strong yán biān bīng strong
沿邊兵

zǔ zōng fēn zhì jiāng bīng, guǎng xī dé èr jiāng yān. biān zhōu, yōng guǎn wèi shàng, yí cì zhī, qīn cì zhī, róng yòu cì zhī. jìng jiāng shuài fǔ, yuán tún bàn jiāng èr qiān wǔ bǎi rén, yòu zhù pō bīng èr qiān rén, xiào yòng wǔ bǎi rén, yòu diàn qián cuī fēng jūn wǔ bǎi rén, yòu yǒu xióng lüè zhōng gǎn děng jūn, jūn róng pō shèng. wú shì zú yǐ zhèn fǔ, yǒu shì zú yǐ diào fā. yōng tún quán jiāng wǔ qiān rén, yǐ sān qiān rén fēn shù héng shān tài píng yǒng píng gǔ wàn sì zhài jí qiān lóng zhèn, qí èr qiān rén liú zhōu gèng shù. yí zhōu tún bàn jiāng èr qiān wǔ bǎi rén, nǎi jìng jiāng yī jiāng zhī fēn tún zhě. gāo fēng dài xī běi xiá sī lì zhèn níng zhū zhài zhī shù, nǎi duō yòng tiān hé sī ēn hé chí sān xiàn zhī tǔ dīng. ér yí zhōu zài chéng yǔ fū xī dòng dōu xún jiǎn bīng, gài bù mǎn qiān rén. qīn zhī chéng hǎi, yǔ fū guǎn jiè yán hǎi èr xún jiǎn, hé jí bù guò wǔ bǎi rén. ér rú xī zhī shù, chū yú dòng dīng, dǐ zhuō zhī shù, chū yú tǔ dīng. róng zhōu jiù bō jìng jiāng fǔ mǎ jūn èr bǎi rén, dōu xún jiǎn bīng yì bù guò èr sān bǎi bèi. zǔ zōng shí, yǐ guǎng yòu shì lì mián báo, ér biān fáng jí qiè, gù suì cì qián yī bǎi yī shí yú wàn mín, ér zhū jùn shuì fù yǐ zhī, yǎng bīng jī wēi, yí yǒu yú yù. nán dù yǐ lái, suì cì yǐ jué, yòu suì qǔ guǎng xī yán chāo qián sì shí wàn mín, jīng zǒng zhì qián shù shí wàn mín, lì nián zī jiǔ, gù zhū jùn xiāo bīng yǐ zì zú ěr.
祖宗分置將兵，廣西得二將焉。邊州，邕管為上，宜次之，欽次之，融又次之。靜江帥府，元屯半將二千五百人，又駐泊兵二千人，效用五百人，又殿前摧鋒軍五百人，又有雄略、忠敢等軍，軍容頗盛。無事足以鎮撫，有事足以調發。邕屯全將五千人，以三千人分戍橫山、太平、永平、古萬四寨及遷龍鎮，其二千人留州更戍。宜州屯半將二千五百人，乃靜江一將之分屯者。高峰、帶溪、北遐、思立、鎮寧諸寨之戍，乃多用天河、思恩、河池三縣之土丁。而宜州在城與夫溪峒都巡檢兵，蓋不滿千人。欽之澄海，與夫管界、沿海二巡檢，合集不過五百人。而如昔之戍，出於峒丁，抵桌之戍，出於土丁。融州舊撥靜江府馬軍二百人，都巡檢兵亦不過二三百輩。祖宗時，以廣右事力綿薄，而邊防急切，故歲賜錢一百一十餘萬緡，而諸郡稅賦以之，養兵積威，宜有餘裕。南渡以來，歲賜已絕，又歲取廣西鹽鈔錢四十萬緡，經、總制錢數十萬緡，歷年滋久，故諸郡銷兵以自足爾。

strong tǔ dīng shù biān strong
土丁戍邊

yōng qīn yǔ jiāo zhǐ wèi jìng, zì xī èr jùn tǔ dīng, zá guān jūn shù biān. yōng zhōu tǔ dīng shù biān zhī shì wèi xiáng, qīn zhī dǐ zhuō zhài, yǐ ān yuǎn xiàn tǔ dīng bǎi rén gèng shù, jì yī tì. jué hòu yí yǒu nán dān mò gōng chéng zhī rǎo, dà guān yuán nián, shǐ zhào yí zhōu tǔ dīng, yī yōng qīn lì shù biān. zhèng bīng zhǎng shù èr bǎi rén, tǔ dīng gèng shù sān bǎi rén, yǐ tiān hé sī ēn hé chí sān xiàn tǔ dīng, fù zǐ quán bù fēn fān shù shǒu qí jiān. hé chí yī xiàn, zuì jìn gāo fēng, yǔ nán dān duì jìng, yào hài dì yě. ér hé chí yī xiàn tǔ dīng, zhǐ kě fēn wèi liǎng fān, yī jì yī tì. nǎi yú fù lǐ zhī yí shān xīn chéng èr xiàn, sān dīng chōu yī, fēn wèi sān fān, yuè yī tì. shì zé yí zhī tǔ dīng, qí yì gèng zhòng yú yōng qīn yě. yí zhī shǒu chén, lǚ qǐng yú cháo, qǐ chà cì biān liǔ xiàng bīn héng zhōu tǔ dīng, yǔ yí zhī tǔ dīng gèng shù, yǐ shū jí biān zhī mín, bù bào. ér yí zhī shù, zhì jīn bù yǐ.
邕、欽與交址為境，自昔二郡土丁，雜官軍戍邊。邕州土丁戍邊之事未詳，欽之抵桌寨，以安遠縣土丁百人更戍，季一替。厥後宜有南丹莫公晟之擾，大觀元年，始詔宜州土丁，依邕、欽例戍邊。正兵長戍二百人，土丁更戍三百人，以天河、思恩、河池三縣土丁，父子全不分番戍守其間。河池一縣，最近高峰，與南丹對境，要害地也。而河池一縣土丁，止可分為兩番，一季一替。乃於腹里之宜山、忻城二縣，三丁抽一，分為三番，月一替。是則宜之土丁，其役更重於邕、欽也。宜之守臣，屢請於朝，乞差次邊柳、象、賓、橫州土丁，與宜之土丁更戍，以紓極邊之民，不報。而宜之戍，至今不已。

strong dòng dīng shù biān strong
峒丁戍邊

jī mí zhōu zhī mín, wèi zhī dòng dīng, qiáng wǔ kě yòng. xī dòng zhī qiú, yǐ wèi bīng wèi, wèi zhī tián zǐ jiǎ. guān yù yòng qí yī mín, bù kě de yě. wéi qīn zhōu qī dòng dòng dīng, wèi guān shù biān. gài qī dòng quán lì ruò yú yōng guǎn, gù tīng mìng yě. jiù zhì, qīn dòng zhì xún fáng shǐ chén yī míng, yǐ guān jūn bǎi rén shù rú xī dòng, yǐ bèi jiāo zhǐ. yīn guān jūn nüè zhī, dòng qiú qǐ bù yòng guān jūn, yuàn zì yǐ dòng dīng gèng shù, yǐ gù qīn zhōu dú yǒu dòng dīng zhī shù.
羈縻州之民，謂之峒丁，強武可用。溪峒之酋，以為兵衛，謂之田子甲。官欲用其一民，不可得也。唯欽州七峒峒丁，為官戍邊。蓋七峒權力弱於邕管，故聽命也。舊制，欽峒置巡防使臣一名，以官軍百人戍如昔峒，以備交址。因官軍虐之，峒酋乞不用官軍，願自以峒丁更戍，以故欽州獨有峒丁之戍。

strong tián zǐ jiǎ strong
田子甲

yōng zhōu xī dòng zhī mín, wú bù xí zhàn, dāo nǔ qiāng pái, yòng zhī pō jīng, dòng mín shì chóu shā, shì yǐ rén xí yú zhàn dòu, wèi zhī tián zǐ jiǎ, yán gēng qí tián ér wèi zhī jiǎ shì yě. yòu cháo tíng mǎ zhèng, zhèng zài qí dì, suǒ wèi liáng mǎ, bǐ duō de zhī. dòng háo pō xí xiāo qí, dòng guān chū rù, qián qū qiān rén, hòu qí shù shí, zhěng zhěng bù luàn, yì wèi zhī mǎ qián pái. jìng kāng zhī biàn, dòng bīng yǒu qín wáng zhě, yí lǎo yóu néng yán zhī, rì: dòng mín sù jiǎn, qín wáng zhī yì, rì dé quàn qián, jī ér bù yòng. bǐ guī, rén yǒu èr sān bǎi mín zhī jī. zhì jīn yǐ wèi měi tán. cháng yǒu guān yuán, zì nóng dòng jiè rén fū zhì qīn, suǒ cóng shù rén, dào jiān mí xìng yú qián, néng hé ér qǔ zhī yuān fēi yú tiān, néng yǎng ér luò zhī. yī xī nì lǚ jié dào, rén yǒu jù sè, wéi dòng rén zhěng xiá yǐ dài, dào bù gǎn qián. xī hàn gāo zǔ yòng bǎn dùn mán yǐ qǔ guān zhōng, wǔ wáng fá shāng, yì yòng wēi lú péng pú rén, zhèng shǐ jīn rì yǒu jiāng chǎng zhī shì ér yòng zhī, dāng bì yǒu gōng.
邕州溪峒之民，無不習戰，刀弩槍牌，用之頗精，峒民事讎殺，是以人習於戰鬥，謂之田子甲，言耕其田而為之甲士也。又朝廷馬政，正在其地，所謂良馬，彼多得之。峒豪頗習驍騎，峒官出入，前驅千人，後騎數十，整整不亂，亦謂之馬前排。靖康之變，峒兵有勤王者，遺老猶能言之，日：「峒民素儉，勤王之役，日得券錢，積而不用。比歸，人有二三百緡之積。」至今以為美談。嘗有官員，自儂峒借人夫至欽，所從數人，道間麋興於前，能合而取之；鳶飛於天，能仰而落之。一夕逆旅劫盜，人有懼色，惟峒人整暇以待，盜不敢前。昔漢高祖用板楯蠻以取關中，武王伐商，亦用微、盧、彭、濮人，正使今日有疆場之事而用之，當必有功。

strong dòng dīng strong
峒丁

yōng zhōu zuǒ yòu jiāng tí jǔ dòng dīng, yǔ fū jīng lüè sī mǎi mǎ gān guān jiān tí jǔ, jiē cǐ zhí yě. xī níng zhōng, xì jí dòng dīng sì wàn yú rén, jīn qí jí bù kě kǎo yǐ. guān míng tí jǔ, shí bù dé guǎn yī dīng. ér shēng shā yǔ duó, jǐn chū qí qiú. qīn zhōu dòng dīng, suī bù rú yōng guǎn zhī yǐ shèn, suǒ yǐ fèng qí qiú zhě, yì lèi cǐ. cháng wén dào jiā yǒu yán, rén zuì zhòng zhě, zhé wèi biān mín, wǎng yǒu yì jí. dòng dīng rì gè yǐ zhí, gōng shuǐ lù zhī chǎn, wèi zhī lì zuò, zhōng suì ér bù dé yī bǎo. wèi zhī xiào sǐ zhàn zhēng, ér fù jiā kē liǎn. yī yǒu wēi guò, qiǎn suǒ qīn jūn zhǎn zhī shàng liú, ér zì yú xià liú yuè qí shī yě. rì hūn, qiú zuì hān, zhàng jiàn sàn bù, dòng dīng bì bù jí zhě, shǒu rèn yān. lèi yǐ cǐ wèi fú rén zhī wēi, hé qí kù yě!
邕州左、右江提舉峒丁，與夫經略司買馬乾官兼提舉，皆此職也。熙寧中，系籍峒丁四萬餘人，今其籍不可考矣。官名提舉，實不得管一丁。而生殺予奪，盡出其酋。欽州峒丁，雖不如邕管之已甚，所以奉其酋者，亦類此。嘗聞道家有言，人罪重者，謫為邊民，罔有藝極。峒丁日各以職，供水陸之產，為之力作，終歲而不得一飽。為之效死戰爭，而復加科斂。一有微過，遣所親軍斬之上流，而自於下流閱其屍也。日昏，酋醉酣，杖劍散步，峒丁避不及者，手刃焉。類以此為服人之威，何其酷也！

strong zhài dīng strong
寨丁

huán jī mí xī dòng, zhì zhài yǐ lín zhī, jiē wú mín yě, wèi zhī zhài dīng. jìng jiāng fǔ yǒu sāng jiāng zhài. róng zhōu yǒu róng jiāng zhài wǔ yáng zhài yǔ xún jiāng wén cūn chá xī lín xī sì bǎo. yí zhōu yǒu gāo fēng zhài dài xī zhài běi xiá zhài sī lì zhài zhèn níng zhài. yōng zhōu yǒu héng shān zhài wēn rùn zhài tài píng zhài yǒng píng zhài gǔ wàn zhài qiān lóng zhài. qīn zhōu yǒu rú xī zhài dǐ zhuō zhài. qióng zhōu yǒu bǎo xī zhài xī fēng zhài yán dé zhài. wàn ān jūn yǒu wàn quán zhài. jí yáng jūn yǒu tōng yuǎn zhài. fán zhū zhài zhī shù, huò yòng guān jūn, huò dòng dīng, huò zhài dīng. zhài guān huò xún fáng shǐ chén, huò dōu jiān, huò zhī zhài. huò yī zhài yǒu zhǎng èr guān shǔ. shì jiē xì hū zhài zhī dà xiǎo yě. zhū zhài xíng shì, dòng guān huà wài, fǎ zhì bù dé bù shǎo kuān, wēi quán bù dé bù shāo zhòng. fū zhū zhài jiǒng jū yú zhū dòng zhī zhōng, zhài dīng gèng shù, bù xià bǎi rén. bǐ zhài zhī jìng, shān gǔ zǔ shēn, yì cái shēng zhī. jīn biān jìng yàn rán, yì wèi miǎn yǒu cǎi shān zhī yì.
環羈縻溪峒，置寨以臨之，皆吾民也，謂之寨丁。靜江府有桑江寨。融州有融江寨、武陽寨與潯江、文村、茶溪、臨溪四堡。宜州有高峰寨、帶溪寨、北遐寨、思立寨、鎮寧寨。邕州有橫山寨、溫潤寨、太平寨、永平寨、古萬寨、遷隆寨。欽州有如昔寨、抵桌寨。瓊州有寶西寨、西峰寨、延德寨。萬安軍有萬全寨。吉陽軍有通遠寨。凡諸寨之戍，或用官軍，或峒丁，或寨丁。寨官或巡防使臣，或都監，或知寨。或一寨有長貳官屬。是皆系乎寨之大小也。諸寨行事，動關化外，法制不得不少寬，威權不得不稍重。夫諸寨迥居於諸峒之中，寨丁更戍，不下百人。彼寨之境，山谷阻深，異材生之。今邊境晏然，亦未免有采山之役。

strong tǔ dīng bǎo dīng strong
土丁保丁

zì nóng zhì gāo píng, cháo tíng lián yí lù zhī mín yǐ wèi bīng, hù mǎn wǔ dīng zhě, yǐ yī wèi tǔ dīng èr dīng zhě yǐ yī wèi bǎo dīng. xī níng liù nián, zhào yī hé běi yì yǒng lì, xiū lì tiáo zhì rú jìn jūn, zhì dōu yú hòu yǐ xià liù jiē yǐ lì zhī. yīn qí mín zhī zī xù, ér wèi zhī jiē jí, zhuān shǔ jīng lüè sī diào fā. qí bǎo dīng zé lì yú zhōu xiàn, ér yǐ bǎo zhèng tǒng zhī. bā nián, guǎng xī zhū sī qǐ yǐ tǔ dīng jiào yuè, jīn bǎo dīng yì jiào yuè yě. měi suì nóng xì, huì tǔ bǎo dīng, yuè zhōu ruò xiàn, jiào yǐ zuò zuò jìn tuì hào lìng qí gǔ zhī fǎ, yī jì ér bà. lì fǎ zhī yì, gài yǐ guǎng mín diāo ruò, rén wú gù zhì, ruò sù jiào qí mín, yī dàn yǒu jǐng, zé bǎi wàn zhī shī, kě yǐ jù jí. jīn nǎi zhōu xiàn sī yì yú jiào yuè zhī yú, jìn shī chū yì, rán yǒu bù kě bù yì zhě. guǎng xī chéng bì, jiē yǐ tǔ wèi zhōu, fù yǐ wū. yī suì bù qì, duō zhì fǔ yā. wèi jùn jiāng zhě, xiān jǐn jiào yuè zhī dào, yǐ tǐ lì fǎ zhī yì, nǎi yuē chéng wū dāng yòng zhī gōng, fēn bù jié zuò, bù róng sī yì. xún yuè jí shì, jí rì sàn zhī, mín yì lè cóng, ér bù yǐ wèi láo yǐ.
自儂智高平，朝廷聯一路之民以為兵，戶滿五丁者，以一為土丁；二丁者以一為保丁。熙寧六年，詔依河北義勇例，修立條制如禁軍，置都虞候以下六階以隸之。因其民之資序，而為之階級，專屬經略司調發。其保丁則隸於州縣，而以保正統之。八年，廣西諸司乞以土丁教閱，今保丁亦教閱也。每歲農隙，會土、保丁，越州若縣，教以坐作進退號令旗鼓之法，一季而罷。立法之意，蓋以廣民雕弱，人無固志，若素教其民，一旦有警，則百萬之師，可以遽集。今乃州縣私役於教閱之餘，寖失初意，然有不可不役者。廣西城壁，皆以土為周，覆以屋。一歲不葺，多致腐壓。為郡將者，先盡教閱之道，以體立法之意，乃約城屋當用之工，分部竭作，不容私役。旬月集事，即日散之，民亦樂從，而不以為勞矣。

strong xiào yòng strong
效用

guǎng yòu xiào yòng, gài zhū jùn shān chuān guǎng mò, shēng chǐ bù fān, qiáng ruò bù móu, yòu sì fāng zhī jiān mín cuì yān, yú shì zhū jùn suǒ zài, jiǎ qiáng wǔ zhī mín, yǐ xiào yòng míng zhī, háo mín yì jiè guān wèi zhòng. zì wáng xuān líng tiě xiè shí wèi biàn, lài xiào yòng lì gōng. jué hòu jīng lüè sī nǎi zhì xiào yòng wǔ bǎi rén yú jìng jiāng. fán qiáng dào dài sǐ táo zú wáng mìng yǔ qí qiáng wǔ yuàn cóng zhī mín xián jí yān. shàn jiē duǎn rèn yǐ cù zéi, yǐn rán xíng shì, yǒu zú qǔ zhě. jìng jiāng xiào yòng, zì chéng yī jūn. ruò nǎi zhū jùn xiào yòng, sàn zài mín jiān, yóu cún ér bù fèi.
廣右效用，蓋諸郡山川廣莫，生齒不蕃，強弱不侔，又四方之奸民萃焉，於是諸郡所在，假強武之民，以「效用」名之，豪民亦借官為重。自王宣、凌鐵、謝實為變，賴效用立功。厥後經略司乃置效用五百人於靜江。凡強盜貸死、逃卒亡命與其強武願從之民咸集焉。善接短刃以蹙賊，隱然形勢，有足取者。靜江效用，自成一軍。若乃諸郡效用，散在民間，猶存而不廢。

strong tǔ xuān strong
土宣

guǎng xī jùn bīng zú, suì yǒu yā mǎ gāng shǎng, lèi zhì shòu xuān. yā mǎ wǎng lái fàn mài zhì duō zī, yì yǒu lèi shǎng bǔ guān zhě. jué hòu cháo tíng jiǎn shǎng, zhǐ xǔ zhuǎn zhì shí jiāng, bù xǔ shòu xuān. yú shì biān zhōu shǒu chén, pián yí chū tiē bǔ fù dōu yú hòu, wèi zhī tǔ xuān. qí jiān yì yǒu yǐ sī ēn, bù lìng zhì jiē jí ér bǔ fù dōu yú hòu zhě, suī bù qǐng hòu lù ér wèi pái jūn yǐ.
廣西郡兵卒，歲有押馬綱賞，累至受宣。押馬往來販賣至多貲，亦有累賞補官者。厥後朝廷減賞，只許轉至十將，不許受宣。於是邊州守臣，便宜出帖補副都虞候，謂之土宣。其間亦有以私恩，不令陟階級而補副都虞候者，雖不請厚祿而為排軍矣。

strong wǔ mín strong
五民

qīn mín yǒu wǔ zhǒng yī yuē tǔ rén, zì xī luò yuè zhǒng lèi yě. jū yú cūn luò, róng mào bǐ yě, yǐ chún shé zá wèi yīn shēng, shū bù kě xiǎo, wèi zhī lóu yǔ. èr yuē běi rén, yǔ yán píng yì, ér zá yǐ nán yīn. běn xī běi liú mín, zì wǔ dài zhī luàn, zhàn jí yú qīn zhě yě. sān yuē lǐ rén, shǐ chēng lǐ liáo zhě shì yě. cǐ zhǒng zì mán dòng chū jū, zhuān shì yāo guài, ruò qín shòu rán, yǔ yīn yóu bù kě xiǎo. sì yuē shè gēng rén, běn fú jiàn rén, shè dì ér gēng yě. zi sūn jǐn mǐn yīn. wǔ yuē dàn rén, yǐ zhōu wèi shì, fú hǎi ér shēng, yǔ shì fú guǎng, zá yǐ guǎng dōng xī zhī yīn. dàn bié yǒu jì.
欽民有五種；一曰土人，自昔駱越種類也。居於村落，容貌鄙野，以唇舌雜為音聲，殊不可曉，謂之蔞語。二曰北人，語言平易，而雜以南音。本西北流民，自五代之亂，占籍於欽者也。三曰俚人，史稱俚獠者是也。此種自蠻峒出居，專事妖怪，若禽獸然，語音尤不可曉。四曰射耕人，本福建人，射地而耕也。子孫盡閩音。五曰蜑人，以舟為室，浮海而生，語似福、廣，雜以廣東、西之音。蜑別有記。

strong duò nóng strong
惰農

shēn guǎng, kuàng tǔ mí wàng, tián jiā suǒ gēng, bǎi zhī yī ěr. bì shuǐ quán dōng xià cháng zhù zhī dì, rán hòu wèi tián. gǒu fū cùn gāo yǎng, gòng qì ér bù gù. qí gēng yě, jǐn qǔ pò kuài, bù fù shēn yì. nǎi jiù tián diǎn zhǒng, gèng bù yí yāng. jì zhǒng zhī hòu, hàn bù qiú shuǐ, lào bù shū jué, jì wú fèn rǎng, yòu bù zǐ yún, yī rèn yú tiān. jì huò, zé shù shǒu zuò shí yǐ zú suì. qí qī nǎi fù fàn yǐ shàn zhī, jǐ zé bào zi xī yóu, yōng duò mò shén yān. bǐ guǎng rén jiē bàn léi zhǎng bìng, yī rì lì zuò, míng rì bì bìng, huò zhì sǐ ěr.
深廣，曠土彌望，田家所耕，百之一爾。必水泉冬夏常注之地，然後為田。苟膚寸高仰，共棄而不顧。其耕也，僅取破塊，不復深易。乃就田點種，更不移秧。既種之後，旱不求水，澇不疏決，既無糞壤，又不耔耘，一任於天。既獲，則束手坐食以卒歲。其妻乃負販以贍之，己則抱子嬉遊，慵惰莫甚焉。彼廣人皆半羸長病，一日力作，明日必病，或至死耳。

strong sēng dào strong
僧道

nán zhōng zhōu xiàn, yǒu sì guān ér wú sēng dào. rén pín bù néng de dù dié, yǒu cí bù dié zhě wú jǐ, yú jiē tóng xíng. yǐ gōng yīng shèng jié wèi míng, pàn gōng píng yú zhōu xiàn, quán xíng tì fà dài guān, suì wèi zhēn sēng dào. rú chū gōng jù, qí shuō wèi bèi dào zāo huǒ, shī qù dù dié, guān wèi gěi jù wèi píng, suì yǐ tì dài.
南中州縣，有寺觀而無僧道。人貧不能得度牒，有祠部牒者無幾，余皆童行。以供應聖節為名，判公憑於州縣，權行剃髮戴冠，遂為真僧道。如出公據，其說謂被盜遭火，失去度牒，官為給據為憑，遂以剃戴。