qǔ shì zhī bì, zhì jīn rì zhì kē ér jí yǐ. gù yì zōng cháng huàn zhī yě, wèi bá gòng bǎo jǔ zhǔn gòng tè shòu jī fēn huàn shòu, sī yǐ de dù wài zhī shì. nǎi bá gòng zhī shì, yóu rán jīng yì yě, kǎo guān bù qiǎn cí chén, shǔ zhī tí xué, jì yǐ qīng yú jiě shì yǐ.
取士之弊,至今日制科而极矣。故毅宗尝患之也,为拔贡、保举、准贡、特授、积分、换授,思以得度外之士。乃拔贡之试,犹然经义也,考官不遣词臣,属之提学,既已轻于解试矣。
bǎo jǔ zhī fǎ, suī yuē yǐ míng qǔ rén, bù zhī jīn zhī suǒ wèi míng zhě hé píng yě, shì bù dé bù zá yǐ huì lù qǐng tuō. jí qí pěng xí ér zhì, lì bù yǐ yī yì yī lùn shì zhī, shì jiě shì wèi yóu qīng yǐ. zhǔn gòng zhě yòng jiě shì zhī fù bǎng, tè shòu zhě yòng huì shì zhī fù bǎng. fū fù bǎng, chù luò zhī yú yě. qí chù luò zhě rú cǐ zhī zhòng, jiāng hé yǐ dài zhōng shì zhě hū? jī fēn bù qù zī láng, qí yuán bù néng qīng yě huàn shòu yǐ yōu zōng shì, qí jiào kě bù yù hū! fán cǐ liù zhě, jiē bù lí jīng yì, yù de shèng yú kē mù zhī rén, qí fǎ fǎn bù rú kē mù zhī xiáng, suǒ yǐ tú wèi fēn luàn ér wú yì yú shí yě.
保举之法,虽曰以名取人,不知今之所谓名者何凭也,势不得不杂以贿赂请托。及其捧檄而至,吏部以一义一论试之,视解试为尤轻矣。准贡者用解试之副榜,特授者用会试之副榜。夫副榜,黜落之余也。其黜落者如此之重,将何以待中式者乎?积分不去赀郎,其源不能清也;换授以优宗室,其教可不豫乎!凡此六者,皆不离经义,欲得胜于科目之人,其法反不如科目之详,所以徒为纷乱而无益于时也。
táng jìn shì shì shī fù, míng jīng shì mò yì. suǒ wèi mò yì zhě, měi jīng wèn yì shí dào, wǔ dào quán xiě shū, wǔ dào quán xiě zhù. sòng chū shì shì, shī fù lùn gè yī shǒu, cè wǔ dào, tiē lún yǔ shí, tiē duì chūn qiū huò lǐ jì mò yì shí tiáo, qí jiǔ jīng wǔ jīng sān lǐ sān chuán xué jiū děng, shè kē suī yì, qí mò yì tóng yě.
唐进士试诗赋,明经试墨义。所谓墨义者,每经问义十道,五道全写疏,五道全写注。宋初试士,诗、赋、论各一首,策五道,帖《论语》十,帖对《春秋》或《礼记》墨义十条,其九经、五经、三礼、三传、学究等,设科虽异,其墨义同也。
wáng ān shí gǎi fǎ, bà shī fù tiē jīng mò yì, zhōng shū zhuàn dà yì shì bān xíng, xū tōng jīng yǒu wén cǎi, nǎi wèi zhōng gé, bù dàn rú míng jīng mò yì cū jiě zhāng jù ér yǐ. rán fēi chuàng zì ān shí yě, táng liǔ miǎn jí yǒu" míng liù jīng zhī yì, hé xiān wáng zhī dào zhě yǐ wéi shàng děng, qí jīng yú chuán zhù yǔ xià děng" zhī yì. quán dé yú bó yuē:" zhù shū yóu kě yǐ zhì yàn, bù zhě yǒu sī lǜ qíng shàng xià qí shǒu, jì shī qí mò, yòu bù dé qí běn, zé dàng rán yǐ."
王安石改法,罢诗赋、帖经、墨义,中书撰大义式颁行,须通经有文采,乃为中格,不但如明经、墨义、粗解章句而已。然非创自安石也,唐柳冕即有“明《六经》之义,合先王之道者以为上等,其精于传注与下等”之议。权德舆驳曰:“注疏犹可以质验,不者有司率情上下其手,既失其末,又不得其本,则荡然矣。”
qí hòu sòng qí wáng guī lèi yǒu" zhǐ wèn dà yì, bù zé jì sòng" zhī zòu, ér bù guǒ xíng, zhì ān shí shǐ jué zhī.
其后宋祁、王圭累有“止问大义,不责记诵”之奏,而不果行,至安石始决之。
gù shí wén zhě tiē shū mò yì zhī liú yě. jīn rì zhī bì, zài dāng shí quán dé yú yǐ jǐn zhī. xiàng ruò yīn xún bù gǎi, zé zhuǎn xiāng mó lēi, rì qū fú báo, rén cái zhōng wú zhèn qǐ zhī shí. ruò bà jīng yì, suì kǒng yǒu qì jīng bù xué zhī shì, ér xiān wáng zhī dào yì shì wéi yū kuò wú yòng zhī jù.
故时文者帖书、墨义之流也。今日之弊,在当时权德舆已尽之。向若因循不改,则转相模勒,日趋浮薄,人才终无振起之时。若罢经义,遂恐有弃经不学之士,而先王之道益视为迂阔无用之具。
yú wèi dāng fù mò yì gǔ fǎ, shǐ wèi jīng yì zhě quán xiě zhù shū dà quán hàn sòng zhū rú zhī shuō, yī yī tiáo jù yú qián, ér hòu shēn zhī yǐ jǐ yì, yì bù bì mò shǒu yī xiān shēng zhī yán. yóu qián zé kōng shū zhě chù, yóu hòu zé yú bì zhě chù, yì biàn fú báo zhī yī shù yě.
余谓当复墨义古法,使为经义者全写注疏、大全、汉宋诸儒之说,一一条具于前,而后申之以己意,亦不必墨守一先生之言。由前则空疏者绌,由后则愚蔽者绌,亦变浮薄之一术也。
huò yuē:" yǐ sòng shù jīng cū wèi zhōng fǒu, táng zhī suǒ yǐ jiàn míng jīng yě, níng fù guì qí suǒ jiàn hū?" yuē:" jīn rì zhī shí wén, yǒu fēi sòng shù shí wén suǒ de zhě hū? tóng yī sòng shù yě, xiān rú zhī yì xué, qí yù yú dòu dìng zhī chāo shuō yì kě zhī yǐ. fēi wèi shǒu cǐ zú yǐ dé tiān xià zhī shì yě, qū tiān xià zhī shì yú píng shí, ér tōng jīng xué gǔ zhī rén chū yān. xī zhī shī fù yì hé zú yǐ dé shì! rán bì fèi kǎo suǒ, tuī shēng bìng, wèi yǒu ruò shí wén, kōng shū bù xué zhī rén jiē kě wèi zhī yě."
或曰:“以诵数精粗为中否,唐之所以贱明经也,宁复贵其所贱乎?”曰:“今日之时文,有非诵数时文所得者乎?同一诵数也,先儒之义学,其愈于饾饤之剿说亦可知矣。非谓守此足以得天下之士也,趋天下之士于平实,而通经学古之人出焉。昔之诗赋亦何足以得士!然必费考索,推声病,未有若时文,空疏不学之人皆可为之也。”
gǔ zhī qǔ shì yě kuān, qí yòng shì yě yán jīn zhī qǔ shì yě yán, qí yòng shì yě kuān. gǔ zhě xiāng jǔ lǐ xuǎn, shì zhī yǒu xián néng zhě, bù huàn yú bù zhī. jiàng ér táng sòng, qí wèi kē mù bù yī, shì bù dé yǔ yú cǐ, shàng kě zhuǎn ér cóng shì yú bǐ, shì qí qǔ zhī zhī kuān yě." wáng zhì" lùn xiù shì, shēng zhī sī tú yuē xuǎn shì: sī tú lùn xuǎn shì zhī xiù zhě, shēng zhī xué yuē jùn shì: dà yuè zhèng lùn zào shì zhī xiù zhě, shēng zhī sī mǎ yuē jìn shì, sī mǎ lùn jìn shì zhī xián zhě, yǐ gào yú wáng ér dìng qí lùn.
古之取士也宽,其用士也严;今之取士也严,其用士也宽。古者乡举里选,士之有贤能者,不患于不知。降而唐宋,其为科目不一,士不得与于此,尚可转而从事于彼,是其取之之宽也。“王制”论秀士,升之司徒曰选士:司徒论选士之秀者,升之学曰俊士:大乐正论造士之秀者,升之司马曰进士,司马论进士之贤者,以告于王而定其论。
lùn dìng rán hòu guān zhī, rèn guān rán hòu jué zhī, wèi dìng rán hòu lù zhī. yī rén zhī shēn, wèi rù shì zhī xiān fán jīng sì zhuǎn, yǐ rù shì zhī hòu fán jīng sān zhuǎn, zǒng qī zhuǎn, shǐ yǔ zhī yǐ lù. táng zhī shì, jí dì zhě wèi biàn jiě hè, rù shì lì bù, yòu fù shì zhī. hán tuì zhī sān shì yú lì bù wú chéng, zé shí nián yóu bù yī yě. sòng suī dēng dì rù shì, rán yì zhǐ shì bù wèi lìng lù, bǎng shǒu cái dé chéng pàn, shì qí yòng zhī zhī yán yě. kuān yú chǐ zé wú wǎng cái, yán yú yòng zé shǎo xìng jìn.
论定然后官之,任官然后爵之,位定然后禄之。一人之身,未入仕之先凡经四转,已入仕之后凡经三转,总七转,始与之以禄。唐之士,及第者未便解褐,入仕吏部,又复试之。韩退之三试于吏部无成,则十年犹布衣也。宋虽登第入仕,然亦止是簿尉令录,榜首才得丞判,是其用之之严也。宽于耻则无枉才,严于用则少幸进。
jīn yě bù rán. qí suǒ yǐ chéng shì zhě, zhǐ yǒu kē jǔ zhī yī tú, suī shǐ gǔ háo jié zhī shì ruò qū yuán sī mǎ qiān xiàng rú dǒng zhòng shū yáng xióng zhī tú, shě shì yì wú yóu ér jìn qǔ zhī, bù wèi yán hū zāi! yī rì gǒu dé, shàng zhī liè yú shì cóng, xià yì zhì zhī jùn xiàn jí qí chù luò ér wèi xiāng gòng zhě, zhōng shēn bù fù qǔ jiě, shòu zhī yǐ guān, yòng zhī yòu hé qí kuān yě! yán yú qǔ, zé háo jié zhī lǎo sǐ qiū hè zhě duō yǐ kuān yú yòng, cǐ zài wèi zhě duō bù dé qí rén yě.
今也不然。其所以程士者,止有科举之一途,虽使古豪杰之士若屈原、司马迁、相如、董仲舒、杨雄之徒,舍是亦无由而进取之,不谓严乎哉!一日苟得,上之列于侍从,下亦置之郡县、即其黜落而为乡贡者,终身不复取解,授之以官,用之又何其宽也!严于取,则豪杰之老死丘壑者多矣;宽于用,此在位者多不得其人也。
liú sú zhī rén, tú jiàn fū èr bǎi nián yǐ lái zhī gōng míng qì jié, yī èr chū yú qí zhōng, suì yǐ wéi kē fǎ yǐ shàn, bù bì tā qiú. bù zhī kē mù zhī nèi, jì jù cǐ bǎi qiān wàn rén, bù yīng gōng míng qì jié zhī shì dú bù dé rù, zé shì gōng míng qì jié zhī shì zhī dé kē mù, fēi kē mù zhī néng dé gōng míng qì jié zhī shì yě. jiǎ shǐ shì zǐ tàn chóu, dì qí cháng duǎn ér qǔ zhī, xíng zhī shù bǎi nián, zé gōng míng qì jié zhī shì yì zì yǒu chū yú tàn chóu zhī zhōng zhě, nìng kě wèi tàn chóu wèi qǔ shì zhī shàn fǎ yé? jiū jìng gōng míng qì jié rén wù, bù jí hàn táng yuǎn shén, tú shǐ yōng wàng zhī bèi chōng sè tiān xià. qǐ tiān xià zhī bù shēng cái zāi? zé qǔ zhī zhī fǎ fēi yě.
流俗之人,徒见夫二百年以来之功名气节,一二出于其中,遂以为科法已善,不必他求。不知科目之内,既聚此百千万人,不应功名气节之士独不得入,则是功名气节之士之得科目,非科目之能得功名气节之士也。假使士子探筹,第其长短而取之,行之数百年,则功名气节之士亦自有出于探筹之中者,宁可谓探筹为取士之善法耶?究竟功名气节人物,不及汉唐远甚,徒使庸妄之辈充塞天下。岂天下之不生才哉?则取之之法非也。
wú gù kuān qǔ shì zhī fǎ, yǒu kē jǔ, yǒu jiàn jǔ, yǒu tài xué, yǒu rèn zǐ, yǒu jùn yì zuǒ, yǒu pì zhào, yǒu jué xué, yǒu shàng shū, ér yòng zhī zhī yán fù jiàn yān.
吾故宽取士之法,有科举,有荐举,有太学,有任子,有郡邑佐,有辟召,有绝学,有上书,而用之之严附见焉。
kē jǔ zhī fǎ: qí kǎo xiào fǎng zhū zǐ yì: dì yī chǎng yì shī shū wèi yī kē, zǐ wǔ nián shì zhī sān lǐ jiān dà dài wèi yī kē, mǎo nián shì zhī sān chuán wèi yī dǒu, yǒu nián shì zhī. shì yì gè èr dào, zhū jīng jiē jiān sì shū yì yī dào. dá yì zhě xiān tiáo jǔ zhù shū jí hòu rú zhī shuō, jì bèi, rán hòu yǐ" yú àn" jié zhī. qí bù tiáo zhòng shuō, huò tiáo ér bù néng bèi, jìng rù jǐ yì zhě, suī tōng yì bù zhōng gé. yǒu sī yǒu bù yī zhāng jù yí wén pèi jiē mìng tí zhě, yǒu sāng lǐ fú zhì jì huì bù yǐ wéi tí zhě, jiē zuò zuì.
科举之法:其考校仿朱子议:第一场《易》、《诗》、《书》为一科,子午年试之;《三礼》兼《大戴》为一科,卯年试之;《三传》为一枓,酉年试之。试义各二道,诸经皆兼《四书》义一道。答义者先条举注疏及后儒之说,既备,然后以“愚按”结之。其不条众说,或条而不能备,竟入己意者,虽通亦不中格。有司有不依章句移文配接命题者,有丧礼服制忌讳不以为题者,皆坐罪。
dì èr chǎng zhōu chéng zhāng zhū lù liù zǐ wèi yī kē, sūn wú wǔ jīng wèi yī kē, xún dǒng yáng wén zhōng wèi yī kē, guǎn hán lǎo zhuāng wèi yī kē, fēn nián gè shì yī lùn.
第二场周、程、张、朱、陆六子为一科,孙、吴武经为一科,荀、董、扬、文中为一科,管、韩、老、庄为一科,分年各试一论。
dì sān chǎng zuǒ guó sān shǐ wèi yī kē, sān guó jìn shū nán běi shǐ wèi yī kē, xīn jiù táng shū wǔ dài shǐ wèi yī kē, sòng shǐ yǒu míng shí lù wèi yī kē, fēn nián shì shǐ lùn gè èr dào.
第三场《左》、《国》、《三史》为一科,《三国》、《晋书》、《南北史》为一科,新、旧《唐书》、《五代史》为一科,《宋史》、有明《实录》为一科,分年试史论各二道。
dá zhě yì bì zhí shì shí ér biàn shì fēi. ruò shì shí bù xiáng, huò qiān lián tā shì ér yú běn shì fǎn lüè zhě, jiē bù zhōng gé.
答者亦必摭事实而辨是非。若事实不详,或牵连他事而于本事反略者,皆不中格。
dì sì chǎng shí wù cè sān dào.
第四场时务策三道。
fán bó shì dì zǐ yuán yù yǐ shàng sì nián zhòng qiū, jí yú xíng shěng ér shì zhī, bù xiàn míng shù, yǐ zhōng gé wèi dù. kǎo guān pìn míng rú, bù lùn bù yī zài wèi, ér yǐ tí xué zhǔ zhī. míng nián huì shì, jīng zi shǐ kē, yì yī xiāng wéi fēn nián, lǐ bù shàng shū zhī gòng jǔ. dēng dì zhě tīng zǎi xiàng jiàn bié, fēn zhì liù bù gè yá mén wèi lì, guǎn lǐng bù shū. bá qí yóu zhě, fǎng gǔ shì zhōng zhī zhí zài tiān zǐ zuǒ yòu, sān kǎo mǎn cháng diào ér hòu chū guān jùn xiàn. yòu bá qí yóu zhě wèi gè bù zhǔ shì, luò dì zhě tuì wèi dì zǐ yuán, réng qǔ jiě shì ér hòu dé rù lǐ wéi.
凡博士弟子员遇以上四年仲秋,集于行省而试之,不限名数,以中格为度。考官聘名儒,不论布衣、在位,而以提学主之。明年会试,经、子、史科,亦依乡闱分年,礼部尚书知贡举。登第者听宰相鉴别,分置六部各衙门为吏,管领簿书。拔其尤者,仿古侍中之职在天子左右,三考满常调而后出官郡县。又拔其尤者为各部主事,落第者退为弟子员,仍取解试而后得入礼闱。
jiàn jǔ zhī fǎ: měi suì jùn jǔ yī rén, yǔ yú dài zhào zhī liè. zǎi xiàng yǐ guó jiā yí nán zhī shì wèn zhī, guān qí suǒ duì, lìng tíng chén fǎn fù jié nán, rú hàn zhī xián liáng wén xué yǐ yán tiě fā cè shì yě. néng zì lǐ qí shuō zhě, liàng cái guān zhī huò jiǎ zhī zhí shì, guān qí suǒ xiào ér hòu guān zhī. ruò yōng xià zhī cái chāo shuō qī rén zhě, jǔ zhǔ zuò zuì, qí rén bào bà. ruò dào dé rú wú yǔ bì chén xiàn zhāng, zé bù cì dài zhī, jǔ zhǔ shòu shàng shǎng.
荐举之法:每岁郡举一人,与于待诏之列。宰相以国家疑难之事问之,观其所对,令廷臣反覆诘难,如汉之贤良、文学以盐铁发策是也。能自理其说者,量才官之;或假之职事,观其所效而后官之。若庸下之材剿说欺人者,举主坐罪,其人报罢。若道德如吴与弼、陈献章,则不次待之,举主受上赏。
tài xué zhī fǎ: zhōu xiàn xué měi suì yǐ dì zǐ yuán zhī xué chéng zhě, liè qí cái néng dé yì yǐ shàng zhī, bù xiàn míng shù, quē rén zé zhǐ. tài xué shòu ér kǎo zhī, qí cái néng dé yì yǔ suǒ shàng bù yīng zhě, běn shēng bào bà. fán shì zǐ zhī zài xué zhě, jī suì yuè lèi shì, fēn wéi sān děng: shàng děng zé tóng dēng dì zhě, zǎi xiàng fēn zhī wèi shì zhōng shǔ lì zhōng děng zé bù qǔ jiě shì, jìng rù lǐ wéi xià děng zé bà guī xiāng lǐ.
太学之法:州县学每岁以弟子员之学成者,列其才能德艺以上之,不限名数,缺人则止。太学受而考之,其才能德艺与所上不应者,本生报罢。凡士子之在学者,积岁月累试,分为三等:上等则同登第者,宰相分之为侍中属吏;中等则不取解试,竟入礼闱;下等则罢归乡里。
rèn zǐ zhī fǎ: liù pǐn yǐ shàng, qí zi shí yǒu wǔ nián jiē rù zhōu xiàn xué, bǔ bó shì dì zǐ yuán, ruò jiào zhī shí wǔ nián ér wú chéng zé chū xué. sān pǐn yǐ shàng, qí zi shí yǒu wǔ nián jiē rù tài xué, ruò jiào zhī shí wǔ nián ér wú chéng zé chū xué. jīn yě dài fū zhī zǐ yǔ shù mín zhī zǐ tóng shì, tí xué shòu qí qǐng tuō, shì shǐ qí shǐ jìn bù yǐ zhèng, bù shòu qí qǐng tuō, fēi suǒ yǐ yōu mén dì yě. gōng qīng zhī zǐ bù lùn qí xián fǒu ér shì zhī, xián zhě zé kùn yú cháng diào, bù xián zhě ér shǐ zhī zài mín shàng, jì yǒu hài yú mín, yì fēi suǒ yǐ ài zhī yě.
任子之法:六品以上,其子十有五年皆入州县学,补博士弟子员,若教之十五年而无成则出学。三品以上,其子十有五年皆入太学,若教之十五年而无成则出学。今也大夫之子与庶民之子同试,提学受其请托,是使其始进不以正,不受其请托,非所以优门第也。公卿之子不论其贤否而仕之,贤者则困于常调,不贤者而使之在民上,既有害于民,亦非所以爱之也。
jùn xiàn zuǒ zhī fǎ: jùn xiàn gè shè liù cáo, tí xué shì dì zǐ yuán zhī gāo děng zhě fēn zhì zhī, rú hù cáo guǎn fù shuì chū rù, lǐ cáo zhǔ sì shì xiāng yǐn jiǔ shàng xià jí xiōng zhī lǐ, bīng cáo tǒng mín hù suǒ chū zhī bīng chéng shǒu bǔ kòu gōng cáo zhǔ jùn yì zhī xìng zuò, xíng cáo zhǔ xíng yù, lì cáo zhǔ gè cáo zhī qiān chú zī fèng yě. mǎn sān kǎo shēng gòng tài xué, qí cái néng yóu zhù zhě, bǔ liù bù gè yá mén shǔ lì. fán lǐn shēng jiē bà.
郡县佐之法:郡县各设六曹,提学试弟子员之高等者分置之,如户曹管赋税出入,礼曹主祀事、乡饮酒、上下吉凶之礼,兵曹统民户所出之兵、城守、捕寇、工曹主郡邑之兴作,刑曹主刑狱,吏曹主各曹之迁除资俸也。满三考升贡太学,其才能尤著者,补六部各衙门属吏。凡廪生皆罢。
pì zhào zhī fǎ: zǎi xiàng liù bù fāng zhèn jí gè shěng xún fǔ, jiē dé zì pì qí shǔ lì, shì yǐ zhí shì, rú gǔ zhī shè guān. qí néng xiǎn zhù, rán hòu shàng wén jí zhēn. jué xué zhě, rú lì suàn yuè lǜ cè wàng zhàn hòu huǒ qì shuǐ lì zhī lèi shì yě. jùn xiàn shàng zhī yú cháo, zhèng fǔ kǎo qí guǒ yǒu fā míng, shǐ zhī dài zhào. fǒu zé bà guī.
辟召之法:宰相、六部、方镇及各省巡抚,皆得自辟其属吏,试以职事,如古之摄官。其能显著,然后上闻即真。绝学者,如历算、乐律、测望、占候、火器、水利之类是也。郡县上之于朝,政府考其果有发明,使之待诏。否则罢归。
shàng shū yǒu èr: yī, guó jiā yǒu dà shì huò dà jiān, cháo tíng zhī shàng bù gǎn yán ér cǎo yě yán zhī zhě, rú táng liú fén sòng chén liàng shì yě, zé dāng chù yǐ jiàn zhí. ruò wéi rén sǒu shǐ, yīn ér náo luàn cháo zhèng zhě, rú dōng hàn láo xiū gào bǔ dǎng rén zhī shì, jí yīng chǔ zhǎn.
上书有二:一,国家有大事或大奸,朝廷之上不敢言而草野言之者,如唐刘蕡、宋陈亮是也,则当处以谏职。若为人嗾使,因而挠乱朝政者,如东汉牢修告捕党人之事,即应处斩。
yī, yǐ suǒ zhù shū jìn lǎn, huò tā rén dài jìn, xiáng kàn qí shū zú yǐ chuán shì zhě, zé yǔ dēng dì zhě yī tǐ chū shēn. ruò wú suǒ fā míng, cuàn jí jiù shū, qiě shì fēi miù luàn zhě, rú jīn rì zhào huàn guāng shuō wén zhǎng jiān liú zhèn shí dà biān zhī lèi, bù zhì suī fán, què qí shū ér qiǎn zhī.
一,以所著书进览,或他人代进,详看其书足以传世者,则与登第者一体出身。若无所发明,篡集旧书,且是非谬乱者,如今日赵宦光《说文长笺》、刘振《识大编》之类,部帙虽繁,却其书而遣之。