī duān, xī qiǎo biàn zhī shuō chú kè xuē zhī fǎ, qù fán kē zhī shì píng liú yán zhī jī, sāi péng dǎng zhī mén xiāo zhī néng, xiū tài cháng huī zhī tǐ, jì cōng míng dà tōng hùn míng, jiě yì shì shén mò rán ruò wú hún pò, shǐ wàn wù gè fù guī qí gēn zé shì suǒ xiū fú xī shì zhī jī ér fǎn wǔ dì zhī dào yě. fū qián qiě dà bǐng bù shī pèi xián, ér yǐ shàn yù wén yú tiān xià fú xì nǚ wā bù shè fǎ dù, ér yǐ zhì dé yí yú hòu shì. hé zé? zhì xū wú chún yī, ér bù dié kē shì yě.
夫聖人者,不能生時,時至而弗失也。輔佐有能,黜讒佞之端,息巧辯之說;除刻削之法,去煩苛之事;屏流言之跡,塞朋黨之門;消知能,修太常;隳肢體,繼聰明;大通混冥,解意釋神;漠然若無魂魄,使萬物各復歸其根;則是所修伏犧氏之跡而反五帝之道也。夫鉗且、大丙不施轡銜,而以善御聞於天下;伏戲、女媧不設法度,而以至德遺於後世。何則?至虛無純一,而不喋苛事也。
zhōu shū yuē: yǎn zhì bù dé, gèng shùn qí fēng. jīn ruò fú shēn hán shāng yāng zhī wèi zhì yě, po bá qí gēn, wú qì qí běn, ér bù qióng jiū qí suǒ yóu shēng, hé yǐ zhì cǐ yě? záo wǔ xíng, wèi kè xuē, nǎi bèi dào dé zhī běn ér zhēng yú zhuī dāo zhī wèi, zhǎn ài bǎi xìng, dàn jǐn tài bàn, ér xīn xīn rán cháng zì yǐ wèi zhì, shì yóu bào xīn ér jiù huǒ, záo dòu ér chū shuǐ. fū jǐng zhí shēng zǐ ér bù róng wèng, gōu zhí shēng tiáo ér bù róng zhōu, bù guò sān yuè bì sǐ. suǒ yǐ rán zhě hé yě? jiē kuáng shēng ér wú qí běn zhě yě. hé jiǔ zhé zhù yú hǎi ér liú bù jué zhě, kūn lún zhī shū yě. lǎo shuǐ bù xiè, wǎng yàng jí wàng, xún yuè bù yǔ, zé hé ér kū zé, shòu yì ér wú yuán zhě. pì ruò yì qǐng bù sǐ zhī yào yú xī wáng mǔ, héng é qiè yǐ bēn yuè, chàng rán yǒu sàng, wú yǐ xù zhī. hé zé? bù zhī bù sǐ zhī yào suǒ yóu shēng yě. shì gù qǐ huǒ bù ruò qǔ suì, jì jí bù ruò záo jǐng.
《周書》曰:「掩雉不得,更順其風。」今若夫申、韓、商鞅之為治也,桲拔其根,蕪棄其本,而不窮究其所由生,何以至此也?鑿五刑,為刻削,乃背道德之本而爭於錐刀之未,斬艾百姓,彈盡太半,而忻忻然常自以為治,是猶抱薪而救火,鑿竇而出水。夫井植生梓而不容瓮,溝植生條而不容舟,不過三月必死。所以然者何也?皆狂生而無其本者也。河九折注於海而流不絕者,崑崙之輸也。潦水不泄,瀇瀁極望,旬月不雨,則涸而枯澤,受瀷而無源者。譬若羿請不死之藥於西王母,姮娥竊以奔月,悵然有喪,無以續之。何則?不知不死之藥所由生也。是故乞火不若取燧,寄汲不若鑿井。