lǐ zhōng zì zi yōng, jí shuǐ rén. gǔ píng qí suǒ jū lǐ míng yě. zhèng dé jiǎ xū jìn shì. shòu xíng bù zhǔ shì. shàng shū jiàn wǔ zōng xī sēng chū rù jìn nèi, huàn guān yòng shì, zhé tōng qú yì chéng. wén chéng qǐ bīng zhū háo, shǐ cān jūn shì, zhuó guǎng dōng qiān shì, zhuǎn guǎng xī zuǒ cān yì, xún yǐ fù shǐ tí dū qí shěng xué xiào. dīng nèi jiān. zài rèn shēng zhè jiāng yòu cān zhèng, guǎng dōng àn chá shǐ. wài jiān. qǐ fù, zhuǎn yòu bù zhèng shǐ, bù kěn féng yíng fǔ àn, jiàng sì chuān yòu cān zhèng, yí zhè jiāng àn chá shǐ, yǐ yòu qiān dōu yù shǐ xún fǔ shān dōng, xiān yè quē lǐ. qū fù sān shì xué shēng, jiù wú lǐn, zhì xiān shēng shǐ gěi zhī. yuē:" shǐ dōng tǔ rén zhī tiān zǐ jìng xué, shù qí xìng hū?" jìn yòu fù dōu yù shǐ, zǒng dū nán jīng liáng chǔ. jiā jìng rén yín shí yī yuè zú guān, nián liù shí wǔ.
李中字子庸,吉水人。谷平其所居里名也。正德甲戌进士。授刑部主事。上疏谏武宗西僧出入禁内,宦官用事,谪通衢驿丞。文成起兵诛濠,使参军事,擢广东佥事,转广西左参议,寻以副使提督其省学校。丁内艰。再任陞浙江右参政,广东按察使。外艰。起复,转右布政使,不肯逢迎抚按,降四川右参政,移浙江按察使,以右佥都御史巡抚山东,先谒阙里。曲阜三氏学生,旧无廪,至先生始给之。曰:“使东土人知天子敬学,庶其兴乎?”晋右副都御史,总督南京粮储。嘉靖壬寅十一月卒官,年六十五。
xiān shēng shòu xué yú yáng yù zhāi zhī mén, yù zhāi míng zhū, qí xué zì zhuàn zhù yǐ sù lián luò, néng gōng lǐ dào, bù gǒu róng shì, pín lǎo ér wú zi, héng jīng shòu tú, wèi cháng jiàn qī róng. dì zǐ chū qí mén zhě, yǐ jiě shì kǎo jù wéi míng jiā, rán zì wèi suǒ xué bù zài shì yě. wǎn dé xiān shēng yǔ yǔ, xǐ yuē:" wú xué qí yǒu chuán rén hū! wú běn zhī míng dào, míng dào qí chún zhě yě, ér wú wèi cháng qīng yǔ rén, yàn qí zī jiē bù zú duō yě. shèng rén yú rén hé yì? yì wèi zhī ér yǐ yǐ. zi miǎn zhī." xiān shēng zī zhì qīng kǔ, rù shì shí yú nián, fèng rù bù zú yǐ gōng zhāo xī. cháng liú mén rén fàn, dài mǐ fá xīn, zhì cuàn jiā jù, rì mù yǐ, jìng bù jí fàn ér bié. gù qí suǒ yán, jiē shì de lì chù. yǐ wéi" xué zhǐ yǒu cún yǎng, xǐng chá shì cún yǎng nèi yī jiàn. rú zhě zhī xué, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr." ruò fēi gōng fū qīn qiè, bù gǎn rú cǐ dào yě. fū lǐ bù huàn qí bù yī, suǒ nán zhě fēn shū ěr. cǐ lǐ yán píng zhī yán yě. gài yán píng yǐ jiù lǒng tǒng zhī shī, ér xiān shēng fǎn zhī zhě, yù qí shì shì cóng yuán tóu ér chū, yǐ jiù líng xīng zhuāng hé zhī fēi. liǎng jiā gè yǒu yōu dāng, fēi yǔ xiān rú wèi fān àn ěr.
先生受学於杨玉斋之门,玉斋名珠,其学自传註以溯濂、洛,能躬理道,不苟荣势,贫老而无子,横经授徒,未尝见戚容。弟子出其门者,以解释考据为名家,然自谓所学不在是也。晚得先生与语,喜曰:“吾学其有传人乎!吾本之明道,明道其醇者也,而吾未尝轻语人,验其资皆不足多也。圣人与人何异?亦为之而已矣。子勉之。”先生资质清苦,入仕十余年,俸入不足以供朝夕。尝留门人饭,贷米乏薪,至爨家具,日暮矣,竟不及饭而别。故其所言,皆是得力处。以为“学只有存养,省察是存养内一件。儒者之学,理一而分殊,分不患其不殊,所难者理一耳。”若非工夫亲切,不敢如此道也。夫理不患其不一,所难者分殊耳。此李延平之言也。盖延平以救儱侗之失,而先生反之者,欲其事事从源头而出,以救零星装合之非。两家各有攸当,非与先儒为翻案耳。
gǔ píng rì lù
谷平日录
gǔ zhī xué zhě, zhǐ shì chéng shí jīn zhī xué zhě, zhǐ shì qiān jiù.
古之学者,只是诚实;今之学者,只是迁就。
cún tiān lǐ, zhǐ wèi shǐ xué zhě lùn, yǔ qí jí, zé xīn jí lǐ, lǐ jí xīn, hé yǐ yán cún tiān lǐ zāi? fán yán cún tiān lǐ, xīn shàng yǔ lǐ wèi èr.
存天理,只为始学者论,语其极,则心即理,理即心,何以言存天理哉?凡言存天理,心尚与理为二。
fù qí jiàn tiān dì zhī xīn hū? rén dé shì xīn yǐ wéi xīn, rén zhī xīn tiān dì zhī xīn yě, dàn sī zé yǔ tiān dì bù xiāng sì, yī qù qí sī, zé wǒ zhī xīn jí tiān dì zhī xīn, shèng rén zhī wèi shèng rén, quán cǐ xīn ér yǐ.
复其见天地之心乎?人得是心以为心,人之心天地之心也,但私则与天地不相似,一去其私,则我之心即天地之心,圣人之为圣人,全此心而已。
shí de cǐ xīn, zé zhēn shì tiān xià zhī guǎng jū, fēi xíng róng zhī yán.
识得此心,则真是天下之广居,非形容之言。
xuē wén qīng gōng yán:" rén yǔ tiān dì, běn wú èr lǐ, wéi wú sī guàn zhī." cǐ zhēn jiàn de. yòu yuē:" mèng zǐ yuē' fū rén yì zài hu shú zhī ér yǐ.' gài fán wéi shàn wéi xué, jiē guì hū shú, bù dú rén yě." cǐ yǔ yòu chà què. shèng rén zhī xué, wèi rén ér yǐ, wèi rén zhī wài, yòu hé wéi xué wéi shàn hū? xué bì jiàn de dào yī chù, fāng shì zhēn jiàn.
薛文清公言:“人与天地,本无二理,惟无私贯之。”此真见得。又曰:“孟子曰‘夫仁亦在乎熟之而已。’盖凡为善为学,皆贵乎熟,不独仁也。”此语又差却。圣人之学,为仁而已,为仁之外,又何为学为善乎?学必见得到一处,方是真见。
xià xué ér shàng dá, gài xià xué zhě shì. shàng dá zhě lǐ, lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, xué zhě yào sī ér dé zhī.
下学而上达,盖下学者事。上达者理,理外无事,事外无理,学者要思而得之。
rén xū shì yǒu dùn shì wú mèn bú jiàn shì ér wú mèn dǐ xīn, dào cǐ dì wèi, dào zài wǒ yǐ. xué zhě xū zì kǎo, ruò yǒu xiē zǐ mèn dǐ yì sī zài, jí shì yǒu wǒ, biàn yǔ tiān dì bù xiāng sì.
人须是有遯世无闷、不见是而无闷底心,到此地位,道在我矣。学者须自考,若有些子闷底意思在,即是有我,便与天地不相似。
rén zhī mù shì ěr tīng shǒu chí zú xíng, qì zì rú cǐ, wú rén zhī xué, zhǐ shì yuē zhī yú zhōng zhèng, bù dà duàn fèi lì, dào shì míng tīng cōng shǒu gōng zú zhòng, jí rén yě.
人之目视耳听手持足行,气自如此,吾人之学,只是约之於中正,不大段费力,到视明听聪手恭足重,即仁也。
xiān rú yuē:" zhōng rén yǐ xià, nǎi yǐ mìng chù yì, xián zhě qiú zhī yǒu dào, dé zhī yǒu yì, bù bì yán mìng." shì gù rán yǐ. rán mìng zì yì bù kě qīng kàn, kǒng zǐ yuē:" dào zhī jiāng xíng yě, yǔ mìng yě dào zhī jiāng fèi yě, yǔ mìng yě." mí zǐ yuē:" kǒng zǐ zhǔ wǒ, wèi qīng kě dé." kǒng zǐ yì yuē:" yǒu mìng." mèng zǐ yīn zāng cāng zhī zǔ, yuē:" wú zhī bù yù lǔ hóu, tiān yě." tuī ér yán zhī, yáo shùn zhī chán, tāng wǔ zhī zhēng fá, jiē mìng yě. dàn bù sì zòng yù zhī xīn, zhǐ shì chù pín jiàn ān yú pín jiàn, chù fù guì ān yú fù guì, dāng shēng zé shēng, dāng sǐ zé sǐ, dào ān mìng chù, biàn shì dào yì, fēi yǒu èr yě. jūn zǐ sī bù chū qí wèi, ān mìng yě. ruò dài bù dé yǐ rán hòu yán mìng, fēi ān mìng yě.
先儒曰:“中人以下,乃以命处义,贤者求之有道,得之有义,不必言命。”是固然矣。然命字亦不可轻看,孔子曰:“道之将行也,与命也;道之将废也,与命也。”弥子曰:“孔子主我,卫卿可得。”孔子亦曰:“有命。”孟子因臧仓之阻,曰:“吾之不遇鲁侯,天也。”推而言之,尧、舜之禅,汤、武之征伐,皆命也。但不肆纵欲之心,只是处贫贱安於贫贱,处富贵安於富贵,当生则生,当死则死,到安命处,便是道义,非有二也。君子思不出其位,安命也。若待不得已然后言命,非安命也。
huò wèn:" fù qí jiàn tiān dì zhī xīn, zài rén xīn rú hé kàn?" yuē:" mèng zǐ suǒ wèi rén jiē yǒu bù rěn rén zhī xīn, jīn rén zhà jiàn rú zǐ jiāng rù yú jǐng, jiē yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn. qí xuān wáng wèi wú shén cán yú mèng zǐ, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn. dào niú kǒng wáng yàn fāng zhī, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn."
或问:“复其见天地之心,在人心如何看?”曰:“孟子所谓人皆有不忍人之心,今人乍见孺子将入於井,皆有怵惕恻隐之心,便是复其见天地之心。齐宣王谓吾甚惭於孟子,便是复其见天地之心。盗牛恐王彦方知,便是复其见天地之心。”
huò wèn:" chéng zǐ wèi dào wú jīng cū, yán wú gāo xià, shì fǒu?" yuē:" rán." yuē:" fū zǐ wèi zhōng rén yǐ shàng kě yǐ yǔ shàng, zhōng rén yǐ xià bù kě yǐ yǔ shàng, rú hé?" yuē:" lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, jiù rú jiào cǐ zào lì, bù kě xià rén qǔ qián, bù kě guò zhòng dǎ rén, cǐ biàn shì rén shù zhī lǐ. ruò jiào zhī xué zhī rén, biàn zhǐ lùn rén shù zhī lǐ. yǔ shàng yǔ xià, yào zhī wú èr lǐ."
或问:“程子谓道无精粗,言无高下,是否?”曰:“然。”曰:“夫子谓中人以上可以语上,中人以下不可以语上,如何?”曰:“理外无事,事外无理,就如教此皂隶,不可吓人取钱,不可过重打人,此便是仁恕之理。若教知学之人,便只论仁恕之理。语上语下,要之无二理。”
sī lǜ fēn rǎo, shì hé láo rǎo? bì chú qù zhī, cái zhī tiān lǐ zhēn lè. shì rén yì yì yú fù guì shēng sè zhī jiān, guài tā bù dé, shě cǐ wú kě lè. guǒ néng xián xié, zé tiān lǐ zhī lè zài wǒ, qí miào yǒu nán yǐ yǔ rén. kǒng zǐ yuē:" hǎo rén zhě wú yǐ shàng zhī", jìn lüè jiàn de.
思虑纷扰,是何劳扰?必除去之,才知天理真乐。世人役役於富贵声色之间,怪他不得,舍此无可乐。果能闲邪,则天理之乐在我,其妙有难以语人。孔子曰:“好仁者无以尚之”,近略见得。
yī chuān xiān shēng yuē:" yì zhī gěn, yán zhǐ zhī yì, yuē' gěn qí zhǐ, zhǐ qí suǒ yě', rén duō bù néng zhǐ. gài rén wàn wù jiē bèi, yù shì shí gè yīn qí xīn zhī suǒ zhòng zhě, gèng hù ér chū, cái jiàn de zhè shì zhòng, biàn yǒu zhè shì chū. ruò wù gè fù wù, biàn zì bù chū lái." cǐ yì kě jiàn lǐ yī fēn shū, mò fēi zì rán yě.
伊川先生曰:“《易》之《艮》,言止之义,曰‘艮其止,止其所也’,人多不能止。盖人万物皆备,遇事时各因其心之所重者,更互而出,才见得这事重,便有这事出。若物各付物,便自不出来。”此亦可见理一分殊,莫非自然也。
zhī jué zhī wài, wú xīn yān, yǒu sǐ huī gǎo mù zhī lǐ, zhǐ shì zhī jué cháng cún hū zhèng, jí shì jìng yǐ zhí nèi gōng fū.
知觉之外,无心焉,有死灰槁木之理,只是知觉常存乎正,即是敬以直内工夫。
jì rán bù dòng, zhǐ shì hún rán tiān lǐ, wú xiān háo sī yù, fēi wèi wú zhī jué yě. ruò wú zhī jué, rú hé xiǎo de shì tiān lǐ, wú rén yù?
寂然不动,只是浑然天理,无纤毫私欲,非谓无知觉也。若无知觉,如何晓得是天理,无人欲?
bù zhī xīn zhī guì zhě, wèi bì bù lè yú shè liè hàn màn, bó xué zhě, yì shì duō yù. tiān xià zhī dào, gōng ér yǐ yǐ, yì yuē:" gěn qí bèi, bù huò qí shēn, xíng qí tíng, bú jiàn qí rén." bù huò qí shēn, wú wǒ yě bú jiàn qí rén, wú rén yě. rú shì zé quán tǐ shì dào, wú tā, gōng ér yǐ. ruò yǒu yī háo yǒu wǒ yǒu rén zhī yì zài, jí shì sī jǐ, biàn yǔ dào bù xiāng sì.
不知心之贵者,未必不乐於涉猎汗漫,博学者,亦是多欲。天下之道,公而已矣,《易》曰:“艮其背,不获其身,行其庭,不见其人。”不获其身,无我也;不见其人,无人也。如是则全体是道,无他,公而已。若有一毫有我有人之意在,即是私己,便与道不相似。
shèng xué zhī gōng, zhǐ shì yí gè cún yǎng wèi běn, xǐng chá shì cún yǎng nèi yī jiàn. cháng shí cún cǐ běn xīn bù shī, biàn shì cún yǎng. huò yǒu yī niàn zhī dòng, shǎo yǒu fēi pì, xǐng chá zhī, jí yǔ kè qù, cǐ běn xīn yī jiù cún ér bù shī. shèng xué zhī gōng, cún yǎng wèi běn, sī wú xié zhě, cún yǎng zhī quán gōng yě.
圣学之功,只是一个存养为本,省察是存养内一件。常时存此本心不失,便是存养。或有一念之动,少有非僻,省察之,即与克去,此本心依旧存而不失。圣学之功,存养为本,思无邪者,存养之全功也。
wǎng suì qù hé chǔ, qǐ shēn shí, biàn yǒu sù dào zhī xīn jìn shí cǐ niàn jué wú.
往岁去何处,起身时,便有速到之心;近时此念绝无。
zuò shàn huò fú, zuò è huò huò, cǐ lǐ zì rán rú cǐ, yào rén zì lǐ huì. rén zhī yóu dà lù, tài rán xíng jiāng qù, hé lì rú zhī? ruò yóu qū jìng, chuān lín mǎng, wèi yǒu wú suǒ sǔn shāng, cǐ zì kě jiàn, ruò qiú zhī bào yìng zhī shuō, huò zhī shén yǐ. qí yì dài yú shàn yě fū! qí yì liú yú è yě fū!
作善获福,作恶获祸,此理自然如此,要人自理会。人之由大路,泰然行将去,何利如之?若由曲径,穿林莽,未有无所损伤,此自可见,若求之报应之说,惑之甚矣。其亦怠於善也夫!其亦流於恶也夫!
tiān yùn ér bù yǐ, rì wǎng zé yuè lái, hán wǎng zé shǔ lái, shuǐ liú ér bù xī, wù shēng ér bù qióng, cǐ rén yě.
天运而不已,日往则月来,寒往则暑来,水流而不息,物生而不穷,此仁也。
tīng yán kě yǐ guān rén, xiǎo rén dāng wèi yù zhī shí, jiàn jūn zǐ suǒ wéi, yì yǒu zūn zhòng xīng qǐ zhī yì, shì shàng wú lì lù zhī shēn mí, ér běn xīn zhī míng, yǒu bù kě yǎn zhě. jí shāo dé lì lù zhī móu, biàn zhì dé yì mǎn, suī míng zhī jūn zǐ suǒ wéi zhī shì, kǒng qí bù biàn yú jǐ, bì zuò wéi yī zhǒng shuō huà, yǐ yù jǔ yì zhī yì, níng qī jǐ qī rén bù gù, cǐ zhī wèi shī qí běn xīn.
听言可以观人,小人当未遇之时,见君子所为,亦有尊重兴起之意,是尚无利禄之深迷,而本心之明,有不可掩者。及稍得利禄之谋,便志得意满,虽明知君子所为之是,恐其不便於己,必作为一种说话,以寓沮抑之意,宁欺己欺人不顾,此之谓失其本心。
hòu shì lùn xué lùn rén wù zhě, duō wú shí jiàn, huò yǒu yī ā shuō zhě, zhǐ shì píng jiè gǔ rén xiān rú, lì zhēng dùn wù zhī shuō. yǐ wú fū zǐ" wǒ yù rén, sī rén zhì" zhī shuō zhèng zhī, kǒng yì shì rú cǐ. rén dé tiān dì zhī xīn yǐ wéi xīn, cǐ běn xīn yě, fàng ér bù qiú, zé ruò shī zhī yī cāo zhī, biàn cún ér bù shī, yào zhī bù cóng wài dé, cǐ fēn míng shì dùn wù. dàn shì wú jiàn duàn wéi nán, suǒ yǐ jūn zǐ zhī xué, zì qiáng bù xī, shèng rén zhī xué, chún yì bù yǐ.
后世论学论人物者,多无实见,或有依阿说者,只是凭藉古人先儒,力争顿悟之说。以吾夫子“我欲仁,斯仁至”之说証之,恐亦是如此。人得天地之心以为心,此本心也,放而不求,则若失之;一操之,便存而不失,要之不从外得,此分明是顿悟。但是无间断为难,所以君子之学,自强不息,圣人之学,纯亦不已。
xuē wén qīng wèi:" mèng zǐ zhī hòu, xué bù chuán, zhǐ shì xìng bù míng." cǐ yì shì xiǎng xiàng zhī yán. zhōu zǐ yuē:" dòng ér zhèng yuē dào." qí yǔ dào yě míng yǐ. zhōng yì yuē:" dòng ér zhèng yuē rén."
薛文清谓:“孟子之后,学不传,只是性不明。”此亦是想像之言。周子曰:“动而正曰道。”其语道也明矣。中亦曰:“动而正曰仁。”
rén chù yú tiān dì zhī jiān, qí suǒ xíng chǔ jiē quán yě. xiǎo rén liú yú qiān jiù, ér quán zhī yòng shī jūn zǐ wèi miǎn piān zhí, ér quán zhī yòng zhì wéi xué shèng rén zhōu xuán zhōng lǐ, fàn yīng qǔ dāng, ér quán zhī yòng shǐ jǐn.
人处於天地之间,其所行处皆权也。小人流於迁就,而权之用失;君子未免偏执,而权之用滞;惟学圣人周旋中礼,泛应曲当,而权之用始尽。
huì wēng wèi:" xiàng shān cháng shuō yǔ zhòu, dàn tā shuō biàn zhǐ zhè gè, yòu bù yòng lǐ miàn xǔ duō jié pāi, què zhǐ shǒu dé gè kōng dàng dàng dǐ zhōng, yǐ wéi dào tǐ běn shì kōng dàng dàng dǐ."
晦翁谓:“象山常说宇宙,但他说便只这箇,又不用里面许多节拍,却只守得箇空荡荡底中,以为道体本是空荡荡底。”
mǒu yuē: rú zhě zhī xué, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr. gè qīn qí qīn, gè zi qí zi, cháng rén jiē kě néng yě. shì tiān xià wèi yī jiā, zhōng guó wèi yī rén, fēi shèng rén bù néng yě. rú zhě zhī xué, suǒ yǐ míng lǐ yī yǐ xī shèng yě, gù yuē" yī rì kè jǐ fù lǐ, tiān xià guī rén yān."
某曰:儒者之学,理一而分殊,分不患其不殊,所难者理一耳。各亲其亲,各子其子,常人皆可能也。视天下为一家,中国为一人,非圣人不能也。儒者之学,所以明理一以希圣也,故曰“一日克己复礼,天下归仁焉。”
kǒng zǐ wèi yì yǒu shèng rén zhī dào sì yān. zé yì bù kě zhuān zhǐ bǔ shì yán míng yǐ. kūn guà zhǔ lì, bì yǐ yī chuān" lì wàn wù zé zhǔ yú kūn" zhī shuō, wèi qiān gǔ bù yì zhī dìng lùn. ruò yuē" yáng zhǔ yì, yīn zhǔ lì", shì dǎo rén yú lì yǐ. wéi rén chén zhě huái lì yǐ shì qí jūn, wéi rén zi zhě huái lì yǐ shì qí fù, wéi rén dì zhě huái lì yǐ shì qí xiōng, shì hé děng shí yé? qǐ shèng rén kāi wù chéng wù zhī yì yé? dāng yǐ dào guàn yì kě yě.
孔子谓《易》有圣人之道四焉。则《易》不可专指卜筮言明矣。《坤》卦主利,必以伊川“利万物则主於坤”之说,为千古不易之定论。若曰“阳主义,阴主利”,是导人於利矣。为人臣者怀利以事其君,为人子者怀利以事其父,为人弟者怀利以事其兄,是何等时耶?岂圣人开物成务之意耶?当以道观《易》可也。
shèng rén zhī dào, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr. kǒng zǐ yuē:" wú dào yī yǐ guàn zhī." cǐ míng fū lǐ yī yě. zǐ gòng wèn:" yǒu yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě hū?" zǐ yuē:" qí shù hū? jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén." cǐ jiào zǐ gòng tuī xíng hū lǐ yī yě. zēng zǐ yuē:" fū zǐ zhī dào, zhōng shù ér yǐ yǐ." cǐ míng hū lǐ yī yě. dà xué yuē:" shì yǐ jūn zǐ yǒu jié jǔ zhī dào yě." cǐ jiào píng tiān xià tuī xíng hū lǐ yī yě. yǔ zhòu zhǐ yī lǐ, běn gōng yě, rén zhī yǒu shēn, zé yǒu zì sī zhī bì, shèng rén zhī jiào, suǒ yǐ qù tiān xià hòu shì zì sī zhī bì yě. zì sī zhī bì yī qù, zé kuò rán dà gōng, gōng zé lǐ yī wú jiàn yǐ. shì gù jūn zǐ qīn qīn ér rén mín, rén mín ér ài wù.
圣人之道,理一而分殊,分不患其不殊,所难者理一耳。孔子曰:“吾道一以贯之。”此明夫理一也。子贡问:“有一言而可以终身行之者乎?”子曰:“其恕乎?己所不欲,勿施於人。”此教子贡推行乎理一也。曾子曰:“夫子之道,忠恕而已矣。”此明乎理一也。《大学》曰:“是以君子有絜矩之道也。”此教平天下推行乎理一也。宇宙只一理,本公也,人之有身,则有自私之蔽,圣人之教,所以去天下后世自私之蔽也。自私之蔽一去,则廓然大公,公则理一无间矣。是故君子亲亲而仁民,仁民而爱物。
chén běi xī yuē:" fū zǐ zhī dào, qí jīng wēi zài yì, ér suǒ yǐ yǔ mén rén zhě, jiē rì yòng cháng dào, wèi cháng jí yì yě." cǐ yǔ wèi yǒu jiàn yú dào, rì yòng cháng dào zhī wài, yòu qǐ bié yǒu suǒ wèi yì zāi?
陈北溪曰:“夫子之道,其精微在《易》,而所以语门人者,皆日用常道,未尝及《易》也。”此语未有见於道,日用常道之外,又岂别有所谓《易》哉?
wén gōng yún:" yǐn yàn míng jiàn yī chuān hòu, bàn nián jiān, fāng dé dà xué xī míng kàn, cǐ yì yě hǎo, yě yǒu bìng. gài tiān xià yǒu xǔ duō shū, ruò bàn nián jiān dōu bù jiào tā kàn yī zì, jǐ shí dú dé tiān xià xǔ duō shū? mǒu yǐ wéi tiān zhī shēng rén, rén zhī yǒu shēng, zhǐ shì yí gè míng dé ér yǐ, míng dé jí rén yě. shèng rén zhī xué, zhǐ shì míng cǐ lǐ yǐ quán zhī ér yǐ. xué zhě gǒu yú dà xué xī míng zhī zhǐ ér yǒu de yān, zé liù jīng kě bù zhì ér míng yǐ." wén gōng zhī yán, huò zǎo nián wèi dìng zhī jiàn.
文公云:“尹彦明见伊川后,半年间,方得《大学》、《西铭》看,此意也好,也有病。盖天下有许多书,若半年间都不教他看一字,几时读得天下许多书?某以为天之生人,人之有生,只是一个明德而已,明德即仁也。圣人之学,只是明此理以全之而已。学者苟於《大学》、《西铭》之旨而有得焉,则《六经》可不治而明矣。”文公之言,或早年未定之见。
rén xiōng zhōng chú qù yī qiè xián sī liang, zé tiān lǐ zì zài, duō shǎo kuài huó.
人胸中除去一切闲思量,则天理自在,多少快活。
zì ān mìng shàng, biàn kě dào tiān xià hé sī hé lǜ.
自安命上,便可到天下何思何虑。
xué zhī dé yǔ bù dé yì yì jiàn, cǐ xīn sǎ rán, ér shì lì chū tuō, liǎo wú suǒ xì, cǐ shí de yě suī yuē jiǎng xué, ér shì lì chán rào, zhān qián gù hòu, cǐ wú suǒ de, zhǐ shì shuō huà.
学之得与不得亦易见,此心洒然,而势利出脱,了无所系,此实得也;虽曰讲学,而势利缠绕,瞻前顾后,此无所得,只是说话。
kǒng zǐ yuē:" cháo wén dào, xī sǐ kě yǐ." huì de cǐ yì, zé bì zhōng rì qián qián, xué wéi wèi jǐ ér yǐ, hé chǔ zhe dé sī fā wéi rén zhī yì zāi?
孔子曰:“朝闻道,夕死可矣。”会得此意,则必终日乾乾,学惟为己而已,何处着得丝发为人之意哉?
yuán xiè yuē:" rén xīn yǔ tiān dì yī běn, jīng sī yǐ dé zhī, jīng yè yǐ shǒu zhī, zé yǔ tiān dì xiāng sì." kě wèi dé xiàng shān zhī yì yǐ.
袁燮曰:“人心与天地一本,精思以得之,兢业以守之,则与天地相似。”可谓得象山之意矣。
cǐ xīn píng píng shí, kě yǐ mò guān dào lǐ.
此心平平时,可以默观道理。
huò yuē:" lǐ tǒng yú yī xīn, sàn yú wàn shì." cǐ fēi zhēn jiàn, lùn qí jí, zhǐ shì lǐ wú wài. wéi xué yào yǐ xīn wèi běn, hán yǎng xū yòng jìng, suǒ yǐ yǎng cǐ xīn yě jìn xué zài zhì zhī, suǒ yǐ míng cǐ xīn yě.
或曰:“理统於一心,散於万事。”此非真见,论其极,只是理无外。为学要以心为本,涵养须用敬,所以养此心也;进学在致知,所以明此心也。
fán kàn jīng zhuàn, jiē yǐ míng cǐ xīn wèi wù, guān yī wù, chù yī shì, jiē yǒu yǐ yàn cǐ xīn zhī suǒ xíng, zé wú wǎng ér fēi yǎng xīn zhī xué yǐ. xīn wài wú wù, wù wài wú xīn, xīn wú nèi wài yě, yào rén zì lǐ huì.
凡看经传,皆以明此心为务,观一物,处一事,皆有以验此心之所形,则无往而非养心之学矣。心外无物,物外无心,心无内外也,要人自理会。
fàn shì wèi:" shǒu yuē zé zú yǐ jǐn bó." cǐ yǔ yì dú jiàn yě.
范氏谓:“守约则足以尽博。”此语亦独见也。
guǎng dà kuān píng, xiōng zhōng cháng jué yǒu cǐ qì xiàng, shì shèn me kuài huó?
广大宽平,胸中常觉有此气象,是甚么快活?
xún cháng jiān zhī cóng róng zì zài, biàn shì tǎn dàng dàng qì xiàng.
寻常间只从容自在,便是坦荡荡气象。
xué ér bù sī zé wǎng, sī ér bù xué zé dài, yú cǐ kě jiàn lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, wàn gǔ shèng rén zhī zhèng xué, zhāo zhuó píng shí, wú yǒu yú shuō.
学而不思则罔,思而不学则殆,於此可见理外无事,事外无理,万古圣人之正学,昭灼平实,无有余说。
è niàn yì qù, wàng niàn nán qù, rén xīn wú yī niàn zhī wàng, chún hū dào yǐ!
恶念易去,妄念难去,人心无一念之妄,纯乎道矣!
lì guān wǎng gǔ lái jīn, tiān xià yǒu yí dìng zhī mìng, zhǐ shì rén zì láo rǎng.
历观往古来今,天下有一定之命,只是人自劳攘。
xué zhě zhì yuē gōng fū, zhǐ shì cháng cháng tí xǐng cǐ xīn.
学者至约工夫,只是常常提醒此心。
xué zhě yù shì, yī yǐ tiān lǐ chù zhī, bù kě shǎo yǒu gù jì, ér cún kǒng jù zhī xīn. yī yǒu kǒng jù zhī xīn, fēi zhī mìng yě.
学者遇事,一以天理处之,不可少有顾忌,而存恐惧之心。一有恐惧之心,非知命也。
lǚ dōng lái yuē:" yì lǐ wú qióng, cái zhì yǒu xiàn, fēi quán fàng xià, zhōng nán còu pō." fàng xià zhèng fēi yì shì yě.
吕东莱曰:“义理无穷,才智有限,非全放下,终难凑泊。”放下政非易事也。
shēng shēng zhī wèi rén, cún cún zhī wèi xué.
生生之谓仁,存存之谓学。
běn xīn què shì tiān xià zhī dà běn, dòng jiē cóng xīn zhōng liú chū, jí wéi dá dào, yī bù cóng běn xīn suǒ fā, biàn shì sī yì, fēi dào yě.
本心却是天下之大本,动皆从心中流出,即为达道,一不从本心所发,便是私意,非道也。
bú jiàn bù wén, zhǐ shì xū, xū zhě xīn zhī běn, shí zhě xīn zhī zhì, kě jiàn zhě yě. xīn yě zhě, xū ér shí, jūn zǐ zhī dào, fèi ér yǐn.
不见不闻,只是虚,虚者心之本,实者心之质,可见者也。心也者,虚而实,君子之道,费而隐。
sì duān zài rén běn wú zēng tiān, mèng zǐ suǒ wèi kuò chōng zhě, zhǐ shì wú jiàn duàn ěr.
四端在人本无增添,孟子所谓扩充者,只是无间断耳。
shèng rén yòng gōng, yǔ xué zhě yì bān, dàn yǒu shēng shú zhī yì, wèi shèng rén bù yòng gōng zhě fēi yě. gài rén zhī xīn, yóu zhōu zhī yǒu duò, xīn yī bù cún, zé è shēng, duò yī bù chí, zé zhōu fù. shèng rén jí lǎo yú xíng chuán zhě, jìn tuì tuī yí zì rán, ér duò yì wèi cháng lí yě. xué zhě jí xué xíng chuán zhě, wèi miǎn yǒu bǎ chí zhuó lì zhī gōng, fēi zì rán ér rán yě. yī shēng shú zhī yì, jí jǐn shèng rén xué zhě yòng gōng zhī shuō.
圣人用功,与学者一般,但有生熟之异,谓圣人不用功者非也。盖人之心,犹舟之有柁,心一不存,则恶生,柁一不持,则舟覆。圣人即老於行船者,进退推移自然,而柁亦未尝离也。学者即学行船者,未免有把持着力之功,非自然而然也。一生熟之异,即尽圣人学者用功之说。
jīn rén zhà jiàn rú zǐ jiāng rù yú jǐng, jiē yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn, cǐ biàn shì shàn duān fā jiàn chù, rén rén jiē yǒu, dàn yǒu jiàn duàn, zé ruò cún ruò wáng, bù wéi jǐ yǒu. xué zhě yǒu cǐ xīn, xū chōng zhī dào yuān shēn sāi shí, fāng shì yǒu zhū jǐ. pì rú zāi yī xiǎo shù, kǒng niú yáng mù zhī, dà fēng yáo zhī, xū cóng sì wéi zuò qiáng yuán, yǐ fáng niú yáng, yòu shí péi tǔ guàn shuǐ, yǐ bèi fēng rì, zé cǐ shù jiàn dà, gēn jiàn shēn qiě shí, suī wú yuán qiáng, niú yáng fēng rì qiě rú zhī hé? rú rén shàn duān fā jiàn, yù shǐ zhī cháng cún, bì yào qù xián xié, xié xián zé tiān lǐ zì cún, cún zhī zhī jiǔ, biàn dào yuān shēn sāi shí chù, dào cǐ dì wèi, zé běn tǐ yǐ fù, shí yǒu zhū jǐ, bǐ fù guì pín jiàn shēng sǐ huò fú dé sàng yí dí huàn nàn, ruò wú yǔ yú jǐ, qǐ néng yǒu yǐ jiè wú yì hū? xué zhě xū rú cǐ yòng lì, fāng kě xián xié, fēi rú hé qù xián, zhǐ shì xīn zhèng zé xié zì xián le, xié xián zé chéng cún yǐ. xián xié cún chéng, shì yī jiàn, fēi yǒu èr yě. yòu mén rén wáng guī nián jì
今人乍见孺子将入於井,皆有怵惕恻隐之心,此便是善端发见处,人人皆有,但有间断,则若存若亡,不为己有。学者有此心,须充之到渊深塞实,方是有诸己。譬如栽一小树,恐牛羊牧之,大风摇之,须从四围作墙垣,以防牛羊,又时培土灌水,以备风日,则此树渐大,根渐深且实,虽无垣墙,牛羊风日且如之何?如人善端发见,欲使之常存,必要去闲邪,邪闲则天理自存,存之之久,便到渊深塞实处,到此地位,则本体已复,实有诸己,彼富贵、贫贱、生死、祸福、得丧、夷狄、患难,若无与於己,岂能有以介吾意乎?学者须如此用力,方可闲邪,非如何去闲,只是心正则邪自闲了,邪闲则诚存矣。闲邪存诚,是一件,非有二也。(右门人王龟年记)
dà xué gé wù zhì zhī chéng yì zhèng xīn xiū shēn, zhǐ shuō míng míng dé de míng zì, zhōng yōng míng shàn chéng shēn, zé shàn gù zhí, zhǐ shuō de chéng zhī zhě de chéng zì, yuán lái chéng zé míng, míng zé chéng, fēi yǒu èr yě. gù lùn xué jū nì zì bù dé, huì de shí héng lái shù shuō, zhǐ shì cǐ lǐ.
《大学》格物、致知、诚意、正心、修身,只说明明德的明字,《中庸》明善诚身,择善固执,只说得诚之者的诚字,元来诚则明,明则诚,非有二也。故论学拘泥字不得,会得时横来竖说,只是此理。
rén dé tiān dì zhī xīn wèi xīn, rén yě, qí yòng, zé yì yě. kǒng zǐ yú yì yuē:" lì rén zhī dào, yuē rén yǔ yì". mèng zǐ yuē:" rén, rén xīn yě. yì, rén lù yě." zhōng zhī yǐ" xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ." cǐ qiú rén zhī shuō yě. tǐ yòng yī yuán, xiǎn wēi wú jiàn, lì qí tǐ, zé jì rán bù dòng, hún rán tiān lǐ jí qí gǎn ér suì tōng tiān xià zhī gù, zé zhì yòng gè yì, suǒ wèi yì yě. shèng xián zhī zhèng mài, qí zài shì hū?
人得天地之心为心,仁也,其用,则义也。孔子於《易》曰:“立人之道,曰仁与义”。孟子曰:“仁,人心也。义,仁路也。”终之以“学问之道无他,求其放心而已。”此求仁之说也。体用一原,显微无间,立其体,则寂然不动,浑然天理;及其感而遂通天下之故,则致用各异,所谓义也。圣贤之正脉,其在是乎?
cóng xīn suǒ yù bù yú jǔ, jǔ zhě fāng yě. dà xué jié jǔ, yì shì cǐ yì. ruò cǐ yì biàn yuán shén, zhī cóng cǐ xīn suǒ yù xíng chū shì qù, zì shì fāng le. gài cǐ xīn gù wú fāng wú tǐ, dào wài fāng yǒu tǐ. yòu mén rén luó hóng xiān jì
从心所欲不踰矩,矩者方也。《大学》絜矩,亦是此义。若此义便圆神,只从此心所欲行出事去,自是方了。盖此心固无方无体,到外方有体。(右门人罗洪先记)
jiā jìng jiǎ wǔ xià wǔ yuè, yǔ wò bìng suí zhōu bào ēn sì, yī rì xué zǐ qǐng wèn yuē:" zhū zǐ zhī xué, hé xué yě?" yǔ yuē:" shèng rén zhī xué yě." yuē:" hé rú?"" zhū zǐ shī yún:' xuán tiān yōu qiě mò, zhòng ní yù wú yán. dòng zhí gè shēng suì, dé róng zì qīng wēn. bǐ zāi kuā pí zi, tiè niè tú jiū xuān. dàn chěng yán cí hǎo, qǐ zhī shén jiàn hūn? yuē yǔ mèi qián xùn, zuò cǐ zhī yè fán. fā fèn yǒng kān luò, qí gōng shōu yī yuán.' yuē' shén jiàn', yuē' yī yuán', zhū zǐ zhī xué zhǐ kě zhī yǐ." yuē:" huò yí qí shì dà xué, hé rú?" yuē:" cǐ xué bì lùn dà tóu nǎo chù, rú míng dé, cǐ dà xué dà tóu nǎo yě. zhū zǐ yǐ xū líng shì míng dé, bù kě yì yě. míng zhī gōng, zé yuē' yīn qí suǒ fā ér suì míng zhī, yǐ fù qí chū', cǐ gōng fū zhì jiǎn yì yě, hé yí zhī yǒu?" yuē:" huò yí qí gé zhì qiú yú wài yě, hé rú?" yuē:" cǐ bù dé zhū zǐ zhī jīng yě. zhū zǐ yuē:' běn míng zhī tǐ dé zhī yú tiān, zhōng yǒu bù kě dé ér mèi zhě, shì yǐ suī shén hūn bì zhī jí, ér jiè rán zhī qǐng, yī yǒu jué yān, zé jí cǐ kòng xì zhī zhōng, ér qí běn tǐ yǐ dòng rán yǐ'. dāng shí yǒu wèn:' jiè rán zhī qǐng, yī yǒu jué yān, zé qí běn tǐ yǐ dòng rán yǐ, xū shì jiù zhèi xiē jué chù, biàn zhì zhī chōng guǎng jiāng qù?' zhū zǐ yuē:' rán rú jī shí zhī huǒ, zhǐ shì xiē zǐ, cái yǐn zháo biàn kě yǐ liáo yuán. gài jiè rán zhī jué, yī rì zhī jiān, qí fā yě wú shí wú shù, zhǐ yào rén shí rèn de, cāo chí chōng yǎng jiāng qù.' cǐ zhū zǐ zhī jīng, kǒng mén qiú rén zhī xué yě. xué zhě dāng mò ér zhì zhī." xué zǐ yuē:" rán." suì jì zhī. zhū xué wèn dá.
嘉靖甲午夏五月,予卧病随州报恩寺,一日学子请问曰:“朱子之学,何学也?”予曰:“圣人之学也。”曰:“何如?”“朱子诗云:‘玄天幽且默,仲尼欲无言。动植各生遂,德容自清温。彼哉夸毗子,呫嗫徒啾喧。但骋言辞好,岂知神鉴昏?曰予昧前训,坐此枝叶繁。发愤永刊落,奇功收一原。’曰‘神鉴’,曰‘一原’,朱子之学旨可知矣。”曰:“或疑其释《大学》,何如?”曰:“此学必论大头脑处,如明德,此《大学》大头脑也。朱子以虚灵释明德,不可易也。明之功,则曰‘因其所发而遂明之,以复其初’,此工夫至简易也,何疑之有?”曰:“或疑其格致求於外也,何如?”曰:“此不得朱子之精也。朱子曰:‘本明之体得之於天,终有不可得而昧者,是以虽甚昏蔽之极,而介然之顷,一有觉焉,则即此空隙之中,而其本体已洞然矣’。当时有问:‘介然之顷,一有觉焉,则其本体已洞然矣,须是就这些觉处,便致知充广将去?’朱子曰:‘然如击石之火,只是些子,才引着便可以燎原。盖介然之觉,一日之间,其发也无时无数,只要人识认得,操持充养将去。’此朱子之精,孔门求仁之学也。学者当默而识之。”学子曰:“然。”遂记之。(《朱学问答。)
jiā jìng jiǎ wǔ qiū qī yuè, yǔ yóu dà hóng shān, zhāng zi shū píng cóng yān. yī rì zhāng zi wèn xué, yǔ yuē:" qiú rén wèn rén." yuē:" zhǔ yī." yuē:" kǒng zǐ zhī xué, wéi yǐ rén wèi xùn."" hé yě?" yuē:" tiān dì zhī yī dòng yī jìng, rén xīn zhī yī dòng yī jìng, yī běn yě, rén yě. qiú rén zhī xué, wàn gǔ shèng xián zhī zhèng mài yě." yuē:" rén zhī tǐ hé rú?" yuē:" rén dào zhì dà, bù kě qiú zhī yán yǔ, bù kě qiú zhī xùn gǔ, wú fū zǐ zài chuān shàng yuē:' shì zhě rú sī fū! bù shě zhòu yè.' cǐ rén zhī tǐ yě. gài yī dòng yī jìng, tiān mìng zhī liú xíng yě, wéi qí dòng jìng, cǐ suǒ yǐ bù qióng. yán zi zhī jiàn zhuō ěr, mèng zǐ zhī wèi' bì yǒu shì yān ér wù zhèng', shì jiē yǒu jiàn yú yī dòng yī jìng zhī miào yě. fēi zhī dào zhě, shú néng shí zhī? mèng shì zhī hòu, qiān yǒu yú suì, wéi yī luò dé wén zhī, cǐ dào míng zhī huì yě. míng dào xiān shēng yuē:' tiān dì zhī jiān, zhǐ yǒu yí gè gǎn yǔ yīng ér yǐ, gèng yǒu shèn shì?' yòu yuē:' tiān dì wàn wù zhī lǐ, wú dú bì yǒu duì, jiē zì rán ér rán, fēi yǒu ān pái yě. měi zhōng yè yǐ sī, bù zhī shǒu zhī wǔ zhī, zú zhī dǎo zhī.' cǐ shì' tiān lǐ èr zì, zì jiā tǐ tiē chū lái' zhě yě. yī chuān xiān shēng yuē:' yǒu gǎn bì yǒu yīng, fán yǒu dòng jiē wèi gǎn, gǎn zé bì yǒu yīng, suǒ yīng fù wèi gǎn, suǒ gǎn fù yǒu yīng, suǒ yǐ bù yǐ yě.' chéng fū zǐ xiōng dì suǒ wèi gǎn yìng, yì yǒu jiàn yú yī dòng yī jìng zhī miào yě. yī dòng yī jìng, shēng shēng bù yǐ, rén zhī tǐ zài wǒ yǐ." zhāng zǐ yuē:" wéi." nǎi shū yǐ shòu zhī. qiú rén wèn dá
嘉靖甲午秋七月,予游大洪山,张子叔平从焉。一日张子问学,予曰:“求仁问仁。”曰:“主一。”曰:“孔子之学,惟以仁为训。”“何也?”曰:“天地之一动一静,人心之一动一静,一本也,仁也。求仁之学,万古圣贤之正脉也。”曰:“仁之体何如?”曰:“仁道至大,不可求之言语,不可求之训诂,吾夫子在川上曰:‘逝者如斯夫!不舍昼夜。’此仁之体也。盖一动一静,天命之流行也,惟其动静,此所以不穷。颜子之见卓尔,孟子之谓‘必有事焉而勿正’,是皆有见於一动一静之妙也。非知道者,孰能识之?孟氏之后,千有余岁,惟伊、洛得闻之,此道明之会也。明道先生曰:‘天地之间,只有一个感与应而已,更有甚事?’又曰:‘天地万物之理,无独必有对,皆自然而然,非有安排也。每中夜以思,不知手之舞之,足之蹈之。’此是‘天理二字,自家体贴出来’者也。伊川先生曰:‘有感必有应,凡有动皆为感,感则必有应,所应复为感,所感复有应,所以不已也。’程夫子兄弟所谓感应,亦有见於一动一静之妙也。一动一静,生生不已,仁之体在我矣。”张子曰:“唯。”乃书以授之。(《求仁问答》)
jiān cháng dú míng dào héng zhuàng yuē:" wén rǔ nán zhōu mào shū lùn dào, kǎi rán yǒu qiú dào zhī zhì, wèi zhī qí yào, fàn làn yú zhū jiā, chū rù yú lǎo fó zhě jǐ shí nián, fǎn qiú zhū liù jīng, ér hòu dé zhī." huì wēng jiě tài jí, wèi:" zhōu zi shǒu shì tú yǐ shòu zhī, cǐ kě wèi yào yǐ." bù zhī qí suǒ wèi" wèi zhī yào" zhě hé shì? ér yòu fàn làn zhū jiā chū rù lǎo fó, zhí dài fǎn qiú liù jīng, ér hòu dé zhī, yǐ wéi yī chuān zūn míng dào zhī yán hū? yī chuān kǒng fēi gǒu yán yě. sòng shǐ zǎi míng dào yǔ yī chuān rù chéng dū, wén gū tǒng zhě shuō yì, xiōng dì huàn rán yǒu suǒ shěng, hòu mén rén wèn yì, yī chuān yuē" yì xué zài shǔ." zhì zhe yì zhuàn, bì yuē:" sī yì wén zhī chéng dū yǐn zhě." měi dú zhì cǐ, tàn yuē:" cǐ shèng xián zhì gōng zhì píng zhī xīn, wú yī háo zì guǎng xiá rén zhī niàn, cǐ suǒ yǐ jì qiān zǎi zhī jué xué yě." yú gū tǒng zhě yǒu yī lùn, shàng yù biǎo xiǎn zhī, kuàng yú qí shī hū? cǐ shēn kě yí yě. nán xuān yǔ huì wēng shū, wèi:" chéng xiān shēng yǔ mén rén jiǎng lùn, wèi cháng yī yán jí tài jí tú." huì wēng wèi:" cǐ shū xiáng yú xìng mìng zhī yuán, ér lüè yú jìn wèi zhī mù, yǒu bù kě zhòu ér yǔ zhě." zhōng sī zhī, mén rén gù yǒu bù kě zhòu ér yǔ zhě, ruò yī chuān yì zhuàn zhī yán, yǐ jiào wàn shì, hú ān dìng yǒu yán zé yǐn zhī, gū tǒng zhě yǒu yán zé yǐn zhī, hé yú zhōu zhī tú, sù wèi cháng yī yǔ jí zhī hū? cǐ shēn kě yí yě. huì wēng yǔ xiàng shān lùn wú jí tài jí, wǎng fù zhēng biàn, qí shū yǒu yuē:" zhōu zi zhuó jiàn dào tǐ." yòu yuē:" cǐ lǎo zhēn dé qiān shèng yǐ lái bù chuán zhī mì." zhì xù dà xué, yǐ èr chéng jiē mèng zǐ zhī chuán, xù zhōng yōng, yòu yuē:" chéng fū zǐ xiōng dì zhě chū, dé yǒu suǒ kǎo, yǐ xù fū qiān zǎi bù chuán zhī xù dé yǒu suǒ jù, yǐ chì fū èr jiā shì shì zhī fēi. wēi chéng fū zǐ, zé yì mò néng yīn qí yǔ ér dé qí xīn yě." xìn sī yán yě, zé èr chéng zhī xué, shì wú yǔ yú zhōu zi yǐ, cǐ shēn kě yí yě. fū yǔ zhòu jiān zhǐ yǒu yī gè lǐ, zài yì yuē" tài jí", zài dà xué yuē" míng dé", zài zhōng yōng yuē" zhōng", yī yě. lùn tài jí jì yǐ zhōu zǐ zhēn dé qiān shèng yǐ lái bù chuán zhī mì, ér xù dà xué zhōng yōng yòu yǐ èr chéng xù qiān zǎi bù chuán zhī xù, cǐ shēn kě yí yě.
间尝读明道《行状》曰:“闻汝南周茂叔论道,慨然有求道之志,未知其要,汎滥於诸家,出入於老、佛者几十年,反求诸《六经》,而后得之。”晦翁解太极,谓:“周子手是图以授之,此可谓要矣。”不知其所谓“未知要”者何事?而又汎滥诸家、出入老佛,直待反求《六经》,而后得之,以为伊川尊明道之言乎?伊川恐非苟言也。《宋史》载明道与伊川入成都,闻箍桶者说《易》,兄弟涣然有所省,后门人问《易》,伊川曰“《易》学在蜀。”至著《易传》,必曰:“斯义闻之成都隐者。”每读至此,叹曰:“此圣贤至公至平之心,无一毫自广狭人之念,此所以继千载之绝学也。”於箍桶者有一论,尚欲表显之,况於其师乎?此深可疑也。南轩与晦翁书,谓:“程先生与门人讲论,未尝一言及《太极图》。”晦翁谓:“此书详於性命之原,而略于进为之目,有不可骤而语者。”中思之,门人固有不可骤而语者,若伊川《易传》之言,以教万世,胡安定有言则引之,箍桶者有言则引之,何於周之图,素未尝一语及之乎?此深可疑也。晦翁与象山论无极太极,往复争辨,其书有曰:“周子灼见道体。”又曰:“此老真得千圣以来不传之秘。”至序《大学》,以二程接孟子之传,序《中庸》,又曰:“程夫子兄弟者出,得有所考,以续夫千载不传之绪;得有所据,以斥夫二家似是之非。微程夫子,则亦莫能因其语而得其心也。”信斯言也,则二程之学,似无与於周子矣,此深可疑也。夫宇宙间只有一箇理,在《易》曰“太极”,在《大学》曰“明德”,在《中庸》曰“中”,一也。论太极既以周子真得千圣以来不传之秘,而序《大学》、《中庸》又以二程续千载不传之绪,此深可疑也。
fú shì yuē dìng, míng dào yì yuē dìng, fú shì yuē xīng xīng, shàng cài yì yuē xīng xīng, hé yě? wàng jǐ ěr. ruò zhuó rán yǒu yǐ shí jiàn de wú xīn zhī tǐ, yǒu zài yú cǐ, shè yǐ fú shì suǒ cháng yǔ, fǎn guī guī rán ér bì zhī, shì fǎn shè yú jiào jì piān yǐ zhī sī, ér lèi qí guǎng dà guāng míng zhī liàng, qí yú sī dào wú wǒ wú wù zhī tǐ, bù wú yǒu hài. yǐ shàng dá zhàn gān quán
佛氏曰定,明道亦曰定,佛氏曰惺惺,上蔡亦曰惺惺,何也?忘己耳。若灼然有以实见得吾心之体,有在于此,设以佛氏所尝语,反规规然而避之,是反涉於较计偏倚之私,而累其广大光明之量,其於斯道无我无物之体,不无有害。(已上《答湛甘泉》)
jīn zhī yǐ xué zì mìng zhě, rén jiē yì qí xíng shì zhī miù, wèi píng rì jiǎng dào xué ér xíng shì rú cǐ, qí wěi yě. yú yǐ wéi bù rán. píng rì jiǎng xué, zhǐ chéng yí gè zì sī, ér zì yǐ wéi tiān lǐ, gù qí xíng shì zhī miù zhě, fēi wěi yě, xué shù zhī chà yě.
今之以学自命者,人皆议其行事之谬,谓平日讲道学而行事如此,其伪也。愚以为不然。平日讲学,只成一个自私,而自以为天理,故其行事之谬者,非伪也,学术之差也。
dà xué kǒng shì zhī xùn, míng dào xiān shēng xiōng dì biǎo xiǎn zhī, yǐ jué hòu xué zhě yě. cí hú yī qiè sǎo zhī, rú dìng jìng ān lǜ, bǐ zé yuē:" cǐ gāo huāng zhī bìng yě." rú gé wù zhì zhī chéng yì zhèng xīn, bǐ zé yuē:" hé qí zhī yě? qǔ rén dà zhōng zhì zhèng zhī xīn, fēn rán ér záo zhī, qǐ bù wéi dú?" xìn sī yán yě, zé dà xué zài suǒ píng jué yǐ, qí kě hū? kāi kǒu shuō wú yì, wú yì shì yě, rán yǒu qǔ hū zhǔ zhōng xìn, ér yǐ yī wèi wèi lí hū yì, cǐ wèi wú yì hū? yǒu yì hū? bù kě bù chá yě. shèng gōng zhī yào, yuē cún, yuē sī, rèn yì xuē qù. dāng shí xiàng shān xiān shēng yǐ jiàn qí wēi, gù jiè zhī yuē:" ruò máng rán ér wú zhǔ, fàn rán ér wú guī, zé jiāng yǒu diān dùn láng bèi zhī huàn." xìn rán yǐ, qí bì zhī běn zhǐ, qí yú xīn bù zài yān. zé yǐ wéi xīn rú hé? yuē:" zài zhèng, shě zhī zé wáng." zé yǐ wéi shèng rén wèi cháng guì cāo ér jiàn shě, cǐ shuō ruò xíng, shì lǜ tiān xià mào mào yān, mò zhī suǒ zhī, bù zhì yú gǎo mù sǐ huī bù yǐ yě. qí wéi xué shù zhī hài, kě shèng yán zāi! yǐ shàng dá luó dá fū
《大学》孔氏之训,明道先生兄弟表显之,以觉后学者也。慈湖一切扫之,如定静安虑,彼则曰:“此膏肓之病也。”如格物致知诚意正心,彼则曰:“何其支也?取人大中至正之心,纷然而凿之,岂不为毒?”信斯言也,则《大学》在所屏绝矣,其可乎?开口说毋意,毋意是也,然有取乎主忠信,而以一为未离乎意,此为毋意乎?有意乎?不可不察也。圣功之要,曰存,曰思,任意削去。当时象山先生已见其微,故戒之曰:“若茫然而无主,泛然而无归,则将有颠顿狼狈之患。”信然矣,其蔽之本指,其於心不在焉。则以为心如何?曰:“在正,舍之则亡。”则以为圣人未尝贵操而贱舍,此说若行,是率天下贸贸焉,莫知所之,不至於槁木死灰不已也。其为学术之害,可胜言哉!(已上《答罗达夫》)