1 tài zōng yuē: gāo lì shù qīn xīn luó, zhèn qiǎn shǐ yù, bù fèng zhào, jiāng tǎo zhī, rú hé?
1、太宗曰：「高麗數侵新羅，朕遣使諭，不奉詔，將討之，如何？」
jìng yuē: tàn zhī gài sū wén zì shì zhī bīng, wèi zhōng guó wú néng tǎo, gù wéi mìng. chén qǐng shī sān wàn qín zhī.
靖曰：「探知蓋蘇文自恃知兵，謂中國無能討，故違命。臣請師三萬擒之。」
tài zōng yuē: bīng shǎo dì yáo, hé shù lín zhī?
太宗曰：「兵少地遙，何術臨之？」
jìng yuē: chén yǐ zhèng bīng.
靖曰：「臣以正兵。」
tài zōng yuē: píng tū jué shí yòng zhèng bīng, jīn yán zhèng bīng, hé yě?
太宗曰：「平突厥時用正兵，今言正兵，何也？」
jìng yuē: zhū gé liàng qī qín mèng huò, wú tā dào, zhèng bīng ér yǐ yǐ.
靖曰：「諸葛亮七擒孟獲，無他道，正兵而已矣。」
tài zōng yuē: jìn mǎ lóng tǎo liáng zhōu, yì shì yī bā zhèn tú, zuò piān xiāng chē. dì guǎng, zé yòng lù jiǎo chē yíng lù xiá, zé mù wū shī yú chē shàng, qiě zhàn qiě qián. xìn hū, zhèng bīng gǔ rén suǒ zhòng yě!
太宗曰：「晉馬隆討涼州，亦是依八陣圖，作偏箱車。地廣，則用鹿角車營；路狹，則木屋施於車上，且戰且前。信乎，正兵古人所重也！」
jìng yuē: chén tǎo tū jué, xī xíng shù qiān lǐ. ruò fēi zhèng bīng, ān néng zhì yuǎn? piān xiāng lù jiǎo, bīng zhī dà yào: yī zé zhì lì, yī zé qián jù, yī zé shù bù wǔ, sān zhě dié xiāng wèi yòng. sī mǎ lóng suǒ de gǔ fǎ shēn yě!
靖曰：「臣討突厥，西行數千里。若非正兵，安能致遠？偏箱、鹿角，兵之大要：一則治力，一則前拒，一則束部伍，三者迭相為用。斯馬隆所得古法深也！」
2 tài zōng yuē: zhèn pò sòng lǎo shēng, chū jiāo fēng, yì shī shǎo què. zhèn qīn yǐ tiě qí, zì nán yuán chí xià, héng tū zhī, lǎo shēng bīng duàn hòu, dà kuì, suì qín zhī. cǐ zhèng bīng hū, qí bīng hū?
2、太宗曰：「朕破宋老生，初交鋒，義師少卻。朕親以鐵騎，自南原馳下，橫突之，老生兵斷後，大潰，遂擒之。此正兵乎，奇兵乎？」
jìng yuē: bì xià tiān zòng shèng wǔ, fēi xué ér néng. chén àn bīng fǎ, zì huáng dì yǐ lái, xiān zhèng ér hòu qí, xiān rén yì ér hòu quán jué. qiě huò yì zhī zhàn, shī yǐ yì jǔ zhě, zhèng yě jiàn chéng zhuì mǎ, yòu jūn shǎo què zhě, qí yě.
靖曰：「陛下天縱聖武，非學而能。臣按兵法，自黃帝以來，先正而後奇，先仁義而後權譎。且霍邑之戰，師以義舉者，正也建成墜馬，右軍少卻者，奇也。」
tài zōng yuē: bǐ shí shǎo què, jǐ bài dà shì, hé wèi qí xié?
太宗曰：「彼時少卻，幾敗大事，曷謂奇邪？」
jìng yuē: fán bīng yǐ xiàng qián wèi zhèng, hòu què wèi qí. qiě yòu jūn bù què, zé lǎo shēng ān zhì zhī lái zāi? fǎ yuē: lì ér yòu zhī, luàn ér qǔ zhī lǎo shēng bù zhī bīng, shì yǒng jí jìn, bù yì duàn hòu, jiàn qín yú bì xià, cǐ suǒ wèi yǐ qí wèi zhèng yě.
靖曰：「凡兵以向前為正，後卻為奇。且右軍不卻，則老生安致之來哉？《法》曰：『利而誘之，亂而取之』老生不知兵，恃勇急進，不意斷後，見擒於陛下，此所謂以奇為正也。」
tài zōng yuē: huò qù bìng àn yǔ sūn wú hé, chéng yǒu shì fū? dāng yòu jūn zhī què yě, gāo zǔ shī sè, jí zhèn fèn jī, fǎn wèi wǒ lì. sūn wú àn hé, qīng shí zhī yán.
太宗曰：「霍去病暗與孫、吳合，誠有是夫？當右軍之卻也，高祖失色，及朕奮擊，反為我利。孫、吳暗合，卿實知言。」
tài zōng yuē: fán bīng què, jiē wèi zhī qí hū?
太宗曰：「凡兵卻，皆謂之奇乎？」
jìng yuē: bù rán. fū bīng què, qí cān chà ér bù qí, gǔ dà xiǎo ér bù yīng, lìng xuān xiāo ér bù yī, cǐ zhēn bài yě, fēi qí yě ruò qí qí gǔ yīng, hào rú yī, fēn fēn yún yún, suī tuì zǒu, fēi bài yě, bì yǒu qí yě. fǎ yuē yáng běi wù zhuī, yòu yuē néng ér shì zhī bù néng, jiē qí zhī wèi yě.
靖曰：「不然。夫兵卻，旗參差而不齊，鼓大小而不應，令喧囂而不一，此真敗也，非奇也；若旗齊鼓應，號如一，紛紛紜紜，雖退走，非敗也，必有奇也。《法》曰『徉北勿追』，又曰『能而示之不能』，皆奇之謂也。」
tài zōng yuē: huò yì zhī zhàn, yòu jūn shǎo què, qí tiān hū? lǎo shēng bèi qín, qí rén hū?
太宗曰：「霍邑之戰，右軍少卻，其天乎？老生被擒，其人乎？」
jìng yuē: ruò fēi zhèng bīng biàn wèi qí, qí bīng biàn wèi zhèng, zé ān néng shèng zāi? gù shàn yòng bīng zhě, qí zhèng, rén ér yǐ. biàn ér shén zhī, suǒ yǐ tuī hū tiān yě. tài zōng fǔ shǒu.
靖曰：「若非正兵變為奇，奇兵變為正，則安能勝哉？故善用兵者，奇正，人而已。變而神之，所以推乎天也。」太宗俛首。
3 tài zōng yuē: qí zhèng sù fēn zhī yú, lín shí zhì zhī yú?
3、太宗曰：「奇正素分之歟，臨時制之歟？」
jìng yuē: àn cáo gōng xīn shū yuē: jǐ èr ér dí yī, zé yī shù wèi zhèng, yī shù wèi qí jǐ wǔ ér dí yī. zé sān shù wèi zhèng, èr shù wèi qí. cǐ yán dà lüè ěr. wéi sūn wǔ yún: zhàn shì bù guò qí zhèng, qí zhèng zhī biàn, bù kě shèng qióng. qí zhèng xiāng shēng, rú xún hái zhī wú duān, shú néng qióng zhī? sī dé zhī yǐ, ān yǒu sù fēn zhī xié? ruò shì zú wèi xí wú fǎ, piān bì wèi shú wú lìng, zé bì wèi zhī èr shù. jiào zhàn shí, gè rèn qí gǔ, dié xiāng fēn hé, gù yuē fēn hé zhī biàn, cǐ jiào zhàn zhī shù ěr. jiào yuè jì chéng, zhòng zhī wú fǎ, rán hòu rú qū qún yáng, yóu jiāng suǒ zhǐ, shú fēn qí zhèng zhī bié zāi? sūn wǔ suǒ wèi xíng rén ér wǒ wú xíng. cǐ nǎi qí zhèng zhī jí zhì. shì yǐ sù fēn zhě jiào yuè yě, lín shí zhì biàn zhě bù kě shèng qióng yě.
靖曰：「按曹公《新書》曰：『己二而敵一，則一術為正，一術為奇；己五而敵一。則三術為正，二術為奇。』此言大略耳。唯孫武云：『戰勢不過奇正，奇正之變，不可勝窮。奇正相生，如循還之無端，孰能窮之？』斯得之矣，安有素分之邪？若士卒未習吾法，偏裨未熟吾令，則必為之二術。教戰時，各認旗鼓，迭相分合，故曰分合之變，此教戰之術耳。教閱既成，眾知吾法，然後如驅群羊，由將所指，孰分奇正之別哉？孫武所謂『形人而我無形』。此乃奇正之極致。是以素分者教閱也，臨時制變者不可勝窮也。」
tài zōng yuē: shēn hū, shēn hū! cáo gōng bì zhī zhī yǐ. dàn xīn shū suǒ yǐ shòu zhū jiāng ér yǐ, fēi qí zhèng běn fǎ.
太宗曰：「深乎，深乎！曹公必知之矣。但《新書》所以授諸將而已，非奇正本法。」
tài zōng yuē: cáo gōng yún qí bīng páng jī, qīng wèi ruò hé?
太宗曰：「曹公雲『奇兵旁擊』，卿謂若何？」
jìng yuē: chén àn cáo gōng zhù sūn zǐ yuē: xiān chū hé zhàn wèi zhèng, hòu chū wèi qí. cǐ shuō yǔ páng jī zhī shuō yì yě. chén yú wèi dà zhòng suǒ hé wèi zhèng, jiāng suǒ zì chū wèi qí, wū yǒu xiān hòu páng jī zhī jū zāi?
靖曰：「臣按曹公注《孫子》曰：『先出合戰為正，後出為奇。』此說與旁擊之說異也。臣愚謂大眾所合為正，將所自出為奇，烏有先後、旁擊之拘哉？」
tài zōng yuē: wú zhī zhèng, shǐ dí shì yǐ wèi qí wú zhī qí, shǐ dí shì yǐ wèi zhèng sī suǒ wèi xíng rén zhě yú? yǐ qí wèi zhèng, yǐ zhèng wèi qí, biàn huà mò cè, sī suǒ wèi wú xíng zhě yú?
太宗曰：「吾之正，使敵視以為奇；吾之奇，使敵視以為正；斯所謂『形人者』歟？以奇為正，以正為奇，變化莫測，斯所謂『無形者』歟？」
jìng zài bài yuē: bì xià shén shèng, jiǒng chū gǔ rén, fēi chén suǒ jí.
靖再拜曰：「陛下神聖，迥出古人，非臣所及。」
4 tài zōng yuē: fēn hé wèi biàn zhě, qí zhēng an zài?
4、太宗曰：「分合為變者，奇正安在？」
jìng yuē: shàn yòng bīng zhě, wú bù zhèng, wú bù qí, shǐ dí mò cè, gù zhèng yì shèng, qí yì shèng, sān jūn zhī shì zhǐ zhī qí shèng, mò zhī qí suǒ yǐ shèng, fēi biàn ér tōng, ān néng zhì shì zāi! fēn hé suǒ chū, wéi sūn wǔ néng zhī. wú qǐ ér xià, mò kě jí yān.
靖曰：「善用兵者，無不正，無不奇，使敵莫測，故正亦勝，奇亦勝，三軍之士止知其勝，莫知其所以勝，非變而通，安能至是哉！分合所出，唯孫武能之。吳起而下，莫可及焉。」
tài zōng yuē: wú shù ruò hé?
太宗曰：「吳術若何？」
jìng yuē: chén qǐng lüè yán zhī. wèi wǔ hòu wèn wú qǐ liǎng jūn xiāng xiàng, qǐ yuē: shǐ jiàn ér yǒng zhě qián jī, fēng shǐ jiāo ér běi, běi ér wù fá, guān dí jìn qǔ. yī zuò yì qǐ, bēn běi bù zhuī, zé dí yǒu móu yǐ. ruò xī zhòng zhuī běi, xíng zhǐ zòng héng, cǐ dí rén bù cái, jī zhī wù yí. chén wèi wú shù dà shuài lèi cǐ, fēi sūn wǔ suǒ wèi yǐ zhèng hé yě.
靖曰：「臣請略言之。魏武侯問吳起兩軍相向，起曰：『使賤而勇者前擊，鋒始交而北，北而勿罰，觀敵進取。一坐一起，奔北不追，則敵有謀矣。若悉眾追北，行止縱橫，此敵人不才，擊之勿疑。』臣謂吳術大率類此，非孫武所謂以正合也。」
tài zōng yuē: qīng jiù hán qín wǔ cháng yán, qīng kě yǔ lùn sūn wú, yì qí zhèng zhī wèi hū?
太宗曰：「卿舅韓擒武嘗言，卿可與論孫、吳，亦奇正之謂乎？」
jìng yuē: qín wǔ ān zhī qí zhèng zhī jí, dàn yǐ qí wèi qí, yǐ zhèng wèi zhèng ěr! céng wèi zhī qí zhèng xiāng biàn, xún huán wú qióng zhě yě.
靖曰：「擒武安知奇正之極，但以奇為奇，以正為正耳！曾未知奇正相變，循環無窮者也。」
5 tài zōng yuē: gǔ rén lín zhèn chū qí, gōng rén bù yì, sī yì xiāng biàn zhī fǎ hū?
5、太宗曰：「古人臨陣出奇，攻人不意，斯亦相變之法乎？」
jìng yuē: qián dài zhàn dòu, duō shì yǐ xiǎo shù ér shèng wú shù, yǐ piàn shàn ér shèng wú shàn, sī ān zú yǐ lùn bīng fǎ yě? ruò xiè xuán zhī pò jiān, fēi xiè xuán zhī shàn yě, gài jiān zhī bù shàn yě.
靖曰：「前代戰鬥，多是以小術而勝無術，以片善而勝無善，斯安足以論兵法也？若謝玄之破堅，非謝玄之善也，蓋堅之不善也。」
tài zōng gù shì chén jiǎn xiè xuán chuán yuè zhī, yuē: jiān shén chù shì bù shàn?
太宗顧侍臣檢《謝玄傳》閱之，曰：「堅甚處是不善？」
jìng yuē: chén guān jiān zài jì yuē qín zhū jūn jiē kuì sàn, wéi mù róng chuí yī jūn dú quán. jiān yǐ qiān yú qí fù zhī, chuí zi bǎo quàn chuí shā jiān, bù guǒ. cǐ yǒu yǐ jiàn qín jūn zhī luàn, mù róng chuí dú quán, gài jiān wèi chuí suǒ xiàn míng yǐ. fū wèi rén suǒ xiàn ér yù shèng dí, bù yì nán hū? chén gù yuē wú shù yān, jiān zhī lèi shì yě.
靖曰：「臣觀《堅載記》曰秦諸軍皆潰散，唯慕容垂一軍獨全。堅以千餘騎赴之，垂子寶勸垂殺堅，不果。此有以見秦軍之亂，慕容垂獨全，蓋堅為垂所陷明矣。夫為人所陷而欲勝敵，不亦難乎？臣故曰無術焉，堅之類是也。」
tài zōng yuē: sūn zi wèi duō suàn shèng shǎo suàn, yǒu yǐ zhī shǎo suàn shèng wú suàn. fán shì jiē rán.
太宗曰：「《孫子》謂多算勝少算，有以知少算勝無算。凡事皆然。」
6 tài zōng yuē: huáng dì bīng fǎ, shì chuán wò qí wén, huò wèi wèi wò jī wén, hé wèi yě?
6、太宗曰：「黃帝兵法，世傳《握奇文》，或謂為《握機文》，何謂也？」
jìng yuē: qí yīn jī, gù huò chuán wèi jī, qí yì zé yī. kǎo qí cí yún: sì wèi zhèng, sì wèi qí, yú qí wèi wò jī. qí, yú líng yě. yīn cǐ yīn jī. chén yú wèi bīng wú bú shì jī, ān zài hu wò ér yán yě? dāng wèi yú qí zé shì. fū zhèng bīng shòu zhī yú jūn, qí bīng jiāng suǒ zì chū. fǎ yuē: lìng sù xíng yǐ jiào qí mín zhě, zé mín fú. cǐ shòu zhī yú jūn zhě yě. yòu yuē: bīng bù yù yán, jūn mìng yǒu suǒ bù shòu. cǐ jiāng suǒ zì chū zhě yě. fán jiāng zhèng ér wú qí, zé shǒu jiāng yě qí ér wú zhèng, zé dòu jiāng yě qí zhèng jiē dé, guó zhī fǔ yě. shì gù wò jī wò qí běn wú èr fǎ. zài xué zhě jiān tōng ér yǐ.
靖曰：「奇音機，故或傳為機，其義則一。考其辭云：『四為正，四為奇，餘奇為握機。』奇，餘零也。因此音機。臣愚謂兵無不是機，安在乎握而言也？當為餘奇則是。夫正兵受之於君，奇兵將所自出。《法》曰：『令素行以教其民者，則民服。』此受之於君者也。又曰：『兵不豫言，君命有所不受。』此將所自出者也。凡將正而無奇，則守將也；奇而無正，則斗將也；奇正皆得，國之輔也。是故握機、握奇本無二法。在學者兼通而已。」
7 tài zōng yuē: chén shù yǒu jiǔ, zhōng xīn líng zhě, dà jiāng wò zhī, sì miàn bā xiàng, jiē qǔ zhǔn yān. chén jiān róng chén, duì jiān róng duì. yǐ qián wèi hòu, yǐ hòu wèi qián. jìn wú sù bēn, tuì wú jù zǒu. sì tóu bā wěi, chù chù wèi shǒu. dí chōng qí zhōng, liǎng tóu jiē jiù. shù qǐ yú wǔ, ér zhōng yú bā. cǐ hé wèi yě?
7、太宗曰：「陳數有九，中心零者，大將握之，四面八向，皆取准焉。陳間容陳，隊間容隊。以前為後，以後為前。進無速奔，退無遽走。四頭八尾，觸處為首。敵沖其中，兩頭皆救。數起於五，而終於八。此何謂也？」
jìng yuē: zhū gé liàng yǐ shí zòng héng bù wèi bā háng, fāng chén zhī fǎ jí cǐ tú yě. chén cháng jiào yuè, bì xiān cǐ chén. shì suǒ chuán wò jī wén, gài dé qí cū yě.
靖曰：「諸葛亮以石縱橫布為八行，方陳之法即此圖也。臣嘗教閱，必先此陳。世所傳《握機文》，蓋得其粗也。」
8 tài zōng yuē: tiān dì fēng yún lóng hǔ niǎo shé, sī bā zhèn, hé yì yě?
8、太宗曰：「天、地、風、雲、龍、虎、鳥、蛇，斯八陣，何義也？」
jìng yuē: chuán zhī zhě, wù yě. gǔ rén mì cáng cǐ fǎ, gǔ guǐ shè bā míng ěr. bā zhèn, běn yī yě, fēn wèi bā yān. ruò tiān dì zhě, běn hū qí hào fēng yún zhě, běn hū fān míng lóng hǔ niǎo shé, běn hū duì wǔ zhī bié. hòu shì wù chuán, guǐ shè wù xiàng, hé zhǐ bā ér yǐ hū?
靖曰：「傳之者，誤也。古人秘藏此法，古詭設八名耳。八陣，本一也，分為八焉。若天、地者，本乎旗號；風、雲者，本乎旛名；龍、虎、鳥、蛇，本乎隊伍之別。後世誤傳，詭設物象，何止八而已乎？」
9 tài zōng yuē: shù qǐ yú wǔ, ér zhōng yú bā, zé fēi shè xiàng, shí gǔ zhèn yě. qīng shì chén zhī.
9、太宗曰：「數起於五，而終於八，則非設象，實古陣也。卿試陳之。」
jìng yuē: chén àn huáng dì shǐ lì qiū jǐng zhī fǎ, yīn yǐ zhì bīng, gù jǐng fēn sì dào, bā jiā chù zhī, qí xíng jǐng zì, kāi fāng jiǔ yān. wǔ wèi chén fǎ, sì wèi xián dì cǐ suǒ wèi shù qǐ yú wǔ yě. xū qí zhōng, dà jiāng jū zhī huán qí sì miàn, zhū bù lián rào cǐ suǒ wèi zhōng yú bā yě. jí hū biàn huà zhì dí, zé fēn fēn yún yún, dòu luàn ér fǎ bù luàn hùn hùn dùn dùn, xíng yuán ér shì bù sàn. cǐ suǒ wèi sàn ér chéng bā, fù ér wèi yī zhě yě.
靖曰：「臣按黃帝始立丘井之法，因以制兵，故井分四道，八家處之，其形井字，開方九焉。五為陳法，四為閒地；此所謂數起於五也。虛其中，大將居之環其四面，諸部連繞；此所謂終於八也。及乎變化制敵，則紛紛紜紜，斗亂而法不亂；混混沌沌，形圓而勢不散。此所謂散而成八，復而為一者也。」
tài zōng yuē: shēn hū, huáng dì zhī zhì bīng yě! hòu shì suī yǒu tiān zhì shén lüè, mò néng chū qí kǔn yù. jiàng cǐ shú yǒu jì zhī zhě hū?
太宗曰：「深乎，黃帝之制兵也！後世雖有天智神略，莫能出其閫閾。降此孰有繼之者乎？」
jìng yuē: zhōu zhī shǐ xìng, zé tài gōng shí shàn qí fǎ: shǐ yú qí dōu, yǐ jiàn jǐng mǔ róng chē sān bǎi liàng, hǔ bì sān bǎi rén, yǐ lì jūn zhì liù bù qī bù, liù fá qī fá, yǐ jiào zhàn fǎ. chén shī mù yě, tài gōng yǐ bǎi fū zhì shī, yǐ chéng wǔ gōng, yǐ sì wàn wǔ qiān rén shèng zhòu qī shí wàn zhòng. zhōu sī mǎ fǎ, běn tài gōng zhě yě. tài gōng jì méi, qí rén dé qí yí fǎ. zhì huán gōng bà tiān xià, rèn guǎn zhòng, fù xiū tài gōng fǎ, wèi zhī jié zhì zhī shī. zhū hóu bì fú.
靖曰：「周之始興，則太公實繕其法：始於岐都，以建井畝；戎車三百輛，虎賁三百人，以立軍制；六步七步，六伐七伐，以教戰法。陳師牧野，太公以百夫制師，以成武功，以四萬五千人勝紂七十萬眾。周《司馬法》，本太公者也。太公既沒，齊人得其遺法。至桓公霸天下，任管仲，復修太公法，謂之節制之師。諸侯畢服。」
tài zōng yuē: rú zhě duō yán guǎn zhòng bà chén ér yǐ, shū bù zhī bīng fǎ nǎi běn yú wáng zhì yě. zhū gé liàng wáng zuǒ zhī cái, zì bǐ guǎn lè, yǐ cǐ zhī guǎn zhòng yì wáng zuǒ yě. dàn zhōu shuāi shí, wáng bù néng yòng, gù jiǎ qí xìng shī ěr.
太宗曰：「儒者多言管仲霸臣而已，殊不知兵法乃本於王制也。諸葛亮王佐之才，自比管、樂，以此知管仲亦王佐也。但周衰時，王不能用，故假齊興師爾。」
jìng zài bài yuē: bì xià shén shèng, zhī rén rú cǐ, lǎo chén suī sǐ, wú kuì xī xián yě. chén qǐng yán guǎn zhòng zhì qí zhī fǎ: sān fēn qí guó, yǐ wèi sān jūn wǔ jiā wèi guǐ, gù wǔ rén wèi wǔ shí guǐ wèi lǐ, gù wǔ shí rén wèi xiǎo róng sì lǐ wèi lián, gù èr bǎi rén wèi zú shí lián wèi xiāng, gù èr qiān rén wèi lǚ wǔ xiāng yī shī, gù wàn rén wèi jūn. yì yóu sī mǎ fǎ yī shī wǔ lǚ yī lǚ wǔ zú zhī yì yān. qí shí jiē dé tài gōng zhī yí fǎ.
靖再拜曰：「陛下神聖，知人如此，老臣雖死，無愧昔賢也。臣請言管仲制齊之法：三分齊國，以為三軍；五家為軌，故五人為伍；十軌為里，故五十人為小戎；四里為連，故二百人為卒；十連為鄉，故二千人為旅五鄉一師，故萬人為軍。亦由《司馬法》一師五旅、一旅五卒之義焉。其實皆得太公之遺法。」
10 tài zōng yuē: sī mǎ fǎ, rén jiē yán ráng jū suǒ shù, shì yú, fǒu yě?
10、太宗曰：「《司馬法》，人皆言穰苴所述，是歟，否也？」
jìng yuē: àn shǐ jì. ráng jū chuán, qí jǐng gōng shí, ráng jū shàn yòng bīng, bài yàn jìn zhī shī, jǐng gōng zūn wèi sī mǎ zhī guān, yóu shì chēng sī mǎ ráng jū, zi sūn hào sī mǎ shì. zhì qí wēi wáng, zhuī lùn gǔ sī mǎ fǎ, yòu shù ráng jū suǒ xué, suì yǒu sī mǎ ráng jū shū shù shí piān, jīn shì suǒ chuán bīng jiā zhě liú, yòu fēn quán móu xíng shì yīn yáng jì qiǎo sì zhǒng, jiē chū sī mǎ fǎ yě.
靖曰：「按《史記.穰苴傳》，齊景公時，穰苴善用兵，敗燕、晉之師，景公尊為司馬之官，由是稱司馬穰苴，子孫號司馬氏。至齊威王，追論古司馬法，又述穰苴所學，遂有《司馬穰苴書》數十篇，今世所傳兵家者流，又分權謀、形勢、陰陽、技巧四種，皆出《司馬法》也。」
tài zōng yuē: hàn zhāng liáng hán xìn xù cì bīng fǎ, fán bǎi bā shí èr jiā, shān qǔ yào yòng, dìng zhe sān shí wǔ jiā. jīn shī qí chuán, hé yě?
太宗曰：「『漢張良、韓信序次兵法，凡百八十二家，刪取要用，定著三十五家。』今失其傳，何也？」
jìng yuē: zhāng liáng suǒ xué, tài gōng liù tāo sān lüè shì yě. hán xìn suǒ xué, ráng jū sūn wǔ shì yě. rán dà tǐ bù chū sān mén sì zhǒng ér yǐ.
靖曰：「張良所學，太公《六韜》、《三略》是也。韓信所學，穰苴、孫武是也。然大體不出『三門』『四種』而已。」
tài zōng yuē: hé wèi sān mén?
太宗曰：「何謂『三門』？」
jìng yuē: chén àn tài gōng móu bā shí yī piān, suǒ wèi yīn móu. bù kě yǐ yán qióng tài gōng yán qī shí yī piān, bù kě yǐ bīng qióng tài gōng bīng bā shí wǔ piān, bù kě yǐ cái qióng. cǐ sān mén yě.
靖曰：「臣按《太公謀》八十一篇，所謂陰謀。不可以言窮；《太公言》七十一篇，不可以兵窮；《太公兵》八十五篇，不可以財窮。此『三門』也。」
tài zōng yuē: hé wèi sì zhǒng?
太宗曰：「何謂『四種』？」
jìng yuē: hàn rèn hóng suǒ lùn shì yě. fán bīng jiā liú, quán móu wèi yī zhǒng, xíng shì wèi yī zhǒng, jí yīn yáng jì qiǎo èr zhǒng, cǐ sì zhǒng yě.
靖曰：「漢任宏所論是也。凡兵家流，權謀為一種，形勢為一種，及陰陽、技巧二種，此『四種』也。」
11 tài zōng yuē: sī mǎ fǎ shǒu xù sōu shòu, hé yě?
11、太宗曰：「《司馬法》首序蒐狩，何也？」
jìng yuē: shùn qí shí ér yào zhī yǐ shén, zhòng qí shì yě. zhōu lǐ zuì wèi dà zhèng: chéng yǒu qí yáng zhī sōu, kāng yǒu fēng gōng zhī cháo, mù yǒu tú shān zhī huì, cǐ tiān zǐ zhī shì yě. jí zhōu shuāi, qí huán yǒu shào líng zhī shī, jìn wén yǒu jiàn tǔ zhī méng, cǐ zhū hóu fèng xíng tiān zǐ zhī shì yě. qí shí yòng jiǔ fá zhī fǎ yǐ wēi bù kè. jiǎ zhī yǐ cháo huì, yīn zhī yǐ xún yóu, xùn zhī yǐ jiǎ bīng, yán wú shì bīng bù wàng jǔ, bì yú nóng xì, bù wàng wǔ bèi yě. gù shǒu xù sōu shòu, bù qí shēn hū?
靖曰：「順其時而要之以神，重其事也。周禮最為大政：成有歧陽之蒐，康有酆宮之朝，穆有塗山之會，此天子之事也。及周衰，齊桓有召陵之師，晉文有踐土之盟，此諸侯奉行天子之事也。其實用九伐之法以威不恪。假之以朝會，因之以巡遊，訓之以甲兵，言無事兵不妄舉，必於農隙，不忘武備也。故首序蒐狩，不其深乎？」
12 tài zōng yuē: chūn qiū chǔ zi èr guǎng zhī fǎ yún: bǎi guān xiàng wù ér dòng, jūn zhèng bù jiè ér bèi. cǐ yì dé zhōu zhì yú?
12、太宗曰：「春秋楚子二廣之法云：『百官象物而動，軍政不戒而備。』此亦得周制歟？」
jìng yuē: àn zuǒ shì shuō, chǔ zi chéng guǎng sān shí chéng, guǎng yǒu yī zú, zú piān zhī liǎng. jūn xíng yòu yuán, yǐ yuán wèi fǎ, gù xié yuán ér zhàn, jiē zhōu zhì yě. chén wèi bǎi rén yuē zú, wǔ shí rén yuē liǎng, cǐ shì měi chē yī chéng, yòng shì bǎi wǔ shí rén, bǐ zhōu zhì chà duō ěr. zhōu yī chéng bù zú qī shí èr rén, jiǎ shì sān rén. yǐ èr shí wǔ rén wèi yī jiǎ, fán sān jiǎ, gòng qī shí wǔ rén. chǔ, shān zé zhī guó, chē shǎo ér rén duō. fēn wèi sān duì, zé yǔ zhōu zhì tóng yǐ.
靖曰：「按左氏說，楚子乘廣三十乘，廣有一卒，卒偏之兩。軍行右轅，以轅為法，故挾轅而戰，皆周制也。臣謂百人曰卒，五十人曰兩，此是每車一乘，用士百五十人，比周制差多耳。周一乘步卒七十二人，甲士三人。以二十五人為一甲，凡三甲，共七十五人。楚，山澤之國，車少而人多。分為三隊，則與周制同矣。」
13 tài zōng yuē: chūn qiū xún wú fá dí, huǐ chē wèi xíng, yì zhèng bīng yú, qí bīng yú?
13、太宗曰：「春秋荀吳伐狄，毀車為行，亦正兵歟，奇兵歟？」
jìng yuē: xún wú yòng chē fǎ ěr, suī shě chē ér fǎ zài qí zhōng yān. yī wèi zuǒ jiǎo, yī wèi yòu jiǎo, yī wèi qián jù, fēn wèi sān duì, cǐ yī chéng fǎ yě, qiān wàn chéng jiē rán. chén àn cáo gōng xīn shū yún: gōng chē qī shí wǔ rén, qián jù yī duì, zuǒ yòu jiǎo èr duì, shǒu chē yī duì, chuī zi shí rén, shǒu zhuāng wǔ rén, jiù yǎng wǔ rén, qiáo jí wǔ rén, gòng èr shí wǔ rén. gōng shǒu èr chéng, fán bǎi rén. xìng bīng shí wàn, yòng chē qiān shèng, qīng zhòng èr qiān, cǐ dà shuài xún wú zhī jiù fǎ yě. yòu guān hàn wèi zhī jiān jūn zhì: wǔ chē wèi duì, pú shè yī rén shí chē wèi shī, lǜ zhǎng yī rén fán chē qiān shèng, jiāng lì èr rén. duō duō fǎng cǐ. chén yǐ jīn fǎ cān yòng zhī: zé tiào dàng, qí bīng yě zhàn fēng duì, bù qí xiāng bàn yě zhù duì, jiān chē chéng ér chū yě. chén xī tǎo tū jué, yuè xiǎn shù qiān lǐ, cǐ zhì wèi cháng gǎn yì. gài gǔ fǎ jié zhì, xìn kě zhòng yě.
靖曰：「荀吳用車法耳，雖舍車而法在其中焉。一為左角，一為右角，一為前拒，分為三隊，此一乘法也，千萬乘皆然。臣按曹公《新書》云：攻車七十五人，前拒一隊，左右角二隊，守車一隊，炊子十人，守裝五人，廄養五人，樵汲五人，共二十五人。攻守二乘，凡百人。興兵十萬，用車千乘，輕重二千，此大率荀吳之舊法也。又觀漢魏之間軍制：五車為隊，僕射一人；十車為師，率長一人；凡車千乘，將吏二人。多多仿此。臣以今法參用之：則跳蕩，騎兵也；戰鋒隊，步、騎相半也；駐隊，兼車乘而出也。臣西討突厥，越險數千里，此制未嘗敢易。蓋古法節制，信可重也。」
14 tài zōng xìng líng zhōu huí, zhào jìng cì zuò, yuē: zhèn mìng dào zōng jí ā shǐ nà dù ěr děng tǎo xuē yán tuó, ér tiě lēi zhū bù qǐ zhì hàn guān, zhèn jiē cóng qí qǐng. yán tuó xī zǒu, kǒng wèi hòu huàn, gù qiǎn lǐ jī tǎo zhī. jīn běi huāng xī píng, rán zhū bù fān hàn zá chù, yǐ hé dào jīng jiǔ, shǐ de liǎng quán ān zhī?
14、太宗幸靈州回，召靖賜坐，曰：「朕命道宗及阿史那杜爾等討薛延陀，而鐵勒諸部乞置漢官，朕皆從其請。延陀西走，恐為後患，故遣李勣討之。今北荒悉平，然諸部番漢雜處，以何道經久，使得兩全安之？」
jìng yuē: bì xià chì zì tū jué zhì huí hé bù luò, fàn zhì yì liù shí liù chù, yǐ tōng chì hòu, sī yǐ dé cè yǐ. rán chén yú yǐ wèi, hàn shù yí zì wèi yī fǎ, fān luò yí zì wèi yī fǎ, jiào xí gè yì, wù shǐ hùn tóng. huò yù kòu zhì, zé mì chì zhǔ jiǎng, lín shí biàn hào yì fú, chū qí jī zhī.
靖曰：「陛下敕自突厥至回紇部落，犯置驛六十六處，以通斥候，斯已得策矣。然臣愚以謂，漢戍宜自為一法，番落宜自為一法，教習各異，勿使混同。或遇寇至，則密敕主講，臨時變號易服，出奇擊之。」
tài zōng yuē: hé dào yě?
太宗曰：「何道也？」
jìng yuē: cǐ suǒ wèi duō fāng yǐ wù zhī zhī shù yě. fān ér shì zhī hàn, hàn ér shì zhī fān, bǐ bù zhī fān hàn zhī bié, zé mò néng cè wǒ gōng shǒu zhī jì yǐ. shàn yòng bīng zhě, xiān wèi bù cè, zé dí guāi qí suǒ zhī yě.
靖曰：「此所謂『多方以誤之』之術也。番而示之漢，漢而示之番，彼不知番漢之別，則莫能測我攻守之計矣。善用兵者，先為不測，則敵『乖其所之』也。」
tài zōng yuē: zhèng hé zhèn yì, qīng kě mì jiào biān jiāng. zhǐ yǐ cǐ fān hàn, biàn jiàn qí zhèng zhī fǎ yǐ.
太宗曰：「正合朕意，卿可密教邊將。只以此番、漢，便見奇正之法矣。」
jìng yuē: shèng lǜ tiān zòng, wén yī zhī shí, chén ān néng jí qí shuō zāi!
靖曰：「聖慮天縱，聞一知十，臣安能極其說哉！」
15 tài zōng yuē: zhū gé liàng yán yǒu zhì zhī bīng, wú néng zhī jiāng, bù kě bài yě wú zhì zhī bīng, yǒu néng zhī jiāng, bù kě shèng yě. zhèn yí cǐ tán fēi jí zhì zhī lùn.
15、太宗曰：「諸葛亮言『有制之兵，無能之將，不可敗也；無制之兵，有能之將，不可勝也。』朕疑此談非極致之論。」
jìng yuē: wǔ hòu yǒu suǒ jī yún ěr. chén àn sūn zi yǒu yuē: jiào xí bù míng, lì zú wú cháng, chén bīng zòng héng, yuē luàn. zì gǔ luàn jūn yǐn shèng, bù kě shèng jì. fū jiào dào bù míng zhě, yán jiào yuè wú gǔ fǎ yě lì zú wú cháng zhě, yán jiāng chén quán rèn wú jiǔ zhí yě luàn jūn yǐn shèng zhě, yán jǐ zì kuì bài, fēi dí shèng zhī yě. shì yǐ wǔ hòu yán bīng zú yǒu zhì, suī yōng jiāng wèi bài ruò bīng zú zì luàn, suī xián jiāng wēi zhī. yòu hé yí yān?
靖曰：「武侯有所激雲耳。臣按《孫子》有曰：『教習不明，吏卒無常，陳兵縱橫，曰亂。』自古亂軍引勝，不可勝紀。夫教道不明者，言教閱無古法也；吏卒無常者，言將臣權任無久職也；亂軍引勝者，言己自潰敗，非敵勝之也。是以武侯言『兵卒有制，雖庸將未敗若兵卒自亂，雖賢將危之。』又何疑焉？」
tài zōng yuē: jiào yuè zhī fǎ, xìn bù kě hū.
太宗曰：「教閱之法，信不可忽。」
jìng yuē: jiào dé qí dào, zé shì lè wèi yòng. jiào bù dé fǎ, suī cháo dū mù zé, wú yì yú shì yǐ! chén suǒ yǐ qū qū gǔ zhì jiē zuǎn yǐ tú zhě, shù hū chéng yǒu zhì zhī bīng yě.
靖曰：「教得其道，則士樂為用。教不得法，雖朝督暮責，無益於事矣！臣所以區區古制、皆纂以圖者，庶乎成有制之兵也。」
tài zōng yuē: qīng wèi wǒ zé gǔ chén fǎ, xī tú yǐ shàng.
太宗曰：「卿為我擇古陳法，悉圖以上。」
16 tài zōng yuē: fān bīng wéi jìn mǎ bēn chōng, cǐ qí bīng yú? hàn bīng wèi nǔ jī jiǎo, cǐ zhèng bīng yú?
16、太宗曰：「番兵唯勁馬奔沖，此奇兵歟？漢兵為弩、犄角，此正兵歟？」
jìng yuē: àn sūn zi yún: shàn yòng bīng zhě, qiú zhī yǐ shì, bù zé yú rén, gù néng zé rén ér rèn shì. fū suǒ wèi zé rén zhě, gè suí fān hàn suǒ zhǎng ér zhàn yě. fān zhǎng yú mǎ, mǎ lì hū sù dòu hàn zhǎng yú nǔ, nǔ lì hū huǎn zhàn. cǐ zì rán gè rèn qí shì yě, rán fēi qí zhèng suǒ fēn. chén qián céng shù fān hàn bì biàn hào yì fú zhě, qí zhèng xiāng shēng zhī fǎ yě. mǎ yì yǒu zhèng, nǔ yì yǒu qí, hé cháng zhī yǒu zāi!
靖曰：「按《孫子》云：『善用兵者，求之以勢，不責於人，故能擇人而任勢。』夫所謂擇人者，各隨番漢所長而戰也。番長於馬，馬利乎速斗；漢長於弩，弩利乎緩戰。此自然各任其勢也，然非奇正所分。臣前曾述番漢必變號易服者，奇正相生之法也。馬亦有正，弩亦有奇，何常之有哉！」
tài zōng yuē: qīng gèng xì yán qí shù
太宗曰：「卿更細言其術」
jìng yuē: xiān xíng zhī, shǐ dí cóng zhī, shì qí shù yě.
靖曰：「先形之，使敵從之，是其術也。」
17 tài zōng yuē: jìn qì dān xī jiē nèi shǔ, zhì sōng mò ráo lè èr dū du, tǒng yú ān běi dōu hù. zhèn yòng xuē wàn chè, rú hé?
17、太宗曰：「近契丹、奚皆內屬，置松漠、饒樂二都督，統於安北都護。朕用薛萬徹，如何？」
jìng yuē: wàn chè bù rú ā shǐ nà shè ěr jí zhí shī sī lì qì bì hé lì, cǐ jiē fān chén zhī zhī bīng zhě yě. chén cháng yǔ zhī yán sōng mò ráo lè shān chuān dào lù, fān qíng nì shùn, yuǎn zhì yú xī yù bù luò shí shù zhǒng, lì lì kě xìn. chén jiào zhī yǐ zhèn fǎ, wú bù diǎn tóu fú yì. wàng bì xià rèn zhī wù yí, ruò wàn chè, zé yǒng ér wú móu, nán yǐ dú rèn.
靖曰：「萬徹不如阿史那社爾及執失思力、契必何力，此皆番臣之知兵者也。臣嘗與之言松漠、饒樂山川道路，番情逆順，遠至於西域部落十數種，歷歷可信。臣教之以陣法，無不點頭服義。望陛下任之勿疑，若萬徹，則勇而無謀，難以獨任。」
tài zōng yuē: fān rén jiē wèi qīng yì shǐ! gǔ rén yún, yǐ mán yí gōng mán yí, zhōng guó zhī shì yě. qīng dé zhī yǐ.
太宗曰：「番人皆為卿役使！古人云，『以蠻夷攻蠻夷，中國之勢也。』卿得之矣。」
