wú màn zhì ér chéng tiān xià zhě èr, sān huáng yě huà zé xiàng ér huà sì biǎo zhě, wǔ dì yě míng fǎ jìn ér hé hǎi nèi zhě, sān wáng yě sān. xíng shǎng fá ér qí wàn mín zhě, zhì guó yě jūn lì fǎ ér xià bù xíng zhě, luàn guó yě chén zuò zhèng ér jūn bù zhì zhě, wáng guó yě sì.
無慢制而成天下者〔二〕，三皇也；畫則象而化四表者，五帝也；明法禁而和海內者，三王也〔三〕。行賞罰而齊萬民者，治國也；君立法而下不行者，亂國也；臣作政而君不制者，亡國也〔四〕。

yī duó àn: shuāi zhì, wèi shuāi shì zhī zhì. shàng gǔ rèn dé, zhōng gǔ yòng xíng, qí suǒ yǐ rú cǐ zhě, shì shuāi zé bù kě chún rèn dé jiào yě. sú rú bù zhī tōng biàn, gù jié xìn cí ér pì zhī.
〔一〕○鐸按：衰制，謂衰世之制。上古任德，中古用刑，其所以如此者，世衰則不可純任德教也。俗儒不知通變，故節信辭而辟之。

èr wáng xiān shēng yún: màn yí xiàn, xíng jìn zhī wù.
〔二〕王先生云：『「慢」疑「憲」，形近之誤」。』

sān bái hǔ tōng wǔ xíng piān yún: shèng rén zhì tiān xià, bì yǒu xíng fá hé? suǒ yǐ zuǒ dé zhù zhì shùn tiān zhī dù yě. gù xuán jué shǎng zhě, shì yǒu suǒ quàn yě shè xíng fá zhě, míng yǒu suǒ jù yě. chuán yuē: sān huáng wú wén, wǔ dì huà xiàng , sān wáng míng xíng. xiāng niàn jiǔ nián gōng yáng chuán hé xiū zhù yǐn kǒng zǐ yuē: sān huáng shè yán mín bù wéi, wǔ dì huà xiàng shì shùn jī, sān wáng ròu xíng kuí jiàn jiā, yīng shì xiá qiǎo jiān wěi duō. shū yún: xiào jīng shuō wén. duó àn: cǐ shuō běn xiào jīng gōu mìng jué, yǐn jiàn zhōu lǐ bǎo shì shū.
〔三〕白虎通五刑篇云：『聖人治天下，必有刑罰何？所以佐德助治順天之度也。故懸爵賞者，示有所勸也；設刑罰者，明有所懼也。傳曰：「三皇無文，五帝畫象 ，三王明刑。」』襄廿九年公羊傳何休注引孔子曰：「三皇設言民不違，五帝畫象世順機，三王肉刑揆漸加，應世黠巧奸偽多。」疏云：「孝經說文。」○鐸按：此說本孝經鈎命決，引見周禮保氏疏。

sì guǎn zǐ míng fǎ piān yún: suǒ wèi zhì guó zhě, zhǔ dào míng yě suǒ wèi luàn guó zhě, chén shù shèng yě.
〔四〕管子明法篇云：「所謂治國者，主道明也；所謂亂國者，臣術勝也。」

shì gù mín zhī suǒ yǐ bù luàn zhě, shàng yǒu lì yī lì zhī suǒ yǐ wú jiān zhě, guān yǒu fǎ èr fǎ zhī suǒ yǐ shùn xíng zhě, guó yǒu jūn yě jūn zhī suǒ yǐ wèi zūn zhě, shēn yǒu yì yě. sān yì zhě jūn zhī zhèng yě, fǎ zhě jūn zhī mìng yě sì. rén jūn sī zhèng yǐ chū lìng, ér guì jiàn xián yú mò de wéi yě, zé jūn wèi yú shàng, ér mín máng zhì yú xià yǐ wǔ. rén jūn chū lìng ér guì chén jiāo lì fú shùn yě, zé jūn jǐ yú shì, ér mín jǐ yú luàn yǐ liù.
是故民之所以不亂者，上有吏〔一〕；吏之所以無奸者，官有法〔二〕；法之所以順行者，國有君也；君之所以位尊者，身有義也。〔三〕義者君之政也，法者君之命也〔四〕。人君思正以出令，而貴賤賢愚莫得違也，則君位於上，而民氓治於下矣〔五〕。人君出令而貴臣驕吏弗順也，則君幾於弒，而民幾於亂矣〔六〕。

yī duó àn: guǎn zǐ míng fǎ piān yún: fèng zhǔ fǎ, zhì jìng nèi, shǐ qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ, wàn mín huān , jǐn qí lì ér fèng yǎng qí zhǔ, cǐ lì zhī suǒ yǐ wèi gōng yě. jiǎ zi dà zhèng xià piān yún: wáng zhě yǒu yì zhèng ér wú yì guó, yǒu yì lì ér wú yì mín. gù mín zhī zhì luàn zài yú lì, guó zhī ān wēi zài yú zhèng.
〔一〕○鐸按：管子明法篇云：「奉主法，治境內，使強不凌弱，眾不暴寡，萬民驩 ，盡其力而奉養其主，此吏之所以為功也。」賈子大政下篇云：「王者有易政而無易國，有易吏而無易民。故民之治亂在於吏，國之安危在於政。」

èr shāng zi jìn lìng piān yún: fǎ píng zé lì wú jiān.
〔二〕商子靳令篇云：「法平則吏無奸。」

sān yì xià jiù yǎn shēn yǒu èr zì, wú yě zì. shāng zi jūn chén piān yún: gǔ zhě wèi yǒu jūn chén shàng xià zhī shí, mín luàn ér bù zhì. shì yǐ shèng rén liè guì jiàn, zhì jué wèi, lì míng hào, yǐ bié jūn chén shàng xià zhī yì. dì guǎng mín zhòng wàn wù duō, gù fēn wǔ guān ér shǒu zhī mín zhòng ér jiān xié shēng, gù lì fǎ zhì wèi dù liàng yǐ jìn zhī. shì gù yǒu jūn chén zhī yì, wǔ guān zhī fēn, fǎ zhì zhī jìn, bù kě bù shèn yě.
〔三〕「義」下舊衍「身有」二字，無「也」字。商子君臣篇云：「古者未有君臣上下之時，民亂而不治。是以聖人列貴賤，制爵位，立名號，以別君臣上下之義。地廣民眾萬物多，故分五官而守之；民眾而奸邪生，故立法制為度量以禁之。是故有君臣之義，五官之分，法制之禁，不可不慎也。」

sì àn xià wén yún: fǎ yě zhě, xiān wáng zhī zhèng yě lìng yě zhě, jǐ zhī mìng yě. cǐ yǒu tuō wù.
〔四〕按下文云：「法也者，先王之政也；令也者，己之命也。」此有脫誤。

wǔ guǎn zǐ fǎ fǎ piān yún: zhèng zhě, zhèng yě. zhèng yě zhě, suǒ yǐ zhèng dìng wàn wù zhī mìng yě. shì gù shèng rén jīng dé lì zhōng yǐ shēng zhèng, míng zhèng yǐ zhì guó. gù zhèng zhě, suǒ yǐ zhǐ guò ér dǎi bù jí yě. rèn fǎ piān yún: shēng fǎ zhě jūn yě, shǒu fǎ zhě chén yě, fǎ yú fǎ zhě mín yě. jūn chén shàng xià guì jiàn jiē cóng fǎ, cǐ wèi dà zhì.
〔五〕管子法法篇云：「政者，正也。正也者，所以正定萬物之命也。是故聖人精德立中以生正，明正以治國。故正者，所以止過而逮不及也。」任法篇云：「生法者君也，守法者臣也，法於法者民也。君臣上下貴賤皆從法，此謂大治。」

liù shāng zi jūn chén piān yún: chù jūn wèi ér lìng bù xíng zé wēi, wǔ guān fēn ér wú cháng zé luàn, fǎ zhì shè ér sī shàn xíng zé mín bù wèi xíng. jūn zūn zé lìng xíng, guān xiū zé yǒu cháng shì, fǎ zhì míng zé mín wèi xíng. fǎ zhì bù míng, ér qiú mín zhī xíng lìng yě, bù kě de yě. mín bù cóng lìng, ér qiú jūn zhī zūn yě, suī yáo shùn zhī zhì, bù néng yǐ zhì.
〔六〕商子君臣篇云：「處君位而令不行則危，五官分而無常則亂，法制設而私善行則民不畏刑。君尊則令行，官修則有常事，法制明則民畏刑。法制不明，而求民之行令也，不可得也。民不從令，而求君之尊也，雖堯、舜之智，不能以治。」

fū fǎ lìng zhě, jūn zhī suǒ yǐ yòng qí guó yě. jūn chū lìng ér bù cóng, shì yǔ wú jūn děng yī. zhǔ lìng bù cóng zé chén lìng xíng, guó wēi yǐ èr.
夫法令者，君之所以用其國也。君出令而不從，是與無君等〔一〕。主令不從則臣令行，國危矣〔二〕。

yī yì wén lèi jù wǔ shí sì yǐn shēn zi yún: jūn zhī suǒ yǐ zūn zhě lìng, lìng zhī bù xíng, shì wú jūn yě, gù míng jūn shèn lìng.
〔一〕藝文類聚五十四引申子云：「君之所以尊者令，令之不行，是無君也，故明君慎令。」

èr yǐn wén zi dà dào piān yún: gōng fǎ fèi, sī zhèng xíng, luàn guó yě. yù lǎn liù bǎi sà bā yǐn cuī shí zhèng lùn yún: jūn yǐ shěn lìng wèi míng, chén yǐ fèng lìng wèi zhōng. gù bèi zhì ér xíng shǎng, wèi zhī zuò fú bèi lìng ér xíng fá, wèi zhī zuò wēi. zuò wēi zé rén wèi zhī, zuò fú zé rén guī zhī. fū wēi fú, rén zhǔ zhī shén qì yě. pì zhī cāo mò yé, zhí qí bǐng, zé rén mò gǎn kàng shī qí bǐng, zé hái jiàn hài yě.
〔二〕尹文子大道篇云：「公法廢，私政行，亂國也。」御覽六百卅八引崔實政論云：「君以審令為明，臣以奉令為忠。故背制而行賞，謂之作福；背令而行罰，謂之作威。作威則人畏之，作福則人歸之。夫威福，人主之神器也。譬之操莫邪，執其柄，則人莫敢抗；失其柄，則還見害也。」

fū fǎ lìng zhě, rén jūn zhī xián pèi chuí cè yě yī, ér mín zhě, jūn zhī yú mǎ yě. ruò shǐ rén chén fèi jūn fǎ jìn ér shī jǐ zhèng lìng, zé shì duó jūn zhī pèi cè, ér jǐ dú yù zhī yě. yú jūn àn zhǔ èr tuō zuò yú zuǒ, ér jiān chén nì dào sān zhí pèi yú yòu, cǐ qí zōu mǎ xū suǒ yǐ shěn hú gōng yú jù shuǐ sì, sòng yáng shū zāng suǒ yǐ bì huá yuán yú zhèng shī wǔ, ér mò zhī néng yù yě liù. shì gù chén héng zhí jiǎn gōng yú xú zhōu qī, lǐ duì hài zhǔ fù yú shā qiū bā, jiē yǐ qí dú sù duó jūn zhī pèi cè yě jiǔ. wén yán gù yuē: chén shì qí jūn, zi shì qí fù, fēi yī zhāo yī xī zhī gù yě, qí suǒ yóu lái zhě jiàn yǐ, yóu biàn zhī bù zǎo biàn yě yī. shì gù wàng wéi fǎ zhī lì, wàng zào lìng zhī chén, bù kě bù zhū yě.
夫法令者，人君之銜轡棰策也〔一〕，而民者，君之輿馬也。若使人臣廢君法禁而施己政令，則是奪君之轡策，而己獨御之也。愚君闇主〔二〕托坐於左，而奸臣逆道〔三〕執轡於右，此齊騶馬繻所以沈胡公於具水〔四〕，宋羊叔牂所以弊華元於鄭師〔五〕，而莫之能御也〔六〕。是故陳恆執簡公於徐州〔七〕，李兌害主父於沙丘〔八〕，皆以其毒素奪君之轡策也〔九〕。文言故曰：「臣弒其君，子弒其父，非一朝一夕之故也，其所由來者漸矣，由變之不蚤變也〔一０〕。」是故妄違法之吏，妄造令之臣，不可不誅也。

yī huái nán zǐ zhǔ shù xùn yún: fǎ lǜ dù liàng zhě, rén zhǔ zhī suǒ yǐ zhí xià, shì zhī ér bù yòng, shì yóu wú pèi xián ér chí yě.
〔一〕淮南子主術訓云：「法律度量者，人主之所以執下，釋之而不用，是猶無轡銜而馳也。」

èr xún zǐ chén dào piān yún: àn zhǔ huò jūn.
〔二〕荀子臣道篇云：「闇主惑君。」

sān shǐ jì lǐ sī chuán yún: jiān xíng tián cháng zi hǎn zhī nì dào.
〔三〕史記李斯傳云：「兼行田常、子罕之逆道。」

sì xū jiù zuò chuán. chǔ yǔ yún: xī qí zōu mǎ xū yǐ hú gōng rù yú bèi shuǐ. gǔ shū xū zì duō zuò, yǔ zhuān xiāng sì. bèi shuǐ shuǐ jīng zhù jù yáng shuǐ piān yǐn guó yǔ zuò jù shuǐ, yún: yuán hóng wèi zhī jù mèi, wáng sháo zhī yǐ wèi jù miè, yì huò yuē qú mí, jiē yī shuǐ yě, ér guǎng qí mù yān. yuán hé xià xiào lián wén dào yún: jù jù qú shēng xiāng jìn. zé zuò jù shì yě. duó àn: jù bèi xíng jìn duō xiāng luàn, jù shuǐ zhī é wèi bèi shuǐ, yóu jí yùn shǔ rén wèi píng chuān wèi, jīn sú zuò jù shì yě.
〔四〕「繻」舊作「傳」。楚語云：「昔齊騶馬繻以胡公入於貝水。」古書「需」字多作「●」，與「專」相似。「貝水」水經注巨洋水篇引國語作「具水」，云：「袁宏謂之巨昧，王韶之以為巨蔑，亦或曰朐瀰，皆一水也，而廣其目焉。」元和夏孝廉文燾云：「具、巨、朐聲相近。」則作「具」是也。○鐸按：具、貝形近多相亂，「具水」之訛為「貝水」，猶集韻「蜀人謂平川為■」，今俗作「埧」是也。

wǔ xuān èr nián zuǒ chuán. àn xī shí nián chuán: bì yú hán, dù zhù: bì, bài yě. bì yǔ bì tóng. duó àn: cǐ yǐ shū zāng wèi yáng zhēn zì, yǔ dù zhù hé.
〔五〕宣二年左傳。按僖十年傳：「敝於韓」，杜註：「敝，敗也。」「弊」與「敝」同。○鐸按：此以叔牂為羊斟字，與杜注合。

liù chǔ yǔ yún: zāo shì zhī luàn, ér mò zhī néng yù yě. wéi zhāo zhù: yù, zhǐ. yù yǔ yù tóng. duó àn: dǐ yù zì zhèng dāng zuò yù.
〔六〕楚語云：「遭世之亂，而莫之能御也。」韋昭註：「御，止。」「御」與「御」同。○鐸按：「抵禦」字正當作「御」。

qī āi shí sì nián zuǒ chuán zuò shū zhōu. duó àn: xú shū gǔ tóng shēng ér tōng yòng. chén héng jí tián cháng, zhù jiàn míng àn piān.
〔七〕哀十四年左傳作「舒州」。○鐸按：徐、舒古同聲而通用。陳恆即田常，注見明闇篇。

bā chǔ cè: sūn zǐ yuē: lǐ duì yòng zhào, è zhǔ fù yú shā qiū. shì xiáng shǐ jì zhào shì jiā.
〔八〕楚策：『孫子曰：「李兌用趙，餓主父於沙丘。」』事詳史記趙世家。

jiǔ dú zì yǎn, jí sù zhī bó wén. duó àn: dú xù gǔ yīn tóng bù, lì dé jiè yòng, lǎo zi: tíng zhī dú zhī, yǐ dú wèi xù, jí qí zhèng. dú zì yì zì kě tōng, gài fēi yǎn.
〔九〕「毒」字衍，即「素」之駁文。○鐸按：毒、蓄古音同部，例得借用，老子：「亭之毒之」，以「毒」為「蓄」，即其證。「毒」字義自可通，蓋非衍。

yī wáng yì gù xià wú yě zì, zǎo biàn zuò zǎo biàn, gǔ zì bìng tōng yòng. yóu biàn zhī biàn jiù zuò biàn, gài hòu rén yǐ wáng běn gǎi zhī. duó àn: xún běn yì zuò yóu biàn, sòng xiáng fèng zhōu yì kǎo yì yún: zuò biàn zhě, nǎi xún shì dú zhèng zhī zì, gù bù yǔ zhū jiā gǔ wén tóng. lǐ fù sūn yì jīng yì wén shì yì wèi biàn biàn yì tōng, xún suí yì yì zì.
〔一０〕王易「故」下無「也」字，「蚤變」作「早辨」，古字並通用。「由變」之「變」舊作「辯」，蓋後人以王本改之。○鐸按：荀本亦作「由變」，宋翔鳳周易考異云：『作「變」者，乃荀氏讀正之字，故不與諸家古文同。』李富孫易經異文釋亦謂「辯、變義通，荀隨義異字。」

yì zhě bì jiāng yǐ wèi xíng shā dāng bù yòng, ér dé huà kě dú rèn yī. cǐ fēi biàn tōng zhě zhī lùn yě, fēi shū shì zhě zhī yán yě èr. fū shàng shèng bù guò yáo shùn, ér fàng sì zǐ sān, shèng dé bù guò wén wǔ, ér hè sī nù sì. shī yún: jūn zǐ rú nù, luàn shù chuán jǔ jūn zǐ rú zhǐ, luàn shù chuán yǐ wǔ. shì gù jūn zǐ zhī yǒu xǐ nù yě, gài liù yǐ zhǐ luàn yě qī. gù yǒu yǐ zhū zhǐ shā, yǐ xíng yù cán bā.
議者必將以為刑殺當不用，而德化可獨任〔一〕。此非變通者之論也，非叔世者之言也〔二〕。夫上聖不過堯、舜，而放四子〔三〕，盛德不過文、武，而赫斯怒〔四〕。詩云：「君子如怒，亂庶遄沮；君子如祉，亂庶遄已〔五〕。」是故君子之有喜怒也，蓋〔六〕以止亂也〔七〕。故有以誅止殺，以刑御殘〔八〕。

yī hàn shū dǒng zhòng shū chuán yún: tiān dào zhī dà zhě zài yīn yáng, yáng wèi dé, yīn wèi xíng, xíng zhǔ shā ér dé zhǔ shēng. shì gù yáng cháng jū dà xià, ér yǐ shēng yù yǎng zhǎng wèi shì, yīn cháng jū dà dōng, ér jī yú kōng xū bù yòng zhī chù, yǐ cǐ jiàn tiān zhī rèn dé bù rèn xíng yě. wáng zhě chéng tiān yì yǐ cóng shì, gù rèn dé jiào ér bù rèn xíng. xíng zhě bù kě rèn yǐ zhì shì, yóu yīn zhī bù kě rèn yǐ chéng suì yě.
〔一〕漢書董仲舒傳云：「天道之大者在陰陽，陽為德，陰為刑，刑主殺而德主生。是故陽常居大夏，而以生育養長為事，陰常居大冬，而積於空虛不用之處，以此見天之任德不任刑也。王者承天意以從事，故任德教而不任刑。刑者不可任以治世，猶陰之不可任以成歲也。」

èr biàn tōng zhù jiàn shù shè piān. wáng xiān shēng yún: shū dāng zuò jiù, zhāo liù nián zuǒ chuán zi chǎn yuē: wú yǐ jiù shì yě. jì péi àn: hàn shū yuán dì jì yún: jiàn xuān dì suǒ yòng duō wén fǎ lì, yǐ xíng míng shéng xià, cháng shì yàn, cóng róng yán: bì xià chí xíng tài shēn, yí yòng rú shēng. xuān dì zuò sè yuē: hàn jiā zì yǒu zhì dù, běn yǐ bà wáng dào zá zhī, nài hé chún rèn dé jiào, yòng zhōu zhèng hū? qiě sú rú bù dá shí yí, hǎo shì gǔ fēi jīn, shǐ rén xuàn yú míng shí, bù zhī suǒ shǒu, hé zú wěi rèn! cǐ wén yì yǔ bǐ tóng.
〔二〕「變通」注見述赦篇。王先生云：『「叔」當作「救」，昭六年左傳子產曰：「吾以救世也。」』繼培按：漢書元帝紀云：『見宣帝所用多文法吏，以刑名繩下，嘗侍燕，從容言：「陛下持刑太深，宜用儒生。」宣帝作色曰：「漢家自有制度，本以霸、王道雜之，奈何純任德教，用周政乎？且俗儒不達時宜，好是古非今，使人眩於名實，不知所守，何足委任！」』此文意與彼同。

sān shū yáo diǎn.
〔三〕書堯典。

sì shī huáng yǐ. duó àn: dà yá huáng yǐ wáng hè sī nù, wáng zhǐ wén wáng. cǐ yán wén wǔ, jiān yòng mèng zǐ wén yì, liáng huì wáng xià piān: wén wáng yī nù ér ān tiān xià zhī mín, ér wǔ wáng yì yī nù ér ān tiān xià zhī mín shì yě.
〔四〕詩皇矣。○鐸按：大雅皇矣「王赫斯怒」，「王」指文王。此言文、武，兼用孟子文義，梁惠王下篇：「文王一怒而安天下之民，而武王亦一怒而安天下之民」是也。

wǔ qiǎo yán.
〔五〕巧言。

liù gài jiù zuò shàn.
〔六〕「蓋」舊作「善」。

qī duó àn: xuān shí qī nián zuǒ chuán fàn wǔ zi zhào wén zǐ yuē: wú wén zhī, xǐ nù yǐ lèi zhě xiān, yì zhě shí duō. shī yuē: jūn zǐ rú nù, luàn shù chuán jǔ jūn zǐ rú zhǐ, luàn shù chuán yǐ. jūn zǐ zhī xǐ nù, yǐ yǐ luàn yě. cǐ wén běn zhī.
〔七〕○鐸按：宣十七年左傳范武子召文子曰：『吾聞之，喜怒以類者鮮，易者實多。詩曰：「君子如怒，亂庶遄沮；君子如祉，亂庶遄已。」君子之喜怒，以已亂也。』此文本之。

bā shāng zi huà cè piān yún: yǐ shā qù shā, suī shā kě yě yǐ xíng qù xíng, suī zhòng xíng kě yě.
〔八〕商子畫策篇云：「以殺去殺，雖殺可也；以刑去刑，雖重刑可也。」

qiě fú zhì shì zhě ruò dēng qiū yǐ, bì xiān niè qí bēi zhě, rán hòu nǎi dé lǚ qí gāo yī. shì gù xiān zhì zhì guó, rán hòu sān wáng zhī zhèng nǎi kě shī yě dào qí sān wáng, rán hòu wǔ dì zhī huà nǎi kě xíng yě dào qí wǔ dì, rán hòu sān huáng zhī dào nǎi kě cóng yě.
且夫治世者若登丘矣，必先躡其卑者，然後乃得履其高〔一〕。是故先致治國，然後三王之政乃可施也；道齊三王，然後五帝之化乃可行也；道齊五帝，然後三皇之道乃可從也。

yī lǐ jì zhōng yōng yún: pì rú dēng gāo bì zì bēi.
〔一〕禮記中庸云：「譬如登高必自卑。」

qiě fú fǎ yě zhě, xiān wáng zhī zhèng yě lìng yě zhě, jǐ zhī mìng yě yī. xiān wáng zhī zhèng suǒ yǐ yǔ èr zhòng gòng yě, jǐ zhī mìng suǒ yǐ dú zhì rén yě sān, jūn chéng néng shòu fǎ ér shí dài zhī, bù lìng ér bì xíng zhī, zé qún chén bǎi lì mò gǎn bù xī xīn cóng jǐ lìng yǐ sì. jǐ lìng wú wéi, zé fǎ jìn bì xíng yǐ. gù zhèng lìng bì xíng, xiàn jìn bì cóng, ér guó bù zhì zhě, wèi cháng yǒu yě. cǐ yī chí yī zhāng, yǐ jīn xíng gǔ, yǐ qīng zhòng zūn bēi zhī shù yě wǔ.
且夫法也者，先王之政也；令也者，己之命也〔一〕。先王之政所以與〔二〕眾共也，己之命所以獨制人也〔三〕，君誠能授法而時貸之，布令而必行之，則群臣百吏莫敢不悉心從己令矣〔四〕。己令無違，則法禁必行矣。故政令必行，憲禁必從，而國不治者，未嘗有也。此一弛一張，以今行古，以輕重尊卑之術也〔五〕。

yī lǚ shì chūn qiū huán dào piān yún: lìng zhě, rén zhǔ zhī suǒ yǐ wèi mìng yě.
〔一〕呂氏春秋圜道篇云：「令者，人主之所以為命也。」

èr yǔ zì jiù tuō.
〔二〕「與」字舊脫。

sān lǚ shì chūn qiū chù fāng piān yún: fǎ yě zhě, zhòng zhī suǒ tóng yě. shāng zi xiū quán piān yún: fǎ zhě, jūn chén zhī suǒ gòng cāo yě. quán zhě, jūn zhī suǒ dú zhì yě.
〔三〕呂氏春秋處方篇云：「法也者，眾之所同也。」商子修權篇云：「法者，君臣之所共操也。權者，君之所獨制也。」

sì hàn shū chéng dì jì jiàn shǐ sì nián zhào yuē: gōng qīng dài fū, qí miǎn xī xīn. yán shī gǔ zhù: xī, jǐn yě.
〔四〕漢書成帝紀建始四年詔曰：「公卿大夫，其勉悉心。」顏師古註：「悉，盡也。」

wǔ guǎn zǐ zhòng lìng piān yún: fán jūn guó zhī zhòng qì, mò zhòng yú lìng. lìng zhòng zé jūn zūn, jūn zūn zé guó ān lìng qīng zé jūn bēi, jūn bēi zé guó wēi. gù ān guó zài hu zūn jūn, zūn jūn zài hu xíng lìng, xíng lìng zài hu yán fá. fá yán lìng xíng, zé bǎi lì jiē kǒng fá bù yán, lìng bù xíng, zé bǎi lì jiē xǐ. gù míng jūn chá yú zhì mín zhī běn, běn mò yào yú lìng. gù yuē: kuī lìng zhě sǐ, yì lìng zhě sǐ, bù xíng lìng zhě sǐ, liú lìng zhě sǐ, bù cóng lìng zhě sǐ. wǔ zhě sǐ ér wú shè, wéi lìng shì shì, gù yuē lìng zhòng ér xià kǒng. lǐ jì zá jì: kǒng zǐ yuē: yī chí yī zhāng, wén wǔ zhī dào yě.
〔五〕管子重令篇云：「凡君國之重器，莫重於令。令重則君尊，君尊則國安；令輕則君卑，君卑則國危。故安國在乎尊君，尊君在乎行令，行令在乎嚴罰。罰嚴令行，則百吏皆恐；罰不嚴，令不行，則百吏皆喜。故明君察於治民之本，本莫要於令。故曰：虧令者死，益令者死，不行令者死，留令者死，不從令者死。五者死而無赦，惟令是視，故曰令重而下恐。」禮記雜記：『孔子曰：「一弛一張，文、武之道也。」』