lǔ jì jìng jiāng zhě, jǔ nǚ yě. hào dài jǐ. lǔ dài fū gōng fù mù bó zhī qī, wén bó zhī mǔ jì kāng zi zhī cóng zǔ shū mǔ yě. bó dá zhī lǐ. mù bó xiān sǐ, jìng jiāng shǒu yǎng. wén bó chū xué ér hái guī, jìng jiāng cè mù ér pàn zhī. jiàn qí yǒu shàng táng, cóng hòu jiē jiàng ér què xíng, fèng jiàn ér zhèng lǚ, ruò shì fù xiōng. wén bó zì yǐ wèi chéng rén yǐ. jìng jiāng zhào ér shù zhī yuē: xī zhě wǔ wáng bà cháo, ér jié sī jué, zuǒ yòu gù wú kě shǐ jié zhī zhě, fǔ ér zì shēn zhī, gù néng chéng wáng dào. huán gōng zuò yǒu sān rén, jiàn chén wǔ rén, rì jǔ guò zhě sān shí rén, gù néng chéng bó yè. zhōu gōng yī shí ér sān tǔ bǔ, yī mù ér sān wò fà, suǒ zhí zhì ér jiàn yú qióng lǘ ài xiàng zhě qī shí yú rén, gù néng cún zhōu shì. bǐ èr shèng yī xián zhě, jiē bà wáng zhī jūn yě, ér xià rén rú cǐ. qí suǒ yǔ yóu zhě, jiē guò jǐ zhě yě. shì yǐ rì yì ér bù zì zhī yě. jīn yǐ zi nián zhī shǎo ér wèi zhī bēi, suǒ yǔ yóu zhě, jiē wèi fú yì. zi zhī bù yì, yì yǐ míng yǐ. wén bó nǎi xiè zuì. yú shì nǎi zé yán shī xián yǒu ér shì zhī. suǒ yǔ yóu chù zhě jiē huáng mào ní chǐ yě, wén bó yǐn rèn rǎng juǎn ér qīn kuì zhī. jìng jiāng yuē: zi chéng rén yǐ. jūn zǐ wèi jìng jiāng bèi yú jiào huà. shī yún: jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng. cǐ zhī wèi yě. wén bó xiāng lǔ. jìng jiāng wèi zhī yuē: wú yǔ rǔ, zhì guó zhī yào, jǐn zài jīng yǐ. fū fú zhě, suǒ yǐ zhèng qū wǎng yě, bù kě bù qiáng, gù fú kě yǐ wèi jiāng. huà zhě, suǒ yǐ jūn bù jūn fú bù fú yě, gù huà kě yǐ wèi zhèng. wù zhě, suǒ yǐ zhì wú yǔ mò yě, gù wù kě yǐ wèi dōu dài fū. chí jiāo ér bù shī, chū rù bù jué zhě, kǔn yě. kǔn kě yǐ wèi dà xíng rén yě. tuī ér wǎng, yǐn ér lái zhě, zōng yě. zōng kě yǐ wèi guān nèi zhī shī. zhǔ duō shǎo zhī shù zhě, jūn yě. jūn kě yǐ wèi nèi shǐ. fú zhòng rèn, xíng yuǎn dào, zhèng zhí ér gù zhě, zhóu yě. zhóu kě yǐ wèi xiāng. shū ér wú qióng zhě, zhāi yě. zhāi kě yǐ wèi sān gōng. wén bó zài bài shòu jiào. wén bó tuì cháo, cháo jìng jiāng, jìng jiāng fāng jī. wén bó yuē: yǐ chù zhī jiā, ér zhǔ yóu jī, jù gān jì sūn zhī nù, qí yǐ chù wèi bù néng shì zhǔ hū! jìng jiāng tàn yuē: lǔ qí wáng hū! shǐ tóng zǐ bèi guān ér wèi zhī wén yé! jū, wú yǔ rǔ. xī shèng wáng zhī chù mín yě, zé jí tǔ ér chù zhī, láo qí mín ér yòng zhī, gù zhǎng wáng tiān xià. fū mín láo zé sī, sī zé shàn xīn shēng, yì zé yín, yín zé wàng shàn, wàng shàn zé ě xīn shēng. wò tǔ zhī mín bù cái, yín yě. jí tǔ zhī mín xiàng yì, láo yě. shì gù tiān zǐ dà cǎi cháo rì, yǔ sān gōng jiǔ qīng zǔ zhī dì dé. rì zhōng kǎo zhèng, yǔ bǎi guān zhī zhèng shì, shǐ shī yǐn wéi lǚ mù xuān xù mín shì. shǎo cǎi xī yuè, yǔ tài shǐ sī zài jiū qián tiān xíng. rì rù jiān jiǔ yù, shǐ jié fèng dì jiāo zhī zī shèng, ér hòu jí ān. zhū hóu cháo xiū tiān zǐ zhī yè lìng, zhòu kǎo qí guó, xī shěng qí diǎn xíng, yè jǐng bǎi gōng, shǐ wú tāo yín, ér hòu jí ān. qīng dài fū cháo kǎo qí zhí, zhòu jiǎng qí shù zhèng, xī xù qí yè, yè pǐ qí jiā shì, ér hòu jí ān. shì cháo ér shòu yè, zhòu ér jiǎng lì, xī ér xí fù, yè ér tǎo guò, wú hàn, ér hòu jí ān. zì shù rén yǐ xià, míng ér dòng, huì ér xiū, wú zì yǐ dài. wáng hòu qīn zhī xuán dǎn, gōng hóu zhī fū rén jiā zhī yǐ hóng yán, qīng zhī nèi zi wèi dà dài, mìng fù chéng jì fú, zé shì zhī qī jiā zhī yǐ cháo fú, zì shù shì yǐ xià jiē yī qí fū. shè ér fù shì, zhēng ér xiàn gōng, nán nǚ xiào jī, fǒu zé yǒu pì, gǔ zhī zhì yě. jūn zǐ láo xīn, xiǎo rén láo lì, xiān wáng zhī xùn yě. zì shàng yǐ xià, shuí gǎn yín xīn shě lì. jīn wǒ guǎ yě, ěr yòu zài xià wèi, zhāo xī chù shì, yóu kǒng wàng xiān rén zhī yè, kuàng yǒu dài duò, qí hé yǐ pì! wú jì rǔ zhāo xī xiū, wǒ yuē bì wú fèi xiān rén, ěr jīn yě yuē hú bù zì ān. yǐ shì chéng jūn zhī guān, yú jù mù bó zhī jué sì yě. zhòng ní wén zhī yuē: dì zǐ jì zhī, jì shì zhī fù bù yín yǐ! shī yuē: fù wú gōng shì, xiū qí cán zhī. yán fù rén yǐ zhī jī wèi gōng shì zhě yě. xiū zhī fēi lǐ yě. wén bó yǐn nán gōng jìng shū jiǔ, yǐ lù dǔ fù wèi kè, xiū biē yān xiǎo, dǔ fù nù, xiāng yán shí biē, dǔ fù cí yuē: jiāng shǐ biē zhǎng ér shí zhī. suì chū. jìng jiāng wén zhī, nù yuē wú wén zhī xiān zǐ yuē: jì yǎng shī, xiǎng yǎng shàng bīn. biē yú rén hé yǒu, ér shǐ fū rén nù! suì zhú wén bó. wǔ rì, lǔ dài fū cí ér fù zhī. jūn zǐ wèi jìng jiāng wèi shèn wēi. shī yuē: wǒ yǒu zhǐ jiǔ, jiā bīn shì yàn yǐ lè. yán zūn bīn yě. wén bó zú, jìng jiāng jiè qí qiè yuē: wú wén zhī, hǎo nèi, nǚ sǐ zhī hǎo wài, shì sǐ zhī. jīn wú zi yāo sǐ, wú è qí yǐ hǎo nèi wén yě, èr sān fù zhī rǔ. gòng sì xiān sì zhě, qǐng wú jí sè, wú huī tì, wú xiàn yīng, wú yōu róng, yǒu xiáng fú, wú jiā fú, cóng lǐ ér jìng, shì zhāo wú zi. zhòng ní wén zhī yuē: nǚ zhī mò rú fù, nán zhī mò rú fū, gōng fù shì zhī fù zhī yǐ, yù míng qí zi zhī lìng dé. shī yuē: jūn zǐ yǒu gǔ, yí jué sūn zi. cǐ zhī wèi yě. jìng jiāng zhī chù sàng yě, cháo kū mù bó, mù kū wén bó. zhòng ní wén zhī yuē: jì shì zhī fù kě wèi zhī lǐ yǐ, ài ér wú sī, shàng xià yǒu zhāng. jìng jiāng cháng rú jì shì. kāng zi zài cháo, yǔ zhī yán, bù yīng, cóng zhī, jí qǐn mén, bù yīng ér rù. kāng zi cí yú cháo, ér rù jiàn yuē: féi yě bù dé wén mìng, wú nǎi zuì yé? jìng jiāng duì yuē: zi bù wén yé? tiān zǐ jí zhū hóu hé mín shì yú nèi cháo, zì qīng dài fū yǐ xià hé guān zhí yú wài cháo, hé jiā shì yú nèi cháo, qǐn mén zhī nèi, fù rén zhì qí zhí yān. shàng xià tóng zhī. fū wài cháo zi jiāng yè jūn zhī guān zhí yān, nèi cháo zi jiāng pǐ jì shì zhī zhèng yān, jiē fēi wú suǒ gǎn yán yě. kāng zi cháng zhì jìng jiāng, mén ér yǔ zhī yán, jiē bù yú yù. jì dào zi, kāng zi yǔ yān, cù bù shòu, chè zǔ bù yàn, zōng bù jù bù yì, yì bù jǐn yǐn zé tuì. zhòng ní wèi jìng jiāng bié yú nán nǚ zhī lǐ yǐ. shī yuē: nǚ yě bù shuǎng. cǐ zhī wèi yě.
魯季敬姜者,莒女也。號戴己。魯大夫公父穆伯之妻,文伯之母季康子之從祖叔母也。博達知禮。穆伯先死,敬姜守養。文伯出學而還歸,敬姜側目而盼之。見其友上堂,從後階降而卻行,奉劍而正履,若事父兄。文伯自以為成人矣。敬姜召而數之曰:「昔者武王罷朝,而結絲絕,左右顧無可使結之者,俯而自申之,故能成王道。桓公坐友三人,諫臣五人,日舉過者三十人,故能成伯業。周公一食而三吐哺,一沐而三握髮,所執贄而見於窮閭隘巷者七十餘人,故能存周室。彼二聖一賢者,皆霸王之君也,而下人如此。其所與游者,皆過己者也。是以日益而不自知也。今以子年之少而位之卑,所與游者,皆為服役。子之不益,亦以明矣。」文伯乃謝罪。於是乃擇嚴師賢友而事之。所與游處者皆黃耄倪齒也,文伯引衽攘卷而親饋之。敬姜曰:「子成人矣。」君子謂敬姜備於教化。詩云:「濟濟多士,文王以寧。」此之謂也。文伯相魯。敬姜謂之曰:「吾語汝,治國之要,盡在經矣。夫幅者,所以正曲枉也,不可不強,故幅可以為將。畫者,所以均不均、服不服也,故畫可以為正。物者,所以治蕪與莫也,故物可以為都大夫。持交而不失,出入不絕者,捆也。捆可以為大行人也。推而往,引而來者,綜也。綜可以為關內之師。主多少之數者,均也。均可以為內史。服重任,行遠道,正直而固者,軸也。軸可以為相。舒而無窮者,摘也。摘可以為三公。」文伯再拜受教。文伯退朝,朝敬姜,敬姜方績。文伯曰:「以歜之家,而主猶績,懼乾季孫之怒,其以歜為不能事主乎!」敬姜嘆曰:「魯其亡乎!使童子備官而未之聞耶!居,吾語汝。昔聖王之處民也,擇瘠土而處之,勞其民而用之,故長王天下。夫民勞則思,思則善心生,逸則淫,淫則忘善,忘善則噁心生。沃土之民不材,淫也。瘠土之民向義,勞也。是故天子大采朝日,與三公九卿組織地德。日中考政,與百官之政事,使師尹維旅牧宣敘民事。少採夕月,與太史司載糾虔天刑。日入監九御,使潔奉禘郊之粢盛,而後即安。諸侯朝修天子之業令,晝考其國,夕省其典刑,夜儆百工,使無慆淫,而後即安。卿大夫朝考其職,晝講其庶政,夕序其業,夜庀其家事,而後即安。士朝而受業,晝而講隸,夕而習復,夜而討過,無憾,而後即安。自庶人以下,明而動,晦而休,無自以怠。王后親織玄紞,公侯之夫人加之以紘綖,卿之內子為大帶,命婦成祭服,則士之妻加之以朝服,自庶士以下皆衣其夫。社而賦事,烝而獻功,男女效績,否則有辟,古之制也。君子勞心,小人勞力,先王之訓也。自上以下,誰敢淫心舍力。今我寡也,爾又在下位,朝夕處事,猶恐忘先人之業,況有怠惰,其何以辟!吾冀汝朝夕修,我曰必無廢先人,爾今也曰胡不自安。以是承君之官,余懼穆伯之絕嗣也。仲尼聞之曰:「弟子記之,季氏之婦不淫矣!」詩曰:「婦無公事,休其蠶織。」言婦人以織績為公事者也。休之非禮也。文伯飲南宮敬叔酒,以露堵父為客,羞鱉焉小,堵父怒,相延食鱉,堵父辭曰:「將使鱉長而食之。」遂出。敬姜聞之,怒曰「吾聞之先子曰:『祭養屍,饗養上賓。』鱉於人何有,而使夫人怒!」遂逐文伯。五日,魯大夫辭而復之。君子謂敬姜為慎微。詩曰:「我有旨酒,嘉賓式燕以樂。」言尊賓也。文伯卒,敬姜戒其妾曰:「吾聞之,『好內,女死之;好外,士死之。』今吾子夭死,吾惡其以好內聞也,二三婦之辱。共祀先祀者,請毋瘠色,毋揮涕,毋陷膺,毋憂容,有降服,毋加服,從禮而靜,是昭吾子。仲尼聞之曰:「女知莫如婦,男知莫如夫,公父氏之婦知矣,欲明其子之令德。」詩曰:「君子有谷,貽厥孫子。」此之謂也。敬姜之處喪也,朝哭穆伯,暮哭文伯。仲尼聞之曰:「季氏之婦可謂知禮矣,愛而無私,上下有章。」敬姜嘗如季氏。康子在朝,與之言,不應,從之,及寢門,不應而入。康子辭於朝,而入見曰:「肥也不得聞命,毋乃罪耶?」敬姜對曰:「子不聞耶?天子及諸侯合民事於內朝,自卿大夫以下合官職於外朝,合家事於內朝,寢門之內,婦人治其職焉。上下同之。夫外朝子將業君之官職焉,內朝子將庀季氏之政焉,皆非吾所敢言也。康子嘗至敬姜,門而與之言,皆不踰閾。祭悼子,康子與焉,酢不受,徹俎不燕,宗不具不繹,繹不盡飲則退。仲尼謂敬姜別於男女之禮矣。詩曰:「女也不爽。」此之謂也。
sòng yuē: wén bó zhī mǔ, hào yuē jìng jiāng, tōng dá zhī lǐ, dé xíng guāng míng, kuāng zi guò shī, jiào yǐ fǎ lǐ, zhòng ní xián yān, liè wèi cí mǔ.
頌曰:文伯之母,號曰敬姜,通達知禮,德行光明,匡子過失,教以法理,仲尼賢焉,列為慈母。