zhōu guān wài shǐ zhǎng sān huáng wǔ dì zhī shū, chūn qiū chuán suǒ wèi sān fén wǔ diǎn shì yě. qián xián wèi: gāo kuí jì qì yǒu hé shū kě dú? lǐ shí wèi rán. huáng dì zhuān xū zhī dào zài dān shū, wǔ wáng suǒ yǐ duān miǎn dōng miàn ér shòu yú shī shàng fù yě. shǎo hào shì zhī jì guān, fū zǐ suǒ yǐ jiàn tán zi ér xué yān yě. shú wèi wú shū kě dú zāi?
《周官》外史掌三皇五帝之書,《春秋傳》所謂《三墳》、《五典》是也。前賢謂:皋、夔、稷、契有何書可讀?理實未然。黃帝、顓頊之道在丹書,武王所以端絻東面而受於師尚父也。少皞氏之紀官,夫子所以見郯子而學焉也。孰謂無書可讀哉?
lǚ shì chūn qiū xù yì yuē: cháng dé xué huáng dì zhī suǒ yǐ huì zhuān xū yǐ: yuán yǒu dà huán zài shàng, dà jǔ zài xià, rǔ néng fǎ zhī, wèi mín fù mǔ. bù wéi shí èr jì chéng yú qín bā nián, suì zài dàng tān, shàng gǔ zhī shū yóu cún, qián shèng chuán dào zhī yuān yuán yóu kě kǎo yě.
《呂氏春秋·序意》曰:「嘗得學黃帝之所以誨顓頊矣:爰有大圜在上,大矩在下,汝能法之,為民父母。」不韋《十二紀》成於秦八年,歲在瞊灘,上古之書猶存,前聖傳道之淵原猶可考也。
shū dà chuán: yú chuán yǒu jiǔ gòng piān, yǐn shū yuē: yǔ biàn xià tǔ, shǐ mín píng píng, shǐ mín wú ào. yīn chuán yǒu dì gào piān, yǐn shū yuē: shī zhāng nǎi fú, míng shàng xià. qǐ fú shēng yì jiàn gǔ wén yì piān xié? dà chuán zhī xù yǒu jiā hé yǎn gào, jīn běn què yān. suí zhì yǒu yì piān èr juǎn, chū qí liáng zhī jiān, shì kǒng bì zhōng shū cán quē zhě. táng yǒu sān juǎn, xú miǎo zhù. zhèng yú zhòng wèi: shū yì piān, zhòng ní zhī shí yǐ wú yǐ. kǒng wèi rán.
《書大傳》:《虞傳》有《九共篇》,引書曰:「予辯下土,使民平平,使民無傲。」《殷傳》有《帝告篇》,引書曰:「施章乃服,明上下。」豈伏生亦見古文逸篇邪?《大傳》之《序》有「嘉禾揜誥」,今本闕焉。《隋志》有逸篇二卷,出齊、梁之間,似孔壁中書殘缺者。唐有三卷,徐邈注。鄭漁仲謂:《書》逸篇,仲尼之時已無矣。恐未然。
hàn chū qù shèng wèi yuǎn, dì wáng yí shū yóu yǒu cún zhě. jiǎ yì shū xiū zhèng yǔ yǐn huáng dì yuē: dào ruò chuān gǔ zhī shuǐ, qí chū wú yǐ, qí xíng wú zhǐ. zhuān xū yuē: zhì dào bù kě guò yě, zhì yì bù kě yì yě. gōng mò měi yú qù è ér wèi shàn, zuì mò dà yú qù shàn ér wèi è. gù fēi wú shàn shàn ér yǐ yě, shàn yuán shàn yě fēi è è ér yǐ yě, è yuán è yě. wú rì shèn yī rì. dì kù yuē: yuán qiǎo zhě zhī shì ér xué wèi qiǎo, xíng rén zhě zhī cāo ér yǔ wèi rén yě, gù jié rén zhī qì yǐ xiū qí cái, ér shēn zhuān qí měi yǐ. dé mò gāo yú bó ài rén, ér zhèng mò gāo yú bó lì rén, gù zhèng mò dà yú xìn, zhì mò dà yú rén. wú shèn cǐ ér yǐ yǐ. dì yáo yuē: wú cún xīn yú xiān gǔ, jiā zhì yú qióng mín, tòng wàn xìng zhī lí zuì, yōu zhòng shēng zhī bù suí yě. gù yī mín huò jī, yuē cǐ wǒ jī zhī yě yī mín huò hán, yuē cǐ wǒ hán zhī yě yī mín yǒu zuì, yuē cǐ wǒ xiàn zhī yě. dì shùn yuē: wú jǐn wú jìng ér yǐ shì wú shàng, gù jiàn wèi zhōng yān wú jǐn wú jìng yǐ jiē wú dí, gù jiàn wèi xìn yān wú jǐn wú jìng yǐ shǐ wú xià, gù jiàn wèi rén yān. wú qǔ zhī yǐ jìng yě, wú dé zhī yǐ jìng yě. dà yǔ zhū hóu huì, zé wèn yú zhū hóu yuē: zhū hóu yǐ guǎ rén wèi jiāo hū? shuò rì cháo, zé wèn yú shì yuē: zhū dài fū yǐ guǎ rén wèi tài hū? yòu yuē: mín wú shí yě, zé wǒ fú néng shǐ yě. gōng chéng ér bù lì yú mín, wǒ fú néng quàn yě. tāng yuē: xué shèng wáng zhī dào zhě, pì qí rú rì jìng sī ér dú jū, pì qí ruò huǒ. shě xué shèng zhī dào ér jìng jū dú sī, pì qí ruò qù rì zhī míng yú tíng ér jiù huǒ zhī guāng yú shì yě, kě yǐ xiǎo jiàn ér bù kě yǐ dà zhī. dé xián ér jǔ zhī, dé xián ér yǔ zhī, pì qí ruò dēng shān hū! dé bù xiào ér jǔ zhī, dé bù xiào ér yǔ zhī, pì qí ruò xià yuān hū! shì yǐ míng jūn shèn qí jǔ, ér jūn zǐ shèn yǔ. yòu yuē: yào shí cháng yú bēi, rán hòu zhì yú guì yào yán xiàn yú guì, rán hòu wén yú bēi. qiú dào zhě bù yǐ mù ér yǐ xīn, qǔ dào bù yǐ shǒu ér yǐ ěr. zhì dào zhě yǐ yán, rù dào zhě yǐ zhōng, jī dào zhě yǐ xìn, shù dào zhě yǐ rén. yòu yǐn zhōu wén wáng wǔ wáng chéng wáng wèn zhōu zi, wǔ wáng wèn wáng zǐ dàn shī shàng fù. huái nán rén jiān xùn yǐn yáo jiè yuē: zhàn zhàn lì lì, rì shèn yī rì. rén mò jī yú shān ér jī yú dié. cǐ dì wáng dà xùn zhī cún yú hàn zhě. ruò gāo dì néng chú xié shū zhī lǜ, xiāo xiāng guó néng shōu qín bó shì guān zhī shū, zé yǐ xiāng suǒ dú zhě bì bù zhuì yǐ. xìng ér xù yán shàng zài, zhī zhě xiān yān, hào gǔ zhī shì hé wán yì yú sī?
漢初去聖未遠,帝王遺書猶有存者。《賈誼書·修政語》引黃帝曰:「道若川谷之水,其出無已,其行無止。」顓頊曰:「至道不可過也,至義不可易也。功莫美於去惡而為善,罪莫大於去善而為惡。故非吾善善而已也,善緣善也;非惡惡而已也,惡緣惡也。吾日慎一日。」帝嚳曰:「緣巧者之事而學為巧,行仁者之操而與為仁也,故節仁之器以修其財,而身專其美矣。德莫高於博愛人,而政莫高於博利人,故政莫大於信,治莫大於仁。吾慎此而已矣。」帝堯曰:「吾存心於先古,加志於窮民,痛萬姓之罹罪,憂眾生之不遂也。故一民或飢,曰此我飢之也;一民或寒,曰此我寒之也;一民有罪,曰此我陷之也。」帝舜曰:「吾盡吾敬而以事吾上,故見謂忠焉;吾盡吾敬以接吾敵,故見謂信焉;吾盡吾敬以使吾下,故見謂仁焉。吾取之以敬也,吾得之以敬也。」大禹諸侯會,則問於諸侯曰:「諸侯以寡人為驕乎?」朔日朝,則問於士曰:「諸大夫以寡人為汰乎?」又曰:「民無食也,則我弗能使也。功成而不利於民,我弗能勸也。」湯曰:「學聖王之道者,譬其如日;靜思而獨居,譬其若火。舍學聖之道而靜居獨思,譬其若去日之明於庭而就火之光於室也,可以小見而不可以大知。得賢而舉之,得賢而與之,譬其若登山乎!得不肖而舉之,得不肖而與之,譬其若下淵乎!是以明君慎其舉,而君子慎與。」又曰:「藥食嘗於卑,然後至於貴;藥言獻於貴,然後聞於卑。求道者不以目而以心,取道不以手而以耳。致道者以言,入道者以忠,積道者以信,樹道者以人。」又引周文王、武王、成王問粥子,武王問王子旦、師尚父。《淮南·人間訓》引《堯戒》曰:「戰戰慄栗,日慎一日。人莫跡於山而跡於垤。」此帝王大訓之存於漢者。若高帝能除挾書之律,蕭相國能收秦博士官之書,則倚相所讀者必不墜矣。幸而緒言尚在,知者鮮焉,好古之士盍玩繹於斯?
mò zǐ nán shǐ wèi, zài shū shén duō, xián táng zǐ jiàn ér guài zhī. mò zǐ yuē: xī zhōu gōng dàn cháo dú shū bǎi piān, xī jiàn qī shí èr shì, xiāng tiān xià yóu rú cǐ, wú ān gǎn fèi cǐ yě? jīn běn què. mò zǐ qī shí yī piān, jīn zhǐ shí sān piān. wài shǐ zhǎng sān huáng wǔ dì zhī shū, dà xùn zài xī xù, dú shū bǎi piān, wèi cǐ lèi yě.
墨子南使衛,載書甚多,弦唐子見而怪之。墨子曰:「昔周公旦朝讀書百篇,夕見七十二士,相天下猶如此,吾安敢廢此也?」今本闕。《墨子》七十一篇,今止十三篇。外史掌三皇五帝之書,大訓在西序,讀書百篇,謂此類也。
shì wén xù lù yún: shàng shū zhī zì, běn wèi lì gǔ. jì shì lì xiě gǔ wén, zé bù quán wèi gǔ zì. jīn sòng qí jiù běn, jí xú lǐ děng yīn suǒ yǒu gǔ zì, gài yì wú jǐ. chuān záo zhī tú, wù yù lì yì, yī bàng zì bù, gǎi biàn jīng wén. rán zé jīn suǒ chuán gǔ wén shàng shū, wèi bì jiē kǒng ān guó zhī běn. sòng jǐng wén bǐ jì yún: yáng bèi dé gǔ wén shàng shū shì wén, dú zhī dà xǐ, shū xùn cì zì jiē yòng gǔ wén. àn guó shǐ yì wén zhì táng xiào míng xiě yǐ jīn zì, cáng qí jiù běn. kāi bǎo wǔ nián, bié dìng jīn wén yīn yì. xián píng èr nián, sūn shì qǐng mó yìn gǔ wén yīn yì, yǔ xīn dìng shì wén bìng xíng. jīn yì bù chuán. rán hàn zhì táng suǒ wèi gǔ wén zhě, kǒng ān guó yǐ lì cún gǔ, fēi kē dǒu shū yě. jīn yǒu gǔ wén shàng shū, lǚ wēi zhòng dé běn yú sòng cì dào wáng zhòng zhì jiā. guō zhōng shù dìng gǔ wén shàng shū bìng shì wén, jīn běn qǐ zhōng shù suǒ dìng yú? xuān hé liù nián, zhào hóng fàn fù cóng jiù wén, yǐ bēi wèi pō, rán jiān běn wèi cháng fù jiù yě.
《釋文序錄》云:「《尚書》之字,本為隸古。既是隸寫古文,則不全為古字。今宋、齊舊本,及徐、李等音所有古字,蓋亦無幾。穿鑿之徒,務欲立異,依傍字部,改變經文。」然則今所傳《古文尚書》,未必皆孔安國之本。宋景文《筆記》云:「楊備得《古文尚書釋文》,讀之大喜,書訊刺字皆用古文。」按《國史藝文志》唐孝明寫以今字,藏其舊本。開寶五年,別定《今文音義》。咸平二年,孫奭請摹印《古文音義》,與新定《釋文》並行。今亦不傳。然漢至唐所謂古文者,孔安國以隸存古,非科斗書也。今有《古文尚書》,呂微仲得本於宋次道、王仲至家。郭忠恕定《古文尚書》並《釋文》,今本豈忠恕所定歟?宣和六年,詔《洪範》復從舊文,以「陂」為「頗」,然監本未嘗復舊也。
wú cái lǎo shū bì chuán kǎo yì yún: fú shì kǒu chuán yǔ jīng chuán suǒ yǐn, yǒu wén yì ér yǒu yì yú jīng, yǒu wén yì ér wú yì yú jīng, yǒu wén yì ér yīn tóng, yǒu wén yì ér yì tóng. cái lǎo suǒ shù zhě, jīn bù fù zhe. yǐ rùn yuè dìng sì shí chéng suì, gǔ wén dìng zuò zhèng, kāi yuán wù zuò dìng. cháo jǐng yū yún. shùn ràng yú dé, fú sì, bān gù diǎn yǐn zuò bù tái. shǐ jì zì xù táng yáo xùn wèi, yú shùn bù tái. zài zhì hū, jīn wén zuò cǎi zhèng hū, shǐ jì zuò lái shǐ huá, hàn shū zuò qī shǐ yǒng. hū yòu huò zuò hū zhèng kāng chéng yuē: hù yě. dà chuán dà gào yuē: mín yí yǒu shí fū. wáng mǎng zuò dà gào yuē: mín xiàn yí jiǔ wàn fū. gài běn yú cǐ. yòu kāng gào yuē: wéi nǎi pī xiǎn kǎo wén wáng, kè míng jùn dé. jīn wú jùn zì. yī xùn wéi yuán sì shí yǒu èr yuè yǐ chǒu, hàn lì zhì zuò wéi tài jiǎ yuán nián shí yǒu èr yuè yǐ chǒu shuò. shì shuò dàn dōng zhì zhī suì. gāo zōng liàng yīn, lǐ jì zuò liàng àn, zhù dú wèi liáng yīn. hàn wǔ xíng zhì zuò liáng yīn, dà chuán zuò liáng àn. yǔ ruò guān huǒ, zhōu lǐ zhù wèi jīn yàn sú, míng tāng rè wèi guān. wēi zǐ wǒ qí fā chū kuáng, shǐ jì sòng shì jiā kuáng zuò wǎng, zhù yǐn zhèng kāng chéng yuē: wǒ qí qǐ zuò chū wǎng yě. jūn shì tiān nán chén, wáng mǎng chuán zuò tiān yīng fěi chén. qīn míng wén sī ān ān, kǎo líng yào zuò yàn yàn. zhèng shì zhù: kuān róng fù zài wèi zhī yàn. féng yǎn xiǎn zhì fù: sī táng yú zhī yàn yàn. dì wǔ lún shàng shū: tǐ yàn yàn zhī zī. wú yì sì gāo zōng zhī xiǎng guó, wǔ shí yǒu jiǔ nián, shí jīng yuē: sì gāo zōng zhī xiǎng guó bǎi nián. hàn dù qīn yì yuē: gāo zōng xiǎng bǎi nián zhī shòu. fèi shì, shuō wén zuò běi mǐ shì, shǐ jì zuò xī, dà chuán zuò xiān. dù zuò xíng yǐ jié sì fāng, zhōu lǐ zhù yún: dù zuò xiáng xíng. āi jīn zhé yù, hàn yú dìng guó chuán zuò āi guān zhé yù. dà chuán: āi jīn zhé yù. zhé mín wéi xíng, hàn xíng fǎ zhì zuò zhé mín. tiān qí yú mín, bǐ wǒ yī rì, yáng cì fēng shì zuò jiǎ wǒ yī rì. cì tōng huán jūn zhāng jù, jí ōu yáng shàng shū. liú kǎi yǐn shàng xíng xié qīng, xià xíng xié zhòng. shuō wén gù wèi yú mín yán, duō yán yě. ní zhé qiè.
吳才老《書裨傳·考異》云:「伏氏口傳與經傳所引,有文異而有益於經,有文異而無益於經,有文異而音同,有文異而義同。」才老所述者,今不復著。「以閏月定四時成歲」,古文「定」作「正」,開元誤作「定」。晁景迂雲。「舜讓於德,弗嗣」,班固《典引》作「不台」。《史記自序》唐堯遜位,虞舜不台。「在治忽」,今文作「采政忽」,《史記》作「來始滑」,《漢書》作「七始詠」。「忽」又或作「曶」鄭康成曰:「笏也。」《大傳·大誥》曰:「民儀有十夫。」王莽作《大誥》曰:「民獻儀九萬夫。」蓋本於此。又《康誥》曰:「惟乃丕顯考文王,克明俊德。」今無「俊」字。《伊訓》「惟元祀十有二月乙丑」,《漢歷志》作「惟太甲元年十有二月乙丑朔」。是朔旦冬至之歲。「高宗亮陰」,《禮記》作「諒闇」,注讀為「梁瘖」。《漢五行志》作「涼陰」,《大傳》作「梁闇」。「予若觀火」,《周禮注》謂今燕俗,名湯熱為觀。《微子》「我其發出狂」,《史記·宋世家》「狂」作「往」,注引鄭康成曰:「我其起作出往也。」《君奭》「天難諶」,《王莽傳》作「天應棐諶。」「欽明文思安安」,《考靈耀》作「晏晏」。鄭氏註:「寬容覆載謂之晏。」馮衍《顯志賦》:「思唐虞之晏晏。」第五倫上疏:「體晏晏之姿。」《無逸》「肆高宗之享國,五十有九年」,《石經》曰:「肆高宗之饗國百年。」漢杜欽亦曰:「高宗享百年之壽。」「費誓」,《說文》作「[北米]誓」,《史記》作「肹」,《大傳》作「鮮」。「度作刑以詰四方」,《周禮注》云:「度作詳刑。」「哀矜折獄」,《漢·於定國傳》作「哀鰥哲獄」。《大傳》:「哀矜哲獄。」「折民惟刑」,《漢刑法志》作「悊民」。「天齊於民,俾我一日」,楊賜封事作「假我一日」。賜通桓君章句,即歐陽《尚書》。劉愷引「上刑挾輕,下刑挾重。」《說文》「顧畏於民嵒」,多言也。尼輒切。
shū shǐ èr diǎn, yóu shī zhī shǒu èr nán qǔ fèi qín zhī shì, yóu shī zhī yǒu lǔ sòng.
《書》始二《典》,猶《詩》之首二《南》;取費、秦之《誓》,猶《詩》之有《魯頌》。
dà chuán shuō yáo diǎn wèi zhī táng chuán, zé fú shēng bù yǐ shì wèi yú shū.
《大傳》說《堯典》謂之《唐傳》,則伏生不以是為《虞書》。
xià xiǎo zhēng yuè lìng shí xùn xiáng yǐ, ér yáo diǎn mìng xī hé yǐ shù shí yán jǐn zhī tiān guān shū tiān wén zhì xiáng yǐ, ér shùn diǎn jī héng yǐ yī yán jǐn zhī. xù shì dāng yǐ shū wèi fǎ. yáo diǎn yǐ rì zhōng xiāo zhōng wèi chūn qiū zhī bié, yuè lìng liǎng yán rì yè fēn, wú chūn qiū zhī yì.
《夏小正》、《月令》、《時訓》詳矣,而《堯典》命羲和以數十言盡之;《天官書》、《天文志》詳矣,而《舜典》璣衡以一言盡之。敘事當以《書》為法。《堯典》以日中、宵中為春秋之別,《月令》兩言日夜分,無春秋之異。
yáo diǎn rì yuè xīng chén, kǒng zhù wèi: xīng, sì fāng zhōng xīng chén, rì yuè suǒ huì. yì jì rì yuè xīng chén, wèi rì yuè xīng wèi sān chén. wǔ lǐ yī yě, kǒng zhù yú shùn diǎn, yǐ wèi jí xiōng bīn jūn jiā yú gāo yáo mó, zé yuē gōng hóu bó zǐ nán wǔ děng zhī lǐ.
《堯典》日月星辰,孔注謂:星,四方中星;辰,日月所會。《益稷》日月星辰,謂日、月、星為三辰。五禮一也,孔注於《舜典》,以為吉、凶、賓、軍、嘉;於《皋陶謨》,則曰公、侯、伯、子、男五等之禮。
shǐ jì suǒ yǐn yún: chūn yán dōng zuò, xià yán nán wèi, jiē shì gēng zuò yíng wèi quàn nóng zhī shì. kǒng ān guó qiáng dú wèi é zì, suī xùn huà, jiě shì yū huí. jīn shǐ jì zuò nán é.
《史記索隱》云:「春言東作,夏言南為,皆是耕作營為勸農之事。孔安國強讀為『訛』字,雖訓化,解釋紆迴。」今《史記》作「南訛」。
zhōu lǐ zhù yǐn shū yuē: fēn mìng hé zhòng, dù xī yuē liǔ gǔ. yú fān yún: zhèng xuán suǒ zhù shàng shū, gǔ zhuàn yǒu zì, fǎn yǐ wèi mèi. gǔ dà zhuàn yǒu zì, dú dāng wèi liǔ. gǔ liǔ yǒu tóng zì, ér yǐ wèi mèi. péi sōng zhī wèi: fān yán wèi rán.
《周禮注》引《書》曰:「分命和仲,度西曰柳谷。」虞翻云:「鄭玄所注《尚書》,古篆『丣』字,反以為『昧』。古大篆『丣』字,讀當為『柳』。古『柳』、『丣』同字,而以為『昧』。」裴松之謂:翻言為然。
zhái yú yí, shì wén yún: shàng shū kǎo líng yào jí shǐ jì zuò yú tiě. jīn àn shǐ jì yáo běn jì jū yù yí, zhèng yì yù yīn yú. xià běn jì yú yí jì lüè, suǒ yǐn yún: jīn wén shàng shū jí dì mìng yàn bìng zuò yú tiě. gǔ yí zì. xuē shì yuē: jīn dēng zhōu zhī dì.
宅嵎夷,《釋文》云:「《尚書考靈耀》及《史記》作『禺鐵』。」今按《史記·堯本紀》「居郁夷」,《正義》「郁」音「隅」。《夏本紀》「嵎夷既略」,《索隱》云:「《今文尚書》及《帝命驗》並作『禺鐵』。」古「夷」字。薛氏曰:「今登州之地。」
sì yuè, kǒng zhù yún: jí shàng xī hé sì zǐ, fēn zhǎng sì yuè zhī zhū hóu. àn zhōu yǔ tài zǐ jìn yuē: gòng zhī cóng sūn sì yuè, zuǒ yǔ zuò guó, mìng wèi hóu bó, cì xìng yuē jiāng shì, yuē yǒu lǚ. zuǒ chuán xǔ, dà yuè zhī yìn yě. dù shì zhù wèi dà yuè, shén nóng zhī hòu, yáo sì yuè yě. dāng cóng zhōu yǔ zhī shuō. yū zhāi yún: shēn lǚ qí xǔ jiē sì yuè zhī hòu. yáo ràng xǔ yóu, yì qí yī yě.
四岳,孔注云:「即上羲和四子,分掌四岳之諸侯。」按《周語》太子晉曰:「共之從孫四岳,佐禹胙國,命為侯伯,賜姓曰姜氏,曰有呂。」《左傳》許,大岳之胤也⑤。杜氏注謂大岳,神農之後,堯四岳也。當從《周語》之說。迂齋云:「申、呂、齊、許皆四岳之後。堯讓許由,亦其一也。」
wǔ diǎn kè cóng, kǒng ān guó chuán běn yú zuǒ shì, chéng zǐ jiě běn yú mèng zǐ. zuǒ shì yán wǔ jiào, bù jí jūn chén fū fù péng yǒu, tiān xù yǒu diǎn ér yí qí sān yān, wéi mèng zǐ dé zhī.
五典克從,孔安國《傳》本於《左氏》,程子《解》本於《孟子》。《左氏》言五教,不及君臣、夫婦、朋友,天敘有典而遺其三焉,唯《孟子》得之。
chéng zǐ wèi: gòng dōu zhī tú, jí shùn dēng yōng zhī shǐ, cè lòu zhī rén, gù jū qí shàng, cǐ xiōng luàn zhī rén suǒ bù néng kān, gù qí è xiǎn ér shùn zhū zhī. hán fēi yuē: yáo yù chuán tiān xià yú shùn, gǔn jiàn, gòng gōng yòu jiàn yuē: shú yǐ tiān xià ér chuán zhī yú pǐ fū hū? yáo bù tīng. cǐ kě yǐ zhèng chéng zǐ zhī shuō. hán fēi wèi yáo zhū gòng gǔn, fēi yě.
程子謂:共、兜之徒,及舜登庸之始,側陋之人,顧居其上,此凶亂之人所不能堪,故其惡顯而舜誅之。韓非曰:「堯欲傳天下於舜,鯀諫,共工又諫曰:『孰以天下而傳之於匹夫乎?』堯不聽。」此可以證程子之說。韓非謂堯誅共、鯀,非也。
fàn shǔ gōng zhèng shū yuē: shùn zhī wǔ xíng: liú yě, guān yě, jiào yě, shú yě, zéi yě. liú yòu wǔ xíng zhě, shùn zhì wǔ liú, yǐ yòu sān miáo zhī yì èr fèi gōng dà pì yě. huáng wáng dà jì zhī shuō běn zhū cǐ, ér yǐ mò yì fèi gōng dà pì wèi zéi xíng zhī kē mù.
范蜀公《正書》曰:「舜之五刑:流也,官也,教也,贖也,賊也。流宥五刑者,舜制五流,以宥三苗之劓、刵、剕、宮、大辟也。」《皇王大紀》之說本諸此,而以墨、劓、剕、宮、大闢為賊刑之科目。
shū xù dì lí xià tǔ fāng, shè jū fāng, shì wén yún: yī dú zhì fāng zì jué jù. shāng sòng yǔ fū xià tǔ fāng, wài dà guó shì jiāng, zhū wén gōng yì yǐ fāng zì jué jù, yún chǔ cí tiān wèn yǔ jiàng shěng xià tǔ fāng, gài yòng cǐ yǔ. rán shū xù yǐ yǒu cǐ dú yǐ.
《書序》帝厘下土方,設居方,《釋文》云:「一讀至『方』字絕句。」《商頌》「禹敷下土方,外大國是疆」,朱文公亦以「方」字絕句,雲《楚辭·天問》「禹降省下土方」,蓋用此語。然《書序》已有此讀矣。
zhèng kāng chéng dú shùn diǎn yún: shùn shēng sān shí, wèi shēng sān shí nián dēng yōng èr shí, wèi lì shì èr shí nián.
鄭康成讀《舜典》云:「舜生三十,謂生三十年;登庸二十,謂歷試二十年。」
dà yǔ mó yán niàn zāi zhě èr, yì jì yán niàn zāi zhě yī, jiē yǔ gào shùn zhī cí. xīn zhě zhì zhī běn, xīn sī xū bù cún, zhì hū fēn yān. gòng wéi qiān zài xīn, qiū yuè zhào hán shuǐ, yú cǐ jiàn zhī.
《大禹謨》言「念哉」者二,《益稷》言「念哉」者一,皆禹告舜之辭。心者治之本,心斯須不存,治忽分焉。「共惟千載心,秋月照寒水」,於此見之。
gāo yáo yuē: zhāng jué yǒu cháng, jí zāi! zhōu gōng yuē: shù cháng jí shì. zhào gōng yuē: jí shì jí rén. dì wáng yòng rén zhī fǎ, yī yán yǐ bì zhī yuē jí. shùn suǒ jǔ yuē yuán yuē kǎi, jí dé zhī shí yě suǒ qù yuē xiōng, jí dé zhī fǎn yě. yì lùn xiāng chuán, qì mài xiāng xù. zài chūn qiū shí wèi zhī shàn rén, zài xī hàn shí wèi zhī zhǎng zhě. wéi jí zé rén, suǒ wèi yuán zhě shàn zhī zhǎng, wèi tiān dì lì xīn zhě yě.
皋陶曰:「彰厥有常,吉哉!」周公曰:「庶常吉士。」召公曰:「吉士吉人。」帝王用人之法,一言以蔽之曰「吉」。舜所舉曰「元」、曰「愷」,吉德之實也;所去曰「凶」,吉德之反也。議論相傳,氣脈相續。在春秋時謂之善人,在西漢時謂之長者。惟吉則仁,所謂元者善之長,為天地立心者也。
jǐng jiè wú yú, jié zhāi jiě yún: zhì ān zhī shí, wēi luàn zhī méng yǐ zhào. hàn xuān dì wèi shàng zhī cháo, shì nián yuán hòu shēng chéng dì, xīn dū cuàn hàn yǐ zhào yú jí shèng zhī rì yǐ. wú yú qǐ kě bù jǐng jiè? yú wèi xiōng nú shuāi ér nǚ róng xìng, yǐ fú guǒ kě wèi zāi! yòu jiě qī xún yǒu miáo gé, yún: shùn gēng lì shān zhī shí, zhī jiàn jué fù, wéi zhī jǐ zhī yǒu zuì ér bù jiàn fù zhī wèi wán, suǒ yǐ dǐ yù. jí qí zhēng miáo yě, zì xǐng wèi cháng yǒu guò ér wéi jiàn miáo mín zhī zuò tè, suǒ yǐ nì mìng. zhì bān shī zhī hòu, dàn fū wén dé, wú yì fù zuì yǐn tè zhī xīn ér suì gé yān. mǎn sǔn qiān yì, jié yú yǐng xiǎng, rén xīn qǐ kě yǐ zì mǎn zāi? yú wèi zhòng huī zhī gào chéng tāng, zhào gōng zhī xùn wǔ wáng, jiè qí mǎn ér zì jīn yě. qí huán fú chǔ, wèi wǔ dé jīng zhōu, táng zhuāng zōng qǔ biàn, jiē yǐ mǎn shī zhī.
儆戒無虞,絜齋解云:「治安之時,危亂之萌已兆。漢宣帝渭上之朝,是年元後生成帝,新都篡漢已兆於極盛之日矣。無虞豈可不儆戒?愚謂匈奴衰而女戎興,倚伏果可畏哉!」又解「七旬有苗格」,云:「舜耕歷山之時,祗見厥父,惟知己之有罪而不見父之為頑,所以底豫。及其征苗也,自省未嘗有過而惟見苗民之作慝,所以逆命。至班師之後,誕敷文德,無異負罪引慝之心而遂格焉。滿損謙益,捷於影響,人心豈可以自滿哉?愚謂仲虺之誥成湯,召公之訓武王,戒其滿而自矜也。齊桓服楚,魏武得荊州,唐莊宗取汴,皆以滿失之。」
jiǔ dé, zhī rén zhī fǎ sān jùn, yòng rén zhī fǎ.
九德,知人之法;三俊,用人之法。
yǔ zhī gào shùn yuē: ān rǔ zhǐ, jǐn tiān lǐ ér wú rén yù, dé zhì shàn ér zhǐ yě. yǐn zhī gào tài jiǎ yuē: qīn jué zhǐ, qù rén yù ér fù tiān lǐ, qiú zhì shàn ér zhǐ yě.
禹之告舜曰:「安汝止,盡天理而無人慾,得至善而止也。」尹之告太甲曰:「欽厥止,去人慾而復天理,求至善而止也。」
yú shū zuò fú, tiān zǐ zì rì yuè ér xià shí èr zhāng, zhèng kāng chéng zhù zhōu lǐ wèi: zhōu yǐ rì yuè xīng chén huà yú jīng qí, ér miǎn fú jiǔ zhāng. zhù lǐ jì jiāo tè shēng jì zhī rì, wáng bèi gǔn yǐ xiàng tiān, wèi: yǒu rì yuè xīng chén zhī zhāng, cǐ lǔ lǐ yě. èr lǐ zhī shuō zì xiāng bèi chí. lǔ bǐng zhōu lǐ, zhōu lǔ zhī lǐ qí yǒu yì hū?
《虞書》作服,天子自日月而下十二章,鄭康成注周禮謂:周以日月星辰畫於旌旗,而冕服九章。注《禮記·郊特牲》祭之日,王被袞以象天,謂:有日月星辰之章,此魯禮也。二禮之說自相背馳。魯秉周禮,周、魯之禮其有異乎?
gǔ wén shàng shū jí shuō wén zǎo huǒ fěn zhǐ mǐ fǔ fú, ài xuān yuē: fěn zhǐ mǐ fǔ fú, dāng gè wèi yī wù. zǎo dāng wèi yù zǎo zhī zǎo. zǎo, huán wù yě, yì qí wèi zǎo zhī zhuàng ér yǐ huǒ páng shì zhī, huǒ yīn wù ér hòu jiàn ěr. kǎo gōng jì wèi huǒ yǐ huán, dé fēi zhǐ zǎo huǒ wèi yī wù hū? zhèng sī nóng wèi wèi huán xíng sì huǒ, cǐ wèi jìn zhī. xī miǎn, wèi fěn zhǐ mǐ fǔ fú jiē cóng zhǐ, tóng wèi zhī xī miǎn. lù dé míng xī yǔ zhǐ tóng, gài yǒu yóu lái yě.
《古文尚書》及《說文》璪火黺[黹米]黼黻,艾軒曰:「黺[黹米]黼黻,當各為一物。『璪』當為『玉璪』之『璪』。『璪』,圜物也,意其為『璪』之狀而以火旁飾之,火因物而後見耳。《考工記》謂火以圜,得非指璪火為一物乎?鄭司農謂為圜形似火,此為近之。希冕,謂黺[黹米]黼黻皆從『黹』,同謂之『希冕』。陸德明『希』與『黹』同,蓋有由來也。」
niǎo shòu qiāng qiāng, mǎ róng yǐ wèi sǔn jù, qī jīng xiǎo chuán yòng qí shuō. shū bì chuán yǐ fèng huáng lái yí wèi xiāo shēng zhī hé, ài xuān yì yuē: zhì qì shàng xiàng.
鳥獸蹌蹌,馬融以為筍虡,《七經小傳》用其說。《書裨傳》以「鳳凰來儀」為簫聲之和,艾軒亦曰:「制器尚象。」
gǔ wén shuò kòu, jīn wén zuò xiāo, zuǒ shì yuē: sháo shuò, shùn lè míng yě. zhū rú wù yǐ xiāo guǎn jiě zhī.
古文「箾瞉」,今文作「簫」,《左氏》曰:「韶箾,舜樂名也。」諸儒誤以簫管解之。
shuō wén ào, mān yě, yǐn yú shū ruò dān zhū ào lùn yǔ ào dàng zhōu. àn shū yǒu wǎng shuǐ xíng zhōu zhī yǔ, zé ào dàng zhōu zhě, kǒng jí wèi dān zhū.
《說文》「奡,嫚也」,引《虞書》「若丹朱、奡」、《論語》「奡蕩舟」。按《書》有「罔水行舟」之語,則「奡蕩舟」者,恐即謂丹朱。
gǔ wén tiān míng wèi, zì wǒ mín míng wèi, jīn wén xià wèi zì zuò wēi, gài wèi bāo suǒ gǎi, dāng cóng gǔ.
古文「天明畏,自我民明畏」,今文下「畏」字作「威」,蓋衛包所改,當從古。
ruò jī gǔ, chēng yáo shùn yǔ sān shèng ér gāo yáo yǔ yān. shùn yǐ tiān xià xùn yǔ, yǔ dú tuī gāo yáo. mèng zǐ lùn dào zhī zhèng chuán, yì yuē: ruò yǔ gāo yáo, zé jiàn ér zhī zhī. yòu yuē: shùn yǐ bù dé yǔ gāo yáo wèi jǐ yōu. zi xià yì yún: shùn jǔ gāo yáo, guān yú mó ér jiàn gāo yáo zhī xué zhī cuì yě.
若稽古,稱堯、舜、禹三聖而皋陶與焉。舜以天下遜禹,禹獨推皋陶。孟子論道之正傳,亦曰:「若禹、皋陶,則見而知之。」又曰:「舜以不得禹、皋陶為己憂。」子夏亦云:「舜舉皋陶,觀於謨而見皋陶之學之粹也。」
mán yí huá xià, míng xíng zhì zhī ér yǒu yú sì yí jiāo qīn, zhēng fá zhì zhī ér bù zú. yú zhōu zhī dé tiān yuān yǐ.
蠻夷猾夏,明刑治之而有餘;四夷交侵,征伐制之而不足。虞、周之德天淵矣。
huái nán zǐ yuē: gāo yáo yīn ér wèi dà lǐ. cǐ yóu kuí yī zú zhī shuō yě. gāo yáo chén mó gēng gē wèi zhī yīn kě hū? sī mǎ gōng shī yún: fǎ guān yóu lái shǎo hé tài, gāo yáo zhī miàn rú xuē guā. rán xún zǐ fēi xiāng zhī yán, yì wèi bì rán.
《淮南子》曰:「皋陶喑而為大理。」此猶夔一足之說也。皋陶陳謨賡歌謂之喑可乎?司馬公詩云:「法官由來少和泰,皋陶之面如削瓜。」然《荀子·非相》之言,亦未必然。
shǐ jì qín běn jì: dà fèi zuǒ shùn, diào xún niǎo shòu, shì wèi bǎi yì. suǒ yǐn yún: shàng shū wèi zhī bó yì. ér chén qǐ shì jiā wèi: bó yì zhī hòu, fēng wèi qín, chuí yì kuí lóng, qí hòu bù zhī suǒ fēng bù jiàn yě, zé bó yì fēi bó yì yǐ. shuǐ jīng zhù yǎn shī jiǔ shān yǒu bǎi chóng jiāng jūn, xiǎn líng bēi yún: jiāng jūn xìng yī shì, huì yì, zì tuí ái, dì gāo yáng zhī dì èr zi bó yì zhě yě. huáng dù wén shū shū shuō yì jí tuí ái, běn yú cǐ.
《史記·秦本紀》:大費佐舜,調馴鳥獸,是為柏翳。《索隱》云:「《尚書》謂之『伯益』。」而《陳杞世家》謂:伯翳之後,封為秦,垂益夔龍,其後不知所封不見也,則「伯翳」非「伯益」矣。《水經注》偃師九山有百蟲將軍,《顯靈碑》云:「將軍姓伊氏,諱益,字隤敳,帝高陽之第二子伯益者也。」黃度文叔《書說》「益」即「隤敳」,本於此。
zhèng yǔ shǐ bó yuē: jiāng, bó yí zhī hòu yě. bó yí néng lǐ yú shén, yǐ zuǒ yáo zhě yě. zhù wèi: sì yuè zhī zú. dà dài lǐ gào zhì piān yú shǐ bó yí yuē: míng, mèng yě. yōu, yòu yě. shǐ jì lì shū yǐn zhī ér qí wén xiǎo yì, yú xià zhī lì wèi xī zài gǔ lì, bǎi cǎo quán yú, ruì zhì wú shì wèi bǎi cǎo fèn xìng, zǐ fū xiān gāo.
《鄭語》史伯曰:「姜,伯夷之後也。伯夷能禮於神,以佐堯者也。」注謂:四岳之族。《大戴禮·誥志篇》虞史伯夷曰:「明,孟也。幽,幼也。」《史記·曆書》引之而其文小異,「虞夏之歷」為「昔在古歷」,「百草權輿,瑞雉無釋」為「百草奮興,秭鳺先滜。」
lǚ shì chūn qiū yún: shùn yù yǐ lè chuán jiào yú tiān xià, nǎi lìng zhòng lí jǔ kuí yú cǎo mǎng zhī zhōng ér jìn zhī, shùn yǐ wèi lè zhèng. lǚ xíng nǎi mìng zhòng lí, jí xī hé yě. chǔ yǔ yáo yù zhòng lí zhī hòu, zhòng lí jǔ kuí jiàn yú cǐ.
《呂氏春秋》云:「舜欲以樂傳教於天下,乃令重黎舉夔於草莽之中而進之,舜以為樂正。」《呂刑》乃命重黎,即羲和也。《楚語》堯育重黎之後,重黎舉夔見於此。
hàn dǒng xián cè wén, yán yǔn zhí qí zhōng, xiāo xián wèi: cǐ yáo chán shùn zhī wén, fēi sān gōng gù shì, bān gù bǐ zhī yú shǐ yǐ. ér gù jì dòu xiàn zhī gōng yuē: nà yú dà lù, wéi qīng jī xī. qí yú shén yú dǒng xián zhī cè. dāng xiàn qì yàn fāng zhāng, yǒu yì yù bài zhī fú chēng wàn suì zhě, wēi hán léng zhèng sè, zé wú jūn zhī è sì yǐ. cǐ gù suǒ yǐ wén jiān yán ér wú jì dàn yě. ní zhèng fù bó kūn mìng yuán guī zhī zhì, yǒu yǐ yě fū.
漢董賢冊文,言「允執其中」,蕭咸謂:此堯禪舜之文,非三公故事,班固筆之於史矣。而固紀竇憲之功曰:「納於大麓,惟清緝熙。」其諛甚於董賢之冊。當憲氣焰方張,有議欲拜之伏稱萬歲者,微韓棱正色,則無君之惡肆矣。此固所以文奸言而無忌憚也。倪正父駁「昆命元龜」之制,有以也夫。
wǔ xíng, dà yǔ mó yǐ xiāng kè wèi cì, hóng fàn yǐ shēng shù wèi cì. wǔ dé, zōu yǎn yǐ xiāng shèng wèi yì, liú xiàng yǐ xiāng shēng wèi yì.
五行,《大禹謨》以相剋為次,《洪範》以生數為次。五德,鄒衍以相勝為義,劉向以相生為義。
róu ér lì, wú lì wèi nuò. róu huì qiě zhí, bù zhí wèi chǎn. róu jiā wéi zé, shī qí zé fēi jiā yě.
柔而立,無立為懦。柔惠且直,不直為諂。柔嘉維則,失其則非嘉也。
jiǎ yì shū jūn dào piān yǐn shū yuē: dà dào dǎn dǎn, qí qù shēn bù yuǎn rén jiē yǒu zhī, shùn dú yǐ zhī. cǐ yì shū yě.
《賈誼書·君道篇》引《書》曰:「大道亶亶,其去身不遠;人皆有之,舜獨以之。」此《逸書》也。
yǔ gòng shì wén: zhōu gōng zhí lù yún: huáng dì shòu mìng, fēng hòu shòu tú, gē dì bù jiǔ zhōu. suí táng zhì wú cǐ shū, tài píng yù lǎn yǐn tài yī shì zhàn, zhōu gōng chéng míng lù yǒu cǐ sān jù. jiā jì tōng zhì yì wén lüè: zhōu gōng chéng míng lù yī juàn. chéng zhí zì xiāng sì, kǒng chuán xiě zhī wù. shì shuō zhù yún: tuī zhōu gōng chéng lù, yě chéng yí shì jīn líng běn lǐ. bào piáo zi nèi piān dēng shè yǐn zhōu gōng chéng míng lù.
《禹貢釋文》:《周公職錄》云:「黃帝受命,風后受圖,割地布九州。」《隋、唐志》無此書,《太平御覽》引《太一式占》,《周公城名錄》有此三句。夾漈《通志·藝文略》:《周公城名錄》一卷。「城」、「職」字相似,恐傳寫之誤。《世說注》云:「推《周公城錄》,冶城宜是金陵本里。」《抱朴子·內篇·登涉》引《周公城名錄》。
dà chuán yuē: gē dà huà dà xùn liù fǔ jiǔ yuán ér xià dào xìng. zhù wèi: sì zhāng jiē gē yǔ zhī gōng. suǒ wèi jiǔ xù wéi gē, jiǔ dé zhī gē, yú cǐ yóu kě kǎo.
《大傳》曰:「歌大化、大訓、六府、九原而夏道興。」注謂:四章皆歌禹之功。所謂「九敘惟歌」,「九德之歌」,於此猶可考。
shuō wén yǐn yú shū yuē: rén mǐn fù xià, zé chēng mín tiān. gài yú shū shuō yě.
《說文》引《虞書》曰:「仁閔覆下,則稱旻天。」蓋《虞書》說也。
yù zhōu, xíng bō jì zhū, gǔ wén yún: xíng bō jì dōu. zhí fāng shì yù zhōu, qí jìn bō zhà, zhèng zhù yún: bō dú wèi bō, yǔ gòng yuē: xíng bō jì dōu. jiǎ gōng yàn shū yún: yǔ gòng yǒu bō shuǐ wú bō. rán zé hàn táng shū běn jiē zuò xíng bō yě. shǐ jì xià běn jì zuò bō, yīn bō.
豫州,滎波既豬,古文云:「滎嶓既都。」《職方氏》豫州,其浸波溠,鄭注云:「『波』讀為『播』,《禹貢》曰:『滎播既都』。」賈公彥疏云:「《禹貢》有播水無波。」然則《漢、唐書》本皆作「滎播」也。《史記·夏本紀》作「播」,音「波」。
shǐ jì yǐn yǔ gòng èr bǎi lǐ rèn guó, shū nán bāng, kǒng zhù: nán, rèn yě, rèn wáng zhě shì. yīn rén. wáng mǎng fēng wáng shì nǚ jiē wèi rèn. zhù: rèn, chōng yě, nán fú zhī yì, nán yì rèn yě. nán rèn èr zì gài tōng yòng.
《史記》引《禹貢》二百里任國,《書》男邦,孔註:男,任也,任王者事。音壬。王莽封王氏女皆為任。註:任,充也,男服之義,男亦任也。「男」、「任」二字蓋通用。
yáng zhōu, yán yú jiāng hǎi, dá yú huái sì. dōng pō shū chuán yún: wú wáng fū chāi què gōu tōng shuǐ, ér jiāng shǐ yǒu rù huái zhī dào, yǔ shí zé wú zhī. yú àn: wú zhī tōng shuǐ yǒu èr yān: zuǒ shì chuán āi jiǔ nián wú chéng hán gōu tōng jiāng huái, zhù yún: jīn guǎng líng hán jiāng. cǐ zì jiāng rù huái zhī dào yě. wú yǔ fū chāi qǐ shī běi zhēng, què wèi shēn gōu yú shāng lǔ zhī jiān, běi shǔ zhī yí, xī shǔ zhī jì, yǐ huì jìn gōng wǔ yú huáng chí. zuǒ shì chuán āi shí sān nián huì huáng chí, zhù yún: chén liú fēng qiū xiàn nán, yǒu huáng tíng, jìn jì shuǐ. cǐ zì huái rù biàn zhī dào yě.
揚州,沿於江海,達於淮泗。東坡《書傳》云:「吳王夫差闕溝通水,而江始有入淮之道,禹時則無之。」愚按:吳之通水有二焉:《左氏傳·哀九年》吳城邗溝通江淮,注云:「今廣陵韓江。」此自江入淮之道也。《吳語》夫差起師北征,闕為深溝於商、魯之間,北屬之沂,西屬之濟,以會晉公午於黃池。《左氏傳·哀十三年》會黃池,注云:「陳留封丘縣南,有黃亭,近濟水。」此自淮入汴之道也。
bǎi chuān dōng zhù, ruò shuǐ dú xī, gù hóng fàn ruò wèi liù jí. ruò yǔ róu yì, róu rú hàn wén dì, ruò rú yuán dì.
百川東注,弱水獨西,故《洪範》弱為六極。弱與柔異,柔如漢文帝,弱如元帝。
guò jiǔ jiāng zhì yú dōng líng, céng yàn hé wèi: dōng líng, jīn zhī bā líng. yú àn: shǐ jì zhèng yì yuè zhōu yǒu bā líng, gài shì dōng líng. céng shuō běn cǐ.
過九江至於東陵,曾彥和謂:東陵,今之巴陵。余按:《史記正義》岳州有巴陵,蓋是東陵。曾說本此。
shuò nán jì wèi jù, xià yún shēng jiào qì yú sì hǎi. shǐ jì zhù běn rú cǐ.
「朔南暨」為句,下雲「聲教訖於四海」。《史記注》本如此。
shuō yuàn zi gòng yuē: yǔ yǔ yǒu hù shì zhàn, sān chén ér bù fú. yǔ yú shì xiū jiào yī nián, ér yǒu hù shì qǐng fú. zhuāng zi wèi yǔ gōng yǒu hù, guó wèi xū lì, jiē yǔ shū yì. chǔ cí tiān wèn yún: gāi bǐng jì dé, jué fù shì zāng. hú zhōng bì yú yǒu hù, mù fū niú yáng? yòu yún: yǒu hù mù shù, yún hé ér féng? jī chuáng xiān chū, qí mìng hé cóng? gǔ shì máng mèi bù kě kǎo yǐ. lǚ shì chūn qiū yuē: xià hòu xiāng yǔ yǒu hù zhàn yú gān zé ér bù shèng, liù qīng qǐng fù zhī, xià hòu xiāng yuē: bù kě. wú dì bù qiǎn, wú mín bù guǎ, zhàn ér bù shèng, shì wú dé báo ér bù jiào bù shàn yě. yú shì hū chù bù zhòng xí, shí bù èr wèi, qín sè bù zhāng, zhōng gǔ bù xiū, zǐ nǚ bù chì, qīn qīn zhǎng zhǎng, zūn xián shǐ néng, qī nián ér yǒu hù shì fú. yú wèi: fá hù zhàn gān zhě, xià hòu qǐ yě, wù yǐ wèi xiāng. rán qí shì kě yǐ bǔ xià shū zhī què.
《說苑》子貢曰:「禹與有扈氏戰,三陳而不服。禹於是修教一年,而有扈氏請服。」《莊子》謂「禹攻有扈,國為虛厲」,皆與《書》異。《楚辭·天問》云:「該秉季德,厥父是臧。胡終斃於有扈,牧夫牛羊?」又云:「有扈牧豎,云何而逢?擊床先出,其命何從?」古事茫昧不可考矣。《呂氏春秋》曰:「夏後相與有扈戰於甘澤而不勝,六卿請復之,夏後相曰:『不可。吾地不淺,吾民不寡,戰而不勝,是吾德薄而不教不善也。』於是乎處不重席,食不貳味,琴瑟不張,鐘鼓不修,子女不飭,親親長長,尊賢使能,期年而有扈氏服。」愚謂:伐扈戰甘者,夏後啟也,誤以為相。然其事可以補《夏書》之闕。
gān shì yǔ zé nú lù rǔ, kǒng chuán wèi rǔ jí rǔ zi, wáng mǎng chuán zuò nú, yán zhù wèi: lù zhī yǐ wèi nú yě. tài shì yún: qiú nú zhèng shì. qǐ jí zi zhī wèi hū?
《甘誓》予則孥戮汝,《孔傳》謂「辱及汝子」,《王莽傳》作「奴」,顏注謂:「戮之以為奴也。」《泰誓》云:「囚奴正士。」豈及子之謂乎?
cài yōng míng lùn: yīn tāng yǒu gān shì zhī lēi.
蔡邕《銘論》:殷湯有《甘誓》之勒。
wǔ zǐ zhī gē qí èr zhāng jiē shù yǔ zhī xùn. cài shì zì yǔ shì tiān xià yǐ hòu, wèi yǔ, wǔ zǐ zì chēng yě, rán yǔ lín zhào mín zhī yǔ, kǒng fēi wǔ zǐ zì chēng.
《五子之歌》其二章皆述禹之訓。蔡氏自「予視天下」以後,謂「予」,五子自稱也,然「予臨兆民」之語,恐非五子自稱。
zhōu yǔ dān mù gōng yǐn xià shū yuē: guān shí hé jūn, wáng fǔ zé yǒu. wéi zhāo zhù yún: yì shū yě. guān, mén guān zhī zhēng yě. shí, jīn zhī hú yě. yán zhēng fù diào jūn, zé wáng zhī fǔ cáng cháng yǒu yě. yī yuē: guān, héng yě. shí wèi jiàn gǔ wén, gù yún yì shū. zuǒ sī wèi dū fù guān shí zhī suǒ hé jūn, cái fù zhī suǒ dǐ shèn, gài yì yòng wéi shuō. lǐ shàn yǐn jiǎ kuí guó yǔ zhù yuē: guān, tōng yě. kǒng ān guó wèi jīn tiě yuē shí, wèi xiáng.
《周語》單穆公引《夏書》曰:「關石和均,王府則有。」韋昭注云:「《逸書》也。關,門關之徵也。石,今之斛也。言征賦調均,則王之府藏常有也。一曰:關,衡也。」時未見古文,故云《逸書》。左思《魏都賦》關石之所和鈞,財賦之所厎慎,蓋亦用韋說。李善引賈逵《國語注》曰:「關,通也。」孔安國謂「金鐵曰石」,未詳。
zuǒ shì chuán xià yǒu guān hù, hàn dōng jùn yǒu pàn guān xiàn. jīn kāi dé fǔ guān chéng. chǔ yǔ shì mén yuē: yáo yǒu dān zhū, shùn yǒu shāng jūn, qǐ yǒu wǔ guān, tāng yǒu tài jiǎ, wén wáng yǒu guǎn cài, shì wǔ wáng zhě jiē yuán dé yě, ér yǒu jiān zi. wéi zhāo zhù wèi: wǔ guān, qǐ zi, tài kāng kūn dì yě. guān, luò ruì zhī dì. shū xù yuē: tài kāng shī guó, kūn dì wǔ rén, xū yú luò ruì. shuǐ jīng zhù yì yún: tài kāng dì yuē wǔ guān. yú wèi: wǔ zǐ shù dà yǔ zhī jiè zuò gē, rén yì zhī rén, qí yán ǎi rú yě, qǐ zhū jūn guǎn cài zhī bǐ? wéi shì shuō fēi yě.
《左氏傳》夏有觀、扈,漢東郡有畔觀縣。今開德府觀城。《楚語》士亹曰:「堯有丹朱,舜有商均,啟有五觀,湯有太甲,文王有管、蔡,是五王者皆元德也,而有奸子。」韋昭注謂:五觀,啟子,太康昆弟也。觀,洛汭之地。《書序》曰:「太康失國,昆弟五人,須於洛汭。」《水經注》亦云:「太康弟曰五觀。」愚謂:五子述大禹之戒作歌,仁義之人,其言藹如也,豈朱、均、管、蔡之比?韋氏說非也。
shǐ jì tāng shǐ jū bó, cóng xiān wáng jū, zuò dì gào, suǒ yǐn yún: yī zuò kù. cóng xiān wáng jū, gù zuò dì kù.
《史記》湯始居亳,從先王居,作《帝誥》,《索隱》云:「一作俈。從先王居,故作《帝俈》。」
shǐ jì tāng zhēng zhū hóu, gé bó bù sì, tāng shǐ fá zhī. tāng yuē: yǔ yǒu yán: rén shì shuǐ jiàn xíng, shì mín zhī zhì bù. yī yǐn yuē: míng zāi! yán néng tīng, dào nǎi jìn. jūn guó zǐ mín, wèi shàn zhě jiē zài wáng guān. miǎn zāi, miǎn zāi! tāng yuē: rǔ bù néng jìng mìng, yǔ dà fá jí zhī, wú yǒu yōu shè! zuò tāng zhēng. qǐ kǒng bì yì piān, tài shǐ gōng yì jiàn zhī hū! hòu yǒu bǔ tāng zhēng zhě, gài wèi zhī kǎo.
《史記》湯征諸侯,葛伯不祀,湯始伐之。湯曰:「予有言:人視水見形,視民知治不。」伊尹曰:「明哉!言能聽,道乃進。君國子民,為善者皆在王官。勉哉,勉哉!」湯曰:「汝不能敬命,予大罰殛之,無有攸赦!」作《湯征》。豈孔壁逸篇,太史公亦見之乎!後有補《湯征》者,蓋未之考。
chén fú jí yú fáng, dà yǎn lì yì yún: xīn lì zhòng kāng wǔ nián guǐ sì suì, jiǔ yuè gēng xū shuò, rì shí zài fáng èr dù. àn huáng jí jīng shì zhòng kāng yuán nián rén xū zhēng xī hé, wǔ nián bǐng yín. yǔ lì bù tóng.
辰弗集於房,《大衍曆議》云:「《新曆》仲康五年癸巳歲,九月庚戌朔,日蝕在房二度。」按《皇極經世》仲康元年壬戌;征羲、和,五年丙寅。與《歷》不同。
jūn zǐ zhī qù liú, guó zhī cún wáng xì yān, gù xià shū zhōng yú rǔ jiū rǔ fāng, shāng shū zhōng yú wēi zǐ. tāng shì yǔ zé nú lù rǔ, wǎng yǒu yōu shè, kǒng ān guó yǐ wèi gǔ zhī yòng xíng, fù zǐ xiōng dì zuì bù xiāng jí, jīn yún zhě, quán yǐ xié zhī, shǐ wù fàn. jiǔ gào yǔ qí shā, ān guó yǐ wèi zé zuì zhòng zhě ér shā zhī. lǚ jū rén wèi: ān guó néng míng shèng rén wèi jǐn zhī yì, shí yǒu dà gōng yú shèng rén zhě.
君子之去留,國之存亡系焉,故《夏書》終於《汝鳩》、《汝方》,《商書》終於《微子》。《湯誓》予則孥戮汝,罔有攸赦,孔安國以為古之用刑,父子兄弟罪不相及,今雲者,權以脅之,使勿犯。《酒誥》予其殺,安國以為擇罪重者而殺之。呂居仁謂:安國能明聖人未盡之意,實有大功於聖人者。
zhèng kāng chéng zhù yǔ gòng jiǔ hé yún: qí huán gōng sāi zhī, tóng wèi yī. shī zhèng yì yún: bù zhī suǒ chū hé shū. yú àn: shū zhèng yì yǐn chūn qiū wěi bǎo gān tú yún: yí hé wèi jiè, zài qí lǚ, tián è bā liú yǐ zì guǎng. zhèng gài jù cǐ wén. jiǔ fēng cài shì yuē: qū fáng, qí zhī suǒ jìn, sāi hé fēi huán gōng suǒ wèi yě.
鄭康成注《禹貢》九河云:「齊桓公塞之,同為一。」《詩正義》云:「不知所出何書。」愚按:《書正義》引《春秋緯寶乾圖》云:「移河為界,在齊呂,填閼八流以自廣。」鄭蓋據此文。九峰蔡氏曰:「曲防,齊之所禁,塞河非桓公所為也。」
zhèng kāng chéng shū zhù, jiān jiàn yú shū yì, rú zuò fú shí èr zhāng zhōu shí èr shī, kǒng zhù jiē suǒ bù jí.
鄭康成《書》注,間見於疏義,如作服十二章、州十二師,孔注皆所不及。
lǚ shì chūn qiū yǐn xià shū yuē: tiān zǐ zhī dé guǎng yùn, nǎi shèng nǎi shén, nǎi wǔ nǎi wén. shāng shū yuē: wǔ shì zhī miào kě yǐ guān guài, wàn fū zhī zhǎng kě yǐ shēng móu. yòu yuē: zhòng huī yǒu yán yuē: zhū hóu zhī dé, néng zì wèi qǔ shī zhě wáng, néng zì wèi qǔ yǒu zhě cún. qí suǒ zé ér mò rú jǐ zhě wáng yòu yuē: xíng sān bǎi, zuì mò zhòng yú bù xiào. zhōu shū yuē: ruò lín shēn yuān, ruò lǚ báo bīng. qí chuǎn yì rú cǐ.
《呂氏春秋》引《夏書》曰:「天子之德廣運,乃聖乃神,乃武乃文。」《商書》曰:「五世之廟可以觀怪,萬夫之長可以生謀。」又曰:「仲虺有言曰:『諸侯之德,能自為取師者王,能自為取友者存。其所擇而莫如己者亡』」又曰:「刑三百,罪莫重於不孝。」《周書》曰:「若臨深淵,若履薄冰。」其舛異如此。
zhòng huī zhī gào yán rén zhī shǐ yě, tāng gào yán xìng zhī shǐ yě, tài jiǎ yán chéng zhī shǐ yě, shuō mìng yán xué zhī shǐ yě. jiē jiàn yú shāng shū. zì gǔ zài xī, xiān mín yǒu zuò, wēn gōng zhāo xī, zhí shì yǒu kè, xiān shèng wáng zhī chuán gōng yě. yì jiàn yú shāng sòng, kǒng zǐ zhī chuán yǒu zì lái yǐ.
《仲虺之誥》言仁之始也,《湯誥》言性之始也,《太甲》言誠之始也,《說命》言學之始也。皆見於《商書》。自古在昔,先民有作,溫恭朝夕,執事有恪,先聖王之傳恭也。亦見於《商頌》,孔子之傳有自來矣。
mèng zǐ yún: yī yǐn lái zhū. zhù: lái zhū, yì tāng xián chén, yī yuē zhòng huī shì yě. chūn qiū chuán yuē: zhòng huī jū xuē, wèi tāng zuǒ xiāng. shì zé yī yǐn wèi yòu xiāng. táng zǎi xiàng shì xì biǎo: zhòng huī wèi tāng zuǒ xiāng, chén hù zǔ jǐ jiē qí zhòu yì yě. wèi xiáng suǒ jù.
孟子云:「伊尹、萊朱。」註:萊朱,亦湯賢臣,一曰仲虺是也。《春秋傳》曰:「仲虺居薛,為湯左相。」是則伊尹為右相。《唐宰相世系表》:仲虺為湯左相,臣扈祖己皆其胄裔也。未詳所據。
kǒng ān guó wèi tāng shǐ gǎi zhēng shuò, zhèng kāng chéng wèi zì gǔ gǎi zhēng shuò. yè shǎo yùn yún: gān shì yǐ yán sān zhèng, zé zǐ chǒu yín dié yǐ wèi zhèng zhě, shàng yǐ. yuán gé xià zhèng, lín shǎo yǐng wèi: gé zhèng zhī shì, gǔ wèi cháng yǒu, gài shǐ yú tāng, ér wǔ wáng yīn zhī.
孔安國謂湯始改正朔,鄭康成謂自古改正朔。葉少蘊云:「《甘誓》已言三正,則子、丑、寅迭以為正者,尚矣。」爰革夏正,林少穎謂:革正之事,古未嘗有,蓋始於湯,而武王因之。
hàn lǜ lì zhì yǐn yī xùn yī yǐn sì yú xiān wáng, dàn zī yǒu mù fāng míng, shuō zhě wèi sì xiān wáng yú fāng míng. zhū wén gōng yuē: fāng dāng zuò nǎi, jí suǒ wèi nǎi míng yán liè zǔ zhī chéng dé.
《漢律曆志》引《伊訓》伊尹祀於先王,誕資有牧方明,說者謂祀先王於方明。朱文公曰:「『方』當作『乃』,即所謂『乃明言烈祖之成德。』」
zhèng kāng chéng yún: zǔ yǐ jū gěng hòu, shē chǐ yú lǐ, tǔ dì pò jìn shān chuān, cháng yí yān. zhì yáng jiǎ lì, pán gēng wèi zhī chén, nǎi móu xǐ jū tāng jiù dōu. shàng piān shì pán gēng wèi chén shí shì, zhōng piān xià piān shì pán gēng wèi jūn shí shì. zhèng yì yǐ wèi miù wàng, shū bì chuán yún: zhèng dà rú bì yǒu suǒ jù ér yán.
鄭康成云:「祖乙居耿後,奢侈逾禮,土地迫近山川,嘗圯焉。至陽甲立,盤庚為之臣,乃謀徙居湯舊都。上篇是盤庚為臣時事,中篇、下篇是盤庚為君時事。」《正義》以為謬妄,《書裨傳》云:「鄭大儒必有所據而言。」
shū xù zǔ yǐ yí yú gěng, kǒng shì zhù yún: yí yú xiāng, qiān yú gěng. yīn běn jì wèi zǔ yǐ qiān yú xíng. huáng jí jīng shì zǔ yǐ jiàn wèi, yí yú gěng, xǐ jū xíng, gài cóng shǐ jì. yǐ shū xù kǎo zhī, kǒng shì yǐ yí yú gěng wèi yí yú xiāng, kǒng wèi tōng. sū shì shū chuán yún: zǔ yǐ yí yú gěng, pán gēng bù dé bù qiān. yǐ jīng shì jì nián kǎo zhī, zǔ yǐ yǐ yǐ wèi jiàn wèi, hòu yǒu zǔ xīn wò jiǎ zǔ dīng nán gēng yáng jiǎ, ér hòu pán gēng lì. zǔ yǐ céng sūn. pán gēng zhī lì, yǐ jǐ hài, zì zǔ yǐ jiàn wèi zhì cǐ yī bǎi èr shí wǔ nián. ruò wèi mín dàng xī lí jū, yīn gěng zhī yí, bù yīng rú shì zhī jiǔ yě. dāng què suǒ yí.
《書序》祖乙圯於耿,孔氏注云:「圯於相,遷於耿。」《殷本紀》謂祖乙遷於邢。《皇極經世》祖乙踐位,圯於耿,徙居邢,蓋從《史記》。以《書序》考之,孔氏以「圯於耿」為「圯於相」,恐未通。蘇氏《書傳》云:「祖乙圯於耿,盤庚不得不遷。」以《經世》、《紀年》考之,祖乙以乙未踐位,後有祖辛、沃甲、祖丁、南庚、陽甲,而後盤庚立。祖乙曾孫。盤庚之立,以己亥,自祖乙踐位至此一百二十五年。若謂民盪析離居,因耿之圯,不應如是之久也。當闕所疑。
pán gēng zhī qiān yě, yuē: tiān qí yǒng wǒ mìng yú zī xīn yì. xiāo xī yíng xū zhī yùn, zhé wáng qí zhī zhī yǐ. táng zhū pǔ yì qiān dōu yǐ guān tiān dì xìng shuāi wèi yán, wèi: guān zhōng wén wù, shē chǐ jiē jí yān, yǐ shèng ér shuāi, nán kě xìng yǐ, ér yǐ xiāng dèng wèi jiàn dū jí xuǎn. chén tóng fù shàng shū xiào miào, yì wèi: qián táng shān chuān zhī qì, fā xiè wú yú, ér yǐ jīng xiāng wèi jìn qǔ zhī jī. qí yán yǔ pǔ lüè tóng. pǔ bù zú dào yě, qǐ yì yǒu wén yú qì yùn zhī shuō hū?
盤庚之遷也,曰:「天其永我命於茲新邑。」消息盈虛之運,哲王其知之矣。唐朱朴議遷都以觀天地興衰為言,謂:關中文物,奢侈皆極焉,已盛而衰,難可興矣,而以襄、鄧為建都極選。陳同父上書孝廟,亦謂:錢塘山川之氣,發泄無餘,而以荊、襄為進取之機。其言與朴略同。朴不足道也,豈亦有聞於氣運之說乎?
dà chuán yǐn pán gēng ruò dé míng zāi! tāng rèn fù yán bēi yīng yán, jiē gǔ wén suǒ wú.
《大傳》引《盤庚》「若德明哉!湯任父言卑應言」,皆古文所無。
lùn yǔ yǔ xiǎo zi lǚ, gǎn yòng xuán mǔ, gǎn zhāo gào yú huáng huáng hòu dì, kǒng ān guó zhù yún: mò zǐ yǐn tāng shì, qí cí ruò cǐ. shū yún: shàng shū tāng shì wú cǐ wén, ér tāng gào yǒu zhī, yòu yǔ cǐ xiǎo yì. wéi mò zǐ yǐn tāng shì, qí cí yǔ cǐ zhèng tóng.
《論語》予小子履,敢用玄牡,敢昭告於皇皇后帝,孔安國注云:「《墨子》引《湯誓》,其辭若此。」疏云:「《尚書·湯誓》無此文,而《湯誥》有之,又與此小異。唯《墨子》引《湯誓》,其辭與此正同。」
ěr wéi dé wǎng xiǎo, wàn bāng wéi qìng ěr wéi bù dé wǎng dà, zhuì jué zōng hàn. zhāo liè yuē: wù yǐ è xiǎo ér wèi zhī, wù yǐ shàn xiǎo ér bù wèi. gài dé cǐ yì.
爾惟德罔小,萬邦惟慶;爾惟不德罔大,墜厥宗漢。昭烈曰:「勿以惡小而為之,勿以善小而不為。」蓋得此意。
sāng gǔ zhī xiáng, dà wù wèn yī zhì, hán shī wài chuán yǐ wèi gǔ shēng tāng zhī tíng, sān rì ér dà gǒng, tāng wèn yī yǐn, wù yě hàn wǔ xíng zhì liú xiàng yǐ wèi yīn dào jì shuāi, gāo zōng chéng bì ér qǐ, dài yú zhèng shì, gù sāng gǔ zhī yì jiàn, yòu wù yě shū dà chuán wèi wǔ dīng zhī shí, xiān wáng dào kuī, xíng fá fàn, sāng gǔ jù shēng yú cháo, wǔ dīng wèn zhū zǔ jǐ, liú xiàng gài xí dà chuán zhī wù.
桑穀之祥,大戊問伊陟,《韓詩外傳》以為「穀生湯之廷,三日而大拱,湯問伊尹」,誤也;《漢·五行志》劉向以為「殷道既衰,高宗承敝而起,怠於政事,故桑穀之異見」,又誤也;《書大傳》謂「武丁之時,先王道虧,刑罰犯,桑穀俱生於朝,武丁問諸祖己」,劉向蓋襲《大傳》之誤。
shuō zhú fù yán zhī yě, wú shì bì chuán cài shì jí chuán yǐ zhú wèi jū. yú àn: mèng zǐ yuē: fù shuō jǔ yú bǎn zhú zhī jiān. dāng cóng gǔ zhù. fù yán zài shǎn zhōu píng lù xiàn běi.
說築傅岩之野,吳氏《裨傳》、蔡氏《集傳》以築為居。愚按:《孟子》曰:「傅說舉於版築之間。」當從古注。傅岩在陝州平陸縣北。
lǔ yǔ zhǎn qín yuē: shàng jiǎ wēi néng shuài qì zhě yě, shāng rén bào yān. kǒng cóng zi yǐn shū yuē: wéi gāo zōng bào shàng jiǎ wēi. gài yì shū yě.
《魯語》展禽曰:「上甲微能帥契者也,商人報焉。」《孔叢子》引《書》曰:「維高宗報上甲微。」蓋《逸書》也。
xué lì zhì ér hòu chéng, xùn zhì ér hòu dé. lì zhì, gāng yě xùn zhì, róu yě.
學立志而後成,遜志而後得。立志,剛也;遜志,柔也。
xī bó kān lí, kǒng zhù yún: wén wáng mào suī shì zhòu, nèi bǐng wáng xīn. qǐ zhī wén wáng zhī xīn zāi! wén wáng zhī dé zhī chún, xīn yǔ mào yì hū?
西伯戡黎,孔注云:「文王貌雖事紂,內秉王心。」豈知文王之心哉!文王之德之純,心與貌異乎?
xī bó jì kān lí, zǔ yī kǒng. shāng dū zhāo gē, lí zài shàng dǎng hú guān, nǎi hé shuò xiǎn yào zhī dì. zhāo gē zhī xī jìng, mì ěr wáng jī, lí wáng zé shāng zhèn yǐ. gù wǔ wáng dù mèng jīn, mò zhī huò yù. zhōu yǐ shāng xū fēng wèi, dí rén pò zhú lí hóu, wèi wèi fāng bó lián lǜ, bù néng jiù, ér shì wēi máo qiū zhī shī zuò. chún wáng chǐ hán, wèi zhōng wèi dí suǒ miè. wèi zhī wáng, yóu shāng zhī wáng yě. qín bá shàng dǎng ér hán zhào wēi, táng píng zé lù ér sān zhèn fú, xíng shì qí kě hū zāi!
西伯既戡黎,祖伊恐。商都朝歌,黎在上黨壺關,乃河朔險要之地。朝歌之西境,密邇王畿,黎亡則商震矣。故武王渡孟津,莫之或御。周以商墟封衛,狄人迫逐黎侯,衛為方伯連率,不能救,而《式微》、《旄丘》之詩作。唇亡齒寒,衛終為狄所滅。衛之亡,猶商之亡也。秦拔上黨而韓、趙危,唐平澤潞而三鎮服,形勢其可忽哉!
tài shì gǔ wén zuò dà shì, kǒng shì zhù: dà huì yǐ shì zhòng. cháo shì yuē: kāi yuán jiān, wèi bāo dìng jīn wén, shǐ zuò tài. huò yǐ jiāo tài wèi shuō, zhēn yàn shū zāi! huò shuō wèi xīn jīng yǐ tài wèi fǒu tài zhī tài, zhòu shí shàng xià bù jiāo, tiān xià wú bāng, wǔ wáng dà huì zhū hóu wǎng fá, yǐ qīng zhòu zhī fǒu. fēi jīng yì yě. dà shì yǔ dà gào tóng. yīn tài zhě fēi.
《泰誓》古文作《大誓》,孔氏註:「大會以誓眾。」晁氏曰:「開元間,衛包定今文,始作『泰』。」或以交泰為說,真燕書哉!或說謂新經以「泰」為「否泰」之「泰」,紂時上下不交,天下無邦,武王大會諸侯往伐,以傾紂之否。非經意也。《大誓》與《大誥》同。音「泰」者非。
suī yǒu zhōu qīn, bù rú rén rén. kǒng ān guó zhù lùn yǔ, yán suī yǒu guǎn cài wèi zhōu qīn, bù rú jī zǐ wēi zǐ zhī rén rén, yǔ zhù shàng shū yì. shū chuán yún: zhòu zhì qīn suī duō, bù rú zhōu jiā zhī shǎo rén rén. zhū wén gōng jí zhù cóng shū chuán.
雖有周親,不如仁人。孔安國注《論語》,言「雖有管、蔡為周親,不如箕子、微子之仁人」,與注《尚書》異。《書傳》云:「紂至親雖多,不如周家之少仁人。」朱文公《集注》從《書傳》。
lùn yǔ shì wén: yǔ yǒu luàn shí rén. zuǒ chuán shū sūn mù zi yì yuē: wǔ wáng yǒu luàn shí rén. liú yuán fù wèi: zi wú chén mǔ zhī lǐ, fù rén gài yì jiāng. rán běn wú chén zì, jiù shuō bù bì gǎi.
《論語釋文》:予有亂十人。《左傳》叔孫穆子亦曰:「武王有亂十人。」劉原父謂:子無臣母之理,婦人蓋邑姜。然本無「臣」字,舊說不必改。
zuǒ shì chuán yún: tài bó bù cóng. chǔ cí tiān wèn yún: shū dàn bù jiā. yǔ yí qí zhī xīn yī yě. cǐ wǔ suǒ yǐ wèi jǐn shàn.
《左氏傳》云:「太伯不從。」《楚辭·天問》云:「叔旦不嘉。」與夷、齊之心一也。此武所以未盡善。
wǔ chéng shì shāng róng lǘ, zhèng yì yǐn dì wáng shì jì yún: shāng róng jí yīn mín guān zhōu jūn zhī rù, jiàn bì gōng zhì, yīn mín yuē: shì wú xīn jūn yě. róng yuē: fēi yě. shì qí wèi rén, yán hū jiāng yǒu jí sè, gù jūn zǐ lín shì ér jù. jiàn tài gōng zhì, mín yuē: shì wú xīn jūn yě. róng yuē: fēi yě. shì qí wèi rén, hǔ jù ér yīng zhǐ dāng dí jiāng zhòng, wēi nù zì bèi jiàn lì jí qián, bù gù qí hòu. gù jūn zǐ lín zhòng, guǒ yú jìn tuì. jiàn zhōu gōng zhì, mín yuē: shì wú xīn jūn yě. róng yuē: fēi yě. shì qí wèi rén, xīn xīn xiū xiū, zhì zài chú zéi. shì fēi tiān zǐ, zé zhōu zhī xiāng guó yě. gù shèng rén lín zhòng zhī zhī. jiàn wǔ wáng zhì, mín yuē: shì wú xīn jūn yě. róng yuē: rán. shèng rén wèi hǎi nèi tǎo è, jiàn è bù nù, jiàn shàn bù xǐ, yán sè xiàng fù, shì yǐ zhī zhī. yú àn: hán shī wài chuán yún: shāng róng cháng zhí yǔ yuè, féng yú mǎ tú, yù yǐ fá zhòu ér bù néng. suì qù, fú yú tài xíng. jí wǔ wáng kè yīn, lì wèi tiān zǐ, yù yǐ wèi sān gōng. shāng róng cí yuē: wú cháng féng yú mǎ tú, yù yǐ fá zhòu ér bù néng, yú yě bù zhēng ér yǐn, wú yǒng yě. yú qiě wú yǒng, bù zú yǐ bèi hū sān gōng. gù cí bù shòu mìng. jūn zǐ wén zhī yuē: shāng róng kě wèi nèi shěng ér bù wū néng yǐ. jūn zǐ zāi! qù sù cān yuǎn yǐ. shǐ jì yàn wáng yí lè jiān shū yuē: zhòu zhī shí, shāng róng bù dá, shēn zhī rǔ yān, yǐ jì qí biàn. lè jì shì jī zǐ zhī qiú, shǐ zhī háng shāng róng ér fù qí wèi, zhèng zhù nǎi wèi: shǐ jī zǐ shì shāng lǐ lè zhī guān, xián zhě suǒ chù, jiē lìng fǎn qí jū. gài kāng chéng bù jiàn gǔ wén wǔ chéng, gù yǐ róng wèi lǐ lè. zhāng liáng yún: wǔ wáng rù yīn, biǎo shāng róng lǘ. shǐ jì zhōu jì yún: biǎo shāng róng zhī lǘ. jiē yǔ shū hé.
《武成》式商容閭,《正義》引《帝王世紀》云:「商容及殷民觀周軍之入,見畢公至,殷民曰:『是吾新君也。』容曰:『非也。視其為人,嚴乎將有急色,故君子臨事而懼。』見太公至,民曰:『是吾新君也。』容曰:『非也。視其為人,虎據而鷹趾;當敵將眾,威怒自倍;見利即前,不顧其後。故君子臨眾,果於進退。』見周公至,民曰:『是吾新君也。』容曰:『非也。視其為人,忻忻休休,志在除賊。是非天子,則周之相國也。故聖人臨眾知之。』見武王至,民曰:『是吾新君也。』容曰:『然。聖人為海內討惡,見惡不怒,見善不喜,顏色相副,是以知之。』」愚按:《韓詩外傳》云:「商容嘗執羽龠,馮於馬徒,欲以伐紂而不能。遂去,伏於太行。及武王克殷,立為天子,欲以為三公。商容辭曰:『吾嘗馮於馬徒,欲以伐紂而不能,愚也;不爭而隱,無勇也。愚且無勇,不足以備乎三公。』固辭不受命。君子聞之曰:『商容可謂內省而不誣能矣。君子哉!去素餐遠矣。』」《史記》燕王《遺樂間書》曰:「紂之時,商容不達,身祗辱焉,以冀其變。」《樂記》釋箕子之囚,使之行商容而復其位,鄭注乃謂:使箕子視商禮樂之官,賢者所處,皆令反其居。蓋康成不見古文《武成》,故以容為禮樂。張良云:「武王入殷,表商容閭。」《史記·周紀》云:「表商容之閭。」皆與《書》合。
yán shī gǔ kān miù zhèng sú yún: wǔ chéng xù wǎng fá guī shòu, dāng yī shòu zì. fèi shì xù dōng jiāo bù mén cǎo, àn shuō wén jí gǔ jīn zì gǔ, mén cǎo, gǔ pì zì, pì xùn kāi, gù kǒng shì shì yún: dōng jiāo bù kāi. bù dé jìng dú pì wèi kāi. yú àn: gǔ wén shàng shū, shī gǔ zhī shuō shì yě. yú fān wèi fēn běi sān miáo, běi gǔ bié zì.
顏師古《刊謬正俗》云:「《武成序》往伐歸獸,當依『獸』字。《費誓序》東郊不[門艸],案《說文》及《古今字詁》,[門艸],古『辟』字,辟訓開,故孔氏釋云:『東郊不開。』不得徑讀『辟』為『開』。」愚按:《古文尚書》,師古之說是也。虞翻謂「分北三苗」,「北」古「別」字。
dà chuán hóng fàn yuē: bù yè yú jí, bù lì yú jiù, wú wǔ jīn guǎ, ér wèi gāo míng. shǐ jì sòng shì jiā yì yún: wú wǔ guān guǎ.
《大傳·洪範》曰:「不葉於極,不麗於咎,毋侮矜寡,而畏高明。」《史記·宋世家》亦云:「毋侮鰥寡。」
zhōu lǐ dà bo zhù yǐn hóng fàn yuē yǔ, yuē jì, yuē yì, yuē máo, yuē kè, shī qí zi qǐ dì jiān: gǔ wén shàng shū yǐ dì wèi yì. zhèng yì yún: hóng fàn jī yí lùn bo zhào yǒu wǔ, yuē yì zhù yún: yì zhě, sè zé guāng míng. gài gǔ wén zuò tì, jīn wén zuò yì. jiǎ kuí yǐ jīn wén xiào zhī, dìng yǐ wèi yì. zhèng yī jiǎ shì suǒ zòu. shuō wén yǐn shū yì yì shēng yún, bàn yǒu bàn wú, jīn àn yì jí hóng fàn yuē yì, qí xià nǎi zhù wén. gǔ wén shàng shū yuē tú, yuē yì, yǔ zhōu lǐ zhù tóng.
《周禮·大卜注》引《洪範》曰雨,曰濟,曰圛,曰蟊,曰克,《詩》「齊子豈弟」箋:《古文尚書》以「弟」為「圛」。《正義》云:「《洪範稽疑》論卜兆有五,『曰圛』注云:『圛者,色澤光明。』蓋古文作『悌』,今文作『圛』。賈逵以今文校之,定以為『圛』。鄭依賈氏所奏。」《說文》引《書》「圛圛升雲,半有半無」,今按「圛」即《洪範》「曰驛」,其下乃注文。《古文尚書》曰塗,曰圛,與《周禮注》同。
shī huò shèng huò fǒu, huò zhé huò móu, huò sù huò ài, zhuāng zi tiān yǒu liù jí wǔ cháng, dì wáng shùn zhī zé zhì, nì zhī zé xiōng. jiǔ luò zhī shì, zhì chéng dé bèi, jiē wèi hóng fàn zhī xué.
《詩》「或聖或否,或哲或謀,或肅或艾」,《莊子》「天有六極五常,帝王順之則治,逆之則凶。九洛之事,治成德備」,皆為《洪範》之學。
zēng zǐ gù zòu shū yuē: hóng fàn suǒ yǐ hé tóng tiān rén zhī jì, shǐ zhī wú jiān, ér yào qí suǒ yǐ wèi shǐ zhě, sī yě. dà xué suǒ yǐ chéng yì zhèng xīn xiū shēn zhì qí guó jiā tiān xià, ér yào qí suǒ yǐ wèi shǐ zhě, zhì qí zhī yě. zhèng qí běn zhě, zài dé zhī yú xīn ér yǐ. dé zhī yú xīn zhě, qí shù fēi tā, xué yān ér yǐ yǐ. gǔ zhī rén zì kě yù zhī shàn ér chōng zhī, zhì yú bù kě zhī zhī shén. zì shí wǔ zhī xué ér jī zhī, zhì yú cóng xīn bù yú jǔ, qǐ tā dào zāi? yóu shì ér yǐ yǐ. èr chéng zǐ yǐ qián, gào jūn wèi yǒu jí cǐ zhě.
曾子固奏疏曰:「《洪範》所以和同天人之際,使之無間,而要其所以為始者,思也。《大學》所以誠意正心修身治其國家天下,而要其所以為始者,致其知也。正其本者,在得之於心而已。得之於心者,其術非他,學焉而已矣。古之人自可欲之善而充之,至於不可知之神。自十五之學而積之,至於從心不逾矩,豈他道哉?由是而已矣。」二程子以前,告君未有及此者。
hán fēi wèi xiān wáng zhī fǎ yuē: chén wú huò zuò wēi, wú huò zuò lì, cóng wáng zhī zhǐ. wú huò zuò è, cóng wáng zhī lù. gài shù hóng fàn zhī yán ér shī zhī yě.
《韓非》謂先王之法曰:「臣毋或作威,毋或作利,從王之指。無或作惡,從王之路。」蓋述《洪範》之言而失之也。
tiān mìng yǒu dé, tiān tǎo yǒu zuì, gù wú zuò hǎo è. wéi tiān cōng míng, wéi shèng shí xiàn, gù wú zuò cōng míng. yǐ tiān zhī dé, xíng tiān zhī quán, gù wéi pì zuò fú wēi.
天命有德,天討有罪,故無作好惡。惟天聰明,惟聖時憲,故無作聰明。以天之德,行天之權,故惟闢作福威。
sī mǎ biāo zhù zhuāng zi yún: jī zǐ míng xū yú. shǐ jì zhèng yì: shī zi yún.
司馬彪注《莊子》云:「箕子名胥余。」《史記正義》:《尸子》雲。
cháo bó lái cháo, zhù yún: nán fāng zhī yuǎn guó. zhèng yì wèi nán cháo, lǐ qǐ jiě yuē: chéng tāng fàng jié yú nán cháo, cháo rén nà zhī. yì zhě zhōng shāng zhī shì, yì bù cháo shāng hū? chéng rú shì, yì zú yǐ jiàn cháo zhī zhōng, shāng zhī shèng dé yǐ. shāng wáng ér zhōu xìng, yú shì cháo shǐ lái cháo. qí shuō měi yǐ, rán wú suǒ jù.
巢伯來朝,注云:「南方之遠國。」《正義》謂「南巢」,李杞解曰:「成湯放桀於南巢,巢人納之。意者終商之世,義不朝商乎?誠如是,亦足以見巢之忠,商之盛德矣。商亡而周興,於是巢始來朝。」其說美矣,然無所據。
jīn téng zhī shū, qí yì shuō yǒu èr yān: lǔ shì jiā yún: zhōu gōng zú hòu, qiū wèi huò, bào fēng léi yǔ, hé jǐn yǎn, dà mù jǐn bá. zhōu guó dà kǒng, chéng wáng yǔ dài fū cháo fú yǐ kāi jīn téng shū. méi fú chuán yún: xī chéng wáng yǐ zhū hóu lǐ zàng zhōu gōng, ér huáng tiān dòng wēi, léi fēng zhe zāi. cǐ jiē shàng shū dà chuán zhī shuō, gài fú shēng bù jiàn gǔ wén gù yě. méng tián chuán yún: chéng wáng yǒu bìng, shén dài, gōng dàn zì jiǎn qí zhǎo, yǐ chén yú hé, nǎi shū ér cáng zhī jì fǔ. jí wáng néng zhì guó, yǒu zéi chén yán zhōu gōng yù wèi luàn, zhōu gōng zǒu ér bēn yú chǔ. chéng wáng guān yú jì fǔ, dé zhōu gōng chén shū, nǎi liú tì yuē: shú wèi zhōu gōng dàn yù wèi luàn hū? cǐ yòu yǐ wǔ wáng yǒu jí wèi chéng wáng. suǒ yǐn yuē: bù zhī chū hé shū? lǔ shì jiā yì yǔ tián chuán tóng. qiào zhōu yún: qín jì fán shū, shí rén yù yán jīn téng zhī shì, shī qí běn mò. nán xuān yuē: zhì chéng kě yǐ huí zào huà, ruò jīn téng cè zhù zhī cí, zé bù wú wàng chuán zhě.
金縢之書,其異說有二焉:《魯世家》云:「周公卒後,秋未獲,暴風雷雨,禾盡偃,大木盡拔。周國大恐,成王與大夫朝服以開金縢書。」《梅福傳》云:「昔成王以諸侯禮葬周公,而皇天動威,雷風著災。」此皆《尚書大傳》之說,蓋伏生不見古文故也。《蒙恬傳》云:「成王有病,甚殆,公旦自揃其爪,以沉於河,乃書而藏之記府。及王能治國,有賊臣言周公欲為亂,周公走而奔於楚。成王觀於記府,得周公沉書,乃流涕曰:『孰謂周公旦欲為亂乎?』」此又以武王有疾為成王。《索隱》曰:「不知出何書?」《魯世家》亦與《恬傳》同。譙周云:「秦既燔書,時人慾言金縢之事,失其本末。」南軒曰:「至誠可以回造化,若金縢策祝之辭,則不無妄傳者。」
wǒ zhī fú pì, zhū wén gōng wèi: dāng cóng zhèng shì, yǐ pì wèi bì.
我之弗辟,朱文公謂:當從鄭氏,以「辟」為「避」。
wǔ chéng wéi jiǔ nián dà tǒng wèi jí, tōng jiàn wài jì yǐn shàng shū dà chuán wén wáng shòu mìng yī nián, duàn yú ruì zhī zhì dì wáng shì jì wén wáng jí wèi sì shí èr nián, suì zài chún huǒ, gèng wèi shòu mìng zhī yuán nián zhōu shū wén chuán: wén wáng shòu mìng jiǔ nián, shí wéi mù chūn, zài hào zhào tài zǐ fā. àn shǐ jì qín huì wáng shí sì nián, gèng wèi yuán nián jí zhǒng jì nián wèi huì chéng wáng sān shí liù nián, gǎi yuán chēng yī nián, huò yǒu yīn yú gǔ yě.
《武成》惟九年大統未集,《通鑑外紀》引《尚書大傳》文王受命一年,斷虞芮之質;《帝王世紀》文王即位四十二年,歲在鶉火,更為受命之元年;《周書·文傳》:文王受命九年,時惟暮春,在鎬召太子發。按《史記》秦惠王十四年,更為元年;《汲冢紀年》魏惠成王三十六年,改元稱一年,或有因於古也。
wén gōng shǎng yōng jì yǐ yì ér bù yǐ móu, xiāng zi shǎng gāo gòng yǐ lǐ ér bù yǐ gōng, gù yuē chóng dé bào gōng.
文公賞雍季以義而不以謀,襄子賞高共以禮而不以功,故曰「崇德報功」。
ruò ěr sān wáng, shì yǒu fù zi zhī zé yú tiān, shǐ jì yǐ pī wèi fù, suǒ yǐn yǐn zhèng xuán yuē: pī dú yuē fù. kuí xiāo yí xí yuē: shù wú fù zi zhī zé. gài běn cǐ. cháo yǐ dào jiě pī zi zhī zé, rú shǐ chuán zhōng zé qí shì zi zhī zé, gài yún shàng dì zé sān wáng zhī shì zi, zhǐ wǔ wáng yě.
若爾三王,是有負子之責於天,《史記》以「丕」為「負」,《索隱》引鄭玄曰:「『丕』讀曰『負』。」隗囂《移檄》曰:「庶無負子之責。」蓋本此。晁以道解「丕子之責」,如《史傳》中「責其侍子」之「責」,蓋雲「上帝責三王之侍子」,指武王也。
táng shū dé hé, chéng wáng mìng táng shū yǐ kuì zhōu gōng yú dōng tǔ, zuò kuì hé. shǐ jì yǐ guī wèi kuì. èr zì tōng yòng, jiàn lùn yǔ.
唐叔得禾,成王命唐叔以饋周公於東土,作《饋禾》。《史記》以「歸」為「饋」。二字通用,見《論語》。
sān jiān, kǒng shì wèi guǎn cài shāng. hàn dì lǐ zhì: yīn jī nèi wèi sān guó, bèi yōng wèi shì yě. bèi fēng wǔ gēng yōng, guǎn shū yǐn zhī wèi, cài shū yǐn zhī, yǐ jiān yīn mín. wéi zhèng kāng chéng yǐ sān jiān wèi guǎn cài huò. sū shì cóng kǒng shuō, lín shì cài shì cóng zhèng shuō. sān bó, kǒng shì wèi bó rén zhī guī wén wáng zhě sān suǒ, wèi zhī lì jiān. kāng chéng yún: tāng jiù dōu zhī mín, fú wén wáng zhě fēn wèi sān yì: qí zhǎng jū xiǎn, gù yán bǎn yǐn, gài dōng chéng gāo, nán lù yuán, xī jiàng gǔ yě. huáng fǔ mì yǐ méng wèi běi bó, gǔ shú wèi nán bó, yǎn shī wèi xī bó. lín shì cóng zhèng shuō, lǚ shì cóng huáng fǔ shuō. shī pǔ yǐ sān shū wèi sān jiān. sūn yù yún: sān jiān dāng yǒu huò shū, zhèng yì wèi zhǎng.
三監,孔氏謂管、蔡、商。《漢·地理志》:殷畿內為三國,邶、鄘、衛是也。邶封武庚;鄘,管叔尹之;衛,蔡叔尹之,以監殷民。唯鄭康成以三監為管、蔡、霍。蘇氏從孔說,林氏、蔡氏從鄭說。三亳,孔氏謂亳人之歸文王者三所,為之立監。康成云:「湯舊都之民,服文王者分為三邑:其長居險,故言阪尹,蓋東成皋,南盝轅,西降谷也。」皇甫謐以蒙為北亳,穀熟為南亳,偃師為西亳。林氏從鄭說,呂氏從皇甫說。《詩譜》以三叔為三監。孫毓云:「三監當有霍叔,鄭義為長。」
mín xiàn yǒu shí fū, yǔ yì, yì wéi shí rén, dí zhī shàng dì mìng, zhōu gōng yǐ xián rén bo tiān yì. shǐ shī qí míng, bù dú lǔ liǎng shēng yě.
「民獻有十夫,予翼」,「亦惟十人,迪知上帝命」,周公以賢人卜天意。史失其名,不獨魯兩生也。
zhōu shū zuò luò yuē: bǐ kāng shū yǔ yú yīn, bǐ zhōng máo fù yǔ yú dōng. zhù yún: dōng wèi wèi yīn bèi yōng. shī pǔ zì zhòu chéng ér běi wèi zhī bèi, nán wèi zhī yōng, dōng wèi zhī wèi. kāng shū yǔ yú yīn, jí wèi yě. zhù yǐ yīn wèi bèi yōng, fēi shì. yīn dì zài zhōu zhī dōng, gù yuē dōng zhēng. bèi yōng wèi jiē dōng yě. kāng gào yuē: zài zī dōng tǔ. zhōng máo fù qí bèi yōng zhī yī yú? gù mìng yǒu nán gōng máo.
《周書·作雒》曰:「俾康叔宇於殷,俾中旄父宇於東。」注云:「東謂衛、殷、邶、鄘。」《詩譜》自紂城而北謂之邶,南謂之鄘,東謂之衛。康叔宇於殷,即衛也。注以殷為邶、鄘,非是。殷地在周之東,故曰東征。邶、鄘、衛皆東也。《康誥》曰:「在茲東土。」中旄父其邶、鄘之一歟?《顧命》有南宮毛。
fǎ yán wèi: jiǔ gào zhī piān, é kōng yān. yú àn: jiǔ gào gǔ jīn wén jiē yǒu zhī, qǐ yáng zi wèi zhī jiàn yú? yì wén zhì yún: liú xiàng yǐ zhōng gǔ wén xiào ōu yáng dà xiǎo xià hóu sān jiā jīng wén, jiǔ gào tuō jiǎn yī. ér dà chuán yǐn jiǔ gào yuē: wáng yuē: fēng, wéi yuē ruò guī bì. jīn wú cǐ jù, qǐ jí tuō jiǎn yú?
《法言》謂:《酒誥》之篇,「俄空焉」。愚按:《酒誥》古今文皆有之,豈揚子未之見歟?《藝文志》云:「劉向以中古文校歐陽、大、小夏侯三家經文,《酒誥》脫簡一。」而《大傳》引《酒誥》曰:「王曰:封,唯曰若圭璧。」今無此句,豈即脫簡歟?
shěn wéi ruò chóu, qí fù báo wéi, nóng fù ruò bǎo, hóng fù dìng pì, jīng gōng yǐ wéi bǎo pì jué jù, zhū wén gōng yǐ wèi xiòng chū zhū rú zhī biǎo. luò gào fù zǐ míng pì, jīng gōng wèi: zhōu gōng dé bo, fù mìng yú chéng wáng yě. hàn rú jū shè hái zhèng zhī shuō, yú shì yī xǐ yǐ. shān gǔ yún: jīng gōng liù yì xué, miào chù duān bù xiǔ. xìn fū!
「矧惟若疇,圻父薄違,農父若保,宏父定辟」,荊公以「違」、「保」、「辟」絕句,朱文公以為夐出諸儒之表。《洛誥》復子明辟,荊公謂:周公得卜,復命於成王也。漢儒「居攝還政」之說,於是一洗矣。山谷云:「荊公六藝學,妙處端不朽。」信夫!
jué huò gào yuē: qún yǐn. rǔ wù yì, jǐn zhí jū yǐ guī yú zhōu, yǔ qí shā wú yǐn. zhāng shì yǐ wèi cǐ gào zhě zhī cí yún ěr. quàn rǔ zhí ér jǐn shā zhī yě, rǔ dāng sī zhī yuē: shì shāng zhī zhū chén, huà zhòu wèi yín miǎn zhě, ér kě jù shā hū? yì gū wéi jiào zhī ér yǐ. ruò bù jiào ér shǐ xiàn yú zuì, shì yì wǒ shā zhī yě. zhōu gōng jiè kāng shū, jiē zhǐ shā zhī cí, nài hé yǐ wèi quàn zāi! yú wèi: cǐ shuō dé zhōng hòu zhī yì.
「厥或告曰:『群飲。』汝勿佚,盡執拘以歸於周,予其殺無隱。」張氏以為此告者之詞云爾。勸汝執而盡殺之也,汝當思之曰:「是商之諸臣,化紂為淫湎者,而可遽殺乎?亦姑惟教之而已。若不教而使陷於罪,是亦我殺之也。周公戒康叔,皆止殺之詞,奈何以為勸哉!」愚謂:此說得忠厚之意。
zǐ cái yuē: yǐ jué shù mín jì jué chén, dá dà jiā. zhōu fēng jiàn zhū hóu yǔ dà jiā chén shì gòng shǒu zhī, yǐ wèi shè jì zhī zhèn. jiǔ liǎng, suǒ wèi zōng yǐ zú dé mín. gōng liú zhī yǎ, suǒ wèi jūn zhī zōng zhī. cǐ fēng jiàn zhī gēn běn yě. lǔ zhī fēng yǒu liù zú yān, wèi zhī fēng yǒu qī zú yān, táng zhī fēng yǒu jiǔ zōng wǔ zhèng yān, jiē suǒ yǐ xì rén xīn, wéi guó shì. bù tè zhū hóu wèi rán, zhōu gōng zuò huáng mén zhī shū yuē: wéi qí yǒu dà mén zōng zi, mào yáng sù dé, qín wáng guó wáng jiā, nǎi fāng qiú lùn zé yuán shèng. wǔ fū xiū yú wáng suǒ, xián xiàn yán zhù wáng gōng míng sì, fū míng xíng, yòng néng chéng tiān gǔ mìng. xiān rén shén qí bào zhí yòng xiū, bǐ sì zài wáng jiā, wàn zi sūn yòng mò bèi xiān wáng zhī líng guāng. rán zé wáng shì zhī bù huài, yī dà mén zōng zi shì lài. zì fēng jiàn zhī fǎ fèi, guó rú mù zhī wú gēn, qí wáng yě hū yān. rán gǔ zhě, shì chén bì yǒu jiā xué, nèi yǒu shī bǎo shì zhī jiào, wài yǒu wài shù zǐ zhī xùn. guó zi zhī xián zhě, mìng zhī dǎo xùn zhū hóu, ruò lǔ xiào gōng shì yě. shǐ dūn huì zhě jiào zhī, wén mǐn zhě dào zhī, guǒ gǎn zhě shěn zhī, zhèn jìng zhě xiū zhī, ruò jìn gōng zú dài fū shì yě. jiào xíng ér sú měi, rán hòu tuō yǐ ān wēi cún wáng zhī jì, ér guó yǒu yǔ lì yǐ.
《梓材》曰:「以厥庶民暨厥臣,達大家。」周封建諸侯與大家臣室共守之,以為社稷之鎮。九兩,所謂宗以族得民。公劉之雅,所謂君之宗之。此封建之根本也。魯之封有六族焉,衛之封有七族焉,唐之封有九宗、五正焉,皆所以系人心,維國勢。不特諸侯為然,周公作《皇門》之書曰:「維其有大門宗子,茂揚肅德,勤王國王家,乃方求論擇元聖。武夫羞於王所,咸獻言助王恭明祀,敷明刑,用能承天嘏命。先人神祇報職用休,俾嗣在王家,萬子孫用末被先王之靈光。」然則王室之不壞,繄大門宗子是賴。自封建之法廢,國如木之無根,其亡也忽焉。然古者,世臣必有家學,內有師保氏之教,外有外庶子之訓。國子之賢者,命之導訓諸侯,若魯孝公是也。使惇惠者教之,文敏者道之,果敢者諗之,鎮靖者修之,若晉公族大夫是也。教行而俗美,然後托以安危存亡之寄,而國有與立矣。
shāng zhī zé shēn yǐ, zhōu jì jiǎn shāng, lì sān jì ér mín sī shāng bù shuāi. kǎo zhī zhōu shū, zǐ cái wèi zhī mí mín, zhào gào wèi zhī chóu mín, bù gǎn yǒu fèn jí zhī xīn yān, gài jiē shāng zhī zhōng chén yì shì yě. zhì bì mìng shǐ wèi zhī wán mín, rán yóu yuē: bāng zhī ān wēi, wéi zī yīn shì. jīng jīng bù gǎn hū yě. kǒng zǐ shān shī, cún bèi yōng yú fēng, xì shāng yú sòng. xū, shāng zhī zé shēn yǐ.
商之澤深矣,周既翦商,歷三紀而民思商不衰。考之《周書》,《梓材》謂之「迷民」,《召誥》謂之「讎民」,不敢有忿疾之心焉,蓋皆商之忠臣義士也。至《畢命》始謂之「頑民」,然猶曰:「邦之安危,惟茲殷士。」兢兢不敢忽也。孔子刪《詩》,存邶、鄘於《風》,系商於《頌》。吁,商之澤深矣。
zhào gào zhèng yì yǐn zhōu shū yuè lìng yún: sān rì yuè fěi. hàn lǜ lì zhì yǐn gǔ wén yuè cǎi piān yuē: sān rì yuē pò. yán zhù: wèi shuō yuè zhī guāng cǎi. yú yǐ shū zhèng yì kǎo zhī, cǎi zì yí dāng zuò lìng.
《召誥正義》引《周書·月令》云:「三日粵朏。」《漢·律曆志》引古文《月采篇》曰:「三日曰昢。」顏註:謂說月之光采。愚以《書正義》考之,「采」字疑當作「令」。
lóu jìng yuē: chéng wáng jí wèi, zhōu gōng yíng chéng zhōu, yǐ wèi cǐ tiān xià zhōng, yǒu dé zé yì yǐ wáng, wú dé zé yì yǐ wáng. lǚ shì chūn qiū nán gōng kuò yuē: chéng wáng dìng chéng zhōu, qí cí yuē: wéi yú yī rén, yíng jū yú chéng zhōu. wéi yú yī rén, yǒu shàn yì dé ér jiàn yě, yǒu bù shàn yì dé ér zhū yě. shuō yuàn nán gōng biān zǐ yuē: xī zhōu chéng wáng zhī bǔ jū chéng zhōu yě, qí mìng guī yuē: yǔ yī rén jiān yǒu tiān xià, pì jiù bǎi xìng, gǎn wú zhōng tǔ hū! shǐ yǔ yǒu zuì, zé sì fāng fá zhī, wú nán de yě. sān shuō dà yì lüè tóng.
婁敬曰:「成王即位,周公營成周,以為此天下中,有德則易以王,無德則易以亡。」《呂氏春秋》南宮括曰:「成王定成周,其辭曰:『惟餘一人,營居於成周。惟餘一人,有善易得而見也,有不善易得而誅也。』」《說苑》南宮邊子曰:「昔周成王之卜居成周也,其命龜曰:『予一人兼有天下,辟就百姓,敢無中土乎!使予有罪,則四方伐之,無難得也。』」三說大意略同。
zhōu gōng wèi shī, zhào gōng wèi bǎo. zhèng kāng chéng bù jiàn zhōu guān zhī piān, yǐ shī bǎo wèi zhōu lǐ shī shì bǎo shì, dài fū zhī zhí. shī shì bǎo shì zhù yì yǐn shū xù yún: shèng xián jiān cǐ guān. lǐ jì wén wáng shì zǐ zhù wèi dà sī chéng sī tú zhī shǔ shī shì yě. liǎng zhù zì bù tóng.
周公為師,召公為保。鄭康成不見《周官》之篇,以師保為《周禮》師氏、保氏,大夫之職。《師氏、保氏注》亦引《書敘》云:「聖賢兼此官。」《禮記·文王世子注》謂大司成、司徒之屬師氏也。兩注自不同。
yǒu ruò sàn yí shēng, kǒng shì chuán yún: sàn shì, yí shēng míng. yú àn: hàn shū gǔ jīn rén biǎo: nǚ huáng yáo fēi, sàn yí shì nǚ. dāng yǐ sàn yí wèi shì.
有若散宜生,《孔氏傳》云:「散氏,宜生名。」愚按:《漢書·古今人表》:女皇堯妃,散宜氏女。當以「散宜」為氏。
duō fāng yuè wéi yǒu xū bó xiǎo dà duō zhèng, dà chuán yún: gǔ zhě, shí shuì yī, duō yú shí shuì yī wèi zhī dà jié xiǎo jié, shǎo yú shí shuì yī wèi zhī dà mò xiǎo mò. wáng zhě shí yī ér shuì, ér sòng shēng zuò yǐ. gù shū yuē: yuè wéi yǒu xū fù xiǎo dà duō zhèng. gǔ jīn wén zhī yì rú cǐ.
《多方》越惟有胥伯小大多正,《大傳》云:「古者,十稅一,多於十稅一謂之大桀小桀,少於十稅一謂之大貊小貊。王者十一而稅,而頌聲作矣。故《書》曰:『越維有胥賦小大多政。』」古今文之異如此。
wú yì, dà chuán zuò wú yì. wú zhě, jìn zhǐ zhī cí, qí yì yóu qiè.
《無逸》,《大傳》作「毋逸」。毋者,禁止之辭,其義尤切。
wú yì zhōng zōng gāo zōng zǔ jiǎ wén wáng zhī xiǎng guó, yǐ zài wèi yán lǚ xíng mù wáng xiǎng guó bǎi nián, yǐ shòu shù yán.
《無逸》中宗、高宗、祖甲、文王之享國,以在位言;《呂刑》穆王享國百年,以壽數言。
zǔ jiǎ, kǒng ān guó wáng sù yún: tāng sūn tài jiǎ yě. mǎ róng zhèng xuán yún: wǔ dīng zǐ dì jiǎ yě. shū zhèng yì yǐ zhèng wèi wàng. shǐ jì zhèng yì àn dì wáng nián dài, lì dì jiǎ shí liù nián, tài jiǎ sān shí sān nián, míng wáng kǒng shuō shì. wáng sù yún: xiān zhōng zōng, hòu zǔ jiǎ, xiān shèng dé, hòu yǒu guò. cài shì shū chuán cóng zhèng shuō, wèi fēi tài jiǎ. àn shào zi jīng shì shū gāo zōng wǔ shí jiǔ nián, zǔ gēng qī nián, zǔ jiǎ sān shí sān nián, shì cì lì nián jiē yǔ shū hé, yì bù yǐ tài jiǎ wèi zǔ jiǎ.
祖甲,孔安國、王肅云:「湯孫太甲也。」馬融、鄭玄云:「武丁子帝甲也。」《書正義》以鄭為妄。《史記正義》按帝王年代,歷帝甲十六年,太甲三十三年,明王、孔說是。王肅云:「先中宗,後祖甲,先盛德,後有過。」蔡氏《書傳》從鄭說,謂非太甲。按邵子《經世書》高宗五十九年,祖庚七年,祖甲三十三年,世次歷年皆與《書》合,亦不以太甲為祖甲。
wú yì duō yán bù gǎn, xiào jīng yì duō yán bù gǎn, yáo shùn zhī jīng yè, zēng zǐ zhī zhàn jīng, jiē suǒ yǐ cún cǐ xīn yě.
《無逸》多言不敢,《孝經》亦多言不敢,堯、舜之兢業,曾子之戰兢,皆所以存此心也。
tiān mìng zì dù, tiān yǔ wǒ yī zì zuò yuán mìng, wǒ yǔ tiān yī.
天命自度,天與我一;自作元命,我與天一。
mín zhī jí kǔ cháng zài mù, gù yuē: gù wèi yú mín yán, tiān zhī jiān lín cháng zài mù. gù yuē: gù shì tiān zhī míng mìng.
民之疾苦常在目,故曰:「顧畏於民碞,天之監臨常在目。」故曰:「顧諟天之明命。」
wén wáng wǎng yōu jiān yú shù yán shù yù shù shèn, sī mǎ gōng yuē: rén jūn jí yú zhī rén, huǎn yú zhī shì. yú wèi: hàn xuān dì zōng hé míng shí, fēi bù míng yě, ér bù néng zhī hóng shí zhī jiān táng xuān zōng jué tī xì wēi, fēi bù chá yě, ér bù néng zhī líng hú táo zhī nìng, míng yú xiǎo ér àn yú dà yě. gù yáo shùn zhī zhī, bù biàn wù ér jí xiān wù.
文王罔攸兼於庶言庶獄庶慎,司馬公曰:「人君急於知人,緩於知事。」愚謂:漢宣帝綜核名實,非不明也,而不能知弘、石之奸;唐宣宗抉擿細微,非不察也,而不能知令狐綯之佞,明於小而闇於大也。故堯、舜之知,不遍物而急先務。
guān cài zhòng zhī mìng, zhī zhōu suǒ yǐ xìng guān zhōng shān jìng wáng zhī duì, zhī hàn suǒ yǐ wáng. zhōu gōng diào èr shū zhī bù xián, fāng qiě fēng jiàn qīn qī, yǐ fān píng zhōu hàn chéng qī guó zhī nán, yì sǔn zhū hóu, yǐ chéng wài qī zhī cuàn. xīn yǒu gōng sī zhī shū, ér guó zhī xìng wáng jué yān.
觀蔡仲之命,知周所以興;觀中山靖王之對,知漢所以亡。周公吊二叔之不咸,方且封建親戚,以蕃屏周;漢懲七國之難,抑損諸侯,以成外戚之篡。心有公私之殊,而國之興亡決焉。
jūn chén, gài zhōu gōng zhī zǐ, bó qín dì, jiàn fāng jì zhù, tā wú suǒ kǎo. chuán yǒu fán jiǎng xíng máo zuò jì, qǐ jūn chén qí yī rén yú? fán bó jì gōng móu fù, jiē zhōu gōng zhī yì, shì yǒu rén yān, jiā xué zhī chuán yuǎn yǐ.
君陳,蓋周公之子,伯禽弟,見《坊記注》,它無所考。《傳》有「凡、蔣、邢、茅、胙、祭」,豈君陳其一人歟?凡伯、祭公、謀父,皆周公之裔,世有人焉,家學之傳遠矣。
mìng jūn chén fēn zhèng dōng jiāo chéng zhōu, zhèng zhù: zhōu zhī jìn jiāo wǔ shí lǐ, jīn hé nán luò yáng xiāng qù zé rán. zhèng yǐ mù yàn zhī zhī. yí lǐ shū.
命君陳分正東郊、成周,鄭註:周之近郊五十里,今河南、洛陽相去則然。鄭以目驗知之。《儀禮疏》。
ěr nǎi shùn zhī yú wài, yuē: sī móu sī yóu, wéi wǒ hòu zhī dé. xiān rú wèi: chéng wáng shī yán. gài jiāng shùn qí měi, shàn zé chēng jūn, gù shì jūn zhī fǎ, rán jūn bù kě yǐ shì gào qí chén. shùn zhī yī zì, qí bì wèi yú. yǒu shàn guī zhǔ, lǐ sī suǒ yǐ wáng qín yě, céng shì yǐ wèi liáng xiǎn hū? àn bì zhī jūn, sòng sī yán zé guī guò, qiú míng zhī yí bù kě jiě yǐ. chéng bì zhāo shì, chēng wén wǔ ér bù jí chéng wáng, qí yǒu yǐ fū.
爾乃順之於外,曰:「斯謀斯猷,惟我後之德。」先儒謂:成王失言。蓋將順其美,善則稱君,固事君之法,然君不可以是告其臣。「順」之一字,其弊為諛。有善歸主,李斯所以亡秦也,曾是以為良顯乎?闇愎之君,誦斯言則歸過,求名之疑不可解矣。承弼昭事,稱文武而不及成王,其有以夫。
tuī chéng yǐ dài shì, zé luán shì zhī yǒng, yì zi zhī yǒng yòng xián yǐ jí mín, zé tián dān zhī shàn, yì wáng zhī shàn. gù yuē: yǒu róng dé nǎi dà.
推誠以待士,則欒氏之勇,亦子之勇;用賢以及民,則田單之善,亦王之善。故曰:「有容德乃大。」
shǐ bó lùn zhōu zhī bì yuē: qù hé ér qǔ tóng. yǔ yàn zǐ zhī lùn qí, zi sī zhī lùn wèi, yī yě. xī hàn zhī wáng, yì yǐ qún chén tóng shēng, gù yuē: shù yán tóng zé yì.
史伯論周之敝曰:「去和而取同。」與晏子之論齊,子思之論衛,一也。西漢之亡,亦以群臣同聲,故曰:「庶言同則繹。」
zhōu guān zhū hóu gè cháo yú fāng yuè, dà míng chù zhì, chù zhì míng ér hòu fēng jiàn dìng. liǔ zi wèi tiān zǐ bù dé biàn qí jūn, dài wèi kǎo zhōu zhì yě.
《周官》「諸侯各朝於方岳,大明黜陟」,黜陟明而後封建定。柳子謂天子不得變其君,殆未考周制也。
kāng wáng shì sàng fú ér bèi gǔn miǎn, qiě shòu huáng zhū guī bì zhī xiàn, zhū rú yǐ wèi lǐ zhī biàn, sū shì yǐ wèi shī lǐ. zhū wén gōng wèi: tiān zǐ zhū hóu zhī lǐ yǔ shì shù rén bù tóng, gù mèng zǐ yǒu wú wèi zhī xué zhī yǔ. rú yī xùn yuán sì shí èr yuè shuò, fèng sì wáng zhī jiàn jué zǔ, gù bù kě yòng xiōng fú yǐ. hàn táng jí wèi xíng cè lǐ, jūn chén yì jiē jí fú, zhuī shù xiān dì zhī mìng, yǐ gào sì jūn. gài yì shì chuán shòu, guó zhī dà shì, dāng yán qí lǐ yě. cài shì shū chuán qǔ sū shì ér bù yòng wén gōng zhī shuō. yú guān xiào zōng chū shàng tài shàng dì hòu zūn hào, yǒu yù qí qīn zōng fú chú fèng cè zhě, lín huáng zhōng yì: táng xiàn zōng shàng shùn zōng cè, zài dé zōng fú zhōng, wèi xíng lǐ wú hài, dì bèi lè ér bù zuò kě yě. liú sháo měi yì yuē: táng zì wǔ dé yǐ lái, jiē yòng yì yuè zhī zhì, jì zàng zhī hòu, wèi zhī wú fú. qún chén shàng zūn hào, yì duō zài jí wèi zhī nián. yǔ běn cháo shì tǐ dà xiāng yuǎn yě. guān sháo měi zhī yán, zé wén gōng yǔ lù suǒ yún hàn táng cè lǐ, nǎi yī shí dá wèn, wèi wèi dìng shuō yě.
康王釋喪服而被袞冕,且受黃朱圭幣之獻,諸儒以為禮之變,蘇氏以為失禮。朱文公謂:天子諸侯之禮與士庶人不同,故孟子有「吾未之學」之語。如《伊訓》元祀十二月朔,奉嗣王祗見厥祖,固不可用凶服矣。漢、唐即位行冊禮,君臣亦皆吉服,追述先帝之命,以告嗣君。蓋易世傳授,國之大事,當嚴其禮也。蔡氏《書傳》取蘇氏而不用文公之說。愚觀孝宗初上太上帝後尊號,有欲俟欽宗服除奉冊者,林黃中議:唐憲宗上順宗冊,在德宗服中,謂行禮無害,第備樂而不作可也。劉韶美議曰:「唐自武德以來,皆用易月之制,既葬之後,謂之無服。群臣上尊號,亦多在即位之年。與本朝事體大相遠也。」觀韶美之言,則文公《語錄》所云「漢唐冊禮」,乃一時答問,未為定說也。
shǐ jì zhōu jì: kāng wáng mìng zuò cè bì gōng, fēn jū lǐ, chéng zhōu jiāo. shū xù quē gōng zì.
《史記·周紀》:康王命作策畢公,分居里,成周郊。《書序》缺「公」字。
bì mìng yī piān, yǐ fēng sú wèi běn. yīn mín jì huà, qí xiào jiàn yú dōng qiān zhī hòu, méng xiàng zhī mín bù kěn guī zhèng, yáng fán zhī mín bù kěn cóng jìn. jí qí mò yě, zhōu mín dōng wáng ér bù kěn shì qín, wáng huà zhī rù rén shēn yǐ. táng jiǎ zhì yì qǔ shì, yǐ ān shǐ zhī luàn wèi jiàn, wèi: xiān wáng zhī dào xiāo, zé xiǎo rén zhī dào zhǎng xiǎo rén zhī dào zhǎng, zé luàn chén zéi zi shēng yān. gài guó zhī cún wáng zài fēng sú. sì wéi bù zhāng ér qín lì cù, chǐ shàng shī suǒ ér jìn zuò fù. zhì qí zhī běn zhī yán zāi!
《畢命》一篇,以風俗為本。殷民既化,其效見於東遷之後,盟向之民不肯歸鄭,陽樊之民不肯從晉。及其末也,周民東亡而不肯事秦,王化之入人深矣。唐賈至議取士,以安史之亂為鑑,謂:先王之道消,則小人之道長;小人之道長,則亂臣賊子生焉。蓋國之存亡在風俗。四維不張而秦歷促,恥尚失所而晉祚覆。至其知本之言哉!
zhōu zhī xìng yě, shāng mín hòu gé, bǎi nián huà zhī ér bù zú zhōu zhī shuāi yě, wèi fēng xiān biàn, yī rì yí zhī ér yǒu yú.
周之興也,商民後革,百年化之而不足;周之衰也,衛風先變,一日移之而有餘。
suī shōu fàng xīn, xián zhī wéi jiān, mèng zǐ qiú fàng xīn zhī shuō yě. shéng qiān jiū miù, gé qí fēi xīn, mèng zǐ gé jūn xīn zhī shuō yě.
「雖收放心,閒之惟艱」,孟子求放心之說也。「繩愆糾謬,格其非心」,孟子格君心之說也。
wèi shí què yǐ yì lì yī guó, ér níng qú zhī lèi cuì yān jìn zhào shuāi yǐ xùn huà yī guó, ér zhī fàn zhī xián jì yān. gù yuē: shù zhī fēng shēng.
衛石碏以義厲一國,而寧、蘧之類萃焉;晉趙衰以遜化一國,而知、范之賢繼焉。故曰:「樹之風聲。」
qí dà shǐ zhī shǒu guān, shàng fù zhī dé yuǎn yǐ lǔ zōng rén zhī shǒu lǐ, zhōu kǒng zhī zé shēn yǐ. gù yuē: wéi dé wéi yì, shí nǎi dà xùn.
齊大史之守官,尚父之德遠矣;魯宗人之守禮,周、孔之澤深矣。故曰:「惟德惟義,時乃大訓。」
huáng dì, shǐ jiàn yú lǚ xíng. zhào qí zhù mèng zǐ yǐn fǔ xíng yuē: dì qīng wèn xià mín. wú huáng zì. rán qí yǐ dì wèi tiān, zé fēi.
皇帝,始見於《呂刑》。趙岐注《孟子》引《甫刑》曰:「帝清問下民。」無「皇」字。然岐以「帝」為「天」,則非。
bīng yǐ gōng xíng tiān fá, wèi zhī tiān lì. xíng yǐ jù yán tiān wēi, wèi zhī tiān mù.
兵以恭行天罰,謂之天吏。刑以具嚴天威,謂之天牧。
zhōng shuō xuē shōu yuē: gǔ rén zuò yuán mìng, qí néng zhì hū? ruǎn yì zhù yún: yuán mìng bāo, yì shū yě. yú àn: chūn qiū wěi yǒu yuán mìng bāo, yì shū yǒu yuán bāo. xuē shōu gài wèi zì zuò yuán mìng, qí yán jiàn yú lǚ xíng, ruǎn zhù wù yǐ.
《中說》薛收曰:「古人作元命,其能至乎?」阮逸注云:「《元命包》,《易書》也。」愚按:《春秋緯》有《元命包》,《易書》有《元包》。薛收蓋謂「自作元命」,其言見於《呂刑》,阮注誤矣。
zhāng zi sháo shū shuō yú jūn yá jiǒng mìng wén hóu zhī mìng, qí yán jùn lì jī fā, dú zhī shǐ rén fèn kǎi, qí yǒu gǎn yú jìng kāng zhī biàn hū? hú wén dìng chūn qiū chuán yú fū jiāo zhī shì, yì zhì yì yān. zhū zǐ shī chuán, qí shuō wáng fēng yáng zhī shuǐ, yì rán.
張子韶《書說》於《君牙》、《冏命》、《文侯之命》,其言峻厲激發,讀之使人憤慨,其有感于靖康之變乎?胡文定《春秋傳》於夫椒之事,亦致意焉。朱子《詩傳》,其說《王風·揚之水》,亦然。
zi xià wèn jīn gé zhī shì wú pì, kǒng zǐ yuē: wú wén zhū lǎo dān yuē: xī zhě, lǔ gōng bó qín yǒu wèi wèi zhī yě. zhèng zhù yún: yǒu xú róng zuò nán, sàng, zú kū, ér zhēng zhī, jí wáng shì yě. zhēng zhī zuò bì shì. hòu shì qǐ fù zhě, jiē yǐ bó qín jiè kǒu. cháng kǎo shū duō fāng wáng lái zì yǎn, kǒng zhù yún: zhōu gōng guī zhèng zhī míng nián, huái yí yǎn yòu pàn. lǔ zhēng huái yí, zuò fèi shì. lǔ shì jiā bó qín jí wèi zhī hòu, yǒu guǎn cài děng fǎn, huái yí xú róng bìng xìng, yú shì bó qín lǜ shī fá zhī yú běi mǐ, zuò běi mǐ shì. jù cǐ zé bó qín zhēng huái xú, zài zhōu gōng wèi méi zhī shí, fēi jū sàng jí róng yě. zuǒ chuán xiáo zhī yì, jìn shǐ mò, ruò bó qín xíng zhī, zé jìn bù yán shǐ yǐ. jì lǐ zhī yán, kǒng fēi wèi fèi shì yě.
子夏問金革之事無辟,孔子曰:「吾聞諸老聃曰:『昔者,魯公伯禽有為為之也。』」鄭注云:「有徐戎作難,喪,卒哭,而征之,急王事也。征之作《粊誓》。」後世起復者,皆以伯禽藉口。嘗考《書·多方》王來自奄,孔注云:「周公歸政之明年,淮夷奄又叛。魯征淮夷,作《費誓》。」《魯世家》伯禽即位之後,有管、蔡等反,淮夷、徐戎並興,於是伯禽率師伐之於[北米],作《[北米]誓》。據此則伯禽征淮、徐,在周公未沒之時,非居喪即戎也。《左傳》「殽之役,晉始墨」,若伯禽行之,則晉不言「始」矣。記《禮》之言,恐非謂《費誓》也。
wèi shāng zhū hóu yú fàn tái, lǔ gòng gōng jǔ shāng zé yán, yǐ jiǔ wèi sè tái chí wèi jiè. hàn gāo dì wéi lǔ, zhū rú shàng jiǎng sòng xí lǐ lè, xián gē zhī yīn bù jué. zhōu gōng bó qín zhī huà, lì zhàn guó qín chǔ, yóu yī rì yě.
魏觴諸侯於范台,魯共公舉觴擇言,以酒、味、色、台池為戒。漢高帝圍魯,諸儒尚講誦習《禮》、《樂》,弦歌之音不絕。周公、伯禽之化,歷戰國秦、楚,猶一日也。
zhōu yì gōng wèi: wén yuàn yīng huá fù duō yòng yuán lái, fēi dú qín shì zhèng yì, ān zhī jīn zhī yún zì, nǎi yuán zhī shěng wén. yú àn: hàn shū wéi mèng jiàn shī, yán shī gǔ zhù yǐn qín shì: suī zé yuán rán. gǔ wén zuò yuán.
周益公謂:《文苑英華》賦多用「員來」,非讀《秦誓正義》,安知今之「雲」字,乃「員」之省文。愚按:《漢書》韋孟諫詩,顏師古注引《秦誓》:雖則員然。古文作「員」。
wén xīn diāo lóng yún: shū biāo qī guān. kǒng zǐ yuē: liù shì kě yǐ guān yì, wǔ gào kě yǐ guān rén, fǔ xíng kě yǐ guān chéng, hóng fàn kě yǐ guān dù, yǔ gòng kě yǐ guān shì, gāo yáo mó kě yǐ guān zhì, yáo diǎn kě yǐ guān měi. jiàn dà chuán. kǒng cóng zi yún: dì diǎn guān měi, dà yǔ mó yǔ gòng guān shì, gāo yáo mó yì jì guān zhèng, tài shì guān yì. cǐ qí lüè lüè yì zhě.
《文心雕龍》云:「《書》摽七觀。」孔子曰:「《六誓》可以觀義,《五誥》可以觀仁,《甫刑》可以觀誠,《洪範》可以觀度,《禹貢》可以觀事,《皋陶謨》可以觀治,《堯典》可以觀美。」見《大傳》。《孔叢子》云:「《帝典》觀美,《大禹謨》、《禹貢》觀事,《皋陶謨》、《益稷》觀政,《泰誓》觀義。」此其略略異者。
chūn qiū shí, xì quē zhī yán jiǔ gōng jiǔ gē, mù jiāng zhī yán yuán hēng lì zhēn, zi fú huì bó zhī yán huáng shang yuán jí, shū xiàng zhī yán hào tiān yǒu chéng mìng, dān mù gōng zhī yán hàn lù, shū sūn mù zi zhī yán lù míng zhī sān, chéng zhuān zhī yán huáng yǐ zhī yǎ, mǐn mǎ fù zhī yán shāng nà zhī sòng, zuǒ shǐ yǐ xiāng zhī yán yì jiè, guān shè fù zhī yán zhòng lí, bái gōng zǐ zhāng zhī yán shuō mìng, qí yǒu gōng yú jīng xué, zài hàn rú xùn gù zhī xiān. gài zì chí rèn shǐ yì yǐ lái, tǒng xù xiāng chéng, qì mài wèi cháng jué yě.
春秋時,郤缺之言「九功《九歌》」,穆姜之言「元亨利貞」,子服惠伯之言「黃裳元吉」,叔向之言「《昊天有成命》」,單穆公之言「《旱鹿》」,叔孫穆子之言「《鹿鳴》之三」,成鱄之言「《皇矣》之《雅》」,閔馬父之言「商《那》之《頌》」,左史倚相之言「《懿》戒」,觀射父之言「重、黎」,白公子張之言「《說命》」,其有功於經學,在漢儒訓故之先。蓋自遲任、史佚以來,統緒相承,氣脈未嘗絕也。
yán shì jiā xùn yún: wáng càn jí zhōng nán zhèng xuán shàng shū shì, jīn jǐn jiàn yú táng yuán xíng chōng shì yí. wáng càn yuē: shì chēng yī luò yǐ dōng, huái hàn yǐ běi, kāng chéng yī rén ér yǐ. xián yán xiān rú duō què, zhèng shì dào bèi, càn qiè jiē guài, yīn qiú suǒ xué, dé shàng shū zhù. tuì sī qí yì, yì jiē jǐn yǐ, suǒ yí yóu wèi yù yān, fán yǒu èr piān. guǎn gé shū mù: càn jí bā juǎn, shī fù lùn yì chuí liù shí piān.
《顏氏家訓》云:《王粲集》中難鄭玄《尚書》事,今僅見於唐元行沖《釋疑》。王粲曰:「世稱伊、雒以東,淮、漢以北,康成一人而已。咸言先儒多闕,鄭氏道備,粲竊嗟怪,因求所學,得《尚書注》。退思其意,意皆盡矣,所疑猶未諭焉,凡有二篇。」《館閣書目》:粲集八卷,詩賦論議垂六十篇。
guān shī xiāng guī, zhù wèi: guān zhòng. zuǒ chuán guān shī cóng dān jìng gōng, zhù: tiān zǐ guān shī, fēi qīng yě. hàn jiǎ yì chuán guān shī xiǎo lì, zhù yún: yī guān zhī zhǎng. yú wèi: hàn zhù dé zhī. zhōu guān jiē yǒu shī.
官師相規,注謂:官眾。《左傳》官師從單靖公,註:天子官師,非卿也。《漢·賈誼傳》官師小吏,注云:「一官之長。」愚謂:漢注得之。周官皆有師。
wáng jǐng wén wèi: wén zhāng gēn běn zài liù jīng, zhāng ān guó yù jì kǎo gǔ tú, yuē: yí yòng gù mìng. yóu lú shān xù suǒ lì, yuē: dāng yòng yǔ gòng.
王景文謂:「文章根本在《六經》」,張安國欲記《考古圖》,曰:「宜用《顧命》。」游廬山序所歷,曰:「當用《禹貢》。」
yī yǐn zhī shǐ zhōng, shū xù bèi yǐ. lù shì héng háo shì fù xù yī shēng bào míng, yǔn yǐ yīng lù, gài huò yú jí zhǒng jì nián zhī wàng shuō yě. huáng fǔ mì yún: yī yǐn bǎi yǒu yú suì. yīng shào yún: zhōu gōng nián jiǔ shí jiǔ. wáng chōng lùn héng yún: zhào gōng bǎi bā shí. gù zhào qí zhù mèng zǐ yún: shòu ruò zhào gōng.
伊尹之始終,《書序》備矣。陸士衡《豪士賦序》伊生抱明,允以嬰戮,蓋惑於《汲冢紀年》之妄說也。皇甫謐云:「伊尹百有餘歲。」應劭云:「周公年九十九。」王充《論衡》云:「召公百八十。」故趙岐注《孟子》云:「壽若召公。」
lǚ shì chūn qiū xiào xíng lǎn yún: shāng shū yuē: xíng sān bǎi, zuì mò zhòng yú bù xiào. zhù: shāng tāng suǒ zhì fǎ yě. sān bǎi, shāng zhī xíng. sān qiān, zhōu zhī xíng. qí fán jiǎn kě jiàn.
《呂氏春秋·孝行覽》云:「《商書》曰:『刑三百,罪莫重於不孝。』」註:商湯所製法也。三百,商之刑。三千,周之刑。其繁簡可見。
zhōu lǐ dà sī mǎ zhù yǐn shū yuē: qián shī nǎi gǔ zào. shū wèi: shū chuán shuō wǔ wáng fá zhòu shí shì. èr lǐ shū yǐn shū chuán lüè shuō, jiē shū dà chuán yě.
《周禮·大司馬注》引《書》曰:「前師乃鼓譟。」疏謂:《書傳》說武王伐紂時事。《二禮疏》引《書傳·略說》,皆書「《大傳》」也。
hóng fàn wǔ zhě lái bèi, shǐ jì yún: wǔ shì lái bèi. xún shuǎng wèi zhī wǔ wěi, lǐ yún wèi zhī wǔ shì, chuán xí zhī chà rú cǐ, jìn yú yǐng shū yàn shuō yǐ.
《洪範》五者來備,《史記》云:「五是來備。」荀爽謂之「五韙」,李雲謂之「五氏」,傳習之差如此,近於郢書燕說矣。
tǔ qì wèi fēng, shuǐ qì wèi yǔ. jī shǔ dōng fāng mù, kè tǔ, tǔ wèi fēi, gù hǎo fēng. bì shǔ xī fāng jīn, kè mù, mù wèi fēi, gù hǎo yǔ. cǐ zhèng kāng chéng shuō yě. wú rén jié wèi: yì yǐ kǎn wèi shuǐ, běi fāng zhī guà. yòu yuē yǔ yǐ rùn zhī, zé yǔ shǔ shuǐ. hàn zhì: zhěn xīng yì hǎo yǔ.
土氣為風,水氣為雨。箕屬東方木,克土,土為妃,故好風。畢屬西方金,克木,木為妃,故好雨。此鄭康成說也。吳仁傑謂:《易》以坎為水,北方之卦。又曰「雨以潤之」,則雨屬水。《漢志》:軫星亦好雨。
wǔ fú bù yán guì ér yán fù, xiān wáng zhī zhì. guì zhě shǐ fù, jiàn zhě bù fù yě.
五福不言貴而言富,先王之制。貴者始富,賤者不富也。
zhào qí zhù mèng zǐ, bù jiàn gǔ wén, yǐ qí zhù shàng dì chǒng zhī duàn jù. yòu wǒ wǔ wéi yáng, zhù yún: gǔ shàng shū bǎi èr shí piān zhī shí tài shì yě. yòu dì shǐ qí zi jiǔ nán èr nǚ, zhù yún: yáo diǎn yuē lí jiàng èr nǚ, bù jiàn jiǔ nán, mèng zǐ shí shàng shū fán bǎi èr shí piān. yì shū yǒu shùn diǎn zhī xù, wáng shī qí wén. mèng zǐ zhū suǒ yán shùn shì, jiē yáo diǎn jí yì shū suǒ zài. yòu bù jí gòng, yǐ zhèng jiē yú yǒu bì, wèi jiē yì piān zhī cí. yòu yǐn shū: yǔ bài dǎng yán.
趙岐注《孟子》,不見古文,以「其助上帝寵之」斷句。又「我武惟揚」,注云:「古《尚書》百二十篇之時《太誓》也。」又「帝使其子九男二女」,注云:「《堯典》曰『釐降二女』,不見九男,孟子時《尚書》凡百二十篇。《逸書》有《舜典》之敘,亡失其文。孟子諸所言舜事,皆《堯典》及《逸書》所載。」又「不及貢,以政接於有庳」,謂皆逸篇之辭。又引《書》:禹拜讜言。
gé bó chóu xiǎng, fēi mèng zǐ xiáng shù qí shì, zé yì shuō bù shèng qí fán yǐ. mèng zǐ zhī shí, gǔ shū yóu kě kǎo, jīn yǒu bù kě qiáng tōng zhě.
葛伯仇餉,非《孟子》詳述其事,則異說不勝其繁矣。孟子之時,古書猶可考,今有不可強通者。
yì gān záo dù yuē: yì zhī dì yǐ wèi tāng, shū zhī dì yǐ liù shì wáng, míng tóng bù hài yǐ míng gōng. dì yǐ, tāng xuán sūn zhī sūn yě. àn shǐ jì tāng zhì dì yǐ èr shí jiǔ wáng, wèi liù shì wáng, wèi xiáng. táng chén zhèng jié yuē: yīn zì chéng tāng zhì dì yǐ shí èr jūn, qí fù zǐ shì liù yì. wèi shí èr jūn, yì wèi xiáng.
《易乾鑿度》曰:「《易》之帝乙為湯,《書》之帝乙六世王,名同不害以明功。」帝乙,湯玄孫之孫也。按《史記》湯至帝乙二十九王,謂六世王,未詳。唐陳正節曰:「殷自成湯至帝乙十二君,其父子世六易。」謂十二君,亦未詳。
lín shǎo yǐng shū shuō zhì luò gào ér zhōng, lǚ chéng gōng shū shuō zì luò gào ér shǐ. zhū wén gōng yuē: sū shì shāng yú jiǎn, lín shì shāng yú fán, wáng shì shāng yú záo, lǚ shì shāng yú qiǎo, rán qí jiān jǐn yǒu hǎo chù.
林少穎《書說》至《洛誥》而終,呂成公《書說》自《洛誥》而始。朱文公曰:「蘇氏傷於簡,林氏傷於繁,王氏傷於鑿,呂氏傷於巧,然其間盡有好處。」
zhì zhì yú wèi luàn, bǎo bāng yú wèi wēi. tài zhī jí, zé chéng fù yú huáng jì jì zhī jí, zé rú qí shǒu. bù yú qí wèi, ér yú qí jí, zé wú jí yǐ.
制治於未亂,保邦於未危。泰之極,則城復於隍;既濟之極,則濡其首。不於其未,而於其極,則無及矣。
yī yǐn yǐ biàn yán luàn zhèng jiè qí jūn, pán gēng yǐ dù nǎi kǒu gào qí mín. shāng sú lì kǒu, qí bì jiǔ yǐ. shào zǐ yuē: tiān xià jiāng zhì, zé rén bì shàng xíng tiān xià jiāng luàn, zé rén bì shàng yán. zhōu gōng xùn chéng wáng, wù yǐ xiān rén, suǒ yǐ fǎn shāng zhī bì yě. zhāng shì zhī jiàn wén dì, chāo qiān sè fū, suǒ yǐ jiān qín zhī shī yě. zhōu guān yuē: wú yǐ lì kǒu. jiǒng mìng yuē: wú yǐ qiǎo yán. cǐ zhōu zhī jiā fǎ. jiāng xiāng gōng chén, shǎo wén duō zhì ān jìng zhī lì, kǔn bì wú huá. cǐ hàn zhī jiā fǎ.
伊尹以辯言亂政戒其君,盤庚以度乃口告其民。商俗利口,其敝久矣。邵子曰:「天下將治,則人必尚行;天下將亂,則人必尚言。」周公訓成王,勿以憸人,所以反商之敝也。張釋之諫文帝,超遷嗇夫,所以監秦之失也。《周官》曰:「無以利口。」《冏命》曰:「無以巧言。」此周之家法。將相功臣,少文多質;安靜之吏,悃愊無華。此漢之家法。
gōng zài mào, jìng zài xīn, shū zhèng yì zhī shuō yě. zhōng xīn wèi zhōng, rú xīn wèi shù, shī chūn qiū zhèng yì zhī shuō yě.
恭在貌,敬在心,《書正義》之說也。中心為忠,如心為恕,《詩、春秋正義》之說也。
yáo shùn zhī shì, míng chén zhǐ rèn yī shì zhòng ní zhī mén, gāo dì jiē wèi yī kē. gù yuē: wú qiú bèi yú yī fū.
堯、舜之世,名臣止任一事;仲尼之門,高第皆為一科。故曰:「無求備於一夫。」
qiáng shù ér xíng, rěn yě, yuán xiàn zhī kè fá yuàn yù, bù xíng yān yě. yī shì tóng rén, róng yě, yán zi zhī kè jǐ fù lǐ, tiān xià guī rén yě. rěn yán shì, róng yán dé. xí rěn zé zhì yú róng.
強恕而行,忍也,原憲之克伐怨欲,不行焉也。一視同仁,容也,顏子之克己復禮,天下歸仁也。忍言事,容言德。習忍則至於容。
shì hé mín zé, shùn dì zhī zé, yǒu wù yǒu zé, dòng zuò lǐ yì wēi yí zhī zé, jiē tiān lǐ zhī zì rán, yǒu yí dìng zhī chéng fǎ. shèng xián chuán xīn zhī xué, wéi yī zé zì.
式和民則,順帝之則,有物有則,動作、禮義、威儀之則,皆天理之自然,有一定之成法。聖賢傳心之學,唯一「則」字。
ruò nóng fú tián lì sè, nǎi yì yǒu qiū, gù mín shēng zài qín zé bù guì. xiān zhī jià sè zhī jiān nán, nǎi yì, gù jūn zǐ néng láo zé yǒu jì.
若農服田力穡,乃亦有秋,故民生在勤則不匱。先知稼穡之艱難,乃逸,故君子能勞則有繼。
nǎi mìng sān hòu, xiān rú yuē: rén xīn bù zhèng, zé rù yú yí dí qín shòu, suī yǒu tǔ bù dé ér jū, suī yǒu gǔ bù dé ér shí, gù xiān bó yí ér hòu jí yǔ jì. cǐ shuō dé kǒng zǐ qù shí mèng zǐ zhèng rén xīn zhī yì. xiǎo yǎ jǐn fèi, qí huò liè yú jiàng shuǐ. sì wéi bù zhāng, qí hài cǎn yú zǔ jī.
乃命三後,先儒曰:「人心不正,則入於夷狄禽獸,雖有土不得而居,雖有谷不得而食,故先伯夷而後及禹、稷。」此說得孔子「去食」、孟子「正人心」之意。《小雅》盡廢,其禍烈於洚水。四維不張,其害憯於阻飢。
zhōu lǐ sī xíng wǔ xíng zhī shǔ èr qiān wǔ bǎi, mù wáng suī duō wǔ bǎi zhāng, ér qīng xíng zēng, zhòng xíng jiǎn. bān gù yǐ zhōu lǐ wèi zhōng diǎn, fǔ xíng wèi zhòng diǎn, fēi yě.
《周禮·司刑》五刑之屬二千五百,穆王雖多五百章,而輕刑增,重刑減。班固以《周禮》為中典,《甫刑》為重典,非也。
shùn gāo yáo yuē qīn yuē zhōng, sū gōng yuē jìng yuē zhōng, cǐ xīn fǎ zhī yào yě. lǚ xíng yán jìng zhě qī, yán zhōng zhě shí, suǒ wèi wéi kè tiān dé, zài cǐ èr zì.
舜、皋陶曰「欽」、曰「中」,蘇公曰「敬」、曰「中」,此心法之要也。《呂刑》言「敬」者七,言「中」者十,所謂「惟克天德」,在此二字。
yǔ yǒu diǎn zé yí jué zi sūn, ér yǒu pán yóu wú dù zhě tāng yǐ yì lǐ chuí yù hòu kūn, ér yǒu diān fù diǎn xíng zhě. shì yǐ zhī sì dé zhī nán yě. sòng wǔ dì liú gé dēng lóng má yíng fú yú yīn shì táng tài zōng liú zhà mù shū hēi jiǎo bì yú qǐn gōng. zuò fǎ yú jiǎn, qí bì yóu chǐ, kuàng yǐ chǐ shì hòu hū!
禹有典則貽厥子孫,而有盤游無度者;湯以義禮垂裕後昆,而有顛覆典刑者。是以知嗣德之難也。宋武帝留葛燈籠、麻蠅拂於陰室;唐太宗留柞木梳、黑角篦於寢宮。作法於儉,其敝猶侈,況以侈示後乎!
yīn dài chái ér fēng chán, yīn shí xún ér yì yóu, yīn luò shū ér chóng shì fú ruì, yīn jiàn jí ér zá róu zhèng xié, yīn xiǎng duō yí ér lì xiǎng shàng zhī shuō. sāi zhōng jiàn, wèi zhī fú yán gù jūn zǐ, wèi zhī péng bǐ. cǎn hé shǎo ēn, yuē wēi kè jué ài wéi zhòng wàng dòng, yuē wéi kè guǒ duàn. qí shén yān zhě, pī zhī duó hàn, tuō zhī shùn yǔ yǎn zhī cuàn qí, tuō zhī tāng wǔ. shào líng hǎi xī zhī fèi, tuō zhī yī yǐn xīn dū zhī shè, lín hú zhī biàn, tuō zhī zhōu gōng. wǔ shèng yán yǐ wén jiān tè, qǐ jīng zhī guò zāi!
因岱柴而封禪,因時巡而逸游,因《洛書》而崇飾符瑞,因建極而雜糅正邪,因享多儀而立享上之說。塞忠諫,謂之浮言;錮君子,謂之朋比。慘礉少恩,曰威克厥愛;違眾妄動,曰惟克果斷。其甚焉者,丕之奪漢,托之舜、禹;衍之篡齊,托之湯、武。邵陵海西之廢,托之伊尹;新都之攝,臨湖之變,托之周公。侮聖言以文奸慝,豈經之過哉!
sū chuò dà gào jìn yú mǎng yǐ, tài xuán suǒ wèi tóng niú jiǎo mǎ, bù jīn bù gǔ zhě yú? sū wēi wǔ jiào, chuò zhī yí fēng yě.
蘇綽《大誥》近於莽矣,《太玄》所謂童牛角馬,不今不古者歟?蘇威《五教》,綽之遺風也。
shǐ jì qín jì: móu gōng sān shí sān nián, bài yú xiáo. sān shí liù nián, zì máo jīn dù hé, nǎi shì yú jūn. shēn sī bù yòng jiǎn shū bǎi lǐ xī zhī móu, lìng hòu shì yǐ jì yú guò. jūn zǐ wén zhī, jiē wèi chuí tì, yuē: jiē hū! qín móu gōng zhī yǔ rén zhōu yě, zú dé mèng míng zhī qìng. shū xù yún: bài xiáo guī, zuò shì. yǔ shǐ bù tóng. shào zi wèi: xiū fū shèng zhě, qín mù zhī wèi yě. mù gōng shì bà zhě dì yī, huǐ guò zì shì zhī yán, jǐ yú wáng dào. cǐ shèng rén suǒ yǐ lù yú shū mò.
《史記·秦紀》:繆公三十三年,敗於殽。三十六年,自茅津渡河,乃誓於軍。申思不用蹇叔、百里傒之謀,令後世以記余過。君子聞之,皆為垂涕,曰:「嗟乎!秦繆公之與人周也,卒得孟明之慶。」《書序》云:「敗崤歸,作《誓》。」與《史》不同。邵子謂:修夫聖者,秦穆之謂也。穆公是霸者第一,悔過自誓之言,幾於王道。此聖人所以錄於書末。
dà chuán tài zǐ nián shí bā yuē mèng hóu, yú sì fāng zhū hóu lái cháo, yíng yú jiāo zhě, wèn qí suǒ bù zhī. táng cè tài zǐ wén yún: jǐn qiān gōng yú chǐ zhòu, shěn fāng sú yú yíng jiāo. yú wèi: mèng hóu jiàn kāng gào, wèi zhū hóu zhī zhǎng, gài fāng bó yě. dà chuán shuō fēi.
《大傳》太子年十八曰「孟侯」,於四方諸侯來朝,迎於郊者,問其所不知。唐《冊太子文》云:「盡謙恭於齒胄,審方俗於迎郊。」愚謂:孟侯見《康誥》,謂諸侯之長,蓋方伯也。《大傳》說非。
hàn yì wén zhì: zhōu shū qī shí yī piān. liú xiàng yún: zhōu shí gào shì hào lìng, gài kǒng zǐ suǒ lùn bǎi piān zhī yú. suí táng zhì xì zhī jí zhǒng, rán jí zhǒng dé zhú jiǎn shū zài jìn xián níng wǔ nián, ér liǎng hàn yǐ yǒu zhōu shū yǐ. tài shǐ gōng yǐn kè yīn dù yì, zhèng kāng chéng zhù zhōu lǐ yún: zhōu shū wáng huì bèi yān. zhù yí lǐ yún: zhōu shū běi táng yǐ lǘ. xǔ shū zhòng shuō wén yǐn yì zhōu shū dà hàn ruò huī zhì, yòu yǐn huán yǒu zhǎo ér bù gǎn yǐ juē, mǎ róng zhù lùn yǔ yǐn zhōu shū yuè lìng, jiē zài hàn shì. dù yuán kǎi jiě zuǒ chuán shí, jí zhǒng shū wèi chū yě, qiān lǐ bǎi xiàn pèi zhī róu yǐ, jiē yǐ zhōu shū wèi jù, zé cǐ shū fēi shǐ chū yú jí zhǒng yě. àn jìn shù xī chuán: tài kāng èr nián, jí jùn dé zhú shū qī shí wǔ piān. qí mù bù yán zhōu shū. jì yún: xián níng wǔ nián, zuǒ chuán hòu xù yún tài kāng yuán nián. dāng kǎo. zuǒ chuán zhèng yì yǐn wáng yǐn jìn shū yún: zhú shū qī shí wǔ juǎn, liù shí bā juǎn yǒu míng tí, qī juǎn bù kě míng tí. qí mù lù yì wú zhōu shū. rán zé xì zhōu shū yú jí zhǒng, qí wù míng yǐ.
《漢·藝文志》:《周書》七十一篇。劉向云:「周時誥誓號令,蓋孔子所論百篇之餘。」《隋、唐志》系之汲冢,然汲冢得竹簡書在晉咸寧五年,而兩漢已有《周書》矣。太史公引「克殷度邑」,鄭康成注《周禮》云:「《周書·王會》備焉。」注《儀禮》云:「《周書》北唐以閭。」許叔重《說文》引《逸周書》「大翰若翬雉」,又引「豲有爪而不敢以撅」,馬融注《論語》引《周書·月令》,皆在漢世。杜元凱解《左傳》時,汲冢書未出也,「千里百縣」、「轡之柔矣」,皆以《周書》為據,則此書非始出於汲冢也。按《晉·束皙傳》:太康二年,汲郡得竹書七十五篇。其目不言《周書》。紀云:「咸寧五年,《左傳後序》雲太康元年。當考。」《左傳正義》引王隱《晉書》云:「竹書七十五卷,六十八卷有名題,七卷不可名題。」其目錄亦無《周書》。然則系《周書》於汲冢,其誤明矣。
shū dà chuán zài sì hǎi hé jiāng wǔ hú jù yě jù dìng jì zhōng mèng zhū lóng gǔ dà dū zhī gòng wù, cǐ yǔ shí yě. zhōu shū zài yī yǐn wèi sì fāng xiàn lìng, cǐ tāng shí yě. wáng huì zài bā fāng huì tóng, gè yǐ qí zhí lái xiàn. zì jì shèn yǐ xià, qí zhì wù èr shí yī zì yì qú yǐ xià, qí zhì wù èr shí zì gāo yí yǐ xià, qí zhì wù shí sì zì quán fú yǐ xià, qí zhì wù jiǔ. cǐ chéng wáng shí yě. yú wèi: lǚ áo zhī xùn yuē: bì xiàn fāng wù, wéi fú shí qì yòng zhēn yì zhī gòng. kǒng fēi sān dài zhī zhì.
《書大傳》載四海、河江、五湖、鉅野、鉅定、濟中、孟諸、隆谷、大都之貢物,此禹時也。《周書》載伊尹為四方獻令,此湯時也。《王會》載八方會同,各以其職來獻。自稷慎以下,其贄物二十一;自義渠以下,其贄物二十;自高夷以下,其贄物十四;自權扶以下,其贄物九。此成王時也。愚謂:《旅獒》之訓曰:「畢獻方物,惟服食器用珍異之貢。」恐非三代之制。
wáng huì yuē: táng xià zhī yòu, táng gōng yú gōng nán miàn lì yān. táng xià zhī zuǒ, yīn gōng xià gōng lì yān. táng gōng yú gōng, lè jì suǒ wèi zhù chén yě. yīn gōng xià gōng, lè jì suǒ wèi qǐ sòng yě. rán zé jiāo tè shēng yún: zūn xián bù guò èr dài. qí shuō fēi yǐ.
《王會》曰:「堂下之右,唐公、虞公南面立焉。堂下之左,殷公、夏公立焉。」唐公、虞公,《樂記》所謂祝陳也。殷公、夏公,《樂記》所謂杞宋也。然則《郊特牲》云:「尊賢不過二代。」其說非矣。
zhōu shū shǐ jì piān mù wáng zhào zuǒ shǐ róng fū, qǔ suì shì zhī yào jiè, yán pí shì huá shì xià hòu yīn shāng yǒu yú shì píng lín zhì shā sān miáo hù shì yì qú píng zhōu lín shì qū jí yǒu cháo yǒu kuài gòng gōng shàng héng shì nán shì yǒu guǒ shì bì chéng shì yáng shì gǔ píng bǎn quán xiàn zōng xuán dōu xī xià jī yáng yǒu luò zhī wáng. guó míng duō chuán jì suǒ wèi jiàn.
《周書·史記篇》穆王召左史戎夫,取遂事之要戒,言皮氏、華氏、夏後、殷商、有虞氏、平林、質沙、三苗、扈氏、義渠、平州、林氏、曲集、有巢、有鄶、共工、上衡氏、南氏、有果氏、畢程氏、陽氏、榖平、阪泉、縣宗、玄都、西夏、績陽、有洛之亡。國名多傳記所未見。
zhōu shū dà jù piān ruò dōng rì zhī yáng, xià rì zhī yīn, bù zhào ér mín zì lái, yì jiàn wén zi. zhāng wén qián jì sī mǎ gōng wén dōng yì xià bīng, fù zhě zhēng xiān, gài běn yú cǐ.
《周書·大聚篇》「若冬日之陽,夏日之陰,不召而民自來」,亦見《文子》。張文潛《祭司馬公文》「冬晹夏冰,赴者爭先」,蓋本於此。
zhōu shū shì fǎ wéi sān yuè jì shēng pò, zhōu gōng dàn tài shī wàng xiāng sì wáng fā jì fù xiàn, shòu lú yú mù zhī yě. jiāng zàng, nǎi zhì zuò shì. jīn suǒ chuán zhōu shū yún: wéi zhōu gōng dàn tài gōng wàng kāi sì wáng yè, jiàn gōng yú mù zhī yě. zhōng zàng, nǎi zhì shì. yǔ liù jiā shì fǎ suǒ zài bù tóng. gài jīn běn quē wù, wén xīn diāo lóng yún fù xiàn zhī shì chū yú cǐ. lǚ chéng gōng cè wèn dàn yǐ wén míng, shì yǐ kāng míng, hóng yāo yǐ zūn xiǎn. hóng yāo shì dāng kǎo.
《周書·諡法》惟三月既生魄,周公旦、太師望相嗣王發既賦憲,受臚於牧之野。將葬,乃製作諡。今所傳《周書》云:「維周公旦、太公望開嗣王業,建功於牧之野。終葬,乃制諡。」與《六家諡法》所載不同。蓋今本缺誤,《文心雕龍》雲「賦憲之諡」出於此。呂成公《策問》旦以文名,奭以康名,閎夭以尊顯。閎夭諡當考。
wén xīn diāo lóng xià shāng èr zhēn, yú jù pō cún. xià zhēn jiàn zhōu shū wén chuán piān, shāng zhēn jiàn lǚ shì chūn qiū míng lèi piān.
《文心雕龍》夏、商二《箴》,余句頗存。《夏箴》見《周書·文傳篇》,《商箴》見《呂氏春秋·名類篇》。
zhōu shū xiǎo wǔ kāi piān zhōu gōng yuē: zài wǒ wén kǎo, shùn dào jiǔ jì: yī chén yǐ jì rì, èr sù yǐ jì yuè, sān rì yǐ jì dé, sì yuè yǐ jì xíng, wǔ chūn yǐ jì shēng, liù xià yǐ jì zhǎng, qī qiū yǐ jì shā, bā dōng yǐ jì cáng, jiǔ suì yǐ jì zhōng. jiǔ jì yǔ hóng fàn wǔ jì xiāng biǎo lǐ. wén xuǎn rèn yàn shēng yuē: bù gǎi cān chén, ér jiǔ xīng yǎng zhǐ. zhù yǐn zhōu shū wáng yuē: yú bù zhī jiǔ xīng zhī guāng. zhōu gōng yuē: xīng chén rì yuè sì shí suì, shì wèi jiǔ xīng. jiǔ xīng jí jiǔ jì yě.
《周書·小武開篇》周公曰:「在我文考,順道九紀:一辰以紀日,二宿以紀月,三日以紀德,四月以紀刑,五春以紀生,六夏以紀長,七秋以紀殺,八冬以紀藏,九歲以紀終。」「九紀」與《洪範》「五紀」相表里。《文選》任彥升曰:「不改參辰,而九星仰止。」注引《周書》王曰:「余不知九星之光。」周公曰:「星、辰、日、月、四時、歲,是謂九星。」九星即九紀也。
rèn zhāng yǐn zhōu shū yuē: jiāng yù bài zhī, bì gū fǔ zhī jiāng yù qǔ zhī, bì gū yǔ zhī. zhàn guó cè. xiāo hé yǐn zhōu shū yuē: tiān yǔ bù qǔ, fǎn shòu qí jiù. cǐ qǐ sū qín suǒ dú zhōu shū yīn fú zhě yú! lǎo shì zhī yán, fàn lǐ zhāng liáng zhī móu, jiē chū yú cǐ. zhū zǐ yún: lǎo zi wèi zhù xià shǐ, gù jiàn cǐ shū.
任章引《周書》曰:「將欲敗之,必姑輔之;將欲取之,必姑與之。」《戰國策》。蕭何引《周書》曰:「天予不取,反受其咎。」此豈蘇秦所讀《周書·陰符》者歟!老氏之言,范蠡、張良之謀,皆出於此。朱子云:「老子為柱下史,故見此書。」
sān fén shū wú chuán, mì xī wéi yì cún, ér shāng gāo suǒ yún zhōu tiān lì dù, zhōu bì. guǎn zǐ suǒ yún zào liù jì yǐ yíng yīn yáng zhě, bù fù jiàn. guǎn zǐ qīng zhòng wù piān: lǜ xì zuò zào liù jì yǐ yíng yīn yáng, zuò jiǔ jiǔ zhī shù yǐ hé tiān dào, ér tiān xià huà zhī. zhōu rén zhī wáng, xún liù jì, xíng yīn yáng. jì zì, wèi xiáng. xǔ xíng wèi shén nóng zhī yán, cháo cuò shù shén nóng zhī jiào, liè zǐ chēng huáng dì zhī shū. yīn yáng wǔ xíng, bīng fǎ yī fāng, jiē tuō zhī nóng huáng ér dà dào yǐn yǐ. jīn yǒu shān qì xíng zhī shū, wèi zhī lián shān guī cáng kūn gān. yuán fēng zhōng, máo jiàn dé zhī xī jīng. huò yún: zhāng tiān jué dé zhī bǐ yáng mín jiā, fēi gǔ yě. liè zǐ yǐn huáng dì shū, jí lǎo zi gǔ shén bù sǐ zhāng.
《三墳》書無傳,宓犧唯《易》存,而商高所云「周天曆度」,《周髀》。《管子》所云「造六峜以迎陰陽者」,不復見。《管子·輕重戊篇》:慮戲作造六峜以迎陰陽⒃,作九九之數以合天道,而天下化之。周人之王,循六峜,行陰陽。「峜」字,未詳。許行為神農之言,晁錯述神農之教,列子稱黃帝之書。陰陽五行,兵法醫方,皆托之農、黃而大道隱矣。今有山氣形之書,謂之《連山》、《歸藏》、《坤乾》。元豐中,毛漸得之西京。或云:「張天覺得之比陽民家,非古也。」《列子》引黃帝書,即《老子》穀神不死章。
yǒu yán xùn yú rǔ zhì, gěn zhī bù zhěng qí suí yě wéi xué xùn zhì, qiān zhī bēi yǐ zì mù yě. xùn yī yě, ér shàn è yì. jūn tǐ gāng ér yòng róu, chén tǐ róu ér yòng gāng. jūn bù xùn zhì, zé wèi táng dé zōng zhī qiáng míng chén ér xùn yán, zé wèi liáng qiū jù zhī gǒu tóng.
有言遜於汝志,艮之不拯其隨也;惟學遜志,謙之卑以自牧也。遜一也,而善惡異。君體剛而用柔,臣體柔而用剛。君不遜志,則為唐德宗之強明;臣而遜言,則為梁丘據之苟同。
zhōu rén chéng lí, zǔ yī kǒng. shāng shòu néng rú zhèn shàng liù zhī wèi lín jiè, zé wú jiù yǐ. shǔ hàn zhī wáng yě, wú huá hé yì gōng mén shàng biǎo yuē: chéng dū bù shǒu, shè jì qīng fù. chén yǐ cǎo jiè, qiè huái bù níng. bì xià zhì rén, bì chuí āi dào. chén bù shèng chōng chàng zhī qíng, jǐn bài biǎo yǐ wén. xū, huá hé yì wú zhī zǔ yī yú!
周人乘黎,祖伊恐。商受能如《震》上六之「畏鄰戒」,則無咎矣。蜀漢之亡也,吳華核詣宮門上表曰:「成都不守,社稷傾覆。臣以草芥,竊懷不寧。陛下至仁,必垂哀悼。臣不勝忡悵之情,謹拜表以聞。」吁,華核亦吳之祖伊歟!
xué gǔ rù guān rán hòu néng yì shì yǐ zhì, bó yí yǐ lǐ zhé mín, hàn rú yǐ chūn qiū jué yù. zi chǎn yuē: xué ér hòu rù zhèng, wèi wén yǐ zhèng xué zhě yě. xún qīng shǐ wèi fǎ hòu wáng zhī shuō, lǐ sī shī zhī, wèi zhū shēng bù shī jīn ér xué gǔ. tài shǐ gōng yì huò yú liú sú zhī jiàn, liù guó biǎo yún: chuán yuē: fǎ hòu wáng hé yě? yǐ qí jìn jǐ ér sú biàn xiāng lèi, yì bēi ér yì xíng yě. wén dì wèi: bēi zhī wú shén gāo lùn. xuān dì wèi: sú rú hǎo shì gǔ fēi jīn. qín jì wáng, ér lǐ sī zhī yán yóu xíng yě. mèng zǐ yuē: wèi zhèng bù yīn xiān wáng zhī dào, kě wèi zhì hū?
學古入官然後能議事以制,伯夷以《禮》折民,漢儒以《春秋》決獄。子產曰:「學而後入政,未聞以政學者也。」荀卿始為法後王之說,李斯師之,謂諸生不師今而學古。太史公亦惑於流俗之見,《六國表》云:「傳曰:法後王何也?以其近己而俗變相類,議卑而易行也。」文帝謂:卑之毋甚高論。宣帝謂:俗儒好是古非今。秦既亡,而李斯之言猶行也。《孟子》曰:「為政不因先王之道,可謂智乎?」
shùn zhī kè jiān, wén wáng zhī wú yì, xīn yě. hòu zhī qín zhèng zhě, shì wèi ér yǐ.
舜之克艱,文王之無逸,心也。後之勤政者,事為而已。
wù yǐ xiān rén, lì zhèng zhī jiè yě. yáo cí, zhōu gōng suǒ zuò, shī zhī shàng liù jì jì zhī jiǔ sān, jiē yuē: xiǎo rén wù yòng.
勿以憸人,立政之戒也。爻辭,周公所作,《師》之上六、《既濟》之九三,皆曰:「小人勿用。」
zuǒ shì chuán yǐn shāng shū yuē: shěn jiàn gāng kè, gāo míng róu kè. hóng fàn yán: wéi shí yǒu sān sì, jī zǐ bù wàng shāng yě, gù wèi zhī shāng shū. táo yuān míng yú yì xī hòu, dàn shū jiǎ zǐ, yì jī zǐ zhī zhì yě. chén xián yòng hàn là yì rán.
《左氏傳》引《商書》曰:「沈漸剛克⒄,高明柔克。」《洪範》言:惟十有三祀,箕子不忘商也,故謂之《商書》。陶淵明於義熙後,但書甲子,亦箕子之志也。陳咸用漢臘亦然。
jì huò rén rén, wǔ suǒ yǐ kè shāng yě. yǎng mín yǐ zhì xián rén, xìng hàn zài yú yī yán. yán lǎn yīng xióng, wù yuè mín xīn, fù hàn zài yú yī yán.
既獲仁人,武所以克商也。養民以致賢人,興漢在於一言。延攬英雄,務悅民心,復漢在於一言。
zhāng wén ráo yuē: yáo zhī lì xiàng, gài tiān fǎ yě. shùn zhī jī héng, hún tiān fǎ yě.
張文饒曰:「堯之曆象,蓋天法也。舜之璣衡,渾天法也。」
lǐ rén fù zǎi xiàng nián biǎo xù yuē: kǒng zǐ xù sān dài zhī shū, qí chēng xiāng zhě, dú yī yǐn yī zhì fù shuō zhōu gōng zhào gōng bì gōng liù rén ěr.
李仁父《宰相年表序》曰:「孔子序三代之《書》,其稱相者,獨伊尹、伊陟、傅說、周公、召公、畢公六人耳。