zhōng yì qī
忠義七

zhāng jì gēng cóng dì zhāng jì xīn lǐ yì táng děng zhào zhèn zuò zhào qǐ
張繼庚從弟張繼辛 李翼棠等 趙振祚趙起

mǎ shàn chén kè jiā mǎ zhāo zāng shū qīng dòu yuán hào mǎ sān jùn zhāng xūn wú wén mó
馬善 陳克家馬釗 臧紓青竇元灝 馬三俊張勳 吳文謨

wú tíng xiāng sūn jiā tài jiāng tú kǔn chéng bǎo péng shòu yí chén jiè méi qí qí nián
吳廷香 孫家泰 江圖悃程葆 彭壽頤 陳介眉亓祈年

táng shǒu zhōng wú shān yú kūn dài xù zhāng xún zhōng shì yào sūn yì
唐守忠 吳山 俞焜戴煦 張洵鍾世耀 孫義

wāng shì xiāng qián sōng máo yōng wèi qiān shēng jīn dǐng xiè bā dá lán bù děng
汪士驤錢松 毛雝 魏謙升 金鼎燮 巴達蘭布等

bāo lì shēn wáng yù wén sūn wén dé lǐ guì yuán děng luó zhèng rén chén qǐ shū
包立身 王玉文 孫文德李貴元等 羅正仁陳起書

chén jǐng cāng hé lín jiǎn è zhào guó shù sòng huá sōng bó xī ěr
陳景滄 何霖 蹇諤 趙國澍 宋華嵩 伯錫爾

zhāng jì gēng, zì bǐng yuán, jiāng sū jiāng níng rén. fù jiè fú, dào guāng liù nián jìn shì, hú nán bǎo jìng xiàn zhī xiàn. jì gēng shǎo yǒu zhì jié, bǔ zhū shēng, mù yóu hú nán. xián fēng sān nián, cóng bù zhèng shǐ pān duó shǒu zhǎng shā. wéi jì jiě, liào zéi bì dōng cuàn, cí guī shěng mǔ. jiāng níng bù zhèng shǐ qí sù zǎo fāng chóu shǒu yù, rěn qí cái, zhāo yǔ móu. jì gēng lǜ bīng bù zú, zēng mù zhuàng yǒng, jǔ zhū shēng lǐ yì táng děng tǒng zhī. míng nián, zéi zhì, qǐng fǎng gǔ huǒ chéng fǎ, yú chéng nèi kāi háo jī xīn, chéng shàng zhú liǎng qiáng, wèi kǒng yǐ chū huǒ qì. chéng xià liǎng páng shè niú pí shān, fú jīng bīng yǐ dǔ zéi. shí sù zǎo yǐ zú, zǒng dū bù néng yòng. èr yuè, chéng xiàn, jì gēng lǜ zhòng xiàng zhàn, cóng dì jì xīn jí lǐ yì táng hóu dūn shī děng jiē sǐ. jì gēng fù shuǐ bù chén, xuán xiàn zéi zhōng, wèi shū suàn. zì niàn sǐ zhì yǐ jué, yù jiāng yǒu suǒ wèi, nǎi yǐ mǔ tuō qī yǒu, biàn xìng míng wèi yè zhī fā, yáng yǔ zéi nì, jǐn dé qí xū shí. huì qīn chà dà chén xiàng róng jūn zhì, yīn yǔ zhū shēng zhōu bǎo lián xià jiā xiǎn jí qián táng rén jīn shù běn móu jié zéi wèi nèi yīng, ér shǐ jīn hé lǐ jūn xiáng hé shī mèng chū bào dà yíng. yǒu zhāng pèi zé zhě, hàn zéi yě, tóng móu ér zhōng huǐ, shǒu qí shì, jiā xiǎn sǐ zhī, jì gēng yǐ wěi míng miǎn.
張繼庚，字炳垣，江蘇江寧人。父介福，道光六年進士，湖南保靖縣知縣。繼庚少有志節，補諸生，幕游湖南。咸豐三年，從布政使潘鐸守長沙。圍既解，料賊必東竄，辭歸省母。江寧布政使祁宿藻方籌守御，稔其才，招與謀。繼庚慮兵不足，增募壯勇，舉諸生李翼棠等統之。明年，賊至，請仿古火城法，於城內開壕積薪，城上築兩牆，為孔以出火器。城下兩旁設牛皮柵，伏精兵以堵賊。時宿藻已卒，總督不能用。二月，城陷，繼庚率眾巷戰，從弟繼辛及李翼棠、侯敦詩等皆死。繼庚赴水不沉，旋陷賊中，為書算。自念死志已決，欲將有所為，乃以母託戚友，變姓名為葉芝發，陽與賊暱，盡得其虛實。會欽差大臣向榮軍至，因與諸生周葆濂、夏家銑及錢塘人金樹本謀結賊為內應，而使金和、李鈞祥、何師孟出報大營。有張沛澤者，悍賊也，同謀而中悔，首其事，家銑死之，繼庚以偽名免。

jiǔ yuè, fù qiǎn rén shàng shū xiàng róng, yán: shuǐ xī mén zéi suǒ bù bèi, yǒu chuán kě yòng, tài píng mén jìn zǐ jīn shān, yuè chéng yì yì wèi lì, yuán chéng zéi lěi jiē shòu yuē shù. jì dé bào, yì jié sǐ shì zhāng shì yì liú lóng shū lǚ wàn xìng zhū shuò líng děng, yǐ dài dà jūn. shū qī shàng, lǚ yuē lǚ shuǎng. chéng zhōng rén qíng xiōng xiōng, shì chuí xiè, jì gēng qì wèi qí yǒu yuē: shì jí yǐ! yè zhuì rù yíng, tòng kū zì qǐng shī qī, zhū jiāng jiē gǎn dòng. zhāng guó liáng yù liú zhī, jì gēng bù kě, guī ér dà jūn fù yǐ yǔ xuě bù guǒ zhì. tā rì jì gēng chū, yù pèi zé yú tú, zé yuē: cǐ yè zhī fā yě! zhí fù zéi suǒ, shī yán xíng, bù wèi dòng, xú yuē: wǒ zhāng bǐng yuán, shū shēng ěr, yān yù tā shì? pèi zé shí yā piàn, jù wǒ fā zhī, nǎi wū wǒ yé? zéi sōu zhī, xìn, suì shā pèi zé, jì gēng bèi zhí bù dé chū.
九月，復遣人上書向榮，言：「水西門賊所不備，有船可用，太平門近紫金山，越城亦易為力，緣城賊壘皆受約束。」既得報，益結死士張士義、劉隆舒、呂萬興、朱碩齡等，以待大軍。書七上，屢約屢爽。城中人情洶洶，事垂泄，繼庚泣謂其友曰：「事急矣！」夜縋入營，痛哭自請師期，諸將皆感動。張國樑欲留之，繼庚不可，歸而大軍復以雨雪不果至。他日繼庚出，遇沛澤於途，唶曰：「此葉芝發也！」執赴賊所，施嚴刑，不為動，徐曰：「我張炳垣，書生耳，焉預他事？沛澤食鴉片，懼我發之，乃誣我耶？」賊搜之，信，遂殺沛澤，繼庚被縶不得出。

míng nián èr yuè, jīn hé děng yǐn guān bīng yì jiǎ rén fú rù chéng, yǔ zhū shēng jiǎ zhōng lín děng fú shén cè mén, shā xún gēng zéi, yǐ fǔ duàn mù shān, huǐ qí bàn, zéi jīng zǒu. jí jǔ pào, liù pǐn jūn gōng tián yù méi jí gǎn sǐ shì zhāng yā tóu xiān zhòng shàng chéng, zhǎn shǒu zéi shí yú rén, yuán zéi jūn zhì, yù méi tiào miǎn. dà suǒ chéng zhōng, yā tóu bèi huò, qióng jié bù dé zhǔ míng, nǎi yì bàng lüè jì gēng, chǔ dú bèi zhì. shí lú zhōu zhī fǔ hú yuán wěi jiàng zéi zài zuò, jì gēng yuè qǐ wèi yuē: ruò guān jiāng nán, níng bù zhī jiāng nán rén chán ruò, fēi lǎo xiōng dì hé móu, shuí gǎn wèi nèi yīng zhě? lǎo xiōng dì, zéi zhōng hū chǔ yuè rén zhī hàn yǒng zhě yě. zéi xìn qí yán, jì gēng suǒ zéi guān cè yī yī zhǐ, zéi zhé shā zhī, héng shī dōng mén zhě sān shí sì rén. zéi xuán wù, yuē: zhōng rǔ jì yǐ! lìng sù shā zhī. jì gēng lín sǐ, sè bù biàn, hū tiān zhě sān, chéng jué mìng cí, yǒu yún: bá bù qù yǎn zhōng tiě, ǒu bù jǐn xīn tóu xuè, xū jiē qióng tú qióng, kōng bào liè shì liè. shā zéi kǔ wú quán, mà zéi yóu yǒu shé. suì chē liè yǐ sǐ. shì wén, zèng guó zi jiān diǎn jí, jiàn zhuān cí, yǔ shì zhí.
明年二月，金和等引官兵易賈人服入城，與諸生賈鍾麟等伏神策門，殺巡更賊，以斧斷木柵，毀其半，賊驚走。亟舉炮，六品軍功田玉梅及敢死士張鴉頭先眾上城，斬守賊十餘人，援賊麕至，玉梅跳免。大索城中，鴉頭被獲，窮詰不得主名，乃益搒掠繼庚，楚毒備至。時廬州知府胡元煒降賊在坐，繼庚躍起謂曰：「若官江南，寧不知江南人孱弱，非老兄弟合謀，誰敢為內應者？」老兄弟，賊中呼楚、粵人之悍勇者也。賊信其言，繼庚索賊官冊一一指，賊輒殺之，橫屍東門者三十四人。賊旋悟，曰：「中汝計矣！」令速殺之。繼庚臨死，色不變，呼天者三，成絕命詞，有云：「拔不去眼中鐵，嘔不盡心頭血，吁嗟窮途窮，空抱烈士烈。殺賊苦無權，罵賊猶有舌。」遂車裂以死。事聞，贈國子監典籍，建專祠，予世職。

zhāng shì yì, rǔ míng yā tóu, jiāng níng rén. gù wú lài ér yǒu gān dǎn, néng jí rén zhī jí. zài zéi zhōng yǔ suǒ sù xiá zhě zuì gē, ruò wú shì rán. jì gēng qiǎn liú lóng shū zhāo zhī, xiù duǎn dāo èr shòu zhī, yuē: rǔ néng shā zéi, dāng yǐ gōng míng xiǎn. shì yì kǎi rán yuē: wǒ hé rén, zhāng xiān shēng yì shì nǎi xià jiāo, shì bì shā zéi, fù guì fēi suǒ wàng yě! jì gēng yù jí, qù shì yì sù tú. zhòng qǐng yú dà yíng, qiǎn tián yù méi děng bā rén rù chéng zhù zhī. xián fēng sì nián èr yuè èr shí èr rì yè, shì yì yǔ liú lóng shū lǚ zhǎng xìng zhū shuò líng děng fán wǔ shí qī rén, chéng huì dēng chéng. yù yī zéi shǒu hóng dēng, téng shēn zhuó zhī, zhì shǒu chéng wài yǐ wèi xìn. fù shā zéi shí yú rén, ér guān jūn zhōng bù jìn. nǎi xià zhǎn guān, shān jiān bù kě qǐ, zhì huǒ shāo zhī, bù rán. shān nèi zéi qǐ, chōu máo cì zhī, huán chéng zéi jiē qǐ, jiǎo wū wū rán, zhòng zhī shì bù jì, suì dùn. míng rì, zéi bì mén dà suǒ, yǒu shěn shòu yī zhě shǒu zhī, shì yì děng bèi zhí, qióng qí zhǔ shǐ. shì yì chì yuē: yù shā zé shā, zhǔ shǐ bù kě de yě! tiān xià rén jiē yù shā rǔ, dú wǒ zāi? suì yǔ lóng shū zhǎng xìng shuò líng jù sǐ.
張士義，乳名鴉頭，江寧人。故無賴而有肝膽，能急人之急。在賊中與所素狎者醉歌，若無事然。繼庚遣劉隆舒招之，袖短刀二授之，曰：「汝能殺賊，當以功名顯。」士義慨然曰：「我何人，張先生義士乃下交，誓必殺賊，富貴非所望也！」繼庚獄急，趣士義速圖。眾請於大營，遣田玉梅等八人入城助之。咸豐四年二月二十二日夜，士義與劉隆舒、呂長興、朱碩齡等凡五十七人，乘晦登城。遇一賊手紅燈，騰身斫之，擲首城外以為信。復殺賊十餘人，而官軍終不進。乃下斬關，柵堅不可啟，擲火燒之，不燃。柵內賊起，抽矛刺之，環城賊皆起，角嗚嗚然，眾知事不濟，遂遁。明日，賊閉門大索，有沈獸醫者首之，士義等被執，窮其主使。士義叱曰：「欲殺則殺，主使不可得也！天下人皆欲殺汝，獨我哉？」遂與隆舒、長興、碩齡俱死。

shì shí jì gēng yǐ zhū shēng jǔ yì, xiāng lǐ shì kāng kǎi xiāng cóng zhě: xià jiā xiǎn, zì jì zhì, jiāng níng rén. gōng shī wén. chéng xiàn, zéi xié chōng shū jì, zuò shī mà zéi, zéi sōu dé zhī. shí jì gēng nèi yīng shì xiè, zéi yí jiā xiǎn zhī qí móu, kǎo lüè wú suǒ chéng, bù zhī jiā xiǎn shí yǔ wén yě. zéi yòu zhī yuē: rǔ yǒu fù mǔ qī zǐ, yǐ wèi zhì, zé shì rǔ. jiā xiǎn shí hūn bèi, jù yǐ mǔ qī duì. zéi zhì jiā, qí qī cài nì mǔ, mà jiā xiǎn yuē: rǔ mǔ sǐ qiě shí nián, hé chù dé rǔ mǔ yé? suì yǔ qī jù bèi lù sǐ.
是時繼庚以諸生舉義，鄉里士慷慨相從者：夏家銑，字季質，江寧人。工詩文。城陷，賊挾充書記，作詩罵賊，賊搜得之。時繼庚內應事泄，賊疑家銑知其謀，拷掠無所承，不知家銑實與聞也。賊誘之曰：「汝有父母妻子，以為質，則釋汝。」家銑時昏憊，遽以母妻對。賊至家，其妻蔡匿母，罵家銑曰：「汝母死且十年，何處得汝母耶？」遂與妻俱被戮死。

tóng yù fān chéng zhī jǔ ér wèi sǐ zhě: jīn hé, zì yà páo, shàng yuán rén. xìng wù ào, gōng shī fù, hǎo shēng sè. zòng jiǔ, yǐn zhé shù dòu. jiāng níng shī shǒu, xiàn yú zéi, yī duǎn hòu yī, yǔ zéi bīng hōng yǐn xiāng ěr rǔ, yīn lián dé zéi qíng. jì gēng wèi qí qī dì, yǔ hé tōng móu. hé yǔ zéi rěn, chū rù wú suǒ wèn, jié shēn kòu xiàng róng jūn mén, qǐng yǐ shēn zhì, jiā zài zéi zhōng bù gù yě. shì bài, hé yǐ zhì dé tuō. yǒu qiū huì yín guǎn jí.
同預翻城之舉而未死者：金和，字亞匏，上元人。性兀傲，工詩賦，好聲色。縱酒，飲輒數斗。江寧失守，陷於賊，衣短後衣，與賊兵轟飲相爾汝，因廉得賊情。繼庚為其妻弟，與和通謀。和與賊稔，出入無所問，孑身叩向榮軍門，請以身質，家在賊中不顧也。事敗，和以質得脫。有秋蟪吟館集。

sūn wén chuān, zì chéng zhī, shàng yuán rén. mǐn wù, gōng shī fù. hóng xiù quán jù jīn líng, yǐ jì fèng mǔ jiān dào chū, fù rù, yǔ jì gēng móu fān chéng yīng wài bīng. zhōng rì máng xié shǒu yī kuāng rú gài, bēn zǒu jìn zéi dì, bù bì fēng xuě. dé zéi zhōng qū zhé, jù yǐ bào guān jūn, yīn shì lǚ jié, ér fān chéng shì zú wú chéng. sì xí hù shì àn dú, zhī wài rén qíng wěi. yīng rén lǐ tài guó gòu lún bó zhù lǐ hóng zhāng zhàn, jì nǎi yào xié suǒ fèi, bù shòu zhōng guó jìn zhǐ. hóng zhāng wén wén chuān cái, jiàn rù dōu, jǐn fā tài guó yīn móu, cháo tíng chǐ tài guó zǒng shuì wù sī zhí, qiǎn chuán huí guó, shì dé jiě. yǐ gōng jiàn zhuó zhī fǔ. zhe dú xuě zhāi jí.
孫文川，字澂之，上元人。敏悟，工詩賦。洪秀全據金陵，以計奉母間道出，復入，與繼庚謀翻城應外兵。終日芒鞋手一筐如丐，奔走近賊地，不避風雪。得賊中曲折，具以報官軍，因是屢捷，而翻城事卒無成。嗣習互市案牘，知外人情偽。英人李泰國購輪舶助李鴻章戰，既乃要挾索費，不受中國進止。鴻章聞文川才，薦入都，盡發泰國陰謀，朝廷褫泰國總稅務司職，遣船回國，事得解。以功洊擢知府。著讀雪齋集。

zhōu bǎo lián, zì hái zhī, jiāng níng rén. shī cái qīng lì. xiàn chéng zhōng, yǔ nèi yīng shì, móu xiè, tuō guī. xuǎn bǎo yīng xùn dǎo. zhe qiě cháo shī cún.
周葆濂，字還之，江寧人。詩才清麗。陷城中，與內應事，謀泄，脫歸。選寶應訓導。著且巢詩存。

wāng rǔ guì, zì yān shān, shàng yuán rén. yòu fù qí lì, huò quàn rù wǔ jí yīng wǔ tóng shì, jiē bù kě. chū xiàn zéi zhōng, zhuī zhě zhì, shǒu pī shā yī zéi, zhì guò háo ér miǎn. tián yù méi rù chéng, rǔ guì yǔ jù wǎng hái. xí huì shì, huà shì nǚ yóu gōng.
汪汝桂，字燕山，上元人。幼負奇力，或勸入伍及應武童試，皆不可。初陷賊中，追者至，手批殺一賊，擲過壕而免。田玉梅入城，汝桂與俱往還。習繪事，畫仕女尤工。

wú fù chéng, zì wèi táng, shàng yuán rén. xìng kāng kǎi, jiǎ yú yuè jiǔ, xián fēng chū shǐ guī. zéi xiàn jīn líng, yǔ rén yǔ duō bù biàn, wéi fù chéng jiě zhī, yǐ shì wèi zéi suǒ xìn. yīn shuō zéi shè jī zhù, zhī duàn pǐ, yòng jiàng shí wàn rén, wén ruò xiàn zéi zhě dé yǐ miǎn yòu shuō zéi zào chuán yùn chái xīn, zéi chēng qí néng. fù yīng yuán shì dùn zhě yòu liù qī qiān rén. jì, yǔ jì gēng móu nèi yīng, shì xiè, bēn xiàng róng jūn, bù zhī zhòng yě. jí céng guó fān yù dié zéi xū shí, huò yǐ fù chéng jiàn, yīn xù fà rù zéi zhōng, dé qū zhé yǐ gào. céng guó quán wéi jīn líng, lǐ xiù chéng zì sū zhōu lái yuán, zéi jué dì dào chū gōng, fù chéng zhēn dé zhī, bào guó quán wèi bèi, suì dà pò zéi. yǐ gōng xù xiàn chéng, bù jiù, zú yǐ jiǎ zhōng.
吳復成，字蔚堂，上元人。性慷慨，賈於粵久，咸豐初始歸。賊陷金陵，與人語多不辨，惟復成解之，以是為賊所信。因說賊設機杼，織緞匹，用匠十萬人，文弱陷賊者得以免；又說賊造船運柴薪，賊稱其能。婦嬰緣是遁者又六七千人。既，與繼庚謀內應，事泄，奔向榮軍，不知重也。及曾國藩欲諜賊虛實，或以復成薦，因蓄髮入賊中，得曲折以告。曾國荃圍金陵，李秀成自蘇州來援，賊掘地道出攻，復成偵得之，報國荃為備，遂大破賊。以功敘縣丞，不就，卒以賈終。

hú ēn xiè, zì xù zhāi, jiāng níng rén. yǔ jì gēng móu nèi yīng, chū rù zéi zhōng zhě sān shí liù cì. pò yī cǎo lǚ, hùn jī rú gài. wǎng wǎng fú háo nèi, huò qián lì qiáo xià jiān bīng zhōng, lǚ bīn yú wēi. mǔ xiàn zéi zhōng, yǐ qí jì tuō zhī. hòu yǐ gōng xù zhī fǔ.
胡恩燮，字煦齋，江寧人。與繼庚謀內應，出入賊中者三十六次。破衣草履，溷跡如丐。往往伏壕內，或潛立橋下堅冰中，屢瀕於危。母陷賊中，以奇計脫之。後以功敘知府。

tián yù méi, zì dǐng chén, sì chuān yǒu yáng zhōu rén. rù yīng shì qǐ, qiú gǎn nèi chéng zhě, wú fù chéng yǐ shū dǐ yù méi, yù méi guǒ hóng jīn tǐng shēn cóng fù chéng háng. shù rì, chū yán zéi qíng rú huì, xiàng róng nǎi xìn rèn zhī. duó mén jì wú chéng, míng rì zéi shā zhāng shì yì děng bǎi yú rén, bù dé zhǔ míng, zé lìng lǐng shí dá kāi píng tiē, wú zhě dǎi xùn. fù chéng lǐng shù bǎi zhǐ yí zhū tóng zhì. yù méi shǒu yī zhǐ lì tōng qú, fā duǎn yán yì, jiàn zéi wǎng lái fǎn jié zhī, zéi jìng wú zhī zhě, nǎi xié bā rén zhě jù chū. hòu yǐ gōng xù hé nán tóng zhī zhí lì zhōu, bǔ tài kāng xiàn zhī xiàn. shí nián, yīng fǎ guó lián jūn fàn tiān jīn, jīng shī jiè yán, qǐng jì shī qín wáng, dà fǔ bù xǔ. zì shuài suǒ bù zhì rǔ yáng shā guān qiáo, wèi niǎn fěi suǒ zǔ, fèn jí sǐ zhàn, bèi qiāng. xù zèng tài pú sì qīng. zhū rén yú shì yì jiē mào sǐ wèi zhī, lì dé fù shū, yǐ jìng shì zhī běn mò.
田玉梅，字鼎臣，四川酉陽州人。入應事起，求敢內成者，吳復成以書抵玉梅，玉梅裹紅巾挺身從復成行。數日，出言賊情如繪，向榮乃信任之。奪門既無成，明日賊殺張士義等百餘人，不得主名，則令領石達開憑帖，無者逮訊。復成領數百紙貽諸同志。玉梅手一紙立通衢，發短言異，見賊往來反詰之，賊竟無知者，乃偕八人者俱出。後以功敘河南同知直隸州，補太康縣知縣。十年，英、法國聯軍犯天津，京師戒嚴，請濟師勤王，大府不許。自帥所部至汝陽沙官橋，為捻匪所阻，憤極死戰，被戕。恤贈太僕寺卿。諸人於是役皆冒死為之，例得附書，以竟事之本末。

zhào zhèn zuò, zì bó hòu, jiāng sū wǔ jìn rén, shùn tiān wǎn píng jí. dào guāng shí wǔ nián jìn shì, gǎi shù jí shì, shòu biān xiū. liǎng yù dà kǎo jiē qián liè, èr shí èr nián, qiān zhān shì fǔ zàn shàn. xián fēng sān nián, kòu xiàn jīn líng, sū cháng zhèn dòng, zhèn zuò shàng shū dāng shì, yuán guī běn jí bàn tuán liàn. zòu qǐng, bào kě, suì guī. jí zī zhì bǎo wèi jú, mù bīng gòu xiè, fǎng xíng bǎo jiǎ, rén xīn yǐ ān. cháng zhōu běi mén bīn jiāng, jiāo hú chuán lǚ chū piāo lüè, jī wèi mín huàn. zhèn zuò nǎi zé yào ài kǒu àn lì jī chá kǎ fáng, bìng shè shuǐ shī zhàn jiàn, yán bèi yǐ dài, jìng huò níng jí. liù nián, zéi huáng bì jiāng xià, zhèn jiāng jǐ bù shǒu, bì nán zhě luò yì. zhèn zuò gù jié rén xīn, xùn liàn shì zú, lǜ zhòng yì dān yáng, huì dū shī zhě fù yuán, wéi nǎi jiě. shǎng huā líng, jiā hàn lín yuàn shì dú xián.
趙振祚，字伯厚，江蘇武進人，順天宛平籍。道光十五年進士，改庶吉士，授編修。兩遇大考皆前列，二十二年，遷詹事府贊善。咸豐三年，寇陷金陵，蘇、常震動，振祚上書當事，原歸本籍辦團練。奏請，報可，遂歸。集貲置保衛局，募兵購械，仿行保甲，人心以安。常州北門瀕江，焦湖船屢出剽掠，積為民患。振祚乃擇要隘口岸立稽查卡房，並設水師戰艦，嚴備以待，境獲寧輯。六年，賊艎蔽江下，鎮江幾不守，避難者絡繹。振祚固結人心，訓練士卒，率眾詣丹陽，會督師者赴援，圍乃解。賞花翎，加翰林院侍讀銜。

shí zǒng dū hé guì qīng zhù cháng zhōu, jùn rén biān xiū zhào céng xiàng chū qí mén, zhèn zuò sù qīng zhī, yǐ shì cháng jié qí duǎn yú guì qīng, yù shì yǐ hé. sì céng xiàng bèi mìng zuǒ cháng zhōu tuán liàn, yì chè qí zhǒu, bù dé yǐ, qǐng jiě shì, bǎo wèi jú suì fèi. shí nián, hé chūn jūn kuì dān yáng, cháng zhōu dà jǐng, guì qīng xiāo dùn, céng xiàng yì jǔ shì dù jiāng ér běi, yú shì shēn mín fù qǐng zhèn zuò chū dū tuán yǒng. shì shí bīng dān liáng jué, kòu fēn rì pò, shì yǐ bù kě wèi, fù yì rán shì zhòng gù shǒu, bìng lǜ suǒ liàn wǔ shí rén chū chéng zhāo jí kuì yǒng. huì běi xiāng shí yàn tǔ dào fēng qǐ, suì lǐng zhòng wǎng bǔ, yǐ zhòng guǎ bù dí, zhàn shī lì, lì jié, sǐ zhī. cháng zhōu yì xuán xiàn. shì wén, zèng tài pú sì qīng, yǔ shì zhí.
時總督何桂清駐常州，郡人編修趙曾向出其門，振祚素輕之，以是常訐其短於桂清，遇事齮齕。嗣曾向被命佐常州團練，益掣其肘，不得已，請解事，保衛局遂廢。十年，和春軍潰丹陽，常州大警，桂清宵遁，曾向亦舉室渡江而北，於是紳民復請振祚出督團勇。是時兵單糧絕，寇氛日迫，事已不可為，復毅然誓眾固守，並率所練五十人出城招集潰勇。會北鄉石堰土盜蜂起，遂領眾往捕，以眾寡不敵，戰失利，力竭，死之。常州亦旋陷。事聞，贈太僕寺卿，予世職。

tóng zhì sān nián, lǐ hóng zhāng shū chēng: qí liù shì zǔ shàng shū zhào shēn qiáo wèi kāng xī shí míng chén, zi xìng fēn jū sū cháng. jiāng zhè lún xiàn, nán nǚ sǐ zhě sì shí sān rén, qí dì zhè jiāng jīng lì zhèn yīn yì sǐ yú nán. dé zhǐ, yǔ zhèn zuò cháng zhōu jiàn cí, yú fù sì.
同治三年，李鴻章疏稱：「其六世祖尚書趙申喬為康熙時名臣，子姓分居蘇、常。江、浙淪陷，男女死者四十三人，其弟浙江經歷振禋亦死於難。」得旨，予振祚常州建祠，餘附祀。

zhèn zuò kāng shuǎng zhòng jié jiè, kǒu sù chī, yù bù píng shì, fèn mèn mán mà, qī qī bù bì rén, gù duō zāo yuàn. rán hǎo jiǎng jiè rén cái, rén yì yǐ cǐ duō zhī. shàn shī gǔ wén cí, jīng hàn xué, zhe yǒu míng táng kǎo yī juàn, wén shī jí ruò gān juǎn.
振祚忼爽重節介，口素吃，遇不平事，憤懣謾罵，期期不避人，故多遭怨。然好獎借人才，人亦以此多之。善詩、古文詞，精漢學，著有明堂考一卷，文、詩集若干卷。

tóng zú qǐ, dào guāng jǔ rén. tóng shí chéng shǒu. chéng xiàn, mìng hé shì fù nǚ zì chén yuán chí, suì zhěng yì guān zuò tīng shì. zéi zhì, yǒu shí qǐ zhě, quàn lìng zì quán, dà shēng chì zéi, yǐn dāo zì jǐng. zi zhū shēng céng yín yǐ shēn wèi fù, rèn zéi shù rén, bèi hài. xiōng zi zhè jiāng hòu bǔ zhī xiàn lù bǎo, mà zéi, sǐ yóu liè.
同族起，道光舉人。同時城守。城陷，命合室婦女自沉園池，遂整衣冠坐廳事。賊至，有識起者，勸令自全，大聲叱賊，引刀自剄。子諸生曾寅以身衛父，刃賊數人，被害。兄子浙江候補知縣祿保，罵賊，死尤烈。

mǎ shàn, zì yù gāo, zhǎng zhōu rén, shì jū sū yuán běi xiāng. yǒu zhì lüè, lǚ lì guò rén. xián fēng shí nián rùn sān yuè, jīn líng dà yíng kuì, zǒng dū dùn, zéi xí juǎn ér nán. xià sì yuè dīng chǒu, sū zhōu xiàn. shàn xiān shòu xí zhǔ huáng tǔ qiáo tuán liàn, jí qī tú yì yǒng sān qiān rén, zhāo xī xùn liàn, pǐ shuǐ lù zhàn shǒu jù. wén biàn, yán zhèn yǐ dài. míng rì, zéi guǒ zhì, yíng jī jīn xiàng qiáo. yòu míng rì, zéi dà lüè bā zì qiáo, yòu qù yuán zhī. yuè sì rì, zéi fēn liǎng lù zhì, yī chū qí mén zhì yí qiáo, yī chū chāng mén zhì chán dìng qiáo. shàn lǜ yǒng qiān rén zì dāng yí qiáo, qiǎn zǐ ān lán lǜ yǒng shù bǎi dāng chán dìng qiáo, xiān hòu jūn yǒu zhǎn huò. zéi jiāng cuàn cháng shú, yè qiǎn ān lán lǜ qiān rén qián zhì bā zì qiáo, jǐn kuò àn cè huī yáo yí qì zhuān wǎ sāi yuǎn jìn qiáo xià, jū mín yǐ kōng, wú zhī zhě. yuè shù rì, zéi chuán zhì, bù dé guò. chéng zéi yuē hǔ guān zhì qīng dài hú, hé yí qiáo chán dìng qiáo sān lù bìng jìn, shàn fēn bīng jù zhī, ér zì jī qīng dài hú, shī lì, zéi xuán tuì. yǐ ér zéi dà zhì, shàn shè fú qīng dài hú pàn, qiǎn dì zēng jí ān lán yòu zéi rù hú, fú fā shèng zhī, huò zéi chuán shí, fú zéi shǒu pān dà fú, xiāo qí shǒu, zéi wèi duó qì.
馬善，字遇皋，長洲人，世居蘇垣北鄉。有智略，膂力過人。咸豐十年閏三月，金陵大營潰，總督遁，賊席捲而南。夏四月丁丑，蘇州陷。善先受檄主黃土橋團練，集七圖義勇三千人，朝夕訓練，庀水陸戰守具。聞變，嚴陣以待。明日，賊果至，迎擊金巷橋。又明日，賊大掠八字橋，又趣援之。越四日，賊分兩路至，一出齊門至宜橋，一出閶門至禪定橋。善率勇千人自當宜橋，遣子安瀾率勇數百當禪定橋，先後均有斬獲。賊將竄常熟，夜遣安瀾率千人潛至八字橋，盡括岸側灰窯遺棄磚瓦塞遠近橋下，居民已空，無知者。越數日，賊船至，不得過。城賊約滸關至青黛湖，合宜橋、禪定橋三路並進，善分兵拒之，而自擊青黛湖，失利，賊旋退。已而賊大至，善設伏青黛湖畔，遣弟增及安瀾誘賊入湖，伏發勝之，獲賊船十，俘賊首攀大福，梟其首，賊為奪氣。

wěi zhōng wáng lǐ xiù chéng fèn bù dé chěng, dà jǔ lái gōng, shàn jǐn ruì yù zhī, zì chén zhì wǔ, shā shāng xiāng dāng. zéi tuì, tuán yǒng guī jú wǔ shí, zéi jù yǎn zhì, shàn lǜ qīn bīng yíng zhàn, shǒu rèn qí mǎ zéi sān rén, shāng yú xiōng, yóu jí hū shā zéi, fēi zú zhōng tóu jiǎo ér bó. ān lán fāng fù cháng shú qǐng jūn huǒ, chí guī liǎn zhī, miàn sè rú shēng. dāng shì shí zhào jǔ tuán liàn, wú rén cuì ruò, zéi zhì zé mí, dú shàn yǐ néng shā zéi wén. xù zèng zhī zhōu xián, gěi shì zhí. ān lán hòu cóng xún fǔ lǐ hóng zhāng jūn, xiāng dǎo dé lì, zú fù sū zhōu.
偽忠王李秀成憤不得逞，大舉來攻，善盡銳御之，自辰至午，殺傷相當。賊退，團勇歸局午食，賊遽掩至，善率親兵迎戰，手刃騎馬賊三人，傷於胸，猶疾呼殺賊，飛鏃中頭角而踣。安瀾方赴常熟請軍火，馳歸斂之，面色如生。當是時詔舉團練，吳人脆弱，賊至則靡，獨善以能殺賊聞。恤贈知州銜，給世職。安瀾後從巡撫李鴻章軍，鄉導得力，卒復甦州。

chén kè jiā, zì zi gāng, yuán hé rén. dào guāng èr shí sì nián jǔ rén. shǎo yīng yì, wèi tóng chéng yáo yíng suǒ qì zhòng. kàng xīn xī gǔ, luò luò guǎ hé. wén zhāng zì xǔ běi sòng, lì tǐ zōng liù cháo, shī xué huáng tíng jiān. xián fēng sān nián, tiāo jiào zhí. shí jīn líng wèi zéi jù, qīn chà dà chén xiàng róng zhù shī chéng wài, yì zhǎng fú xìng ā pìn kè jiā rù mù. fú qiān qù, jiāng nán tí dū zhāng guó liáng fù pìn zhī. shí nián rùn sān yuè, guó liáng xí kè jiā zhǔ jiàn yǒng yíng shì, shí wǔ rì, zéi dà zhì, dū biàn yǒng yíng zhàn, bīng bài sǐ zhī. kè jiā zhī sǐ yě, yíng zhōng dà luàn, qiú shī bù dé. kè jiā zǔ hè, shú jīng míng dài shì, wèi míng jì yī shū, yòng tōng jiàn yì fǎ, chóng zhēn sān nián hòu yóu què, kè jiā xù chéng zhī, hé wèi shí liù juǎn.
陳克家，字子剛，元和人。道光二十四年舉人。少英異，為桐城姚瑩所器重。抗心希古，落落寡合。文章自許北宋，儷體宗六朝，詩學黃庭堅。咸豐三年，挑教職。時金陵為賊據，欽差大臣向榮駐師城外，翼長福興阿聘克家入幕。福遷去，江南提督張國樑復聘之。十年閏三月，國樑檄克家主健勇營事，十五日，賊大至，督弁勇迎戰，兵敗死之。克家之死也，營中大亂，求屍不得。克家祖鶴，熟精明代事，為明紀一書，用通鑑義法，崇禎三年後猶闕，克家續成之，合為十六卷。

mǎ zhāo, zì yuǎn lín, zhǎng zhōu rén. yǔ kè jiā tóng suì jǔ rén. zhì jīng xué yǒu míng. xián fēng sān nián, qián jiāng sū xún fǔ xǔ nǎi zhāo fù xiàng róng tǒng bīng jīn líng, zhāo rù xǔ yíng shí, yǒu chuān chǔ bīng suǒ dài yú dīng, lǜ xiāo yǒng, ér sū yuán kōng xū, zhāo jiàn yì mù wèi yī jūn, dé qiān yú rén, hào yuē fǔ yǒng. yuè fěi liú lì chuān fǎn jiā dìng, tǔ fěi zhōu lì chūn jì zhī, lián xiàn qīng pǔ děng liù xiàn. xiàng róng xí zhāo lǜ fǔ yǒng juǎn jiǎ fù zhī, zhì qīng pǔ, yè bàn, xián méi báo chéng, kè zhī, jiǎng nèi gé zhōng shū xián. shì dìng, zhòng fù jīn líng. shí nián chūn, zhè jiāng gào jí, xié zǒng bīng xióng tiān xǐ fù yuán, fù sì ān zhèn guǎng dé zhōu. fèng diào chí huí, yù zéi dān yáng, zhàn bái tǎ wān, zhōng qiāng sǐ. èr rén yǐ wén shì cóng jūn, zú sǐ yú zhèn, wú rén chēng zhī.
馬釗，字遠林，長洲人。與克家同歲舉人。治經學有名。咸豐三年，前江蘇巡撫許乃釗副向榮統兵金陵，釗入許營時，有川、楚兵所帶餘丁，率驍勇，而蘇垣空虛，釗建議募為一軍，得千餘人，號曰撫勇。粵匪劉麗川反嘉定，土匪周立春繼之，連陷青浦等六縣。向榮檄釗率撫勇卷甲赴之，至青浦，夜半，銜枚薄城，克之，獎內閣中書銜。事定，重赴金陵。十年春，浙江告急，偕總兵熊天喜赴援，復四安鎮、廣德州。奉調馳回，遇賊丹陽，戰白塔灣，中槍死。二人以文士從軍，卒死於陣，吳人稱之。

zāng shū qīng, zì mù ān, jiāng sū sù qiān rén. dào guāng shí yī nián jǔ rén. zì shǎo tì tǎng hǎo tán bīng, suǒ jiāo duō bù jī zhī shì. dāng yīng jí lì rù kòu, shū qīng jiàn wǔ bèi fèi chí, rén bù zhī bīng, kòu zhì duō bèi cán hài, yīn tuán liàn xiāng bīng, fán wàn rén. sì rù jìng nì jiāng jūn mù fǔ, jiāng jūn zhǔ hé, shū qīng dú zhǔ zhàn, hòu yǐ hé yì chéng, zòu jiǎng tóng zhī xián, bù shòu, yuē: yǐ hé shòu shǎng, bù yì chǐ hū? cháng yǐ pī zhōu zhī zhōu lēi juān àn bèi qiān shè, chá bàn dà chén zhōu tiān jué xuě zhī.
臧紓青，字牧菴，江蘇宿遷人。道光十一年舉人。自少倜儻好談兵，所交多不羈之士。當英吉利入寇，紓青見武備廢弛，人不知兵，寇至多被殘害，因團練鄉兵，凡萬人。嗣入靖逆將軍幕府，將軍主和，紓青獨主戰，後以和議成，奏獎同知銜，不受，曰：「以和受賞，不亦恥乎？」嘗以邳州知州勒捐案被牽涉，查辦大臣周天爵雪之。

shí yuè nì xiàn ān qìng, jù jiāng níng, huái nán běi niǎn fěi chéng xìn wèi luàn, jù dǎng duō zhě zhì shù qiān rén, yǔ yuè nì hù wèi shēng shì. tiān jué yīn shū qǐng shū qīng liàn yǒng jiǎo fěi, qiě tīng zì chéng yī duì. fěi sù shè shū qīng wēi míng, chēng zhī yuē lǎo hǔ bīng. suǒ zhì pū miè jiě sàn, duō yuán guī fù xiào sǐ zhě. tiān jué zú, fù dōu yù shǐ yuán jiǎ sān jì rèn, yì shēn yǐ zhī. lèi zhuó tōng pàn, shǎng sì pǐn xián.
時粵逆陷安慶，據江寧，淮南北捻匪乘釁為亂，聚黨多者至數千人，與粵逆互為聲勢。天爵因疏請紓青練勇剿匪，且聽自成一隊。匪素懾紓青威名，稱之曰「老虎兵」。所至撲滅解散，多原歸附效死者。天爵卒，副都御史袁甲三繼任，亦深倚之。累擢通判，賞四品銜。

xiān shì tóng chéng yǐ sān nián shí yuè shī xiàn, shì mín xiān hòu qǐ yuán yú wéi lú zhōu tí dū hé chūn wéi shū chéng tí dū qín dìng sān, jǐ yī nián, jiē bù yīng. jiǎ sān shí zhù bīng lín huái, niàn tóng rén qǐng jiù zhī yīn, yòu yù qǔ ān qìng yǐ jié jiāng lù, zì qǐng jìn jiǎo. wén zōng yǐ lín huái è nán běi zhī yào, bù xǔ. jiǎ sān yú shì shū qǐng xí shū qīng jiǎo bàn, yǔn zhī.
先是桐城以三年十月失陷，士民先後乞援於圍廬州提督和春、圍舒城提督秦定三，幾一年，皆不應。甲三時駐兵臨淮，念桐人請救之殷，又欲取安慶以截江路，自請進剿。文宗以臨淮扼南北之要，不許。甲三於是疏請檄紓青剿辦，允之。

shí shì láng céng guó fān yǐ kè fù wǔ chāng, pò tián jiā zhèn, shùn liú dōng xià, shǐ tí dū tǎ qí bù dào yuán luó zé nán jìn gōng guǎng jì huáng méi. cháo tíng jì yǔn jiǎ sān qǐng, fù yǐ guó fān bīng lǚ jié, yú shì mìng shū qīng sù jìn bīng qián tài jiē yīng. shí hé chūn qín dìng sān jūn jiē jiǔ wú gōng, zhào zhǐ qiè zé, lìng sù pò zéi yǐ tú huì jiǎo. shū qīng yòu dé guó fān shū xiāng qī huì, yú shì jí chí zhì tóng, liǎng bài zéi yú dà guān lǚ tíng yì, zhuī zhì chéng xià, shí sì nián shí yī yuè liù rì yě.
時侍郎曾國藩已克復武昌，破田家鎮，順流東下，使提督塔齊布、道員羅澤南進攻廣濟、黃梅。朝廷既允甲三請，復以國藩兵屢捷，於是命紓青速進兵潛、太接應。時和春、秦定三軍皆久無功，詔旨切責，令速破賊以圖會剿。紓青又得國藩書相期會，於是疾馳至桐，兩敗賊於大關、呂亭驛，追至城下，時四年十一月六日也。

shū qīng yǐ shū lú wéi shī lǜ lí chéng shí yú lǐ, bù duàn zéi chū rù xiǎng dào, yǐ gù jiǔ wú gōng. tóng zhī nán mén tōng ān qìng, zéi lái yuán zé dāng qí chōng, suì zì lǜ bīng yǒng wéi zhī, ér lìng cān jiāng liú yù bào tóng zhī lǐ ān zhōng wéi dōng mén. shí gōng chéng zhī qì wèi jù, chéng jiān bù kě cù bá. zéi jì bài yú hú běi, yòu jù tóng chéng huò pò, zé yǔ xiāng jūn chéng jiā jī shì, xī lì lái yuán. shū qīng xiān hòu yíng jī yú wáng lín zhuāng guà chē hé, jiē shèng zhī, zhuī zhì táo chōng yì, qín zhǎn jì duō, huò xiè wú suàn. zú yǐ shū lú jūn bù yǔ jiē yīng, yòu bù jí gōng chéng yǐ fēn zéi shì, zéi yòng shì de zhuān shì yuán tóng. yù bào ān zhōng yòu xìng nuò, wú néng dāng zéi, shū qīng zhì yǐ zhū jūn bù néng zhàn, bù néng gōng, yòu bù néng shǒu, shì shì xū wǒ yī rén qiào zhī, fú xù yě.
紓青以舒、廬圍師率離城十餘里，不斷賊出入餉道，以故久無功。桐之南門通安慶，賊來援則當其沖，遂自率兵勇圍之，而令參將劉玉豹、同知李安中圍東門。時攻城之器未具，城堅不可猝拔。賊既敗於湖北，又懼桐城或破，則與湘軍成夾擊勢，悉力來援。紓青先後迎擊於王林莊、掛車河，皆勝之，追至陶沖驛，擒斬既多，獲械無算。卒以舒、廬軍不予接應，又不急攻城以分賊勢，賊用是得專事援桐。玉豹、安中又性懦，無能當賊，紓青至以「諸君不能戰，不能攻，又不能守，事事須我一人」誚之，弗恤也。

shí qī rì, zéi yuán dà zhì, yù bào ān zhōng què zǒu, chéng zéi fù tū chū xī mén fén yíng. shū qīng yǔ zhū shēng zhāng xūn shū sǐ zhàn, shā sān bǎi yú zéi, yǐ hòu wú jì zhě, zéi fú jù qǐ, shū qīng xiōng miàn jiān zhōng èr shí yú chuàng, sǐ yān. shū qīng jì sǐ, zéi fù dé zhì, wǔ chāng zài xiàn.
十七日，賊援大至，玉豹、安中卻走，城賊復突出西門焚營。紓青與諸生張勳殊死戰，殺三百餘賊，以後無繼者，賊伏遽起，紓青胸面間中二十餘創，死焉。紓青既死，賊復得志，武昌再陷。

shū qīng zhì bīng yǒu jì lǜ, chū, zéi yǐ tǔ fěi mù guān bīng yǐ huò mín tīng, zhì shì yī xǐ cǐ chǐ. tóng chéng pò hòu, fán xiān yǐ zhù xiǎng tuán liàn, zéi jiē gān xīn yān. mín yǐ shū qīng lái, qiū háo wú fàn, suī bèi huò, wú bù gǎn qì sī zhī. shì wén, cì sān pǐn qīng xián, yǔ qí dū wèi shì zhí. hòu yǒu dòu yuán hào.
紓青治兵有紀律，初，賊以土匪目官兵以惑民聽，至是一洗此恥。桐城破後，凡先以助餉團練，賊皆甘心焉。民以紓青來，秋毫無犯，雖被禍，無不感泣思之。事聞，賜三品卿銜，予騎都尉世職。後有竇元灝。

yuán hào, pī zhōu rén, xián fēng yuán nián jǔ rén, yuán lì wèi yuán wài láng, fēn xíng bù. bā nián, niǎn zéi dà chì, cuàn xú zhōu, pī dāng qí chōng, yuán hào jí xiāng tuán, xiān hòu xié zhī zhōu bì péi zhēn zhōu lì chéng, dū sī pú fēng děng dǔ jiǎo, jī zhǎn shén duō. shí nián, zhōu chéng bèi wéi, shǒu yù sì zhòu yè, chéng lài yǐ quán. zéi jié fú fěi dà jǔ, yóu lán tán dù hé, yuán hào yǔ cān jiāng yú diàn jiǎ hé jiǎo, bèi wéi, lì jié sǐ. zèng tài pú sì qīng xián, shǎng shì zhí.
元灝，邳州人，咸豐元年舉人，援例為員外郎，分刑部。八年，捻賊大熾，竄徐州，邳當其沖，元灝集鄉團，先後偕知州畢培貞、周力城，都司濮楓等堵剿，擊斬甚多。十年，州城被圍，守御四晝夜，城賴以全。賊結幅匪大舉，由蘭、郯渡河，元灝與參將於殿甲合剿，被圍，力竭死。贈太僕寺卿銜，賞世職。

mǎ sān jùn, zì mìng zhī, tóng chéng rén. zǔ zōng liǎn, fù ruì chén, jiē jìn shì, yǐ jīng xué xiǎn míng. sān jùn néng shì qí jiā, gù lǚ kùn xiāng jǔ. xián fēng yuán nián, yǐ yōu xíng dì yī gòng tài xué, yòu jǔ xiào lián fāng zhèng zhì kē. sān nián, ān qìng shī shǒu, tóng rén xiōng jù, zhī xiàn dùn qù, jiān mín fēng qǐ. guān bīng wǎng lái jìng shàng, yì chéng luàn wèi huàn. dú xiàn xué shēng zhāng xūn shì sǐ bù bì, sān jùn yì jí qǐ ér zuò zhèn zhī, qín zhǎn wèi shǒu zhě shí shù rén. yòu xié xūn lì fǎ, quàn fù jiā gěi sàn pín zhě, luàn shāo dìng.
馬三俊，字命之，桐城人。祖宗璉，父瑞辰，皆進士，以經學顯名。三俊能世其家，顧屢困鄉舉。咸豐元年，以優行第一貢太學，又舉孝廉方正制科。三年，安慶失守，桐人恟懼，知縣遁去，奸民蜂起。官兵往來境上，亦乘亂為患。獨縣學生張勳誓死不避，三俊亦急起而坐鎮之，擒斬為首者十數人。又偕勛立法，勸富家給散貧者，亂稍定。

zéi jì xiàn ān qìng, jǐn qū jiāng níng, zhū tǒng shuài jiē yuǎn bì, zhì ān qìng wú hú bù dǔ jié. sān jùn zhī zéi zhī bì huí cuàn yě, rì yè zài míng lún táng xùn liàn xiāng bīng, yòu shí yǔ xūn wǎng sì xiāng lián hé tuán zhòng. yú shì tóng chéng liàn yǒng, míng wén jiāng nán běi. zéi fàn tài hú, yǔ xūn yáng bīng dǔ jìng shàng, zéi mò cè xū shí, mò gǎn bī. yǐ ér zéi gōng jiāng xī, bù kè, huí jù ān qìng, xiū shǒu bèi, tóng rén dà kǒng. xún fǔ lǐ jiā ruì zhù lú zhōu, qián àn chá shǐ zhāng xī yǔ zhù jí xián guān, jiē wèi ān qìng bù gǎn zhì.
賊既陷安慶，盡趨江寧，諸統帥皆遠避，置安慶、蕪湖不堵截。三俊知賊之必回竄也，日夜在明倫堂訓練鄉兵，又時與勛往四鄉聯合團眾。於是桐城練勇，名聞江南北。賊犯太湖，與勛揚兵堵境上，賊莫測虛實，莫敢逼。已而賊攻江西，不克，回據安慶，修守備，桐人大恐。巡撫李嘉瑞駐廬州，前按察使張熙宇駐集賢關，皆畏安慶不敢至。

sān jùn shàng shū xún fǔ, qí lüè wèi: zhì kòu zhī dào, bì néng gōng ér hòu kě shǒu shǒu yù zhī cè, bì xiān jù yào hài ér hòu kě bǎo chéng chí. quán zhōu bù shǒu, huò jí hú nán yuè zhōu bù shǒu, huò jí wǔ chāng xiǎo gū bù shǒu, huò jí ān qìng ān qìng bù shǒu, rán hòu huò jí jiāng níng zhèn jiāng yáng zhōu dà jiāng nán běi. cǐ míng yàn yě. zì yuè xī qǐ shì yǐ lái, zéi zhī suǒ pò, duō bù shǒu ér pò, fēi yīn shǒu ér pò yě zéi zhī suǒ bài, duō bù zhàn ér bài, fēi lì zhàn ér bài yě. guān guì lín zhǎng shā nán chāng kāi fēng sì shěng chéng, gǒu néng sǐ shǒu, zéi wèi yǒu xiàn zhī zhě. liù hé xiǎo yì, shā zéi shù qiān, ér zéi bù gǎn zhì. jiāng pǔ hán shān xǔ zhōu jiē yǐ shǒu ér dé quán, bù dà kě jiàn hū? jīn jiāng běi quán shì wán gù, xū shí wèi wèi zéi jué, ér ān qìng zhī zéi, yòu jiē jiāng xī cán bài zhī yú, qiě wèi qí jí. wàng yú cǐ shí xùn sù jìn gōng, ér fēn bīng shǒu tóng, yǐ wèi jiē yīng. rú ān qìng bù lì, dāng kě tuì shǒu tóng chéng, yǐ wèi shū lú zhī zhàng. cǐ jī yī shī, zéi huò cuàn tóng shū, yǐ rù lú zhōu, zé yǔ běi fěi gōu jié, hé nán běi dōng xī jī fǔ zhī dì wēi yǐ. xún fǔ wěi qí yán, qiǎn zǒng bīng héng xìng yǔ xī yǔ hé jūn dǔ jiǎo, shí bù qián jìn.
三俊上書巡撫，其略謂：「制寇之道，必能攻而後可守；守御之策，必先據要害而後可保城池。全州不守，禍及湖南；岳州不守，禍及武昌；小孤不守，禍及安慶；安慶不守，然後禍及江寧、鎮江、揚州、大江南北。此明驗也。自粵西起事以來，賊之所破，多不守而破，非因守而破也；賊之所敗，多不戰而敗，非力戰而敗也。觀桂林、長沙、南昌、開封四省城，苟能死守，賊未有陷之者。六合小邑，殺賊數千，而賊不敢至。江浦、含山、許州皆以守而得全，不大可見乎？今江北全勢完固，虛實未為賊覺，而安慶之賊，又皆江西殘敗之餘，且未齊集。望於此時迅速進攻，而分兵守桐，以為接應。如安慶不利，當可退守桐城，以為舒、廬之障。此機一失，賊或竄桐、舒，以入廬州，則與北匪勾結，河南北東西、畿輔之地危矣。」巡撫韙其言，遣總兵恆興與熙宇合軍堵剿，實不前進。

shí yuè, zéi dà zhì, xī yǔ héng xìng bīng jiē què zǒu, sān jùn dú yǔ xūn lǜ xiāng tuán shù bǎi rén jù zhī, bù lì. zéi suì dào tóng chéng yǐ rù shū chéng, xiàn lú zhōu, dù hé ér běi, màn yán qiān lǐ, jiē rú sān jùn suǒ liào. chéng xiàn shí, sān jùn fù bèi zhí bù qū sǐ. sān jùn yǐ bù xiào bù zhōng zì zé, shì fù chóu bào guó.
十月，賊大至，熙宇、恆興兵皆卻走，三俊獨與勛率鄉團數百人拒之，不利。賊遂道桐城以入舒城，陷廬州，渡河而北，蔓延千里，皆如三俊所料。城陷時，三俊父被執不屈死。三俊以不孝不忠自責，誓復仇報國。

sì nián xià, yǔ qián rèn tóng chéng zhī xiàn chéng fú lù ān cān jiāng qìng lín, zhāo jí yì yǒng yú huò shān, qǐng zhù guān jūn shā zéi, qiě yán shì chéng bù yāo gōng shǎng, shì bài zé yǐ shēn sǐ zhī. yú shì shàng sān lù jìn bīng cè, ér zì rèn tóng chéng yí lù. xiān dùn bīng zhōng méi hé yǐ qí, ér tí dū qín dìng sān jūn zhī tú shū chéng zhě, yán qī bù jìn. sān jùn jì gū jūn shēn rù, chǐ bù kěn tuì. zhì zhōu yú chéng, yuán jué xiǎng guì, jiān mín gòu zéi yè xí yíng, lì zhàn sǐ zhī.
四年夏，與前任桐城知縣成福、六安參將慶麟，招集義勇於霍山，請助官軍殺賊，且言「事成不邀功賞，事敗則以身死之」。於是上三路進兵策，而自任桐城一路。先頓兵中梅河以俟，而提督秦定三軍之圖舒城者，延期不進。三俊既孤軍深入，恥不肯退。至周瑜城，援絕餉匱，奸民構賊夜襲營，力戰死之。

xūn, zì xiǎo sōng, yǔ sān jùn tóng xiàn rén. jiā pín, hǎo chàng jǔ yì xíng. cháng sōu luó tóng chéng jié xiào zhēn liè fù nǚ èr qiān yú rén wú lì shàng wén zhě, huì qǐng jīng biǎo, zhe zǒng jīng lù sì juǎn. tóng chéng jì pò, sān jùn qǐ yì bīng huò shān, yǔ zhī dìng jì, jí wǎng jiàn qín dìng sān, yǐ jí jī shū chéng, yǔ xí tóng zhī shī xiāng yīng shuō zhī, dìng sān bù yīng, shì suì bài. sì wén shū qīng tǒng bīng zhì tóng, wǎng lù ān yíng zhī, wèi shū qīng yuē: tóng jìn rì zéi shì yǔ qián bù lèi, bīng dān yuán guǎ, nán cāo shèng suàn. bù rú xiān zhù gōng shū, shū pò, yǔ qín jūn hé, shì nǎi yǒu jì. yòu shù yǐ shū quàn dìng sān, zú bù yīng, shū qīng yì bù kěn wǎng. shí yī yuè shí qī rì, suì suí shū qīng dū zhàn, sǐ zhī. suí sǐ zhě yǒu wú wén mó.
勛，字小嵩，與三俊同縣人。家貧，好倡舉義行。嘗搜羅桐城節孝貞烈婦女二千餘人無力上聞者，匯請旌表，著總旌錄四卷。桐城既破，三俊起義兵霍山，與之定計，即往見秦定三，以急擊舒城，與襲桐之師相應說之，定三不應，事遂敗。嗣聞紓青統兵至桐，往六安迎之，謂紓青曰：「桐近日賊勢與前不類，兵單援寡，難操勝算。不如先助攻舒，舒破，與秦軍合，事乃有濟。」又數以書勸定三，卒不應，紓青亦不肯往。十一月十七日，遂隨紓青督戰，死之。隨死者有吳文謨。

wén mó, zì yì fǔ, yì tóng xiàn rén. nián shào fù qì, yǔ sān jùn zi fù zhèn wèi yǒu. sān jùn sǐ, wén mó bù gào qí zi, dú mào xiǎn wǎng huò qí shī. xūn zhòng qí rén, suì suí xūn bēn zǒu, qǐng bīng bù juàn, xùn jié shí nián èr shí yǒu yī.
文謨，字翼甫，亦同縣人。年少負氣，與三俊子復震為友。三俊死，文謨不告其子，獨冒險往獲其屍。勛重其人，遂隨勛奔走，請兵不倦，殉節時年二十有一。

wú tíng xiāng, zì fèng zhāng, lú jiāng rén. mǐn bó chén yì, yǔ tóng chéng dài jūn héng mǎ sān jùn yǒu, yǐ wén zhāng fēng jié xiāng dǐ lì. yǐ yōu gòng shēng jǔ xián fēng chū yuán xiào lián fāng zhèng. shàng shū lùn shí shì, yǒu guó shì zhī mù. sān nián, yuè zéi dōng xià, xiàn ān qìng, lú jiāng tǔ kòu yīng zhī, qīn qīn pò chéng xià. yì tuán liàn xiāng bīng tuī tíng xiāng wèi dū, jī kòu, qín qí qú, zhǎn zhī, jǐn pò qí dǎng.
吳廷香，字奉璋，廬江人。敏博沉毅，與桐城戴鈞衡、馬三俊友，以文章風節相砥礪。以優貢生舉咸豐初元孝廉方正。上書論時事，有國士之目。三年，粵賊東下，陷安慶，廬江土寇應之，駸駸迫城下。邑團練鄉兵推廷香為督，擊寇，擒其渠，斬之，盡破其黨。

xún, yuè zéi qì ān qìng qù, zhǎng qū báo jīn líng, jù qí chéng. shì nián xià, fù qiǎn hàn qiú yán jiāng xī fàn, zài xiàn ān qìng, wǎn běi zhèn dòng. tíng xiāng fù chàng yì mù xiāng yǒng liù bǎi rén, zì lǜ zhī shǒu méi shān huáng gū zhá, è jiāng lù. shí zéi zhāng shén, guān lì bīng mín suǒ zài bèng sàn. zéi zì tóng chéng běi rǎo, shū cháo wú wèi xiāng jì lún méi, dú lú jiāng lài tíng xiāng gù è dé quán. shí yī yuè, lú zhōu xiàn, xún fǔ jiāng zhōng yuán sǐ zhī, guān jūn tuán liàn wàng fēng táo kuì. shí èr yuè, lú jiāng yì bù shǒu. tíng xiāng shí zài fáng cì, è wàn kāng kǎi, shì bì děi dāng yǐ bào guó.
尋，粵賊棄安慶去，長驅薄金陵，踞其城。是年夏，復遣悍酋沿江西犯，再陷安慶，皖北震動。廷香復倡義募鄉勇六百人，自率之守梅山黃姑閘，遏江路。時賊張甚，官吏兵民所在迸散。賊自桐城北擾，舒、巢、無為相繼淪沒，獨廬江賴廷香固扼得全。十一月，廬州陷，巡撫江忠源死之，官軍、團練望風逃潰。十二月，廬江亦不守。廷香時在防次，扼腕慷慨，誓必得當以報國。

sì nián èr yuè, tí dū hé chūn bài zéi yú lú zhōu qī yuè, tí dū qín dìng sān dà jié yú shū chéng zhōu shī fù zì hǎi dào rù è dōng xī liáng shān, duàn zéi guī lù. zéi xī zhòng běi qū, zhū zhōu xiàn shǒu zéi shǎo, céng guó fān fù lǜ dà jūn xià wǔ chāng. tíng xiāng wén zé fèn rán qǐ, yán yú zhòng, wèi: chéng yǐ cǐ shí chū zéi bù yì fù yì chéng, yì yǔ jiāng shàng xià zhū lù jūn xiāng yīng, hé móu yǐ tú wǎn zhōng, zéi kě jiān yě. nǎi zhào mù sān qiān rén, yǔ wài wěi xióng yǔn shēng jiāng zhī qū xiàn mén, jiān mì yuē jiù shí yǒng mù jū chéng zhōng zhě wèi nèi yīng. bā yuè, dà pò shǒu zéi, zéi qú rèn dà gāng zǒu, zhuī zhǎn zhī, suì fù lú jiāng. dà jiāng dōng xī yǐ xiāng bīng bài zéi kè chéng, gài zì tíng xiāng shǐ.
四年二月，提督和春敗賊於廬州；七月，提督秦定三大捷於舒城；舟師復自海道入扼東西梁山，斷賊歸路。賊悉眾北趨，諸州縣守賊少，曾國藩復率大軍下武昌。廷香聞則奮然起，言於眾，謂：「誠以此時出賊不意復邑城，益與江上、下諸路軍相應，合謀以圖皖中，賊可殲也。」乃召募三千人，與外委熊允升將之趨縣門，兼密約舊時勇目居城中者為內應。八月，大破守賊，賊渠任大剛走，追斬之，遂復廬江。大江東、西以鄉兵敗賊克城，蓋自廷香始。

jì, zéi zhī lú jiāng wú yuán, hé ān qìng tóng chéng zhū lù lái gōng, tíng xiāng chū jī, lǚ yǒu zhǎn huò, ér zéi jù yì zhòng, jiāng zhōng zéi yì bī chéng xià. tíng xiāng yù qǐ jiù lú shū dà yíng, jiǔ wèi bào. jí zéi dà zhì, hé guì zhēn xí cài è shěn chéng yí yǐ liù bǎi rén zì lù ān fù yuán, zhì yì, zé zòng bīng dà lüè, yù zéi fǎn zǒu, zéi yì fén sì yě, huǒ guāng zhú tiān. tíng xiāng yè dēng pí, wàng jiù bù zhì, fǔ yīng qì yuē: wú zhì qīng nì luàn, bù kè, ér zhòng huò xiāng lǐ. shì qióng yuán jué, lái zhě fēi rén. wú sǐ cǐ, fēn ěr, luàn jiāng ruò zhī hé? shù rì, liáng jié, è chéng yí yǐn dùn, chéng suì zài xiàn. tíng xiāng lǜ sǐ shì xiàng zhàn, zì wǔ yè zhì lí míng, cóng zhě jǐn sān rén, lì jǐn sǐ zhī, yǔn shēng tóng jí yú nán.
既，賊知廬江無援，合安慶、桐城諸路來攻，廷香出擊，屢有斬獲，而賊聚益眾，江中賊亦逼城下。廷香豫乞救廬、舒大營，久未報。及賊大至，何桂珍檄蔡萼、沈承貽以六百人自六安赴援，至邑，則縱兵大掠，遇賊反走，賊益焚四野，火光燭天。廷香夜登陴，望救不至，拊膺泣曰：「吾志清逆亂，不克，而重禍鄉里。勢窮援絕，來者非人。吾死此，分耳，亂將若之何？」數日，糧竭，萼、承貽引遁，城遂再陷。廷香率死士巷戰，自午夜至黎明，從者僅三人，力盡死之，允升同及於難。

chū, tíng xiāng jiāng chàng yì, huò wēi qí shì, ní zhī. tíng xiāng cóng róng yuē: rú ruò yán, luàn jiāng shuí zhěng yé? qí rén sǒng rán tuì. jí shì jí, jiāng zì cái, huò duó dāo yē zhī xíng, tíng xiāng kàng shēng yuē: fù chéng shǒu chéng, suī fēi wú zé, wú yì yě. chéng wēi ér zǒu, yì hé jū yān? chū guō yī bù, fēi sǐ suǒ yě! bǐ zhàn mò, yì rén qiú dé qí shī, gǎo zàng zhī. zhào jiàn zhuān cí lú jiāng, yǔ shì zhí. zi zhǎng qìng jì qí zhì, lèi guān zhì tí dū, yǐ gōng xiǎn.
初，廷香將倡義，或危其事，尼之。廷香從容曰：「如若言，亂將誰拯耶？」其人悚然退。及事急，將自裁，或奪刀掖之行，廷香抗聲曰：「復城守城，雖非吾責，吾義也。城危而走，義何居焉？出郭一步，非死所也！」比戰歿，邑人求得其屍，藁葬之。詔建專祠廬江，予世職。子長慶繼其志，累官至提督，以功顯。

sūn jiā tài, zì yǐn tián, shòu zhōu rén. dà fù yǒu shàn xíng, rén zōng cháng shū shèng shì chún liáng sì zì yán qí mén. jiā tài shēng yǒu shū bǐng, xī xì yì qún ér. měi chū yǔ, zhǎng lǎo jīng ruò chéng rén. wèi guān, bǔ zhū shēng. dào guāng èr shí jiǔ nián, rù zī wèi yuán wài láng, fēn xíng bù guǎng xī sī, zhì dú míng jué, wèi shàng guān suǒ qì. xián fēng sān nián, yuè kòu cuàn rǎo jiāng wǎn, gōng bù shì láng lǚ xián jī fèng mìng huí jí dū bàn tuán liàn, qǐng yǐ jiā tài cóng. shí wǎn nán běi jùn yì xiāng jì bù shǒu, guān lì wàng fēng bì zǒu, qún dào fēng qǐ. dìng yuǎn lù xiá líng chàng luàn jù chéng, dào lù gěng sè. cháo mìng zài qǐ zhōu tiān jué wèi ān huī xún fǔ, tiān jué jiù xún cè lüè, jiā tài mì wèi bāi huà, shù xún zhī jiān, xiá líng fù zǐ jiù qín, xié cóng jiě sàn, yú dào liǎn jī, shòu chūn bīng yǐ xiāo yǒng wén.
孫家泰，字引恬，壽州人。大父有善行，仁宗嘗書「盛世醇良」四字顏其門。家泰生有殊稟，嬉戲異群兒。每出語，長老驚若成人。未冠，補諸生。道光二十九年，入貲為員外郎，分刑部廣西司，治牘明決，為上官所器。咸豐三年，粵寇竄擾江、皖，工部侍郎呂賢基奉命回籍督辦團練，請以家泰從。時皖南北郡邑相繼不守，官吏望風避走，群盜蜂起。定遠陸遐齡倡亂據城，道路梗塞。朝命再起周天爵為安徽巡撫，天爵就詢策略，家泰密為擘畫，數旬之間，遐齡父子就擒，脅從解散，餘盜斂跡，壽春兵以驍勇聞。

jūn xìng, zhēng diào sì chū, liú zhèn zhě shǎo, yòu fá shí, xún fǔ xí jiā tài quàn juān mù bīng wèi gù yǔ jì. shòu gù fán shù, fù jiā dà jiǎ wù hòu cáng, xiān yuǎn shí, wú yīng zhě. jiā tài zé jǐn huò qí zī chǎn yǐ jì yòng, suǒ mù jiē gǎn sǐ shì. míng shǎng fá, yán jiǎn liàn, yī jūn sù rán. lú fèng yǐng lù ān zhū kòu dàn qí qiáng, bù gǎn kuī. xún, tiān jué zú yú yǐng zhōu, shū chéng zài xiàn, lǚ xián jī sǐ zhī. jiā tài shī suǒ lì, shì suì gū. xún wèi rén suǒ gòu, lì yì luò zhí. jiā tài yǔ rén yuē: shí shì mí làn, shǒu tǔ zhī lì, wèi zéi rú hǔ láng, ér shì mín rú yú ròu, shì qū liáng rù yú bào yě, wú wú sǐ suǒ yǐ! zì shì dù mén jiā jū, kǒu bù yán bīng shì. jì huǐ jiā zuǒ jūn, pín shén, shū shuǐ yǎng qīn, yàn rú yě.
軍興，徵調四出，留鎮者少，又乏食，巡撫檄家泰勸捐募兵為固圉計。壽故繁庶，富家大賈務厚藏，鮮遠識，無應者。家泰則盡貨其貲產以濟用，所募皆敢死士。明賞罰，嚴簡練，一軍肅然。廬、鳳、潁、六安諸寇憚其強，不敢窺。尋，天爵卒於潁州，舒城再陷，呂賢基死之。家泰失所隸，勢遂孤。尋為人所構，吏議落職。家泰語人曰：「時事糜爛，守土之吏，畏賊如虎狼，而視民如魚肉，是驅良入於暴也，吾無死所矣！」自是杜門家居，口不言兵事。既毀家佐軍，貧甚，菽水養親，晏如也。

jì, zéi fēn yì chì, zhū zhōu xiàn tuán liàn, duō yīn fù zéi, ér fèng tái miáo pèi lín suǒ bù yóu héng jié bù kě zhì. chū, pèi lín wèi zhū shēng, qǐng yú zhī zhōu jīn guāng zhù yù liàn xiāng tuán, ér zì wèi liàn zǒng, guāng zhù bù zhī xǔ. pèi lín suì jù qún bù chěng wèi luàn, lín yì háo huá duō guī zhī. guān jūn wèi qí zhòng, qiǎn rén zhāo fǔ, shòu yǐ guān, wèi jī mí jì. shù nián lèi jiàn zhì chuān běi dào, jiā bù zhèng shǐ xián. pèi lín bù fèng mìng, nán jù zhèng yáng guān, běi è xià cài, jì xí huái yuǎn, xiàn zhī, hào chēng miáo liàn, qīn qīn bī shòu zhōu. shòu rén xiōng jù, móu jù bǎo, zhòng yì fēi jiā tài mò shǔ, cí bù huò, qiáng qǐ. hào zhào bù qǔ, shàng shū jūn shuài, lì zhǔ jiǎo, wèi bào.
既，賊氛益熾，諸州縣團練，多陰附賊，而鳳台苗沛霖所部尤橫桀不可制。初，沛霖為諸生，請於知州金光箸欲練鄉團，而自為練總，光箸不之許。沛霖遂聚群不逞為亂，鄰邑豪猾多歸之。官軍畏其眾，遣人招撫，授以官，為羈縻計。數年累薦至川北道，加布政使銜。沛霖不奉命，南據正陽關，北扼下蔡，繼襲懷遠，陷之，號稱苗練，駸駸逼壽州。壽人恟懼，謀聚保，眾議非家泰莫屬，辭不獲，強起。號召部曲，上書軍帥，力主剿，未報。

pèi lín qiǎn dié rù shòu zhōu, jiā tài shā zhī, pèi lín yì nù, jǐn fā qí dǎng lái gōng, shǒu zhě kǒng bù dí. jì jiā tài zhě, nǎi chàng yán xiàn jiā tài yǔ qí fù méng shí zhōng yú zéi, yǐ shū shòu huò. yǒu sī pò xíng, zhòng dà huá, jiāng yǐ lì kàng. jiā tài yí rán yuē: wú xī mù jiàn ér cì miáo nì hàn jiāng, jīn yòu lù qí dié, yù gān xīn zhě wǒ yě. shǒu tǔ fēi qí rén, shùn nì bù míng zhì cǐ, shì zhī bù jì, tiān yě. wú shēn xǔ guó yǐ, wú sǐ ér chéng ān, qí yòu xī xù? suì yǎng yào sǐ. jì mò, àn chá shǐ zhāng xué chún fù fù shí zhōng fù zéi zhài, bìng yù hài. shì nián jiǔ yuè, pèi lín zú xiàn shòu zhōu, jiā tài jiā shǔ bèi zhí, bù qū, jiē sǐ zhī.
沛霖遣諜入壽州，家泰殺之，沛霖益怒，盡發其黨來攻，守者恐不敵。忌家泰者，乃倡言獻家泰與其副蒙時中於賊，以紓壽禍。有司迫行，眾大譁，將以力抗。家泰夷然曰：「吾昔募健兒刺苗逆悍將，今又戮其諜，欲甘心者我也。守土非其人，順逆不明至此，事之不濟，天也。吾身許國矣，吾死而城安，其又奚恤？」遂仰藥死。既歿，按察使張學醇復縛時中付賊寨，並遇害。是年九月，沛霖卒陷壽州，家泰家屬被執，不屈，皆死之。

tóng zhì èr nián, kē ěr qìn qīn wáng sēng gé lín qìn dū shī zhì, pèi lín bài sǐ, shòu zhōu píng. wén jiā tài yī mén sǐ shì zhuàng yú cháo, zhào zèng sì pǐn qīng, zhào zhèn wáng lì cì xù, jiàn cí shòu zhōu. fù zèng zǔ, dì jiā yàn jiā dé, zi chuán zhū, xián xù zèng yǒu chà.
同治二年，科爾沁親王僧格林沁督師至，沛霖敗死，壽州平。聞家泰一門死事狀於朝，詔贈四品卿，照陣亡例賜恤，建祠壽州。父贈祖，弟家彥、家德，子傳洙，咸恤贈有差。

jiāng tú kǔn, zì rǔ huá, jīng dé rén. fù dǎn lüè. jīng shāng, yù shū chéng. shì láng lǚ xián jī bàn tuán jiǎo zéi, guò shū chéng, yǔ tú kǔn yī jiàn xiāng qì, tè mìng dài xiāng tuán, è shǒu shū chéng chōng yào, zéi bù gǎn guò. sān nián shí yuè, tóng chéng bèi xiàn, chéng shèng zhì shū chéng, xián jī zhàn bù lì, sǐ zhī. tú kǔn yóu lì zhàn, kuáng hū shā zéi. jiǔ zhī, zéi zhì yì zhòng, yuán bīng bù zhì, mò yú zhèn. tú kǔn qián yǐ zhù xiǎng zèng zhī fǔ, zhì shì mò, shū rén yì zhī, xiāng yǔ sī shì yuē rén huì. xuān tǒng chū, bǔ shì zhuāng jié.
江圖悃，字汝華，旌德人。富膽略。經商，寓舒城。侍郎呂賢基辦團剿賊，過舒城，與圖悃一見相契，特命帶鄉團，扼守舒城衝要，賊不敢過。三年十月，桐城被陷，乘勝至舒城，賢基戰不利，死之。圖悃猶力戰，狂呼殺賊。久之，賊至益眾，援兵不至，歿於陣。圖悃前以助餉贈知府，至是歿，舒人義之，相與私諡曰仁惠。宣統初，補諡莊潔。

chéng bǎo, shè xiàn rén. dào guāng shí sān nián jìn shì, yǐ zhǔ shì fēn gōng bù. xián fēng èr nián liù yuè, wài shòu guǎng dōng zhào qìng fǔ zhī fǔ. shí yuè fěi jūn jí wǎn jìng, móu fàn zhè jiāng, bǎo fù rèn, dào jīng háng zhōu, xún fǔ hé guì qīng zòu lìng huí jí zhì xiāng tuán zhù jiǎo. wǔ nián, zéi xiàn xiū níng, bǎo lǜ mín tuán chū jìng yuán, yǔ guān jūn huì jī yú dōng nán èr mén, bì zéi mù, zéi jīng tuì rù chéng. zhū jūn lián yè jìn gōng, zéi yóu xī mén dùn, suì bá xiū níng, chéng shèng kè fù shí dài. zì shì bǎo yì jī lì xiāng tuán, lǚ zhù guān jūn jiǎo zéi, huī jùn sù qīng. xuán xí fù háng zhù shǒu, chéng xiàn, sǐ zhī.
程葆，歙縣人。道光十三年進士，以主事分工部。咸豐二年六月，外授廣東肇慶府知府。時粵匪麕集皖境，謀犯浙江，葆赴任，道經杭州，巡撫何桂清奏令回籍治鄉團助剿。五年，賊陷休寧，葆率民團出境援，與官軍會擊於東、南二門，斃賊目，賊驚退入城。諸軍連夜進攻，賊由西門遁，遂拔休寧，乘勝克復石埭。自是葆益激勵鄉團，屢助官軍剿賊，徽郡肅清。旋檄赴杭助守，城陷，死之。

péng shòu yí, zì zi wén, jiāng xī wàn zài rén. dào guāng èr shí jiǔ nián jǔ rén. xián fēng sì nián, yuè fěi lián pò jiāng xī jùn xiàn, zhī xiàn lǐ hào qì chéng dùn, shòu yí lǜ tuán liàn yù zéi, zhuī jiǎo shàng gāo xīn chāng, jiē jié. yǐ chóu xiǎng wǔ lǐ hào, hào tǎn jiān mín, shòu yí jiē qián qì chéng shì. xún fǔ chén qǐ mài sù huì zéi, kǒng shàng wén, yǐ fēi yǔ wū bǔ shòu yí, yù zhì sǐ miè kǒu. qīn chà dà chén céng guó fān zòu yán: shù nián yǐ lái, yù zhǐ zhūn zhūn, chì xíng tuán liàn, duō wú shí xiào. wéi hú nán píng jiāng xiàn jiāng xī yì níng zhōu yǐ běn dì juān kuǎn liàn běn dì zhuàng dīng, lǚ jiān hàn dǎng, wèi zéi shēn wèi. sì nián, yì níng zhī jié, xún fǔ chén qǐ mài mào gōng làn bǎo, biàn sī qīn nì, rén xīn jiě tǐ, tuán liàn suì sàn. zéi zài gōng zhōu, dǐ jù jīng yuè, shěng bīng jìng wú yuán jiù, chéng xiàn, tú mín shù wàn. xiàng shǐ liàn dīng shàng cún, hé zhì cǎn huò rú cǐ? wǔ nián, ráo zhōu guǎng xìn zhī shī, pó yáng xìng ān zhī shī, chén qǐ mài tōng róng rù zòu, kuān jiǎn chù fēn. wàn zài zhī shī, zhī xiàn lǐ hào yǒu bì zéi zhòng jiù, jǔ rén péng shòu yí yǒu jiǎo zéi shū gōng, jiān mín péng sān cái yǒu kuì zéi shí jù, chén qǐ mài jìng tǎn bì shǔ liáo, jià wū tuán liàn yì shì. kuì zéi bù chì, bì zéi bù hé, dú yú jiǎo zéi zhě, mù wèi chái láng, zhǐ wèi nì dǎng. niè sī yùn guāng chén, féng yíng xǐ nù, chǐ gé dǎi jū, kù shǔ zhòng xíng, bǎi duān líng nüè. chén yǐ shòu yí cái shí zhuō yuè shēn chén, dié shāng liú yíng xiào yòng, chén qǐ mài jiān pì bù wù, niàng chéng yuān yù. yì níng zhī tuán, yǐ bǎo jǔ bù gōng huǐ yú qián wàn zài zhī tuán, yòu yǐ sòng yù diān dào huǐ yú jì. rén xīn hé yóu gù jié? dà jú kǒng zhì yí wù. fèng yù: chén qǐ mài gé zhí, yùn guāng chén jiāo xīn rèn xún fǔ wén jùn chá bàn. shòu yí zǎo yǐ xíng bì yǐ. nán chāng méi qǐ zhào cháng yún: guó fān yǎ dù wú nù róng, wéi yú shòu yí dǎi yù, shēn wèi fèn tòng. qī nián, liú zhǎng yòu bài, xīn yù yuán zhōu sān xiàn mín lǜ dīng zhuàng zhù jūn, jūn fù zhèn, shì yì yǐ cǐ sī shòu yí.
彭壽頤，字子文，江西萬載人。道光二十九年舉人。咸豐四年，粵匪連破江西郡縣，知縣李峼棄城遁，壽頤率團練御賊，追剿上高、新昌，皆捷。以籌餉忤李峼，峼袒奸民，壽頤揭前棄城事。巡撫陳啟邁夙諱賊，恐上聞，以蜚語誣捕壽頤，欲致死滅口。欽差大臣曾國藩奏言：「數年以來，諭旨諄諄，飭行團練，多無實效。惟湖南平江縣、江西義寧州以本地捐款練本地壯丁，屢殲悍黨，為賊深畏。四年，義寧之捷，巡撫陳啟邁冒功濫保，遍私親暱，人心解體，團練遂散。賊再攻州，抵拒經月，省兵竟無援救，城陷，屠民數萬。向使練丁尚存，何致慘禍如此？五年，饒州、廣信之失，鄱陽、興安之失，陳啟邁通融入奏，寬減處分。萬載之失，知縣李峼有避賊重咎，舉人彭壽頤有剿賊殊功，奸民彭三才有餽賊實據，陳啟邁竟袒庇屬僚，架誣團練義士。餽賊不斥，避賊不劾，獨於剿賊者，目為豺狼，指為逆黨。臬司惲光宸，逢迎喜怒，褫革逮拘，酷暑重刑，百端凌虐。臣以壽頤才識卓越深沉，疊商留營效用，陳啟邁堅僻不悟，釀成冤獄。義寧之團，以保舉不公毀於前；萬載之團，又以訟獄顛倒毀於繼。人心何由固結？大局恐致貽誤。」奉諭：「陳啟邁革職，惲光宸交新任巡撫文俊查辦。」壽頤早以刑斃矣。南昌梅啟照嘗云：「國藩雅度無怒容，惟於壽頤逮獄，深為憤痛。」七年，劉長佑敗，新喻、袁州三縣民率丁壯助軍，軍復振，世益以此思壽頤。

chén jiè méi, shān dōng wéi xiàn rén. dào guāng shí bā nián bá gòng shēng, cháo kǎo yòng zhī xiàn, fā jiāng sū, shǔ sù qiān yán chéng děng xiàn, zhuó tōng zhōu zhī zhōu. lǚ huò hǎi yáng jù dào, zhuó zhī fǔ, shòu hé nán guī dé fǔ zhī fǔ. xián fēng sān nián, niǎn fěi cuàn yú chéng zhī yáng jiā jí, jiè méi dū bīng zhuī jiān sān bǎi yú, shēng qín èr bǎi yú. yuè zéi xiàn guī dé, chǐ zhí huí jí. shí yī nián, niǎn fěi cuàn shān dōng, dǐ wéi xiàn, jiè méi yíng jiǎo, yǔ hòu xuǎn xùn dǎo chén wēi fèng wǔ jǔ tán zhàn yuán děng, jūn lì jié zhèn wáng. fù yuán guān, xù zèng tài pú sì qīng xián, shǎng shì zhí, jiàn zhuān cí, bìng sì wēi fèng zhàn yuán jí tóng rì zhèn wáng zhī wǔ shēng qiān zǒng xián chén zhí pú děng.
陳介眉，山東濰縣人。道光十八年拔貢生，朝考用知縣，發江蘇，署宿遷、鹽城等縣，擢通州知州。屢獲海洋巨盜，擢知府，授河南歸德府知府。咸豐三年，捻匪竄虞城之楊家集，介眉督兵追殲三百餘，生擒二百餘。粵賊陷歸德，褫職回籍。十一年，捻匪竄山東，抵濰縣，介眉迎剿，與候選訓導陳威鳳、武舉譚占元等，均力竭陣亡。復原官，恤贈太僕寺卿銜，賞世職，建專祠，並祀威鳳、占元及同日陣亡之武生千總銜陳執蒲等。

tóng xiàn rén qí qí nián, dào guāng wǔ nián jǔ rén, jié qǔ zhī xiàn. niǎn fěi chì, qí nián zhì xī xiāng tuán liàn, fěi cuàn xiàn jìng, qí nián dēng wéi gù shǒu. wéi pò, lǜ zhòng xiàng zhàn, lì jié bèi fù, mà zéi bù qū sǐ, zhí wén fēng děng tóng shí zhèn wáng. xù zèng dào xián, shǎng shì zhí, jiàn zhuān cí, wén fēng děng fù.
同縣人亓祈年，道光五年舉人，截取知縣。捻匪熾，祈年治西鄉團練，匪竄縣境，祈年登圩固守。圩破，率眾巷戰，力竭被縛，罵賊不屈死，侄文豐等同時陣亡。恤贈道銜，賞世職，建專祠，文豐等附。

táng shǒu zhōng, jù yě rén. xián fēng chū, wèi píng yáng tún々 guān. sì nián, yuè zéi xiàn jù yě, tǔ fěi qiè fā, shǒu zhōng wén jǐng chí guī, zāo fěi jié, jǐn yǐ shēn miǎn. yǔ xiāng rén shēng yuán zhāng guì tī zhí yuán yáo hóng jié děng yì jǔ tuán liàn, wèi shǒu wèi jì. xún rì jí yì yǒng wǔ qiān yú rén, fēn sān duì, bǔ zhǎn tǔ fěi shù shí míng, zéi suì dùn, jiā xiáng jù yě jiān xī píng. tǔ fěi jù, yǐ suǒ jié wù zhǎn zhuǎn hái shǒu zhōng, bìng qǐ suí tuán jiǎo zéi, shì bù wèi luàn, shǒu zhōng chá qí chéng, nà zhī. shí nián jī rén fá shí, shǒu zhōng shǐ zi xī líng xié zhāng guì tī gè cūn quàn juān zhù zhèn, fù chū zī, pín chū dīng, kuò jì yú liáng, jì yuè fèn gěi, wèi zhī jūn liáng, ér tuán liàn zhī shì yù gù. cáo zhōu jì níng liǎng shǔ xiāng tuán lái fù, zéi bù dé chěng, qù.
唐守忠，鉅野人。咸豐初，為平陽屯々官。四年，粵賊陷鉅野，土匪竊發，守忠聞警馳歸，遭匪劫，僅以身免。與鄉人生員張桂梯、職員姚鴻傑等議舉團練，為守衛計。旬日集義勇五千餘人，分三隊，捕斬土匪數十名，賊遂遁，嘉祥、鉅野間悉平。土匪懼，以所劫物輾轉還守忠，並乞隨團剿賊，誓不為亂，守忠察其誠，納之。時年飢人乏食，守忠使子錫齡偕張桂梯各村勸捐助賑，富出貲，貧出丁，括計餘糧，計月分給，謂之均糧，而團練之勢愈固。曹州、濟寧兩屬鄉團來附，賊不得逞，去。

wǔ nián, hé jué tóng wǎ xiāng, yùn chéng jù yě jiā xiáng děng xiàn dāng qí chōng, shǒu zhōng wén fēng gōng huáng shuǐ xià yóu yū hé chéng tān, guān chū shì zhāo kěn, yīn lǜ zāi mín shù wàn rén nán xià rèn zhǒng. fǎng tún tián fǎ, yǐ jiào yù wáng fú qiān zǒng táng zhèn hǎi děng fēn lǐng zhī, míng yuē hú tuán, gèn èr bǎi yú lǐ, jùn gōu zhú wéi, biān bǎo jiǎ, yán shǒu wàng. xú zhōu xiāo dàng fēng pèi děng xiàn rén wén zéi jǐng, zé xiāng shuài tóu bì, dé miǎn yú nán zhě shù nián.
五年，河決銅瓦廂，鄆城、鉅野、嘉祥等縣當其沖，守忠聞豐工黃水下游淤涸成灘，官出示招墾，因率災民數萬人南下認種。仿屯田法，以教諭王孚、千總唐振海等分領之，名曰湖團，亘二百餘里，濬溝築圩，編保甲，嚴守望。徐州、蕭、碭、豐、沛等縣人聞賊警，則相率投避，得免於難者數年。

bā nián, niǎn fěi lái fàn, shǒu zhōng lǜ tuán zhē jī, qín zéi fán sān dīng bào děng zhǎn zhī, xù gōng gěi wǔ pǐn dǐng dài. shí nián, qīn chà dà chén sēng gé lín qìn lìng shǒu zhōng suí guān jūn zhù jiǎo, bài zéi dà liú zhuāng. tóng zhì yuán nián, juān zhù jūn xiǎng, yòu juān yǐ kěn shú tián wèi yú tái shū yuàn jīng fèi. èr nián, bái lián chí jiào fěi yóu téng xiàn tōu dù hú xī, shǒu zhōng jié jī, shēng qín zéi mù chén zhōu děng duō míng, yú fěi xī dùn.
八年，捻匪來犯，守忠率團遮擊，擒賊樊三、丁豹等斬之，敘功給五品頂戴。十年，欽差大臣僧格林沁令守忠隨官軍助剿，敗賊大劉莊。同治元年，捐助軍餉，又捐已墾熟田為魚台書院經費。二年，白蓮池教匪由滕縣偷渡湖西，守忠截擊，生擒賊目陳周等多名，餘匪悉遁。

sì nián jiǔ yuè, niǎn fěi zhāng zǒng yú rèn zhù děng xī zhòng lái gōng, shǒu zhōng jí dīng dǔ yù, yī zài qǐng yuán bīng bù zhì, lì zhàn liù rì, zhòng guǎ bù dí, sǐ zhī. fāng shǒu zhōng bèi wéi, zéi shù shǐ zhāo xiáng, shǒu zhōng shì sǐ jù zhī. jí zhàn bài, yǔ zú shū qiān zǒng zhèn hǎi zǐ shēng yuán xī tóng tóng bèi zhí. zéi yú zhì tóng shān yuán jiā miào, duō fāng xié zhī jiàng, shǒu zhōng mà bù jué kǒu, suì bìng jiàn hài. jiāng dū céng guó fān shū qǐng yōu xù, jiàn cí lì chuán, cóng zhī, zèng dào xián. zi xī tóng, zhào sì pǐn yǐ xià zhèn wáng lì yì xù, gěi shì zhí. xún zài pèi xiàn juān jiàn zhuān cí.
四年九月，捻匪張總愚、任柱等悉眾來攻，守忠集丁堵御，一再請援兵不至，力戰六日，眾寡不敵，死之。方守忠被圍，賊數使招降，守忠誓死拒之。及戰敗，與族叔千總振海、子生員錫彤同被執。賊舁至銅山袁家廟，多方脅之降，守忠罵不絕口，遂並見害。江督曾國藩疏請優恤，建祠立傳，從之，贈道銜。子錫彤，照四品以下陣亡例議恤，給世職。尋在沛縣捐建專祠。

wú shān, zì yán qīng, hé nán guāng shān rén. shēng sān rì sàng fù, mǔ zhōu shǒu jié fǔ gū, jiā jí pín, fǎng jī gōng shān dú shū. dào guāng èr shí wǔ nián, jǔ yú xiāng, huì shì bù dì, liú jīng sān zài, yǔ yuán bǎo héng péi jì fāng xiāng qiē cuō, shēng yù rì qǐ. shí guāng shān yǒu fěi huàn, shān yǐ guǎ mǔ zài táng, èr zi shàng yòu, yòu wú qī gōng qiáng jìn zhī qīn, jiù jiǎn xuǎn zhī xiàn zhí, cāng zú guī.
吳山，字岩青，河南光山人。生三日喪父，母周守節撫孤，家極貧，紡績供山讀書。道光二十五年，舉於鄉，會試不第，留京三載，與袁保恆、裴季芳相切磋，聲譽日起。時光山有匪患，山以寡母在堂，二子尚幼，又無期功強近之親，就揀選知縣職，倉卒歸。

xiān shì, yì mín guō sān, xiōng xiá. xiōng dì qī rén, guō wǔ guō liù yóu hàn. guō sān chōng xiàn zào yì, mǎn bù dǎng yǔ. zhī xiàn shuǐ ān lán kuāng nuò, wèi guō sān děng xié zhì, wú suǒ bù zhì. bǐ shí yǒu guō mǎn chéng zhī yáo. guō sān chōng wò lóng tái xiāng bǎo, chàng shǒu wèi fěi, xiàng sì léng zǐ céng chuán zuǒ děng, jiē lǐng gān tóu mù, sì xíng jié lüè, bìng zhì gè xiāng àn mǔ jiā liáng gōng shí, bìng gōu tōng bó shòu gè zhōu gè fěi, móu shā guān qǐ shì. shān yǒu xiāng wàng, zhòng jǔ wèi tuán shǒu, chàng bàn tuán liàn, dì fāng shì yǐ ān, ér guō sān jì zhī.
先是，邑民郭三，凶黠。兄弟七人，郭五、郭六尤悍。郭三充縣皂役，滿布黨與。知縣水安瀾恇懦，為郭三等挾制，無所不至。彼時有「郭滿城」之謠。郭三充臥龍台鄉保，倡首為匪，向四楞子、曾傳佐等，皆領杆頭目，肆行劫掠，並至各鄉按畝加糧供食，並勾通亳、壽各州各匪，謀殺官起事。山有鄉望，眾舉為團首，倡辦團練，地方恃以安，而郭三忌之。

xián fēng sì nián sì yuè, guō sān jiū zhòng tū zhì xiǎo xiàng diàn pài liáng, shān jù ér bù nà, xún, jí xiāng tuán yǔ zhī kàng. fěi cháo wò lóng tái, jù xiǎo xiàng jiā jí jǐn shí èr lǐ, guō sān yáng yán fēi shā shān bù kě. huò yǒu quàn shān zǒu bì zhě, shān yuē: wǒ suǒ yǐ chù fěi nù zhě, yuán yǐ kàng fěi pài liáng, ruò lín nán ér táo, rèn fěi suǒ wèi, zé chū zhì wèi hé? jīn rì zhī shì, yǒu sǐ ér yǐ. suì tǐng shēn dū xiāng tuán yǔ zhàn, zhòng guǎ bù dí, bèi qín, shān mà bù jué kǒu, fěi nù qiāng zhī. hòu yú yù shǐ liú yù nán zòu jiàn zhuān cí.
咸豐四年四月，郭三糾眾突至小向店派糧，山拒而不納，尋，集鄉團與之抗。匪巢臥龍台，距小向家集僅十二里，郭三揚言非殺山不可。或有勸山走避者，山曰：「我所以觸匪怒者，原以抗匪派糧，若臨難而逃，任匪所為，則初志謂何？今日之事，有死而已。」遂挺身督鄉團與戰，眾寡不敵，被擒，山罵不絕口，匪怒戕之。後俞御史劉毓楠奏建專祠。

yú kūn, zì kūn shàng, zhè jiāng qián táng rén. jiā qìng èr shí wǔ nián jìn shì, gǎi shù jí shì, shòu biān xiū. dào guāng shí sān nián, qiān yù shǐ, zòu qǐng shēn míng lǜ yì, yǐ zhèng lún jì, lüè yán: lǜ zài dì mèi ōu tóng bāo xiōng zǐ sǐ zhě jiē zhǎn. zhù yún: ōu sǐ qī qīn zūn zhǎng, ruò fēn shǒu cóng, zé lún cháng yì yǐ. cǐ gǔ jīn dìng lǜ, suǒ yǐ wéi míng jiào yě. qí tīng cóng zūn zhǎng, ōu sǐ yǐ cì qī qīn zūn zhǎng zhī fàn, xiàng lǜ nǐ zhǎn, dìng àn shí jiā qiān shēng qǐng, dié jīng gǎi wèi zhǎn jiān hòu, guī rù fú zhì qíng shí. zì dào guāng sān nián yù shǐ wàn fāng yōng zòu, jiāng tīng cóng zūn zhǎng, ōu sǐ yǐ cì qī qīn zūn zhǎng, xià shǒu shāng qīng zhī bēi yòu, jūn kē shāng zuì. xíng bù dìng wèi tiáo lì, zhì jīn yán zhī. yīn sī lì cóng lǜ chū, lì yīn shí biàn tōng, lǜ yī chéng bù yì. zhì sǐ zūn zhǎng, qǐ dé réng lùn shāng zhī zhòng qīng? jīn yǐ miǎn cóng zūn zhǎng, xià shǒu shāng qīng, zhǐ kē shāng zuì, zé yǔ sǐ zhě jiē zhǎn zhī lǜ wèi fú. cǐ lì jì bǎi wú yī dǐ, hé yǐ sù diǎn xíng ér zhèng rén xīn? qǐng réng zūn bù fēn shǒu cóng běn lǜ, jiā qiān shēng qǐng, yǐ zhāo píng yǔn. xià bù yì xíng.
俞焜，字昆上，浙江錢塘人。嘉慶二十五年進士，改庶吉士，授編修。道光十三年，遷御史，奏請申明律義，以正倫紀，略言：「律載『弟妹毆同胞兄姊死者皆斬』。注云：『毆死期親尊長，若分首從，則倫常斁矣。』此古今定律，所以維名教也。其聽從尊長，毆死以次期親尊長之犯，向律擬斬，定案時夾簽聲請，疊經改為斬監候，歸入服制情實。自道光三年御史萬方雍奏，將聽從尊長，毆死以次期親尊長，下手傷輕之卑幼，均科傷罪。刑部定為條例，至今沿之。因思例從律出，例因時變通，律一成不易。致死尊長，豈得仍論傷之重輕？今以勉從尊長，下手傷輕，止科傷罪，則與『死者皆斬』之律未符。此例既百無一抵，何以肅典刑而正人心？請仍遵不分首從本律，夾簽聲請，以昭平允。」下部議行。

shí qī nián, shòu hé nán zhāng dé fǔ zhī fǔ, yǐ dōng hé dà gōng láo zuì, yòng dào yuán, zhuó yǒng dìng hé dào. diào héng yǒng chēn guì dào, yuán shì jiàng diào. xián fēng jiǔ nián, dū bàn tuán liàn, cāo fáng qín fèn, fù dào xián. shí nián, yuè zéi luàn chì, kūn shāng qiǎn zhù fáng jūn shǒu dú sōng guān, lǐ xiù chéng fàn háng, kūn yǔ shì láng dài xī dēng pí jù shǒu èr shí yú rì. chéng xiàn, xún fǔ luó zūn diàn xùn zhī. kūn píng shān dǔ yù, yǔ mǎn chéng jī jiǎo, fù xiāng chí wǔ rì. dàn jǐn, shān huǐ, zéi zhòng, kūn yóu shǒu rèn shù zéi, máo dòng xiōng, mò yú zhèn. míng rì, zhāng yù liáng yuán shī rù, jiāng jūn ruì chāng huì jī, zéi què ér kūn yǐ sǐ. lùn zhě wèi mǎn chéng zhī cún, kūn yǒu lì yān. cì shì wén jié, jiàn zhuān cí. tóng xùn zhī jì shì chén shì, nǚ yùn qí yùn xuán fù sì.
十七年，授河南彰德府知府，以東河大工勞最，用道員，擢永定河道。調衡永郴桂道，緣事降調。咸豐九年，督辦團練，操防勤奮，復道銜。十年，粵賊亂熾，焜商遣駐防軍守獨松關，李秀成犯杭，焜與侍郎戴熙登陴拒守二十餘日。城陷，巡撫羅遵殿殉之。焜憑柵堵御，與滿城犄角，復相持五日。彈盡，柵毀，賊眾，焜猶手刃數賊，矛洞胸，歿於陣。明日，張玉良援師入，將軍瑞昌會擊，賊卻而焜已死。論者謂滿城之存，焜有力焉。賜諡文節，建專祠。同殉之繼室陳氏，女蘊祺、蘊璿附祀。

tóng xiàn dài xù, zì è shì. zēng gòng shēng. hòu xuǎn xùn dǎo. jīng suàn shù. xī rén ài yuē sè jiàn xù suǒ zhe qiú biǎo jié shù, xīn zhé zhī. yòu gōng huà, shén sì ní yū, píng zhě wèi chū nǎi xiōng xī shàng. xī jì tóu shuǐ xùn jié, wén zhī tàn yuē: wú xiōng de sǐ suǒ yǐ! yì tóu jǐng sǐ. zhe yǒu zhuāng zi shùn wén, táo jìng jié jí zhù, sì yuán yù jiàn xì cǎo, duì shù jiǎn fǎ zhū shū. xī zì yǒu chuán.
同縣戴煦，字鄂士。增貢生。候選訓導。精算術。西人艾約瑟見煦所著求表捷術，心折之。又工畫，神似倪迂，評者謂出乃兄熙上。熙既投水殉節，聞之嘆曰：「吾兄得死所矣！」亦投井死。著有莊子順文，陶靖節集註，四元玉鑒細草，對數簡法諸書。熙自有傳。

zhāng xún, zì xiào méi, qián táng rén. xián fēng èr nián jìn shì, gǎi shù jí shì, shòu biān xiū, mìng zài shàng shū fáng xíng zǒu, wén yuān gé xiào lǐ. shí nián, yuè fěi yóu ān huī cuàn zhè jiāng, háng zhōu shěng chéng bèi wéi, xún fǔ luó zūn diàn zòu rù, xún qǐng jiǎ shěng qīn. shàng zhào jiàn, chuí xún zhè shěng jūn qíng. xún dǐ zhè jiāng, háng zhōu shī ér xuán fù. xiān shì xún mǔ tán shì, yīn zéi bī háng chéng, lǜ xún qī shī shì, xún zi dūn diǎn cóng diǎn xù diǎn niàn diǎn, nǚ xǐ gū hé mén fù shuǐ, bèi jiù dé bù sǐ. shī shì jí mìng dūn diǎn niàn diǎn děng hù qí gū chū chéng. zéi zhì, shī shì qiǎn xǐ gū xiān tóu jǐng sǐ, zì lǜ xù diǎn yuè chí zhōng xùn yān. háng zhōu jiāng jūn ruì chāng yǐ wén, shàng jiā shī shì xiào yì jiān quán, xià bù jīng xù.
張洵，字肖眉，錢塘人。咸豐二年進士，改庶吉士，授編修，命在上書房行走，文淵閣校理。十年，粵匪由安徽竄浙江，杭州省城被圍，巡撫羅遵殿奏入，洵請假省親。上召見，垂詢浙省軍情。洵抵浙江，杭州失而旋復。先是洵母談氏，因賊逼杭城，率洵妻施氏，洵子惇典、從典、敘典、念典，女喜姑闔門赴水，被救得不死。施氏即命惇典、念典等護其姑出城。賊至，施氏遣喜姑先投井死，自率敘典躍池中殉焉。杭州將軍瑞昌以聞，上嘉施氏孝義兼全，下部旌恤。

xún, xún mǔ zì yǐ lǎo xū rén shì fèng, wèi xún jì qǔ láo shì. wèi jǐ, dīng mǔ yōu, xún shěng chéng wú fáng chǎn, jiù jū yú rén hé xiàn zhī yǒng tài zhèn. shí yī nián, zéi dà gǔ fù fàn zhè jiāng, yú háng xiāo shān xiāng jì shī xiàn, shěng chéng bèi wéi. xún niàn shòu ēn zhì zhòng, bù rěn zuò shì, nǎi zì yǒng tài zhèn qiè juàn fù shěng, yǔ guān shēn chóu shǒu yù bìng móu zhū xún fǔ wáng yǒu líng, huì hé zhù fáng bīng, lì tōng jiāng lù. gù zéi shì zhāng shén, wéi chéng liǎng yuè yú, chéng xiàn, xún yǔ láo shì dūn diǎn cóng diǎn niàn diǎn jiē sǐ zhī. xún xiōng lián zhī qī lǐ shì jí nǚ jiǔ gū, yì xiān hòu xùn yān.
尋，洵母自以老需人侍奉，為洵繼娶勞氏。未幾，丁母憂，洵省城無房產，僦居於仁和縣之永泰鎮。十一年，賊大股復犯浙江，餘杭、蕭山相繼失陷，省城被圍。洵念受恩至重，不忍坐視，乃自永泰鎮挈眷赴省，與官紳籌守御；並謀諸巡撫王有齡，會合駐防兵，力通江路。顧賊勢張甚，圍城兩月餘，城陷，洵與勞氏、惇典、從典、念典皆死之。洵兄濂之妻李氏及女九姑，亦先後殉焉。

fāng chéng zhī chuí xiàn yě, xún wén jǐng, jí suǒ yì guān běi xiàng kòu tóu bì, fù shī sān jué, yǒu bái yún duī lǐ wú jiāng qù, qián bèi fēng liú yǒu dài gōng zhī jù. shū jìng, shòu pū zhāng shēng, suì tóu jǐng sǐ. tóng zhì yuán nián, tài cháng sì qīng xǔ péng shòu yǐ wén, yǐ yī mén liù kǒu, tóng shí xùn nán, shí shǔ shēn míng dà yì, zhōng liè kě jiā bāo zhī. bā nián, guó zi jiān sī yè sūn yí jīng fù qǐng jiā ēn yǔ shì jiàn cí, yǔn zhī, shì wén jié.
方城之垂陷也，洵聞警，即索衣冠北向叩頭畢，賦詩三絕，有「白雲堆里吾將去，前輩風流有戴公」之句。書竟，授仆張升，遂投井死。同治元年，太常寺卿許彭壽以聞，以「一門六口，同時殉難，實屬深明大義，忠烈可嘉」褒之。八年，國子監司業孫詒經復請加恩予諡建祠，允之，諡文節。

zhōng shì yào, zì xiào xī, rén hé rén. dào guāng èr shí yī nián jìn shì, gǎi shù jí shì, sàn guǎn, shòu bīng bù zhǔ shì. yí jí guī, fù xiāng wàng, chéng zài xiàn, zéi jiāng shòu yǐ wěi guān, jué lì xùn jié.
鍾世耀，字嘯溪，仁和人。道光二十一年進士，改庶吉士，散館，授兵部主事。移疾歸，負鄉望，城再陷，賊將授以偽官，絕粒殉節。

sūn yì, zì pǔ táng, qián táng rén. dào guāng jiǔ nián jìn shì, guān fú jiàn xiān yóu xiàn zhī xiàn, yǒu xún shēng. gào guī hòu, kè tú zì gěi, tóng shí xùn nán.
孫義，字朴堂，錢塘人。道光九年進士，官福建仙遊縣知縣，有循聲。告歸後，課徒自給，同時殉難。

wāng shì xiāng, zì tiě qiáo, qián táng rén. xí shì zhí, shòu háng zhōu yíng qiān zǒng. shàn shī míng, gōng zhuàn lì, wǎn nián zuò xiǎo kǎi yóu jīng. xián fēng shí yī nián, zéi zài zhì, xiān yǐ nián lǎo xiū zhì, jū wēi chéng zhōng, shén sè zì ruò, rì yǐ zhōng yì xùn jiā rén. fù shī yǒu wǒ sǐ jiā rén shēng, rǔ jiā jí rǔ wǒ děng yǔ. chéng pò, quán jiā jiē yuè shuǐ sǐ.
汪士驤，字鐵樵，錢塘人。襲世職，授杭州營千總。擅詩名，工篆隸，晚年作小楷尤精。咸豐十一年，賊再至，先以年老休致，居危城中，神色自若，日以忠義訓家人。賦詩有「我死家人生，辱家即辱我」等語。城破，全家皆躍水死。

qián sōng, zì shū gài, qián táng rén. shì jīn shí zhuàn kè, yǒu wén yù. zéi chū xiàn háng yuán, xiān qī jù yào zhī, shì sǐ. jiā bàng qīng bō mén, zéi cóng cǐ rù, suì yǔ jiā rén tóng yǎng yào, huī shì zhě hái qí shì, yuē: jīn rì de sǐ suǒ, ér nán nǚ diān pū yī shì kě hū? yǔ dìng ér jué.
錢松，字叔蓋，錢塘人。嗜金石篆刻，有文譽。賊初陷杭垣，先期具藥汁，誓死。家傍清波門，賊從此入，遂與家人同仰藥，麾侍者還其室，曰：「今日得死所，而男女顛仆一室可乎？」語定而絕。

máo yōng, zì xī táng, qián táng rén. zhū shēng. shì qīn xiào. nián shí sān, néng zuò dà zì. gōng shū, dé rùn bǐ jǐn gěi pín fá. dū bàn dōng běi yú tuán liàn, chéng zài xiàn, zì yì sǐ.
毛雝，字西堂，錢塘人。諸生。事親孝。年十三，能作大字。工書，得潤筆盡給貧乏。督辦東北隅團練，城再陷，自縊死。

wèi qiān shēng, zì zī bó, rén hé rén. jiǔ suì néng wén, ruò guàn hòu xióng zhǎng tán diàn. yóu gōng shū. yǐ lǐn gòng shēng xuǎn xiān jū xiàn xùn dǎo, bù jiù. jiā jū xī mǎ chéng, yǐ zhù shù zì yú, chuí wǔ shí nián, yǒu shū sān wèi zhāi gǎo. zéi zì hú zhōu bī shěng chéng, jiā dāng qí chōng, huò fěng yí yí jū bì zhī, bù yīng. zéi huǒ qí lú, nǎi qiè qī zǐ zǒu líng yǐn shān zhōng. zéi tuì, qiáo yù chéng zhōng, xiào gē bù chuò, zì hào wú wú jū shì. chéng zài xiàn, qiān shēng fāng lǎo bìng, qū zhì wàn ān qiáo xià sǐ, qī zhōu shì tóng shí xùn jié. zhōu néng shū, shì yǐ ōu bō fū fù nǐ zhī.
魏謙升，字滋伯，仁和人。九歲能文，弱冠後雄長壇坫。尤工書。以廩貢生選仙居縣訓導，不就。家居西馬塍，以著述自娛，垂五十年，有書三味齋稿。賊自湖州逼省城，家當其沖，或諷宜移居避之，不應。賊火其廬，乃挈妻子走靈隱山中。賊退，僑寓城中，嘯歌不輟，自號無無居士。城再陷，謙升方老病，驅至萬安橋下死，妻周氏同時殉節。周能書，世以鷗波夫婦擬之。

jīn dǐng xiè, zì chéng gāo, xiù shuǐ rén. zhū shēng. xián fēng jì nián, shǔ lín ān xùn dǎo jiān jiào yù. yǐ shì yì shěng chéng, kòu zhì, wéi jiǔ, liáng jué, zhì zhǔ qiè shàng gé yǐ shí. chéng pò, zá nán mín zhōng chū, zhì lín ān, lǜ xiāng tuán yù kòu, sǐ zhī.
金鼎燮，字承高，秀水人。諸生。咸豐季年，署臨安訓導兼教諭。以事詣省城，寇至，圍久，糧絕，至煮篋上革以食。城破，雜難民中出，至臨安，率鄉團禦寇，死之。

gēng xīn zhī yì, shěng chéng zài xiàn, háng rén xùn nán zhě zhì zhòng, ér qí yíng sǐ shì yóu liè. qí zhù zhě: xié lǐng bā tú lán bù děng shǒu huā shì yíng mén, zuǒ lǐng dé kè dēng é fú ěr guó nà dé lēi sū děng shǒu qián táng mén, hū sōng é gé lè sū yìn fú děng dū duì chū yǒng jīn mén, jiē yíng zhàn, fèn dāo shā zéi, xiān hòu zhèn wáng. yòu xié lǐng sài shā běn lián shēng děng, zuǒ lǐng sà yīn nà yī lēi hā chūn děng, fáng yù guì xiáng míng ā nà děng, xiāo qí xiào zhì shàn fú ěr qí nà děng, wén zhí rú zhī fǔ yī lì hēng děng, wǔ zhí qiān zǒng ān xīn bǎo děng, jiē zhèn wáng. hé yíng zòng huǒ zì fén, nán fù sǐ zhě bā qiān yú rén.
庚辛之役，省城再陷，杭人殉難者至眾，而旗營死事尤烈。其著者：協領巴圖蘭布等守花市營門，佐領德克登額、佛爾國納、德勒蘇等守錢塘門，呼松額、格勒蘇、印福等督隊出涌金門，皆迎戰，奮刀殺賊，先後陣亡。又協領賽沙畚、連生等，佐領薩音納、伊勒哈春等，防禦貴祥、明阿納等，驍騎校志善、佛爾奇納等，文職如知府伊麗亨等，武職千總安忻保等，皆陣亡。合營縱火自焚，男婦死者八千餘人。

bāo lì shēn, zhū jì rén. jiā wǔ shí bā dōu zhī bāo cūn, shì yè nóng. xìng pǔ lǔ, lǐ dǎng mò zhī zhòng. xián fēng shí nián, hū néng yán xiū jiù, duō qí zhōng. jié shí rú sù, yè zé jié jiā fū zuò. shí zéi fēn jiàn bī, rén huái yōu jù, zhēng bēn xún, lì shēn wéi yǐ xíng shàn wèi xù. rén yí xìn cān bàn, bù zhī qí xián wǔ lüè yě.
包立身，諸暨人。家五十八都之包村，世業農。性樸魯，里黨莫之重。咸豐十年，忽能言休咎，多奇中。節食茹素，夜則結跏趺坐。時賊氛漸偪，人懷憂懼，爭奔詢，立身惟以行善為勖。人疑信參半，不知其嫻武略也。

shí yī nián jiǔ yuè, zéi xiàn shào xìng fǔ, tā zéi fù zì jīn huá lái, zhū jì yì xiàn. yú shì shǒu chàng yì qí, cóng zhě xiǎng yīng. cūn jù shān, sān miàn jiē shuǐ tián, wéi yí lù yóu chéng liè dá cūn. zéi fén lüè zhì qí dì, lì shēn yǐ jìng dài dòng, rù zhě zhé wèi suǒ bì. bì zéi zhě jūn tóu zhī, qī zhǐ wú xì dì. nǎi yì xuǎn zhuàng yǒng chéng jìn lǚ, zéi lái gōng, shù bù shèng. lì shēn bù chū cūn jiǎo zéi, zéi zhì zé zhàn, zhàn zé shēn xiān, dāng qí fēng lì bó. zhòng jiàn zéi yì jī, suī wén ruò zhě yì huī gē cóng shì, jiān dié rù cūn zhě, wǎng fú huò. wú shì zé fén xiāng mò zuò, yǒu suǒ zhǐ huī, cóng zhī bì shèng, yuǎn jìn jīng yǐ wèi shén. zéi dàn shén, shǐ sù rěn lì shēn zhě zhāo xiáng, lì zhǎn zhī. nǎi xī jiū shù jùn hàn dǎng, gēng fān jìn gōng, ér wǎng zhě zhé nǜ. qún zéi wén diào gōng bāo cūn, rú jiù sǐ dì. xiāng chí bā jiǔ yuè, dà xiǎo shù shí zhàn, bì zéi shí yú wàn, jīng ruì qiáng bàn jǐn.
十一年九月，賊陷紹興府，他賊復自金華來，諸暨亦陷。於是首倡義旗，從者響應。村踞山，三面皆水田，惟一路由塍埒達村。賊焚掠至其地，立身以靜待動，入者輒為所斃。避賊者麕投之，棲止無隙地。乃益選壯勇成勁旅，賊來攻，數不勝。立身不出村剿賊，賊至則戰，戰則身先，當其鋒立踣。眾見賊易擊，雖文弱者亦揮戈從事，間諜入村者，罔弗獲。無事則焚香默坐，有所指揮，從之必勝，遠近驚以為神。賊憚甚，使素稔立身者招降，立斬之。乃悉糾數郡悍黨，更番進攻，而往者輒衄。群賊聞調攻包村，如就死地。相持八九月，大小數十戰，斃賊十餘萬，精銳強半盡。

zéi mù yǒu zhōu xìng zhě, miǎo ér tōng xíng jiā yán, nǎi zhōu lǎn cūn wài, xī qí chuān yuán shān mài. huì hàn, xī liú ruò, zéi yōng qí shàng liú, suì wú juān dī. cūn wài jǐng shuǐ, zéi jǔ fǔ shī tián zhī, chū jí, zé xiān yǐ huǒ qì yuè jǐng ér zhèn, hòu rén chū shī nǎi dé jí, xīng huì bù kě yǐn, rán qiě nán dé. rén zhòng shí guǎ, zéi yòu sì miàn duàn liáng dào, bù dé dá, zéi suì suǒ zhàn wú yǐ shí. měi hé zhèn, suǒ sǔn xiāng dāng, shì bù néng jiǔ chí, zhōng wú yī rén yán jiàng zhě. zéi suì yīn chuān suì dào ér yǐ jīn gǔ shēng luàn zhī, lì shēn bù zhī shěng.
賊目有周姓者，眇而通形家言，乃周覽村外，悉其川源山脈。會旱，溪流弱，賊壅其上流，遂無涓滴。村外井水，賊舉腐屍填之，出汲，則先以火器越井而陣，後人出屍乃得汲，腥穢不可飲，然且難得。人眾食寡，賊又四面斷糧道，不得達，賊遂索戰無已時。每合陣，所損相當，勢不能久持，終無一人言降者。賊遂陰穿隧道而以金鼓聲亂之，立身不之省。

qī yuè shuò rì, zéi xué suì dào zì cūn shè miào chū, jí zòng huǒ fén miào, zhòng chū bù yì, dà luàn. zéi yù rén jí shā, wèi yù zéi zhě yì cāng huáng tú jǐn. lì shēn jiàn shì bài, yǔ qí mèi fèng yīng lǜ qīn jūn shù qiān rén sǐ zhàn, kuì wéi chū, zhì mǎ miàn shān. zéi niè zhī, wéi shù zā, áo zhàn bù dé tuō, zhōng pào sǐ. fèng yīng yì lì jié zì wěn sǐ, quán jiā jiē yù hài, cóng zhě yì wú yī de tuō. hé cūn sǐ zhě, gài liù shí yú wàn rén.
七月朔日，賊穴隧道自村社廟出，即縱火焚廟，眾出不意，大亂。賊遇人即殺，未遇賊者亦倉皇圖盡。立身見事敗，與其妹鳳英率親軍數千人死戰，潰圍出，至馬面山。賊躡之，圍數匝，鏖戰不得脫，中炮死。鳳英亦力竭自刎死，全家皆遇害，從者亦無一得脫。合村死者，蓋六十餘萬人。

wáng yù wén, zì wěi táng, jīn huá rén. xìng qiáng yì, hǎo tán jīng jì. dào guāng èr nián jǔ rén. xián fēng sì nián, shòu yú qián jiào yù. huì yuè kòu jù jīn líng, shù shàng shū dāng dào lùn bīng shì, zhǐ chén liǎng zhè xíng shì shén xī. jì ér zhè rǎng gào jǐng, fèng xí lǐng bīng shǒu tiān mù shān, yòu lìng qiàn yú qián lín ān shān gǔ, fáng zéi lán rù. jì zhì, gōng zì lǚ shì, dé mǒu guān fèi zhǐ, shí wèi yào ài, yīn jiàn yán xiū zhī. chū xié chāng huà jiào yù gāo wén lù xíng tuán liàn, yú qián lìng sù yǔ yù wén wǔ, duō fāng náo zhī. jí shì yì zhú guān, yì huá rán yǐ wèi duō shì, ér yù wén ruì yú zì rèn, bù zhī gù.
王玉文，字緯堂，金華人。性強毅，好談經濟。道光二年舉人。咸豐四年，授於潛教諭。會粵寇據金陵，數上書當道論兵事，指陳兩浙形勢甚悉。既而浙壤告警，奉檄領兵守天目山，又令塹於潛、臨安山谷，防賊闌入。既至，躬自履視，得某關廢阯，實為要隘，因建言修之。初偕昌化教諭高文祿行團練，於潛令素與玉文忤，多方撓之。及是議築關，益譁然以為多事，而玉文銳於自任，不之顧。

shí nián, zéi xiàn háng zhōu, yù wén jiāng bǎi rén è guān, yù chéng zéi guī jī qí duò, wén lù lì zàn zhī. yú shì chāng huà lín ān xīn chéng jí běn jìng shān máng, xián chí tǐng yuán shòu jié dù, guān shēn jiāo zǔ zhī, shì suì qǐn. yù wén huì shén, qǐ bìng guī, fǔ shù zhuāng, wén kòu zhì, tàn yuē: lín nán ér qù, fēi fū yě! nǎi chuò xíng. shì yuán jūn zhì, yù wén jiè yǐ shǒu guān wú chū, bù tīng, zhàn wǔ zhòu yè, zhòng guǎ bù dí, qì guān zǒu. zéi rù chéng, guān jiē dùn, yǒu mén xià shì xié èr yú fū yī dān zhě lái yíng, yù wén jiān bù qù, yíng zhě xuán sàn. nǎi cháo fú xié rèn zuò, yī zéi dāng xiān rù, gé shā zhī, jí jǔ huǒ zì fén. yí shū fù qí zǐ yuē: tiān rè, wú qīng bái zhī tǐ, bù kě bǐ yù zhēng, yǒu yán xiāo, jǔ yǐ zì huà, rǔ cáo wú guò bēi tòng yě! kòu tuì, dé qí shī chí shuǐ zhōng, cháo fú ruò qù, xiǎn yī zú, zhòng kū liàn zhī. yǐ qí xiān yǒu gào bìng dié, dà lì bù yǐ xùn nán wén, shì mín xián yǐ wèi yuān.
十年，賊陷杭州，玉文將百人扼關，欲乘賊歸擊其惰，文祿力贊之。於是昌化、臨安、新城及本境山氓，咸持梃原受節度，官紳交阻之，事遂寢。玉文恚甚，乞病歸，甫束裝，聞寇至，嘆曰：「臨難而去，非夫也！」乃輟行。適援軍至，玉文戒以守關毋出，不聽，戰五晝夜，眾寡不敵，棄關走。賊入城，官皆遁，有門下士偕二輿夫、一擔者來迎，玉文堅不去，迎者旋散。乃朝服挾刃坐，一賊當先入，格殺之，即舉火自焚。遺書付其子曰：「天熱，吾清白之體，不可俾鬱蒸，有鹽硝，舉以自化，汝曹毋過悲痛也！」寇退，得其屍池水中，朝服爇去，跣一足，眾哭殮之。以其先有告病牒，大吏不以殉難聞，士民咸以為冤。

sūn wén dé, jiā shàn rén. xián fēng shí nián, nián bā suì, zéi xiàn jiā shàn, jiā rén xié chū chéng, yù zéi, xiāng shī, dú zhì cūn shè. bó mù, shí yú zéi rù shě jiù chuī, jiāng xiū yǐ, wén dé qián qǐ pī dú yú mài yào rén hé guì shēng, mì qǐ fǔ zhì zhī. fàn shú, zéi fāng jī, shí zhī, bì jiǔ rén. èr rén wèi shí, dà hài, kǎo lüè wén dé, fèn shēn dà mà, zéi shā zhī.
孫文德，嘉善人。咸豐十年，年八歲，賊陷嘉善，家人攜出城，遇賊，相失，獨至村舍。薄暮，十餘賊入舍就炊，將休矣，文德潛乞砒毒於賣藥人何桂生，密啟釜置之。飯熟，賊方飢，食之，斃九人。二人未食，大駭，考掠文德，奮身大罵，賊殺之。

lǐ guì yuán, zì xiáng zhī, yǒng kāng rén. shì mǔ xiào, yǐ qiáng yǒu lì wén. zéi zhì, nián yǐ bā shí, nǎi chū qí dà tiě jiān jī zéi. zéi jù bù gǎn dòng, guì yuán cóng róng dēng lóu. jí qún zéi yōng zhì, guì yuán suì yù hài. yuè rì, qí zi qiú yí hái yǐ chū, zéi yì bù zhī zuì yě. shí qián táng wāng yù zhāng yì wū jīn shì yù zhǎng xìng fù gòng shēng wáng tài dōng, jūn nián yú bā shí, xiān hòu yù yú nán.
李貴元，字祥枝，永康人。事母孝，以強有力聞。賊至，年已八十，乃出其大鐵鐧擊賊。賊懼不敢動，貴元從容登樓。及群賊擁至，貴元遂遇害。越日，其子求遺骸以出，賊亦不之罪也。時錢塘汪玉璋、義烏金士玉、長興副貢生王泰東，均年逾八十，先後預於難。

fù yáng gǔ zhě chén xiǎo fú, bì shān zhōng, cóng zéi zhě shí qí shén bo yě, qiú zhī. guān bīng gōng jí, zéi shì cù, nǎi mìng zhī bo. xiǎo fú yuē: ruò bèi bì jǐn sǐ, wú yí lèi, hé bo wèi? zéi nù, wān qí mù, zhé zhī.
富陽瞽者陳小福，避山中，從賊者識其神卜也，囚之。官兵攻急，賊勢蹙，乃命之卜。小福曰：「若輩必盡死，無遺類，何卜為？」賊怒，剜其目，磔之。

pí jiàng mǒu, yì qí xìng míng. shí yī nián, wéi jí, mǐn bīng jué liáng, bù yù zhàn, xún fǔ wáng yǒu líng dēng pí qì. jiàng hū shǒu bǎi jīn zhì, kòu shǒu yuē: xiǎo rén quàn kǔ, xù dé bǎi wǔ shí jīn, jīn liú wǔ shí jīn zì shàn, yú qǐng zhù xiǎng. yǒu líng wèi bǎng shì yuán mén shì quàn. chéng xiàn, jiàng zì jīng sǐ.
皮匠某，逸其姓名。十一年，圍急，閩兵絕糧，不欲戰，巡撫王有齡登陴泣。匠忽手百金至，叩首曰：「小人勸苦，蓄得百五十金，今留五十金自贍，餘請助餉。」有齡為榜示轅門示勸。城陷，匠自經死。

luó zhèng rén, hú nán chēn zhōu rén. zhū shēng. xián fēng sān nián, tǔ fěi fēng qǐ, sān yuè shí sì rì yè bàn, tū yǒu zéi shù bǎi rén gōng rù chéng, qiāng zhī zhōu hú lǐ zhēn. zhèng rén jí qǐ, chàng bàn tuán liàn, huò zéi èr shí yú rén, shā zhī. yóu shì gè chù xiào fǎ, bù shù rì, zhū fěi xián pū miè, yú dǎng hèn zhèng rén cì gǔ. huì yuè fěi xiàn zhōu chéng, tǔ kòu yǔ hé, zhèng rén fù lǜ tuán yào jī zhī. zéi xuán shǎng gòu zhèng rén, zhèng rén zǒu bì. jiǔ zhī, wén mǔ bìng, guī, zéi zhēn zhī. yī rì mèi shuǎng, tū yǒu zéi sān rén zhì qí jiā, zhèng rén cù wú suǒ bèi, nǎi lǜ èr zi chūn guān děng yù zhī. é zéi zhòng bēn zhì, zhòng guǎ mò dí, yù hài. èr zi yì shòu zhòng chuàng, yáng sǐ dé miǎn. hòu chūn guān tòng fù, gèng jí tuán, rì yǐ jiǎo fěi wèi shì. wǔ nián, chéng zài xiàn, lǜ tuán fù gōng zhī, měi zhàn fèn bù gù shēn, duō zhǎn guó, wèi xiāng lǐ suǒ yǐ bì.
羅正仁，湖南郴州人。諸生。咸豐三年，土匪蜂起，三月十四日夜半，突有賊數百人攻入城，戕知州胡禮箴。正仁急起，倡辦團練，獲賊二十餘人，殺之。由是各處效法，不數日，諸匪咸撲滅，餘黨恨正仁刺骨。會粵匪陷州城，土寇與合，正仁復率團要擊之。賊懸賞購正仁，正仁走避。久之，聞母病，歸，賊偵知。一日昧爽，突有賊三人至其家，正仁猝無所備，乃率二子春官等御之。俄賊眾奔至，眾寡莫敵，遇害。二子亦受重創，佯死得免。後春官痛父，更集團，日以剿匪為事。五年，城再陷，率團復攻之，每戰奮不顧身，多斬馘，為鄉里所倚庇。

tóng zhōu rén chén qǐ shū, zì tōng fǔ, yòu cóng xiōng qǐ shī jiǎng qiú jīng shì xué, yóu fù gòng shēng hòu xuǎn xùn dǎo. dào guāng shí sān nián, nì yáo zhào jīn lóng pàn, qǐ shū tiáo chén yù yáo cè, zhī zhōu yáo huá zuǒ duō cǎi yòng zhī, zhōu chéng dé wú huàn. jīn tián zéi qǐ, qǐ shū wèi xī yuè yī yú dì, zéi bù néng jiǔ jū, bì cuàn chǔ. cuàn chǔ, zé dà jūn bì è héng zhōu, chēn guì jiāng shǒu shòu huò. suì huà shǒu yù zhī jì, zhōu mù bù néng yòng. nǎi jiū tóng zhì zì jí tuán dīng yú guān yīn zhài dà tóu lǒng, bìng zhú bǎo xiū qiáng wèi jiān bì jì. wú hé, zéi guǒ zhì, wén zhōu jìng yǒu bèi, suì yǐn qù. shí tǔ kòu qiū chàng dào shān luàn, rǎo jí lǘ lǐ, shàng guān xí guān jūn jiǎo zhī, bù huò. qǐ shū mìng cì zǐ shàn chí qī zhāng shù róng yī jì yòu qín zhī, bìng huò zéi qú huáng zhōng fèng, shì píng. xián fēng wǔ nián sì yuè, guǎng dōng zéi hé lù kòu yí zhāng, wǔ yuè, zhōu chéng xiàn. qǐ shū lǜ tuán liàn è běi xiāng, zéi bù gǎn fàn. yǒu dōng xiāng qī dǎng zhāo qǐ shū wèi huà shǒu yù cè, lù shì xiāng xiāng wáng zhēn lǜ shī yóu héng zhōu lái yuán, nǎi mìng shàn chí yíng shī, zì wǎng dōng xiāng, xíng dǐ táng xī, nǐ lián luò yáo lǐng xiāng mín yǐ jù zhī. ér tǔ fěi xián tōng zéi, zhēn qí wǎng, zhōng dào yào jié zhī, suì bèi zhí. qún zéi jiǔ ěr qǐ shū míng, yōng yú zuò, wǎn zhuǎn yòu jiàng, qǐ shū mà bù jué kǒu, dǐ sǐ bù jiàng, zéi suì jì yì qí hé lù zhì, nǎi fù qí shǒu, rì yè huán shǒu zhī. qǐ shū yú bā yuè qī rì jué lì, sǐ zhī.
同州人陳起書，字通甫，幼從兄起詩講求經世學，由附貢生候選訓導。道光十三年，逆瑤趙金龍叛，起書條陳御瑤策，知州姚華佐多採用之，州城得無患。金田賊起，起書謂西粵一隅地，賊不能久居，必竄楚。竄楚，則大軍必扼衡州，郴、桂將首受禍。遂畫守御之計，州牧不能用。乃糾同志自集團丁於觀音寨、大頭隴，並築堡、修牆為堅壁計。無何，賊果至，聞州境有備，遂引去。時土寇邱倡道煽亂，擾及閭里，上官檄官軍剿之，不獲。起書命次子善墀、戚張樹榮依計誘擒之，並獲賊渠黃中鳳，事平。咸豐五年四月，廣東賊何祿寇宜章，五月，州城陷。起書率團練扼北鄉，賊不敢犯。有東鄉戚黨招起書為畫守御策，祿適湘鄉王珍率師由衡州來援，乃命善墀迎師，自往東鄉，行抵塘溪，擬聯絡瑤嶺鄉民以拒之。而土匪咸通賊，偵其往，中道要劫之，遂被執。群賊久耳起書名，擁於坐，宛轉誘降，起書罵不絕口，抵死不降，賊遂計議俟何祿至，乃縛其手，日夜環守之。起書於八月七日絕粒，死之。

chén jǐng cāng, zì shǎo hǎi, lóng yáng rén. fù yǒng hào, zhí lì zhǎng yuán zhī xiàn, yǒu shēng yú shí. jǐng cāng yòu níng zhòng, shǒu dào yì, liú xīn jīng shì zhī wù. yǐ xián fēng yuán nián jǔ rén guān nèi gé zhōng shū. yuè luàn zuò, hú běi xún fǔ hú lín yì zhì chǔ jūn bèi zéi, zhēng pì xián jùn, yǐ jǐng cāng zuǒ jūn shì. jī gōng bǎo zhī fǔ, mìng chóu xiǎng yuè fēng. jǐng cāng tī chú sù bì, shì jí ér mín bù rǎo, cháng yuē: chóu xiǎng bìng mín, yǐ fēi shàn zhèng ruò gèng tān qí lì, shì guān mín jiāo bìng, wú bù wèi yě! bù shù nián, yǐ qīn lǎo cí guī lǐ, bì hù shān zhōng, shì yǎng zhī yú, yǐ dú shū wèi lè. tóng zhì liù nián, mǐn zhè zǒng dū zuǒ zōng táng diào wǎng fú jiàn, hú nán xún fǔ liú kūn yì qiáng qǐ jǐng cāng, jǐng cāng xián xiè bù fù. bā nián, dīng fù yōu, āi huǐ lú mù, yì yuǎn rén shì.
陳景滄，字少海，龍陽人。父永皓，直隸長垣知縣，有聲於時。景滄幼凝重，守道義，留心經世之務。以咸豐元年舉人官內閣中書。粵亂作，湖北巡撫胡林翼治楚軍備賊，徵辟賢俊，以景滄佐軍事。積功保知府，命籌餉岳、灃。景滄剔除宿弊，事集而民不擾，嘗曰：「籌餉病民，已非善政；若更貪其利，是官民交病，吾不為也！」不數年，以親老辭歸里，閉戶山中，侍養之餘，以讀書為樂。同治六年，閩浙總督左宗棠調往福建，湖南巡撫劉琨亦強起景滄，景滄咸謝不赴。八年，丁父憂，哀毀廬墓，益遠人事。

chū, jūn xìng, mù mín wèi yǒng, yuè jìng jī zéi, hú nán yóu shèng. jì zéi píng, yǒng sàn guī, bù shì shēng yè, xiāng shuài rù gē lǎo huì. gē lǎo huì zhě, qǐ sì chuān, yì xìng xiāng yuē wèi kūn dì, tóng huò fú, jié méng lì huì, qiān lǐ xiāng yīng. qí méng zhǎng zhī dà zhě, zhé yōng zhòng shù qiān rén, héng xíng jùn yì, lì mò gǎn jié, liáng nuò dàn zhī, zé rù huì qiú bì. rù zhě jì zhòng, shì nǎi yì hòu, liú xíng xiāng chǔ jiān. chū dàn wèi jiān dào, jūn qí cái, jì fén lüè cūn shì, kàng guān bīng, kuī chéng yì. zhǎng shā héng zhōu zhū shǔ, lǚ pū lǚ chì. shí nián, yì yáng hé chūn tái, lóng yáng liú fèng yí liú jì hàn děng, lǜ huì zhòng wèi luàn, jù xiàn xī ān huà shān zhōng, jù jǐng cāng jiā shí yú lǐ. jǐng cāng wén biàn jí, mì gào xún fǔ, xún fǔ xí yì yáng lóng yáng liǎng xiàn wǎng bǔ, huì zhòng fāng chuán xí zhū zhōu xiàn dǎng rén, yuē tóng shí fā nán. wèi zhì qī, bǔ zhě shì zhì, suì xiān jǔ shì, fàn yì yáng. tú zhōng zhí jǐng cāng, zhí zhī, jǐng cāng zé yǐ dà yì, shù qí zuì. bèi shù rèn, mà bù jué kǒu, zéi qún zhuó zhī. zhǎng zi kè yùn cì zǐ kè quán cóng xíng, yǐ shēn zhàng jǐng cāng, bìng jí yú nán.
初，軍興，募民為勇，越境擊賊，湖南尤盛。暨賊平，勇散歸，不事生業，相率入哥老會。哥老會者，起四川，異姓相約為昆弟，同禍福，結盟立會，千里相應。其盟長之大者，輒擁眾數千人，橫行郡邑，吏莫敢詰，良懦憚之，則入會求庇。入者既眾，勢乃益厚，流行湘、楚間。初但為奸盜，均其財，繼焚掠村市，抗官兵，窺城邑。長沙、衡州諸屬，屢撲屢熾。十年，益陽何春台，龍陽劉鳳儀、劉繼漢等，率會眾為亂，聚縣西安化山中，距景滄家十餘里。景滄聞變急，密告巡撫，巡撫檄益陽、龍陽兩縣往捕，會眾方傳檄諸州縣黨人，約同時發難。未至期，捕者適至，遂先舉事，犯益陽。途中值景滄，執之，景滄責以大義，數其罪。被數刃，罵不絕口，賊群斫之。長子克枟、次子克權從行，以身障景滄，並及於難。

jǐng cāng zhǎng shēn yù lì, xún xún xiào yǒu. yǔ rén jiāo, nè rán ruò bù chū kǒu, zhì lùn gǔ jīn zhōng xiào jí guó zhèng dé shī, zhé kāng kǎi liú tì, yì xíng yú sè. shì wén, zèng dào yuán, gěi shì zhí.
景滄長身玉立，恂恂孝友。與人交，訥然若不出口，至論古今忠孝及國政得失，輒慷慨流涕，義形於色。事聞，贈道員，給世職。

hé lín, zì yǔ rén, guǎng xī xìng ān rén. shǎo dú shū, yǐ zhū shēng shí lǐn xì. kàng zhì gāo shàng, bù xiè xiè zhì zhāng jù. xìng chén yì, yǒu dǎn lüè. xián fēng sān nián, xìng ān dào wáng gǒu mǎn zhào tíng lán děng zuò luàn, xiàn xiàn chéng, qiú guān lì. lín wén biàn, nì lǎo ruò, zì yǔ zú dì jìn xián jí yì shěng qiú yuán, zhōng dào yù zéi, wèi suǒ jié. lín guǐ cí tuō jìn xián, rù jiàn zéi qiú, zéi sù zhòng lín, yǐ shàng bīn lǐ zhī. lín miù wèi gān yán, yǐn dàn zì ruò. jiǔ hān, yīn shuō zéi qiú yuē: jūn děng jǔ dà shì, yí xiān shōu rén wàng, jiǎng fāng dì zhū rén, yì zhī háo jùn, yuán jiǎ liáng mǎ lì jiàn wèi jūn bèi zhì zhī, fēi cháng zhī yè kě tú yě! zéi xǐ, rú yuē. lín suì yǐ fāng dì děng liù rén zhì, liú zéi zhōng, zéi xìn bù yí. lín yīn móu fāng dì jiān zéi dǎng, jiāng chéng jiān jǔ shì, huì guān jūn jī zéi líng chuān, lǚ shèng, zéi fēn bīng gōng jīn zhōu yì bài, zhòng shāo shāo yǐn sàn. lín dùn guī, xié fāng dì yī yè jí xiāng bīng, jǐn fù běi xiāng zhū zéi. fēn shǒu yào hài, hào zhào lín xiāng tuán zhòng, fēn sān lù gōng chéng. zéi bù wèi bèi, suì fù xìng ān, qín gǒu mǎn děng. guān jūn zhì, xiàn jié, zhǔ bīng zhě rǎng qí gōng, shǎng bù jí lín. yì yǔ fāng dì chàng yán xìng tuán liàn, lì guī yuē, hòu cì gěi, rén lè wèi yòng. zéi dǎng móu zài jǔ, dàn lín bù gǎn fā.
何霖，字雨人，廣西興安人。少讀書，以諸生食廩餼。抗志高尚，不屑屑治章句。性沉毅，有膽略。咸豐三年，興安盜王苟滿、趙廷蘭等作亂，陷縣城，囚官吏。霖聞變，匿老弱，自與族弟進賢急詣省求援，中道遇賊，為所劫。霖詭辭脫進賢，入見賊酋，賊素重霖，以上賓禮之。霖謬為甘言，飲啖自若。酒酣，因說賊酋曰：「君等舉大事，宜先收人望，蔣方第諸人，邑之豪俊，原假良馬利劍為君輩致之，非常之業可圖也！」賊喜，如約。霖遂以方第等六人至，留賊中，賊信不疑。霖陰謀方第間賊黨，將乘間舉事，會官軍擊賊靈川，屢勝，賊分兵攻金州亦敗，眾稍稍引散。霖遁歸，偕方第一夜集鄉兵，盡縛北鄉諸賊。分守要害，號召鄰鄉團眾，分三路攻城。賊不為備，遂復興安，擒苟滿等。官軍至，獻捷，主兵者攘其功，賞不及霖。益與方第倡言興團練，立規約，厚佽給，人樂為用。賊黨謀再舉，憚霖不敢發。

sì nián, gōng chéng zéi xiàn guàn yáng, lín lǜ xìng ān tuán tún biān ài, zéi bù dé chěng. xiāng chí shù yuè, lè píng zéi zì bié dào lái yuán, lín yǔ fāng dì yì zēng dīng zhuàng, yí yíng qián jìn, è qí fēng. shí yī yuè, cì míng tián, zéi yǐ dà duì cóng dà fēng ào chū fàn lín lěi. suǒ bù zhī wǔ bǎi rén, xù diào zhě wèi zhì, lín huī zhòng yíng jī, fèn dòu jìng rì, lì jié zhàn sǐ. fāng dì jì qí xiōng zi èr rén bìng mò yú zhèn. zéi zài rù xìng ān, fén lín lú shě, jǐn shā qí jiā rén, lín fù qiè sūn zǒu lín guì, dé miǎn. shì píng, xìng ān mín sī qí gōng, jiàn cí sì zhī.
四年，恭城賊陷灌陽，霖率興安團屯邊隘，賊不得逞。相持數月，樂平賊自別道來援，霖與方第議增丁壯，移營前進，遏其鋒。十一月，次茗田，賊以大隊從大風坳出犯霖壘。所部祗五百人，續調者未至，霖麾眾迎擊，奮鬥竟日，力竭戰死。方第暨其兄子二人並歿於陣。賊再入興安，焚霖廬舍，盡殺其家人，霖父挈孫走臨桂，得免。事平，興安民思其功，建祠祀之。

jiǎn è, zì yī shì, guì zhōu zūn yì rén. dào guāng èr shí liù nián jǔ rén. xián fēng sān nián, dà tiāo dé jiào zhí. míng nián, è hái zì jīng, shì tóng zǐ jiào fěi yáng lóng xǐ zuò luàn, zhǎng qū chū lóu shān guān, bī zūn yì. zhī fǔ zhū yòu céng yào jī, bài hái. zéi suì yǐ bā yuè shí liù rì wéi chéng, yíng guō wài léi tái shān. shì shí qián zhōng zhì píng jiǔ, mín lǎo sǐ bù jiàn bīng gé, chū zāo kòu luàn, zhòng xiōng xiōng yù kuì. dú è lì yán zéi kě jī, yú shì rén xīn shāo dìng. jiǔ zhī, guān bīng jiàn jí, ér zéi yì rì fù. è yè tí dū zhào wàn chūn bù zhèng shǐ bǐng gāng yú luó láng yàn, chén lì hài, qǐng yóu shí pán è zéi liáng, fǔ qí bèi, zì lǐng bīng liàn sì bǎi rén yíng mǎ jiā hé, fù mù èr bǎi rén yì zhī, lǚ zhàn jiē jié.
蹇諤，字一士，貴州遵義人。道光二十六年舉人。咸豐三年，大挑得教職。明年，諤還自京，適桐梓教匪楊龍喜作亂，長驅出婁山關，逼遵義。知府朱右曾要擊，敗還。賊遂以八月十六日圍城，營郭外雷台山。是時黔中治平久，民老死不見兵革，初遭寇亂，眾洶洶欲潰。獨諤力言賊可擊，於是人心稍定。久之，官兵漸集，而賊亦日附。諤謁提督趙萬春、布政使炳綱於螺琅堰，陳利害，請由石盤扼賊糧，拊其背，自領兵練四百人營馬家河，復募二百人益之，屢戰皆捷。

zéi qiú lǐ qī wáng zhě yóu guǎng hàn, yǐ qiān yú rén rù guì yáng dà dào, jù lóng píng shuǐ kǒu sì, è lǜ suǒ bù wéi gōng, jǐn jiān zhī. qī wáng zì fén sǐ, zéi qì duó. shí èr yuè, guān bīng pò dōng lù yīng táo yā, zéi píng xiǎn jù zhàn, bù jí kè, è yǐ bīng cóng zhōng píng liáo qí hòu, dà pò zhī, chéng shèng jìn kè yáng ěr yā. zéi tuì tún jīn qián shān, yǐn qú guàn tián, jì sǐ shǒu. è lìng jiàn zú fù cǎo shè dòng báo ér fén zhī, yú shì guān bīng gōng léi tái yì jí, shǔ bīng yì jìn fù tóng zǐ, lóng xǐ cù, suì fén cháo yè dùn.
賊酋李七王者尤獷悍，以千餘人入貴陽大道，踞龍坪水口寺，諤率所部圍攻，盡殲之。七王自焚死，賊氣奪。十二月，官兵破東路櫻桃丫，賊憑險拒戰，不即克，諤以兵從中坪繚其後，大破之，乘勝進克羊耳丫。賊退屯金錢山，引渠灌田，計死守。諤令健卒負草涉凍薄而焚之，於是官兵攻雷台益急，蜀兵亦進復桐梓，龍喜蹙，遂焚巢夜遁。

wǔ nián dōng, lóng xǐ yú dǎng zōu zhǎng bǎo zài pàn, wéi tóng zǐ qī zhòu yè, bìng jù lóu shān guān yǐ è zūn yuán. è fù jí bīng liàn qiān yú míng, gōng duó lóu shān, jiě qí wéi. qī bì miè zéi, lǚ shēn rù zhì sì gāng. sì gāng, zéi cháo suǒ zài, wēi fēng zǎn cì, wǎng wǎng yún wù, bù jiàn tiān rì. è lè bīng zhí shàng, yǐ shēn xiān zhī, cù yù fú, qián fēng wèi suǒ bài, è qīn lǜ zú èr shí rén bó zhàn. zéi zhòng jūn zhì, shǐ shí jiāo xià, è lì jié sǐ zhī. suí xíng zhī wáng shì hóng céng míng biāo yì fèn dòu sǐ, shí xián fēng sì nián shí yī yuè shí rì yě. xù dào xián, gěi shì zhí, lì zhuān cí.
五年冬，龍喜餘黨鄒長保再叛，圍桐梓七晝夜，並據婁山關以遏遵援。諤復集兵練千餘名，攻奪婁山，解其圍。期必滅賊，屢深入至寺岡。寺岡，賊巢所在，危峰攢刺，往往雲霧，不見天日。諤勒兵直上，以身先之，猝遇伏，前鋒為所敗，諤親率卒二十人搏戰。賊眾麕至，矢石交下，諤力竭死之。隨行之王世洪、曾名標亦奮鬥死，時咸豐四年十一月十日也。恤道銜，給世職，立專祠。

zhào guó shù, guì zhōu guì yáng rén. xián fēng sān nián, qián zhōng tǔ fěi qǐ, guó shù fāng wèi zhū shēng, jū qīng yán. qí dì è dìng fān guǎng shùn zhī chōng, wèi guì yáng píng bì. nǎi sàn jiā cái, chàng tuán liàn, chéng qīng yán zì shǒu, suí guān jūn sì chū jiǎo zéi. shí nián, yuè qiú shí dá kāi cuàn guì zhōu, xiàn guǎng shùn, wéi dìng fān, zhòng hào èr shí wàn, guì zhōu dà zhèn. guó shù chàng yǒng gǎn jiù dìng fān, mín zhuàng cóng zhě shù bǎi rén. lì zhàn chéng xià jìng rì, zéi duàn qí guī lù, sǐ wáng lüè jǐn. guó shù pǐ mǎ tū wéi hái qīng yán, dēng pí jiān shǒu, zéi yì què tuì. huì zéi yǐ guǎng shùn zhī zhòng yì dìng fān zhī wéi, dào chū qīng yán, xié jiàng, bù kě. wéi sān rì, yǐn qù.
趙國澍，貴州貴陽人。咸豐三年，黔中土匪起，國澍方為諸生，居青岩。其地扼定番、廣順之沖，為貴陽屏蔽。乃散家財，倡團練，城青岩自守，隨官軍四出剿賊。十年，粵酋石達開竄貴州，陷廣順，圍定番，眾號二十萬，貴州大震。國澍倡勇敢、救定番，民壯從者數百人。力戰城下竟日，賊斷其歸路，死亡略盡。國澍匹馬突圍還青岩，登陴堅守，賊亦卻退。會賊以廣順之眾益定番之圍，道出青岩，脅降，不可。圍三日，引去。

qī yuè, dìng fān xiàn, bìng lì gōng qīng yán, guó shù suí jī yīng yù, zéi gōng liù yuè, zhōng bù néng xià. cì zéi shāo xiè, qǐ yuán tí dū tián xìng shù, xìng shù qiǎn zhí qí lín lái, dà wèi mín rǎo, guó shù zhǎn qí lín yǐ xùn. xìng shù qīn fù zhī, qián fēng shī lì, zé zhàn yì jí. guó shù cè zéi shí jiāng jǐn, qǐng liǎn jūn jiān lěi zhàng shěng chéng, xí qīng zhèn ān píng dà dìng qīng yě yǐ dài. dài tǔ fěi chén wén lǐ děng sǐ, mì qiǎn rù zéi zòng huǒ, nèi wài jiā jī, huǐ zéi yíng èr, zéi měi yè zì jīng. guó shù yǐ jì jiān qí hàn qiú, shǐ xiāng tú, suì dà hòng, yīn yǔ xìng shù hé bīng chéng zhī, zéi bēng kuì. zhuī bēn zhì ān píng, fù dà pò zhī, dìng guǎng zhū chéng jiē fù. xiān shì guó shù jiǎo píng dìng guǎng tǔ fěi gé lǎo yán yáng lóng xǐ jí píng fá bǎi jīn píng yuè wèng ān zhū zéi, shōu fù xiū wén děng chéng, lèi zhuó zhì hòu xuǎn tóng zhī zhí lì zhōu zhī zhōu, shǎng huā líng. zhì shì xìng shù shàng qí gōng, yán: guó shù huǐ jiā zhú chéng liàn tuán dāng jù kòu, shòu gōng bàn zài, zú chuàng zéi, quán shěng huì, fēi yōu jiǎng bù zú yǐ quàn shì mín. mìng yǐ dào yuán jí xuǎn, bìng zǒng bàn guì zhōu tuán liàn shì wù.
七月，定番陷，並力攻青岩，國澍隨機應御，賊攻六月，終不能下。伺賊稍懈，乞援提督田興恕，興恕遣侄麒麟來，大為民擾，國澍斬麒麟以徇。興恕親赴之，前鋒失利，責戰益急。國澍策賊食將盡，請斂軍堅壘障省城，檄清鎮、安平、大定清野以待。貸土匪陳文禮等死，密遣入賊縱火，內外夾擊，毀賊營二，賊每夜自驚。國澍以計間其悍酋，使相屠，遂大閧，因與興恕合兵乘之，賊崩潰。追奔至安平，復大破之，定、廣諸城皆復。先是國澍剿平定、廣土匪葛老岩、楊龍喜及平伐、擺金、平越、甕安諸賊，收復修文等城，累擢至候選同知、直隸州知州，賞花翎。至是興恕上其功，言：「國澍毀家、築城、練團、當巨寇，受攻半載，卒創賊，全省會，非優獎不足以勸士民。」命以道員即選，並總辦貴州團練事務。

shí yī nián jiǔ yuè, ān shùn zhòng miáo fěi jǐng, guó shù lǜ qián yǒng qī bǎi, huì zǒng bīng luó xiào lián jiǎo zhī. shí yuè, zhì ān shùn, zhòng miáo màn yán zhèn yǒng èr zhōu, fù xiǎn lěi nián. qí lǎo cháo yuē yǎng mǎ sāi wū shù lǒng mì fēng tún měng dǒng shān, xiào lián zhí dǎo wū shù lǒng, guó shù diào tuán liàn fēn sāi yào ài, duàn zéi yuán. yǎng mǎ sāi zéi jù, fù qiú xiàn dì jiàng, guó shù chéng shèng gōng mì fēng tún. shí yī yuè, pò shuǐ xī zhuāng ā dǎ dòng tún, zéi zhà qǐ fǔ, guó shù yáng nà zhī, shǐ bīng mào zéi yī zhuāng, yè rù mì fēng tún, suì kè qí cháo. qún zéi yǐ jū měng dǒng, fù huì zhū jūn wéi ér jiān zhī.
十一年九月，安順仲苗匪警，國澍率黔勇七百，會總兵羅孝連剿之。十月，至安順，仲苗蔓延鎮、永二州，負險累年。其老巢曰養馬塞、烏束隴、蜜蜂屯、猛董山，孝連直搗烏束隴，國澍調團練分塞要隘，斷賊援。養馬塞賊懼，縛酋獻地降，國澍乘勝攻蜜蜂屯。十一月，破水西莊阿打洞屯，賊詐乞撫，國澍佯納之，使兵冒賊衣裝，夜入蜜蜂屯，遂克其巢。群賊蟻居猛董，復會諸軍圍而殲之。

tóng zhì yuán nián zhēng yuè, shí tóu zhài děng ài yǐ cì dàng píng, ān shùn sù qīng, jiā àn chá shǐ xián. huì yáng yán bǎo bīng kuì, shàng dà píng miáo yí gàng fěi zhǒng bài bīng dù qīng shuǐ jiāng, guó shù wén jǐng chí fù láng dài, jī miáo fěi pò zhī. lián zhàn jiē jié, jìn jiǎo shuǐ chéng. zéi sàn jù dòng sāi, dì jiē xiǎn ào, guó shù fēn bīng diāo jiǎo, zì xià jīng dōng, pò dòng sāi bǎi yú.
同治元年正月，石頭寨等隘以次蕩平，安順肅清，加按察使銜。會楊岩保兵潰，上大坪苗夷槓匪踵敗兵渡清水江，國澍聞警馳赴郎岱，擊苗匪破之。連戰皆捷，進剿水城。賊散踞洞塞，地皆險奧，國澍分兵雕剿，自夏經冬，破洞塞百餘。

zéi zǒu dù jiāng, suì yán jiāng shè shǒu, nǎi hái shěng, qǐng zēng bīng xié xiǎng, yǐ bèi shēn rù miáo jiāng. ér yù shǐ huá zhù sān hú nán xún fǔ máo hóng bīn hé tián xìng shù kē liǎn, bìng jí guó shù cán kè zhuàng. guì fǔ hán chāo wèi fù zòu, biàn shén xī, shì nǎi qǐn. huì kāi zhōu zhī zhōu dài lù zhī shā tiān zhǔ jiào shì, fǎ shǐ sù yú cháo, fù lián guó shù. gài xìng shù cháng yù zhú jiào mín, ér guó shù zuǒ yòu suì bèi guó shù yǒu huǐ jiào táng shā jiào mín shì. liǎng guǎng zǒng dū láo chóng guāng yǔ fǎ shǐ yì, lìng guó shù cháng jīn hòu zàng, shì yǐ píng yǐ kāi zhōu àn qǐ, bìng fā qián shì, fǎ shǐ sù bù yǐ, cháo tíng mìng jiāng jūn chóng shí děng shì qí yù. èr nián sān yuè, chǐ guó shù zhí, suì chè tuán liàn jú, miáo shì yì jí.
賊走渡江，遂沿江設守，乃還省，請增兵協餉，以備深入苗疆。而御史華祝三、湖南巡撫毛鴻賓劾田興恕苛斂，並及國澍殘刻狀。貴撫韓超為覆奏，辨甚晰，事乃寢。會開州知州戴鹿芝殺天主教士，法使愬於朝，復連國澍。蓋興恕嘗欲逐教民，而國澍左右遂背國澍有毀教堂、殺教民事。兩廣總督勞崇光與法使議，令國澍償金厚葬，事已平矣；開州案起，並發前事，法使愬不已，朝廷命將軍崇實等視其獄。二年三月，褫國澍職，遂撤團練局，苗事益急。

sì yuè, dà lì xí guó shù dū liàn yǒng dù pào jiāng hé. shí yán jiāng zhū jūn jī kuì, zéi zài nèi fàn, cuàn guāng shā, shì zhāng shén. guó shù jiān chéng jìn, cì bǎi yí, zéi zhòng bīng guǎ, suì bèi wéi. shí jǐn yuán jué, lì zhàn, sǐ shāng guò bàn. qīn jūn shù shí rén, yōng guó shù kuì wéi chū zǒu, zhì xú jiā yàn, zéi dà zhì, fèn dòu sǐ zhī. xún fǔ zhāng liàng jī yǐ wén, zèng tài cháng sì qīng, shǎng qí dū wèi shì zhí. zi sì, cì yǐ jiǒng, guāng xù shí èr nián jìn shì dì yī, hàn lín yuàn xiū zhuàn.
四月，大吏檄國澍督練勇渡泡江河。時沿江諸軍飢潰，賊再內犯，竄光沙，勢張甚。國澍兼程進，次百宜，賊眾兵寡，遂被圍。食盡援絕，力戰，死傷過半。親軍數十人，擁國澍潰圍出走，至徐家堰，賊大至，奮鬥死之。巡撫張亮基以聞，贈太常寺卿，賞騎都尉世職。子四，次以炯，光緒十二年進士第一，翰林院修撰。

sòng huá sōng, sì chuān gōng jié zhōu rén. xián fēng jiǔ nián, diān fěi cuàn sì chuān, huá sōng zì bèi jūn xǔ, yǐ wǔ jiān shēng chàng bàn tuán liàn, bǎo wèi xiāng lǐ. shí nián, chuān fěi lán dà shùn wéi zhōu chéng, huá sōng lǜ tuán yǒng dà pò yú wǔ dào bēi, wéi jiě. sì fáng dǔ jiā mén guān qīng cǎo pō dà jìn bù děng chù, fán zì zéi yíng táo chū nán mín, zī qiǎn wú suàn. lán nì pū pú jiāng, huá sōng dū tuán yíng jī, lǚ shèng zhī, zéi cuàn qù. shí yī nián, lán nì yóu xīn jīn huí cuàn, huá sōng yù zhī wén huá shān nán hé àn, zéi bù dé hái, zhé rù méi zhōu. jì ér lán nì bié gǔ fù cuàn pú jiāng, jù qīng shuǐ xī, huá sōng lǜ tuán jìn jiǎo, duō zhǎn huò. zú yīn zhòng guǎ bù dí, mò yú zhèn.
宋華嵩，四川工卩州人。咸豐九年，滇匪竄四川，華嵩自備軍糈，以武監生倡辦團練，保衛鄉里。十年，川匪藍大順圍州城，華嵩率團勇大破於五道碑，圍解。嗣防堵夾門關、青草坡、大進埠等處，凡自賊營逃出難民，資遣無算。藍逆撲蒲江，華嵩督團迎擊，屢勝之，賊竄去。十一年，藍逆由新津回竄，華嵩御之文華山南河岸，賊不得還，折入眉州。既而藍逆別股復竄蒲江，踞青水溪，華嵩率團進剿，多斬獲。卒因眾寡不敵，歿於陣。

huá sōng tuán liàn shù nián, juān yín mǐ shù shén jù, qīng cái hǎo yì, néng dé rén xīn, gù suǒ bù liàn yǒng rú wáng dé míng wáng fù jǔ wáng fù yì yáng zhèn chuān děng, xián xiào sǐ bù gù. tóng zhì yuán nián, zǒng dū luò bǐng zhāng shàng huá sōng sǐ zhuàng, xù rú lì, yú běn jí jiàn zhuān cí.
華嵩團練數年，捐銀米數甚鉅，輕財好義，能得人心，故所部練勇如王德明、王富舉、王富義、楊鎮川等，咸效死不顧。同治元年，總督駱秉章上華嵩死狀，恤如例，於本籍建專祠。

bó xī ěr, hā mì huí wáng yě, qí shòu fēng shǐ zǔ yuē é bèi dōu lā, wèi wù ér zhǒng rén. kāng xī zhōng, xiàn yù mén guā zhōu dì, lì wèi yī děng zā sà kè. zài chuán yuē é mǐn, jìn fēng bèi zi. chuán yù sù bo, jìn fēng bèi lēi, jiā jùn wáng xián. sān chuán zhì bó xī ěr, yú dào guāng shí èr nián jìn fēng jùn wáng. tóng zhì sān nián, yǐ zhù kāi qú gōng, jiā qīn wáng xián, shǔ lǐ hā mì bāng bàn dà chén. huì nán běi lù gè chéng pàn huí shān biàn, bā yuè èr shí jiǔ rì, hā mì hàn zhuāng huí fěi mǎ zhào qiáng mǎ huán děng fén lüè fù chéng cūn zhuāng, bó xī ěr jí bàn shì dà chén wén qí lǜ huí dīng chū zhàn, zhǎn zhào qiáng huán, yú dǎng kuì, xù gōng shǎng yòng huáng jiāng.
伯錫爾，哈密回王也，其受封始祖曰額貝都拉，畏兀兒種人。康熙中，獻玉門、瓜州地，立為一等紥薩克。再傳曰額敏，晉封貝子。傳玉素卜，晉封貝勒，加郡王銜。三傳至伯錫爾，於道光十二年進封郡王。同治三年，以助開渠功，加親王銜，署理哈密幫辦大臣。會南、北路各城叛回煽變，八月二十九日，哈密漢裝回匪馬兆強、馬環等焚掠附城村莊，伯錫爾及辦事大臣文祺率回丁出戰，斬兆強、環，餘黨潰，敘功賞用黃韁。

jiǔ yuè chū èr rì, tú gǔ lǐ kè huí fěi mǎ tiān cái qiāng shuì jú lì yì jí hàn mín qī shí yú jiā, nán gōng qìn chéng, bó xī ěr lìng zhāng jīng bā hǎi shǒu bèi zhào yīng jié zhuī bǔ, zhì běi shān bǎn fáng gōu, zhǎn tiān cái. sì nián èr yuè, huàn lǒng yòu dào gěng, zòu chēng yóu sù zhōu dōng lì méng gǔ mò nán dì, zhì shān xī guī huà chéng, wǎng hái kě bǎi rì, qǐng yóu cǐ zhuǎn xiǎng. rán tái zhàn jiù zài mò běi méng gǔ, lì pí bù néng zēng shè, shí hā mì xié biāo bīng jǐn wǔ bǎi yú rén, ān xī xié yuán bīng èr bǎi rén, bù zú fēn shǒu. chán huí jí hàn mín suī zhòng, wèi xí zhàn zhèn, tǔ lǔ fān pàn huí pín lái yòu, rén qíng shān dòng. wǔ yuè, huí fěi hēi lǎo wa chán fěi sū bù gé děng fǎn, bàn shì dà chén zhá kè dāng ā zhōng dàn sǐ, zéi huǐ hàn chéng, rù huí chéng, yōu bó xī ěr.
九月初二日，圖古里克回匪馬添才戕稅局吏役及漢民七十餘家，南攻沁城，伯錫爾令章京巴海、守備趙英傑追捕，至北山板房溝，斬添才。四年二月，患隴右道梗，奏稱由肅州東歷蒙古漠南地，至山西歸化城，往還可百日，請由此轉餉。然台站舊在漠北蒙古，力疲不能增設，時哈密協標兵僅五百餘人，安西協援兵二百人，不足分守。纏回及漢民雖眾，未習戰陣，吐魯番叛回頻來誘，人情煽動。五月，回匪黑老哇、纏匪蘇布格等反，辦事大臣札克當阿中彈死，賊毀漢城，入回城，幽伯錫爾。

wǔ nián liù yuè, bā lǐ kūn zǒng bīng hé guǎn lìng yóu jī líng xiáng qū jiù, gōng bá huí chéng, zéi dùn tǔ lǔ fān, bó xī ěr zòu liú líng xiáng wèi fù jiāng. xuán yǐ pàn dǎng màn yán, zòu yóu wū lǐ yǎ sū tái jiāng jūn xí zhào míng ān jùn wáng méng bīng, hé bā lǐ kūn hā mì zhū bīng, gòng gōng tǔ lǔ fān. yòu shù qiǎn shǐ zhì sù zhōu, qǐng tí dū chéng lù chū sài, jiē bù guǒ.
五年六月，巴里坤總兵何琯令游擊凌祥趨救，攻拔回城，賊遁吐魯番，伯錫爾奏留凌祥為副將。旋以叛黨蔓延，奏由烏里雅蘇台將軍檄召明安郡王蒙兵，合巴里坤、哈密諸兵，共攻吐魯番。又數遣使至肅州，請提督成祿出塞，皆不果。

shí yī yuè, sū bù gé lǜ nán běi gè chéng pàn huí wǔ qiān rén fù lái qīn, líng xiáng yǐ mín yǒng sān qiān bó kè xià sī lēi yǐ chán huí wǔ qiān rén chū yù, fù méi yú liǔ shù quán, líng xiáng dùn. huò wèi bó xī ěr: hé xíng hū? bó xī ěr tàn yuē: wú shì shòu tiān zǐ ēn, bèi fān yú cǐ, lín nán hé kě gǒu miǎn? shōu cán zú èr qiān, fù zhàn yú tóu bǎo, yòu dà bài, bèi zhí. míng nián zhēng yuè, mà zéi sǐ, zhào zèng qīn wáng.
十一月，蘇布格率南北各城叛回五千人復來侵，凌祥以民勇三千、伯克夏斯勒以纏回五千人出御，覆沒於柳樹泉，凌祥遁。或謂伯錫爾：「盍行乎？」伯錫爾嘆曰：「吾世受天子恩，備藩於此，臨難何可苟免？」收殘卒二千，復戰於頭堡，又大敗，被執。明年正月，罵賊死，詔贈親王。