lǐ zhōng zì zi yōng, jí shuǐ rén. gǔ píng qí suǒ jū lǐ míng yě. zhèng dé jiǎ xū jìn shì. shòu xíng bù zhǔ shì. shàng shū jiàn wǔ zōng xī sēng chū rù jìn nèi, huàn guān yòng shì, zhé tōng qú yì chéng. wén chéng qǐ bīng zhū háo, shǐ cān jūn shì, zhuó guǎng dōng qiān shì, zhuǎn guǎng xī zuǒ cān yì, xún yǐ fù shǐ tí dū qí shěng xué xiào. dīng nèi jiān. zài rèn shēng zhè jiāng yòu cān zhèng, guǎng dōng àn chá shǐ. wài jiān. qǐ fù, zhuǎn yòu bù zhèng shǐ, bù kěn féng yíng fǔ àn, jiàng sì chuān yòu cān zhèng, yí zhè jiāng àn chá shǐ, yǐ yòu qiān dōu yù shǐ xún fǔ shān dōng, xiān yè què lǐ. qū fù sān shì xué shēng, jiù wú lǐn, zhì xiān shēng shǐ gěi zhī. yuē: shǐ dōng tǔ rén zhī tiān zǐ jìng xué, shù qí xìng hū? jìn yòu fù dōu yù shǐ, zǒng dū nán jīng liáng chǔ. jiā jìng rén yín shí yī yuè zú guān, nián liù shí wǔ.
李中字子庸,吉水人。谷平其所居里名也。正德甲戌進士。授刑部主事。上疏諫武宗西僧出入禁內,宦官用事,謫通衢驛丞。文成起兵誅濠,使參軍事,擢廣東僉事,轉廣西左參議,尋以副使提督其省學校。丁內艱。再任陞浙江右參政,廣東按察使。外艱。起復,轉右布政使,不肯逢迎撫按,降四川右參政,移浙江按察使,以右僉都御史巡撫山東,先謁闕里。曲阜三氏學生,舊無廩,至先生始給之。曰:「使東土人知天子敬學,庶其興乎?」晉右副都御史,總督南京糧儲。嘉靖壬寅十一月卒官,年六十五。
xiān shēng shòu xué yú yáng yù zhāi zhī mén, yù zhāi míng zhū, qí xué zì chuán zhù yǐ sù lián luò, néng gōng lǐ dào, bù gǒu róng shì, pín lǎo ér wú zi, héng jīng shòu tú, wèi cháng jiàn qī róng. dì zǐ chū qí mén zhě, yǐ jiě shì kǎo jù wèi míng jiā, rán zì wèi suǒ xué bù zài shì yě. wǎn dé xiān shēng yǔ yǔ, xǐ yuē: wú xué qí yǒu chuán rén hū! wú běn zhī míng dào, míng dào qí chún zhě yě, ér wú wèi cháng qīng yǔ rén, yàn qí zī jiē bù zú duō yě. shèng rén yǔ rén hé yì? yì wèi zhī ér yǐ yǐ. zi miǎn zhī. xiān shēng zī zhì qīng kǔ, rù shì shí yú nián, fèng rù bù zú yǐ gōng zhāo xī. cháng liú mén rén fàn, dài mǐ fá xīn, zhì cuàn jiā jù, rì mù yǐ, jìng bù jí fàn ér bié. gù qí suǒ yán, jiē shì de lì chù. yǐ wèi xué zhǐ yǒu cún yǎng, xǐng chá shì cún yǎng nèi yī jiàn. rú zhě zhī xué, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr. ruò fēi gōng fū qīn qiè, bù gǎn rú cǐ dào yě. fū lǐ bù huàn qí bù yī, suǒ nán zhě fēn shū ěr. cǐ lǐ yán píng zhī yán yě. gài yán píng yǐ jiù lǒng tǒng zhī shī, ér xiān shēng fǎn zhī zhě, yù qí shì shì cóng yuán tóu ér chū, yǐ jiù líng xīng zhuāng hé zhī fēi. liǎng jiā gè yǒu yōu dāng, fēi yǔ xiān rú wèi fān àn ěr.
先生受學於楊玉齋之門,玉齋名珠,其學自傳註以溯濂、洛,能躬理道,不苟榮勢,貧老而無子,橫經授徒,未嘗見戚容。弟子出其門者,以解釋考據為名家,然自謂所學不在是也。晚得先生與語,喜曰:「吾學其有傳人乎!吾本之明道,明道其醇者也,而吾未嘗輕語人,驗其資皆不足多也。聖人與人何異?亦為之而已矣。子勉之。」先生資質清苦,入仕十餘年,俸入不足以供朝夕。嘗留門人飯,貸米乏薪,至爨家具,日暮矣,竟不及飯而別。故其所言,皆是得力處。以為「學只有存養,省察是存養內一件。儒者之學,理一而分殊,分不患其不殊,所難者理一耳。」若非工夫親切,不敢如此道也。夫理不患其不一,所難者分殊耳。此李延平之言也。蓋延平以救儱侗之失,而先生反之者,欲其事事從源頭而出,以救零星裝合之非。兩家各有攸當,非與先儒為翻案耳。
gǔ píng rì lù
谷平日錄
gǔ zhī xué zhě, zhǐ shì chéng shí jīn zhī xué zhě, zhǐ shì qiān jiù.
古之學者,只是誠實;今之學者,只是遷就。
cún tiān lǐ, zhǐ wèi shǐ xué zhě lùn, yǔ qí jí, zé xīn jí lǐ, lǐ jí xīn, hé yǐ yán cún tiān lǐ zāi? fán yán cún tiān lǐ, xīn shàng yǔ lǐ wèi èr.
存天理,只為始學者論,語其極,則心即理,理即心,何以言存天理哉?凡言存天理,心尚與理為二。
fù qí jiàn tiān dì zhī xīn hū? rén dé shì xīn yǐ wèi xīn, rén zhī xīn tiān dì zhī xīn yě, dàn sī zé yǔ tiān dì bù xiāng sì, yī qù qí sī, zé wǒ zhī xīn jí tiān dì zhī xīn, shèng rén zhī wèi shèng rén, quán cǐ xīn ér yǐ.
復其見天地之心乎?人得是心以為心,人之心天地之心也,但私則與天地不相似,一去其私,則我之心即天地之心,聖人之為聖人,全此心而已。
shí dé cǐ xīn, zé zhēn shì tiān xià zhī guǎng jū, fēi xíng róng zhī yán.
識得此心,則真是天下之廣居,非形容之言。
xuē wén qīng gōng yán: rén yǔ tiān dì, běn wú èr lǐ, wéi wú sī guàn zhī. cǐ zhēn jiàn dé. yòu yuē: mèng zǐ yuē fū rén yì zài hu shú zhī ér yǐ. gài fán wèi shàn wèi xué, jiē guì hū shú, bù dú rén yě. cǐ yǔ yòu chà què. shèng rén zhī xué, wèi rén ér yǐ, wèi rén zhī wài, yòu hé wèi xué wèi shàn hū? xué bì jiàn dé dào yī chù, fāng shì zhēn jiàn.
薛文清公言:「人與天地,本無二理,惟無私貫之。」此真見得。又曰:「孟子曰『夫仁亦在乎熟之而已。』蓋凡為善為學,皆貴乎熟,不獨仁也。」此語又差卻。聖人之學,為仁而已,為仁之外,又何為學為善乎?學必見得到一處,方是真見。
xià xué ér shàng dá, gài xià xué zhě shì. shàng dá zhě lǐ, lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, xué zhě yào sī ér dé zhī.
下學而上達,蓋下學者事。上達者理,理外無事,事外無理,學者要思而得之。
rén xū shì yǒu dùn shì wú mèn bù jiàn shì ér wú mèn dǐ xīn, dào cǐ dì wèi, dào zài wǒ yǐ. xué zhě xū zì kǎo, ruò yǒu xiē zǐ mèn dǐ yì sī zài, jí shì yǒu wǒ, biàn yǔ tiān dì bù xiāng sì.
人須是有遯世無悶、不見是而無悶底心,到此地位,道在我矣。學者須自考,若有些子悶底意思在,即是有我,便與天地不相似。
rén zhī mù shì ěr tīng shǒu chí zú xíng, qì zì rú cǐ, wú rén zhī xué, zhǐ shì yuē zhī yú zhōng zhèng, bù dà duàn fèi lì, dào shì míng tīng cōng shǒu gōng zú zhòng, jí rén yě.
人之目視耳聽手持足行,氣自如此,吾人之學,只是約之於中正,不大段費力,到視明聽聰手恭足重,即仁也。
xiān rú yuē: zhōng rén yǐ xià, nǎi yǐ mìng chù yì, xián zhě qiú zhī yǒu dào, dé zhī yǒu yì, bù bì yán mìng. shì gù rán yǐ. rán mìng zì yì bù kě qīng kàn, kǒng zǐ yuē: dào zhī jiāng xíng yě, yǔ mìng yě dào zhī jiāng fèi yě, yǔ mìng yě. mí zǐ yuē: kǒng zǐ zhǔ wǒ, wèi qīng kě dé. kǒng zǐ yì yuē: yǒu mìng. mèng zǐ yīn zāng cāng zhī zǔ, yuē: wú zhī bù yù lǔ hóu, tiān yě. tuī ér yán zhī, yáo shùn zhī chán, tāng wǔ zhī zhēng fá, jiē mìng yě. dàn bù sì zòng yù zhī xīn, zhǐ shì chù pín jiàn ān yú pín jiàn, chù fù guì ān yú fù guì, dāng shēng zé shēng, dāng sǐ zé sǐ, dào ān mìng chù, biàn shì dào yì, fēi yǒu èr yě. jūn zǐ sī bù chū qí wèi, ān mìng yě. ruò dài bù dé yǐ rán hòu yán mìng, fēi ān mìng yě.
先儒曰:「中人以下,乃以命處義,賢者求之有道,得之有義,不必言命。」是固然矣。然命字亦不可輕看,孔子曰:「道之將行也,與命也;道之將廢也,與命也。」彌子曰:「孔子主我,衛卿可得。」孔子亦曰:「有命。」孟子因臧倉之阻,曰:「吾之不遇魯侯,天也。」推而言之,堯、舜之禪,湯、武之徵伐,皆命也。但不肆縱慾之心,只是處貧賤安於貧賤,處富貴安於富貴,當生則生,當死則死,到安命處,便是道義,非有二也。君子思不出其位,安命也。若待不得已然後言命,非安命也。
huò wèn: fù qí jiàn tiān dì zhī xīn, zài rén xīn rú hé kàn? yuē: mèng zǐ suǒ wèi rén jiē yǒu bù rěn rén zhī xīn, jīn rén zhà jiàn rú zǐ jiāng rù yú jǐng, jiē yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn. qí xuān wáng wèi wú shén cán yú mèng zǐ, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn. dào niú kǒng wáng yàn fāng zhī, biàn shì fù qí jiàn tiān dì zhī xīn.
或問:「復其見天地之心,在人心如何看?」曰:「孟子所謂人皆有不忍人之心,今人乍見孺子將入於井,皆有怵惕惻隱之心,便是復其見天地之心。齊宣王謂吾甚慚於孟子,便是復其見天地之心。盜牛恐王彥方知,便是復其見天地之心。」
huò wèn: chéng zǐ wèi dào wú jīng cū, yán wú gāo xià, shì fǒu? yuē: rán. yuē: fū zǐ wèi zhōng rén yǐ shàng kě yǐ yǔ shàng, zhōng rén yǐ xià bù kě yǐ yǔ shàng, rú hé? yuē: lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, jiù rú jiào cǐ zào lì, bù kě xià rén qǔ qián, bù kě guò zhòng dǎ rén, cǐ biàn shì rén shù zhī lǐ. ruò jiào zhī xué zhī rén, biàn zhǐ lùn rén shù zhī lǐ. yǔ shàng yǔ xià, yào zhī wú èr lǐ.
或問:「程子謂道無精粗,言無高下,是否?」曰:「然。」曰:「夫子謂中人以上可以語上,中人以下不可以語上,如何?」曰:「理外無事,事外無理,就如教此皂隸,不可嚇人取錢,不可過重打人,此便是仁恕之理。若教知學之人,便只論仁恕之理。語上語下,要之無二理。」
sī lǜ fēn rǎo, shì hé láo rǎo? bì chú qù zhī, cái zhī tiān lǐ zhēn lè. shì rén yì yì yú fù guì shēng sè zhī jiān, guài tā bù dé, shě cǐ wú kě lè. guǒ néng xián xié, zé tiān lǐ zhī lè zài wǒ, qí miào yǒu nán yǐ yǔ rén. kǒng zǐ yuē: hǎo rén zhě wú yǐ shàng zhī, jìn lüè jiàn dé.
思慮紛擾,是何勞擾?必除去之,才知天理真樂。世人役役於富貴聲色之間,怪他不得,舍此無可樂。果能閑邪,則天理之樂在我,其妙有難以語人。孔子曰:「好仁者無以尚之」,近略見得。
yī chuān xiān shēng yuē: yì zhī gěn, yán zhǐ zhī yì, yuē gěn qí zhǐ, zhǐ qí suǒ yě, rén duō bù néng zhǐ. gài rén wàn wù jiē bèi, yù shì shí gè yīn qí xīn zhī suǒ zhòng zhě, gèng hù ér chū, cái jiàn dé zhè shì zhòng, biàn yǒu zhè shì chū. ruò wù gè fù wù, biàn zì bù chū lái. cǐ yì kě jiàn lǐ yī fēn shū, mò fēi zì rán yě.
伊川先生曰:「《易》之《艮》,言止之義,曰『艮其止,止其所也』,人多不能止。蓋人萬物皆備,遇事時各因其心之所重者,更互而出,才見得這事重,便有這事出。若物各付物,便自不出來。」此亦可見理一分殊,莫非自然也。
zhī jué zhī wài, wú xīn yān, yǒu sǐ huī gǎo mù zhī lǐ, zhǐ shì zhī jué cháng cún hū zhèng, jí shì jìng yǐ zhí nèi gōng fū.
知覺之外,無心焉,有死灰槁木之理,只是知覺常存乎正,即是敬以直內工夫。
jì rán bù dòng, zhǐ shì hún rán tiān lǐ, wú xiān háo sī yù, fēi wèi wú zhī jué yě. ruò wú zhī jué, rú hé xiǎo dé shì tiān lǐ, wú rén yù?
寂然不動,只是渾然天理,無纖毫私慾,非謂無知覺也。若無知覺,如何曉得是天理,無人慾?
bù zhī xīn zhī guì zhě, wèi bì bù lè yú shè liè hàn màn, bó xué zhě, yì shì duō yù. tiān xià zhī dào, gōng ér yǐ yǐ, yì yuē: gěn qí bèi, bù huò qí shēn, xíng qí tíng, bù jiàn qí rén. bù huò qí shēn, wú wǒ yě bù jiàn qí rén, wú rén yě. rú shì zé quán tǐ shì dào, wú tā, gōng ér yǐ. ruò yǒu yī háo yǒu wǒ yǒu rén zhī yì zài, jí shì sī jǐ, biàn yǔ dào bù xiāng sì.
不知心之貴者,未必不樂於涉獵汗漫,博學者,亦是多欲。天下之道,公而已矣,《易》曰:「艮其背,不獲其身,行其庭,不見其人。」不獲其身,無我也;不見其人,無人也。如是則全體是道,無他,公而已。若有一毫有我有人之意在,即是私己,便與道不相似。
shèng xué zhī gōng, zhǐ shì yī gè cún yǎng wèi běn, xǐng chá shì cún yǎng nèi yī jiàn. cháng shí cún cǐ běn xīn bù shī, biàn shì cún yǎng. huò yǒu yī niàn zhī dòng, shǎo yǒu fēi pì, xǐng chá zhī, jí yǔ kè qù, cǐ běn xīn yī jiù cún ér bù shī. shèng xué zhī gōng, cún yǎng wèi běn, sī wú xié zhě, cún yǎng zhī quán gōng yě.
聖學之功,只是一個存養為本,省察是存養內一件。常時存此本心不失,便是存養。或有一念之動,少有非僻,省察之,即與克去,此本心依舊存而不失。聖學之功,存養為本,思無邪者,存養之全功也。
wǎng suì qù hé chù, qǐ shēn shí, biàn yǒu sù dào zhī xīn jìn shí cǐ niàn jué wú.
往歲去何處,起身時,便有速到之心;近時此念絕無。
zuò shàn huò fú, zuò è huò huò, cǐ lǐ zì rán rú cǐ, yào rén zì lǐ huì. rén zhī yóu dà lù, tài rán xíng jiāng qù, hé lì rú zhī? ruò yóu qū jìng, chuān lín mǎng, wèi yǒu wú suǒ sǔn shāng, cǐ zì kě jiàn, ruò qiú zhī bào yīng zhī shuō, huò zhī shén yǐ. qí yì dài yú shàn yě fū! qí yì liú yú è yě fū!
作善獲福,作惡獲禍,此理自然如此,要人自理會。人之由大路,泰然行將去,何利如之?若由曲徑,穿林莽,未有無所損傷,此自可見,若求之報應之說,惑之甚矣。其亦怠於善也夫!其亦流於惡也夫!
tiān yùn ér bù yǐ, rì wǎng zé yuè lái, hán wǎng zé shǔ lái, shuǐ liú ér bù xī, wù shēng ér bù qióng, cǐ rén yě.
天運而不已,日往則月來,寒往則暑來,水流而不息,物生而不窮,此仁也。
tīng yán kě yǐ guān rén, xiǎo rén dāng wèi yù zhī shí, jiàn jūn zǐ suǒ wèi, yì yǒu zūn zhòng xìng qǐ zhī yì, shì shàng wú lì lù zhī shēn mí, ér běn xīn zhī míng, yǒu bù kě yǎn zhě. jí shāo dé lì lù zhī móu, biàn zhì dé yì mǎn, suī míng zhī jūn zǐ suǒ wèi zhī shì, kǒng qí bù biàn yú jǐ, bì zuò wèi yī zhǒng shuō huà, yǐ yù jǔ yì zhī yì, níng qī jǐ qī rén bù gù, cǐ zhī wèi shī qí běn xīn.
聽言可以觀人,小人當未遇之時,見君子所為,亦有尊重興起之意,是尚無利祿之深迷,而本心之明,有不可掩者。及稍得利祿之謀,便志得意滿,雖明知君子所為之是,恐其不便於己,必作為一種說話,以寓沮抑之意,寧欺己欺人不顧,此之謂失其本心。
hòu shì lùn xué lùn rén wù zhě, duō wú shí jiàn, huò yǒu yī ā shuō zhě, zhǐ shì píng jí gǔ rén xiān rú, lì zhēng dùn wù zhī shuō. yǐ wú fū zǐ wǒ yù rén, sī rén zhì zhī shuō zhèng zhī, kǒng yì shì rú cǐ. rén dé tiān dì zhī xīn yǐ wèi xīn, cǐ běn xīn yě, fàng ér bù qiú, zé ruò shī zhī yī cāo zhī, biàn cún ér bù shī, yào zhī bù cóng wài dé, cǐ fēn míng shì dùn wù. dàn shì wú jiān duàn wèi nán, suǒ yǐ jūn zǐ zhī xué, zì qiáng bù xī, shèng rén zhī xué, chún yì bù yǐ.
後世論學論人物者,多無實見,或有依阿說者,只是憑藉古人先儒,力爭頓悟之說。以吾夫子「我欲仁,斯仁至」之說証之,恐亦是如此。人得天地之心以為心,此本心也,放而不求,則若失之;一操之,便存而不失,要之不從外得,此分明是頓悟。但是無間斷為難,所以君子之學,自強不息,聖人之學,純亦不已。
xuē wén qīng wèi: mèng zǐ zhī hòu, xué bù chuán, zhǐ shì xìng bù míng. cǐ yì shì xiǎng xiàng zhī yán. zhōu zǐ yuē: dòng ér zhèng yuē dào. qí yǔ dào yě míng yǐ. zhōng yì yuē: dòng ér zhèng yuē rén.
薛文清謂:「孟子之後,學不傳,只是性不明。」此亦是想像之言。周子曰:「動而正曰道。」其語道也明矣。中亦曰:「動而正曰仁。」
rén chù yú tiān dì zhī jiān, qí suǒ xíng chù jiē quán yě. xiǎo rén liú yú qiān jiù, ér quán zhī yòng shī jūn zǐ wèi miǎn piān zhí, ér quán zhī yòng zhì wéi xué shèng rén zhōu xuán zhōng lǐ, fàn yīng qū dāng, ér quán zhī yòng shǐ jǐn.
人處於天地之間,其所行處皆權也。小人流於遷就,而權之用失;君子未免偏執,而權之用滯;惟學聖人周旋中禮,泛應曲當,而權之用始盡。
huì wēng wèi: xiàng shān cháng shuō yǔ zhòu, dàn tā shuō biàn zhǐ zhè gè, yòu bù yòng lǐ miàn xǔ duō jié pāi, què zhǐ shǒu dé gè kōng dàng dàng dǐ zhōng, yǐ wèi dào tǐ běn shì kōng dàng dàng dǐ.
晦翁謂:「象山常說宇宙,但他說便只這箇,又不用裡面許多節拍,卻只守得箇空蕩蕩底中,以為道體本是空蕩蕩底。」
mǒu yuē: rú zhě zhī xué, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr. gè qīn qí qīn, gè zi qí zi, cháng rén jiē kě néng yě. shì tiān xià wèi yī jiā, zhōng guó wèi yī rén, fēi shèng rén bù néng yě. rú zhě zhī xué, suǒ yǐ míng lǐ yī yǐ xī shèng yě, gù yuē yī rì kè jǐ fù lǐ, tiān xià guī rén yān.
某曰:儒者之學,理一而分殊,分不患其不殊,所難者理一耳。各親其親,各子其子,常人皆可能也。視天下為一家,中國為一人,非聖人不能也。儒者之學,所以明理一以希聖也,故曰「一日克己復禮,天下歸仁焉。」
kǒng zǐ wèi yì yǒu shèng rén zhī dào sì yān. zé yì bù kě zhuān zhǐ bǔ shì yán míng yǐ. kūn guà zhǔ lì, bì yǐ yī chuān lì wàn wù zé zhǔ yú kūn zhī shuō, wèi qiān gǔ bù yì zhī dìng lùn. ruò yuē yáng zhǔ yì, yīn zhǔ lì, shì dǎo rén yú lì yǐ. wèi rén chén zhě huái lì yǐ shì qí jūn, wèi rén zǐ zhě huái lì yǐ shì qí fù, wèi rén dì zhě huái lì yǐ shì qí xiōng, shì hé děng shí yé? qǐ shèng rén kāi wù chéng wù zhī yì yé? dāng yǐ dào guān yì kě yě.
孔子謂《易》有聖人之道四焉。則《易》不可專指卜筮言明矣。《坤》卦主利,必以伊川「利萬物則主於坤」之說,為千古不易之定論。若曰「陽主義,陰主利」,是導人於利矣。為人臣者懷利以事其君,為人子者懷利以事其父,為人弟者懷利以事其兄,是何等時耶?豈聖人開物成務之意耶?當以道觀《易》可也。
shèng rén zhī dào, lǐ yī ér fēn shū, fēn bù huàn qí bù shū, suǒ nán zhě lǐ yī ěr. kǒng zǐ yuē: wú dào yī yǐ guàn zhī. cǐ míng fū lǐ yī yě. zi gòng wèn: yǒu yī yán ér kě yǐ zhōng shēn xíng zhī zhě hū? zǐ yuē: qí shù hū? jǐ suǒ bù yù, wù shī yú rén. cǐ jiào zǐ gòng tuī xíng hū lǐ yī yě. zēng zǐ yuē: fū zǐ zhī dào, zhōng shù ér yǐ yǐ. cǐ míng hū lǐ yī yě. dà xué yuē: shì yǐ jūn zǐ yǒu jié jǔ zhī dào yě. cǐ jiào píng tiān xià tuī xíng hū lǐ yī yě. yǔ zhòu zhǐ yī lǐ, běn gōng yě, rén zhī yǒu shēn, zé yǒu zì sī zhī bì, shèng rén zhī jiào, suǒ yǐ qù tiān xià hòu shì zì sī zhī bì yě. zì sī zhī bì yī qù, zé kuò rán dà gōng, gōng zé lǐ yī wú jiān yǐ. shì gù jūn zǐ qīn qīn ér rén mín, rén mín ér ài wù.
聖人之道,理一而分殊,分不患其不殊,所難者理一耳。孔子曰:「吾道一以貫之。」此明夫理一也。子貢問:「有一言而可以終身行之者乎?」子曰:「其恕乎?己所不欲,勿施於人。」此教子貢推行乎理一也。曾子曰:「夫子之道,忠恕而已矣。」此明乎理一也。《大學》曰:「是以君子有絜矩之道也。」此教平天下推行乎理一也。宇宙只一理,本公也,人之有身,則有自私之蔽,聖人之教,所以去天下後世自私之蔽也。自私之蔽一去,則廓然大公,公則理一無間矣。是故君子親親而仁民,仁民而愛物。
chén běi xī yuē: fū zǐ zhī dào, qí jīng wēi zài yì, ér suǒ yǐ yǔ mén rén zhě, jiē rì yòng cháng dào, wèi cháng jí yì yě. cǐ yǔ wèi yǒu jiàn yú dào, rì yòng cháng dào zhī wài, yòu qǐ bié yǒu suǒ wèi yì zāi?
陳北溪曰:「夫子之道,其精微在《易》,而所以語門人者,皆日用常道,未嘗及《易》也。」此語未有見於道,日用常道之外,又豈別有所謂《易》哉?
wén gōng yún: yǐn yàn míng jiàn yī chuān hòu, bàn nián jiān, fāng dé dà xué xī míng kàn, cǐ yì yě hǎo, yě yǒu bìng. gài tiān xià yǒu xǔ duō shū, ruò bàn nián jiān dōu bù jiào tā kàn yī zì, jǐ shí dú dé tiān xià xǔ duō shū? mǒu yǐ wèi tiān zhī shēng rén, rén zhī yǒu shēng, zhǐ shì yī gè míng dé ér yǐ, míng dé jí rén yě. shèng rén zhī xué, zhǐ shì míng cǐ lǐ yǐ quán zhī ér yǐ. xué zhě gǒu yú dà xué xī míng zhī zhǐ ér yǒu de yān, zé liù jīng kě bù zhì ér míng yǐ. wén gōng zhī yán, huò zǎo nián wèi dìng zhī jiàn.
文公云:「尹彥明見伊川後,半年間,方得《大學》、《西銘》看,此意也好,也有病。蓋天下有許多書,若半年間都不教他看一字,幾時讀得天下許多書?某以為天之生人,人之有生,只是一個明德而已,明德即仁也。聖人之學,只是明此理以全之而已。學者苟於《大學》、《西銘》之旨而有得焉,則《六經》可不治而明矣。」文公之言,或早年未定之見。
rén xiōng zhōng chú qù yī qiè xián sī liang, zé tiān lǐ zì zài, duō shǎo kuài huó.
人胸中除去一切閒思量,則天理自在,多少快活。
zì ān mìng shàng, biàn kě dào tiān xià hé sī hé lǜ.
自安命上,便可到天下何思何慮。
xué zhī dé yǔ bù dé yì yì jiàn, cǐ xīn sǎ rán, ér shì lì chū tuō, le wú suǒ xì, cǐ shí de yě suī yuē jiǎng xué, ér shì lì chán rào, zhān qián gù hòu, cǐ wú suǒ de, zhǐ shì shuō huà.
學之得與不得亦易見,此心洒然,而勢利出脫,了無所系,此實得也;雖曰講學,而勢利纏繞,瞻前顧後,此無所得,只是說話。
kǒng zǐ yuē: cháo wén dào, xī sǐ kě yǐ. huì dé cǐ yì, zé bì zhōng rì qián qián, xué wéi wèi jǐ ér yǐ, hé chù zhe dé sī fà wèi rén zhī yì zāi?
孔子曰:「朝聞道,夕死可矣。」會得此意,則必終日乾乾,學惟為己而已,何處着得絲髮為人之意哉?
yuán xiè yuē: rén xīn yǔ tiān dì yī běn, jīng sī yǐ dé zhī, jīng yè yǐ shǒu zhī, zé yǔ tiān dì xiāng sì. kě wèi dé xiàng shān zhī yì yǐ.
袁燮曰:「人心與天地一本,精思以得之,兢業以守之,則與天地相似。」可謂得象山之意矣。
cǐ xīn píng píng shí, kě yǐ mò guān dào lǐ.
此心平平時,可以默觀道理。
huò yuē: lǐ tǒng yú yī xīn, sàn yú wàn shì. cǐ fēi zhēn jiàn, lùn qí jí, zhǐ shì lǐ wú wài. wèi xué yào yǐ xīn wèi běn, hán yǎng xū yòng jìng, suǒ yǐ yǎng cǐ xīn yě jìn xué zài zhì zhī, suǒ yǐ míng cǐ xīn yě.
或曰:「理統於一心,散於萬事。」此非真見,論其極,只是理無外。為學要以心為本,涵養須用敬,所以養此心也;進學在致知,所以明此心也。
fán kàn jīng chuán, jiē yǐ míng cǐ xīn wèi wù, guān yī wù, chù yī shì, jiē yǒu yǐ yàn cǐ xīn zhī suǒ xíng, zé wú wǎng ér fēi yǎng xīn zhī xué yǐ. xīn wài wú wù, wù wài wú xīn, xīn wú nèi wài yě, yào rén zì lǐ huì.
凡看經傳,皆以明此心為務,觀一物,處一事,皆有以驗此心之所形,則無往而非養心之學矣。心外無物,物外無心,心無內外也,要人自理會。
fàn shì wèi: shǒu yuē zé zú yǐ jǐn bó. cǐ yǔ yì dú jiàn yě.
范氏謂:「守約則足以盡博。」此語亦獨見也。
guǎng dà kuān píng, xiōng zhōng cháng jué yǒu cǐ qì xiàng, shì shèn me kuài huó?
廣大寬平,胸中常覺有此氣象,是甚麼快活?
xún cháng jiān zhǐ cóng róng zì zài, biàn shì tǎn dàng dàng qì xiàng.
尋常間只從容自在,便是坦蕩蕩氣象。
xué ér bù sī zé wǎng, sī ér bù xué zé dài, yú cǐ kě jiàn lǐ wài wú shì, shì wài wú lǐ, wàn gǔ shèng rén zhī zhèng xué, zhāo zhuó píng shí, wú yǒu yú shuō.
學而不思則罔,思而不學則殆,於此可見理外無事,事外無理,萬古聖人之正學,昭灼平實,無有餘說。
è niàn yì qù, wàng niàn nán qù, rén xīn wú yī niàn zhī wàng, chún hū dào yǐ!
惡念易去,妄念難去,人心無一念之妄,純乎道矣!
lì guān wǎng gǔ lái jīn, tiān xià yǒu yí dìng zhī mìng, zhǐ shì rén zì láo rǎng.
歷觀往古來今,天下有一定之命,只是人自勞攘。
xué zhě zhì yuē gōng fū, zhǐ shì cháng cháng tí xǐng cǐ xīn.
學者至約工夫,只是常常提醒此心。
xué zhě yù shì, yī yǐ tiān lǐ chù zhī, bù kě shǎo yǒu gù jì, ér cún kǒng jù zhī xīn. yī yǒu kǒng jù zhī xīn, fēi zhī mìng yě.
學者遇事,一以天理處之,不可少有顧忌,而存恐懼之心。一有恐懼之心,非知命也。
lǚ dōng lái yuē: yì lǐ wú qióng, cái zhì yǒu xiàn, fēi quán fàng xià, zhōng nán còu pō. fàng xià zhèng fēi yì shì yě.
呂東萊曰:「義理無窮,才智有限,非全放下,終難湊泊。」放下政非易事也。
shēng shēng zhī wèi rén, cún cún zhī wèi xué.
生生之謂仁,存存之謂學。
běn xīn què shì tiān xià zhī dà běn, dòng jiē cóng xīn zhōng liú chū, jí wèi dá dào, yī bù cóng běn xīn suǒ fā, biàn shì sī yì, fēi dào yě.
本心卻是天下之大本,動皆從心中流出,即為達道,一不從本心所發,便是私意,非道也。
bù jiàn bù wén, zhǐ shì xū, xū zhě xīn zhī běn, shí zhě xīn zhī zhì, kě jiàn zhě yě. xīn yě zhě, xū ér shí, jūn zǐ zhī dào, fèi ér yǐn.
不見不聞,只是虛,虛者心之本,實者心之質,可見者也。心也者,虛而實,君子之道,費而隱。
sì duān zài rén běn wú zēng tiān, mèng zǐ suǒ wèi kuò chōng zhě, zhǐ shì wú jiān duàn ěr.
四端在人本無增添,孟子所謂擴充者,只是無間斷耳。
shèng rén yòng gōng, yǔ xué zhě yì bān, dàn yǒu shēng shú zhī yì, wèi shèng rén bù yòng gōng zhě fēi yě. gài rén zhī xīn, yóu zhōu zhī yǒu duò, xīn yī bù cún, zé è shēng, duò yī bù chí, zé zhōu fù. shèng rén jí lǎo yú xíng chuán zhě, jìn tuì tuī yí zì rán, ér duò yì wèi cháng lí yě. xué zhě jí xué xíng chuán zhě, wèi miǎn yǒu bǎ chí zhuó lì zhī gōng, fēi zì rán ér rán yě. yī shēng shú zhī yì, jí jǐn shèng rén xué zhě yòng gōng zhī shuō.
聖人用功,與學者一般,但有生熟之異,謂聖人不用功者非也。蓋人之心,猶舟之有柁,心一不存,則惡生,柁一不持,則舟覆。聖人即老於行船者,進退推移自然,而柁亦未嘗離也。學者即學行船者,未免有把持着力之功,非自然而然也。一生熟之異,即盡聖人學者用功之說。
jīn rén zhà jiàn rú zǐ jiāng rù yú jǐng, jiē yǒu chù tì cè yǐn zhī xīn, cǐ biàn shì shàn duān fā jiàn chù, rén rén jiē yǒu, dàn yǒu jiān duàn, zé ruò cún ruò wáng, bù wèi jǐ yǒu. xué zhě yǒu cǐ xīn, xū chōng zhī dào yuān shēn sāi shí, fāng shì yǒu zhū jǐ. pì rú zāi yī xiǎo shù, kǒng niú yáng mù zhī, dà fēng yáo zhī, xū cóng sì wéi zuò qiáng yuán, yǐ fáng niú yáng, yòu shí péi tǔ guàn shuǐ, yǐ bèi fēng rì, zé cǐ shù jiàn dà, gēn jiàn shēn qiě shí, suī wú yuán qiáng, niú yáng fēng rì qiě rú zhī hé? rú rén shàn duān fā jiàn, yù shǐ zhī cháng cún, bì yào qù xián xié, xié xián zé tiān lǐ zì cún, cún zhī zhī jiǔ, biàn dào yuān shēn sāi shí chù, dào cǐ dì wèi, zé běn tǐ yǐ fù, shí yǒu zhū jǐ, bǐ fù guì pín jiàn shēng sǐ huò fú dé sàng yí dí huàn nán, ruò wú yǔ yú jǐ, qǐ néng yǒu yǐ jiè wú yì hū? xué zhě xū rú cǐ yòng lì, fāng kě xián xié, fēi rú hé qù xián, zhǐ shì xīn zhèng zé xié zì xián le, xié xián zé chéng cún yǐ. xián xié cún chéng, shì yī jiàn, fēi yǒu èr yě. yòu mén rén wáng guī nián jì
今人乍見孺子將入於井,皆有怵惕惻隱之心,此便是善端發見處,人人皆有,但有間斷,則若存若亡,不為己有。學者有此心,須充之到淵深塞實,方是有諸己。譬如栽一小樹,恐牛羊牧之,大風搖之,須從四圍作牆垣,以防牛羊,又時培土灌水,以備風日,則此樹漸大,根漸深且實,雖無垣牆,牛羊風日且如之何?如人善端發見,欲使之常存,必要去閑邪,邪閒則天理自存,存之之久,便到淵深塞實處,到此地位,則本體已復,實有諸己,彼富貴、貧賤、生死、禍福、得喪、夷狄、患難,若無與於己,豈能有以介吾意乎?學者須如此用力,方可閑邪,非如何去閒,只是心正則邪自閒了,邪閒則誠存矣。閑邪存誠,是一件,非有二也。(右門人王龜年記)
dà xué gé wù zhì zhī chéng yì zhèng xīn xiū shēn, zhǐ shuō míng míng dé de míng zì, zhōng yōng míng shàn chéng shēn, zé shàn gù zhí, zhǐ shuō dé chéng zhī zhě de chéng zì, yuán lái chéng zé míng, míng zé chéng, fēi yǒu èr yě. gù lùn xué jū nì zì bù dé, huì dé shí héng lái shù shuō, zhǐ shì cǐ lǐ.
《大學》格物、致知、誠意、正心、修身,只說明明德的明字,《中庸》明善誠身,擇善固執,只說得誠之者的誠字,元來誠則明,明則誠,非有二也。故論學拘泥字不得,會得時橫來豎說,只是此理。
rén dé tiān dì zhī xīn wèi xīn, rén yě, qí yòng, zé yì yě. kǒng zǐ yú yì yuē: lì rén zhī dào, yuē rén yǔ yì. mèng zǐ yuē: rén, rén xīn yě. yì, rén lù yě. zhōng zhī yǐ xué wèn zhī dào wú tā, qiú qí fàng xīn ér yǐ. cǐ qiú rén zhī shuō yě. tǐ yòng yī yuán, xiǎn wēi wú jiān, lì qí tǐ, zé jì rán bù dòng, hún rán tiān lǐ jí qí gǎn ér suì tōng tiān xià zhī gù, zé zhì yòng gè yì, suǒ wèi yì yě. shèng xián zhī zhèng mài, qí zài shì hū?
人得天地之心為心,仁也,其用,則義也。孔子於《易》曰:「立人之道,曰仁與義」。孟子曰:「仁,人心也。義,仁路也。」終之以「學問之道無他,求其放心而已。」此求仁之說也。體用一原,顯微無間,立其體,則寂然不動,渾然天理;及其感而遂通天下之故,則致用各異,所謂義也。聖賢之正脈,其在是乎?
cóng xīn suǒ yù bù yú jǔ, jǔ zhě fāng yě. dà xué jié jǔ, yì shì cǐ yì. ruò cǐ yì biàn yuán shén, zhǐ cóng cǐ xīn suǒ yù xíng chū shì qù, zì shì fāng le. gài cǐ xīn gù wú fāng wú tǐ, dào wài fāng yǒu tǐ. yòu mén rén luó hóng xiān jì
從心所欲不踰矩,矩者方也。《大學》絜矩,亦是此義。若此義便圓神,只從此心所欲行出事去,自是方了。蓋此心固無方無體,到外方有體。(右門人羅洪先記)
jiā jìng jiǎ wǔ xià wǔ yuè, yǔ wò bìng suí zhōu bào ēn sì, yī rì xué zi qǐng wèn yuē: zhū zǐ zhī xué, hé xué yě? yǔ yuē: shèng rén zhī xué yě. yuē: hé rú? zhū zǐ shī yún: xuán tiān yōu qiě mò, zhòng ní yù wú yán. dòng zhí gè shēng suì, dé róng zì qīng wēn. bǐ zāi kuā pí zi, tiè niè tú jiū xuān. dàn chěng yán cí hǎo, qǐ zhī shén jiàn hūn? yuē yǔ mèi qián xùn, zuò cǐ zhī yè fán. fā fèn yǒng kān luò, qí gōng shōu yī yuán. yuē shén jiàn, yuē yī yuán, zhū zǐ zhī xué zhǐ kě zhī yǐ. yuē: huò yí qí shì dà xué, hé rú? yuē: cǐ xué bì lùn dà tóu nǎo chù, rú míng dé, cǐ dà xué dà tóu nǎo yě. zhū zǐ yǐ xū líng shì míng dé, bù kě yì yě. míng zhī gōng, zé yuē yīn qí suǒ fā ér suì míng zhī, yǐ fù qí chū, cǐ gōng fū zhì jiǎn yì yě, hé yí zhī yǒu? yuē: huò yí qí gé zhì qiú yú wài yě, hé rú? yuē: cǐ bù dé zhū zǐ zhī jīng yě. zhū zǐ yuē: běn míng zhī tǐ dé zhī yú tiān, zhōng yǒu bù kě dé ér mèi zhě, shì yǐ suī shén hūn bì zhī jí, ér jiè rán zhī qǐng, yī yǒu jué yān, zé jí cǐ kòng xì zhī zhōng, ér qí běn tǐ yǐ dòng rán yǐ. dāng shí yǒu wèn: jiè rán zhī qǐng, yī yǒu jué yān, zé qí běn tǐ yǐ dòng rán yǐ, xū shì jiù zhè xiē jué chù, biàn zhì zhī chōng guǎng jiāng qù? zhū zǐ yuē: rán rú jī shí zhī huǒ, zhǐ shì xiē zǐ, cái yǐn zháo biàn kě yǐ liáo yuán. gài jiè rán zhī jué, yī rì zhī jiān, qí fā yě wú shí wú shù, zhǐ yào rén shí rèn dé, cāo chí chōng yǎng jiāng qù. cǐ zhū zǐ zhī jīng, kǒng mén qiú rén zhī xué yě. xué zhě dāng mò ér shí zhī. xué zǐ yuē: rán. suì jì zhī. zhū xué wèn dá.
嘉靖甲午夏五月,予臥病隨州報恩寺,一日學子請問曰:「朱子之學,何學也?」予曰:「聖人之學也。」曰:「何如?」「朱子詩云:『玄天幽且默,仲尼欲無言。動植各生遂,德容自清溫。彼哉誇毗子,呫囁徒啾喧。但騁言辭好,豈知神鑒昏?曰予昧前訓,坐此枝葉繁。發憤永刊落,奇功收一原。』曰『神鑒』,曰『一原』,朱子之學旨可知矣。」曰:「或疑其釋《大學》,何如?」曰:「此學必論大頭腦處,如明德,此《大學》大頭腦也。朱子以虛靈釋明德,不可易也。明之功,則曰『因其所發而遂明之,以復其初』,此工夫至簡易也,何疑之有?」曰:「或疑其格致求於外也,何如?」曰:「此不得朱子之精也。朱子曰:『本明之體得之於天,終有不可得而昧者,是以雖甚昏蔽之極,而介然之頃,一有覺焉,則即此空隙之中,而其本體已洞然矣』。當時有問:『介然之頃,一有覺焉,則其本體已洞然矣,須是就這些覺處,便致知充廣將去?』朱子曰:『然如擊石之火,只是些子,才引着便可以燎原。蓋介然之覺,一日之間,其發也無時無數,只要人識認得,操持充養將去。』此朱子之精,孔門求仁之學也。學者當默而識之。」學子曰:「然。」遂記之。(《朱學問答。)
jiā jìng jiǎ wǔ qiū qī yuè, yǔ yóu dà hóng shān, zhāng zi shū píng cóng yān. yī rì zhāng zi wèn xué, yǔ yuē: qiú rén wèn rén. yuē: zhǔ yī. yuē: kǒng zǐ zhī xué, wéi yǐ rén wèi xùn. hé yě? yuē: tiān dì zhī yī dòng yī jìng, rén xīn zhī yī dòng yī jìng, yī běn yě, rén yě. qiú rén zhī xué, wàn gǔ shèng xián zhī zhèng mài yě. yuē: rén zhī tǐ hé rú? yuē: rén dào zhì dà, bù kě qiú zhī yán yǔ, bù kě qiú zhī xùn gǔ, wú fū zǐ zài chuān shàng yuē: shì zhě rú sī fū! bù shě zhòu yè. cǐ rén zhī tǐ yě. gài yī dòng yī jìng, tiān mìng zhī liú xíng yě, wéi qí dòng jìng, cǐ suǒ yǐ bù qióng. yán zi zhī jiàn zhuō ěr, mèng zǐ zhī wèi bì yǒu shì yān ér wù zhèng, shì jiē yǒu jiàn yú yī dòng yī jìng zhī miào yě. fēi zhī dào zhě, shú néng shí zhī? mèng shì zhī hòu, qiān yǒu yú suì, wéi yī luò dé wén zhī, cǐ dào míng zhī huì yě. míng dào xiān shēng yuē: tiān dì zhī jiān, zhǐ yǒu yī gè gǎn yǔ yīng ér yǐ, gèng yǒu shèn shì? yòu yuē: tiān dì wàn wù zhī lǐ, wú dú bì yǒu duì, jiē zì rán ér rán, fēi yǒu ān pái yě. měi zhōng yè yǐ sī, bù zhī shǒu zhī wǔ zhī, zú zhī dǎo zhī. cǐ shì tiān lǐ èr zì, zì jiā tǐ tiē chū lái zhě yě. yī chuān xiān shēng yuē: yǒu gǎn bì yǒu yīng, fán yǒu dòng jiē wèi gǎn, gǎn zé bì yǒu yīng, suǒ yīng fù wèi gǎn, suǒ gǎn fù yǒu yīng, suǒ yǐ bù yǐ yě. chéng fū zǐ xiōng dì suǒ wèi gǎn yīng, yì yǒu jiàn yú yī dòng yī jìng zhī miào yě. yī dòng yī jìng, shēng shēng bù yǐ, rén zhī tǐ zài wǒ yǐ. zhāng zǐ yuē: wéi. nǎi shū yǐ shòu zhī. qiú rén wèn dá
嘉靖甲午秋七月,予游大洪山,張子叔平從焉。一日張子問學,予曰:「求仁問仁。」曰:「主一。」曰:「孔子之學,惟以仁為訓。」「何也?」曰:「天地之一動一靜,人心之一動一靜,一本也,仁也。求仁之學,萬古聖賢之正脈也。」曰:「仁之體何如?」曰:「仁道至大,不可求之言語,不可求之訓詁,吾夫子在川上曰:『逝者如斯夫!不舍晝夜。』此仁之體也。蓋一動一靜,天命之流行也,惟其動靜,此所以不窮。顏子之見卓爾,孟子之謂『必有事焉而勿正』,是皆有見於一動一靜之妙也。非知道者,孰能識之?孟氏之後,千有餘歲,惟伊、洛得聞之,此道明之會也。明道先生曰:『天地之間,只有一個感與應而已,更有甚事?』又曰:『天地萬物之理,無獨必有對,皆自然而然,非有安排也。每中夜以思,不知手之舞之,足之蹈之。』此是『天理二字,自家體貼出來』者也。伊川先生曰:『有感必有應,凡有動皆為感,感則必有應,所應復為感,所感復有應,所以不已也。』程夫子兄弟所謂感應,亦有見於一動一靜之妙也。一動一靜,生生不已,仁之體在我矣。」張子曰:「唯。」乃書以授之。(《求仁問答》)
jiān cháng dú míng dào héng zhuàng yuē: wén rǔ nán zhōu mào shū lùn dào, kǎi rán yǒu qiú dào zhī zhì, wèi zhī qí yào, fàn làn yú zhū jiā, chū rù yú lǎo fó zhě jǐ shí nián, fǎn qiú zhū liù jīng, ér hòu dé zhī. huì wēng jiě tài jí, wèi: zhōu zi shǒu shì tú yǐ shòu zhī, cǐ kě wèi yào yǐ. bù zhī qí suǒ wèi wèi zhī yào zhě hé shì? ér yòu fàn làn zhū jiā chū rù lǎo fó, zhí dài fǎn qiú liù jīng, ér hòu dé zhī, yǐ wèi yī chuān zūn míng dào zhī yán hū? yī chuān kǒng fēi gǒu yán yě. sòng shǐ zài míng dào yǔ yī chuān rù chéng dū, wén gū tǒng zhě shuō yì, xiōng dì huàn rán yǒu suǒ shěng, hòu mén rén wèn yì, yī chuān yuē yì xué zài shǔ. zhì zhe yì chuán, bì yuē: sī yì wén zhī chéng dū yǐn zhě. měi dú zhì cǐ, tàn yuē: cǐ shèng xián zhì gōng zhì píng zhī xīn, wú yī háo zì guǎng xiá rén zhī niàn, cǐ suǒ yǐ jì qiān zài zhī jué xué yě. yú gū tǒng zhě yǒu yī lùn, shàng yù biǎo xiǎn zhī, kuàng yú qí shī hū? cǐ shēn kě yí yě. nán xuān yǔ huì wēng shū, wèi: chéng xiān shēng yǔ mén rén jiǎng lùn, wèi cháng yī yán jí tài jí tú. huì wēng wèi: cǐ shū xiáng yú xìng mìng zhī yuán, ér lüè yú jìn wèi zhī mù, yǒu bù kě zhòu ér yǔ zhě. zhōng sī zhī, mén rén gù yǒu bù kě zhòu ér yǔ zhě, ruò yī chuān yì chuán zhī yán, yǐ jiào wàn shì, hú ān dìng yǒu yán zé yǐn zhī, gū tǒng zhě yǒu yán zé yǐn zhī, hé yú zhōu zhī tú, sù wèi cháng yī yǔ jí zhī hū? cǐ shēn kě yí yě. huì wēng yǔ xiàng shān lùn wú jí tài jí, wǎng fù zhēng biàn, qí shū yǒu yuē: zhōu zi zhuó jiàn dào tǐ. yòu yuē: cǐ lǎo zhēn dé qiān shèng yǐ lái bù chuán zhī mì. zhì xù dà xué, yǐ èr chéng jiē mèng zǐ zhī chuán, xù zhōng yōng, yòu yuē: chéng fū zǐ xiōng dì zhě chū, dé yǒu suǒ kǎo, yǐ xù fū qiān zài bù chuán zhī xù dé yǒu suǒ jù, yǐ chì fū èr jiā shì shì zhī fēi. wēi chéng fū zǐ, zé yì mò néng yīn qí yǔ ér dé qí xīn yě. xìn sī yán yě, zé èr chéng zhī xué, shì wú yǔ yú zhōu zi yǐ, cǐ shēn kě yí yě. fū yǔ zhòu jiān zhǐ yǒu yī gè lǐ, zài yì yuē tài jí, zài dà xué yuē míng dé, zài zhōng yōng yuē zhōng, yī yě. lùn tài jí jì yǐ zhōu zǐ zhēn dé qiān shèng yǐ lái bù chuán zhī mì, ér xù dà xué zhōng yōng yòu yǐ èr chéng xù qiān zài bù chuán zhī xù, cǐ shēn kě yí yě.
間嘗讀明道《行狀》曰:「聞汝南周茂叔論道,慨然有求道之志,未知其要,汎濫於諸家,出入於老、佛者幾十年,反求諸《六經》,而後得之。」晦翁解太極,謂:「周子手是圖以授之,此可謂要矣。」不知其所謂「未知要」者何事?而又汎濫諸家、出入老佛,直待反求《六經》,而後得之,以為伊川尊明道之言乎?伊川恐非苟言也。《宋史》載明道與伊川入成都,聞箍桶者說《易》,兄弟渙然有所省,後門人問《易》,伊川曰「《易》學在蜀。」至著《易傳》,必曰:「斯義聞之成都隱者。」每讀至此,嘆曰:「此聖賢至公至平之心,無一毫自廣狹人之念,此所以繼千載之絕學也。」於箍桶者有一論,尚欲表顯之,況於其師乎?此深可疑也。南軒與晦翁書,謂:「程先生與門人講論,未嘗一言及《太極圖》。」晦翁謂:「此書詳於性命之原,而略於進為之目,有不可驟而語者。」中思之,門人固有不可驟而語者,若伊川《易傳》之言,以教萬世,胡安定有言則引之,箍桶者有言則引之,何於周之圖,素未嘗一語及之乎?此深可疑也。晦翁與象山論無極太極,往復爭辨,其書有曰:「周子灼見道體。」又曰:「此老真得千聖以來不傳之秘。」至序《大學》,以二程接孟子之傳,序《中庸》,又曰:「程夫子兄弟者出,得有所考,以續夫千載不傳之緒;得有所據,以斥夫二家似是之非。微程夫子,則亦莫能因其語而得其心也。」信斯言也,則二程之學,似無與於周子矣,此深可疑也。夫宇宙間只有一箇理,在《易》曰「太極」,在《大學》曰「明德」,在《中庸》曰「中」,一也。論太極既以周子真得千聖以來不傳之秘,而序《大學》、《中庸》又以二程續千載不傳之緒,此深可疑也。
fú shì yuē dìng, míng dào yì yuē dìng, fú shì yuē xīng xīng, shàng cài yì yuē xīng xīng, hé yě? wàng jǐ ěr. ruò zhuó rán yǒu yǐ shí jiàn dé wú xīn zhī tǐ, yǒu zài yú cǐ, shè yǐ fú shì suǒ cháng yǔ, fǎn guī guī rán ér bì zhī, shì fǎn shè yú jiào jì piān yǐ zhī sī, ér lèi qí guǎng dà guāng míng zhī liàng, qí yú sī dào wú wǒ wú wù zhī tǐ, bù wú yǒu hài. yǐ shàng dá zhàn gān quán
佛氏曰定,明道亦曰定,佛氏曰惺惺,上蔡亦曰惺惺,何也?忘己耳。若灼然有以實見得吾心之體,有在於此,設以佛氏所嘗語,反規規然而避之,是反涉於較計偏倚之私,而累其廣大光明之量,其於斯道無我無物之體,不無有害。(已上《答湛甘泉》)
jīn zhī yǐ xué zì mìng zhě, rén jiē yì qí xíng shì zhī miù, wèi píng rì jiǎng dào xué ér xíng shì rú cǐ, qí wěi yě. yú yǐ wèi bù rán. píng rì jiǎng xué, zhǐ chéng yī gè zì sī, ér zì yǐ wèi tiān lǐ, gù qí xíng shì zhī miù zhě, fēi wěi yě, xué shù zhī chà yě.
今之以學自命者,人皆議其行事之謬,謂平日講道學而行事如此,其偽也。愚以為不然。平日講學,只成一個自私,而自以為天理,故其行事之謬者,非偽也,學術之差也。
dà xué kǒng shì zhī xùn, míng dào xiān shēng xiōng dì biǎo xiǎn zhī, yǐ jué hòu xué zhě yě. cí hú yī qiè sǎo zhī, rú dìng jìng ān lǜ, bǐ zé yuē: cǐ gāo huāng zhī bìng yě. rú gé wù zhì zhī chéng yì zhèng xīn, bǐ zé yuē: hé qí zhī yě? qǔ rén dà zhōng zhì zhèng zhī xīn, fēn rán ér záo zhī, qǐ bù wèi dú? xìn sī yán yě, zé dà xué zài suǒ píng jué yǐ, qí kě hū? kāi kǒu shuō wú yì, wú yì shì yě, rán yǒu qǔ hū zhǔ zhōng xìn, ér yǐ yī wèi wèi lí hū yì, cǐ wèi wú yì hū? yǒu yì hū? bù kě bù chá yě. shèng gōng zhī yào, yuē cún, yuē sī, rèn yì xuē qù. dāng shí xiàng shān xiān shēng yǐ jiàn qí wēi, gù jiè zhī yuē: ruò máng rán ér wú zhǔ, fàn rán ér wú guī, zé jiāng yǒu diān dùn láng bèi zhī huàn. xìn rán yǐ, qí bì zhī běn zhǐ, qí yú xīn bù zài yān. zé yǐ wèi xīn rú hé? yuē: zài zhèng, shě zhī zé wáng. zé yǐ wèi shèng rén wèi cháng guì cāo ér jiàn shě, cǐ shuō ruò xíng, shì lǜ tiān xià mào mào yān, mò zhī suǒ zhī, bù zhì yú gǎo mù sǐ huī bù yǐ yě. qí wèi xué shù zhī hài, kě shèng yán zāi! yǐ shàng dá luó dá fū
《大學》孔氏之訓,明道先生兄弟表顯之,以覺後學者也。慈湖一切掃之,如定靜安慮,彼則曰:「此膏肓之病也。」如格物致知誠意正心,彼則曰:「何其支也?取人大中至正之心,紛然而鑿之,豈不為毒?」信斯言也,則《大學》在所屏絕矣,其可乎?開口說毋意,毋意是也,然有取乎主忠信,而以一為未離乎意,此為毋意乎?有意乎?不可不察也。聖功之要,曰存,曰思,任意削去。當時象山先生已見其微,故戒之曰:「若茫然而無主,泛然而無歸,則將有顛頓狼狽之患。」信然矣,其蔽之本指,其於心不在焉。則以為心如何?曰:「在正,舍之則亡。」則以為聖人未嘗貴操而賤舍,此說若行,是率天下貿貿焉,莫知所之,不至於槁木死灰不已也。其為學術之害,可勝言哉!(已上《答羅達夫》)